ਬੋਟ ਦਾ ਪਿੰਡ ਆਇਆ। ਕੱਚੇ ਕੱਠਿਆਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਪੰਬੀ-ਤੀਹ ਕੁੱਲੇ, ਕੁਝ ਕੰਮੀਆ ਦੀਆਂ ਛੰਨਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਵਾਹੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮਕਾਨ । ਹੋਣਗੇ ਦੋ ਚਾਰ ਘਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ। ਐਡੇ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਕ ਘਰ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹ ਮਾਣ ਨਹੀਂ? ਇਹ ਚਾਰ ਸਨ । ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਾਈ ਫਿਰਦਾ ਏ ਇਕ ਘਰ ਮੁਗਲ ਦਾ । ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ, ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਉਹ ਲਿੱਸੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਪਰ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ । ਰੱਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸੂਫੀਆਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਸੀ । ਸੀਲ ਬੰਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੱਤ ਲਥਣ ਵਿਚ ਕਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ । ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਇਸੇ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਵਾਹੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਓਦਾਂ ਵੀ ਤਕੜੇ ਸਨ ।

ਤਿੰਨ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਏ ।

ਇਕ ਜਣਾ ਬੋਲਿਆ, "ਬਾਬਾ ! ਇਹ ਰਾਹ ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਏ ?"

"ਤੁਸਾਂ ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਜਾਣਾ ਏ ?"

"ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਗਰ

" ਤੁਸੀਂ ਸਿੰਘ ਓ?"

“ਹਾਂ”

"ਪਰ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬੜਾ ਕਰੜਾ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਘਰ ਨਾ ਰਖੇ। ਅੰਨ ਪਾਣੀ ਨਾ ਦੋਵੇਂ ਕਿਸੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ । ਢੋਈ ਦੇਣਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ, ਆਪਣਾ ਬੱਚਾ ਕੋਹਲੂ ਵਿਚ ਪਿੜਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਏ ।" ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਠਾਣ ਚੌਧਰੀ ।

"ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਆਏ । ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਮੰਗਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ । ਰਾਹ ਦਸਣ ਵਿਚ ਵੀ ਹੁਕਮ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਏ, ਤਾਂ ਨਾ ਦਸੋ। ਹੋਰ ਕੋਈ ਦੱਸ ਦਉ ।" ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ ।

ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਓ ਸਿੰਘ ਜੀ ? ਘਬਰਾਉਂਦੇ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਤੇ ੳ। ਮੈਂ ਆਪ ਛੱਡ ਕੇ ਆਵਾਂਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਾ ਏ । ਮੈਂ ਤੇ ਪਛਾਣ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਬਹੁ-ਰੂਪੀਆ ਭੇਸ ਵਟਾ ਕੇ ਈ ਨਾ ਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਵਾਜ਼ ਚੁਕਣੀ, ਇਹ ਕੋਈ ਬਗਾਵਤ ਨਹੀਂ। ਮੁਗਲ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਅੰਤ ਦੀ ਤੱਕੜੀ ਸਿਰ ਤੇ ਦੁਕੀ ਹੋਈ ਏ । ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਰੂ ਏਧਰ ਈ ਗਿਆ । ਤੇ ਉਹਦੇ ਮਗਰ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਪਿਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਏ । ਤੁਸੀਂ ਮਗਰ ਨਾ ਜਾਓ । ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਚਲੋ । ਅੰਨ ਪਾਣੀ ਛਕੋ। ਸਾਹ ਲਓ, ਸੁਰਤ ਸੰਭਾਲ ਡੇ ਫਿਰ ਜਾਣਾ । ਮੰਗ ਸਲਾਹ ਮੰਨੇ। ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਦੋਖੀ ਨਹੀਂ। ਖੁਦਾ ਦੇ ਬੰਦੇ ਸਭ ਭਰਾ ਹਨ ।" ਪਠਾਣ ਨੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ।

ਮੱਕੀ ਦੇ ਥੋਡੇ ਤੇ ਨਾਲ ਛੰਨੇ ਲੱਸੀ ਦੇ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਅੱਗੇ ਲਿਆ ਰੱਖੇ ਖ਼ਾਨ ਨੇ । ਅਰਦਾਸਾ ਕਰਕੇ ਛੱਕ ਲਏ ਪਰਸ਼ਾਦੇ। ਅੰਨ ਅੰਦਰ ਗਿਆ। ਰੌਣਕ ਆਈ ਵੇਹਰੇ ਤੇ । ਰਵਾਨਗੀ ਨੇ ਰੰਗ ਫੇਰਿਆ । ਅੰਗ ਪੰਘਰੇ । ਹੱਡ ਖੁਲ੍ਹੀ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ । ਬਰਾਵਟ ਕੀ ਲਬਣੀ ਸੀ । ਪੱਟੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ । ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਸਾਹ ਲਿਆ ਤੇ ਅਗੇ ਤੁਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰੇ ਬੱਸਣ ਲਗੇ ।

ਪਠਾਣ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਅਰਚ ਕੀਤੀ, “ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਆਰਿਓ, ਮੇਰੀ ਇਕ ਬੇਨਤੀ ਏ । ਮੁਗਲ ਹਲਕਾਰੇ ਆਦਮ-ਬੋ ਆਦਮ-ਬੋ ਕਰਦੇ ਫਿਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਖ ਬਚਾ ਕੇ ਜਾਣਾ । ਮੁਵਤ ਵਿਚ ਜਾਨ ਗੁਆਉਣੀ ਕੋਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨਹੀਂ । ਬਹਾਦਰਾਂ ਵਾਂਗ ਜੀਓ ਤੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਵਾਂਗ ਖ਼ੁਦਾ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ । ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੇਕ ਰਸਤਿਉਂ ਜਾਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮੋੜਦਾ ।"

"ਸਤਿਗੁਰ ਰਾਖਾ" ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਅਗੋ ਤੁਰੇ, ਬੂਝਿਆਂ ਸਰਕੜਿਆਂ ਤੇ ਕਾਹੀਆਂ ਦੇ ਓਹਲੇ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਟਾਹਲੀਆ ਦਾ ਝੁੰਡ ਦੇ । ਉਹਦੇ ਥੱਲੇ ਚਾਰ ਘੋੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਕੁਝ ਬੰਦੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ 'ਚ ਮਗਨ ਸਨ । ਵਿਚ ਹੁੱਕਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਏ । ਟੁਟੇ ਜੇ ਘੁਟ ਪੀਣ ਵੀ ਨਾ ਤਾਂ ਥਕਾਵਟ ਕਿਵੇਂ ਲੱਥੇ ।

ਅਨੂਪ ਕੌਰ ਆਖਣ ਲੱਗੀ, "ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮੁਗਲ ਹਰਕਾਰੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ।

"ਹੋਨ ਤੇ ਮੁਗਲ ਈ । ਤਲਵਾਰ ਸੰਭਾਲ ਲਓ ਤੇ ਖੋਹ ਲਓ ਘੋੜੇ। ਹੁਣ ਪੰਦਲ ਤੁਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ।" ਇਕ ਸਾਥੀ ਬੋਲਿਆ।

“ਏਥੇ ਤਾਕਤ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ । ਤਦਬੀਰ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਪਊ।" ਸਲਾਹ ਸੀ ਅਨੂਪ ਕੌਰ ਦੀ ।

"ਬੂਝਿਆਂ ਦੇ ਉਹਲੇ ਉਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਘੇਰੇ 'ਚ ਲੈ ਲਓ ਮੁਗਲ ਹਰਕਾਰੇ । ਮਲਕੜੇ ਜਿਹੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਰੱਸੇ ਵੱਢੇ, ਪਲਾਕੀਆਂ ਮਾਰ ਤੇ ਅਗੇ ਹੋਵੇ । ਗੁਰੂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੂ ।" ਬਹੁਤਿਆਂ ਵੱਟਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।

"ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਜਣਿਆਂ । ਪਰ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਗਿਉਂ ਹੋ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਧੁਤ ਹੋਏ ਪਏ ਸਨ । ਸ਼ਰਾਬ ਨੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਕਈ ਸੁਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੀਨ ਦੁਨੀਆ ਦੀ । ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਇਕ ਟੱਕ ਨੇ ਦੇਂਹ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਰੱਸੇ ਵੱਢ ਦਿਤੇ। ਤੀਜੇ ਨੇ ਵੀ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੱਢਿਆ। ਮੁਗਲ ਉਠ ਖੜੇ ਹੋਏ। ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਗੁਟ ਸਨ । ਇਕ ਦੂਜੀ ਉੱਤੇ ਡਿਗ ਪਏ ਸ਼ਰਾਬੀ ।

ਛਾਲਾਂ ਮਰ ਕੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪਿਠ ਤੇ ਤਲਵਰ ਦੀ ਹੁੱਜ ਮਾਰੀ । ਇਕ ਵਾਰ 'ਚ ਵਾਗਾਂ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ । ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਨੱਸ ਉ ਠਿਆ । ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੰਸ਼ ਆਈ, ਹੁੱਕਾ ਡਿਗ ਪਿਆ। ਮਗਰ ਨੱਸ ਕੇ ਤਾਂ ਫੜਨੋ ਰਹੇ । ਮਜਬੂਰ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਬੁੱਲੇ, ਲੁਟਦੇ ਰਹੇ ।

ਹੁਣ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿਚ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਸਨ । ਤੋਂ ਉਹ ਸਨ "ਯਾ ਅਲੀ ਯਾ ਹੁਸੈਨ, ਅੱਲਾ ਹੂ ਅਕਬਰ, ਜੈ ਦੇਵਾ।”

੧੪

ਨਿਸਚੈ ਕਰ ਅਪਨੀ ਜੀਤ ਕਰੋਂ ।

"ਇਹ ਚਮਕੌਰ ਕੱਚੇ ਕੋਠਿਆਂ ਦੀ ਹਵੇਲੀ । ਇਹਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਕਿਲ੍ਹਾ ਆਖ ਲਵੇ ਜਾਂ ਗੜ੍ਹੀ, ਥੇਹ ਆਖ ਲਓ। ਵਿਚੋਂ' ਪੋਲਾ । ਮੋਰਚਾ ਆਖ ਲਵੋ ਜਾਂ ਸਿਰ ਲੁਕਾਣ ਦੀ ਥਾਂ । ਬਹਾਦਰਾਂ ਦਾ ਹਠ ਮੰਨ ਲਓ ਜਾਂ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਟਿੱਬਾ । ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਆਵੇ, ਆਖ ਲਵੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਕਰਬਿਲਾ ਦਾ ਕੈਂਪ ਆਖਦਾ ਹਾਂ । ਕਰਬਿਲਾ ਵਿਚ ਸ਼ਮਰ ਨੇ ਘੇਰਾ ਘੱਤ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਹੁਸੈਨ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਕਰਚਿਲਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਵਾਂਗਾ । ਸਾਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ। ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਖਣਗੇ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਚਾਲੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ, ਜਿੱਚ ਕਰਕੇ ਪਿੰਜ ਸੁਟਿਆ, ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਬਕਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਲਈਆਂ । ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਭਿਖਸ਼ਾ ਮੰਗੀ ਤੇ ਬਖਸ਼ ਦਿਤਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ । ਇਹ ਕੱਲੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੱਤਕ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਏ । ਕਲੰਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ । ਮੈਂ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲਈ । ਏਸੇ ਗੜ੍ਹੀ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਈਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ । ਝੱਲੀ ਅੱਡ ਕੇ ਜਾਨ ਪਿਆਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ । ਮੈਂ ਕੰਮ ਨੂੰ ਜੀਉਣਾ ਸਿਖਾਉਣਾ ਏ । ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਖੱਲੜੀ ਵਿਚੋਂ ਭੈ ਕੱਢਣਾ ਏ। ਮੈਂ ਕੱਲੇ ਕੱਲੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਵਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਹਾਂ । ਚਿੜੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾ ਕੇ ਵਿਖਾਉਂ ਤਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਮੰਨੇਗਾ ਕਿ. ਸਿੰਘ ਵੀ ਕੋਈ ਮਰਦ ਹਨ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਾਂ ਇਕ ਬੁਲਬੁਲਾ ਏ ਪਾਣੀ ਦਾ । ਸਾਹ ਦਾ ਇਕ ਵਾ-ਵਰੋਲਾ । ਵਾ-ਵਰੋਲੇ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਜਿੰਦਗੀ ਏ । ਮਨੁਖ ਦਿਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹੀਰਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਤੋਲ ਸਕਦਾ ਏ ਤੇ ਠੀਕਰੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ । ਇਕ ਘੜੀ ਅਣਖ ਨਾਲ ਜੀਉਣਾ ਲੱਖ ਦਰਜੇ ਬੇਹਤਰ ਏ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਸਲਾਮਾਂ ਕਰਕੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲੋਂ । ਆਓ ਮੇਰੇ ਬਹਾਦਰ ! ਅਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਰਖਣ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਹਨ । ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦਸ ਦਿਓ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਕੀ ਗੁਣ

ਹਨ ? ਅੰਮਿਤ ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਕੀ ਤੋਂ ਕੀ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਏ । ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਬੇਮ ਨਾਲ, ਜਿੱਤ ਸਾਡੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਮੈਂ ਨਿਸਚੈ ਕਰ ਅਪਨੀ ਜੀਤ ਕਰੋ" ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੇ ਪਾਤਬਾਰ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆਂ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਬੈਠਿਆਂ ।

"ਯਾ ਅੱਲੀ ! ਅੱਲਾ ਹੂ ਅਕਬਰ .!''

"ਜੇ ਦੇਵਾ !"

ਫੜ ਲਓ ਜਿਉਂਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ।

ਇਹਨਾਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੋਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ । ਦਸ ਲੱਖ ਲਬਕਰ ਘੇਰੀ ਬੈਠਾ ਸੀ ਚਾਲ੍ਹੀਆਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਇਕ ਜਥੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਰੇਤ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ।

ਅੱਜ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜਰਨੈਲ । ''ਅੱਜ ਅਸਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦਾ ਫੜ ਲੈਣਾ ਏ ਅਰਾਮ ਨਾਲ, ਧੀਤਜ ਨਾਲ, ਘੇਰਾ ਘੱਤੀ ਰਖੋ। ਘਬਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁਣ ਕਿਥੇ ਨੱਸ ਜਾਣਾ ਸੂ । ਜਿਉਂਦੇ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਊ । ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾ ਲਬਕਰ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਲੱਗਾ । ਅਜ ਸਿੱਖ ਕੰਮ ਦਾ ਬੀ ਮੁਕਾ ਦੇਣਾ ਏ । ਕੁਖਮ ਪੁਟ ਸੁਟਣਾ ਏ ਉਹਦਾ ਹਰੀ ਭਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ। ਰਹਿਣਾ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਚ ਤੇ ਅਕੜਾ- ਉਣਾ ਸਿਰ ! ਮੁਗਲ ਸਿਰ ਕੁਚਲਦੇ ਆਏ ਨੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਚੁਕਣ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਏ, ਉਹਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਨੀ ਪਉ । ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਮਰਹੱਟਾ ਹੋਵੇ, ਰਾਜਪੂਤ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖ। ਆਲਮਗੀਰ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਸਭ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੀਵੀਆਂ, ਸਰ ਖ਼ਮ, ਸੱਜਦੇ, ਸਲਾਮਾਂ, ਤੋਹਫੇ ਨਜ਼ਰਾਨੇ । ਬੱਸ ਮੁਗ਼ਲ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਇਕ ਅੱਧ ਡੋਲਾ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਵਧ ਉਹਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਆਏ, ਵੀਹ ਦੇ ਦੇਵੇ । ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਮੁਠੀ ਭਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਏਨਾ ਰੌਲਾ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਠਹਿਰ ! ਡਹਿਤ ਨਾਲ ਈ ਸਾਹ ਘੁਟ ਜਾਉ । ਇਕ ਇਕ ਢੀਮ ਮਾਰੀਏ ਤੇ ਗੜ੍ਹੀ ਭਰ ਜਾਏ । ਵਿਚ ਈ ਨੱਪੇ ਜਾਣ ਗੁਰੂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਚੇਲੇ। ਤੁਸੀਂ ਦਸ ਲੱਖ ਤੇ ਉਹ ਚਾਲ੍ਹੀ । ਆਓ! ਕਰਬਲਾ ਦੀ ਯਾਦ ਫਿਰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰ ਦੇਈਏ । ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਫੜ ਕੇ ਜਾਂ ਧਿਰ ਨੇਜ਼ੇ ਤੇ ਰਖ ਕੇ ਅਜ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨੀ ਏ । ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਪਿਆ, ਨਹੀਂ ਤੇ ਦੇਨਾ ਚਿਰ ਆਕੜ ਕਾਹਦੀ। ਜਾਓ, ਕਹੇ ਸੁ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਵੇ । ਜਾਨ ਬਖਸ਼ ਦਿਆਂਗੇ । ਬਾਹੀ ਹਵੇਲੀਆਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਹਰਮ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੋਲਤਾਂ, ਘੋੜੇ, ਪਾਲਕੀਆਂ, ਹਾਥੀ, ਮੋਹਰਾਂ ਅੱਗੇ ਪਿਛੇ ਫਿਰਨਗੀਆਂ । ਸਾਡਾ ਇਸਲਮ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਾ ਸਕਦਾ ਏ । ਅਜ ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਇਕੱਠਿਆਂ ਬੈਠਕੇ ਖਾਧੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਏ । ਤੀਸ ਹਜ਼ਾਰੀ ਦੀ ਖ਼ਿਲਅਤ ਮਿਲ ਜਾਊ । ਹੋਰ ਕੀ ਲੈਣਾ ਏ । ਲੱਕ ਤੇ ਲਿਲ੍ਹੜੀਆਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਵੱਲੇ ਨੂੰ। ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਇਕ ਮੋਹਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਏਗਾ। ਚਾਰ ਦਿਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਐਸ਼ ਨਾਲ ਗੁਜਾਰੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਏ । ਆਲਮਗੀਰ ਜੋ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੂਬੇਦਾਰੀ ਵੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਏ । ਅਜੇ ਹੱਥ ਚੁਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ । ਏਨੇ ਬੰਦੇ ਤਾਂ ਸਹਿਮ ਨਾਲ ਦੀ ਮਰ ਜਾਣਗੇ । ਏਨਾ ਲਸ਼ਕਰ ਜੇ ਫੂਕ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਹਵੇਲੀ ਉੱਡ ਜਾਏ। ਜਾਓ! ਫਲ, ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਸਮਾਨ, ਮੋਹਰਾਂ