ਵਧੇਰੇ ਮੌਕਿਆ ਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੈਸਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਕਬਰ ਵਾਲੀ ਚੋਣ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਨੇਕ ਧਰਮੀ ਢੂੰਡ ਢੂੰਡ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਤੇ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਜਤਨ ਹੋਵੇ। ਨਾ ਹੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਕੰਮ: ਚੰਗੀ ਚੋਣ. ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਤੇ ਅਦਲ ਵੱਲ ਖਾਸ ਤਵੱਜ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਅਨ੍ਯਾਯ ਕਈ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪਰਵਿਰਤ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਅੰਧਕਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਡਿੱਠਾ ਹਾਲ ਦੱਸਿਆ ਹੈ:-

ਰਾਜੇ ਸੀਹ ਮੁਕਦਮ ਕੁਤੇ॥ ਜਾਇ ਜਗਾਇਨਿ ਬੈਠੇ ਸੁਤੇ॥

(ਮਲਾ: ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੧੨੮੮)

ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ:-

ਰਾਜੇ ਪਾਪ ਕਮਾਂਵਦੇ ਉਲਟੀ ਵਾੜ ਖੇਤ ਕਉ ਖਾਈ॥

(ਵਾਰਾ ਭਾ: ੧/३०)

ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਮੇਂ ਬੀ ਧੱਕੇਸਾਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ।"

ਜਦ ਏਹ ਕੈਦੀ ਤੁਰੇ ਤਦ ਇਕ ਇਕ ਕੈਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਹਥ ਬੀ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੈਂਡੇ

––––––––––

* ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਇਤਿਹਾਸ ਖੋਜ ਕੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਬਾਬਤ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:-

ਉਹੀ ਦਿਨੀ ਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਐਸਾ ਢਿਲਾ ਸਿ ਕਿ ਨਿੱਕੇ ਮੋਟੇ ਪਿੰਡਾ ਨੂੰ ਜਰਾਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾਹਰਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। (ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ, ਪੰਨਾ 12)

ਉਹੀ ਦਿਨੀ ਬਾਹਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਦਾ ਭੇਖ ਵਰਤੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਏ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾੜਾਂ,ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੇ ਅਮਲਾ ਦੀਆਂ ਸਖਤੀਆ ਗਰੀਬ ਜਿਮੀਦਾਰਾ ਪਾਸ ਕੁਛ ਨਹੀ ਸਨ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀਆ ਸਨ

ਤੁਲਕਾ ਦੇ ਜੁਲਮ ਜੋ ਹਾਕਮ ਬੀ ਨਹੀ ਸਨ,ਐਉ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾ ਦੇ ਸਭ ਕਾਜੀਆਂ, ਸੱਯਦਾ ਤੇ ਸ਼ੇਖਾ ਦੇ ਜੁਲਮਾ ਤੋਂ ਅੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ