Back ArrowLogo
Info
Profile

ਖੋਜ ਕਰਕੇ 119 ਕਬਿੱਤ ਹੋਰ ਲੱਭ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਛਾਪੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਬਿੱਤ ਸਵੱਯਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 675 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 119 ਕਬਿੱਤ ਜੋ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੱਭੇ ਹਨ। 1940 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਕਬਿੱਤ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੂਸਰਾ ਸਕੰਧ' ਨਾਂ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਵਾਏ। ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਰੋਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦਸਿਆ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬਿੱਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਵਾਕ-ਬਣਤਰ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਆਦਿ ਦਾ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਅਨ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੀ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ (ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਨਾ 33) ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬਿੱਤਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਬ੍ਰਜ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਕਬਿੱਤ-ਸਵੱਯੇ ਪਦ ਵਰਤਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕਥਿੱਤ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਬਿੱਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਚੇ ਹਨ, ਸਵੱਯੇ ਐਵੇਂ ਨਾ ਮਾਤਰ ਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਹੀ। ਬ੍ਰਜ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਬਿੱਤ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਦਸਦੀ ਹੋਈ ਡਾ. ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਜੱਗੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ-"... ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਉਸ ਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ/ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਗ਼ੈਰ-ਪੰਜਾਬੀ ਸਰੋਤਿਆਂ/ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੈਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਵੇਲੇ ਆਏ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਆਗਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰਹੇ, ਇਸ ਲਈ ਉਥੇ ਹੀ ਅਧਿਕਤਰ ਪਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਸਕੰਧ ਦੇ 556 ਪਦ ਆਗਰਾ ਨਿਵਾਸ ਵੇਲੇ ਅਤੇ 119 ਕਥਿੱਤ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵੇਲੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ।" (ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ : ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪਾਠ-ਨਿਰਧਾਰਣ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬਿੱਤ ਸਵੱਯਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਨ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਕੁਝ ਕਬਿੱਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੀ ਰਚੇ ਗਏ ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਕੇ ਲਿਖੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਿੱਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕਬਿੱਤਾਂ ਸਵੱਯਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਕਾਰਨ ਉਪਜੇ ਦਰਦੀਲੇ ਬੋਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੰਮਿਲਤ ਹਨ।

ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਬਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੇ ਹਨ। "ਵਿਆਖਿਆ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਧਾਨ।

ਵਿਆਖਿਆ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਬਿੱਤ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਸਿੱਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।" (ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ-ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ-ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਨਾ 34) ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਉਹ ਕਈ ਕਈ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਕਈ ਅਲੋਕਾਰ ਵੀ ਵਰਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਨਿਮਨ ਲਿਖਿਤ ਕਬਿੱਤ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਦੇ ਕੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਮਝਾਈਆਂ ਹਨ-

16 / 149
Previous
Next