ਮੁਖ-ਬੰਧ

ਨਾਟਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ । ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਸ ਅੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਮਸੀਹ ਤੋਂ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦ ਸਿਵਾਏ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕ ਜਹਾਲਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਟਟੋਲੇ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਲੱਖਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਦੇ ਤੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਇਸ ਕਲਾ ਉਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਨਾਟਕ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਰਟ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਧਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਉਹ ਵੇਹਲ ਖੋਹ ਲਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਯਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਲਾ ਪ੍ਰਫੁਲਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਕਲਾ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।

ਮੁਸਲਮਾਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਆਏ ਲਗ ਪਗ ਸਾਰੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚ ਲੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਧਰਮ ਤੇ ਸਭਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਏਨੀ ਅਡਰੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਮਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਤਾਂ ਫਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਲਗ ਪਏ । ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਕੁਝ ਕਣੀ ਬਾਕੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਧਰਮ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰੁਝਣਾ ਪਿਆ, ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਖੂੰਹਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਕਾਰ

(ਅ)

ਸਿਵਾਏ ਬੀਰ ਰਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਭੱਟਾਂ ਦੇ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ ਦੀ ਘੋਰ ਜਿਲ੍ਹਣ ਵਿਚ ਖੁਭ ਗਏ ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਡਿਗ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਤਨੀ ਨਾਟਕ ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਲਗ ਪਗ ਭੁਲਾ ਚੁਕੇ ਸਨ । ਪਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਪਛਮੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਜਿਲਾ ਫਿਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡੀਆਂ ਜ਼ੰਗਾਰੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਚੀਆਂ ਫਿਰ ਚਮਕ ਉਠੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਅਜ ਕਲ ਬਹੁਤਾ ਡਰ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਕੁਝ ਵੇਹਲ ਜਹੀ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਸਭ ਪ੍ਰਾਂਤਕ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਕੱਢਣ ਲਗ ਪਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵੀ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਨਾਟਕ ਵਲ ਅਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਘਟ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਦੋ ਚਾਰ ਕੰਮ ਦੇ ਡਰਾਮੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਜਾ ਚੁਕੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ, ਕਈ ਸਮਾਜਕ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸੁਭਦਰਾ ਤੇ ਸ਼ਾਮੂ ਸ਼ਾਹ। ਪਰ ਸੰਤਰੇਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਤੁਹਾਡੇ ਹਥ ਵਿਚਲਾ ਡਰਾਮਾ ਇਕ ਵਖਰੀ ਹੀ ਵਿਉਂਤ ਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੂਦ ਖੋਰੀ ਯਾ ਵਿਧਵਾ