ਵੱਡਿਆਂ ਕੀ ਆਸੀਸ

ਬਰਕਤ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ ਜੀਹਨੇ ਮਸ਼ੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਕੰਵਲ਼ ਸਾਂਭ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਪੱਥਰ ਹੁੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਫੜੀ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਸਾਡੀ ਅੱਜ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ‘ਵਿਵੇਕ’ ਦਾ ਸੋਕਾ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਲੈਅ, ਤਾਨ, ਸਰੋਦ, ਤੋਲ ਤੋਂ ਵਿਛੁੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਰਨਜੀਤ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਚ ਫੇਰ ਪਾਣੀ ਆਉਣ ਦੀ ਧੁਨ ਸੁਣਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੀਤ ਗਏ ਨੂੰ ਹਾਕ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦਾ, ਉਸਨੂੰ ਸਿਮਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਅਣਗਹਿਲੀ ਨਾਲ ਗੁਆ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਸੁਰਤ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਜਿਸਦੇ ਸੁੱਕਣ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਿਰਖ ਬੇਲੇ ਉੱਜੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਲੋਕ ਕੱਚੇ ਘੜੇ ਤੇ ਤਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਝਨਾ ਵਗਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਰਕਤ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ।

ਜੂਨ 25, 2019                                                                                          ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ

ਵੱਡਿਆਂ ਕੀ ਆਸੀਸ ੨

ਕੋਮਲ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸੁਹਜ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸੁਰ, ਲੈਅ, ਤਾਲ ਵਿਚ ਬੱਝ ਜਾਂਦੇ ਨੇ । ਉਸ ਕੋਲ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਸੱਜਰੇ ਬਿੰਬਾਂ ਵਿਚ ਪਰੋਂਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਰੁੱਖਾਂ ਬੂਟਿਆਂ, ਧੁੱਪਾਂ ਛਾਵਾਂ, ਚੰਨ ਸੂਰਜ, ਅੰਬਰ ਤੇ ਧਰਤੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਬੇਮੁੱਖ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਮੁੜ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜੇ ਗੀਤ ਵਰਗੇ ਸੁਹਜਭਾਵੀ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਨੂੰ ਕੋਮਲ ਨੇ ਮੁੜ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸੁਹਜ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਵਿਚ ਲੋਕਧਾਰਾਈ ਰੰਗ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਾ ਸੱਜਰਾਪਨ ਵੀ । ਬੰਦੇ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਧੁੱਪਾਂ-ਛਾਵਾਂ ਦੀ ਉਹ ਕਾਇਨਾਤ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰਕਸ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚਲਾ ਵਹਾਅ ਤੇ ਰਵਾਨਗੀ ਸਰੋਤੇ ਨੂੰ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚ ਬਰਕਤ ਹੈ । ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਤਰਬਾਂ ਛੇੜਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਪਲੇਠੇ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ ਕਹਿਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਡਾ. ਕੁਲਵੀਰ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਚੁਣਦੀ ਹੈ ਆਪਣੇ ਕਵੀ ਨੂੰ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦੇ, ਸਾਡੇ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਤੰਦ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਾਡਾ ਲਿਖਣ- ਢੰਗ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਹੋਣ ਲਗਦੀਆਂ ਨੇ, ਗੱਲਾਂ ਜੋ ਕਹੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿਣੀਆਂ ਸਨ, ਖ਼ਤ ਜਿਹੜੇ ਲਿਖਣੋ ਰਹਿ ਗਏ, ਸ਼ਬਦ ਜਿਹੜੇ ਸੁੱਤੇ ਰਹੇ ਸਦੀਆਂ ਤੀਕ ਚੇਤਨ-ਅਵਚੇਤਨ ਮਨ ਦੀਆਂ ਤਹਿਆਂ ਹੇਠ, ਕਵਿਤਾ 'ਚ ਜਾਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇ, ਕਵਿਤਾ 'ਚ ਬੋਲਣ ਲੱਗਦੇ ਨੇ। ਕਵੀ-ਕਵਿਤਾ ਕਵਿਤਾ-ਕਵੀ ਤੇ ਅਖ਼ੀਰ ਕਵਿਤਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ 'ਚ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਹੁੰਦਾ। ਸ਼ਬਦ-ਸਦੀਵੀ।

ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ 'ਚ ਹੀ ਵੇਖ ਲਓ ਬਸ ਕਵਿਤਾ ਬਚੀ ਹੈ। ਰਚੇਤਾ ਗੁੰਮ-ਗਵਾਚ ਗਿਆ ਹੈ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬਸ ਹੂਕ ਬਚੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਹੂਕ। ਇਹੀ ਬਚੀ ਰਹੇਗੀ, ਜਵਾਨ ਰਹੇਗੀ, ਨਿਖਰਦੀ ਰਹੇਗੀ । ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦੈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜੋ ਚੇਤਿਆਂ ਨੇ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਉਹੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਵੀ ਜੋ ਕੁਝ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿਚ ਗੂੰਜਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਚਮਕਦਾ ਰਹੇਗਾ ਉਹੀ ਬਚੇਗਾ। ਬਾਕੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਾਧਨ, ਤੁਛ ਨੇ, ਦਾਅਵੇ ਹੀ ਨੇ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ, ਵਿਧਾ 'ਚ ਰਚੇ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਫੌਰੀ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕੱਢਣਾ ਹੁੰਦਾ। ਹਾਂ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਤਪੱਸਿਆ ਨੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਤੇ ਪਾਠਕ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਤਕੜਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਹਿਜ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕੁਝ ਬਦਲਾਵ ਲਿਆਉਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਵਸਤਾਂ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਨਜ਼ਰੀਆ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਵੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਕਰਮ, ਧਰਮ ਇਹੀਓ ਹੁੰਦਾ।

ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰਬੀਤ ਲਿਖਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਲਿਖੇ

ਗਏ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਲਿਖਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਮਖ਼ਮਲੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਇਹੀ ਕਵਿਤਾ ਸਾਨੂੰ ਕੜਕਦੀਆਂ ਬਿਜਲੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਉਹ ਫੁੱਲ ਖਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਦਿਖਦੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਅ 'ਚੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਤਾਜ਼ਗੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ

ਕਾਹਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ

ਤਾਜ਼ਗੀ ਫੁੱਲਾਂ 'ਚੋਂ ਜਾਗੀ ਮਹਿਕ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਜ਼ ਹੈ

ਜਿਵੇਂ ਕੁਦਰਤ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਰਹਿਣ- ਸਹਿਣ ਉੱਤੇ ਹਰ ਮੌਸਮ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਚੇਤਨ-ਅਚੇਤਨ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਦੇ ਹਾਂ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚੇ ਜਾ ਚੁਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ੈਲੀ 'ਤੇ ਪੈਣਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੱਖ-ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਜਾਏ ਹਾਂ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤ, ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤ, ਸਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ, ਸਾਡਾ ਲੋਕ-ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਬਾਕੀ ਕਾਵਿ- ਧਾਰਾਵਾਂ ਜਿੰਨਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਵਖਰਿਆ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਦੇ ਮੰਥਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸਾਡੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੇ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਕੁਝ ਅਪਣਾ ਲਿਆ, ਕੁਝ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ 'ਚੋਂ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ