ਹੋਵੇ। ਸੋ ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚਾਲਬਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਭੂਤੀ (Empathy) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਇਹ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ?

—ਲੋਕ ਉਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਉਸਤੇ ਨਹੀਂ ਜੋ ਉਹ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਸਮਰੂਪਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇ (55, 38, 7 ਵਿਚੋਂ)। ਸੋ ਤੁਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ (7) ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ 'ਸਮਰੂਪਤਾ’ (ਤਿੰਨ ਸੱਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੋ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਧੇ ਲਫਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿਣੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ, ਪਰ ਜੋ ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?

-ਹਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਸਹੀ ਵਕਤ ਤੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮੁਸਕਰਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬਦਲਣਗੇ ਅਤੇ ਫਰਕ ਪਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਇਤਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਹੁਣੇ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਕੇ ਮੈਂ ਇਹ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਚਿਹਰਾ ਤਾਂ ਉਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ । ਮੇਰਾ ਸੁਆਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੁਪਾਏ ਗਏ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝੇ?

—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ‘ਸਮਰੂਪਤਾ ਤੇ 'ਸਮੂਹ’ ਭਾਲ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਸੱਸੇ ਹਨ। ਕੀ ਹਾਵ ਭਾਵ ਬੋਲਣ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ (ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ, ਤਣਾਅ) ਮਿਲਦਾ ਹੈ? ਅਤੇ ਜੇ ਕਰ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਝੂਠੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਕਰ ਸਾਨੂੰ ਐਸੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹਾਵ ਭਾਵ ਛੁਪਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਦਾਸ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਹਾਵ- ਭਾਵ ਐਸਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਤਨੇ ਸੌਖੇ ਨਹੀਂ ਛੁਪਾ ਸਕਦੇ।