ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਈ ਸੰਕੇਤ ਇਕੱਠੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਗੱਲ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਹਨ? ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦੇ 'ਸਮੂਹ' ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਇਹੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਸੋ ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਨੱਕ ਨੂੰ ਛੋਹੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੰਨ ਲਈਏ ਕਿ ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਯਾ ਜੇ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਢੰਗ ਬਦਲਦਾ ਰਹੇ (Shifts position) ਤਾਂ ਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਰੋਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਫਸਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੱਚ ਹੀ ਉਕਤਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ? ਜੇ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਗਿੱਟੇ ਫਸਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਹਮਲਾਵਰ ਮਨੋ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਨਹੀਂ, ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਸ ਸਕਦੀਆਂ, ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਮਨੋਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਫਿਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਾਡੀ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਨਾਲ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ।

ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਹੀ ਸਮਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਣ-ਸ਼ਬਦੀ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਇਸ਼ਾਰੇ (Non-Verbal) ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇਕ ਹਰਕਤ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਪਕੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਐਸੇ ਲੋਕ ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੀ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੋਚ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਰਾਹ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਕਦਮ ਹੀ ਹੋਵੇ । ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਕੱਢੇ ਗਏ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਅਧੂਰੀ ਵਾਕਫੀ ਸਿਰਫ ਗਲਤ ਪਾਸੇ ਹੀ ਲਿਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਆਪਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧੀਏ, ਬੱਸ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹਾ ਸਵਾਲ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜਾ ਦੋਸਤਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਾਤਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਕ ਹੋਰ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਉਸ ਵਿਚ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਕੀ ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਹੈ?

—ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ (ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ-Intution ) ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹੀ ਦਸ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਨੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਵੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੋਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੋਣਗੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ, ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹਰਕਤ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਐਸੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫਿਰ ਹੋਰ ਗਲਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਸਾਡੀਆਂ ਪੰਜ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਵੀ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ?

—ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਗਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਢੰਗ (Paralanguage) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਹ ਸਾਡੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਉਸ ਵਕਤ ਤੱਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਣ ਛਾਣ ਤੋਂ ਜੋ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਸਾਡੀ ‘ਅੰਦਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼’ ਜਾਂ ‘ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਾਡਾ ਅਚੇਤ ਮਨ ਇਸੇ ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਡੇ ‘ਸੁਚੇਤ’ ਮਨ ਤਕ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਰਵੱਈਆ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਮਝਣ' ਵਿਚ ਬਾਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

—ਹਾਂ ! ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਵਿਚ, ਸੰਗੀਤ, ਗਾਣ ਵਜਾਣ ਜਾਂ ਨਾਚ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਲਾ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਜਿੰਨੇ ਵਧੀਆ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀਏ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਵਧੀਆ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਬਹੁਤਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ

ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੱਤ ਅਧਿਆਇ ਪੜ੍ਹਨ ਮਗਰੋਂ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗੇ?

—ਬਿਲਕੁਲ ਐਸਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ—ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਐਸੀ ਹੀ ਆਸ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ‘ਦੇਖਣ’ ਅਤੇ ‘ਸੁਣਨ’ ਨੂੰ ਵਾਕਈ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਬਣਾ ਲਵੋਗੇ, ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਣ ਲੱਗੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ-ਸਿੱਖ ਲਵੋਂਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਬਣਾ ਲਵੋਗੇ। ਜਦੋਂ ਐਸਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਇਹ 'ਜਾਦੂ' ਹੁੰਦਾ ਦੇਖੋਗੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ? ਜਿਵੇਂ 55….30....ਜਾਂ ਐਸੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ?

-ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਐਸਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ 55, 38, 7-ਇਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਬਸ ਗੱਲ ਦਰਅਸਲ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਸਹੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ 'ਪਿਛਾੜੀ’ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਨਿੱਜੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ—ਆਮ ਜਾਣ ਪਛਾਣ, ਕੰਮਕਾਰ ਦੇ ਸਬੰਧ, ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ, ਗਾਹਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ—ਗੱਲ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਲਉ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿਚਣ ਦੀ ਵੀ ਅਤੇ ਦੂਰ ਧੱਕਣ ਦੀ ਵੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਅਸੀਂ ‘ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ' ਬਾਰੇ ਅਕਸਰ ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?

—ਇਹ ਇਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਬੜੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਮੁਖੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨਾਪਸੰਦਗੀ ਜਾਂ ਭਰੋਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਇਕ ਛਿਣ ਵਿਚ ਹੀ ਪੁਣ ਛਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਗੱਲ ਕੁਝ ਸਮਝ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸ ਵਲੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ?

ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਕਾਫੀ ਬਰੇਕ          

1. ਚੂੰਕਿ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਝ....ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋਣ ਲਈ ਸ...., ਸੰ.... ਅਤੇ ਪ....ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

2. ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਸਰੀਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਸ....,ਸ.... ਅਤੇ ਸ.... ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

3. ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ .....ਵਾਲੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।

4. ਆਪਣੀਆਂ ਭ.... ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਉਤਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ....।

5. ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਅ..... ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬ....ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਵੀ ਤ... ਬਾਰੇ ਇਹ ਕੁਝ ਕ... ਦਾ ਜਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

6. ਇਸ ਗੱਲ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੋਈ ਹਰਕਤ ਵੀ ਦੂਜੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜ...  ਹਰਕਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੇ ਉਸਦੀ ਉਹ ਹਰਕਤ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।

7. ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਵਰਗੀ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ ਦ.... ਵਿਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

8. ਭ... ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿ... ਸ਼... ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

9. ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖ...ਜਾਂ ਦ....ਧ... ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।

10. ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਡੀਆਂ ਭ... ਅਤੇ ਰ... ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਸਾਧਨ ਰਹੇਗਾ।

11. ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਬਦ ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ... ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਗ... ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਡੀ ਕੋਈ ਮ....ਆਦਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰਗਟ ਕਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ।

12. ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ:

a) ਪ....ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ

b) ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਨ....

c) ਦਿਲਚਸਪੀ ਅਤੇ ਓ........

d) ਸ........ਅਤੇ ਧੋਖਾ

13. ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਦੂਜਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

a) ਅ..........

b) ਚ....ਦੇ ਭ.....

c) ਦ.......

d) ਨ..... ਮ.....

е) ਮ.....

f) ਛ......

g) ਪ......

h) ਹ... ਬਾਹਵਾਂ ਅਤੇ ਲ... ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ

i) ਸਰੀਰਕ ਤ....

14. ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਦਾ 90 ਫੀਸਦੀ ਮਤਲਬ ਨ…. ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਰੀਰ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅ.... ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਚੀਜਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਸ..... ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

15. ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ:

a) ਦ.... ਕਿਵੇਂ ਹੋ?

b) ਬ....ਕਿਵੇਂ ਹੋ?

c) ਬ..... ਕੀ ਹੋ?

16. ਜੇਕਰ ਸਾਨੂੰ ਸ..... ਨਾ ਦਿਸੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵ.....ਮ........ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

17. ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਦੇਖੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸਦੇ ਅ....ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਜਾਂ ਬ..... ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਬ..... ਹੈ ਜਾਂ ਖ......।

“ਜਦੋਂ ਵੀ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਲ ਦੇਖਣਾ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰ ਹਟਾਣਾ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜਾ ਸਾਡੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਬੜੇ ਔਖੇ ਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ- ਕਦੀ ਇਧਰ ਤੇ ਕਦੀ ਉਧਰ ।”

-ਡੈਸਮੰਡ ਮੌਰਿਸ

ਅਧਿਆਇ -2

ਦੇਖਣਾ

ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਆਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਡੀ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਦੂਜਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਡੀ ਮਨੋਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦਸਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡਾ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਣ ਵਾਲੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਦਿਖ ਸਕਦੇ ਹੋ—ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਐਸਾ ਹੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਆਪਣੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ-ਇਸ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਾਰ ਚੜ੍ਹਾਅ ਨੂੰ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਡੇ ਮਨੋ ਭਾਵ ਦੇ 'ਲੀਕ' ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।

ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਧੁਰਾ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੁਪਾਣ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਲਵੋ, ਛਿਣ ਭਰ ਲਈ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਈ ਮੁਸਕਰਾਹਟ, ਭਰਵੱਟੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਰਕਤ ਜਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਤੁਹਾਡੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਚੁੱਕ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਵਕਤ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਬੇਚੈਨੀ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਇਸ ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਆਪਸੀ ਸੰਪਰਕ, ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਂ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ, ਦੁਵੱਲੀ ਗਲੀ ਹੈ।

“ਆਪਸੀ ਸੰਪਰਕ, ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਂ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੁਵੱਲੀ ਗਲੀ ਹੈ।”

ਕਿਸੇ ਫਿਲਮ ਜਾਂ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ "ਹਾਵ-ਭਾਵ" ਬੜੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਨ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਐਲਫਰੈਡ ਹਿਚਕਾਕ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਜ਼ਬਾਨ ਤੋਂ ਕਹੀ ਗਈ ਗੱਲ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ:

"ਡਾਇਲਾਗ—(ਮੂਹੋਂ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ) ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਵਕਤ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿੱਕਲੇ ਜਦੋਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਦੱਸ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ।"

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਜਰਾਂ ਮਿਲਾਣਾ (Eye Contact)

ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਬੋਲੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:

• ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਨੇੜਤਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਕਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। (ਅਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਕੁੱਝ ਘੱਟ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ)
• ਅਧਿਕਾਰ (ਅਖ਼ਤਿਆਰ) ਦਿਖਾਣ ਲਈ (ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਮੰਨਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ)
• ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ (ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ)
• ਆਪਣੀ ਮਨੋਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲਈ (ਚੇਤੰਨਤਾ, ਯੋਗਤਾ, ਭਰੋਸੇ ਯੋਗਤਾ, ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅਵੇਸਲੇ ਹੋ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਵੀ)

ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਗਏ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਈ-ਮੇਲ (e-mail) ਜਾਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਗੱਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ?

ਰੂਹ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ (Mirror to The Soul)

ਲਿਓਨਾਰਦੋ ਦਾ ਵਿੰਚੀ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੂਹ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਣਾਏ ਚਿੱਤਰ ਮੋਨਾਲੀਜ਼ਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਮਾਹਰ ਲੋਕ ਵੀ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਰਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਮੇਲਜੋਲ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕੰਮ ਕਾਫੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ, ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ

ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਹੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਸੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਮਨੋ-ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾ ਮਿਲਾਈਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਦੀ ਉਸ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਗੁਆ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ।

ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ (ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ) ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਧਰ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਧਰੋਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਹਟਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਬਸ ਇਹ ਇਕ ਮੁੱਢਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਵਰਤਾਉ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਵੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਤੁਰੰਤ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਿਲਾਈਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੁੱਢਲੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਸਹੀ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਯੋਗ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।

ਨਜ਼ਰ-ਵਿਉਹਾਰ (Gaze Behaviour)

ਅਸੀਂ ਨਜ਼ਰ-ਵਿਉਹਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਅੱਖ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਪਿੱਛਲੇ ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਰਕਤਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਢੁਕਵੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਤਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਆਮ ਹੋ ਰਹੀ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਰੁਕ ਰੁਕ ਕੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਆਉ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ/ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਕੀ ਵਿਉਹਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਿਉਹਾਰ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਡੇ ਉਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਘੱਟ ਪਸੰਦ ਕਰਨਗੇ।

ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੰਨਾ ਤਾਕਤਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਈ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਰ ਹੋਵੇਗਾ:

• ਇਕ ਬੁਲਾਰਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਜ਼ਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਘੁਮਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਰੋਤੇ ਗੱਲ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੋਤੇ ਬੁਲਾਰੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
• ਸਰੋਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸਮਝ ਨਾ ਲੱਗੇ, ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਬੁਲਾਰੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਕਤਾਹਟ ਤੇ ਬੋਰੀਅਤ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਬੁਲਾਰੇ ਨਾਲ ਘੱਟ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਸਰੋਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਹੀ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਰੁਕਾਵਟ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਉੱਖੜ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਆਮ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਹਰਕਤ, ਜਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨਾਚ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

• ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ।
• ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਦੱਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੁਕਤੇ ਦੀ ਦਲੀਲ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਮੈਂ ਦੂਜੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।
• ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਗੱਲ, ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਨੁਕਤੇ ਦੇ ਆਖੀਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਪਿਆ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖ ਸਕਾਂ।
• ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਕ ਸਰੋਤੇ ਵਾਂਗ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਤੀਬ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ, ਦੂਜੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵਾਪਿਸ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ...

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਆਮ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਇਸੇ ਤਰਤੀਬ ਵਿਚ ਚੱਲਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਉਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਣ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਵਾਪਿਸ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਸਰੋਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਅਤੇ ਸਰੋਤੇ ਵੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਦਿੱਕਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਭਰੋਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਵਿਚ ਕਮੀ ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਰਾ ਯਾਦ ਕਰੋ, ਇਕ ਐਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਜਿਹੜਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਹਾਂ, ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵਕਤ, ਸੜਕ ਤੇ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦਿਆਂ, ਦੂਜਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ-ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ।

"ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਦਿੱਕਤ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਨਜ਼ਰਾਂ ਕਿੱਥੇ ਟਿਕਾਈਏ?

ਚੇਤਾਵਨੀ

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਅਚੇਤ ਮਨ ਇਹੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਕੁੱਝ ਗੜਬੜ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ)। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ ਹੋਵੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਐਸਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਾ ਰੱਖੇ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਹੀ ਐਸਾ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਆਦਤ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਬਸ ਇਹੀ ਇਕ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਰੇ 7 ਅਧਿਆਇਆਂ ਵਿਚ ਬਾਰ ਬਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਭਾਵੇਂ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਜ਼ਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਵਾਂਗ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸਵੈ-ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ ਕੁਝ ਬੇਚੈਨੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਹ ਜਿੰਨੇ ਚੰਗੇ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉਤਨੇ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ। ਐਸਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਉਤੇ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਟਿਕਾਉਣ। ਤਜਰਬੇ ਕਰਕੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਇਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ-ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ 'ਸਹੀ' ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:

1. ਅਜਨਬੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ (ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਾਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ) ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਟਿਕਾਣ ਦਾ ਸਹੀ ਸਥਾਨ ਇਕ ਤਿਕੋਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਸਿਰਾ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਦੋ ਕੋਣ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਿਕੋਣ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਨਹੀਂ ਟਿਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਨਜ਼ਰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਜਾਣ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਅਤੇ ਉਪਚਾਰਕਤਾ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬੇਤਕਲੱਫ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਘਟਾ ਕੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਅਤੇ ਜੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਤੇ ਕਾਟੇ-ਮਾਟੇ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਵੇਂ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਸੁਪਨੇ' ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸਪਾਟ ਹਾਵ ਭਾਵ ਹੋਣ, ਨਕਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੋਵੇ, ਠੰਢੇ ਸਾਹ ਭਰ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਜਬਾੜੇ ਤਣਾਅ ਵਿਚ ਹੋਣ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਬਾਹਾਂ ਹਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ('ਸਮੂਹ' ਵਾਲੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ !) ਤਾਂ ਫਿਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕੁਝ ਕਰੋ। 

• ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਢੁਕਵੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਬਹੁਤੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਉਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।
• ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ (ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਹੀਣ ਭਾਸ਼ਾ) ਸਮਝਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਜਾਂ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਂ ਕਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ ਆਦਿ ਬਦਲ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਬਦ ਹੀਣ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਵਲਵਲੇ, ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਤੇ ਰਵੱਈਏ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਬੜਾ ਭਰੋਸੇ ਮੰਦ ਢੰਗ ਰਹੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਬੋਲ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ, ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਚਨਾ (ਤੱਥ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ-Fact & Data) ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਚੰਗਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਸ਼ਬਦ-ਹੀਣ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤਾਂ ਸਾਡੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਇਤਨਾ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਬੋਲ ਕੇ, ਜਾਂ ਸਮਝ ਲਉ ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੰਨਾ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ। ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਬਾਰੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਅਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਮਰੂਪਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੜੀ ਵਾਰੀ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਜੋ ਭਾਵਨਾ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਆ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਬੋਲੇ ਗਏ ਲਫਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਘਟਾ ਦੇਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਕ ਐਸੀ ਹਾਲਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਕੁੱਝ ਹੋਰ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਐਸਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਜੋ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਆਦਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਐਸੀ ਆਦਤ ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਹੀ ਨਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ 'ਦੋ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ' ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਉਸ ਹਾਲਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਸਾਡੀ ਕਹੀ ਗਈ ਗੱਲ ਦੀ ਸਚਾਈ ਤੇ ਸੁਆਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਤੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿਚ 'ਸਮਰੂਪਤਾ (Congruence) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਮਾੜੀ ਆਦਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਹੀ ਵਕਤ ਤੇ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲਈ ਗਈ। ਬੁਲ੍ਹ ਸੁੰਗੇੜਨਾ, ਸਿਰ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਫੜਨਾ, ਬੋਲਦਿਆਂ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਉਗਲੀਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕਣਾ, ਕਿਸੇ ਗਲਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਠੰਢਾ ਸਾਹ ਭਰਨਾ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਕੁਰਸੀ ਵਿਚ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਵਗੈਰਾ ਸਿਰਫ ਮਾੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗਲਤ ਮਤਲਬ ਵੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਛੁਪਾ ਰਹੇ ਹੋਵੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਾਫੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਰ ਸੋਚੋ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਐਸਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ, ਪਰ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਆਦਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਮਾੜੀ ਹਰਕਤ ਕਰਕੇ ਐਸਾ ਸਮਝ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਮਾੜੀ

ਗੱਲ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਆਮ ਢੰਗ-ਤਰੀਕੇ ਤੇ ਹਾਵ- ਭਾਵ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਸੋ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਕਿ ਇਹ ਹਰਕਤ ਤਾਂ ਬਸ ਇਕ ਆਦਤ ਹੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਐਸੇ ਲੋਕ ਜੋ ਦੇਖਦੇ ਜਾਂ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚ ਮੰਨਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘਟ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਰਾਇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਿੱਤਰਾਂ, ਸਬੰਧੀਆਂ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਅਜਨਬੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਕਈ ਆਦਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਹਾਵ ਭਾਵ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਸੁਧਾਰਨੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਰ ਵਧੀਆ ਬਣ ਸਕਣ। ਐਸਾ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਬਰ ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਉਹ ਆਦਤਾਂ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਿਖਾਰੀ ਮਾਰਕ ਟਵੇਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ:

“ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇਕ ਇਕ ਪੌੜੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।”

ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ-ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਰੰਭ

ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਸਾਡਾ ਸਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ 'ਚੁੱਪ' ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ “ਬੋਲਦੀਆਂ” ਹਨ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੇ 'ਚੁੱਪ' ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਦਾ ਮਤਲਬ ਝੱਟ ਸਮਝ ਜਾਉਗੇ।

ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਨੂੰ ਕੌਣ ਭੁੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਾਦ ਵੀ—ਜਦੋਂ ਫਿਲਮਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ (Talkies) ਬਣ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਮਾਰਕਸ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਭਾਵੇਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਮਜ਼ਾਕ ਉਸ ਦੇ ਅਦਾਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਹੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਰੂਚੋ ਦੇ ਨੱਚਦੇ ਭਰਵੱਟੇ ਤਾਂ ਯਾਦ ਹੀ

ਹੋਣਗੇ)। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਫਿਲਮਾਂ ਵੀ ਦੇਖੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸਮਝ ਜਾਓਗੇ। ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਹਰਕਤਾਂ, ਇਸ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ, ਚੁੱਪ ਚੁਪੀਤੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲਵਲਿਆਂ ਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ, ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪੁਚਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

"ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਨੂੰ...... ਅਤੇ ਗਰੂਚੋ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਭਰਵੱਟੇ ਕੌਣ ਭੁੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ?”

ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਐਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਸਹੀ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ 'ਸਾਡੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ' ਵੀ ਐਸੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਬਾਹਰ ਭੇਜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਲਫਜ਼ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਵੀ ਹਰਕਤਾਂ ਤੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬੋਲੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹੀ ਰਹਿ ਕੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ 'ਕਹਿੰਦੇ' ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ‘ਸੁਣਦੇ' ਵੀ ਹਨ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ 95% ਚੀਜ਼ਾਂ ਅੱਖਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਬਾਕੀ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ (ਸੁਣਨ, ਸੁਆਦ, ਸੁੰਘਣ ਤੇ ਛੋਹਣ) ਤੋਂ ਸਿਰਫ 5% ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਇਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਜੋ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਉਸੇ ਤੇ ਹੀ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਨਾ ਕਿ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ (ਦੇਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੀ) ਸੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਆਪਣੀ ‘ਯਾਦ’ ਵਿਚ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹੀ 'ਯਾਦ' ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਇਕ ਸਿੱਧੀ ਪੱਧਰੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ—ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਧੱਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ? (ਮੇਰਾ

ਖਿਆਲ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਐਸਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋ!)

• ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਘਟਾ ਰਹੇ ਹੋ?
• ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋ?
• ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਜਾਂ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?
• ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ?
• ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਹੇਲੀ (Girl Friend) ਜਾਂ ਦੋਸਤ (Boy Friend) ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ?
• ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਸਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ?

ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਸੁਆਲ।

ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ-ਭਾਸ਼ਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ—(ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਸੁਸਤੀ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ) ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਗੱਲ ਹੀ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਡੀ ਹਰ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਹੈ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਰਤ ਰਹੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਤਾਕਤਵਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਰਹੇ। ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨਾਵਾਕਿਫ ਹੋ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉਠਾ ਰਹੇ।

ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ 7 ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂਗੇ ਉਹ ਦੋ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ: ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ (ਮੈਂ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਕੀ ਸੁਨੇਹੇ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ?) ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ।

ਭਾਵਨਾਵਾਂ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਜੋ ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੂਝ (Emotional Intelligence) ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਰੀਬ ਇਕ ਦਹਾਕਾ

ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੂਝ ਦੀ ਗੱਲ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਅਹਿਮੀਅਤ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਪੰਜ ਗਿਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਬਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ:

“ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਪੰਜ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।”

1. ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਹੋਵੋ।

2. ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਰੱਖੋ।

3. ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੋ।

4. ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਚੇਤੰਨ ਰਹੋ।

5. ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਫਲ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਵੀਂ ਯੋਗਤਾ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣੇਗੀ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚਾਰ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਆ ਗਈਆਂ ਹੋਣ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਕਰੋ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੂਖਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਪਤਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਜ ਦੌੜ, ਬੋਝ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਰਸਤੇ (Shortcut) ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਸੁਸਤੀ, ਬੇਸਬਰੀ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਹਾਲਤ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਅੱਖੋਂ ਉਹਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋ? ਬੇਸਬਰੇ? ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ? ਚਿੰਤਾਤੁਰ? ਨਾਰਾਜ਼? ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅਸਰ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬੁਲਾਉਗੇ। ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਛੋਪਲੇ ਹੀ ਬੋਲ ਪਵੇਗੀ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਸੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਕਿਸ ਮਨੋ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹਨ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ? ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਦਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ—ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ? ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ? ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਹਨ? ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਤੁਹਾਡੇ ਕਰਕੇ ਹੈ? ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੁਣੇ ਹੀ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਬੀਮਾ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਕਾਨ ਦਾ ਕਲੇਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਕਾਇਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਨਹੀਂ?

ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਉਹੀ ਕੁਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ, ਜਾਂ ਉਹੀ ਕੁੱਝ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ (Empathy) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ (Sensitivity) ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਲ੍ਹਕੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ 'ਖੁੱਲ੍ਹੇਪਨ' ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਸਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਅਚਾਨਕ 'ਬੰਦ' ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ‘ਔਕੜ' ਦਾ ਹੋਣਾ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਸਦੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਬੰਦ ਹੋਣ ਜਾਂ ਹੱਥ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਪਰ ਆਣ ਦੀ ਹਰਕਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਬਾਦ ਵਿਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ)। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ, ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਪ੍ਰਤੀਤ' ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ (Perception) ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ 'ਦੇਖੀਏ’ ਹੀ ਨਾ, ਸਗੋਂ ਪਰਤੀਤ ਵੀ ਕਰੀਏ। ਇਹ ਪਰਤੀਤੀ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਗੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਵਿਚਲੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਗਲਬਾਤ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ESP

ਆਉ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਇਕ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਵਾਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੀਏ-‘ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮਨ ਦਾ ਝਰੋਖਾ ਹੈ।' ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹੀ ਕਰਨਾ ਆਪਾਂ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ESP-(Extra Sensory Perception) ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬੜਾ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ESP ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਰਤਾਂਗੇ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਕੁਦਰਤੀ ESP ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ Empathy, Sensitivity ਤੇ Perceptivity ਭਾਵ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ, ਸੰਵੇਦਨਸੀਲਤਾ ਤੇ ਪਰਤੀਤੀ।

Empathy-ਸਮਾਨ ਅਨੁਭਵ

ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੂਝ (Emotional Intelligence) ਨੇ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਰਡਾਰ (Social Radar) ਹੈ। ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਨੇੜਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਦੋਂ ਵੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਸਦੇ। ਪਰ ਇਹ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਘੱਟ ਹੀ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ:

• ਇਸ਼ਾਰੇ
• ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ
• ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਾਰ ਚੜ੍ਹਾਅ

ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਇਹੀ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਹੈ।

Sensitivity-ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ

ਦੂਜਿਆਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰੀਏ। ਇਹੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਬੋਲਚਾਲ ਜਾਂ ਕੋਈ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ। ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਆਪਣੇ ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵੀ ਚੇਤੰਨ ਜਾਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਵੱਲਾ ਰਾਹ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਹਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਰਤਾਉ ਉਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚੇਤੰਨ ਰਹੀਏ।

Perceptivity- ਪਰਤੀਤੀ

ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝਣ, ਜਾਂ ਪਰਤੀਤ ਕਰਨ, ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਹੀ 'ਅੰਤਰ ਗਿਆਨ', 'ਫੁਰਨੇ ਜਾਂ Intution' ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਦੂਜੇ ਦੇ ਬੋਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਮੰਥਨ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਜੋ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂ ਪਰਤੀਤ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੋਰ ਬਿਹਤਰ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਪਰਤੀਤੀ ਸਾਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ-ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ‘ਪੜ੍ਹਨਾ, ਅੰਤਰ-ਗਿਆਨ ਹੋਣਾਂ, ਫੁਰਨਾ' ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ "ESP ਕਲਾ” ਕਹਾਂਗੇ।

ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਮਨ ਦਾ ਝਰੋਖਾ’ ਹੈ

ਅਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅੰਤਰ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਖੜੇ

ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ, ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਭਾਵ, ਇਸ਼ਾਰੇ, ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਰਾਅ ਚੜਾਅ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਤੇ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ । ਬਾਕੀ ਲੋਕ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭਵੀ ਬਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਵਿਉਹਾਰ ਕਿਸ ਵਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੀ ਇਹ ਬਾਕੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਉਹਾਰ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ? ਅਤੇ ਜੇ ਐਸਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਤੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਆਪਾਂ ਹੁਣ ਇਹੀ ਗੱਲਾਂ ਸਮਝਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਾਂਗੇ।

ਸਾਡਾ ਮਨ ਇਕ ਸੋਚ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੋਚ ਇਕ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ (ਭਾਵੇਂ Leak ਹੋ ਕੇ) ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਇਹੀ ਤਾਂ ‘ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ' ਹੈ!

 

ਕਿਸੇ ਦੇ ‘ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ’ ਜਾਂ ਉਸਦੀਆਂ 'ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ?

ਸੋ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ, ਸਮਝਣਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਸਹਿਜ-ਅੰਤਰ ਗਿਆਨ (Intution) ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਦਰਅਸਲ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਹੈ।

ਤੁਹਾਡੀ ESP ਕਲਾ ਤੁਹਾਡੀ ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕਲਾ, ਜਾਂ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤਦੇ ਹੋ। ਸਾਡਾ ਟੀਚਾ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਣਾ ਹੈ।

ਤਿੰਨ ਸੱਸੇ-‘3 ਸ’

ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜੇ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਾ ਰੱਖੀਏ। ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸੱਸੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਬੰਧ, ਸਮਰੂਪਤਾ ਤੇ ਸਮੂਹ (Context, Congruence and Cluster)

"ਤਿੰਨ ਸੱਸਿਆਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ”

ਸਬੰਧ (Context)

ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਹੀ ਲੱਗੇਗੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਵਿਉਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸ ਸਬੰਧ, ਭਾਵ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਦੌੜ ਕੇ ਵਰਜ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਚੁਸਤ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਕਤਾਇਆ ਹੋਇਆ, ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਹੇਠ ਹੈ? ਨਹੀਂ ਬੱਸ ਇਹ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣੇ ਹੀ ਦੌੜ ਲਾ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸਮਰੂਪਤਾ (Congruence)

ਚੂੰਕਿ ਦਿੱਸਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀਣ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਸਾਡੀ ਕੁੱਲ ਗਲਬਾਤ ਦਾ 90% ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਸ਼ਬਦ, ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਹਰਕਤਾਂ ਸਮਰੂਪ ਜਾਂ ਇਕਸਾਰ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੇ ਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਹ ਕਹੇ ਕਿ ਉਹ ਨਾਟਕ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ‘ਬੰਦ’ ਹੋਣ ਉਹ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਇਧਰ ਉਧਰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਸਾਹ ਭਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਮਰੂਪਤਾ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਾਂਗੇ।

ਸਮੂਹ (Cluster)

ਕਿਸੇ ਇਕ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਕੱਢ ਲੈਣਾ ਕੋਈ ਸਿਆਣਪ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਹਰਕਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਹੀ ਦੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਹਰਕਤ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰਾ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਵਾਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਵਾਕ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਕੁਝ ਇਸ਼ਾਰੇ ਜਾਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਸਮੂਹ ਹੀ ਦੇਖੋ—ਇਕ ਹਰਕਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।

ਤੁਹਾਡਾ ਕੁਦਰਤੀ ਅੰਤਰ-ਗਿਆਨ

ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਹੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਿਆਨ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਵੱਧ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋਗੇ ਉਨਾ ਹੀ ਵੱਧ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਵੋਗੇ ਅਤੇ ਉੱਨਾ ਵੱਧ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਸਕੋਗੇ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣਾ ਕਦੇ ਵੀ ‘ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੈ' ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਹੁਨਰ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ

ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ ਸਿਖ ਲਵੋ, ਕੁਝ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਰੱਖੋ, ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿੰਨ ਸੱਸਿਆਂ (3 ਸ) ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ।

ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸ 'ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ' ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ-ਸਮਝਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਬਲੀਅਤ ਦਰਅਸਲ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਸਿਰਫ ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਲ ਹੋਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਧੇ ਸਾਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸਿਰਫ ਆਲਸ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਝ ਕੁ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ ਕੰਮਾਂ ਜਾਂ ਹਰਕਤਾਂ ਵੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਕੇ, ਤੁਸੀਂ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਫਰਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਗੇ।

• ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਤੀਬਰ ਅੰਤਰ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਫੁਰਨੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੋਏਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਜੋ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਜੋ ਵੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਸ ਵੱਲ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ।
• ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਝੱਟ ਸਮਝ ਜਾਉਗੇ ਕਿ ਕੀ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਾਂ ਕੀ ਉਹ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਐਵੇਂ ਉਪਰੋਂ ਹੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ।
• ਤੁਹਾਡੀ ਦੇਖਣ ਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ, ਤੁਹਾਡੀ ਪਰਤੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਬਾਰੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕੋਗੇ।

ਇਹ ਸ਼ੁਕਰ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੰਤਰ-ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਫੁਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਜਾਂ ਦੁਖੀ, ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਮਜ਼ੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਦੂਰੋਂ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਈ ਝਗੜਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਦੋਸਤਾਨਾ ਗਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਪਾਗਲ ਹੋ ਰਹੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਨ। ਐਸਾ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਦਰਾ, ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਭਾਵ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।

ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਚੇਤ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਕੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਮਝ ਲਉਗੇ! ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਹਰ ਹੋ ਜਾਉਗੇ? ਬਸ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹੀ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕੀ-ਕੀ ਦੇਖਣਾ ਹੈ। ਆਉ ਆਪਾਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕਦਮ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਜਾਈਏ। ਅਗਲੇ ਸੱਤ ਪਾਠ ਸਾਨੂੰ ਇਸੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨਗੇ।

 

“ਮੈਂ ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਦਾਂ ਹਾਂ — ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ"

ਅਧਿਆਇ - 1

ਮਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ—ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ, ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਮੋੜਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਸ਼ਾਰੇ, ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਦਾ ਇਕ ਪਾਸੇ ਵਲ ਝੁਕਣਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਦੇਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਲਫਜ਼ ਬੋਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਕਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਇਸ ਉਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣਾ ਕੀ ਅਕਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਲੋਕ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਐਸਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਇਹ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਦੂਜਿਆਂ ਤਕ ਸਹੀ ਸਹੀ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਮੂੰਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਜਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਛੋਂਹਦੇ ਹਾਂ (ਜਾਂ ਛੋਹਣ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਹਾਂ) ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਗਲ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪੁਚਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਢੰਗ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਹੋਏ ਕਈ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗਲ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਕੇਤ ਹੀ ਹੇਠਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ:

• ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਠੁਕਰਾਣਾ

• ਪਸੰਦ ਜਾਂ ਨਾ-ਪਸੰਦੀ/ਘਿਰਣਾ

• ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਉਕਤਾਣਾ

• ਸਚਾਈ ਜਾਂ ਧੋਖਾ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਬਾਤਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝ ਸਕੋ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਐਸਾ ਕਰੋ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਚੇਗਾ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਦਰਦ-ਤਕਲੀਫ ਵੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੀ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕੀਏ।

ਸੋ ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਲੱਗ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਅਮਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਵਧੀਆ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ-ਮਿੱਤਰਾਂ, ਪਰਵਾਰ, ਕੰਮ ਵਿਚਲੇ ਸਾਥੀਆਂ, ਗਾਹਕ, ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ, ਅਜਨਬੀਆਂ ਨਾਲ-ਗੱਲ ਕੀ ਬਹੁਤੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਇਹ ਗਿਆਨ ਕਾਫੀ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨਾ

ਸਾਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਹੀ ਸਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੀ ਸਾਡੀ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਫਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਲੈਣ ਦੇਣ ਤੇ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉੱਨੀ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

“ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।”

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੂਜਿਆਂ ਕੋਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਚਾਂਦੇ ਹਾਂ:

• ਸਾਡਾ ਪਹਿਰਾਵਾ

• ਸਾਡੀ ਮੁਦਰਾ-ਬੈਠਣ, ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਢੰਗ

• ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ

• ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ

• ਹੱਥ, ਬਾਂਹ ਤੇ ਲੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ

• ਸਰੀਰ ਵਿਚਲਾ ਤਣਾਅ

• ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰੀ

• ਸਾਡਾ ਸਪਰਸ਼ (ਛੋਹਣਾ)

• ਆਵਾਜ਼—ਲਹਿਜਾ, ਤੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਉਤਾਰ ਚੜ੍ਹਾਅ।

ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਭਾਵ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਇਸ਼ਾਰੇ ਸਾਡੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਕਲ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ-ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਹ ਬੜੇ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਸਰਦਾਇਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪ ਚੁਣਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪੁਚਾ ਸਕੀਏ, ਪਰ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਹੀ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

1971 ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਫੈਸਰ ਅਲਬਰਟ ਮੇਹਰਾਬਿਆਨ ਨੇ ਇਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸਹੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਸਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਇਕ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ ਜਿਹੜਾ ਇਤਨਾ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਸਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਦਾ, ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਮਾਡਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੰਕੇਤ ਜਾਂ ਸੁਨੇਹੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿਵੇਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਤੇ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਚਾਰ (Communication) ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤੇ—ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਸ਼ਬਦ। ਇਸ ਖੋਜ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਮੇਹਰਾਬਿਆਨ ਨੇ ਹੁਣ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ 55-38-7 ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ। ਇਹ ਮਾਡਲ ਸਾਨੂੰ ਦਸਦਾ ਹੈ:

• ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਦਾ 55 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਤਲਬ ਨਜ਼ਰ ਆਣ ਵਾਲੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਸ਼ਾਰੇ, ਮੁਦਰਾ ਉੱਤੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਣ ਵਾਲੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਹਨ।
• ਗਲਬਾਤ ਦਾ 38 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਤਲਬ, ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਭਾਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦਾ ਢੰਗ— ਲਹਿਜਾ, ਸੁਰ ਅਤੇ ਰਫਤਾਰ।
• ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਬਾਕੀ 7 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਇਕ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਤੀਜਾ ਦਿੱਤਾ:

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਸਾਡੀ ਗਲਬਾਤ ਦਾ 93 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਤਲਬ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਪ੍ਰਥਮ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣ ਦਾ ਜੋ ਅਤਿ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ 20 ਸਕਿੰਟ ਤੋਂ 3 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ—ਨਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਕੀ ਹਾਂ।

• ਜਦੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵਿਚ ਸਮਰੂਪਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਦੇ ਢੰਗ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ।
• ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸ਼ਬਦ-ਹੀਣ ਗੱਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਹੜੀ ਅਚੇਤ ਮਨ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਸੋ ਮੇਹਰਾਬਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਸਾਨੂੰ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤਿੰਨ- ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ:-

1. ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਖ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ

2. ਤੁਸੀਂ ਬੋਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹੇ ਹੋ।

3. ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਕੀ ਰਹੇ ਹੋ।

ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ - ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚੀ ਬੋਲਦੀ ਹੈ।

ਚੇਤਾਵਨੀ

ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ 55-38-7 ਵਾਲੀ ਖੋਜ (ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਖੋਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ) ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗਲਤ ਮਤਲਬ ਕੱਢ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਵੈ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਦਿਖਦੇ ਹੋ, ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ, ਤੁਹਾਡਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਚੰਗਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਟੁੱਟੇ ਫੁੱਟੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਹੀ ਲਹਿਜੇ ਤੇ ਸੁਰ ਨਾਲ ਕਹਿ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿਚ ਹੈ। (ਇਹ ਗੱਲ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਵਤ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ—ਗਲਤ ਗਿਆਨ ਨਾਲੋਂ ਅਗਿਆਨੀ ਹੋਣਾ ਚੰਗਾ ਹੈ—'ਨੀਮ-ਹਕੀਮ ਖਤਰਾ-ਏ-ਜਾਨ!')

ਐਸੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੁਹਾਡੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਜੋਲ-ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਸਿਰਫ 10 ਫੀਸਦੀ ਹੀ ਹਨ, ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਫਲ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਗਲਤ:- ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੱਸਿਆ! ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਰਸਾਲੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਪੜ੍ਹੋ ਤਾਂ ਬੱਸ ਇਕ ਲੰਬਾ ਸਾਹ ਖਿੱਚ ਲੈਣਾ!

ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕੀ ਹੈ?

ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ 55 ਫੀਸਦੀ—ਦਿੱਸਣ ਵਾਲੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੋਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ 45 ਫੀਸਦੀ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਣਗੇ।

ਜੇ ਉਹ ਰੁਕ ਵੀ ਜਾਣ ਤਾਂ ਅਗਰ ਤੁਹਾਡਾ ਬਾਕੀ ਦੇ 45 ਵਿਚੋਂ 38 ਫ਼ੀਸਦੀ—ਤੁਹਾਡੇ ਬੋਲਣ ਦਾ ਢੰਗ-ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਕੀ ਦਾ 7 ਫੀਸਦੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੁਣਨਗੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਸਮਝਣਗੇ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾ ਵੀ ਉਠ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਖੋਜ ਦਾ ਇਹੀ ਅਰਥ ਹੈ।

ਕੀ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ, ਕੰਮ ਤੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ-ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਤੇ

ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਹੈ? "ਸਭ ਕੁਝ ਚੰਗਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ—ਉਦੋਂ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੋਲ੍ਹਿਆ!” ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਐਸਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ!

ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਨਾ ਰਹਿਣਾ, ਸ਼ਬਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਪਹਿਲਾ ਮੰਤਵ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਇਕ ਲਫਜ਼ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਅਤੇ ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ, ਉਹ ਵੀ ਉਤਨਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

“ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਇਹ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਸੁਣੇ।”

ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤੇ ਖੋਜੀ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ:

• ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੱਥ ਤੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
• ਅਸੀਂ ਰਵੱਈਆ, ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਲਈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ।

(ਤੀਜੇ ਅਧਿਆਏ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਢੰਗ ਕੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਰਵੱਈਆ, ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਬੋਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਪੱਖ, ਭਾਵ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।)

ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ (ਨੌਰਮਾ ਡੈਸਮੰਡ ਦੇ ਇਕ ਗਾਣੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕਰੋ-"ਮੇਰੀ ਇਕ ਤੱਕਣੀ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ.... With one look, I put words to Shame.......)

ਸੋ ਉਪਰ ਲਿੱਖੀਆਂ ਤਿੰਨਾਂ ਕਸਵੱਟੀਆਂ (ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਖਦੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਬੋਲ ਕਿੱਦਾਂ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹੋ) ਨੂੰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲੋਕੀ ਇਹ ਫੈਸਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ:

• ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ

• ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਗੇ

• ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਫਿਰਨ ਜਾਣਗੇ

• ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਾਰੋਬਾਰ ਜਾਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨਗੇ

ਅਤੇ ਜੇ ਮੋਟੇ ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿ ਲਈਏ ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਸੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਾਂ ਨਹੀਂ।

ਸਾਵਧਾਨੀ

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਣ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕਾਰਨ? ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਭੁੱਲ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ 'ਰਿਸ਼ਤੇ' ਕਿਸੇ ਮਿਲਣੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਹੀ 'ਬਣ' ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ‘ਟੁੱਟ’ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਐਸਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ 'ਦਿਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼' ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਫੁਰਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਅਚੇਤ ਜਾਂ ਅਰਧ-ਚੇਤਨ ਮਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹੀ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਕੁੱਝ 'ਠੀਕ' ਹੈ ਕਿ ‘ਗਲਤ’।

ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਹੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਕਹੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋਨੋਂ ਕੰਮ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲੈ ਵੀ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਵੀ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ-ਇਹ ਦੁਵੱਲੀ ਸੜਕ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ‘ਛੇਵੀਂ ਇੰਦਰੀ' ਜਾਂ 'ਤੀਜੀ ਅੱਖ' ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਰਵੱਈਆ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕੰਮ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ‘ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਗੱਲ' ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਤਰਕ ਜਾਂ ਦਲੀਲ ਤੇ ਵੀ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਸ ਇਕ ਫੁਰਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਲਾ ਕਥਨ ਇਹੀ ਗੱਲ ਬੜੇ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਿਹਾ ਹੈ:

ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਦਿਲ ਤੱਕ ਇਕ ਸਿੱਧੀ ਸੜਕ ਹੈ

ਜਿਹੜੀ ਅਕਲ ਤੇ ਸੋਚ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦੀ।

--ਜੀ. ਕੇ. ਚੈਸਟਰਟਨ

ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਛੱਡ ਦਿਉ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਕੋਈ ਹਰਕਤ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। (ਅਤੇ ਚਿਹਰਾ, ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ), ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਕੈਸਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਉਹੀ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮੈਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ?

ਮੁਢਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਦਾ ਹੀ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਚੰਗਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮਾੜਾ, ਪਰ ਹੈ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੇਸ ਧੋਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੈਂਪੂ ਦੀ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗੀ; "ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਦੀ ਵੀ ਦੂਜਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ" ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਕਥਨ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੀ ਹੋਵੇ।

"ਮੁਢਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਚੰਗਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮਾੜਾ, ਪਰ ਇਹ ਹੈ ਐਸਾ ਹੀ।”

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਆਪਣਾ ਮਾੜਾ ਮੁਢਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣਾ ਬੜਾ ਸੌਖਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਲੈਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ—ਬਿਲਕੁਲ ਟੁਥਪੇਸਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ। (ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਟੁਥਪੇਸਟ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਟਿਊਬ ਵਿਚ ਪਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ?)

ਸੋ ਇਹ ਪੱਕਾ ਕਰੋ ਕਿ ਲੋਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੁਹਾਡੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰ ਜਾਵੇਗੀ। ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ 'ਸੁਣਨ' ਵਾਲੇ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਹੋਣਗੇ।

ਕਾਈਨੈਸਿਕਸ-Kinesics

1872 ਵਿਚ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਚਾਰਲਜ਼ ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕ ਮਹਾਨ ਖੋਜ "The expression of emotions in man and animals" ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਅਗਲੀ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਫਿਰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਖੋਜ ਨਾ ਹੋਈ।

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਇਕ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰੇ ਬਰਡਵਿਸਲ੍ਹ ਨੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਮੁਢਲੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਾਈਨੈਸਿਕਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ, ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਹੀ, ਆਪਣੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰੇ (Gestures) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਹਿਲ-ਜੁਲ, ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ‘ਗੱਲ' ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੜੇ ਨਪੇ ਤੁਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਖੋਜੀ ਡਾ. ਡੈਸਮੰਡ ਮੌਰਿਸ ਨੇ 'ਇਸ਼ਾਰੇ' ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। 'ਐਸੀ ਕੋਈ ਵੀ ਹਰਕਤ, ਜਿਹੜੀ ਇਕ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ, ਨਜ਼ਰ ਆਣ ਵਾਲਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ.... ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਗੱਲ ਦਸਦੀ ਹੈ।' ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਅਕਸਰ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਉਕਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਉਕਤਾਹਟ ਭਰੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਸ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਚੇਤੰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ (ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ) ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਰਉਂ ਜਾਂ ਮੂਡ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ

ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਵੀ ਸਮਝ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਾਈਨੈਸਿਕ ਮਾਡਲ ਦਾ ਅਗੋਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਪਾਲ ਐਕਮੈਨ ਅਤੇ ਵੈਲਸ ਫਰੀਸਨ ਨੇ 1970 ਵਿਚ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ- ਭਾਵ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੋਜ ਬਾਰੇ ਦੂਜੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੋਜੀਆਂ ਨੇ ਹਰਕਤਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ। ਇਹ ਕਿਸਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੋਣਗੀਆਂ।

1. ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤਕ (Illustrators)

ਇਹ ਉਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਉਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਅਸੀਂ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਗੱਲ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਜਾਂ ਚਿਤਰ- ਰੂਪ ਸਰੋਤੇ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂਕਿ ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਲ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਅਕਸਰ ਸਾਡੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲੈ ਲਈਏ-ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵਧੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਤਲੀ ਉਪਰ ਵਲ ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ।

2. ਚਿੰਨ੍ਹ (Emblems)

ਇਹ ਉਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅਕਸਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਗੂਠਾ ਉਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਮੁੱਠੀ ਬੰਨ੍ਹਣਾ (Thums up), ਇਕ ਆਮ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਲੱਗਿਆਂ ਇਕ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣੀ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਕੋ ਹੀ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਈ-ਵਾਰੀ ਉਹੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗੱਲ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਤਲਬ ਹੋਰ ਦਾ ਹੋਰ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇ ਕਈ ਮਤਲਬ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:

• ਇੱਕ ਪੇਂਡੂ ਸੁਆਣੀ

• ਖੋਤਿਆਂ ਦਾ ਝੁੰਡ

• ਮੂੰਹ ਦਾ ਭੰਨਿਆ ਜਾਣਾ

3. ਭਾਵਨਾ-ਚਿੰਨ੍ਹ (Affect displays)

ਇਹ ਉਹ ਹਰਕਤਾਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਛੋਪਲੇ ਹੀ ਪਰਗਟ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਚੇਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਵਿਚ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ, ਲੱਤਾਂ-ਬਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਿਲਜੁਲ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ, ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ, ਗਿਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸੀਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਵੀ, ਅਤੇ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ 'ਲੀਕ' ਹੋਣ

ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਛੁਪਾਈ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।

4. ਰੂਪਾਂਤਰਕ (Adapters)

ਭਾਵਨਾ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਰੂਪਾਂਤਰਕ ਵੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਜਾਂ ਮੂਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਜਾਂ ਮੂਡ, ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਾੜਾ। ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਝੂਠ, ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਧੋਖਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਸਾਡੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਤੇ ਬੈਠਣ ਦੇ ਢੰਗ (ਮੁਦਰਾ) ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਣਾ ਇਕ ਐਸਾ ਹੀ ਰੂਪਾਂਤਰਕ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਐਸੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੋਂਹਦੇ ਹਾਂ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਛੋਹਣਾ ਜਾਂ ਮਲਣਾ (ਸਵੈ-ਰੂਪਾਂਤਰਕ Self-Adapters) ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰਕਤ-ਐਨਕ ਉਤਾਰਨਾ, ਪੈਨਸਿਲ ਚਬਾਉਣਾ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਗਹਿਣੇ ਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰ ਛੋਹਣਾ (ਵਸਤ-ਰੂਪਾਂਤਰਕ Object-Adapters) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

“ਰੂਪਾਂਤਰਕ ਮੁਦਰਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਹਰਕਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।”

5. ਨਿਯੰਤਰਕ (Regulators)

ਨਿਯੰਤਰਕ ਉਹ ਹਰਕਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਾਡੇ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਡੇ ਇਰਾਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। (ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਅੱਗੇ ਚਲ ਕੇ ਹੋਰ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ) ਸਿਰ ਹਿਲਾਣਾ, ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਇਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹੀ ਹਰਕਤਾਂ ਹਨ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਤੁਸੀਂ ਅਗਲੇ ਅਧਿਆਇ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋਗੇ, ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਇਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹੋ।

ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੋ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛੋ:-

1. ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਐਸੇ ਕੀ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?

2. ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਕੀ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਉਹੀ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਮੈਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ?

ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਮੰਨ ਕੇ ਚਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ:-

• ਜੋ ਗੱਲ ਲੋਕ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੋਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲ ਰਹੀ ਸੋਚ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਇਕ ਦੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਮੇਰੇ ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਸਮਝਣੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ:

ਐਸਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਦੇ ਅਰਥ ਬਿਲਕੁਲ ਫਰਕ ਵੀ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ:-

• ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਚੰਗੇ ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?
• ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇੰਨੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਅਣ-ਢੁਕਵਾਂ ਇਸ਼ਾਰਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਉਂ, ਤਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਦਾ ਗਲਤ ਅਰਥ ਨਾ ਨਿਕਲੇ?

ਐਸਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਦੇ ਅਰਥ ਬਿਲਕੁਲ ਫਰਕ ਵੀ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਚੇਤੰਨ ਜਾਂ ਅਚੇਤ?

ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਵਲੋਂ ਜੋ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਮਝ ਲਈਏ। ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਂਗੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਉ ਵਿਚ ਵੀ, ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਆ ਸਕੇ।

ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ।

• ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਤਾਂ ਜਾਣ ਬੁਝ ਕੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਈਏ, ਇਹ 'ਚੇਤੰਨ' ਹਨ)
• ਕਈ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਰਜ-ਢੰਗ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। (ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਈ ਇਹ 'ਅਚੇਤ' ਹੁੰਦੇ ਹਨ)

ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿੱਧਰ ਧਿਆਨ ਦੇਈਏ? ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ

ਆਪਾਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੌਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝ ਲਈਏ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ, ਸੰਪਰਕ ਜਾਂ ਮੇਲਜੋਲ ਵਿਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਪਏਗਾ—ਇਹ ਦੇਖੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋ, ਕੀ ਉਹ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ:

• ਕੀ ਉਹ ਆਰਾਮ ਵਿਚ ਹਨ ਜਾਂ ਬੇਆਰਾਮੀ ਤੇ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿਚ ਹਨ?
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਬੰਦ' ਹੈ ਜਾਂ ‘ਖੁਲ੍ਹੀ’?

2. ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਨਜ਼ਰ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਤਿਕੋਨ ਦੇ ਰੂਪ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਸਿਰਾ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਤੱਕ ਦਾ ਹੋਵੇ।

3. ਨਿੱਜੀ ਨੇੜਤਾ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਜਦੋਂ ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਇਹ ਪਰਗਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਨਜ਼ਰ ਠੋਡੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਨੇ ਔਰਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗਰਦਨ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਇਕ ਲੁਕਵੀਂ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਨਜ਼ਰ ਵਾਪਸ ਅੱਖਾਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਨਜ਼ਰ ਇੰਨੀ ਕੁ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀ ਮਰਦਾਂ-ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੇੜ ਛਾੜ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਕਲੋਲ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਘੁਮਾਉਂਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੇ ਜੇ ਦੂਜਾ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਜਾਂ ਦਿਲੋਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੀਆਂ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ:

• ਮੂੰਹ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਸਿਰੇ ਉਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ-ਅੱਖਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੁਝ ਰੇਖਾਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦਿਲੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ।

• ਥੋੜ੍ਹਾ ਤੇਜ਼ ਸਿਰ ਹਿਲਾਉਣਾ:-ਐਸਾ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ।
• ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼:-ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਸਿਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਯਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ

ਉਸ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਹੋ (ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹੋ ਗਏ ਹੋ) ਜਾਂ ਫਿਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਚੋਂ ਟੋਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਆਪ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।

(ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝ ਸਕੋ ਕਿ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਸਮਝਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ)

ਨੁਕਤਾ:—ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਖੋ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਉਹ ਹੁਣ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉ ਤਾਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਵਿਚ ਆਪਣੀ 'ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨਾਚ' ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕੋ ਅਤੇ ਗਲਬਾਤ ਦੀ ਤਾਲ-ਲੈਅ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰ ਸਕੋ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਆਮ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਨਜ਼ਰ ਰੁਕ ਰੁਕ ਕੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਆਰਾਮੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ‘ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨਾਚ' ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡਾ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲਜੋਲ, ਵਧੇਰੇ ਖਿਚਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਆਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਰੁਕ ਰੁਕ ਕੇ ਮਿਲਾਉ ਤੇ ਢੁਕਵੇਂ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਮਿਲਾਉ। ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਤੁਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਖੋਗੇ ਤਾਂ ਇਹ 'ਘੂਰਨ' ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ।

ਲਗਾਤਾਰ ਟਿਕਟਿਕੀ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖਣਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ‘ਘੂਰਨਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਸ ਵਿਚ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਦੇ ਮਤਲਬ ਹੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਕ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ

ਗਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ‘ਘੂਰਨ' ਦੀ ਆਦਤ ਹੈ—ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਕੰਮ ਕਾਜ ਵਿਚ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਅਜਨਬੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਦੇ ਹੋਵੋਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ।

'ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨਾਚ’

ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹੋਈਏ ਤਾਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਘੱਟ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹੈ! ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਕਈ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੌਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। (ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਗੌਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਉਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੈ ਕਿ ਖੱਬੇ, ਜਾਂ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਤੇ ਇਹ ਕਿੱਧਰ ਹੈ!) ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ? ਇਕ ਪਾਸੇ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਵਲੋਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਹਟਾਉ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ। ਦਰਅਸਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਇਕ ਬਹੁਤ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਵਕਤ ਬੇਚੈਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਖਦਾ ਰਹੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਲੱਗਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ 'ਘੂਰਦੇ' ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲੇ, ਹਮਲਾਵਰ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ 'ਅਜੀਬ ਜਿਹੇ' ਲੱਗੋਗੇ। ਚੰਗੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੂਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਅੱਧਾ, ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਘੱਟ ਸਮਾਂ, ਰੁਕ ਰੁਕ ਕੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

“ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।”

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੋ ਗਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚ ਸਕੀਏ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਵੱਲ ਹੀ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਸਰੋਤੇ ਵੱਲ ਹੀ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੋਚ ਉੱਖੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਈ ਲੋਕ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਰੁੱਖਾਪਣ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਸਾਡੀ ਅਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਪਰ ਐਸਾ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨ ਦੀ

ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ 'ਆਪਣਾ' ਹੋਵੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਵੱਲ ਹੀ ਤਕਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਘਨ ਪਵੇਗਾ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਘੂਰੇ ਬਿਨਾਂ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਦਾ ਇਹੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਹਾਂ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਉਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਉਕਤਾਹਟ ਤੇ ਬੇਦਿਲੀ ਸਮਝੀ ਜਾਵੇਗੀ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਆਮ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਧਰ ਉਧਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਸਰੋਤੇ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੋ ਤਾਂ ਉਹ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਅਚੇਤ ਹੀ ਸਰੋਤੇ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖੋਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਬੋਲੀ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਇਤਨੀ ਸੂਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਮਿਲ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਸਰੋਤਾ ਵੀ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਣੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹ ਲੰਬਾ ਸਾਹ ਭਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

• ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਹੋਈ ਖੋਜ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਇਕ ਚੰਗਾ ਬੁਲਾਰਾ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਵੱਲ 45-60 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦੇਖਦਾ ਹੈ।
• ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਵਲ 70-80 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਮਾਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ।
• ਤਕਰੀਬਨ 31 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਮਾਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਅਸੀਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਔਸਤਨ 2.95 ਸਕਿੰਟ ਲਈ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਵਿਚ ਔਸਤਨ 1.8 ਸਕਿੰਟ ਲਈ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਹੀ ਚੁਕੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਬੇਚੈਨੀ ਜਾਂ ਬੇਆਰਾਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਇਹ ਉਸਦੇ ਗੱਲ

ਕਰਦਿਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਘੂਰਨ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿਚ ਫਰਕ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਲੋਕ ਦੂਜਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ (ਭਾਵੇਂ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ !) ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਡੈਸਮੰਡ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਹੈ:

"ਸਾਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਡੇ ਵਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘਿਰਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ?”

ਸੋ ਐਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ? ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੈ? ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਪਿਆਰ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਿਹਾ? ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਸਾਡੇ ਰਸਤੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਬੰਦ ਹੋ ਰਹੇ?

ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਸ ਅਸੀਂ ਇਤਨਾ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਆਮ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ ਆਮ ਤੋਂ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਹੋਰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਵੀ ਸਮਝਣੇ ਪੈਣਗੇ।

"ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਹੋਰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਵੀ ਸਮਝਣੇ ਪੈਣਗੇ।"

ਤਾਂ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ:

• ਭਾਈਚਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ
• ਕੰਮ ਵਿਚ
• ਅਜਨਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਸਮੇਂ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਉ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ-ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ।

ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਥੀ, ਮਿੱਤਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਅਫਸਰ- ਬੌਸ ਇਸ ਵਿਚ ਕੈਸੇ ਹਨ:

• ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹਨ?
• ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨਾਲ ਘੱਟ?

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੰਮ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਅਲਗ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ:

• ਤੁਹਾਡੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ
• ਤੁਹਾਡੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਸਾਥੀ
• ਉਹ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ 'ਉਪਰ' ਹਨ?

ਅਜ਼ਮਾ ਕੇ ਦੇਖੋ

ਤੁਹਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪੱਖਾਂ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ (ਪਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ, ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਘੂਰਨ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਾ ਆਵੇ!) ਫਿਰ ਦੇਖੋ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਫਰਕ ਪਿਆ ਹੈ? ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉ (ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸ ਦਿਉ) ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਛੋ ਕਿ ਉਹ ਕਦੋਂ ਬੇਚੈਨੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ!

ਹਾਵੀ ਹੋਣਾ

ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹਨ (ਜਾਂ ਨਜ਼ਰ ਗੱਡੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਤਵਾਜ਼ਨ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ‘ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨਾਚ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਨਜ਼ਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਜਾਂ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਜਮਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਕ ਦਮ ਅਚਾਨਕ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ (ਜੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਚਲੇ ਹੀ ਨਾ ਗਏ ਹੋਵੇ !) ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਕ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਐਸੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਹੁਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਉੱਚੇ ਅਹੁਦੇ ਅਤੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲ ਜੋਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਦੇਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਤਜਰਬਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉੱਚੇ-ਨੀਵੇਂ ਅਹੁਦੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਗਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕ

ਆਪਣਾ ਹਾਵੀ ਰੁਤਬਾ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਉਲਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਆਪਾਂ ‘ਨਜ਼ਰ ਦੇ ਨਾਚ' ਕਰਕੇ ਸਮਝਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਲੋਕ ਉਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਦੂਸਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਵੱਲ ਘੱਟ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਆਪ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਜੇ ਵਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡਾ ਦੂਜਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣ ਦਾ ਵਰਤਾਉ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਲ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਦੇਖਣਾ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਤੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਹਿਜ ਵਿਚ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਇਧਰ ਉਧਰ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ, ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਢੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ, ਆਪਣਾ ਅੰਤਰ ਗਿਆਨ ਵਰਤੋ ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਦੇਖਣਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਬੇਚੈਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਲਗਾਤਾਰ ਟਿਕਟਿਕੀ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖੀ ਜਾਣਾ ਸਭਿਅ ਨਹੀਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਭਰਿਆ ਵਿਉਹਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।

“ ਆਪਣਾ ਅੰਤਰ-ਗਿਆਨ ਵਰਤੋਂ।”

ਸਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ— ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਬਣਾ ਸਕੀਏ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵੀ ਤਾਂ ਦੇਖਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਦੁਵੱਲੀ ਗਲੀ ਹੈ!

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਭਰੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਵੋ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰੈਸਤੋਰਾਂ ਵਿਚ, ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਹੋਵੋ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ, ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਏ ਤਾਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।

ਆਉ, ਜ਼ਰਾ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰ ਲਈਏ। ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛੋਗੇ ਕਿ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ? ਮੈਂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਇਸ ਲਈ ਛੋਹਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ

ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਂ ਕੰਮ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਔਖੀ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਛੇ ਜਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਨਾ ਬੈਠਾ ਹੋਵੇ। ਐਸੀ ਗਲਬਾਤ ਅਕਸਰ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਐਸੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਹਮਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠ ਕੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵੀ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਦੇਖੇ ਹੋਣਗੇ)

ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਨੇੜਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨੇੜਤਾ ਦੋ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਨੇੜਤਾ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਖੋਜ

ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਸਾਡੀ ਰੂਹ ਦਾ ਝਰੋਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਕੁਝ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕਿਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਬਾਰੇ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਤਸਵੀਰ ਬਾਰੇ?

ਇਸ ਲੰਬੀ ਚੌੜੀ ਖੋਜ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ? ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਗਲ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਈ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਦੇਖਿਆ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ (ਅਚੇਤ ਹੀ) ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਇਹ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਖੋਜ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਹਨ:

• ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਉਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰ ਚੁੱਕੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਉਪਰ ਵਲ ਨੂੰ ਤੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਬਸ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

• ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿਰਜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣਾ

ਅਸੀਂ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਲਗ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਔਸਤਨ 8-15 ਵਾਰੀ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਦੇ ਹਾਂ। (ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਹਾਲਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਜੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਝਿੱਲੀਆਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਰਹਿਣ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਹੋਵੋ ਜਾਂ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟਦੀ-ਵਧਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਐਸਾ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਧਿਆਨ ਲਗਾਉਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਦਰ ਉਦੋਂ ਘਟਦੀ/ਵਧਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬੇਆਰਾਮੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੋਵੇ।

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਕ ਦਮ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦਬਾਉ ਥੱਲੇ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਅੱਖਾਂ 30-40 ਵਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ ਝਪਕਣਗੀਆਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਰੇਗਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਹਰਕਤਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਧਰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਫਿਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਆਮ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਦਰ ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

“ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਦਬਾਅ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਝਪਕਣ ਲੱਗ ਪੈਣਗੀਆਂ।”

ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਔਖਿਆਈ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਝਪਕਾਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਗਲਤ ਹਰਕਤ ਤੇ ਝੇਂਪ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਉਹ ਕੋਈ ਐਸੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਨਾਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਐਸਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:

• ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹਰਕਤ ਤੋਂ
• ਕੋਈ ਗੱਲ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਕਹਿ ਸਕਣ ਕਰਕੇ
• ਜਾਂ ਕੋਈ ਨਾ—ਖੁਸ਼ਗਵਾਰ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਜਦੋਂ ਗਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸਮਝੋ ਕਿ ਹੁਣ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਤਕ ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਜਨਤਕ ਕਹਾਣੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ ਨੂੰ 'ਗਰੈਂਡ ਜਿਊਰੀ' ਸਾਹਮਣੇ ਜੁਆਬ ਦੇਣੇ ਪਏ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਲਕਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਦਰ ਕਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਵਧੀ ਘਟੀ ਸੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਦੋਂ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਯਾਦ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਇਥੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਯਾਦ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਜ਼ ਪਲਕਾਂ ਝਪਕਣਾ ਸਿਰਫ ਇਤਨਾ ਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਬਹੁਤ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਾ, ਅਤੇ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਦਬਾਅ ਭਰੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪਲਕਾਂ ਤੇਜ਼ ਝਪਕਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬਾਰੇ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿਚ ਹੈ, ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਤੋਂ 'ਉਪਰਲੇ ਦਰਜੇ' ਦਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਤੇ, ਆਮ ਜੀਵਨ ਵਿਚ, ਕੰਮ ਕਾਰ ਵਿਚ ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਤੋਂ 'ਉਪਰ', ਜਾਂ ਵਰਿਸ਼ਟ (Superior) ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਦਰ ਤੇ, ਜਾਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਝਪਕਦਾ ਹੈ।

ਜਰਾ ਸੋਚੋ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਐਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਯਾਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਇਹ ਇਕ ਬੜਾ ਸੂਖਮ ਜਿਹਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਅੱਖਾਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਝਪਕ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਉਹਲੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। (ਜ਼ਰਾ ਯਾਦ ਕਰੋ—ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਕਲਰਕ, ਕਿਸੇ ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਬਦਤਮੀਜ਼ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ, ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਬਣਿਆ ਅਫਸਰ ਆਦਿ।)। ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਕਸਰ ਐਸੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗੀ ਜਿਹੜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ 'ਤਾਕਤ' ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅਕਸਰ ਇਹ 'ਤਾਕਤ' ਅਸਲ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਉਹ ਲੋਕ ਇਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਸਲੀਅਤ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕ ਕੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਹਲੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ਕਿ ਕੀ ਉਹਨੇ ਸਿਰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ? ਜੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਕਰ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਹਰਕਤਾਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕ ‘ਸਮੂਹ' ਹਨ, ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹੋ!

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਮ ਤੋਂ ਘੱਟ

ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਐਸਾ ਤੁਸੀਂ ਅਕਸਰ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ, ਲੈਕਚਰਾਂ ਅਤੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਆਮ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਵੀ। ਇਹ ਬੋਰੀਅਤ ਕਰਕੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੱਲ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤੀ ਕਰਕੇ ਵੀ ਅਤੇ ਨਾਪਸੰਦਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਰੋਤਾ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਭੱਜ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਝਪਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਉ ਪੱਥਰਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕ ਸਿਆਣਾ ਬੁਲਾਰਾ ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਐਸਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਫਿਰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਣ ਜਾਵੇ।

ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹਰਕਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਇੱਕਾ ਦੁੱਕਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ। ਭਾਵ ਸਾਨੂੰ 'ਸਮੂਹ' ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਹੌਲੀ ਝਪਕਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣ। ਇਹ ਇਕ ਚੰਗਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਸੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੋਰ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਇਸ਼ਾਰੇ ਵੀ ਦੇਖੋ।

ਨਜ਼ਰਾਂ ਹਟਾਉਣਾ

ਕੁਝ ਲੋਕ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਂਜ ਹੀ ਇਕ ਆਦਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਇਹ ਉਸ ਵਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਦੇਣ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਮੈਂਬਰ ਐਨ ਵਿਡਕੌਂਬ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕੀਤੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਝਪਕਣ ਲਈ ਬੰਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬੰਦ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਐਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ? ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਖਿਝਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ?

ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਾਰਗਰੇਟ ਥੈਚਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਐਸੀ ਹੀ ਆਦਤ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਾਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਇਸ ਆਦਤ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੀ ਪਾ ਲਿਆ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਹਟਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਿਰਿਆ ਅਕਸਰ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਨਾਖੁਸ਼ਗਵਾਰ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਉਹਲੇ (ਦੂਰ) ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

“ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਐਸੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।”

ਪਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸੋਚ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ, ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਦਾ ਇਕ ਢੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਐਸਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਨਾਲ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਖਿੱਝ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਗਲਤ ਮਤਲਬ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਬਾਕੀ ਹਰਕਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹਰਕਤਾਂ ਵੀ ਖਿੱਝ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਮੰਨ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਉਸੇ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਅਚੇਤ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੁਣ ਇਕ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਐਸੀ ਗੱਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿਰਫ ਇਕ ਆਦਤ ਹੀ ਹੈ।

ਅੱਖਾਂ ਘੁਮਾਉਣਾ (Eye Shuttle)

ਇਕ ਹੋਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਰ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਘੁਮਾਉਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁਢਲੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ 'ਦੌੜ ਜਾਣ' ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਐਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਾਕਫ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕਾਨਫਰੰਸ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪਕੜ ਲਵੋ ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਜਾਇਦਾਦ ਵੇਚਣ ਨੂੰ ਵਾਲੇ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਔਖੀ ਗੱਲ ਪੁੱਛ ਲਵੋ।

ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਥੋਂ ਭੱਜਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਬੇਆਰਾਮੀ ਤੇ ਘਬਰਾਹਟ ਵੀ ਦੱਸ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਵੀ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਮੇਲਜੋਲ ਜਾਂ ਗਲਬਾਤ ਨੂੰ ਵਿੱਚੇ ਹੀ 'ਰੋਕ ਦੇਣ' ਦੇ ਜਾਂ 'ਬੱਸ ਕਰੋ' ਦੇ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ (Cut-offs) ਅਚੇਤ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰੇ ਖਿਝਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵੀ ਐਸੀ ਹੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਉਸ ਵੱਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ—ਇਹ ਦੁਵੱਲੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਮਿਲ ਰਹੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਕੱਢਿਆ (ਗਲਤ ਜਾਂ ਠੀਕ) ਤੇ ਇਸੇ ਮਤਲਬ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੁਆਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਬਾਰੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਗਲਤਫਹਿਮੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਮੰਨ ਲਉ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ 'A' ਦੀ ਇਕ ਆਦਤ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਿਝਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ 'B' ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਮਾੜਾ ਅਰਥ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਸੋ 'B' ਇਸੇ ਖਿੱਝ ਕਰਕੇ 'A' ਵੱਲ ਵਾਪਿਸ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜੁਆਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ 'A' ਨੂੰ 'B' ਦੇ ਇਸ ਜੁਆਬ ਨਾਲ ਖਿੱਝ ਉਠਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ, ਇੱਥੇ ਹੀ ਗਲਬਾਤ ਰੁੱਕ ਗਈ।

“ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਹੀ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਤਲਬ ਕੀ ਕੱਢਦੇ ਹਾਂ।“

ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ A ਤੇ B ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਗੇ:

A- (ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ)—ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖਿੱਝ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਖਿੱਝ ਸਾਫ ਝਲਕਦੀ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਕੁਝ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ।

B- (ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ)—ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਵਿਚ ਕੀ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਖਿੱਝ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਘੂਰੀ ਜਿਹੀ ਵੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਕੀ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨਹੀਂ? ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਆਪਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਚੁਪ ਚਾਪ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਬੱਸ ਕਰੋ' ਦੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਕੱਢ ਲਈਏ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਗਲਤ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ 'ਸੰਦਰਭ' ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ 'ਸਮੂਹ' ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਅਰਥ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਇਹ 'ਅਨਰਥ' ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਹੜੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਅਸੀਂ ਦੇਖੇ-ਸਮਝੇ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿਰਫ ਅੱਕੇ ਜਾਂ ਥੱਕੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੋਣ, ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨ ਲਈ 'ਇਕਾਂਤ' ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਿ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਹ ਘਬਰਾਹਟ ਭਰੇ ਤਰੀਕੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ।

ਅੱਖਾਂ ਅੱਡਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁੰਗੇੜਨੀਆਂ

ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੁੰਗੇੜਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਨਾ-ਪਸੰਦ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਆਪਣੇ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਦਿਖਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਿਸੇ ਨਕਾਬ ਜਾਂ ਛੋਟੀ ਝੀਤ ਵਿਚੋਂ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਰਵੱਟੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਹੇਠਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।

ਕੁਝ ਲੋਕ ਐਸਾ ਹਾਵ ਭਾਵ ਉਸ ਵੇਲੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਤੇ ਹਰਕਤਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਕੁਝ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਹੀ ਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਚਿੱਠੀ ਜਾਂ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਹੀ ਕੁਝ ਐਸਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰਾ ਕਾਗਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹੀ ਕਹੇ—“ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ, ਸ਼ਾਬਾਸ਼”! ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਹਰਕਤ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੋਇਆ?

ਐਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਗੌਰ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਦਿੱਖ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਜਿਵੇਂ ਧਿਆਨ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਵਿਚ ਜੰਮ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਤੁਸੀਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਲਕ ਹੋਮਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਗੂੜ੍ਹ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਬੇਬਸ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਏ ਡਾ. ਵਾਟਸਨ ਨੂੰ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।

ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਅਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇਹੀ ਇਸ਼ਾਰੇ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਹ ਭਾਵ ਉਦੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਐਸੇ ਨੁਕਤੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭਾਵ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਤਾਂ ਉਸ ਖਾਸ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਾਸਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਸਰੀਰ ਦੀ ਇਕ ਹਰਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਝੱਟ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਉ।

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੱਕ-ਸੰਦੇਹ, ਜਾਂ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦਿਖਾਣੀ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਦਿਖਾਣਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਣੀ ਹੋਵੇ (ਔਰਤਾਂ ਐਸਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ) ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਡ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਵੱਟੇ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵੱਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖਿੱਚ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਲ ਤੱਕਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ? ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ? ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਵਿਚ ਆਦਮੀ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 'ਉਸ' ਔਰਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਦੇਖੀ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਨ। (ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ) ਸੋ ਜਦੋਂ ਭਰਵੱਟੇ ਅਤੇ ਪਲਕਾਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਨੇੜਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ।

ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ

ਮੇਰੀ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਤੋੜ ਦੇਵੇ

ਮੇਰੀ ਇਕ ਤੱਕਣੀ ਸਭ ਕੁਝ ਕਹਿ ਦੇਵੇ

 

ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਕ ਗੀਤ ਛੇੜ ਦਿਆਂ

ਇਕ ਤੱਕਣੀ ਹੀ ਮੇਰੀ ਹਰ ਗੱਲ ਦਸ ਦੇਵੇ

 

ਨਜ਼ਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਿਹੜੇ ਲਫਜ਼ ਕਹਿ ਸਕਦੇ

ਬਸ ਇਕ ਘੂਰੀ ਮੇਰੀ ਤੈਨੂੰ ਵਿਸਰ ਨਾ ਜਾਵੇ

 

ਠੀਕ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਏ

ਇਕ ਨਜ਼ਰ 'ਚੋਂ ਹੀ ਤੈਨੂੰ ਹਰ ਗਲ ਸੁਣ ਜਾਵੇ ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਨਸੈਟ ਬੁਲੇਵਾਰਡ (Sunset Boulevard) ਵਿਚਲੇ ਇਸ ਗੀਤ ਵਿਚ ਨੌਰਮਾ ਡੈਸਮੰਡ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ, ਇਕ ਤੱਕਣੀ ਹੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੇਲਜੋਲ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਤੋਂ ਬਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲੋਂ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਐਸਾ ਹੋਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿਚ 22-22 ਪੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

 “ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ”

ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਹਿਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਮੇਜ਼ ਨੂੰ ਥਪ ਥਪਾ ਕੇ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਗਲ ਪਤਾ ਲੱਗੀ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ।

ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਅੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਰਾ ਡੇਮ ਜੂਡੀ ਡੈਂਚ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਲੇਜ਼ਰ ਵਰਗੀ ਤੇਜ਼ ਨਜ਼ਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ BBC ਦੇ As time goes by ਵਿਚ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ। ਇਹੀ ਤਿੱਖੀ ਨਜ਼ਰ ਉਸ ਨੇ ਜੇਮਜ਼ ਬਾਂਡ ਨੂੰ ਲਾਈਨ ਤੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਕੀ ਕੁਝ ਕਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ, ਨੱਕ, ਬੁੱਲ੍ਹ ਮੂੰਹ ਅਤੇ ਜਬਾੜੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਉਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਚਿਹਰਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬੋਲੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਘੱਟ। ਜੇ ਕੋਈ ਇਹ ਕਹੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹੀ ਆਸ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਐਸਾ ਹੀ ਹੋਵੋਗਾ। ਜੇ ਕੋਈ ਕਹੇ 'ਮੈਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ' ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਭਾਵ ਹੋਣ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲਿਆ ਕੇ ਇਹ ਕਹੇ ਕਿ 'ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਫਰਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ', ਤਾਂ ਯਕੀਨ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਜੋ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਵਿਚ ਸਮਰੂਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸੋ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ 'ਤੇ ਨਹੀਂ, ਅਖੀਂ ਦੇਖੀ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਚਿਹਰੇ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰਲਜ਼ ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਦਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਅਨੇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੱਸੀ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ, ਹਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਛੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹਿਚਾਣੀਆਂ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ:

ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਛੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ

• ਖੁਸ਼ੀ
• ਉਦਾਸੀ
• ਹੈਰਾਨੀ
• ਨਫਰਤ
• ਡਰ
• ਗੁੱਸਾ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਕੁਝ ਕੁ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇਖੋ। ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ, ਗਲੀ ਵਿਚ ਜਾਂਦਿਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਮਾਲ ਵਿਚ। ਇਹ ਦੇਖੋ ਕਿ ਇਕੋ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਬੀਨਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਗ ਪਵੋਗੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਰੱਖੋਗੇ। ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਅਦਭੁਤ ਵਸਤੂ ਲਈ ਵਰਤੋਗੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੰਤਰ-ਗਿਆਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

"ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਦੇਖੋ।”

ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਹੋਗੇ? ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਭਾਵ ‘ਸਮਰੂਪ' ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬੇਮੇਲ ਹਨ।

ਸਮਰੂਪਤਾ ਬਾਰੇ ਇਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਈ-ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਹੀ ਮੈਂ ਇਕ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਦਾ ਵੀਡਿਓ ਦੇਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਬਣੀ ਇਕ ਲੰਬੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਤੇ ਹੱਸਦੇ ਖੇਡਦੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਵੀ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ?

ਜ਼ਰਾ ਅਜ਼ਮਾ ਕੇ ਦੇਖੋ

ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਦੇਖੋ ਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ 10 ਮਿੰਟ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਵਿੰਗਾ ਟੇਢਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੋ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰੋ। ਮਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੋਚਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਕਿਸੇ ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਪੜ੍ਹਨ’ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਬਸ-ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੈਠਿਆਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੰਗ ਕਰ ਦੇਵੇ।

ਤੇ ਤੁਸੀਂ? ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ-ਦੋ ਹਫਤੇ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੇ, ਘਰ ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਸੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਛੁਪਾ ਲਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ। ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ? ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ 'ਲੀਕ' ਕਰ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਕਮਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਅਣਜਾਣ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਬਾਕੀਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ।

ਮੁਸਕਰਾਓ ਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ......

ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਪਾਲ ਐਕਮੈਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਸਨੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਾਲ ਅਮਰੀਕਨ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਫਰੀਜ਼ਨ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਹਾਵਾਂ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੈ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਪੱਠੇ ਕਿਹੜੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੋਜ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ (ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਪੰਜਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ)

ਐਕਮੈਨ ਤੇ ਫਰੀਜ਼ਨ ਵੱਲੋਂ 1982 ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੋਜ ਵਿਚ ਪਹਿਚਾਣੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਸਨ:

• ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ 100% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ।
• ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ 80% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ।
• ਹੈਰਾਨੀ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਵਿਚ ਦਿੱਕਤ ਰਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੁਝ ਕੁ ਪਲਾਂ ਲਈ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
• ਨਫਰਤ/ਗਿਲਾਨੀ ਨੂੰ 80% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ।
• ਡਰ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਭਗ 80% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ।
• ਗੁੱਸਾ ਤਕਰੀਬਨ 80% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ।

ਇਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦੱਸਣੀ ਪਵੇਗੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਜਿਹੜੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਗੋਂ ਦਿਖਾਣ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੁਦਰਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਵ ਭਾਵ ਲਏ ਗਏ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਇਤਨੇ ਚੰਗੇ

ਨਹੀਂ ਸਨ। ਰੋਜਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ‘ਸੰਖੇਪ’ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ:

• ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ
• ਇਕ ਐਸਾ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਜਿਹੜਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਦੁਖੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹਿਚਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਆਉ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ—ਇਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਪਰ ਦਿੱਤੇ ਅੰਕੜੇ ਵੀ ਦਸਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਧੀਆ ਮਾਨਸਿਕ ਹਾਲਤ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਖਿਚਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਭਾਵਨਾ ਛੁਪਾਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸਾਡਾ ਦੂਜਾ ਤਰੀਕਾ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਹਾਵ ਭਾਵ ਦੇ ਰੱਖਣਾ ਹੈ।

“ ਖੁਸ਼ੀ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ।"

ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਲਿਆਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਲੈ ਆਈਏ ਤੇ ਜਦੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਹਟਾ ਦੇਈਏ। ਅਤੇ ਕਈ ਲੋਕ ਇਹੀ ਗੱਲ ਸਾਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸਾਬਤ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ—ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਨੇਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ !

ਇਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰਵੱਈਆ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਗਲਬਾਤ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੁਸਕਰਾਉ, ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦੀ ਹੈ!

ਜ਼ਰਾ ਅਜ਼ਮਾ ਕੇ ਦੇਖੋ

ਦੇਖੋ, ਕੀ ਸਚਮੁਚ ਐਸਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੋ ਤਾਂ ਮੁਸਕੁਰਾ ਕੇ ਮਿਲੋ। ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਵੀ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ 'ਨਿੱਘੇ' ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ?

ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਦੇ ਅਸਰ

ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਉਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਡੇ ਕੰਮਕਾਰ ਵਿਚ ਹੋਵੇ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਜੇ ਉਹ ਅਜਨਬੀ ਵੀ ਹੋਣ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਜਿਥੇ ਲੋਕ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਚੇਤ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ?

ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਅਸੀਂ ਐਸੇ ਰੈਸਤੋਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਥੇ ਬੈਰੇ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਤਬੀਅਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੂਜਾ ਰੈਸਤੋਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਚੰਗਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੈ।

ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਸੱਚੀ ਤੇ ਝੂਠੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਈਏ।

ਝੂਠੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਵੀ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-ਇਕ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਸੀਂ ਉਦੋਂ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਐਸਾ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕਦੀ ਨਾ ਕਦੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਸਿਆਣੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਬੜੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮੁਸਕਰਾਣਾ ਹੀ ਬਿਹਤਰ ਲਗਦਾ ਹੈ।

“ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋ।”

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਲਫਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਦਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ (ਹਾਂ! ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ) ਤਾਂ ਇਸੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉਪਰ ਵਲ ਨੂੰ ਨਾ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਬਾਹਰ ਵਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਲੇ ਕੋਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਆਉ ਆਪਾਂ ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਹੋਏ ਇਕ ਅਧਿਐਨ ਵਲ ਧਿਆਨ ਕਰੀਏ। ਤੁਸੀਂ 'ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਮੁਸਕਰਾਹਟ' (Duchenne Smile) ਬਾਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਨਿਊਰੋਫਿਜ਼ਿਆਲੋਜਿਸਟ (Neurophysiologist) ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾ Gullaume Duchenne de

Boulogve ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉਤਸੁਕ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਕ ਨਕਲੀ ਜਾਂ ਝੂਠੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੀ ਹੋਈਏ ਤਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮੁਸਕਰਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਸਕਰਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਕ ਨਕਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਧੋਖਾ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ । (ਤੇ ਹਾਂ, ਦੂਜੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।)

ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਨੇ ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਫਰਕ ਲੱਭਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪੱਠਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸੀ। (ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਦਿਲ ਹੋ ਤਾਂ ਅਗਲੀਆਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਔਖੇ ਹੋ ਜਾਵੋਗੇ।) ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਅਧਰੰਗ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਇਹ ਸਭ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਗਿਲੋਟੀਨ (Guillotine ਇਕ ਐਸਾ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰ ਕੱਟ ਕੇ ਮੁਜਰਮਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।) ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਵੱਖੋ- ਵੱਖ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਂ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਹਲਕੇ ਝਟਕੇ ਦਿੱਤੇ।

ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (Duchenne Smile)

ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੋਜ ਇਹ ਸੀ-ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੇ ਦੋ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

1. ਜ਼ਾਈਗੋਮੈਟਿਕ (Zygomatic)- ਇਹ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪੱਠੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਕੋੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਖਿੱਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਦੰਦ ਵੀ ਦਿੱਖਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਗਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਦਿੱਖ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉਪਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਖਿੱਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀਆਂ ਗਲ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਿਰ ਤਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਇਹ ਪੱਠੇ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

2. ਦੂਸਰੇ, ਔਰਬੀਕੁਲੈਰਿਸ ਆਕੂਲਾਈ (Orbicularis Oculi)- ਪੱਠੇ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਖਿਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਐਸਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੁਝ ਰੇਖਾਵਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਹਾਸੇ

ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੇ ਭਰਵੱਟੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੱਲੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਨੇ ਇਹ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਪੱਠੇ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਹਰਕਤ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਾਡੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੈ।

ਸੋ ਸਾਡੀ 'ਅਸਲੀ' ਮੁਸਕਰਾਹਟ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ:

ਪਹਿਲੇ ਪੱਠੇ (ਜ਼ਾਈਗੋਮੈਟਿਕ) ਸਾਡੇ ਹੁਕਮ ਮੁਤਾਬਕ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਦੇ (ਔਰਬੀਕੁਲੈਰਿਸ ਔਕੁਲਾਈ) ਉਦੋਂ ਹੀ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣ।

(ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਡੀ ਰੂਹ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਹਨ)

ਸਾਡੀ ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਹਸਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਹਰਕਤਾਂ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ ਹੋਰ ਫਰਕ ਵੀ ਹਨ। ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ:

• ਹੌਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹੀ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
• ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਇਕਸਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਿਲਦੇ ਹਨ।

ਨਕਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਮੁਖੌਟੇ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ) ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ ਹੱਸਦੀਆਂ ਅਤੇ:

• ਇਹ ਇਕਦਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਦਮ ਹੀ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
• ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ (ਸੱਜਾ ਤੇ ਖੱਬਾ) ਇਕਸਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹਿਲਦੇ।

—ਇਹ ਅਸਾਵੀਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਐਕਮੈਨ ਦੀ ਖੋਜ

ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹੋਏ ਐਕਮੈਨ ਨੇ ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਖੋਜਿਆ। ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ (ਜ਼ਾਈਗੋਮੈਟਿਕ ਪੱਠਿਆਂ ਵਾਲੀ) ਕੁਝ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਇਹ ਹਰਕਤ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (ਜਿਹੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਤੇ ਨਕਲੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (ਜਿਹੜੀ ਅਸਲੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸੋ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦ ਜਾਂ ਮਜ਼ਾ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ (Physiology) ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਡੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹ, ਗੱਲਾਂ ਤੇ

ਅੱਖਾਂ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਹੜੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਸਿਰਫ ਜ਼ਾਈਗੋਮੈਟਿਕ ਪੱਠਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸੁਚੇਤ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਕਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜੀ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ 'ਨਕਲੀ' ਮੁਸਕਰਾਹਟ (Fake Smile) ਦਾ ਨਾਮ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਸਾਡੀ ਇਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਰਵਾਂ ਕਰ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਫ ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਮੇਰੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਨੀ ਨਹੀਂ।

“ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਰਵਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ।”

ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 'ਨਕਲੀ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਛੁਪਾਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (Masking) ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਇਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਕਮੈਨ ਨੇ ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅਗੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ Facial Action Coding System (FACS) ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਡਿਊਸੇਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਲਾਹੁਣ ਲਈ ਡਿਊਸ਼ੇਨ ਮੁਸਕਰਾਹਟ (Duchenne Smile) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਐਕਮੈਨ ਨੇ ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਲੱਭਿਆ। ਅਸਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਵੱਧ।  

ਮਹੀਨ ਹਾਵ-ਭਾਵ(Micro Expression)

FACS ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹੀਨ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਚੇਤ ਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ, ਜਾਂ 'ਲੀਕ' ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਬਣਤਰ ਹੀ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਡੀਆਂ ਅਸਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਉਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜੋ ਅਸੀਂ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ

ਹੋ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਡਰ ਜਾਂ ਗੁੱਸਾ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਕੁਝ ਹਰਕਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲਿਆਂਦੀ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਕੁ ਸਕਿੰਟਾਂ ਲਈ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮਹੀਨ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਆ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਾਵ ਭਾਵ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਡੀ ਅਸਲ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਬੜਾ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਕਾਰਗਰ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਵੀ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਲੈ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਸੁਨੇਹਾ ਕਿ-ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ-ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਅਸਲ ਹਾਵ ਭਾਵ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਇਕ ਸਕਿੰਟ ਲਈ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਛੁਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਿਰਫ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਚੇਤ ਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਦਰਸ਼ਕ, ਜਾਂ ਬੜੀ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਦਿਖਾਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਹੀ ਇਸ ਮਹੀਨ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪਕੜ ਸਕਦੀ ਹੈ।

2008 ਵਿਚ BBC ਦੀ ਇਕ ਲੜੀ Apprentice ਚੱਲੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਾਂ ਰੋਕ ਰੋਕ ਕੇ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬੜੀ ਛੇਤੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਰਹੇ ਮਹੀਨ-ਭਾਵ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਮਹੀਨ-ਭਾਵ ਮੌਕੇ ਤੇ ਪਕੜਨੇ ਬੜੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੁਬਾਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਬੜੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਖੁਸ਼-ਚਿਹਰਾ ਬਣਾਉਣਾ

ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ, ਜਾਂ ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਦੋਂ ਇਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਅੰਦਰੋਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਇਹ ਅੰਦਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਹੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਮ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਐਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਐਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ‘ਖੁਸ਼ ਚਿਹਰਾ' ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਰੋਂ ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ। (ਜੇ ਸੱਚ ਪੁਛੀਏ, ਅੱਜ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਐਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ?)

ਤੁਸੀਂ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡੇ ਜਾਨਣ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪਹੁੰਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਡੀ. ਜੇ. ਉਤੇ ਸੰਗੀਤ ਇੰਨੀ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਨ ਪਾਟਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਉਥੋਂ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਭੱਜੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ

ਲਿਆ ਕੇ ਉਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਇਛਾਵਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। 'ਕਿਸੇ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇਨਾਮ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਅਦਾਕਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸਟੇਜ ਤੇ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਵੀ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲਿਆ ਕੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਆ ਕਮਾਲ ਦੀ ਐਕਟਿੰਗ ਹੈ ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜੇ ਇੰਨੀ ਚੰਗੀ ਐਕਟਿੰਗ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨਾਮ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ।

ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਦੱਸਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਤੇ ਪਹਿਚਾਣ ਸਕੀਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਈਚਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਤੌਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬੜੀ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਜਾਉ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਨੇ ਕਿਸੇ ਐਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਬੁਲਾਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਜਿਹੜੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਤੇ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੇਖੋ ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕਰੀਬੀ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਸਮਝਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਏਗਾ ਕਿ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਅਸਲੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਾਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਬੌਸ, ਸਾਥੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿਸੇ ਸੁਝਾਅ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਯਕੀਨ ਜਾਣੋ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ, ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਸੁਝਾਅ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਸੋ ਜਦੋਂ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਸਮਝ ਜਾਉ।

" ਜੇ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਸਮਝ ਜਾਉ।”

ਸਿਆਣੀ ਗੱਲ

ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਚੀਨੀ ਕਹਾਵਤ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ: ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਹੱਸੇ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਪੇਟ ਨਾ ਹਿਲਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਬਚ ਕੇ ਰਹੋ!

ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਜਾਂ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਗੱਲ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਰਵੱਈਆ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਤੁਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਵਿਚ ਫਰਕ ਪਹਿਚਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਐਸੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਅਸਲ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੁਸਕਰਾਉ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਇਕ ਅਫਸੋਸ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ,

ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦਾ ਸਾਡੇ ਤੇ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਖੋਜਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਾਂ ਇਸ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਹੜੀ ਸੇਵਾ-ਖੇਤਰ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਐਸੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਐਨ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 'ਬੈਰਿਆਂ' ਨੂੰ ਰੈਸਤੋਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ 'ਟਿੱਪ' ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੈਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਟਿੱਪ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੈਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਹੜੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਬੈਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ‘ਟਿੱਪ’ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੈਰੇ ਜਿਹੜੇ ਝੁੱਕ ਕੇ, ਮੇਜ਼ ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਗਾਹਕਾਂ ਨਾਲ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ‘ਆਰਡਰ' ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ 'ਟਿੱਪ' ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਹਰਕਤ ਸਾਡੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਬੜੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਹੜੇ ਬੈਰੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਛੋਹ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਆਦਿ ਤੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੋਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕ ਨਾਲ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ 'ਟਿੱਪ' ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਮੁਸਕਰਾਹਟਾਂ ਵੀ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਖੁਲ੍ਹੀ' ਜਾ 'ਬੰਦ' ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟਾਂ ਵੀ ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂ ਬੰਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:

ਖੁਲ੍ਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਦੰਦ ਦਿਸਦੇ ਹਨ।

ਬੰਦ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿਚ ਦੰਦ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੇ। ਜ਼ਰਾ ਐਸੀਆਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੁਲ੍ਹ ਕੱਸ ਕੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ‘ਟੇਢੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ', ਇਕ ਪਾਸੇ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਆਦਿ।

ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ (ਮੁਰਗੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅੰਡਾ?)

ਅਸੀਂ ਪਾਲ ਐਕਮੈਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਕਈ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਜ਼ੋ ਸਾਮਾਨ ਨੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਵ ਭਾਵ, ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਸਵੈਚਾਲਿਤ ਤੰਤੂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Autonomous Nervous System) ਵਿਚਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂ ਦੇ ਐਕਮੈਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਨਤੀਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖਣਾ ਹੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੇ ਘੂਰੀ ਵੱਟ ਕੇ, ਜਾਂ ਨਿੰਮੋਝੂਣੇ ਜਾਂ ਉਪਰਾਮ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹਾਵ ਭਾਵ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, (ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਐਸਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਐਸਾ ਕਰਨਾ ਇਕ ਦਮ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂ?

ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਇਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿ ਚਿਹਰਾ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਉਹੀ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ (ਮੰਨ ਲਉ ਖੁਸ਼ੀ) ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਖਬਰ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਹਰ ਐਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਉਦਾਸ ਤੇ ਨਿੰਮੋਝੂਣਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ, ਬੈਰੇ, ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਕਲਰਕ, ਸਿਨਮੇ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਲਰਕ, ਚੌਕੀਦਾਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਮ ਵਿਚਲੇ ਸਾਥੀ ਜਾਂ ਬੌਸ (ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ—ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਵੀ) ਯਾਦ ਆ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸੋ:

• ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਐਸੇ ਰਸਾਇਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
• ਸੋ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਵਿਚ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਉਦਾਸੀ ਹਟਾ ਕੇ ਇਸ ਤੇ ਇਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲੈ ਆਉ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਖੁਸ਼ੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਖੁਸ਼ੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣ-ਹਾਰਮੋਨ-ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਜਿਹੜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਣਗੇ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਗੇ।

ਹੈ ਨਾ ਇਕ ਜਾਦੂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ! ਸੋ ਨਵੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਨੂੰ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਕੀ ਸਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਜੁਆਬ ਹਾਂ ਵਿਚ ਹੈ!

“ ਕੀ ਸਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਉਹੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ?"

 ਐਕਮੈਨ ਵਲੋਂ ਦਸੀਆਂ ਗਈਆਂ ਛੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਈ ਸਾਡੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਤੰਤੂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Autonomous Nervous System-ANS) ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਦੀ ਗਤੀ, ਸਾਹ, ਸਰੀਰਕ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਐਸੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

• ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਉਦਾਸੀ, ਘਿਰਣਾ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਰਗੀਆਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨੀ ਜਨਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਚਮੜੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁੱਸੇ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ANS ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪੱਠੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਤਜਰਬਿਆਂ ਵਿਚ ਐਸੀਆਂ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ANS ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਘਟਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅਜ਼ਮਾ ਕੇ ਦੇਖੋ

 ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲੀ ਦਿੱਖ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋ, ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਰੋਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵੀ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲ ਦੇ ਧੜਕਨ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋਵੇਗੀ, ਤੁਹਾਡੀ ਚਮੜੀ ਗਰਮ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਾਰਮੋਨ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋਣਗੇ। (ਸੋ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਲਿਆਉ !)

ਬੁਲ੍ਹ

ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੈਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੱਠਿਆਂ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਕ 'ਟੇਢੀ' ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਪਾਸਾ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਦੂਜੀ। ਖੁਸ਼ੀ ਵੀ ਤੇ ਗਮ ਵੀ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈਰੀਸਨ ਫੋਰਡ ਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਦਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੱਸ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਾਡੀ ਖੁਲ੍ਹੀ ਜਾ ਬੰਦ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਕਿਹਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹ ਖੁਲ੍ਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਰਾਮ ਵਿਚ (Relaxed) ਹੋਵੇਗੇ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਬੁਲ੍ਹ ਕੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕਈ ਲੋਕ ਬੁੱਲ੍ਹ ਸੁੰਗੇੜ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅਕਸਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਾਲੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਜਾਂ ਤੂੰ ਹਾਲੇ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਹਾਲੇ ਕਹਿ ਨਹੀਂ

ਸਕਦਾ। ਪਰ ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ ਪੱਕਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਰਾਇ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸੋ ਜੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕੋਈ ਐਸਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੱਲ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰੋਕ ਕੇ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਸੀਂ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਬੁਲ੍ਹ ਕੱਟ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਪੰਜਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਬੁਲ੍ਹ ਲਟਕਾਉਣ (Pout) ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਫੈਸ਼ਨ ਚੱਲ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬੁਲ੍ਹ ਕੱਢਣਾ ਜਾਂ ਬੁਲ੍ਹ ਟੇਰਣਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬੁਲ੍ਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਬਾਨ ਤਾਲੂ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਲ੍ਹ ਸੁੰਗੇੜਨ ਨਾਲੋਂ ਬੁਲ੍ਹ ਲਟਕਾਉਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ—ਉਦਾਸੀ, ਗੁੱਸਾ, ਖਿੱਝ ਅਤੇ ਕਈ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੁਲ੍ਹ ਲਟਕਾਏ ਹੋਏ ਦੇਖੋ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਹੋਰ ਵੀ 'ਸਮੂਹ' ਦੇ ਭਾਵ ਦੇਖੋ, ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕੋਗੇ।

“ ਬੁਲ੍ਹ ਲਟਕਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਇਕ ਫੈਸ਼ਨ ਚੱਲ ਪਿਆ ਹੈ।”

ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੱਖਾਂ ਇਤਨਾ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕੀ ਇਹ ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੈ?

—ਬਿਲਕੁਲ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪਿਆਰ, ਪਸੰਦਗੀ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਦਿਖਾ ਦੇਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਤਲੀਆਂ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਹਰਕਤ ਕਰਕੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਨਾਪਸੰਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਹੀ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਦੋਸਤੀ, ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਖਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਬੁਲ੍ਹ, ਘੁੱਟੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜਬਾੜਾ ਖਿੱਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਹੋਵਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮੋਢੇ ਦੇ ਉੱਤੋਂ ਜਾਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇਖਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਖਿੱਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਖਿੱਝ ਚੜ੍ਹਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

—ਹਾਂ ਜੀ, ਬਿਲਕੁਲ ! ਜੇਕਰ ਉਹ ਪੁਲੀਸ ਤੋਂ ਭਗੌੜੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਮਹਿਮਾਨ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਹੀ ਐਸਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਜੇ ਐਸਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਐਸਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੋਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਇਕ ਲੜਕੀ ਮੇਰੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਚੰਗੇ ਸੁਭਾ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਥੱਲੇ ਕਰ ਕੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਝੁਕਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਲਕੁਲ ਉਵੇਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਡਾਇਨਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਕੱਢਾਂ? ਕੀ ਮੈਂ ਕੁਝ ਗਲਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ?

-ਨਹੀਂ, ਬਸ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਮੌਕਾ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗਲਬਾਤ ਚਲਾਉ । ਸਿਰ ਝੁਕਾਣਾ ਇਕ ਐਸੀ ਹਰਕਤ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਬੌਸ ਹੋ, ਸੋ ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਅਕਸਰ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਔਰਤਾਂ ਅਕਸਰ ਐਸਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਹਰਕਤ ਅਕਸਰ ਚੋਂਚਲੇ (Flirt) ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਐਸਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਸਿਰਫ ਉਸਦਾ ਗਲ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੀ

ਹੋਵੇ। ਸੋ ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚਾਲਬਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭੂਤੀ (Empathy) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਇਹ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ?

—ਲੋਕ ਉਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਉਸਤੇ ਨਹੀਂ ਜੋ ਉਹ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਸਮਰੂਪਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇ (55, 38, 7 ਵਿਚੋਂ)। ਸੋ ਤੁਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ (7) ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ 'ਸਮਰੂਪਤਾ’ (ਤਿੰਨ ਸੱਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੋ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਧੇ ਲਫਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿਣੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ, ਪਰ ਜੋ ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?

-ਹਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਸਹੀ ਵਕਤ ਤੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮੁਸਕਰਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬਦਲਣਗੇ ਅਤੇ ਫਰਕ ਪਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਤਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਹੁਣੇ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਕੇ ਮੈਂ ਇਹ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਤਾਂ ਉਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ । ਮੇਰਾ ਸੁਆਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੁਪਾਏ ਗਏ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝੇ?

—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ‘ਸਮਰੂਪਤਾ ਤੇ 'ਸਮੂਹ’ ਭਾਲ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਸੱਸੇ ਹਨ। ਕੀ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬੋਲਣ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ (ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ, ਤਣਾਅ) ਮਿਲਦਾ ਹੈ? ਅਤੇ ਜੇ ਕਰ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਝੂਠੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਕਰ ਸਾਨੂੰ ਐਸੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹਾਵ ਭਾਵ ਛੁਪਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਦਾਸ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਹਾਵ- ਭਾਵ ਐਸਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਤਨੇ ਸੌਖੇ ਨਹੀਂ ਛੁਪਾ ਸਕਦੇ।

ਕਾਫੀ ਬਰੇਕ

1. ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਵਿਚ ਚਿ.... ਬਸ ਸਿਰਫ ਅ....ਨਾਲੋਂ ਹੀ ਕੁਝ ਘੱਟ ਹੈ।

2. ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਅ.... ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸ..... ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਦਸਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨ....ਮਿ....ਦੀ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਤਾ... ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

3. ਅਜਨਬੀਆਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਾਰ ਦੇ ਸਿਲਸਲੇ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਨਜ਼ਰ ਮ.... ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਹੇ.... ਸਿਰੇ ਨਾਲ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਤਿਕੋਣ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

4. ਭਾ.... ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅ...ਅਤੇ ਮੂੰ....ਵਿਚਾਲੇ ਟਿਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

5. ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ, ਬੋ... ਵਾਲਾ ਸੁ.... ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਨਜ਼ਰਾਂ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹੈ।

6. ਸਾ... ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਰੁ.... ਕੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ (ਜੇ ਐਸਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)

7. ਨਜ਼ਰਾਂ ਝੁਕਾ ਕੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾ ਮਿਲਾਉਣੀਆਂ ਇਕ ਸ੍ਵੈ... ਵਾਲੀ ਹਰਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮ... ਇਹ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਝੁ....ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਹੋ।

8. ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਕ... ਸਮਾਂ ਵਧ ਨਜ਼ਰ ਮਿ... ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

9. ਸਾਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਦੀ ਸ... ਭਾ.... ਦੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ।

10. ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵੱਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਨੂੰ ਖਿ....ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। (ਨਵੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਦੇਖੋ)। ਸੋ ਜਦੋਂ