ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਈ ਸੰਕੇਤ ਇਕੱਠੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਗੱਲ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਹਨ? ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦੇ 'ਸਮੂਹ' ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਇਹੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਸੋ ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਨੱਕ ਨੂੰ ਛੋਹੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੰਨ ਲਈਏ ਕਿ ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਯਾ ਜੇ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਢੰਗ ਬਦਲਦਾ ਰਹੇ (Shifts position) ਤਾਂ ਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਰੋਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਫਸਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੱਚ ਹੀ ਉਕਤਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ? ਜੇ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਗਿੱਟੇ ਫਸਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਹਮਲਾਵਰ ਮਨੋ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਨਹੀਂ, ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਸ ਸਕਦੀਆਂ, ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਮਨੋਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਫਿਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਾਡੀ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਨਾਲ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ।
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਹੀ ਸਮਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਣ-ਸ਼ਬਦੀ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਇਸ਼ਾਰੇ (Non-Verbal) ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇਕ ਹਰਕਤ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਪਕੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਐਸੇ ਲੋਕ ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੀ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੋਚ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਰਾਹ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਕਦਮ ਹੀ ਹੋਵੇ । ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਕੱਢੇ ਗਏ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਅਧੂਰੀ ਵਾਕਫੀ ਸਿਰਫ ਗਲਤ ਪਾਸੇ ਹੀ ਲਿਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਆਪਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧੀਏ, ਬੱਸ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹਾ ਸਵਾਲ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜਾ ਦੋਸਤਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਾਤਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਕ ਹੋਰ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਉਸ ਵਿਚ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਕੀ ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਹੈ?
—ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ (ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ-Intution ) ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹੀ ਦਸ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਨੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਵੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੋਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੋਣਗੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ, ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹਰਕਤ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਐਸੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫਿਰ ਹੋਰ ਗਲਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਸਾਡੀਆਂ ਪੰਜ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਵੀ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ?
—ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਗਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੇ ਢੰਗ (Paralanguage) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਹ ਸਾਡੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਉਸ ਵਕਤ ਤੱਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਣ ਛਾਣ ਤੋਂ ਜੋ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਸਾਡੀ ‘ਅੰਦਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼’ ਜਾਂ ‘ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਾਡਾ ਅਚੇਤ ਮਨ ਇਸੇ ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਡੇ ‘ਸੁਚੇਤ’ ਮਨ ਤਕ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਰਵੱਈਆ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਮਝਣ' ਵਿਚ ਬਾਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?
—ਹਾਂ ! ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਵਿਚ, ਸੰਗੀਤ, ਗਾਣ ਵਜਾਣ ਜਾਂ ਨਾਚ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਲਾ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਜਿੰਨੇ ਵਧੀਆ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀਏ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਵਧੀਆ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਬਹੁਤਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ
ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੱਤ ਅਧਿਆਇ ਪੜ੍ਹਨ ਮਗਰੋਂ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗੇ?
—ਬਿਲਕੁਲ ਐਸਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ—ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਐਸੀ ਹੀ ਆਸ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ‘ਦੇਖਣ’ ਅਤੇ ‘ਸੁਣਨ’ ਨੂੰ ਵਾਕਈ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਬਣਾ ਲਵੋਗੇ, ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਣ ਲੱਗੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ-ਸਿੱਖ ਲਵੋਂਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਬਣਾ ਲਵੋਗੇ। ਜਦੋਂ ਐਸਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਇਹ 'ਜਾਦੂ' ਹੁੰਦਾ ਦੇਖੋਗੇ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ? ਜਿਵੇਂ 55….30....ਜਾਂ ਐਸੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ?
-ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਐਸਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ 55, 38, 7-ਇਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਬਸ ਗੱਲ ਦਰਅਸਲ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਸਹੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ 'ਪਿਛਾੜੀ’ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਕ ਜਾਂ ਨਿੱਜੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ—ਆਮ ਜਾਣ ਪਛਾਣ, ਕੰਮਕਾਰ ਦੇ ਸਬੰਧ, ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ, ਗਾਹਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ—ਗੱਲ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਲਉ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿਚਣ ਦੀ ਵੀ ਅਤੇ ਦੂਰ ਧੱਕਣ ਦੀ ਵੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਅਸੀਂ ‘ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ' ਬਾਰੇ ਅਕਸਰ ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
—ਇਹ ਇਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਬੜੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਮੁਖੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨਾਪਸੰਦਗੀ ਜਾਂ ਭਰੋਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਇਕ ਛਿਣ ਵਿਚ ਹੀ ਪੁਣ ਛਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਗੱਲ ਕੁਝ ਸਮਝ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸ ਵਲੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ?
ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਕਾਫੀ ਬਰੇਕ
1. ਚੂੰਕਿ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਝ....ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋਣ ਲਈ ਸ...., ਸੰ.... ਅਤੇ ਪ....ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
2. ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਸਰੀਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਸ....,ਸ.... ਅਤੇ ਸ.... ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
3. ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ .....ਵਾਲੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।
4. ਆਪਣੀਆਂ ਭ.... ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਉਤਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ....।
5. ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਅ..... ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬ....ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਵੀ ਤ... ਬਾਰੇ ਇਹ ਕੁਝ ਕ... ਦਾ ਜਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
6. ਇਸ ਗੱਲ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੋਈ ਹਰਕਤ ਵੀ ਦੂਜੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜ... ਹਰਕਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੇ ਉਸਦੀ ਉਹ ਹਰਕਤ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।
7. ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਵਰਗੀ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ ਦ.... ਵਿਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।
8. ਭ... ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿ... ਸ਼... ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।