ਕਰੀਏ ਰੂਹ ਨੂੰ ਧੂਫ' ਗਲ ਖੰਗੂਰ ਕੇ ਅਜੈਵ ਨੇ ਪਰ੍ਹੇ ਥੁੱਕ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸੋਟੀ ਦੀ ਟੋਅ ਨਾਲ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਫੇਰ ਕੋਲ ਫਿਰਦੀ ਨਸੀਬੋ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਏਹ ਤਾਂ ਧੰਨ ਐ ਮੇਰਾ ਜੇਰਾ, ਜੇੜ੍ਹਾ ਹਲੇ ਵੀ ਕੈ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋ-ਗੇ ਬੀੜ੍ਹੀਆਂ ਧੋਖ਼ ਕੇ ਵੇਲਾ ਧੱਕੀ ਜ਼ਾਨਾਂ, ਫੀਮ ਦਾ ਜੁਗੜਾ ਤੁਰ ਪਿਐ ਹੁਣ, ਬੀੜੀ ਪੀਣੀ ਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਡੋਲ ਕੇ ਚੱਟਣ ਐ.... ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੇੜੇ ਨਾਲ ਖੋਖਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਦੰਦ ਦੀ ਹੋੜ ਵਿੱਚ ਨਹੁੰ ਫੇਰਿਆ।

ਬਲੌਰਾ ਗਿੱਚੀ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਮਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਲ ਅੜ ਗਈ। ਜੀਅ ਕੀਤਾ ਧੌਂਣ ਦਾ ਮਣਕਾ ਭੰਨ੍ਹ ਸੁੱਟੇ। ਇੰਨੇ ਦੀਸਾਂ ਚੌਂਤਰੇ ਤੋਂ ਚੁੰਨੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਮਾਰ ਕੇ ਉੱਠੀ ਤੇ ਚੁਰ ਵਿੱਚ ਧੁੱਖਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਚਰ ਨੂੰ ਚੱਕ ਕੇ ਫੂਕ ਮਾਰ ਕੇ, ਅੰਗਿਆਰ ਭਖਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਤੇ ਚੋਗਾ ਚੁਗੀ ਜਾਂਦੇ ਜਨੌਰਾਂ ਓਤਦੀ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਲੰਘੀ, ਕਿਤੇ ਚੱਪਲਾਂ ਦੀ 'ਖੜੈਂ-ਖੜੈਂ" ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਉੱਡ ਨਾ ਜਾਣ, ਤੇ ਅਜੈਵ ਕੋਲ ਆ ਗਈ।

ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧਮਕਾਰ ਸੁਣ ਦੇ ਜਨੌਰ ਉੱਡ ਕੇ ਸਵਾਤ ਦੇ ਬਨੇਰਿਆਂ ਤੇ ਬਹਿ ਗਏ, ਤੇ ਫੇਰ ਬਿੰਦ ਵਿੱਚ ਈ ਹੇਠਾਂ ਚੋਗ ਚੁਗਣ ਲੱਗੇ। ਅਜੈਵ ਨੇ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਅੜੁੰਗੀ ਅੱਧ-ਪੀਤੀ ਬੀੜੀ ਕੱਢ ਕੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਤੇ ਮੁੱਚਰ ਤੇ ਫੂਕ ਮਾਰ ਸਵਾਹ ਝਾੜੀ। ਦੋਏ ਅੱਖਾਂ ਸਿਕੋੜ ਕੇ ਉੱਤੇ ਬੀੜ੍ਹੀ ਘਸਾ ਕੇ ਸੂਟਾ ਮਾਰਿਆ। ਕੌੜੇ ਧੂੰਏਂ ਅਤੇ ਬੀੜ੍ਹੀ ਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਪੈਂਦੇ ਅੱਗ ਦੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਲ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਮੁੱਛਾਂ ਵੀ ਭੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸੀ। ਫੇਰ ਮੇਮਣੇ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੱਚਰ ਕਰਕੇ ਬੁਝਾ ਲਿਆ।

ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਛਾਤੀ ਦੇ ਮਾਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚੂੰਡੀ ਭਰ ਕੇ ਮਸਲੀ। ਮਾਸ ਰੱਤਾ- ਥੇਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਖੱਬਲ ਦੀਆਂ ਤਿੜਾਂ ਜਿਹੇ ਦੋ ਵਾਲ ਪੱਟ ਕੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਦੋਵੇਂ ਪਿਉ-ਪੁੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਕੂ ਕੁੱਕੜਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਿੱੜੀਆਂ ਤਾਂ ਅਜੈਵ ਨੇ ਕਾਅਲੀ ਨਾਲ ਲੰਮੇ ਸੂਟੇ ਖਿੱਚੇ ਤੇ ਪਾਵੇ ਨਾਲ ਬੀੜੀ ਘਸਾ ਕੇ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤੀ। ਡਰਦੇ ਨੇ ਹਿੱਕ ਵਿੱਚੋਂ ਧੂੰਆਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ। ਖੰਘ ਛਿੜ ਪਈ ਤਾਂ ਪਰੇ ਮੂੰਹ ਭੰਵਾ ਲਿਆ।

'ਥੂ' ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਥੁੱਕ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਅਜੈਵ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਉਸ ਕੁਸ਼ ਕਰਦਾ। ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਤੇ ਘੁਮੰਡ ਸੀ। ਥੁੱਕਣ ਦੀ ਆਦਤ ਜਵਾਂ ਈ ਉਹਦੇ ਆਪ ਤੇ ਗਈ ਸੀ। ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵਿਆਹ-ਮੰਗਣੇ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਦਾਰੂ ਨਾਲ ਡੱਕ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਕਦੇ ਡੋਲਾ ਖਾ ਕੇ ਕੰਧ ਦੇ ਖੱਬੇ ਬੰਨੇ ਨਾਲ ਜਾ ਖਹਿੰਦਾ, ਕਦੇ ਸੱਜੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਨਾਲ। ਇੰਜ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਖਹਿਣ ਕਰ ਕੇ ਉਹਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਕੇਰੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ। ਸਮੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਕੁੜਤੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਘਸ-ਘਸ ਕੇ ਪਾਟ ਜਾਂਦੇ। ਪਰ ਗਲੀ ਚੋਂ ਉਹਦੀ ਕਾਂ-ਰੌਲੀ ਸੁਣ ਕੇ ਨਸੀਬੋ ਦੇ ਅਸਾਉਣ ਹੀ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ। ਡਰ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਸੱਟ ਦੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਵੀ ਚੱਸਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ।

ਘਰ ਆ ਕੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਫੂਕ ਮਾਰ ਕੇ ਲੱਗੀ ਕੇਰੀ ਝਾੜਦਾ ਤੇ ਨਸੀਬੋ ਨੂੰ ਪੱਜ ਨਾਲ ਈ ਕੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਓਨਾ ਚਿਰ ਕੁੱਟੀ ਜਾਂਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਥੁੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ। ਥੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਭਾਂਵੇ ਨਸੀਬੋ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ, ਉਹ ਸੁਸਰੀ ਬਣ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ। ਸਾਰੀ ਰਾਤ, ‘ਹਾਏ ਬੂ..ਵੇ.’ ਪੀੜ੍ਹ ਨਾਲ ਕੁਰਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਆਪ ਹੀ ਅਜੈਵ ਉਠ ਕੇ, ਜਦੋਂ ਉਹਦੀ ਪੀਤੀ ਲੱਥ ਜਾਂਦੀ, ਕੋਰੇ ਤੌੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕੌਲੀ ਭਰ ਕੇ ਲੈ ਆਉਂਦਾ।

‘ਉਠ, ਹੋ-ਖਾਂ ਭੋਰਾ-ਕੁ ਕਰੜੀ, ਪੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੁੱਟ’ ਉਹ ਸਿਰਹਾਣੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਖੜ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾਂ, ਕਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਬੰਨੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੜ੍ਹਿਆ। ਕੌਲੀ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੀ। ਪੀੜ੍ਹ ਨਾਲ ਦੰਦ-ਕੜਿੱਕਾ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਅੱਧਾ ਪਾਣੀ ਗਲਾਂਵੇ ਵਿਚ ਡੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਘਣਾ ਪੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਬਾਕੀ ਉਂਵੇਂ ਦਾ ਉਵੇਂ ਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।

‘ਆਖੇਂ ਤਾਂ ਫੁਲੇਲ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਲਿਆਵਾਂ, ਕਸੂਤੀ ਤਾਂ ਨੀ ਠੁਕ-ਗੀ ਸੌਰੇ ਦੀਏ...!’ ਉਹ ਪੂਰੇ ਸੰਨਸੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਜ ਜਾਂਦਾ। ਹੱਥ ਨਾਲ ਅੰਗ-ਪੈਰ ਟੋਹ ਕੇ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਦੀ ਨਿਰਖ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ, ਤਾਂ..

‘ਨਾ ਵੇ ਭੈੜਿਆ' ਨਸੀਬੋਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਮੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੋਇਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਕਦੀ ਹੋਈ ਮੰਜੇ ਤੇ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਗੋਢੇ ਲਾ ਕੇ ਪੈ ਜਾਂਦੀ । ਕਚੀਚੀ ਲੈ ਕੇ ਚੀਸ ਠਾਰ ਦੀ ਬੋਲਦੀ, ‘ਤੇਰੀ ਤਾਂ ਕੋੜਿਆ ਦਾਰੂ ਪੀਣੀ ਬਾਲੀ ਮਾੜੀ ਐ, ਹਏ, ਵੇਖ ਝਾਕ ਕੇ ਮਾਰ ਲਿਆ ਕਰ, ਹਏ.. ਹਏ.. ਮੈਂ ਕੇੜ੍ਹਾ ਤੇਰੀ ਬਾਂਹ ਫੜ੍ਹਦੀ ਆਂ, ਜੇ ਐਵੇਂ ਪੁੱਠੀ- ਸਿੱਧੀ ਵੱਜ-ਗੀ ਫੇਰ ਕਿੱਥੇ ਚੱਕੀ ਫਿਰੇਂ-ਗਾ...’।

‘ਲਿਆਵਾਂ..’ ਅਜੈਵ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਹੇਜ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੋਏ ਬੁੱਲ੍ਹ ਘੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਇਉ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹਦੀ ਪੀੜ੍ਹ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ।

‘ਰੈਣ੍ਹ ਦੇ ਪੈਜਾ ਜਕ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਪਹਿਰ ਰਹਿ ਗਿਐ ਕੱਢ ਲੂ-ਗੀ, ਕਾਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੁੱਤੇ ਜੀਅ ਨੂੰ ਅਠਾ ਕੇ ਪਾਪ ਲੈਣਾ, ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਦੇ ਕੋਲ’ ਅਜੈਵ ਸਵਾਤ ਦੇ ਆਲ਼ੇ ਵਿੱਚ ਪਏ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ-ਸਾਰਾ, ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਪਾਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਤੀਕ ਬਲਦਾ ਰਹੇ, ਉਹਦੇ ਮੰਜੇ ਕੋਲ ਇੱਟ ਤੇ ਧਰ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ।

ਨਸੀਬੋ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਗੋਢੇ ਲਾ ਕੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋਅ ਵੱਲ ਨੀਝ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਝਾਕੀ ਜਾਂਦੀ। ਹਵਾ ਨਾਲ ਕੰਬ ਕੇ ਲਾਟ ਦੁਸਾਂਗੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਂਹ ਲੰਬੀ ਕਰਕੇ, ਹੱਥ ਦੀ ਓਟ ਕਰ ਲੈਂਦੀ। ਲਾਟ ਫੇਰ ਅਡੋਲ ਦੋ ਚਾਪਾਂ ਉੱਚੀ ਹੋ ਕੇ ਭਖ਼ਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ। ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਵਗਦੀ ਹਵਾ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਰੀਝ ਨਾਲ ਉਹ ਪੀੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਫੇਰ ਆਪ ਈ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾਂਦੀ।

ਪਰ ਹੁਣ,

ਜਾਣੀ ਅੱਜ...!

ਗੋਢਿਆਂ ਤੇ ਹੱਥ ਧਰ ਕੇ ਨਸੀਬੋ ਉੱਠੀ, ‘ਅਉਂਪਲੇ..’ ਤੇ ਕੱਠੇ ਕਰੇ ਨਿੱਕ- ਸੁੱਕ ਨੂੰ ਚੌਂਤਰੇ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦੀ ਹੋਈ ਨੇ, ਰੋਣ ਮਸਾਂ ਈ ਸਾਂਭਿਆ, ਤੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਕੋਲ ਬੈਠੀ, ਡੱਕੇ ਨਾਲ ਕੋਈ-ਕੋਸੀ ਸੁਆਹ ਫਰੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਦੀਸਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਕੁੜੇ ਜੇ ਮੈਂ ਨਾ-ਹੋਆਂ ਹਯਾ ਲੁਹੌਣ ਨੂੰ, ਪਿਓ-ਪੁੱਤ ਕਦੋਂ ਦੇ ਲੜ ਕੇ ਮਰ-ਖੱਪ-ਗੇ ਹੁੰਦੇ।

ਉਹਦੇ ਮੁੜ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਬਲੌਰੇ ਦੇ ਚਾਦਰੇ ਦਾ ਲੜ੍ਹ ਤਖਤਿਆਂ ਨਾਲ ਖਹਿ ਕੇ ਲੰਘ ਗਿਆ।

*** *** ***

ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਨੀਰੇ ਦਾ ਕੁਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਟੋਕੇ ਦੇ ਪਾਛੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੱਲੀ ਚੱਕ ਕੇ, ਤੇ ਨਿੰਮ ਦੇ ਮੁੱਢ ਨਾਲ ਟੇਢਾ ਕੀਤਾ ਟੋਕਰਾ ਨੂੰ ਚੱਕ ਕੇ, ਪੱਲੀ ਵਿੱਚ ਲੋਥਲੇ ਲੜਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ। ਥਮਲੇ ਕੋਲ ਪਈ ਕਹੀ ਨੂੰ ਪੀਨ ਤੋਂ ਫੜ੍ਹ ਕੇ, ਲਮਕਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ, ਬਿਨਾ ਨੀਵੀਂ ਪਾਏ ਬਾਰੀ ਲੰਘ ਕੇ, ਸਿੱਧਾ ਈ ਰੂੜੀ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ। ਟਰੈਕਟਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟਰਾਲੀ ਪਾ ਕੇ, ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਪੱਕੇ ਥਾਂ ਤੇ ਦੋ-ਕੁ ਕਰਮਾਂ ਪਰੇ ਠੱਲੀ ਸੀ। ਇਕ ਟਾਇਰ ਕੱਚੇ ਥਾਂ ਵੀ ਸੀ। ਗਲੀ ਚੋਂ ਲੰਘਣ ਲਈ ਪੂਰਾ ਈ ਲਾਂਘਾ ਛੱਡਿਆ ਸੀ। ਬਲੌਰਾ ਟੋਕਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਧਰ ਕੇ, ਰੂੜੀ ਨੂੰ ਬਰੀਕ ਕਰਕੇ ਟੋਕਰਾ ਭਰ ਕੇ ਟੀਸੀ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ। ਜੂਪ ਤੇ ਬੰਸੀ, ਦੋਵੇਂ ਜਾਣੇ ਵਾਰੋ-ਵਾਰੀ ਟੋਕਰੇ ਚੱਕ ਕੇ ਟਰਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਆਉਂਦੇ।

'ਅੱਧੀ ਟਰੈਲੀ ਦੀ ਟੀਸੀ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਾਂ ਗਾਹਾਂ ਕਰਲਾਂਗੇ, ਹੂੰ, ਕਿਤੇ ਭੈਣ ਦੇਈ ਅਈਥੇ ਈ ਨਾ ਗੱਬ ਮੰਨ ਕੇ ਖੁੱਬ ਜੇ' ਬੰਸੀ ਨੇ ਸਿਰ ਤੇ ਬੋਰੀ ਦੀ ਪਛੱਤੀ ਬਣਾ ਕੇ ਲਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਟੋਕਰਾ ਚੁੱਕਣ ਵੇਲੇ ਰੂੜੀ ਢਲ ਕੇ ਨਾ ਗਲਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਵੇ, ਤੇ ਨਾਲ ਚਿੱਤ ਦੀ ਸ਼ੰਕਾ ਦੱਸੀ। ਖੁੱਭੀ ਟਰਾਲੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰਕੇ ਭਰਨਾ, ਕਿਸੇ ਕਾਮੇ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਮੌਤ ਨੂੰ ਰਿਜਕ ਦੇਣ ਹੁੰਦਾ।

'ਹਜੇ ਤਾਂ ਟਰੈਲੀ ਦਾ ਥੱਲਾ ਨ੍ਹੀ ਲਵੇੜਿਆ, ਮੋਕ ਪੈਲ੍ਹਾਂ ਈ ਮਾਰੀ ਜਾਨਾਂ ਸੀਂਡਲਾ ਜਿਹਾ' ਜੂਪ ਨੇ ਸੁੱਕੇ ਫੋਸ ਦਾ ਡਲਾ ਬੰਸੀ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਦੇ ਮਾਰਿਆ। ਇਉਂ ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਘਤਿਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੰਮ ਕਰੀ ਗਏ।

ਮੂਰਤੀ ਨੇ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ, ਪਤੀਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਧਾਮੇ ਵਿੱਚ ਪੁਣ ਲਈ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਆਵਦੇ ਪੀਣ ਜੋਗੀ ਚਾਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ, ਮੁੜ ਪਤੀਲਾ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਤੇ ਧਰ ਲਿਆ। ਕੋਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਏ ਦੁੱਧ ਵਾਲ਼ੇ ਡੋਲੂ ਚੋਂ ਅੱਧਾ ਗਲਾਸ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਨਾਲ ਮਿਥ ਕੇ ਪਾ ਲਿਆ।

ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗਲਾਸ ਚੱਕ ਕੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚਾਹ ਲਿਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਮੂਰਤੀ ਨੇ ਰੋਕਿਆ, 'ਨਾ ਤੈਨੂੰ ਐਨੀ ਕਾਹਦੀ ਚੱਟੀ ਪਈ ਐ, ਬਾਲ੍ਹਾ ਸ਼ੋਲ੍ਹਾ, ਲਿਆ ਫੜ੍ਹਾਂ ਹੈਦਰ ਭੋਰਾ 'ਵਾ ਕੱਢਦਿਆਂ, ਪੂਰੀ ਠਾਰ ਕੇ ਲਜਾਂਈ' ਧਾਮਾ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਉਹ ਪਲੇ ਨਾਲ ਚਾਹ ਠਾਰਨ ਲੱਗ ਪਈ, 'ਤੱਤੀ ਚਾਹ ਚਵਲ ਫੂਕਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਨੀਗੇ ਪੀਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਰਾਣੇ ਬਹਿ ਰੈਣ੍ਹ-ਗੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਚੀਕ ਠਰਦੀ ਨੀ, ਜਵੇਂ ਰੋਪਨਾ ਤੇ ਸਦਾਏ ਹੁੰਦੇ ਆ, ਹੂੰ..’ ਉਂਗਲ ਡਬੋ ਕੇ ਵੇਖੀ, 'ਹੂੰ, ਹੁਣ ਲੋਟ ਐ, ਲੈ-ਜਾ' ਨਿੱਘੀ ਚਾਹ

ਕਰਕੇ ਧਾਮਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ । ਗਲਾਸ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਭਾਡਿਆਂ ਵਾਲੀ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਚਲਾਂਵੇ ਮਾਰੇ, ਤੇ ਕੌਲੇ ਚੱਕ ਕੇ ਫੜਾਏ, 'ਭਨੋਈਏ ਤਾਂ ਨੀ-ਗੇ ਬੀ ਗਲਾਸਾਂ ਚ ਪਾ ਕੇ ਫੜੌਣੀ ਸੁੱਖੀ ਐ'।

'ਕੰਮ ਤਾਂ ਕੋਹੜੀ-ਜਾਤ ਤੋਂ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ, ਊਈਂ ਨੀ ਕੁਛ ਕਰਦੇ, ਧੁੱਪੇ ਸਿਰ ਤੇ ਖ਼ਲਿਆਰੀ ਰੱਖਣ-ਗੇ, ਜਿੰਨਾ ਆਪ ਤਾਅ ਚ ਭੁੱਜਦੇ ਆ ਓਨਾ ਈ ਜੱਟ ਨੂੰ ਫੂਕਦੇ ਆ..' ਉਹ ਆਪ ਨਾਲ ਈ ਬੋਲਦਾ ਹੋਇਆ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਵੱਟ ਗਿਆ।

ਉਹਦੇ ਚਾਹ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਤੀਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟਰਾਲੀ ਦੀ ਟੀਸੀ ਕੱਢ ਈ ਲਈ। ਡਾਲਾ ਜੜ੍ਹ ਕੇ ਹੁਣ ਪਿਛਲਾ ਪਾਸਾ ਭਰਨਾ ਈ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਏਨੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਟਰਾਲੀ ਭਰੀ ਵੇਖ ਕੇ ਕੇਰਾਂ ਤਾਂ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ, ਪਰ ਫੇਰ ਮੱਥੇ ਵਿੱਚ ਕੱਬ ਪਾ ਕੇ, ਫ਼ੋਕੀ ਕਾਅਲ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਸੁਲਾ ਮਾਰੀ, 'ਆਜੋ ਬੀ ਪੀ-ਲੋ ਚਾਹ, ਦਵਾ ਦਵ ਫੇਰ ਹੰਬਲਾ ਮਾਰੀਏ' ਰੂੜੀ ਕੋਲ ਉੱਗੇ ਵਣ ਦੇ ਮੁੱਢ ਕੋਲੇ ਬੋਚ ਕੇ ਧਾਮਾ ਤੇ ਕੌਲੇ ਧਰ ਦਿੱਤੇ।

ਚਾਹ ਦਾ ਬੋਲ ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਥਾਂ ਏਂ ਕੰਮ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਸੀ ਨੇ ਟਰਾਲੀ ਤੇ ਸੁਟਿਆ ਟੋਕਰਾ ਉਵੇਂ ਈ ਮੂਧਾ ਪਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ। ਹੱਥ ਲੱਗੇ ਦੇ ਮੂਹਰਲੇ ਪੱਲੇ ਨਾਲ ਪੂੰਜਦਾ ਹੋਇਆ ਇਧਰ ਆ ਗਿਆ। ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਦੱਬੇ ਟੋਕਰੇ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ, ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਰੂੜੀ ਵਿੱਚ ਕਹੀ ਉਵੇਂ ਈ ਖੁੱਬੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਸਿਰ ਤੋਂ ਮੂਕਾ ਲਾਹ ਕੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਆਏ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਨੂੰ ਪੂੰਝਦਾ ਹੋਇਆ, ਧਾਮੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਧਰਤੀ ਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਵਣ ਦੇ ਤਣੇ ਤੇ ਪਥੱਲਾ ਮਾਰ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਜੀਬ ਨੇ ਹਰਕ ਦੀ ਤਿਉੜੀ ਭੰਨੀ, 'ਵੇਖ ਤਾਂ ਸਈ ਚਵਲਾਂ ਦੇ ਥਾਂਏ ਚੱਕੇ ਜਾਮ ਹੋ-ਗੇ, ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਜਵੇਂ ਸੂਲ ਚੱਲ ਗਿਆ ਹੁੰਦੈ, ਜੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਵੌਣ...’ ਬੰਨ੍ਹ ਤੋਂ ਢਲਕਦੇ ਢਿੱਲੇ ਚਾਦਰੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਮੁੜ ਕਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ।

ਬੰਸੀ ਚੱਪਲ ਲਾਹ ਕੇ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਕੌਲਾ ਚੱਕ ਕੇ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 'ਡੱਟ ਦੇ ਅਨਟਾਰੇ ਤਾਂਈ' ਜਬਾੜੇ ਚੋਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਨਾਲ ਦੀ ਉਂਗਲ ਫੇਰ ਕੇ ਸਾਰਾ ਬੀੜਾ ਕੱਢ ਕੇ ਵਗਾਹ ਮਾਰਿਆ।

ਜੂਪ ਨੇ ਕੌਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੀ ਚਾਹ ਦੀ ਧਾਰ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਝੱਗ ਵੇਖ ਕੇ, ਚਾਹ ਦੀ ਤਤਿਆਈ ਭਾਪ ਲਈ। ਪੈਰਾਂ ਭਾਰ ਈ ਰੁੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੌਲੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ਝੱਗੇ ਦੇ ਲੜ ਨਾਲ ਪੂੰਝ ਕੇ, ਵਿੱਚ ਡੋਬ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਝਾਕ ਕੇ ਰੋਸਾ ਕਰਿਆ, 'ਐਦੂੰ ਤਾਂ ਹੋਦ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤੱਤਾ ਹੋਊ, ਔਹ ਪੀ-ਲੀ-ਏ ਚਾਹ ਨਾਲੋਂ ਬਾਲ੍ਹਾ ਰਸੂਖ ਕਰੂ, ਏਹ ਤਾਂ ਚਾਹ ਦੇ ਜਮਾਂ ਈ ਮਾਪੇ ਮਾਰੀ ਬੈਠਾਂ'।

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਜੀਭ ਥਥਲਾ ਗਈ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਪਾੜ੍ਹ ਚੋਂ ਰੰਗੇ-ਹੱਥੀਂ ਵੜ੍ਹਿਕ ਲਿਆ ਹੋਵੇ, 'ਪੀ..! ਪੀ ਕੇ ਵੇਖ ਤਾਂ ਸਈ, ਅਸਰ ਕਾਹਤੋਂ ਨਾ ਕਰੂੰ, ਦਾਰੂ ਤੋਂ ਬਾਦ