ਜੇ ਮੁੰਡਿਆ ਵੇ ਤੈਂ ਹਲ ਨੀ ਜੋੜਨਾ,

ਮੈਂ ਵੀ ਨੀ ਧਰਨੀ ਦਾਲ ਮੁੰਡਿਆ।

ਰੋਟੀ ਆਊ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੰਡਿਆ।

ਚਾਹੇ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਗੂਣੀ ਜਿਹੀ ਗਲਤੀ ਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਲੀ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ-

ਮੁੱਕੀ ਨਾ ਮਾਰਦਾ, ਧੱਫਾ ਨਾ ਮਾਰਦਾ,

ਮਾਰਦਾ ਪੰਜਾਲੀ ਵਾਲਾ ਹੱਥਾ।

ਪੰਜਾਲੀ ਟੁੱਟ ਜਾਊਗੀ,

ਮੂਰਖਾ ਵੇ ਜੱਟਾ।

ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਛੜੇ ਰਹਿਣ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਛੜਿਆਂ ਦੇ ਨਿੱਤ ਦੇ ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ਨਬੇੜਨ ਲਈ ਅੱਡ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਕਈ ਵੇਰ ਛੜੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਪੂਰਾ ਹਲ ਆਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਚਊ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ-

ਰੰਨਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਏ

ਹਲ ਤੇ ਪੰਜਾਲੀ

ਛੜੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਚਊ।

ਛੜੇ ਦਾ ਚੀਕ ਚਿੰਘਾੜਾ ਪਊ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਆਮ ਪਰਿਵਾਰ ਇਕ ਹਲ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਅੱਡ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਜਿਸ ਭਾਈ ਨੂੰ ਹਲ ਪੰਜਾਲੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਆਪਣੇ ਬਾਬਲ ਤੋਂ ਹਲ ਪੰਜਾਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ-

ਇਕ ਹਲ ਲੈ ਦੇ,

ਪੰਜਾਲੀ ਲੈ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂਆਂ ਵਾਲੀ,

ਬਾਪੂ ਵੇ! ਮੈਂ ਅੱਡ ਹੁੰਨੀਆਂ।

ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗਿਆਂ ਹਾਂ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸੀ ਹਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਮੁੰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਮੁੰਨਾ ਉਪਰ ਤੋਂ ਪਤਲਾ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੁੰਨੇ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੱਥੀ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਏਸ ਹੱਥੀ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਹੀ ਹਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੁੰਨੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਕ ਬੜਾ ਸੁਰਾਖ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹੱਲ ਪਾਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਲ ਦੇ