devee poojan parrataal
devee de prasang par khoj
devee kaalee, duragaa, himapatree, bhavaanee aad
devee sabandhee khoj karan vich aseen isade trai pahiloo vichaare han
1 devee hindoo mat dee poojee jaa rahee ik prasadh vayakatee hai| is lee pahilee khoj hindoo mat vich devee de vishe par hove| 2 is ton baad sikh dharam vich devee dee keeh jagaa hai eis par khoj keetee jaave| 3 is ton magaron is ghattanaa dee khoj keetee jaave ki dashames jee ne koee devee naine de ttile ute pragattaaee see ki naheen
eis teesare vishe te jo kuchh khoj naal labhaa hai us noo bhee trai angaan vich vanddake likhaange| pahile vich guroo saahib jee de vakat ton lagabhag 1833 tak de lekhakaan dee parrataal fir 2 lagapag samat 1946 bi tak de lekhakaan dee parrataal te 3 fir usade baad ton hun de zamaane tak de lekhakaan dee parrataal| is viaunt noo age rakhake hetthaan aseen aapanee khoj sankhep karake dende haan|
1. hindoo mat vich devee|
jiven kise bee hindoo poojay vayakatee dee asaleeat khojan lagiaan musakalaan daa saahamanaa paindaa hai tiven devee dee asaleeat labhan daa maamalaa hai| jinaa dtoondde labhe, autane hee gunjhal aaunde han| barree dtoondd bhaal de baad jo kujh samajh gocharaa khiaal banaaun val peee
vinyaachal vaasanee kaalee dee upaasanaa tthag kauam
1. ddaoosan kalaaseekal ddikashanaree aaf hindoo maaeethaalojee|
2. vuddarafashakatee aindd skataa|
vich nirasanse rahee hai| tthag lok ik puraanaa firakaa see, jis vich musalamaan bhee pichhon aake shaamal hunde san, par musalamaanaan ton pahilaan eih firakaa, balak aarayaan ton bhee pahile mauajood see| eeh lok visaah ke lokaan noo luttanaa te gal vich dupattaa yaa faahee paake maar denaa aapanaa kamaam samajhade san ate is noo paap naheen san jaanade| sagon maar ke uh kee dhaaramak rasamaan karade san, jinhaan vich kuhaarre dee poojaa bee hundee see, par vishes karake devee daa aaraadhan hundaa see te lutt daa bahutaa maal devee de arapan karade hunde san| eeh lok samajhade san ki aseen kaalee dee aagayaa vich ih sabh kuchh karade haan| cheenee musaafar hayoonatasaing ne sir beetee dasee hai ki ajadhiaa ton jad uh hayamukh noo tturiaa taan rasate vich tthagaan ne usanoo aa farriaa te devee age balee den lee chuniaa so is tarhaan kaalee eik puraatan poojay par bhaidaayak mooratee asalee vasaneekaan dee pooj devee sahee hundee hai|
aarayahindoo paase valon jad khoj karo taan ved vich pad kaalee aaeaa taan hai par devee de arathaan vich naheen, sagon aganee deean sat jeebhaan vichon ik daa naam kaalee hai see jo ki hom deean aahooteean noo laindee see| aganee deean sat jeebhaan vichon kaalee bhiaanak yaa kaale rang dee jeebh see| vedaan de devate akasar prakaash saroop han| kuchh zikar vedaan ton pahile samen daa yaa unhaan de aaranbh
1. ainasaaeekalopeeddeea brittaineekaa 9veen aiddeesan|
2. hind daa puraatan itihaas ttraikatt nan 442, safaa 13, khaa ttrai s|
3. ddaoosan|
samen daa inasaanee kurabaanee baabat taan hai ; par isadee thaaven pichhon vaidik ripeean ne ashramedh thaap liaa see| samache tauar te vedak devate prakaasamee san, khoonkhaar naheen san| dev daa arathadiva prakaash hai| iaun jaapadaa hai ki devee daa khiaal hindooaan vich kujh samaan paa ke is tarhaan utapat hoeaa see ki vedak devatiaan de magaron unhaan ne trai mukh devataa mane, fir samaan paa ke trai devatiaan deean unhaan ne trai shakateean maneean| ved vich jo rudr devataa hai uh asal vich garaj te toofaan daa devataa hai, magaron oeh hindoo tridhaamooratee daa siv maniaa giaa, jisade vas vich sanghaar te pralay hoee| jadon trai mukhee devate, brahamaa, vishanoo, shiv te trai inhaan deean skateean maneean geean taan paarabatee siv dee skatee banee te siv de pralay te sanghaar vaale gunaan noo unhaan dee shakatee vich maniaa giaa hai|
mahaan bhaarat vich aseen devee daa zikar shiv dee vahuttee dee haiseeat vich kee naavaan hetth parrhade haan parantoo devee dee mukhataa te shaakatak mat de treekiaan te poojaa de prakaar te hor vaadhe eeh sabh hor puraanaan de samen hoe han|
chaahe mahaan bhaarat vich satotr han, jinhaan vich devee noo maas sharaab deean baleean lain vaalee dasiaa hai, par uthon ih naheen sahee hundaa ki saakatak mat yaa taantrik mat tadon jaaree see, kiaunk cheenee
1. dekh rig ved ashattak 1. ajeegrat de putar sunaasep de praarathanaan vich uchaare ge mantr te vaalameekee raamaayan baal kaandd adhayaay 61, 62 te bhaagavat manoo sinmratee, vishanoo puraan aad jinhaan vich ih prasang aaeaa hai|
2. ainasaaeekalopeeddeea brittaineekaa 9veen ai
3. ddaoosan|
musaafaraan de safar naame parrh taan unhaan vich taantrikaan daa jikar naheen hai te amar kosh jo ee san ton kuchh saal pahilaan yaa shaaeid panjaveen sadee ee vich baniaa see vich is pad daa arath kise mat yaa kise mataavalanbee shaasatr de arathaan vich naheen aaeaa|
eih bee khiaal keetaa jaandaa hai ki devee hindoo jaatee vich koee jodhaa mahaanbeer hoee hai, jo shaakaa hamalaaavaraan naal larradee te unhaan asuraan de vadde maaradee rahee hai| us dee beerataa de geetaan te kahaaneean ne usanoo devee roopataa ditee hai| shaakaa judh akasar utaree hind vich hoe san te ithe hee isadaa sher te charrhanaa, balavaan honaa te raakhashaan noo maahanaa vadhere prasidh hai| bhaaee dit singh jee ne sanbhaavanaa keetee hai ki deveean raajapootaane deean beer raaj kaniaan san| raakhash marahatte san je raajapootaan deean sundar kaniaan noo lain aaunde san| agon jo jo raajapoot kaniaan beeraras vich aake inhaan naal larreean te fatahayaab hoeean oeh prasidh te pooj ho geean, so ih itihaasik raaj kanhaan hee devee daa mool han| raakhashaan de naam sunbh, nishunbh, chandd, aadikaan daa marahatte naamaan sanbhaa jee chaanddoo jee aadikaan naal milanaa dasake is de saboot vich pesh keetaa hai te fir dasiaa hai ki dasam granth vich jo maarakandde puraan de aadhaar te chanddee daa prasang hai us vich devee daa varanan juaan sundar isatree vat hee hai| auh baitthee hoee see ki sunbh daint daa bharaa aa giaa| usadaa roop dekhake aapane bharaa naal viaah kar lain lee us noo preran lagaa| ih vaarataa bee aiaun dee hee sahee hundee
sar chaaralas eleeatta hindueizam aindd budhijm |
hai, jiven devee kise beer raaj kaniaa daa aapane sat rakhan lee kise jaravaane raaje naal larrake fatah paaun daa koee vaakiaa devee daa mudt hai| yaanee giaan singh jee ne sanbhaavanaa keetee hai ki s 665 ee ton pahilaan eeraan dee raanee sameeramaa autaree hind te kaabaz ho gee see, ause naal hitthaarr de raaje sunbh nisunbh dee larraaee hundee rahee| kee jaanee ki ause sameeramaa noo devee kahike usade jangaan noo varanan karake padam puraan banaaeaa giaa hove te pahaarraan dee raanee vishes karake oho prasadh hoee hove| uparale haal ton pataa lagaa ki kaalee taan hind de puraane asalee vasaneekaan dee ik poojay mooratee hai see te aareean vich kise veer vayakatee de karatabaan ton ate fir devatiaan deean shakateean de khiaal ton devee daa ik khiaal ttur piaa|
eih bee yaad rahe ki shivajee dee vahuttee dasee jaan vele paarabatee kanakhal de aaray raajaa dakhay prajaapat dee bettee dasee jaandee hai, jisaton bee anumaan hundaa hai ki mridul devee aaray khiaal dee jaaee hai te bhiaanak devee puraane dasayoo kaale lokaan dee kaalee maaee hai| paarabatee daa pitaa himaalay pahaarr bee maniaa giaa hai; eis ton bee himaalay dee jaaee aaray devee sahee hoee te vindheeaachal parabat vaasanee kaalee puraatan asalee vasaneekaan dee devee sahee hoee|
jadon aaray lok asalee kauamaan naal khalat malat hoe te unhaan de vedak mat unhaan lokaan ne grahin keete, tad unhaan deean poojaa bee inhaan naal khalat malat hoeean| is tarhaan himaalay dee
autaree pahaarraan vich vaishano devee, kheer bhavaanee, chintapuranee aad mridal moorateean de vakhare ttikaane aje vee han|
girajaa te bindheeaachalavaasanee kaalee de deveean de khiaal ik thaaven aa jurre, par duhaan de do rang roop add add dikhaae ge|
har haal ih jaapadaa hai ki kaale puraatan hind vaaseean te aaray kul de soorabeeraan de jangaan, sulahaan, katthe rahin, eik dooje te asar paaun de milagobhiaan de samen due deveean de khiaal milake iko devee ban gee, jisade roop do mane ge, eik mridul te ik bhiaanak| isadee mridul roopataa de naam han umaa roshana goree gore rang vaalee, paarabatee parabat dee bettee, jagadanbaa jagat dee maataa te bhavaanee aada|
devee noo bhiaanak roopataa vich is kisam de naam dite ge han kaalee, shayaamaa, chanddee, chanddikaa tanda, bhairaveebhiaanaka| eis de is saroop noo bakariaan, jhottiaan aadikaan deean khoonee baleean diteean jaandeean han, te ih bee pataa lagadaa hai ki kee ver pichhale samen manakh baleean bee diteean geean han| taantrik lok jo kuchh aam tauar te karade han unhaan daa saaraa zikar kujh sukhadaaee naheen, eis karake unhaan karaneean daa veravaa chhorrade haan| kaalee dee pushaak kaalee khal hai, bhiaanak roop hai, lahoo chauandaa hai, sap te khopareean gale lattakadeean han| duragaa jo katthanataa naal mile daa roop sohanaa, goraa dasade han te sher te savaar par barre tej tund prabhaau vaalee
bhavaanee, aumaa, paarabatee, duragaa, chanddee, kaalee, einhaan devee khiaalaan dee jo bee asaleeat hove hind vich is ne hindooaan de filasafaanaan piaalaat de vadhan naal keeh shakal ikhatiaar keetee jo uche tantr shaasatraan de kaarakaan ne filasafe de rang vich varanan
ddaoosan|
karan daa jatan keetaa hai| so hun vichaarane yog hai| hindoo dimaag ne devee dee vayakatee ton utthake is khiaal noo ik daarashanak roop bee ditaa hai te uh ih hai ki janam te mauat doven jurre han| jis sundar diaal mooratee ton janam, jeevan te jeevan ras milade han, aus ton hee mauat varagee bhiaanak sai miladee hai| ate ih ki uh braham varagee haiseeat vich niragun te niralep hai te usadee shakatee mridul roop dhaar ke sakatee ho ke jeevan de rahee hai te bhiaanak roop vich lai kar rahee hai|
daarashanik khiaal vich varanan karan vaale kahinde han kaalee pad kaal ton hai, jo kuchh shakatee kaal samen, tthime vich pragatt karadee hai use noo aapane vich khich laindee hai| ih kaal samen noo bee khaa jaandee hai, eis karake kaalee hai| aiaun kaaleekaal rahit arathaan vich maano ik braham daa bee vaachak ho gee| kaalee khopareean, muradiaan, masaanaan de alankaar vich eis karake dasee jaandee hai ki uh saaree rachanaan noo lay kar lain vaalee shakatee hai| devee noo kaale rang dee taan kahinde han ki auh sabh drishattamaan noo sur vich desh kaal ton pare lai jaandee hai| fir uh diganbar haidisaa de kaparriaan vaalee
1. sar chaaralas eleeatt|
2. vuddaraf
3. kise thaaven antreev arath dasan vaale taantrik daaniaan ne siraan daa arath dasiaa hai badee de pahiloo je devee ne fate keete han| fir munddanamaalaa jo 51 yaa 52 siraan dee khepareean dee hai us baabat kahinde han ki uh varanamaalaa de 51 yaa 52 akhar han sansakrit paintee de akhar 50, 51 yaa 52 hana| ih varanamaalaa naam roop vaale sansaar dee lakhaayak hai| bahaiseeat rachanahaar de uh ih akharaan dee maalaa pahin rahee hai, bahaiseeat lay karanahaar uh inhaan noo bee lay kar jaandee hai| vuddarava
hun vichaar jog ih baat hai ki ik paase taan asalee roop vich mirazaa pur de laagalaa vindayaa daa mandar ate kalakate vich kaaleebaarree de mandaraan dee bhayadaaeik dashaa te devee daa but hai te devee poojaa de naam te taantrik rasamaan te hor jaadoo ttoone aadik vahimee kam han, dooje paase upar dasee khayaalee devee dee baabat upar kathe khiaal han| doven ik acharaj virodhee bhaav han, jinhaan vich aminavaan faasalaa hai| soch karan vaalaa keeh soch kare ki guroo gobind singh jee ne kaveean de likhe moojab kisadaa aavaahan keetaa, kiaunk gurabilaas te gur prataap sooraj aadikaan de lekhak saare khiaalaan dee khicharree jehee pesh karade han|
kaalee daa puraatan jaangalee lokaan dee poojay honaa te kee ver begunaahaan de tthagaan aadikaan de hathon khoon daa is mooratee age arapan honaa idharon duragaa aad de beerarasee kam, audhar taantrik rasamaan
hun asaan guramat vich devee dee thaan labhanee hai| eis karake devee de is uche khiaal noo, jo hindoo filasafaa ne saragun eeshvarat daa ditaa hai, laike tturade haan
2. guramat vich devee|
guroo ghar vich akaal purakh noo kaadir te karataa te fer alep maniaa hai| niragun aap saragun bhee ohee| kalaadhaar jin sagalee moheen use noo hee maniaa hai aapan khel aap kar dekhai |khel sankochai tau naanakekai |
punaajeh aap rachio parapanch akaar| tihu gun meh keeno bisathaar| punaa jaa tis bhaavai taa srisatt upaae| aapanai bhaanai le samaae |
1. sabh teree kudarat toon kaadir karataa paakee naaee paak| vaa aasaa m 13, panaa 464
2. gaum5.sukhamanee 18,21,21 22
einhaan sabhanaan tukaan vich akaal purakh niragun paramaatamaan val ishaaraa hai| kiaunk agaleean tukaan vich usanoo achhal, achhed, abhed, ek, beant, aooch te aoochaa, beshumaar, athaah, aganat atol keh rahe han| ih karatavay rachan, paalan, sanhaar aadavakhare saragun saroop eeshar yaa vishanoo yaa bhavaanee de naheen aakhe shudh chetan akaal purakh de kahe han| jis noo niragun nirankaar kahinde han guroo jee use noo kahinde hana duhoo paakh kaa aapeh dhanee| punaa aapeh kautak karai anad choj| aapeh ras bhogan nirajoga| punaa keval kaal ee karataar| aad ant anant moorat garran bhanjan haar| te naal dasade han ki karanahaar naanak ik jaaniaa| karanahaar ohee iko aap hai te jad bhaaven srishattee uh aap rachadaa hai te apane hukam maatr naal saaree rachanaa karadaa hai, yathaa hukamee hovan aakaar fir je sochee ki hukam den karake uh vikaaree ho jaaegaa, taan age dasiaa hai ki hukam na kahiaa jaaeen| arathaat akaal purakh rachanahaar hai, hukam naal rachadaa hai, hukam karanaa vikaaree honaa naheen, kiaunk jiven uh aap kathan ton pare hai usadaa hukam bhee kathan ton pare hai, aseen usade hukam noo kathan naheen kar sakade, ausanoo vikaar aad kuchh naheen keh sakade| uh aap satay hai, ausadaa hukam satay hai| yathaa sachaa teraa hukam sachaa furamaana| bhaav jiven uh aap satath hai tiven furamaan satay hai| jis noo sar kihaa jaave uh vikaaree naheen kihaa jaa sakadaa|
aseen aapanaa hukam, furanaa, vichaar saaeen vich arop ke usadaa vikaaree honaa khiaal karade haan, par usadaa hukam taan usade
1. gau m 5 sukhamanee 218| 2. sh hazaare paa 10|
3. sukhamanee 223| 4. vaar aasaa m 12
saroop vaangoo saaddee samajh te kathan ton pare hai| uh aapane hukam noo, kathanee karatab noo aap, keval aap, jaanadaa hai apane karatab jaanai aap| jad aseen kahide haan ki us vich hukam naheen, bhaanaa naheen, karatab naheen, taan aseen us hukam, bhaane te karatab dee gal karade haan jisade aseen jaanoo haan| jisade aseen jaanoo naheen usadaa ih veravaa aseen kiven das sakade haan, ki je us vich hukam hovegaa taan uh vikaaree ho jaaegaa
jad uh satay te chetan, fir priy ananda maniaa jaandaa hai| tad zaroor usadaa koee aapanaa kaaray karatab hai jis de aseen jaanoo naheen| jo chetan hai uh moolon hee jarrh padaarath vaangoo akai keekoon ho sakadaa hai haan usadee kriyaa saaddee kriyaa samaan naheen, oeh jo kuchh hai use varagaa satay hai| matalab ih hai ki guroo jee ne aapane akaal purakh noo nirankaar te karataa kaadar te fir alep kihaa hai, jagat daa rachanahaar kahike viche vasan vaalaa kihaa hai| jagat kottharree te sache noo vich rahin vaalaa dasiaa hai, balihaaree kudarat vasiaa dasiaa hai, ausadee koee shakatee bhin naheen| kise skatee daa us naal vahuttee gabharoo daa sanbandh naheen| sarab skateemaan hai te jo kuchh
. sukhamanee |
2. tab siv sakat kahahu kit tthaae| gau m 5, sukhamanee 212
3. teh maat na bandh na meet na jaaeaa| jaaeaa isatree |
maaroo m 57
tathaa kis toon purakh jor kaun kaheeai sarab nirantar rav rahiaa| aasaa m 7
tathaa tej ke prachandd hain akhanddan ke khandd hain, maheepan ke mandd hain ki isatree hain na nar hain|9|261| akaal usatat
karadaa hai hukam naal karadaa hai; hukamee hai te fer alep te iko hai, anant hai, anaad hai, braham hai, paarabraham hai| guramat daa ih varanan keetaa vaahiguroo jee daa saroop gunjaaeish naheen rahin dendaa ki usanoo bhee kise nar saroop brahamaa, vishanoo, mahesha yaa naaree devee roopataa vich alag araadhiaa jaave| sree guroo granth saahib jee vich jad devee noo kalakate yaa vindayaachal vaasee devee naan par filasafaanaa khiaal dee devee dee poojaa ton manhe keetaa hai taan devee noo aad bhavaanee kihaa hai| arathaat filasafe de khiaal vaalee devee dee poojaa bee naheen dasee te furamaaeaa hai|
too kaheeat hee aad bhavaanee |
mukat kee bareea kahaa chhapaanee| gondd naamadeva
fer itihaasak pakh vich dtoonddiaan bhaaee bhageerath dee saapee bee iho gal dasadee hai ki dhiaan vich vasaaee devee ne usanoo guroo naanak val ghaliaa te aap noo mukatee denon asamarath dasiaa doosare guroo sree angad jee noo, jo pahilaan devee de upaasak san, guroo naanak de duaaraa jhaarroo dendee devee de darashan hoe| fir bhaaee bhairon dee devee vaalee saakhee jo dabisataane mazaahab vaale ne likhee hai, jis vich bhairo yaa feroo naame sikh ne devee dee mooratee daa nak katt ditaa see| fir nauaven satiguroo jee daa mukaabalaa karano devee asamathataa dasadee hai| fir dasaven paatashaah daa panth noo eik akaal
1. naanak hukamai andar vekhai varatai taako taak| vaar aasaa m13
2. dekho sree gur naanak prakaash purabaaradh adhayaay 27ank 15, 16, 17 te 24|
3. dekho tavaareekh khaalasaa hisaa 1 nan2 panaa 514 tee ai
4. dekho sree gur prataap sooraj raas 12 ansoo 9 ank 29 ton 36 tak|
purakh daa upaasak banaaunaa, vaahiguroo jee kee fatah sikhaalanee vaahiguroo jee kaa khaalasaa dasanaa, einhaan saare vaakiaat ton pataa lagaa ki vaahiguroo dee kise shakatee noo vaahiguroo ton nikherrake poojanaa dasaan satiguraan dee sikhayaa vich naheen hai|
guroo jee ne vaahiguroo jee vich ling bhed naheen maniaa| jisadaa koee ling naheen usanoo kise ling vich sanbodhan kar lainaa ling rahit manan tul hai| usanoo pitaa keh lainaa vaisaa hee hai jaisaa maataa kahinaa| is tarhaan dee upaasanaa gurabaanee vich aaee hai, pancham guroo jee ne furamaaeaa hai
toon meraa pitaa toon hai meraa maataa| maajh m 531
eis vich akaal purakh de akhandd saroop dee upaasanaa hai, koee shakatee usaton nikherrake usadee vakharee vayakatee faraz karake naheen araadhee jaa rahee|
dasamen paatashaah jee ne bee aapane araadhanaa yog istt akaal purakh jee noo achhed, aroop, anaad, abhoot, akhandd, achhaj, abhed aad gunaan naal gaake usade iko akhandd roop daa pataa ditaa hai te use noo hee namo param yaataa| namo lok maataa jaap saahib
dasam guravaak asanbh roop anabhai prabhaa at balisatt jaladhal karan| achut anant andvai amit naath niranjan tav sehan|1| giaan prabodh
punaa namo naath poore sadaa sidh karaman| achhedee abhedee sadaa ek dharam| kalankan binaan nihakalankee saroope| achhedan abhedan akhede anoope| 32|
gayaan prabandh
punaa bed kateb ke bhed sabhe taj, keval kaal kripaa nidh maaniyo| svaiye| keval kahin naal akaal purakh noo vaahid, eiko, adait sidh kar rahe han|
aakhiaa hai| fir doosareean vayakateean noo sapashatt naam de deke paae gahe jabate tumare vich khohalake poojan ton varajiaa hai te iaun bee kihaa hai brahamaadik sabh hee pach haare| bisan mahesvar kauan bichaare| chau a | jis ton sidh hai ki aap ik akhandd akaal mooratee
de upaasak hana, ause noo pitaa use noo maataa kahike piaar karanaa ih sidhaant dasaan hee guroo saahibaan daa sidh hundaa hai|
so 1 gurabaanee vich jithe kite parameshur dee taakat, satay, bal, samarathaa, shakatee de arathaan vich bhavaanee aad koee pad aaeaa hai so akaal purakh de vajood ton abhin hon karake use daa bodhak hai| satay yaa skatee shakate ton bhin hoke vajood nahee rakhadee jiven dasamesh jee ne furamaaeaa hai
pratham kaal sabh jag ko taataa| taante bhayo tej bikhayaataa|
soee bhavaanee naam kahaaee| jin sagaree yeh srisatt upaaee |29|
chau avataara
eithe bhavaanee koee vakharee vayakatee naheen| ise bhaav daa ik vaak sree guroo granth saahib jee vich hai
aval alah noor upaaeaa kudarat ke sabh bandai|
ek noor te sabh jag upajiaa kaun bhale ko mande|
prabh kabeer jee
yathaa bhajo su ek naamayan| ju kaam sarab naamayan| na jaap aan ko jape| na aaur thaapanaa thapo|37| biant naam dhiaae hai| param jot paae ho| na dhiaan aan ko dharo| na naam aan ucharo|38| tavak naam ratiyank na aan maan matiyan| param dhiaan dhaariyan| anant paap ttaaree |39| tumev roop raachiyan| na aan daan maachiyan| tavak naam uchaareeyan| anant dookh ttaareeyan|40|
bachatr naattak dhi 6
pratham kaal sabh jag ko taataa ton teja utapat honaa te usaton jagat rachanaa hoee te aval alaha ne noora paidaa karanaa te noora ton saaree rachanaa rachee, iko bhaav de khiaal han, duhaan vich vaahiguroo achhed te akhandd hai te alag vayakatee tej noo yaa noor noo naheen kihaa| guroo jee sadaa aapane akaal purakh noo achat anant adai amit naath niranjan tav saran aakhade han| usanoo aap kade do roopaan vich vanddeedaa naheen kahinde| ise bhaav vich dasam guroo jee de eeh vaak han
namo param taa| namo lok maataa| sree jaap saahiba
sarab kaal hai pitaa apaaraa| deb kaalakaa maat hamaaraa|
bachatr naattak 14.5
eis vich kaalakaa deb kahike use mahaan kaal noo janaaeaa hai| maata isatree ling pad varatake isade sanbandh kaarak dee vibhakatee hamaaraa puling varatiaa hai| puling pad hamaaraa varatan ton prayojan iho gal janaaun daa hai ki sarab kaal te deb kaalakaa iko noo keh rahe han, vakharee vayakatee naheen man rahe| fir is tarhaan kihaa hai
teh ham adhik tapasaa saadhee| mahaakaal kaalakaa araadhee |1|
eih bidh karat tapayaa bhayo | dai te ek roop hai gayo |
ik bin doosar siau na chinaar| s. hajaare paa 10
poonaa aad purakh jin ek pachhaanaa| duteea bhaav na man meh aanaa|21| je je bhaav dutiy meh raache| te te meet milan te baache| ek purakh jin naik pachhaanaa| tinahee param tat keh jaanaa|22|
chau av
eis vich bee mahaan kaal kaalakaa eiko abhed vayakatee de vaachak han| je kade mahaan kaal kaalakaa de add add vayakateean han taan aaraadhak jee noo kahinaa chaaheedaa see ki trai te ek roop hue geo | dvai kahin ton sapashatt hai ki mahaan kaal kaalakaa eik abhed vayakatee hai| je aap kaalakaa vakharee manade taan age use noo alakh guradev te prabhoo eiaun kiaun likhade, yathaa
taat maat mur alakh araadhaa| bahu bidh jog saadhanaa saadhaa|
tin jo karee alakh kee sevaa| taate bhe prasan guradevaa| bach. naa.
kiaun ki age dasade han| tin prabh jab aaeis muhi deea| tab ham janam kaloo meh leea| us prabhoo ne jad mainoo aagiaa
kavee santokh singh jee ne bee jad satiguroo jee de is tap daa haal likhiaa hai taan satiguroo jee de vaahiguroo vich leen hon baabat aiaun kihaa hai
jeeyo man hue dhayaan paraatin karataa purakh saath liv laae|
sarab jot kee jot odotak as saroop meh rahe samaae|
ek roop hue tan sudh bisaree paarabraham paramesur paae|
beete barakh asankh ek bhe moohat tap kee tanoo suhaae|30|
haas 11 ansoo 49
jis daa sapasatt arath ih hai ki aap sree guroo jee noo is vele karataa purakh sarab jotee may, jayotee prakaash den vaale paarabraham paramesur vich samaa ge das rahe han| ih uh vakat hai jis vele baabat sree mukhavaak hai teh ham adhik tapasayaa saadhee| mahaan kaal kaalakaa araadhee| ih bidh karat tapasayaa bhayo | dai te ek roop hai gayo| bhaavehai ki kavee jee mahaan kaal kaalakaa daa arath karataa purakh, jayoteean noo jayotee daataa, paarabraham, paramesur keh rahe han| mahaan kaal te kaalakaa devee de vakateean arath naheen kar rahe| te age ise prasang vich akaal purakh hee guroo jee noo sadade,
baakee ttook dekho agale pane de hetth
ditee, jis noo mahaan kaal kaalakaa keh aae han, hun use noo alakh guradev te prabhoo keh rahe han|
fir age kihaa hai akaal purakh baach main apanaa sut . tohi nivaajaa ithe keval akaal purakh jee ne kihaa hai ki main tainoo aapanaa putr nivaajiaa hai, je kaalakaa vakharee hundee taan naal kaalakaa baach bee hundaa| fir is piaa de ant vich lekh hai
aagiaa kaal jag pravesh barananan | fir kahinde hanajo nij prabhoo mo so kahaa so kahahon jag maeh | ih aseen das hee aae haan ki ling rahit akaal purakh noo sarab ling vich keh jaanaa usanoo aling kahin de hee tul hai|
par jithe 2 devee dee alag roopataa aavegee othe devatiaan vaangoo uh vayakatee akaal purakh ton neeveen, ausade charanaan vich vasan vaalee varanan hovegee, yathaa
anahad roop anaahad baanee | charan saran jih basat bhavaanee|
akaa us5
eithe vaahiguroo jee noo des kaal ton pare das ke bhavaanee noo charanaan vich vasan vaalee dasiaa hai, fir dasam guroo jee furamaaunde han
pichhale pane dee baakee ttook
var bhooshat karade te jagat te jagat val ttauarade dasade han, yathaa
main apanaa sut tohi nivaayo panth prachur kareeeh jag jaae|20|
eis par guroo jee ne jo kuchh keetaa so kavee jee aiaun dasade han aaeis maan sees par prabhoo kee baar baar abhibandan keen| karataa purakh akaal kripaal ekankaar su guroo prabeen|34|
|raa 52
einhaan pramaanaan ton bee iho sidhaant nikaladaa hai ki kavee jee aap bee mahaan kaal kaalakaa daa arath prabhoo karataa purakh akaal, ekankaar keh rahe han|
kee dev aad kumaar| kee kisan bisan avataar|
akaa us 39
punaa lakh lakhamee lakh bisan kisan kee net bataavahi|
giaan prabodha
punaa siraje daan devate tin andar baad rachaaeaa|
taiheen duragaa saaj kai daitaan daa naas karaaeaa|
taitho hee bal raam lai naal baanaa dahasar ghaaeaa|
taithon hee bal krishan lai kans kesee pakarr giraaeaa|
badde badde mun devate kee jug tinee tan taaeaa|
kinee teraa ant na paaeaa|2| bhautee kee vaara
eiho sidhaant aad sree guroo granth saahib jee daa hai yathaa
deveea nahee jaanai maram| sabh aoopar alakh paarabraham |
raam m 536
tathaa gaavan tudh ne eesar brahamaa devee... aasaa m 1sodar
punaa kott devee jaakau soveh lakhamee anik bhaat| aasaam5 chhantapa
tathaa anik devee devaa bahu bhaant| saarang m 5as 2
tathaa duragaakott jaake mahadan karai| bhairau kabeer jee as 2
punaa kott sakat siv aagiaakaar| bhair m 5 as 5
punaa kete sidh budh naath kete kete devee ves| japujee35
1. aad kuaar deveean| aad kumaar daa arath sanat kumaar laaune daa khiaal aa sakadaa hai, par giaanee samooh dee sodhee hoee beerr vich dev de va noo siaaree hai, jis daa sapashatt arath devee hai, aad kumaar eis daa vishesn hai|
2. ise chhand de akheer vich aap noo jisadee sharan dasade han us daa saroop aiaun kahinde han| achut anant adai amit naath niranjan tav saranan |1|32| giaan prabodha
fir inhaan vayakateean noo akaal purakh dee tarhaan saravay naheen maniaa, sagon agayaan daa haneraa, chaahe kise tarhaan daa hove, einhaan de duaale dasiaa hai|
yathaa devee devaa mool hai maaeaa| maajh m 3 as 33
punaa bharame surinar devee devaa| gaoo m 5 thaa a 40
punaa maaeaa mohe devee sabh devaa gau m 1 asatt 14
punaa deveea nahee jaanai maram| raam m 536
punaa devee maram na paaeaa| prabhaa m 13
fir inhaan dee upaasanaa karan baabat ih vaak han
devee devaa poojeeai bhaaee kiaa maagau kiaa dehi|
sor m 1 asatt4
punaa choree kee sevaa kareh tthaakur nahee deesai|
pokhar neer viroleeai maakhan nahee reesai| gaurree m 1 ashatt 18
poonaa tthaakur chhodd daasee kau simareh manamukh andh agiaanaa|
bhairau m 514
punaa devee devaa poojeh ddoleh paarabraham nahee jaanaa|
gaurree kabeera45
punaa mahaa maaee kee poojaa karai| nar se naar hoe aautarai|
gondd naamadeva6
3 teesaraa roop devee daa mittee, pathar, kaatth dee mooratee hai, aus
sabandhee guravaak iaun han
maattee ke kar devee devaa tis aagai jeeo dehee|
aise pitar tumaare kaheeeh aapan kahiaa na lehee|
gaurree kabeer jee 45
sree guroo granth saahib vich har prakaar dee mooratee poojan manhe hai| te dasam guroo jee ne mooratee poojaa de ulatt kahindiaan aapanoo
butashikan kihaa hai| so devee dee kaashatt, mritakaa, pakhaan, kaagaz dee moorateepoojaa dasaan hee satiguraan de mat vich naheen hai|
yathaa pakhaan pooj ho naheen| bachatr naattak 635
punaa paahan ke asathaalay ko sir niyaat firio kachh haath na aayo |
savaye
so sikh shaasatraan ate saahitay dee parrataal karan te devee de trai pakh aiaun sidh hoe
1. akaal purakh sarab shakateemaan hon karake usadee skatee use de naal abhed hai| skataa te skatee ik roop han| shakate ton skatee nikharrake vakharaa roop dhaarake us tulay alag yakatee naheen dhaaradee| akaal purakh vich ling bhed naa hon karake gurasikhee vich usanoo maataa pitaa dohaan hee sanbandhanaan naal yaad keetaa giaa hai| alaa te alaa daa noor jagat daa taat te usadaa tej do vayakateean naheen han, eiko adai, akhandd, achhed, abhed saroop hai| toon meraa pitaa toon hai meraa maataa te tum maat pitaa ham baarik tere aadik sanbodhan use de han|
2. ik aisee vayakatee noo jo alag roop vaalee hove te aapanaa bhin vajood rakhadee hove ohu vekhai onaa nadar na aavai lakh brahame bisan mahes deveean nahee jaanai maram aakhiaa hai| ise vakhare vajood lain vaalee vayakatee noo vaahiguroo de darabaar sharan vich vasan vaalee, joonaan vaangoo cheree kihaa hai| es de pramaan pichhe de aae haan| gur bilaas gur prataap sooraj aadikaan ne jo pahile ank vich kathan
fir akaal purakh noo ajoonee kihaa hai, yathaa ajonee amenee| te ih saare joonaan vich kahe han yathaa jais joon ik dait bakhaniyat| ik jan devataa janiyat|
keetaa pakh liaa hai taan guramat viradh naheen, par unhaan lekhakaan ne pakh ih doosaraa liaa hai| devee noo shakatee, yotee saroop dee yotee man ke vakharee vayakatee kalapiaa hai te keval aatamak vayakatee maatr naheen kalapiaa sagon usanoo sareerak aakaar, rang roop rekh dite han| naa keval gupat jagat vich ling sreer varage chihan chakr dite han, sagon lahoo dee bhettaa lai ke, chattake khush hon vaalee te sreeraka hathaan naal loh dee karad den vaalee bee dasiaa hai|
eis haalat vich devee gurabaanee de is asool hetthaan aa gee deveean nahee jaanai maram| jeekoon brahamaa, vishanoo, shiv, akaal purakh noo naheen vekhade par oeh unhaan noo vekhadaa hai tiven devee daa darajaa hai giaa| oeh akaal purakh naheen par uh ausade chele te chereean vich aa gee| guroo mat vich akaal purakh ton hetthaan kise keete dee poojaa vihat naheen bin karataar na kiratam maano| aad ajon ajai abinaasee tih paramesar jaano sh hajaa paa 10| is kisam dee devee lee sree guroo granth jee daa vaak hai
too kaheeat hee aad bhavaanee|
mukat kee bareea kahaa chhapaanee| godd naam.6
aad guroo saahibaan dee baanee te dasaven guraan dee aapanee baanee bharapoor hai inhaan pramaanaan naal, jinhaan daa bhaav hai ki aiseean noo aseen aankh tare nahee aayo| jis ton sanbhav naheen bhaasadaa ki dasames guroo jee ne devee upaasanaa keetee hove|
beeraras te judh vidiaa de sikhaan vich aad karataa sree guroo
1. ohu vekhai onaa nadar na aavai| japujee35
2. tin chele paravaan| japujee
3 duragaa katt jaakai maradan karai| bhairau kabeer jee
harigobind saahib jee de avataar samen kav jee aap ginake das aae han ki saare devee devate aae te guroo jee daa poojan keetaa te kihaa ki aap daa avataar turakaan de naash het hoeaa hai, saanoo hukam karo, jo kahe so karee yathaa
yai hue aaeis raavar kee
ham kaaj karain tim dio furamaae|
fir devate te joganeean aad kuchh mangade han, aunhaan vichon kaalee noo kahinde han
kaalee kapaal bharo apane pal srenat sang umang bisaalaa| ethe kaalee, rudr, naarad, joganeean, beer bavanjaa saare daas banake aaunde han, hath jorrade, mathe ttekade te poojan karade han| te guroo jee maalak dee haiseeat vich hukam dende te daan karade han| sikh mat anusaar iho hee darajaa sree guroo gobind singh jee daa devatiaan naal hai| kav jee aap devee deautiaan noo guroo jee dee araadhanaa karan vaale dasade han| fir sau saakhee te hor lekhakaan daa aiven hee paasaa palattaa denaa te yakaayak devee noo poojaa yog banaa denaa te guroo jee daa sankattaan vich paike usanoo pragattaaunde dasanaa yukatee sidh naheen rahindaa| jiharree kaalee chheven jaame taan binaa aavaahan, binaa prayog, aape pee pragatt hundee hai te haazar ho ke yaachanaa kar rahee hai te guroo jee usanoo keh rahe han lahoo de khapar bhahe, auh dasamen jaame pragattan lee itane khechale dendee hai te fer pragatt hoke bee bhettaa mangadee hai| ih gal attapattee hon de sivaa daleel dee kasavattee te koee hor kas naheen dendee| dasaven guraan dee devee ton uchee padavee baabat kavee santokh singh aap likhade han
yathaa brahamaadik sanakaadik saare| shekhasaaradaa paaein paare |5|
dhayaan vikhe jogee sur dhayaavai| rikh naarad te aadik gaavain |
eindraadik sur kinar jachhaa| bidhar gandharab pratachh|6|
charan kaval tuv kareh araadhan| tap aadik saadheh gan saadhan |7|
rut 2 ansoo 24,
fir ine uche ho ke aapane ton neeven dee upaasanaa karan dee kee lorr see| kam see taan aagiaa kar ghalade uh haazar ho jaandee| aiseean yukateean peh lekhakaan ne vivechanaa koee naheen keetee jaapadee te subhaavak hee aapanaa khanddan aap karade han te kahee ge han ki beeraram utapan karan vaasate vaahiguroo jee dee beerarasee shakatee noo pragatt karan dee lorr see| is vich bee fir vadatovayaaghaat hundaa chalaa giaa hai| kiaunk aroop arekh arang shakatee dee upaasanaa hee naheen hoee, eis lee ki devee jisadaa kaveean ne gur bilaas te gur prataap sooraj, so saakhee aadikaan vich varanan keetaa hai, auh taan naa keval saragun maatr haisee sagon shareer dhaaree bee see, kiaunk usanoo taan uh ungalee ton bhettaa ditee lahoo dee boond noo choos lain vaalee, jihabaa ang vaalee, jholee vich lai ke piaar karan vaalee, hathon karad den vaalee dasake niraa shakatee maatr naheen, niree aroop roopaa bee naheen, par shareerak angaan vaalee sidh kar rahe han| taan te kavee skatee maatr hee naheen das rahe, par eik vakharee bhin vayakatee jisadee saragunataa shareer dhaaree hon saakaarataa tak aparradee hai| ih aseen das aae haan ki aiseean krit vakateean noo paramesur tul karataa manake poojanaa guroo sidhaant vich manhe hai|
hun aseen ih dekhanaa hai ki aaeaa beer rasee sahaaeitaa dee mang satigur jee aapane aadarash, aapane ishatt akaal purakh paason karade han ki naheen ki jis paason hor saareean mangaan mangade han|
prabh kee kalaa binaa keh dhaavai| gau m 5,sukhamanee 152
poonaa daanake divayaa mahaamaanake badtayaa avasaanake divayaa hai kattayaa jam jaal hai| judhake jitayaa abirudhake mitteyaa mahaa budh ke divayaa mahaamaan hoon ke maan hai| akaa u 253
punaa judh ke jiteea, rang bhoom ke bhaveea
bhaar bhoomake mitteeea naath teen lok gaaeeai| gayaan pr 143
punaa gaalab girandaa jeet tejake dihandaa...gpr353
punaa jorrake jareedaa jang jaafaree dihandaa... gpr
punaa akaal purakh kee rachhaa hamane| sarab loh dee rachhiaa hamanai| sarab kaal jee dee rachhiaa hamanai| sarab loh jee dee sadaa rachhiaa hamanai | akaal usatuta
guroo jee daa jeevan ghokhan naal pataa lagadaa hai ki aap ne jo tareekaa beer ras utapat karan daa varatiaa uh ih see ki ik akaal purakh noo hee beeraras pradaataa dasiaa, kiaunk uh sarab shakateemaan hai, aus vich saare bal te saareean shakateean han| fir aapane beerarasee baanee rachee, jis ne utashaah bhariaa| fir amrit chhakaa ke sabhanaan vich vaahiguroo simaran te prem, bhraatee piaar, audam te utasaah daan keetaa| fir langar saanjhaa karake jaat paat mottake sasatr vidiaa sikhaake aap karake te aapane saahamane karaake sikhaan noo aapane aap de aasare utthanaa sikhaaliaa|
baakee ttook dekho agale pane de hetth
eisee tarhaan judhaan jangaan dee kaamayaabee yaa rakhiaa hon par yaa judhaan vichon at virodhee haalaat vichon aap sahee salaamat bach jaan par aap de sree mukhavaak akaal purakh de shukraane te ttek de hee milade han, jo dasade han ki bhangaanee ton lai ke chamakauar saake tak de maarakiaan vich iko ravas guroo saahib jee dee akaal purakh de shukaree te ttek dee rahee te kite farak naheen aaeaa, yathaa sree mukhavaak
1. jang bhangaanee fate hon par sree mukhavaaka
bhee jeet meree| kripaa kaal keree|
2. khaanazaade de bhaj jaan par
prabh bal hamai na chhue sakai bhaajat bhe nidaan|
3. husainee judh fate hon para
raakh leeo hamako jagaraaee| loh ghattaa an taibarasaaee|69|
4. shaahazaade de aaun par
pichhale pane hetth dee baakee ttooka
naam naal saaeen naal jurre reh ke te teg naal sahaare ttik ke sukhadaaee beer banaaeaa| shasatr daa bharosaa inaa vadhaaeaa ki akaal purakh de naavaan vich ssatraan de naam varate| bhaav ih see ki dhayaan andaron akaal purakh val rahe te baahar hath ssatr te jaave andar liv jurree rahe te baahar use saaeen daa tej te bal te us daa prakaas ssatraan vich chamakaare maare| aapane ddole farrakan, par jhootthee haumain naa aave, shudh beeraras te bharose vaalaa beera ras te jagat noo sukh den vaalaa beeraras udayat rahe| jaise teg upalikhat akaal purakh dee mahinmaa karade han
khag khandd bihanddan khal dal khanddan at ran mandd barabanddan| bhujadandd apadd tej prachandd jot amandd bhaan prabhan| sukh santaa karan duramat darane kilavikh haranan as saranan| jai jai jag kaaran srisatt ubaaran mam pratipaaran jai teree|2|
bachitr naattaka
santan kashatt na dekhan paayo| aap haath dai naath bachaayo|
5. chamakauar ton salaamat bach jaan par zafaranaame vich agar barayak aayad dahe deh hajaar| nigaahabaan oraa savad kiradagaar | turaa gar najr hasat lashakar vajar | ki maaraa nigaahasat yajdaan sukaraan| ki oraa garoorasat bar mulake maal| v maaraa panaahasat yajdaan akaal | punaa na pecheed mooe na ranjeed tan| ki baroon khud aavarad dusman sikan|44|
saare beerarasee judhaan jangaan de samiaan par aapanee ttek te rakhiaa te kaamayaabee daa daataa akaal purakh noo das rahe han| jis ton aap jee dee ahil ttek use te hee sahee ho rahee hai te use noo beeraras daataa sidh kar rahe han|
eik hor pahiloo bee ise silasile vich takanaa hai
beer ras chheven satiguroo jee aap pragatt kar chuke san| odon koee devee naheen see aaraadhee gee| fir beeraras bhangaanee de judh vich laal chand jee halavaaee varagiaan andar shree kalageedhar jee aap pragatt kar chuke san, fir devee aaraadh ke beeraras pragatt karan dee lorr lekhakaan daa poorab apar vadatoghaat hai| fir akaalapurakh deean hor shakateean noo alag alag karake, vakhare vajood deke poojan dee bee koee misaal guroo ghar vich naheen miladee| kise guroo saahib jee ne sikhee dee pratipaalaa, rizak rottee dee baahulataa vaasate vishanoo
1. meraa raakhaa karataar hai|
2. akaal purakh de shukar dee ttek hai mainoo|
3. akaal purakh dee mainoo panaah hai|
4. ar naashak vaahiguroo ne aap mainoo vaal vingaa hoe binaan kadt aandaa|
shakatee yaa vishanoo vayakatee dee vakharee poojaa naheen keetee| aap ne sikhaan dee santaan bridhee lee brahamaa yaa nbrahamaa shakatee dee vakharee upaasanaa naheen keetee| apane sikhaan noo bridhaayoo karan lee shiv ki shiv skatee dee vakharee upaasanaa naheen keetee ki mere sikhaan noo chhetee naa maariaa kar, keval kaalee shakatee dee nikherraveen poojaa dee kiaun lorr pee
fir kaveean de likhe moojab pichhale janam devee raakhashaan ton haarake bindhayaachal vich jaa ke moorat ban gee see, ausade shatarooaan noo guroo jee ne maariaa see te devee unhaan dee sahaaeitaa karane te sukar guzaar hoee see| is haal vich unhaan noo devee dee poojaa karan dee kee lorr see, je devee ne kritagayataa pragatt karanee see te guroo jee de ahisaan de badale kalajug vich madad karanee see taan aape kiaun naa aa gee, eitane katthan tap kiaun karavaae te aitaneean baleean kiaun mangeean pichhale janam dee guroo jee dee keetee sahaaeitaa dee kritayataa devee ne keeh dikhaaee te var ditaa taan keeh ditaa chaaron putr balee dio, lakhaan sikh balee dio, aapanaa lahoo dio, chaalee varhe dukh paao taan panth kuchh kaamayaab hon lagegaa, einaa chir turak sikhaan dee khoob alakh mukaaunde rahinage| eih var see ki saap sagon isaton taan devee dee kararraaee pragatt hundee hai| so auparaleean saareean vichaaraan ton sapasatt sidh hundaa hai ki vakharee vayakatee devee dee poojaa guramat vich naheen hai te naan hee guroo dashames jee de vaakaan vich hai|
devee noo guroo gobind singh jee daa guroo isatt poojay mananon kav santokh singh jee aap bee inakaar karade han| ik anand ghan naame saadhoo ne japujee dee anarathaan vaalee tteekaa keetee see, aus vich usane gur eesar gur gorakh baramaa gur paarabatee maaee de arathaan vich
guran ke upadesh bataavat hain, jaise sree arajan jee panjaven paatashaah ne anek sathaan bikhai gur naanak jee kee mahinmaa ko baranay hai| pramaana gur naanak jin suniaa pekhiaa se fir garabhaas na pariaa re eitiaadee anek vaar kayo hai| granth saahib ke parrhan vaare jo sikhahain so sarab jaanat hain| aauar ab teek guroo jee ke upadesh sikh kamaavat hain| bisn shiv kee poojaa, paahan kee jo hai, tis ko bivarajat karayo hai pramaana hindoo moole bhoole akhuttee jaanhee naarad kahiaa si pooj karaanhee| andhe gunge andh andhaar| paathar le poojeh mugadh gavaar| ohi jaa aap ddube tum kahaa taranahaar| bihaa vaara20, pan556 ling saaligaraam paahanak jo poojan hai. tinon ne aapane panth ko barajay hai| satiguran ke hajoor bhee saakhee naheen koee likhee hoee hai| sravan bhee koee naheen karee hai, jo brahamaa shiv aad kee upaasanaa karahu| aiso upades granth jee bikhe bhee naheen likhayaa | man kee mat kar jo anand ghan likh gayo hai
dekhe ethe sikhaan vich tinaan deveean dee poojaa daa kavee santokh singh jee aap khanddan kar rahe han, jinhaan vich duragaa shaamal hai|
tis te kisee ne maan kar aigeekaar bee naheen kar layo hai, jo rudraachh tulasee maalaa dhaar kai tilak aad karan lag parehain| yaanhee te yo anandaghan neer math gayau hai| satigur ko upades hai jis reet ko so te singh kee reet son gurajat hai desan paradesan main bhaanaa maanano, haumai kau tajano, satinaam ke simaran, saroop kee praapat, eih mat satiguran ko| janbuk jaise apar mat jo hain tinon main kaise milat hain| hairanagarabhee brahamaan ke sevakan ke mat| baisano bisan ke daasan ko mat, seveen shiv ke upaasakee, tin ke mat| teeno devan ke mat aad aauar anek hain, parasapar birodhee ek doosare ko khanddan karat hain| tis ko aauar khanddat hain| apane pakh baad ke het anekaan anek tarak utthaavat hain, apane matake anusaar bed kee shatee khoj khoj raakhee hain, aauah ke khanddabe hit bhee khoj lee hain| apane satigur niravair, jis sen jeevan ko kalayaan hoe so keh ge hain soodhee baat| jis ke is reet kee giaataa naheen s anek kalapanaa utthaavat hain, jino ne ih samajh raakhee hai, bahur satigur ko upadesh kamaavate hain, tin ke mukat praapat sukhain hee hue aavat hai| aauar jo shaasatran main ho kar pakhabaad ke utthaavat hain, bahur satigur ke mat ko ralaayo chaahat hain, so anajaan hee tthagay jaaeiree, nishache vaare jo sikh hain so te supanamaatr bhee tinako kahinan naheen maanainge| aisee aisee tarakaan anandaghan ke arath karane par aor anek unatee hain| sree guroo dasameen paatashaahee isee baat te bhavakhat bichaarakai apane guran ko niranaa kar ge hain; jo lok aashai to satiguran ko samajhahinge naheen, koee kisee ke mat ko anumaan karaigo, koee kisee ko karaige| yaanhee te gur bataae ge hain soee
kehat hainaad ant ekai avataaraa| soee guroo samajheeahu hamaaraa| ar devee jo pratakh karee kahite hain, se kaisai jo anek sathaan
bikhai apanee baanee main usatat chanddikaa kee karee hai, tis ko sunikai peechhai te lok anand ghan jaise kahitai hain jo dasameen paatashaahee ko guroo devee hai| tahaan bhee niranai kar ge hain| pramaan arusikh hai aapane hee man kau ih laalach hau gun tau ucharo| man naam gur ko hai so pratham paatashaahee te dasaveen prayant sarav ko ek aasai hai| ek hee inake gur hai| ek hee in ko saroop hai| mukat hit ek hee upadesh hai| jo bilakhan samajhat hain tinon te moorakh adhik aauar kauan hai
garab ganjanee jap tteekaa
kav santokh singh jee dee ih likhat nirasanse karadee hai ki aap guroo jee noo devee poojaa karan vaalaa naheen manade, dasaan guroo saahibaan daa poojay ik akaal noo manade han|
kauatakadevee sidh keetee daa prasang likhade hoe kavee lok jadon dekhade han ki guroo ghar vich akaal poojaa ton chhutt hor kuchh naheen, fir guroo jee noo mahaan jotee gobind roop manade han te devee noo chhottee vayakatee gurabaanee vich parrhade han, te aap bee likhade han; akaal purakh noo sarab samarath te shakateemaan manade han; fir koee lorr naheen rahindee ki devee kiaun poojanee see, tadon is gal noo ik kauatak maatr
dasam granth vich chanddee charitr dee hond noo hee kee aadamee devee pooje jaan daa saboot dasade han| prantoo dasam granth vich chanddee charitr ton chhutt 24 avataaraan de prasang vee dite han te ih bee use tarhaan raamaayan te bhaagavat aadik granthaan de sutantr ulathe han jiven maarakandde puraan de vichon chanddee charitr aadik ulathe keete ge han| jiven chanddee charitr vich
baakee ttook dekho agale pane de hetth
kahike yukatee daa hathiaar hathon chhadd dende han, yathaa
devee dev ketik jo aahee| pad pankaj guramadh samaaheen|
eih bhee ik kantak ke kaajaa| karat charitr gareeb nivaajaa|
gu bi sukhaa singh pan.203
arathaat devee dev jitane bee han, guroo jee de pareepankaj vich samaae hoe han, eih guroo jee ik kauatak daa kam karade han, bhaav koee khedd maatar choj see|
kantak naam hai tamaashe daa, yathaa kauatak kodd tamaasiaa| so je faraz kar leee ki koee gal hoee hai taan devee daa pragattaaunaa ik tamaase maatr see| is ton sanbhaavanaa hundee hai ki darabaar vich
pichhale pane dee baakee ttooka
chanddee dee mahimaa hai tiven hee raamaaein te bhaagavat aadik de ulathiaan vich sree raamachandr te sree krishan jee dee usatut hai, eeh usatuteean bee mool granthaan de bhaavaan anusaar han| se jis tarhaan 24 avataaraan de prasang dasam granth vich hon ton guroo jee, einhaan de upaashak naheen se, tiven hee chanddee charitr aadik daa rachiaa jaanaa ih kise tarhaan vee sidh naheen kar sakadaa ki guroo jee devee bhagat se, jaise ki upar dase kav santokh singh jee de pramaan vich kav jee aap hee man rahe han ki dason guroo saahib devee devaan de upaashak naheen san| inhaan ulakhiaan de ant vich ulathe karan daa aasy vee dasiaa hai jihaa ki chanddee charitr de ant vich likhiaa hai
sunai soonm sofee larai judh gaavai |60|
ate krishan avataar de ant vich likhiaa hai
dasam kathaa bhaagaut kee bhaapaa karee banaae|
avar baasanaa naeh prabh dharam judh ke chaae aad|
katthe ho ge shaakatak mat de panddataan de kahine par ki aap beeraras paidaa kar rahe ho kade devee pragattaao taan kaaraj sukhain ho jaave| is gal par akhanaa naa karake guroo jee daa preekhiaa hit keh denaa ki karake dikhaao, te onhaan dee kahee saaree lorr pooree kar denee te tamaashaa dekhee chalanaa te ant sidh naa hon te talavaar noo hee paratakh skatee dikhaake te apane tiaar keete sikhaan daa baahoobal hee taakatavar dasake unhaan noo satikaaranaa te yag karake sanamaanat karanaa ate naakaamayaab hoe braahamanaan noo naa sadanaa te unhaan daa gusaa te niraasataa us par sree mukhavaak jo kuchh lekh likhayaa bidhanaa das rihaa hai ki aap ne sikhaan noo hee vishestaa ditee hai| kotak daa bhaav lai ke je faraz hee kar leee taan is yaa is kisam de kise hor choj val lai jaandaa hai| so kauatak lee karanaa bee devee noo guroo jee dee poojay ar unhaan ton aaraadhee gee sidh naheen karadaa|
ant vich ik haase vaalee gal is pakh vich likhanee zarooree banadee hai ki akasar giaanee prakritee maaeaa noo te is devee yaa shakatee noo iko gal dasade han| par ih skatee jo devee hoke pragatt dasee jaandee hai, sajeev hai, chetan vajood vayakatee rakhadee hai, tej isadaa asalaa hai, fir ih shudh chetan naal abhed bee baaze vele dasee jaandee hai| prantoo saakh vaalee prakritee te vedaant vaalee maayaa jarrh han, aupaadheean han| saankh dee prakritee purakh noo aachhaadan
1. is te vishes vichaar agale ank vich aavegee|
2. dekhe bhaaee santokh singh jee daa ih vaak
param jogat kee jot mahaanee| simare jahaan tahaan baradaanee|
rut 3 asoo 9 ank 43
karan vaalee te fasaaun vaalee hai| vedaant dee maaeaa bhulevaa te bhulekhaa den vaalee agayaan te andheraa hai| fir prakritee te maaeaa noo maarraa kihaa jaandaa hai| is noo door karanaa, eis te bijai paaunee, eisade fandhe ton chhuttanaa jeevan daa paramaarath samajhiaa jaandaa hai| udhar devee yaa shakatee poojaneek kahee dee hai, satikaar yog dasee dee hai; dhiaan yog dasee jaandee hai| fir dohaan noo ik kiven kayaas keetaa jaandaa hai so je devee noo prakritee te maaeaa naal prayaayavaachee samajhiaa jaaegaa taan aape hee uh tiaagane yog te naan poojane yog sidh ho gee| us ton jagat noo chhuddaaun vaasate hee aap aae san| us dee poojaa dasamen guroo jee ne kaas noo karanee see|
3. teesaraa saroop devee daa devee dee mooratee hai| so sikh lekhakaan ne, jinhaan de zikar asaan pichhe keete han, ki jinhaan ne devee poojee likhee hai, aunhaan ne devee dee mooratee dee poojaa keetee gee daa zikar naheen keetaa| unhaan ne naheen dasiaa ki kise pathar mittee, kaatth yaa dhaatoo aad dee gharree mooratee jo viyaachal te kaalee baarree te hor thaaeen poojee jaa rahee hai, guroo jee ne poojee see| is karake is te bahis dee lorr naheen| uh gayaanee, jo kathaa vaarataa karade han, auh bee devee dee mooratee dee poojaa keetee gee sveekaar naheen karade| devee dee mooratee daa poojan naa gurabaanee vich hai, naan gur itihaas vich hai, naan devee pragatt karanaa sidh karan vaale uparale lekhakaan dee rachanaa vich hai| is lee devee daa ih pakh hor vichaar gocharaa naheen|
3. itihaasak pahiloo
eis paase dee khoj karan vich trai samen niyat hunde han, a guroo jee de samen ton 1833 bi tak daa samaan, a 1833 ton 1946 bi te e 1946 ton hun tak daa samaan|
a guroo jee daa aapanaa te us ton pichhon san 1833 bi tak daa samaan
hun asaan khoj karanee hai ki guroo jee de devee poojan te pragattaaun sanbandhee isatahaasik khoj khojee noo kithe lai jaandee hai arathaat ki ih gal amar vaakiaa sidh hundee hai ki naheen ki naine de ttile te devee araadhee gee te pragatt hoee te ausane var dite aad
1. sabh ton pahilaan saanoo dasam gurabaanee te khaas kar bachatr naattak vich khoj karanee chaaheedee hai| us vich pahile kise janam de zikar vich pad mahaan kaal kaalakaa aaeaa hai jisadee veechaar pichhe kar aae haan| fir beeraras udeepak chanddee de trai lekhacharatr te vaar aadik han, oeh sansakrit pusatakaan maarakandde puraan aadika
1. ih samen dee vandd uhanaan itihaasak saamaanaan te keetee gee hai jo is lekh de likhan tak dekhan vich aae|
2. kav jee ne naine gujar de naam ton ttile daa ih naaun baniaa dasiaa hai|
3. giaanee dit singh jee ne is daa tarajamaa kaal kaa mahaan kaal keetaa hai te aaraa daa arath keetaa hai aaraadhan vaalaa|
de sutantr te sankhep tarajame han te uhanaan vir bee ih amar vaakiaa kite naheen aaundaa ki asaan ne naine de ttile te devee pujee te pragattaaee| inhaan ne beeraras de nakashe kamaal de badhe han te prayojan ih hai ki beerarasee saahitay parr sunake khaalase vich beeraras daa utasaah vadhe, jaisaa ki likhiaa hai
sune soom sofee lahai krodh gaadte chanddee charatra2
fir pahile chanddee charatr vich maarakandde puraan daa pataa dhiaavaan de naale naal ditaa te ant vich kihaa hai, kautak het karee kav ne satisay kee kathaa ih pooree bhee hai khoj karan te traie prasang pauaraanak sankhep tarajame han, eithon taaneen ki antaleean mahaatam deean tukaan bee mool de hee bhaav tarajamaa hoe han| inhaan vich chanddee charatr ukat bilaas pad kite mudt vich te kite dhiaavaan de ant par aaundaa hai jisadaa matalab hai ki ih tarajamaa hai athavaa bilaas dee khaatar kihaa jaa rihaa hai te ant vich kautak het karee kav ne aaun ton inhaan daa likhiaa jaanaa isattaapatee daa prayojaneey sidh naheen hundaa| chanddee charatr pahile de mudt vich akaal purakh daa sapashatt mangal keetaa hai te magaron ih tuk bee pee hai kripaa sindha tumaree kripaa jo kuchh me par hoe| rachen chanddakaa kee kathaa baanee subh sabh hoe |
1. kaaeir|
2. ukat kahee hoee| pahilaan kise dee aakhee hoee| bilaasaprasan karane vaalee kriyaa yaa kathaa| aukat bilaas pahilaan kahee hoee devee dee karanee je parrhiaan prasanataa deve| is daa matalab saaf hai ki sansakrit vich kahe ge devee de kaaranaamiaan dee kathaa daa ih tahajumaa yaa ulathaa hai| a ukat bilaasa kathaa jo bilaas maatr lee aakhee gee hove|
jis ton sapashatt hai ki apanaa istt akaal purakh hai, jisadee sahaaeitaa mang rahe te ih kathaa jang karan daa utashaah te rodr ras bharan lee likhan lage han te ant vich kautak het karee kahike apanee zinmevaaree ton alahidagee saaf saaf das rahe han| bachatr naattak ton jo hor ugaahee miladee hai so eeh hai guroo jee furamaaunde han
a tap saadhat har mohi bulaayo| im kahike ih lok patthaayo |28| akaal purakh baach chauapee
a main apanaa sut tohi nivaajaa| panth prachur karibe kahu saajaa| jaeh tahaan tai dharam chalaae | kubadh karan te lok hattaae|29|
kabibaaz doharaa
e naandt bhayo main jor kar bachan kahaa sir nayaae| panth chalai tab jagat mai jab tum karahu suhaae |30| chauapaaee
sa ih kaaran prabhoo mohi patthaaeo| tab main jagat janam dhar aaeo|
ha ham ih kaaj jagat mo aae| dharam het guradev patthaae| jahaan tahaan tum dharam bithaaro| dushatt dekheean pakar pachhaaro|4|
ka ihai kaaj dharaa ham janaman| samajh lehu saadhoo sabh manaman| dharam chalaavan sant ubaaran|dushatt sabhan ke mool aupaaran|
einhaan vaakaan vich akaal purakh daa guroo jee noo sadanaa, panth rachan daa hukam denaa, putr hon daa maan bakhashanaa, dharam chalaaun te dushattaan daa mool pattan aadik baabat hukam dene, shaant te beerarasee var dene taan ik amar vaakayaa dee tarhaan arathaat ik itihaasak hoee
ghattanaa de roop vich safutt likhe han par kes daas noo lai ke havan karake devee daa aavaahan, pragattanaa te usadaa kahinaa ki panth rache aad koee vaakayaa is uparale vaakayaa vaangoo itihaasak ghattanaa de roop vich naheen miladaa|
2. dasam granth saare par aseen is vele itihaasik yaa bhaav bodhak vivechanaa naheen kar rahe, samuche sanchay vich, jiven ki hai aseen is pakh dee ttol karade haan taan devee poojan dee ghattanaa eitihaasik hoee ghattanaa de roop vich kite naheen miladee| jiven chanddee dee vaar vich devee de prasang han tiven avataaraan de sanche te charatraa vich bee kite kite devee de zikar milade han, par inhaan vich bee devee satiguraan ne aap poojee hai dee koee itihaasik ghattanaa vaalee likhat naheen miladee| charatraan vich diteean kahaaneean vich, jo kise naayak naayakaa de devee poojan yaa var praapatee aad daa zikar aaeaa hai taan uh use kahaanee vich kathe anay purakhaan de dharam vishaas te karatatr daa soochak hai, par guroo jee daa vishavaas yaa guroo jee de nij naal varatee ghattanaa vaalee likhat naheen hai| fir jad chahitaan dee hor khoj karee taan sagon uthon hee devatiaan de sidh karan karaavan vaaliaan de ulatt bee saamaan mil jaandaa hai, jo dasadaa hai ki mantr prayog aad naal devatiaan noo sidh karan deean jugataan pur makhaual uddaae ge han| dekho charatr 266, jis vich aiaun likhiaa hai
sunahu bipr tum mantr det jih| loott let tih ghar bidh jih kih| taan keh kachhugayaan neh aavai| moorakh apanaa moondd munddaavai |29| tih tum kahahu mantr sidh hai hai| mahaandev toko bar dehai | jab taante neh hatamantr sidh| tab tum bachan kehat hai ih bidh|30| kachhoo kukriyaa tumate bhayo| taan te daras na sivaj dayo | ab ton punay daan dij kar he| pun siv ke moh anusar re|31| ulatto ddandd tisee telehee| pun tih mantr radr ke dehee| bhaant
eih bee poraanak prasangaan de aadhaar te likheean kathaan han|
bhaant taanke bhattakaavain | ant baar im bhaakh sunaavain |32| te kar achhar reh gayo kai kachhoo bhang kriyaa te bhayo | taante tuhi bar rudr n deenaa | punay daan chaheeat pun keenaa|33| ih bidh mantr sikhaavat taa ko| loottaa chahit bipr ghar jaako| jab vahu darab rahit hai jaaee| aauar dhaam tak chalat takaaee|34|doharaa| mantr jantr ar tantr sidh je in meh kachh hoe| hazaratihai apaeh rahahi maangat firatanaa koe |35|
eis vich hun devataa sidh karan de daave daaraan deean chalaakeean daseean geean te ant vich gaj vaj ke keh ditaa hai ki jantraan mantraan vich aiseean sidheean eeh lok rakhade han taan dar dar mangade kiaun firade han, hazarat banake kiaun naheen baitth jaande| fir ise charatr vich prayog aad daa aap khanddan keetaa hai
dhanee purakh kahulakh dij dekh lagaavaheen| hom jagay taante bahu bhaant karaavaheen| dhaniyeh kar niradhanee jaat dhan khaaeikai| hai bahur na taanke badan dikhaavat aaeikai|76|chauapee| kaanhoo lai teerathan sidhaavai | kaahoo afal prayog bataavain kaakan don minddaraat dhanoo par don kilakilaa machhareeai doo par |77|
fir inhaan charatraan de ant vich ik romaanchak romanatticha kahaanee beer rasee josh paidaa karan vaalee likhee gee miladee hai| is vich do vairee dalaan dee krodh aganee ton ik treemat upaj paindee hai te uh saaeen jee naal viaah karan lee tap karadee hai| saaeen jee us noo var dende han ki jad toon svaasabeeraj raakhash noo maar lavengee taan teree muraad pugegee| ih alankaarik treemat fer devee noo araadhadee hai| ih treemat raakhas naal judh karake kaamayaab naheen hundee| jang de haalaat barre joshadaar beer te rauadr ras de prabhaavasaalee han| ant vich saaeen jee sree asiket jeeaap raakhash noo maaran vich kaamayaab hunde han, par fir us alankaarak treemat daa zikar naheen aaundaa| rod te beer rasee umaah te josh varanan vich kahaanee
eis chauapee vich brahamaa shiv visnoo aadikaan noo kaal de keete hoe krita dasiaa hai te inhaan de karanahaar noo aapanaa poojay dasiaa hai| yathaa
javan kaal sabh lok savaaraa| namasakaar hai taeh hamaaraa|
aad ant ekai avataaraa| soee guroo samajhiyahu hamaaraa|
eis vich use sirajanahaar karataar noo niralep nirankaar kahike niragun saroop vaalaa dasade han| yathaa
tum sabh hee te rehat niraalam| jaanat bed bhed ar aalam|
nirankaar nirabikaar nilanbh| aad aneel anaad asanbh|
eise duhoon paakh kaa aapeh dhanee de age fer beer rasee sahaayataa lee aradaas karade han
1. asal vich ih charatr prabodh chandr naattak vaangoo hai| jisadaa saahitay saaraa beer rasee hai te antreev bhaav hor hai| asur daivee sanpadaa de judh ton shudh budhee dee utapatee te us daa braham vidiaa noo devee roop vich aaraadhan te har svaam vich ho rahee maanasik mail naal judh te ant rab jee de aapane bal naal is maaeaa daa ant ho ke aatamaa agiaan par jai te paramaatamaa vich sdh budhee dee ajaane layataa aadik vise darasaae san|
2. bhaaee avataar singh jee vaheeree ne devee de khiaal noo, auchaa karan de jatan vich usanoo vaahiguroo jee naal ik roop dasadiaan devee noo guroo jee daa judh devataa aanar ghod kalapiaa hai| par is chauapee vich guroo jee ne nirankaar noo hee nirabikaar, niralanbh, aad, aneel, anaad, asanbh, brahamaa vishanoo daa sirajanahaar dasade hoe aapanaa judh dev manake use age beerarasee aradaas keetee hai|
ab rachhaa meree tum karo| sikhay ubaar asikhay sangharo|
dusatt jite unavat utapaataa| sakal malechh karo ran ghaat|
fir aapane asool moojab ki vaahiguroo noo har ling vich varanan karanaa aling varanan karan tul hai, aap ne kihaa hai
kripaa karee ham par jag maataa| granth karaa pooran subh raataa| kilabikh sakal deh ko harataa| dusatt dokhiyan ko chhe karataa|
eithe usanoo jagamaataa kahike puling vaachee padaan ko harataa te ke chhe karataa naal yaad keetaa hai| te age ise jagamaataa noo puling vaachak padaan naal yaad karee tturee jaande han
sree asidhuj jab bhe diaalaa| pooran karaa granth tatakaalaa|
eih benatee vaalee chauapee asiket sangraam charitr de akheer par rakhake janaa ditaa hai ki granth vich aae kise kahaaneean ton mere ishatt, mere guroo, mere judh dev aanar ghoda daa bhulekhaa naa khaa jaanaa| eeh kise kahaaneean budhee dee teekhanataa te beerarasee umaah lee han|
1. karataa harataa pad hindee shabad saagar kos vich puling likhe han| baabaa tthaakar singh jee bhule ne aapane dasam granth de prayaavaan vich ithe jagamaataa daa arath keetaa hai jagat ke maataa pitaa roop | aiaun bee kahinde han jagat noo janam den vaalaa|
2. yaad rahe ki charitraan vich inhaan dee uthaanakaa ditee hai ki ik raajaa apanee chhalanee isatree de kahe lagake aapane patr noo faansee den lagaa see, taan maitree ne us bhul ton bachaaun lee usanoo triyaa charatr sunaae| is uthaanakaa ton viradh hor koee charatraan de bhaav kadtane ttheek naheen| doojee gal ih hai ki charatraan noo pakhayaan kihaa hai| pakhayaan pad daa sansakrit roop aupaakhayaan hai, eis daa arath hai kisaa, kahaanee, auh kahaanee jo kise ton sunee hoee hove dekho mo s vileeam kosha| so charatr kee somiaan ton aaeean kahaaneean han|
eih chopee likh den naal charatr vich ki saare sanchay vich kite bee aae devee de zikar noo guroo jee daa ishatt lakhaayak samajhan dee manaahee aa gee| acharaj naheen ki saare sanchay noo tarateeb den vaaliaan daa is charatr pakhayaan noo saare de akheer par keval zafaranaame ton pahilaan rakh vich iho bhaav hove ki is chauapee de paatth ton sapashatt ho jaave ki guroo jee daa araadhiaa giaa, poojiaa giaa te jang lee aavaahan keetaa giaa dev iko akaal purakh hai, taank paatthakaan noo kade bhulekhaa naan pave|
so is te hor rachanaan vichon bee saanoo itihaasak ghattanaa daa koee lekh naan miliaa, sagon ih thahu lagaa ki guroo jee daa eishatt akaal purakh hai te ih bee soonh pai gee ki 1753 bi vich jadon ki kavee sukhaa singh jee manade han ki devee poojee jaa rahee see use
1. 1756 bi dee visaakh noo khaalasaa pragattaaeaa hai| saare lekhak sahimat han ki devee is ton pahile aavaahan hoee| bhaaee santokh singh jee chet vich devee pragattee te visaakh vich amrit jaaree keetaa dasade han| is hisaab 1755 de visaakh vich havan jaaree hoeaa| tavaa khaa ne chet 1754 ditaa hai san 54 chet vich mukaa te 55 chet vich hee charrh piaa soopr te tavaakhaa aadikaan ne lag pag ik saal de andar daa arasaa havan daa ditaa hai, par bhaaee sukhaa singh jee ne havan karadiaan dtaaee saal kuchh naa baniaa taan pahaarree te jaa ke havan karanaa dasiaa hai, goyaa saaraa arasaa saadte trai ku saal ho giaa| gur bilaas bhaa sukhaa singha vich likhiaa hai ki dtaaee saal havan ho chukane par braahaman ne kihaa chaheeai sune naath saalan su chaaro| tabai kaaj pooraa huvaigaa tihaaro| is hisaab havan par 4 saal lage, taante 1752 de shuroo vich havan aaranbh hoeaa te 1753 vich ho rihaa see ate 1753 vich hee charatraan daa sanchay bhaadaron maheene mukaa hai|
1753 vich muke charatr pakhayaan naame granth vich devataa pragatt karan de daavedaaraan deean chalaakeean daa paaj bee khuhaliaa giaa hai te us vich dase hathakandde kesh daas de bahaaniaan naal acharaj ttaakaraa khaande han| yathaa dtaaee saal baad aakhiaa ki ekaant naheen, hun ttile te chalo, haalaank pahile thaan aap labhaa see| fir kihaa ki tuseen shikaar kheddade ho eih chhadd taan pragattegee; haalaank devee sandtiaan te deean baleean aap laindee hai| fir kihaa putr balee devai| jad sabhaneen galeen ruk ge taan bahaanaa banaake panddat hetthaan utar aae|
eise tarhaan raamaavataar 1755 haarr vich mukaa hai| je havan ne trai chaar saal le tad bee, je ik saal liaa tad bee 1755 de haarr vich havan ho rihaa see| so likhataan likheean jaa raheean de samen bee saanoo unhaan dinaan vich ho rahe havan daa yaa devee pragattan daa koee saboot kise likhat vichon naheen miladaa, sagon raamaavataar de akheer par ih svaiyaa miladaa hai
paae gahe jab te tumare tab te koaoo aankh tare naheen aanayo|
raam raheem puraan kuraan anek kahen mat ek na maanayo|
sinmrit shaasatr bed sabe bahu bhed kahen ham ek na jaanayo |
sree asapaan kripaa tumaree kar mai na yo sab tohi bakhaanayo |863|
eis saiye ton pataa lagaa ki 1755 vich jadon ki saare sahimat han ki havan hai rihaa see, odon use 1755 de haarr maheene guroo jee ih svaiyaa rach rahe san jis vich ki raam, raheem, puraan, kuraan, sinmrat, shaasatr, bed, puraan aad saareean daa mananaa manhe kar rahe han, jisaton bee ihee sidh hundaa hai ki puraanekat kise devee devate de aavaahan karan vich pravirat honaa sanbhav naheen ki ik paase taan aap poojaa kar rahe hon te dooje paase devee poojaa pratipaadan karan vaale granthaan daa tiaag keetaa jaa rihaa hove|
3. bhaaee nand laal hor talaash aseen bhaaee nand laal jee dee rachanaa vich kar sakade haan jo guroo jee de samen hoe han| aap khaalasaa rachan ton pahile te us vele aanandapur saahib san| sagon devee de pragattan ton baad ruse braahamanaan noo manaaun vele nand laal jee ge daa pataa bee chaladaa hai| so ain mauake te aap othe mauajood san| fir guroo saahib jee noo bahaadar shaah daa sandes laike mile han| aagare ton saahib dakhan val ge han te nand laal jee aap ton vichhurr ke des noo murre te kuchh samen magaron pralok ge han| inhaan dee rachanaa vich bee saanoo is ghattanaa daa koee lekh naheen miladaa| haan guroo jee noo saare devee devatiaan ton uchaa likhiaa taan miladaa hai par is vaakiaa daa koee haal naheen khulhadaa| bhaaee saahib jee reej naamaa dee salatanat deham vich is prakaar likhade han dee deham vich prakaar han
mool
1. sad hazaaraan eesharo brahamaao araso kurasee khaahindaae panaahas....
2. v sad hazaahaan raame raajaa kaahano kishan khaakabos akadaamas....
3. v sad hazaaraan indaro maare hajaar jubaan tauaseef goeish| v sad hajaaraan eesaro brahamaan akeedat payavahas, v sad hazaaraan um kudasee darakhidamatash,...
4. saravaraan raa taaj guragobind singh| bar tareen miaraaj gur gobind singh| um kudas bakaar gur gobind singh| gaasheea baradaar gur gobind singh|
5. jumalaa dar furamaan gur gobind singh| barataraamad shaan gur gobind singh|
1. dekho gu i baabaa sumer singh| 2. taareekh bootte shaah|
6. bar de aalam dasat gur gobind singh| jumalaa
aulavee pasat gur gobind singh| ganj naamaa
7. hajaaraan chu dhoo hajaaraan ch vishan| base raam raajaa base
kaanh krishan| hazaaraan ch devee chu gorakh hajaar| ki
kadamahaae o jaan sipaar jot bikaasa
arath
1. lakhaan eesar shiva te brahamaan, arashaan kurasaan de vaasee us dee panaah chaahun vaale han|
2. te lakhaan sree raamachandr jee raaje te kaanh krishan jee usade charanaan dee dhoorree chunman vaale|
3. lakhaan indar te shesnaag hazaaraan jbaanaan naal usadee sifat karan vaale, lakhaan eeshar siva te brahamaan usadaa nisachaa dtoonddan vaale te lakhaan deveean usadee ttahil vich han|
4. saradaaraan te taaj guroo gobind singh jee han| uche ton uche aadarash vaale han ate deveean guroo gobind singh jee de hukam vich han te oeh kaanee daa jhaarran chukan vaaleean ttahil karan vaaleean han|
5. saare guroo gobind singh jee dee aagiaa vich han, guroo gobind singh jee dee shaan sabh ton ucheree hai|
6. aupar do jahaanaan de hath guroo gobind singh jee daa hai, saare uche guroo gobind singh jee de age neeven han|
7. hazaaraan poo hajaaraan vishanoo jehe, bahut raam raaje, bahute kaanh krishan; hazaaraan deveean hajaaraan gorakh unhaan de kadamaan age jaanaan vaarade han|
bhaaee saahib bhaaee nand laal jee de ih vaak dasam paatashaah dee hazooree vich devee daa uh darajaa dasade han je sree guroo naanak saahib de darabaar vich jhaarroo den daa tavaa khaa ne dasiaa hai te bhaa guradaas jee ne bee likhiaa hai
satigur naanak dev dev devee sabh dhiaavahi
kabat svaiye
je aisaa mahaan vaakiaa koee hoeaa hundaa ki jis vich guroo saahib devee dee poojaa karade taan bhaaee nand laal jee jo pake sikh te us vele paas mauajood san, drishattaa san saaree gal de, auh aise vaakiaa dee hond de saahamane devee noo guroo saahib de kadamaan dee poojak kiven aakh sakade bhaaee saahib aapanee rachanaa guroo saahib jee noo sunaaeaa bee karade san guroo saahib jee keekoon devee dee shaan vich ih gal sunade te bhaaee jee dee rachanaan vich likhee rahin dende
4. gur sobhaa fir saanoo gur sobhaa naame granth miladaa hai jisade shuroo vich samat 1758 bi ditaa hai, jisaton jaapadaa hai ki ih pusatak aaranbh karan daa samat hai| is hisaab ih lekhak kav sainaapat, je guroo jee daa aapanaa darabaaree kavee see, aanandapur mauajood
seene baseene ik aarataa guroo naanak dev jee daa chalaa aaeaa hai| jis noo baabe sree chand jee daa dasiaa jaandaa hai, aus vich chhaap bee sree chand jee dee hai| khoj karan te 150 baras pichhe tak dee seenaa baseenaa gavaahee is de tadon te is ton pahilon bee parrhe jaan dee labhadee hai| is vich bee devee noo gur jee age jotaan jagaaun vaalee dasiaa hai, yathaa kott devee jaan kee jot jagaavai| is aarate daa mudt hai aarataa keejai naanak saah paatashaah kaa te hun tak anek dharamasaalaan, akhaarriaan te gur mandaraan vich ih roz uchaariaa jaandaa hai|
see| ih amrit chhakaaun te khaalasaa pragattaaun daa zikar dendaa hai,par ih lekhak homte devee prayog kuchh naheen dendaa sagon guroo gobind singh jee de guroo pragatt hon par aiaun likhadaa haijaijai jai dev karen sabh hee tih aanapare gur kee saranan|
arathaat saare devate guroo jee dee sharan aa pe te jai jai karan lage| ih sajan je darabaar vich mauajood hai, amrit te khaalasaa rachan daa haal dasadaa hai, eisadaa ih kuchh taan dasanaa par devee daa haal naa likhanaa te guroo jee noo devatiaan ton vaddaa dasanaa devee pragattaaun de vaakiaa de viradh jaandaa hai| kade ho sakadaa hai ki iddaa vaddaa vaakiaa, je hoeaa hundaa, taan eis noo ih lekhak bhul jaandaa, amrit te khaalase daa haala taan likhe te hom ar devee de vadde vaakiaa noo nazar andaaj kare| so sabh ton puraane itihaasakaar dee, jo nikattavaratee see, chup eik bhaaree saboot hai devee pragattan de viradh| fir niree chup hee naheen, sainaapat jee aapanee pusatak vich chanddee noo aunhaan dee ginatee vich ginade han jinhaan noo akaal purakh jee apane naal anin naa rahin karake manasookh kar rahe han te keh rahe han ki he guroo gobind singha tainoo main meraa pandh banaaun lee rachiaa hai dekho safaa 6| je kadee chanddee poojee gee hundee taan kavee sainaa pat jee us noo manasookh hoeaan dee fahirisat vich daraj naa karade| ise tarhaan safaa 111 par deveean aadikaan ton vaddaa keval poojaa jog har
chaanaakaa neetee de tarajame vich kav sainaapat ne guroo jee de darabaar vich aapane kavee hon daa aap pataa ditaa hai| gur shobhaa daa samat aap ne ditaa hai samat satrah sai bhe barakh atthaavan beet eis noo kee paatthak atthaanav 1798 bee parrhade han, tad bee ih vaaratak mahimaa prakaash ton magaron daa naa hoeaa| par sahee gal iaun jaapadee hai ki aap ne 1757 vich granth suroo keetaa hai te mukaaeaa 1765 ton baad kade hai|
prabhoo noo dasiaa ne| fir khaalase noo vaahiguroo noo manaake safaa 44 judh karadaa dasiaa hai, devee manaake naheen dasiaa| maanon vaahiguroo noo hee sikh daa judh devataa kihaa hai| fir kav sainaapat ne pad bhagavatee talavaar arathaan vich varatiaa hai safaa 86|
5. akhabaar navees aauarangazebabhaaee raam kishan singh jee hisattoreean dhooree ne mudat hoee ik ailaan khojake labhaa see te dasiaa see ki ih khat aauarangazeb de akhabaar navees ne, jo odon aanandapur see, likhake amrit chhakaaun de samaachaaraan daa aauarangajeb noo ghaliaa see| is dee ibaarat aseen age dende haan
hamah haa dar yak mazahab daraaeind ki dooee aj miaan barakhejd, v har chahaar baran kauame hanood aj brahaman v chhatree v shoodr v vais ki har yake raa dar dharam saasat deen alahidaa mukararasat, aan raa tarak daadah bar yak tareek salook numaaeind| v hamah baraabarand, v yake khud raa bar deegare tarajeeh na dihad, v aan amale kesh az miaan baradaastah tarakee bayaaband v teerathahaae maanind gang vagairaa aan ki dar bed v shaasatr taaleeme aanhaa taakeed rafat asat az khaatir badar kunand| v sivaae az guroo naanak v khalafaae o badeegar aj sanaaveede hanood misal raam, kisan, v brahamaa v devee eatakaad na numaaeind| v paahule man grifatah maradoomaan har chahaar baran dar yak zaraf bikhurand, v az yak digar isalaa na burand| ham chunee sukhanaan bisiyaar
eih ailaan mi maikaalaf ne apane pusatak sikh rileejan dee ji 5 safaa 93 par ditaa hai, te ih bhaa dit singh jee ne chhaapiaa hai. dekh door prabe s428 | fir aiven jaraa zaraa farak te iho ibaarat aumadahatontavaareekh de dafatar aval de tatinme vich bee likhee hai, bhaav saaraa iho hai|
gufatand| choon maradumaan bisuneedand bisiyaare az brahamanaan v chhateean barakhaasatand v gufatand, ki maa mazahabe ki guroo naanak v hamah guruaan badaan kaayal na shudah baaseed v mazahabe ki mukhaalafe ved saasatr bavad haragij kabool name kunem, v mazahabe kuhanaa raa ki pesheenaan bar aan akadaam namoodahand bafateh kodake ajaan dasat nadihem| een bigafatand magar bisat hazaar kas rajaa daadand v mutaabiat bar jubaan aavaradand|
aratha saare ik mazahab vich aa jaan taan jo dooee vichon utth jaae| hindoo kauam de chaare varan braahaman, chhatree vaish te shudar ki dharam saasatar vich har ik daa dharam alahidaa alahidaa neeyat hai, aus noo chhaddake iko dtang te prem karan| saare baraabar han te koee ik aapane aapanoo dooje naalon vaddaa naa samajhe te unhaan rasamaan rivaajaan noo chhaddake tarakee karan| te teerath, jihaa ki gangaa aadik, jinhaan dee mehatataa vedaan shaasatraan vich mauajood hai, dil vichon kadt den| guroo naanak te aunhaan ton pichhon hoe guroo saahibaan ton sivaa hindooaan de hor devee devate jihaa ki raam, krishan, brahamaan, devee, aupar bharosaa naa liaaun | meree paahul laike chaar varan ik baratan vich chhakan te ik dooje ton ghrinaan naa karan| is tarhaan bahut saareean galaan aakheean| jad lokaan ne suneean, chhateean te braahamanaan vichon bahut saare autth kharrote te kahin lage ki aseen aus mazahab noo, jo guroo naanak te dooje gurooaan ne naheen dhaariaa te vedaan shaasataraan de ulatt hai, aukaa hee naheen manaange| te puraanaa mazahab jis te ki vadde paaband rahe han, eik mundde de kahin te naheen chhaddaange, aiaun aakhio ne, par veeh hazaar praaneean ne paravaan kar liaa te guroo jee de furamaan noo man liaa|
eis noo parrhake bee ihe sittaa nikaladaa hai ki khaalasaa saajan vele guroo jee ne aapanee umat noo hindoo bandhanaan ton alag kar liaa
muraad asaradhakaa to hai|
see| je kadee devee poojee te pragattaaee hundee taan is vele hindoo dharam de is kamaal de kaayal hoe hoe guroo jee hindoo dharam daa vadhere satikaar pragatt karade, par isade ulatt hindoo avataaraan te devee, hindoo pusatakaan, hindoo teerathaan te rasamaan daa tiaag ik tattasath ugaahee hai jo dasadee hai ki hindoo mat dee poojay devee naheen poojee gee|
6. vaaratik mahinmaa prakaashaeisade rache jaan daa samat 1798 bi hai| arathaat guroo jee de sach khandd payaan ton 33 saal magaron| is vich devee daa prasang naheen hai, keval itanee ibaarat miladee hai ek ber guroo jee kaashee ke paandde bulaae, tin son hem karaaeaa, khaalase kaa panth chalaaeaa| is granth vich devee pragattaaun daa koee zikar naheen| sanbhav hai ki iho de fikare hee mudt hoe hon age dee saaree kathaa gharree jaanade| parantoo is pusatak vich devee noo guroo saahibaan dee upaasak saaf saaf likhiaa hai| yathaa sarab devee devataa sidh mun jan darashan ko aae| saakhee
a. 1833 ton lag pag 1946 bi tak daa samaan |
7. mahinmaa prakaash chhandaabandeeih granth 1833 dee likhat hai| isade lekhak baavaa saroop daas jee bhale hain| ih pahilaa granth hai jis vich devee daa prasang hai| aap de likhe daa sankhep ih hai ki sangat de ikeraa lutte maare jaan dee khabar sunake guroo jee udaas hoe, chup rahe, te manje te lett sochade rahe ki je sidhee naan varatee
aj kal hee is granth dee doojee aiddeeshan chhapadiaan san 1935 vicha ik hor likhat nazaron gujree hai, eis daa samat yaa 1808 hai yaa 1819 bi| har haal ih mahimaa prakaash chhandaabandee ton pahilon dee likhat hai ar gur sobhaa te vaaratik mahimaa prakaas ton magaralee| is vich devee daa prasang gurabilaas bhaa sukhaa singh naal kuchh kuchh miladaa
baakee ttuk dekho agale pane de hetthaan
taan kaaraj sire naan charroo, je varatee taan sidhee dasanee naheen; eiaun ih pran bhang hundaa hai taan te chanddee pragattaaun dee soch ke parabat de sikhare jaa charrhe, panddat samagree liaae te hom aranbhiaa| panddat ne kihaa ki devee pragatt hoee taan aseen moorachhaa ho jaavaange, tuseen samarath ho darashan karoge, aseen bhog daa thaal tiaar kar dende haan, tusaan ih bhettaa age dhar denee te prasan karake kaaraj banaa lainaa| so devee pragattee, prakaash hoeaa, atth bhujaan san. atth hathiaar hath vich san, sooraj varagaa prakaash see| fir
pichhale pane dee baakee ttooka
varanit hai| is granth vich bee uh kotak vaalee gal likhee hai, yathaa eeh bhee kantak keen hai jo man praupakaar| aap niaare hoeike dhar devee sir bhaaraa|
fir is lekhak ne bee guroo jee noo devee ton vaddaa te devee daa
poojay maniaa hai, yathaa
kett surag aau takhat hajaaraa|yaa charanan meh pragatt nihaaraa|
devee dev kett bar baahee| pad pankaj gur ke sam naahee|
par sabh ton vaddee bhul is lekhak dee ih hai ki ih devee de pragatt karan daa havan 1742 vich aaranbhiaa te 4 baras hoeaa likhadaa hai| arathaat 174246 daa samaan| hun tak dee khoj dasadee hai ki is samen satigur paanvatte san| krishanaa avataar paanvatte rachiaa, eis daa samat 1745 akheer par ditaa hai| so nishachit tadon guroo jee aanandapur naheen se| 1742 vich paanvatte ge te 1746 vich vaapas aae| devee daa maajaraa aanand pur daa hai, so eeh lekhak vee itabaar jogaa naa rihaa te doosare devee pragattan daa saimat hun tak dee khoj vich chetr 1755 hai, vaisaakh 1756 vich khaalasaa saajiaa hai, so is lekhak ne samaan te thaan due galat dite han| fir is lekhak ne bhangaanee te naaden de judh samat 1742 ton moohare rakhe han. ih vee itihaas viradh hai|
le bhett bhog maataa bigasaanee|
tahin bhee alop jeh te pragattaanee| saakhee 225
tad satigur panddat jagaae, kundd vich jal dudh paayaa, aus vichon dudhaaraa khanddaa nikaliaa| par ise pusatak vich devee noo satigur dee aan manan vaalee likhiaa hai, fir pujee gee pataa naheen kiven likhiaa ne yathaa
maanukh devee devate sabh raakhat gur kee aan| saakhee 207
8. vaar bhgautee paa 10 krit bhaaee guradaas doojaa samat 1844 ton magaron ih vaar bhaaee guradaas jee deean vaaraan de ant te likhee miladee hai, naal ttook ditee hai ih vaar bhaaee guradaas dooje dee hai | is vich keval ik tuk miladee hai
gur simar manaaee kaalakaa khandde kee velaa, hor hor prasang koee nahee|
eis vaar noo asaan is dee andaralee ugaahee ton is daa samaan labhan lee hun fer gahu naal khojiaa hai taan is vich eik tuk milee hai jo aiaun hai
yeh baarah sadee naberr kar gur fate bulaae|
eis ton pragatt hundaa hai ki lekhak jee baarhaveen sadee nibarree noo dekh rahe han, eis bidh ih vaar 1844 bikramee de magaron dee rachanaa jaa ttikegee| is vaar vich sulataanaan daa maaranaa, chhatapatee chun chun maarane, turakaan daa dab jaanaa, baangaan daa roke jaanaa, khaalase deean kaamayaabeean aadik galaan bee ise paase lai jaandeean han ki ih 1844 de samen de magaron dee hai kiaunk ih ghattanaavaan guroo jee de samen deean naheen han, eise samen deean han| sarab loh vich ih vaar aaee hai, akheer par ik dohe vich samat 1757 ditaa
9. sau saakhee lagapag samat 189094eis vich hor saakheean vaangoo lekhak valon devee dee saakhee naheen ditee hoee, sagon eik din guroo jee aap maataa jee de puchhan par uhanaan noo devee pragattaaun dee saakhee sunaaunde han| us vich hee akh meettan te chaalee varhe magaron panth de jor farran daa zikar hai| asal vich bhaaee santokh singh jee ne saaraa masaalaa mahinmaa prakaash chhandaabandee gur bilaas bhaaee sukhaa singh te sau saakhee ton liaa h
sau saakhee dee aapanee rachanaa dasadee hai ki is vich ik braahaman mathuraa naame daa hath hai, fir koee naraaein daas misar manadaa hai ki 1 saakhee te 4 dehe main paae han, auh guroo kaa sikh hai te sidak vaalaa hai par braahamanee vaddat us vich kamaal hai| sikh hoe braahamanaan noo uh uchaa thaapadaa hai te hor bhee shaasatrak visvaas te reetaan rasamaan guramat vich paaundaa hai je panjaveen rut vich aaundeean han| sataarhaveen saakhee de ant vich, jis vich devee daa zikar hai, braahaman jee dasade han ki keshav braahaman noo satiguraan ne
akh meettan te chaalee varhe noo bhaaee dit singh jee ne bhaaee santokh singh jee dee manakat likhiaa hai, par kavee santokh singh jee ne ih khiaal so saakhee ton liaa hai|
var ditaa ki ih teesare janam laahauar jaavegaa, saaddaa sikh hoke avataregaa, eis daa naam ran singh bhaav ranajeet singha hovegaa, bahutiaan naal jang karake raaj karegaa, aus teesare janam laahauar jaake sharan aake udharegaa| inee gal ton hee pataa lag jaandaa hai ki mahaaraajaa ranajeet singh noo khush karan vaasate ih saakhee gharree gee see ki tuseen keshavadaas panddat de avataar hai, jis ton mahaaraajaa saahib noo braahamanaan val jhukaa lain daa prayojan see| iho leelaa akabar noo braahaman daa avataar dasan vich varatee gee see|
fir, sau saakhee vich isade rache jaan de do samat aae han| mudt vich lekhak dasadaa hai ki 1791 vich likhee gee| vichakaahe dasadaa hai 1781 jetth vich 50 saakheean mukeean, ant te jaake fer dasadaa hai ki 1781 vich saaree mukee| mudt vich 91 madh te ant vich 81, keddee bhul hai| samataa dee ih galatee aakhepakaaraan dee hathachalaakee dee bhaaree daleel hai| saakhee 58 ank 14, 15 vich lekhak jee likhade han ki asaan naadar daa hamalaa aap dditthaa hai | naadar daa halaa 1796 bi vich hoeaa see | je sau saakhee 1791 vich likhee jaa chukee see taan us vich daa lekhak 1796 dee akheen dekhee ghattanaa keekoon likh sakadaa hai san 81 vich mukee yaa 91 vich
bhaaee sukhaa singh ne devee daa prasang suniaan sunaaeaa likhiaa dasiaa hai| is ton pataa lagaa hai ki ih sau saakhee us vele 1854 vicha hai naheen see| kiaunk jo shai is vele iddee prasadhee rakhadee hai oeh tadon kiven inee gunm naam reh sakadee see, eis itihaasakaar te vidvaan sikh noo, je prasang labh labhake likh rihaa hai te ik takhat saahib te baitthaa hai, jithe pusatakaan te sodteean daa pusatakaalay te takhat saahib de granth mauajood hon, othe ih peree naa hove, je hove taan bhaaee jee dee vaakafee ton uhale rahe|
mukee is vich 96 dee ghattanaa naheen aa sakadee| ih bee daleel hasataakhepaan dee hai|
eis pothee dee 93 saakhee vich likhiaa hai ki saakheean panj so san, sau saakhee saahib raam kauar jee noo milee, sau kaabalee mal noo, so mulataanee soore noo, 100 ratee poorab bhal noo te sau soorat singh aagare vaale noo| ih gal bhee saakheean dee pothee dee bhanagharr dee daleel hai|
eis vich sanshay naheen ki saahib raam kauar jee ne sangat noo saakheean sunaaeean te oeh kise vele likheean geean hon taan bee acharaj naheen| par uh asal kaapee naheen miladee| asal taan keeh san 1905 ton pahilaan dee likhee hoee sau saakhee bahut koshis karan te bee saadde dekhan vich naheen aaee| 1873 ee 1930 bi vich sar s atar singh jee noo bee 1894 bi ton puraanee pothee naheen milee| is ton magarale kise san dee milee hoaoo, jis ton oh eisade rache jaan daa samat 1894 angade han| jaapadaa aiaun hai ki asal pothee vich do trai vaaree naven mazamun painde rahe han| baabaa saahib singh, baabaa raam singh, mahaaraajaa ranajeet singh, mahaaraajaa daleep singh baabat isaare pate dene dasade han ki mauajoodaa paravirat pothee 19045 ton puraanee naheen hai| par jo pothee kavee santokh singh jee paas see so 1890 yaa 1894 de vichakaar dee likhee hoee honee hai| jad tak 1890 ton puraanee pekhee likhatee naan mile tad tak ih sanbhaavanaa sach ton door naheen hovegee, ki kavee jee noo milee soorat vaalee pothee puraanee ton puraanee 1890 ton 1894 de vich dee hai te hor eis ton bee magaron deean honageean| jad tak koee nusakhaa pahile daa likhiaa naa mile tad tak hun vaaliaan noo 1781 yaa 1791
so saakhee vich devee de prasang han, eik pichhale janam daa te ik is janam daa; eise vich devee pragattaaun dee saakhee miladee hai| par vichaar karan te ih saakhee banaavattee sahee ho jaandee hai| aseen gu pr sooraj, raa 11 ansoo 519 dee ttook vich guroo jee de pichhale janam sabandhee bachatr naattak vich aap dase haalaat te sau saakhee de haalaat daa parasapar virodh narotam taaraa singh jee dee likhat duaaraa dikhaa aae haan| guroo jee hemakuntt daa pataa himaale vich dadase han te sau saakhee vaalaa vidhayaachal vich| doheen thaaeen kathan karan vaale guroo jee han so guroo jee eik maajare noo kite himaalay vich te kite vindhayaachal vich naheen das sakade, taan te sau saakhee daa lekh banaavattee hai| fir eise sanbandh vich dekho, rut 3 ansoo 3541 dee hetthalee ttook|
devee poojan daa hun tak labhaa aad lekhak mahimaa prakaas chhandaabandee hai| usane devee poojan dee uthaanakaa sangat par tuhakaan dee vadheekee ton guroo jee daa udaas hoke beer ras upajaavan lee ih vichaar karanaa dasiaa hai, par sau saakhee ne ghaarrat hor gharree hai je itihaas de vee viradh hai| sau saakhee kahindee hai ki paauntte ton ture taan kesh daas sadiaa, fer kapaal mochan jaa luke, authe turak sainaan dtoonddadee aaee par kiven ttal gee| fer narainapur aa ge uthe matharaa braahaman miliaa, fer dhunakee aae| sat din baad mataa keetaa ki
eih vaak use vaak de anakool hai jo sree guroo granth saahib jee
1. sau saakhee de eeh lafaz bee attapatte han nainaan taan ik gujar see, duragaa usadee putaree kiven
2. guroo harigobind jee dee seetalaa poojan samen kavee santokh singh jee ne duragaa poojan jaanaa dasake seetalaa te duragaa noo iko daa roop dasiaa hai| dekho raas 3 ansoo 12|
vich hai
bhairau bhoot seetalaa dhaavai | khar baahan uhu chhaar uddaavai |1|
hau tau ek rameea laihau| aan dev badalaavan dehau |1|rahaau|
siv siv karate jo nar dhiaavai | barad chadte ddauroo dtamakaavai |2|
mahaa maaee kee poojaa karai| nar sai naar hoe aautare |3|
too kaheeat hee aad bhavaanee| mukat kee bareea kahaa chhapaanee |4|
guramat raam naam gahu meetaa| pranavai naamaa iau kahai geetaa|5|2|6|
gauandd naamadev jee pan 874
auparalee vichaar ton sau saakhee de eeh prasang banaavattee hone sahee ho ge te fir use sau saakhee vichon devee dee poojaa dee manaahee bee mil gee|
10. gur bilaas bhaaee sukhaa singh jee 1854 ih pusatak guroo jee de haalaat dasadee hai te lagapag samat 1854 vich aanandapur saahib likhee gee hai|
eis vich devee daa prasang hai par adhayaay de ant vich isade karataa bhaaee sukhaa singh dasade han ki prasang uhanaan ne ravaaeitaan ton liaa hai| yathaa
pragatt kathaa jim jagat me gaavat gunee sudheer|
tih prasaad varanan karee tais bhaat in keer|
eis ton pataa lagaa ki aap dee likhat sunee sunaaee ravaayat de aadhaar te hai| kise aap keetee itihaasak khoj daa sittaa naheen hai|
11. sree gur prataap sooraja1900 isade paatth te mukaabale karan ton saaf pataa lag jaandaa hai ki aap de paas mahinmaa prakaash chhandaa bandee haisee, gur bilaas bhaaee sukhaa singh daa bee haisee te sau saakhee dee pothee bee haisee| inhaan ton haal laike aapane likhiaa hai, aapanee khaas khoj keetee daa koee ishaaraa aap ne naheen ditaa |l
dasam guroo jee daa isatt yaa guroo devee naheen see ih gal aseen pichhe kavee jee dee apanee likhat ton saabat hundee vekh aae haan. dekho panaa 23, 24 te 28 ton 31, aap ne devee noo aap guroo charanaan vich vasan vaalee dasiaa hai|
12. guroo bilaas krit baabaa sumer singh jee lagapag samat 1939aap de devee sanbandhee lekh daa aadhaar mahimaa prakaash, gurabilaas te gur prataap sooraj te hai| aapanee khoj yaa kise inhaan ton puraatan nusakhe de aadhaar te kuchh likhiaa einhaan de pusatak ton sahee naheen hundaa|
13. panth prakaashabhangoo ratan singh jee daa samat 1898| bhaaee giaan singh giaanee jee daa samat 1946|
giaanee giaan singh jee ne pathar de chhaape samat 1946 vich chhape panth prakaash vich devee pragattaaee likhee hai| us vich unhaan ne ik ikatabaas ditaa hai jo apanee ibaarat ton khiaal de sakadaa hai ki uh ratan singh jee bhangoo de panth prakaash ton leetaa hai| asal vich giaanee jee daa panth prakaas bhangoo jee de panth prakaas dee hee kaaeaa palatt hai| asaan noo ih aupar dasee ibaarat bhangoo ratan singh jee de granth vichon, je saadde paa s hai, naheen milee| ratan singh jee aapanaa panth prakaash kapataan mare chhapatt. nurrae noo sikh itihaas sunaa ke likhade hunde san| unhaan dee pothee vich kee ver kapataan mare daa naam aaundaa hai, jo is ibaarat vich bee aaeaa hai, jisadaa sankhep bhaav aiaun hai ki mare ne saanoo puchhiaa ki jad guroo jee ik akaal
eis ton pahilaan 1935 bi daa pataa chaladaa hai ki us samat vich ih pahilaan chhapiaa see, auh nusakhaa saanoo miliaa naheen, 1946 daa asaan paas hai|
aupaasik san taan devee kiaun poojee, asaan utar ditaa ki guroo gobind singh jee dee sabhaa vich braahamanaan ne kihaa ki kalajug vich devataa pragatt naheen ho sakade te guroo jee ne kihaa ki naheen, ho sakadaa hai| braahamanaan ne hatth keetaa te guroo jee ne aapanaa vaak pooraa karan lee pragattaake vikhe ditaa| eih gal bhaaee giaan singh ne aapanee valon ditee hai ratan singh jee ton lee hoee naheen dasee te naan hee saanoo apane paas de nusakhe vich milee hai| is lee iho khiaal karanaa chaahee ki ratan singh jee de panth prakaash vich devee daa prasang naheen hai|
giaanee giaan singh jee ne apane is panth prakaash vich ithe uho uparalaa hee kaaran dasiaa te age devee pragatt hon dee vaarataa lipee hai| parrhan ton sapashatt ho jaandaa hai ki aap ne jo kujh likhiaa hai so sree gur prataap sooraj te gur bilaas bhaaee sukhaa singh aadik de aadhaar te likhiaa hai, koee naveen likhat yaa khoj is vise par inhaan noo naheen milee|
14. is samen de hor lekhak is samen de khiaal de anuyaaee lekhak panddat taaraa singh jee 1934 bi ne guramat niranay saagar vich te panddat haraa singh jee ne 1941 bi guroo sidhaant paarijaat sansakrit vich te panddat saadhoo singh jee 1946 bi ne gur sikhiaa prabhaakar vich devee aaraadhan baabat sankhep
giaanee giaan singh jee ne panth prakaash murrake chhaapan vele devee de prasang vich adalaa badalee keetee hai te ant vich jo kuchh unhaan ne tavaareekh khaalasaa vich je unhaan ne sabh ton magaron dee aiddeeshan vicha likhiaa hai, pahile aapane likhe daa khanddan kar ditaa hai| ih lekh aseen agale ank e vich diaange| dekho panaa 62|
karake likhiaa hai, einhaan daa veravaa saahamane dite nakashe vich aavegaa|
hor bee koee lekhak is pakh de ho sakade han par sabh daa samaan is samen vich aa jaandaa hai|
aupar likhe lekhakaan de likhe devee pragattan de haalaat de veraviaan vich parasapar virodh hain inhaan virodhaan noo safutt samajhan lee aseen saahamane ik nakashaa dende haan|
eik maajare de varanan de verave vich jo lekhak parasapar virodhee galaan likhan taan unhaan de dase maare haal sache naheen karaar dite jaa sakade| sagon oeh daleel hunde han saare maamale de yaa bahut saare de banaavattee hon dee| dekho nakashaa
eih nakashaa dasadaa hai ki inhaan saare lekhakaan daa devee poojan de prasang varanan karan de veraviaan vich ikhatalaaf hai| ih eikhatalaaf is gal daa soochak hai ki inhaan lekhakaan de lekh suneean sunaaeean yaan pichhe likheean par ful charrhaaun athavaa khiaalee bhaj tak maatr han| fir jad naal ih gal dekhee jaave ki jo chhetee ton chhetee daa likhatee haal saanoo miladaa hai so 1833 arathaat devee pragattaaun de dase samat 1755 ton lagapag atthatar saal magaron ton milanaa aaranbh hundaa hai te uh lekhak bee use pusatak vich devee noo guroo jee dee aan manan vaalee te poojak aap piaa likhadaa hai| 78 saal de pahile arase vich likhatee nishachit saboot koee naheen miladaa, so ene baras magaron dee likhat vich aaun vaale gal te likhan vaale lekhakaan de parasapar virodhaan te devee noo guroo jee dee poojak aape manan ton devee aaraadhan, poojan, pragatt karan de vaakiaa dee darusatee par ik nirapakh khojee noo aisaa prabal
e. lagapag 1946 ton magaron de lekhaka
hun asaan 1946 ton magaron de itihaasakaaraan de lekh dekhane han| 15. tavaareekh khaalasaa san 1954 ton magarale kee aiddeeshana isade karataa bhaaee giaan singh jee giaanee han, einhaan de panth prakaash daa haal pichhale ank a. 13 vich de aae haan| aap ne us lekh vich aapane panth prakaash dee chheveen aiddeesn vicha likhe biratant noo agiaan de kaaran dasiaa hai yathaa
eeh baat jagat bidataaee| jo ab lo hai fail rahaaee| sikhan pusatakon main likh raakhee| soee pikh maakhee par maakhee| main bhee maaree bhul ke khaas| pahile beech panth parakaash| so fai bahu jagat majhaaree| ab satigur jab kirapaa dhaaree| bakhashee sudh budh didt saahee| aape so satigur saachhee| saachee saakhee tab fur aaee| likhee soaoo jo guroo likhaaee|
panaa 195
fir aap aapanee rachee taareekh khaalasaa safaa 1670 aiddeeshan teejee vich likhade han potheean kitaabaan vich jo odoon pichhon lokaan nen banaaeean hana binaan bichaare ih likh chhaddiaa hai ki guroo jee ne devee noo ishatt manake upaasnaa keetee hai| unhaan podheean kitaabaan noo hee parrh sunake te hindooaan de bahikaae hoe kache sikh guroo jee noo devee daa upaashak manee baitthe han| oeh ih naheen samajhade ki jis guroo
1808 yaa 1819 dee likhat aseen pichhe das aae haan ki apane galat samataan ton hee beeitabaaree ho jaandee hai| dekho hetthalee ttook safaa 50 nishaana
naanak saahib jee de daravaaje age jhaarroo dindee devee noo sikh dekhade rahe han, fer use ttahilan dee sevaa use guroo jee de gadee de maalak, akaal purakh de putr sree kalageedhar jee kar sakade han kadee naheen kar sakade te naa hee keetee| so is lekhak jee ne apanee pahilee likhee vaarataa noo te pichhaliaan saariaan deean likheean vaarataan noo banaavattee te jhootthiaan sidh kar ditaa hai|
16. maikaalifa san 1909 ee 1966 bi aap ne devee daa prasang taareekh khaalasaa de aakharee aiddeeshan vaangoo ditaa hai, koee bahutaa farak naheen| pairaa unhaan daa ih hai
addatter khesaho had ttahus abasachonaded, ttehe ghur oradered tthatt ttehe matterial aahichah had been cholalechatted ddor ttehe cheremone sahoulad be ttaharoaan inatto ttehe hom pitt. oopon ttahis a gareatt ddlame sahott up ttoaaradas ttehe heavenas. aanhen ttahis aas seen ddarom addar, alal ttehe sapechttattoras ddelatt cherttain tthatt ttehe ghur himaseladd had chaused dhurga tto apapear. tthehe ghur dareaa his saaorad anad sett outt ddor ananadapur. aanhan ttehe peopale asaked idd ttehe godadesas had apapeared tto him he raised his saaorad aloddatt, in as muchah as tto sae tthatt be ghodas asasisttanache his saaorad aaulada peraddoram ttehe deedas aahichah ttehe bhrahmanas attattaributted tto dhurga. tthehe peopale ttahen eraroneousale believed tthatt ttehe goodadesas had given him ttehe saaorad. rrol.5. fage 65.
arathaatajad kesho aiaun bhaj giaa taan guroo jee ne aagiaa keetee ki saaree samagree, jo jamaan hai, havan kundd vich paa dio| tadon bhaaree bhaanbarr asamaanaan vich utthiaa| jad ih mahaan shualaa dooron disiaa lokaan nisache jaataa ki guroo jee ne aap duragaa noo pragattaa liaa hai| guroo jee talavaar dhoo ke aanandapur aae| jadon lokee puchhan ki keeh duragaa pragattee hai taan talavaar uchee utthaa dasan, jisadaa bhaav ih kahin tulay see ki vaahiguroo dee sahaaeitaa naal meree talavaar uh
17. laalaa daualat raae jee sunah umaree sree guroo gobind singh jee auradoo vich likhade han guroo gobind singh ke granth men, jo dasaveen paatashaahee kaa granth saahib mashoor hai, ek barraa hisaa devee duragaa aauar raakhashon ke jang se pur hai| jis kee zabaan kee barajusatagee aauar alafaaj kee chusatee, tarajabiaan kaa zor, eishaarat kaa jos is tareek se biaan keea giaa hai, ki saradeeon men bee garamee aa jaatee hai| choonk is granth saahib main ik barraa hisaa devee ke jang ke kaaranaamen se maamoor hai is se yeh nateejaa nikaalane kee koshis kee gee ki guroo gobind singh devee ke pujaaree the, magar yih galat hai, veh sivaae ek nirankaar aauar akaal eeshvar ke aauar kisee kee poojaa naa karate the, aauar naa kisee aauar devee devataa kee poojaa jaaeiz batalaate the, balak usake barakhilaaf hameshaa upades karate the| is granth saahib men jo nazam rajmeea maabain devee aauar raakhashon ke daraj hain us men devee kee taareef aauar bahaadaree ke kaaranaamon ke zikar karane kaa ek aauar baaeis hai, jis ko ham biaan karate hain| devee ke us joshadaar nazam men raakhason par fatahayaab karane ke lee ek heero faraz keea giaa hai| aauar bamukaabalaa dushaman ke us heer devee kee taareef bahaadaree aauar khoonakhaaree vagairaa vagairaa kee gee hai| aauar is vajhaa se ki is men devee kee taareef kee gee thee, yih kahaa jaataa hai ki voh devee poojak the haalaank devee ko heero banaane men masalihat
lag pag ise kisam daa haal saadhoo gobind singh jee ne ditaa hai, jo ise samen hoe han|
vakat mukatazee thee| aauar heero banaane kee jroorat men jaisaa ki hooaa karataa hai heero kee taareef aauar tenseef bee laajmee hotee hai, varanaa devee ke pujaaree haragij naa the, aauar naa usakee poojaa ko kisee tarhaan kaaeim karanaa chaahate the, balak ek akaal purakh eeshar ke baad aisee devee devataaon kee poojaa ke gunaah samajhate the| jaisaa ki unakee mazahabee isalaah kaa zikar karate hooe pahile safaa men hama jikar kar aae hain| lekan baavajood un ke is najm men, jo deegar shuaraa kee banee hooee hain aauar sree mukhabaak yaanee khud guroo gobind singh kaa apanaa kalaam naheen hai, devee ko heero banaakar bamukaabalaa raakhashon ke kaaeim keea giaa hai aauar unako maidaan jang men agar khoon khaaree ke namoone aauar devee kee taakat aauar fatah kee misaalen biaan kee gee hain jaisaa ki deegar kauamen par chand mahaan bhaarat aauar raamaaein ke vaakayaat se krishan aauar raamachandr kee bahaadareeon ke namoone zabaradasat desh bhaasaa najm men biaan kee ge hain, garazat yih thee ki sikhon ke joshadaar des bhaasaa men nazam kepairaayaa men ubhaaraa jaae aauar aaeindaa maarakaa jang ke lee tiaar keea jaae aauar mahiz bhagatee ke saath un ke khiaalaat bhee garam kee jaaen| agar koee heero karaar naa deea jaataa to bhee khiaalee baaten mushakal se zehan naseen hotee| is lee guroo gobind singh jee ne us najm men jang kaa fatahayaab heero devee ke kaayam keea| safaa
18. guroo gobind singh krit sree surendar sharamaa hindee
ek din mahaanbhaarat kee kathaa parrhee jaa rahee thee, aus men havan kaa barraa mahaatam nikalaa| kathaa vaachak ek puraane dtang ke panddat the, aunhen ne kathaa kahite kahite yih keh diyaa ki yadee koee kaalee ke havan se prasan kar bulaave te kaalee kaa darashan ho sakataa hai| usakee
aasheeravaad se sabh manorath sidh ho sakate hain| is par bahut se logon ne guroo gobind singh jee par bahut zor ddaalaa is lee ki voh havan karake kaalee maaee ke bulaaen, guradev in baaton se ghrinaa karate the... | lagapag ek barakh tak yag baraabar hotaa rahaa| yag ke pradhaan purohit panddat kesav dev the, eitanaa adhik samay beet jaane par bhee jab kaalee pragatt naa hooee, tab guroo jee ne prohat se kahaakahee aapakaa vishavaas jhootthaa nikalaa naa guroo gobind singh kee yeh baat sun kar prohat ke hosh udd ge| ve raat hee ko yag shaalaa chhodd kar kaheen bhaag ge| doosare din khojane par bhee us kaa kaheen pataa naa chalaa, guradev ne yogashaalaa me upasathit sabh logon ko sikhiaa dee ki is prakaar kee jhootthee aauar agiaan pooran baaton kaa kabee vishavaas mat karo| panaa
19. sikhon kaa preevaratan krit ddaa gokal chand jee aim.e
guroo ko ek amar tathaa satay eesvar ke atirikat, aauar kisee devee devataa men vishaas naa thaa prantoo jaisaa ki sabh itihaas lekhak likhate hain is men kuchh sandeh naheen ki guroo ne devee saakhayaat karane ke sapashatt udesy se ek barraa yogay rachaaeaa prateet hotaa hai| guroo ne yih yagay is baat ke dikhalaane ke lee rachaaeaa ki aisee shakatee hee koee naheen keval parajaa kee saravapriyaa devee kaa aapane aap ko anuragapaarrh darasaa kar jan samooh kee sahaanabhoot tathaa shradhaa ke aapanee or karane ke lee yih upaae keeaa| kahite hain ki eis yag men ek barakh lag giaa|.guroo ne samasat
lekhak daa ih anumaan maatr hai itihaasak saboot is daa aap paas koee naheen|
bachee hooee saamagaree aganee men ddaal dee aauar paraden ke peechhe se nangee talavaar chamakaate hooe baahar aae| is men sandeh naheen ki guroo ne logon ke kharrag ke poojan karane kaa upadesh keea| kiaunk guroo ke anusaar un dinon keval kharrag hee ek aisee devee thee jo un kee kayaa kar sakatee thee| panaa
20. is zamaane vich kee ik hor chhotte vadde itihaasakaar bee hoe han, jinhaan ne upar dite lekhakaan de vaang hee is prasang noo darasaaeaa hai|
21. duragaa prabodh krit giaanee dit singh jee san 1956
eih granth gur bilaas vaang gur itihaas varanan daa naheen hai, par devee poojan de itihaasik pahiloo par vichaar khoj te bahis daa hai| is vich chhotte aakaar de panj sau safiaan ute is vishe par naanaan pahilooaan te vichaar keetee gee hai| aapadee vichaar de sidhaant barree mihanat te vidavataa naal likhe hoe han| saare noo dekhan lee saaraa granth parrhanaa chaahee| namoone maatr age dikhaalade haan
eis saare prasang ton ih sidh hundaa hai ki guroo jee mahaaraaj noo jo kuchh karanaa piaa so braahamanaan de paakhandd jaal de torrane pichhe karanaa piaa, ar guroo jee ne ih achhee tarhaan vichaar leetaa see ki durajan tokh nayaay dvaaraa inhaan noo jhootthe karake tayaaganaa chaaheedaa hai, jis par inhaan daa koee uzar baakee naa reh jaae|
einhaan te magaron bhaaee santokh singh jee ne samat 1900 bikramee vich sooraj prakaash banaaeaa, eis vaasate ih 145 saal magaron rachiaa hai| jis ton dekh sakeedaa hai ki kitane chir magaron, arathaat ik sau panataalee saal magaron, aunhaan noo kiaa pataa lag sakadaa see. ki us vele kiaa gal see|
khaalasaa saajan de 145 saal magaron|
einhaan ton magaron giaanee giaan singh jee ne 1935 bikramee vich panth prakaash likhiaa so guroo mahaaraaj de 180 saal magaron ih kathaa likhee gee|
eis tarhaan baabaa sumer singh jee ne 1939 bikramee vich aapanaa gur bilaas banaaeaa, jis te unhaan 184 saal magaron eise prasang noo apane khiaal moojab likhiaa|
hun jad aseen inhaan kaveean de pusatakaan noo us devee vaale kaaraj thon sadeean magaron likhe vekhade haan tad fir kis tarhaan man leee ki ih sabh sache han yaa inhaan daa parasapar virodh naa hove|
duragaa prabodh, panaa 488
pahile taan guroo jee naal ih bhaav braahamana jhagarraa karade rahe ki devataa bidh vat kriyaa karan te pragatt ho jaandaa hai| jad guroo jee ne aakhiaa ki karake vikhaao| tad sidh karan vaale vadde vidvaan panddat de hone dee dtuchar ddaahee| jad uh bee aa ge tad savaa lakh rupaye dee saamigaree mangee, jo ik vaddee bhaaree rakam see fir jad auh bhee manazoor hoee tad savaa lakh rupayaa dakhanaa daa mangiaa ar manazoor karaayaa, fir savaa lakh rupaye naal braahamanaan noo yag karanaa dasiaa, jis vich maas ar kheer dee preeyaa hoee| usaton magaron nadee de kinaare havan karan dee jaghaa banaaunaa aakhiaa jo banavaa lee| us jaghaa par jad havan hon lagaa ate dtaaee saal guzare kuchh naa hoeaa, tad uthon eih bahaanaa karake ki ithe raualaa paindaa hai, kite ikaant sathaan chalee, nainaan devee ttile puje| uthe jaake guroo jee daa shikaar khelanaa hattaaeaa ate ahinsaa param dharam bataaeaa|
khaalasaa saajan de magaron|
eis te magaron guroo jee noo bhee ih kihaa ki saare indare man samet vas ate pavatr karake jaap karo taan pragattegee| so bhee karanaa piaa ar prithee par aasan keete, ghar baar chhadd ditaa ar aithon tak dukh ditaa jo bhojan bee chhuddaa ditaa| ant noo jad kuchh naa baniaa tad putraan de sees mange jo ik orrak dee gal see, jis par guroo jee ne samajh leetaa ki inhaan daa saaraa pakhandd hai| ar bhaaee sukhaa singh de kathanaan anusaar ih aakhiaa ki aap jitane sikhaan de sees chaahunde ho lai lave| jad ant noo kuchh naa hoeaa tad badalaan dee ghanaghor arpaun daa zor, je chetar de maheene akasar hundaa hai, dekhake ih bahaanaa karake ki saathon devee daa parataap naheen jhaliaa jaavegaa, pahaarr de hetthaan utar aae, jis te guroo jee hee kale rahi ge jinhaan de im chhal par guroo jee mahaaraaj noo arant hee krodh aaeaa ar teg hath vich lai ke pahaarree de neeche utar aae ate sabh dderaa bhee us jaghaa te utthaake aanandapur lai aandaa|
prantoo sikhaan noo us viarath kam karane de dinaan vich bahut kashatt hoeaa see| is vaasate uh saaraa gudaam jo us ddere daa baakee see, hukam ditaa ki sikhaan noo langar chhakaa do, jis par vaddaa bhaaree yag ho giaa ar apanee sangat noo chhakaaeaa parantoo uthe braahaman havan karaaunde karaaunde ddarade hetthaan utar aae san, so baag vich jithe unhaan daa asalee dderaa see bhukhe baitthe rahe| jinhaan noo guroo jee ne bulaaunaa taan kite rihaa puchhiaa bhee naa|
doharaa| aisee duradish dekhake tad uh bipar lauag| mahaan dukhee man meh bhe varat giaa man sog|240 lage karan vichaar man bhiaa niraadar bhaar| saanoo taan puchhiaa naheen devan an ahaar|241| man vich gusaa khaaeike ge guroo ke paas| ronaa royaa aapanaa hoke khare udaas|242|
bhaav jad guroo jee mahaaraaj ne unhaan noo bhojan lee thee naa puchhiaa tad oeh guroo jee de paas jaa ke shikaaeit karan lage ki
eis daa utr guroo jee mahaaraaj ne vaddee dheeraj naal unhaan noo ditaa ar aakhiaa ki ih shoodar vais hun naheen rahe kintoo eih meraa roop han ar main inhaan de bal naal bahut kuchh kam keete han, ar oeh savaiye eeh han jo us vele dee gavaahee dende han
yathaa saiye paatashaahee 10
jo kuchh lekh likhio bidhanaa soau paaeeat misar jaa sok nivaaro| mere kachh aparaadh naheen gayo yaad te bhul na kop chitaaro| baage nihaalee patthai daihon aaj bhale tum ko nihache jeea dhaaro| chhatree sabhaa krit bipan ke in hoon pe kattaachh kripaa ke nihaaro |1| judh jite inahee ke prasaad inahee ke prasaad su daan kare| agh ogh ttare inahee ke prasaad inahee kee kripaa fun dhaam bhare| inahee ke prasaad su bidiaa lee inahee kee kripaa sabh shatr mare| in hee kee kripaa ke saje ham hai naheen mose gareeb karor pare |2| sev karee inahee kee bhaavat aauar kee sev suhaat na jee ko| daan deeyo inahee ko bhalo ar aan ke daan na laagat neeko| aagai falai inahee ke dayo jag mai jas aaur dayo sabh feeke| mo grih main man te tan te sir lau dhan hai sabh hee inahee ko|3|doharaa| chattapattaae chit main jayo trin jiau kradhit hoe| khoj roj ke het lag dayo misar joo roe|4|
einhaan sree mukhavaakaan ton paaeaa jaandaa hai ki unhaan braahamanaan noo jo ih umaid see ki saanoo dhaame chhakaaunage ar vaddee vaddee bhaaree dakhanaa deke vidaa karanage so pooree naa hoee, balak guroo jee ne unhaan noo bulaaeaa bhee naa, jis par tang aake guroo jee paas kauarre kauarre
duragaa prabodh panaa 439 ton 442
bhaav is prasang noo je yukateean ukateean naal bhee vichaariaa jaae taan bhee saanoo eitaneean mil sakadeean han jinhaan noo sun sunake man thak jaandaa hai| jinhaan vichon kuchhak ethe pragatt keeteean jaandeean han
a. pahile je devee daa pragatt honaa sach hundaa taan aiddee bhaaree karaamaat vaale prasang noo guroo mahaaraaj jaroor aapane sree mukhavaak te granth saahib vich likhade, kiaunk uhanaan de jeevan vich ih ik sabh ton vaddaa prasadh achanbhe vaalaa kam see, parantoo ih kite bhee daraj naheen|
a. jinhaan braahamanaan de yatan naal havan karan te devee prasadh hoee see, aunhaan de naam ar unhaan dee budh vidiaa ate mantr jantr vich nipunataa jaroor hee pragatt karade ar age noo khaalasaa lee
e. jis tarhaan maachheevaarre vaale ate maalereean patthaanaan paas aj tak hukamanaame han ate har ik purakh is baat noo jaanadaa hai ki ih unhaan dee kul vichon han jinhaan ne guroo jee noo uch daa peer banane sane sahaaeitaa ditee see yaan saahibazaadiaan dee shaheedee samen aah daa naaraa maariaa see, eis tarhaan uhanaan braahamanaan de paas bhee guroo mahaaraaj valon hukamanaame hunde jisate khaalasaa jaanadaa ki ih us dataanand ujainee yaa kaanshee vaale kesv ate gujaraatee kaalee daas de khaanadaan vichon han jinhaan ne guroo jee noo devee pragattan karake talavaar divaaee see, so ih bhee aj tak kiton naam nishaan tak naheen suniaa jaandaa |
s. jinhaan vedaan te mantraan naal devee havan kundd te pragatt keetee see ar unhaan mantraan vich itanee samarathaa see taan guroo jee vedaan daa ate mantraan yantraan daa khanddan naa karade sagon aakhade ki inhaan de manane yaa vidh vat karam karan te fal miladaa hai, eis vaasate khaalasaa inhaan noo zaroor mane|
h. jis janeaoo de pahiran ar jis gaaeitree de jaap karan te havan kaarakaan noo havan karake devataa pragatt karan dee shakatee ditee see us janeaoo ar gaaeitree daa khaalasaa vichon rivaaj kiaun hattaaeaa ar amrit paan samen kiaun turravaayaa|
k. jinhaan lokaan noo havan vich soodar jaanake varran ditaa naheen aakhade ar baabaa sumer singh jee dasade han ki baahar rokan lee haakhe bitthaae san so jo ih gal sach hundee taan guroo jee unhaan hee shoodaraan
kh. jo log eeh likhade han ki devee ne jag vich fate den lee talavaar yaa karad ditee see taan guroo jee ne khaalase noo talavaar daa, jo devee de var ton milee see, amrit kiaun naa chhakaaeaa, eisade ulatt khandde daa amrit kiaun chhakaaeaa see ate aj tak ih prachalat reetee hai|
g. fir jad guroo jee mahaaraaj aapanee puree noo asavaaraa karan lage tad bhee khaalasaa noo eho aagiaa keetee ki aagiaa bhee akaal kee tabhee chalaayo panth| sabh sikhan ko hukam hai guroo maaneeo granth eis ton saabat hundaa hai ki je guroo jee ne devee ton var laike panth banaaeaa hundaa taan is tarhaan naa hukam dende sagon is tarhaan uchaaran karade yathaa aagiaa duragaa ne dee tabee chalaayo panth| karo karraahee osadee bhettaan de parr granth| prantoo is tarhaan koee devee devate daa kathan naheen hai|
gh. je guroo jee daa devee poojan karan daa sidhaant see taan panj kakiaan daa dhaaran ar guroo granth saahib noo guroo karake ausadee baanee par vishavaas karan daa upades kiaun keetaa ar naveen soorat shakal daa panth kiaun saajiaa kintoo unhaan chhaine kuttaan naal sikhaan noo milaake atte dhaaran daa hukam kiaun naan ditaa
ng. nainaan devee de bhin par jithon devee pragatt hoee dasade han jaake poojaa karan dee aagiaa kiaun naa ditee ar kiaun naa dasiaa ki jaroor panth nainaan devee daa darashan kare|
ch. saare gur bilaasaan vich binaan havan ton hor koee saabat naheen karadaa ki guroo jee kade nainaan devee par ge hon ar kise mele musaahabe par jaake kuchh bhettaa ditee hove| keval ih iko ver dee gal dasade han, eis ton bhee sidh hundaa hai ki je guroo jee devee de sharadhaaloo hunde taan hafate vich naheen taan maheene vich taan zaroor hee jaake darasan karade|
duragaa prabodh panaa 490952
chh. isee tarhaan saradaar bahaadar bhaaee kaahan singh naabhaa nivaasee jee ne dasam granth deean baaneean par ttipaneean dindiaan changee vidutaa naal devee daa naa pooje jaanaa sidh keetaa hai te dasiaa hai ki devee de prasang te usatutee sansakrit asalee granthaan de bhaav tarajame han, jo beer rasee umaah lee likhe ge kise kahaaneean han| eeh guroo jee noo devee poojak haragiz sidh naheen karade| dekho guramat sudhaakar aad|
4. sidhaant|
pichhale saare lekhaan noo fer thorre padaan vich duharaa ke vichaar karee taan samajh vich paindaa hai ki kaalee apane aranbh vich hindoo aaraya devataa naheen par ithon de pahile asalee kaale rang vaale vaaseean dee poojay mooratee see, jinhaan noo aaray lok yaa puraatan hindoo dasayoo te raakhash kihaa karade san| aaray vaddakiaan vich apane devatiaan deean skateean daa khiaal te us noo unhaan deean isatreean de roop vich vayaakhayaa denee hindooaan daa magaron daa khiaal hai| inhaan vich
1. so saakhee te gu pr soo vich naine gujar yaa jatta de naam ton ttile daa naam piaa sahee hundaa hai naa ki nainaan devee ton| 2.pairaa 21 panaa 67 ton 74 cha taka saaraa duragaa prabodh vichon liaa jaapadaa hai|
je beerarasee duragaa daa khiaal hai, chaahe uh kiven upajiaa kaalee poojan vaale asalee vasaneekaan dee poojay mooratee de khiaal naal khalat malat hoke shaakatik yaa taantrik mat daa mool mudt bajhaa te anek tarhaan deean naa kathane yog leelaan de magaron ih mat hatth yog deean kee saadhanaa val utthadaa ant filasafaa de khiaalaan naal jaa miliaa| te duragaa de khayaal aad bhavaanee vich aake eeshvaratv de daraje taaeen aparriaa|
guramat vich devee upaasanaa mudt ton naheen hai, naa kaalee dee soorat vich, naa duragaa dee soorat vich te naa aad bhavaanee de khiaalaan vich| balak jo samaan bhagataan daa guzariaa hai uh bhee is ton inakaar karade rahe han te unhaan dee baanee sree guroo granth saahib jee vich pramaaneek baanee hoke charrhee| guroo itihaas vich bhee devee poojaa dee manaahee de vaakiaat kee han| dasam guroo jee de vaak bee ik akaal dee poojaa de binaa kise hor dee poojaa pratishattaa istt bhaavanaa de, aitane milade han ki koee satay daa khojee unhaan noo parrhake is sitte te puje binaan naheen reh sakadaa ki oeh ik akaal purakh de aupaashak se ate taantrik yaa saakatik mat dee skatee de upaasak kade naheen se|
1.mahaa maaee dee poojaa karai| nar sai naar hoe aautarai |3|
too kaheeat hee aad bhavaanee| mukat kee bareea kahaa chhapaanee|4|
ga naam
2.dekho pichhe panaa 31 jithe kav santokh singh jee ne dasiaa hai ki dasam gurabaanee vich devee dee satutee aaun ton unhaan noo devee upaasak mananaa bhul hai| ise tarhaan daualat raae varage itar mataavalanbeean ne bee dasam gurabaanee parrhake devee de vishe ton eho hee raae kaaeim keetee hai| dekho pichhe safaa 64 ank |
guroo saahibaan ne kade bee kritam vasatoo yaa vayakatee noo aapanaa isatt naheen maniaa| keete hoeaan noo, chaahe kine uche hon, aapane ohu vekhai onaa nadar na aavai dasiaa hai, jinhaan vich devee daa bee zikar aaeaa hai deveean naheen jaanai dharam| sabh upar alakh paarabraham| upar saakheean vich devee poojaa deean manaahee deean saakheean te sree guroo granth saahib jee vich sapashatt vaak mahaamaaee kee poojaa karai| nar sai naar hoe aautarai| aad mauajood han ki jinhaan daa veravaa pichhe ank 2 vich visathaar naal keh aae haan| so sabh ton pragatt hai ki is mat vich devee dee mooratee dee, ki shakatee roop devee dee, ki shaankatik te taantrik mat dee kise bee soorat vich manee gee devee dee poojaa yaa istt bhaavanaa daa aadaras mananaa jaaeiz te vihat naheen|
guroo saahib jee de asool parrataal de nukate ton je aseen ethe devee pragattaaun de prayog te aavaahan de prasang noo 7 angaan vich vanddake dasaven satiguraan de apanen sree mukhavaak naal kasavattee te laaeee taan bee jo kas lagadee hai uh devee noo dasam guroo jee daa poojay sidh naheen karadee te devee pragattaaun de vaakiaa de viradh sittaa kadtadee hai| yathaa
1. homa hom karanaa sabh ton vaddaa ang devee aavaahan daa hai| sree guroo granth saahib jee de vaak te bhaaee guradaas jee de vaak is karam karan viradh taan anekaan han, par sree mukhavaak paa 10 bhee isee prakaar de han, yathaa kee agan hotr karant|...sabh karam fokatt maan| poonaa bahu karat hom ar jag daan| bin ek naam ik chit leen| fokatto sarab dharamaa biheen fir kiven samajhee ki jis karam noo aap fokatt keh rahe han us noo aap ne keetaa hove|
2. balee kihaa jaandaa hai ki is aavaahan vich braahaman ne balee denee zarooree dasee te guroo jee ne aapanee ungalee daa lahoo ditaa te kee lakh khaalase dee balee den daa devee naal ikaraar keetaa| balee den par sree mukhavaak paa 10 iaun hai te bee bal poojaa urajhaae| eis vich baleean lain vaale devate dasame guroo jee ne aap vaahiguroo de dar apravaan ho ge kathan keete han, fir keekoon ho sakadaa hai ki aap ne kise devee noo balee denee jaaeiz samajhee hove|
3. hotaa hitaja arathaat hom karaaun vaalaa braahamana ih braahaman pahilaan dakhanaa kharee karadaa hai, fir pahilaan guroo jee noo jagat eesh tum devan dev kahindaa hai te fer jag vele apanee besatikaaree de guse vich guroo jee noo avataar kahinen sir feradaa te kahindaa hai je avataar hute tis kaalaa..........yaan te mohi prateet n aavai eis ton braahaman laalachee te asatayavaadee sidh hundaa hai, aise braahaman noo hotaa thaapanaa yog naheen kiaunk kav jee de likhe anusaar guroo jee bee aap pahilaan maasaahaaree braahamanaan noo mohar te naa maasaahaareean noo rupayaa dakhanaa den vich laalachee braahamanaan daa paaj augherr aae han te fer laalachee te ddolane nishache vaale noo ritvaj kis tarhaan thaapanaa see te sache braahaman de lachhan gurabaanee vich likhe hoe haisan hee| fir braahaman noo chattapattaae chit mai jarayo trin jayon kradhat hoe sree mukhavaak vich at krodhee dasiaa hai| krodhee braahaman ton hom karavaaunaa darusat naheen, fir kee ver braahaman ne apanee asamarathaa dasee hai te ant uh kasaa hee nikaliaa| aisaa braahaman jo devee pragattegee taan kahindaa hai par devee pragattan dee jhaal aap naheen jhal
8. mantra devee pragattaaun lee mantr parrhiaa jaandaa rihaa dasiaa hai| uh mantr un un mun mun gun gun hun roon ditaa hai| ih gurabaanee naheen, eih mantr anay mantr hai, opraa mantr hai| is par sree mukhavaak paa 10 ih hai n jaap aan ke japo| na aaur thaapanaa thap| punaa kaamakaa mantr kaseere ke kaam n| kaamakaa arathaat kaamanaa lee tantr shaasatraan de jape mantr damarree mul naheen rakhade|
punaa binaa saran taankee naheen aaur ottan| likhe jantr kete parrhe mantr kottan ||
punaa bhajo su ek naamayang ju kaam sarab tthaamay |
5. dhayaana ithe dhayaan devee daa dharake aavaahan hundaa dasiaa| giaa hai| akaal purakh ton chhutt kise horas daa dhayaan dharan par sree mukhavaak paa 10 iaun hai n dhiaan aan kai dharo | na naam aan ucharo| punaa je je aaur dhiaan ke dharahee| bahis bahis baadan te marahee|
6. vara prayog var praapatee lee see te var devee ton lainaa see is par sree mukhavaak akaal purakh noo sanamukh karake aiaun hai
tumeh chhaadd koee avar na dhayaaoon|
jo bar chahon su tum te paaun|
kavee jee ne devee ton do var mangade guroo jee noo dasiaa hai| rachan panth ar turakan khoe| karahu kripaa bar deejahu doe|
rut 8
par guroo jee aap sidhaa akaal purakh ton ih doven var mangade rahe han|
dekho rut 5 ansoo 18 vich adhikaaree braahaman de lachhan dase han jo kav santokh singh jee ne guroo ke darabaar niranay hoe likhe han|
yathaa a panth chalai tab jagat mai jab tum karahu sahaae|
a dusatt jite utthavat utapaataa| sagal malechh karo ran ghaataa|
poonaa hamare dushatt sabhai tum ghaavahu|
aap haath dai mohi bachaavahu|
kav santokh singh jee aap bee ise gal dee prodtataa karade han, guroo jee dee zubaanee dasade han ki panth ke rachan ko hukam jagatesh hai r 3 ansoo 20 ank 5 jis ton saaf pragatt hai ki jad akaal purakh daa hukam praapat hai taan fir kise itar dev ton ih var manganaa asangat hai|
7. prayojana jinhaan sajan lekhakaan ne devee poojan daa saaraa prasang likhiaa hai us vich saar sidhaant dee gal aavaahan de ant par devee daa pragatt honaa dasiaa hai| parantoo iho lekhak ik aisee gal pesh kar jaande han ki jis ton sree mukhavaakaan dvaaraa hee ghatt ton ghatt devee pragatt honaajo prayojan see aavaahan daa aape khanddan ho jaandaa hai| prayog de ant par je devee pragatt ho jaandee taan hom yag prayog sabh safal hunde, eis safalataa de ant par hotaa jee noo daan sanamaan te agon dee pratipaalaa naal sanamaaniaa jaandaa te uh khush hundaa,par kav jee aap dashames jee de us samen de uchaare hoe svaiye pes karade han dekho pichhe safaa 70| unhaan svaiye vich braahaman noo sikhaan de prasaad vele yag vich naa bunaaunaa, ausadaa guse ho jaanaa, fer sadanaa, ausanoo sikhaan dee mahinmaan te vishestaa sree mukh ton dasanee, goyaa braahamanaan noo gauan varanan karanaa, fer braahaman daa rozeenaa band honaa te us daa is bajhee pirat de band hon par krodh vich khijh ke ro painaa, saare is gal de soochak han ki je devee aavaahan keetee gee see taan devee pragattee naheen, hotaa apane kathan te daave vich naakaamayaab
so dasam guroo jee daa sidhaant jo jaagat jot japai nisabaasur saiye vich hai uh aad guroo saahibaan de sidhaant naal ik mik hai| ki naam japan vaalaa te kritam padaarath noo ishatt kar naa poojan vaalaa sikh hai, khaalasaa hai| khaalase noo shasatr vidayaa bee sikhaaee te pragatt sreerak skatee talavaar ssatra noo kihaa| maanasik skatee daa aadhaar te somaa naam te shareerak skatee daa aadhaar kripaan noo kihaa hai, eithon taaeen ki bhgautee aad pad bee talavaar lee hee varatiaa hai yathaa lee bhgautee durag saah var jaagan bhaaree | laaee raaje sunbh no rat peeai piaaree| naam daa maalak naamee akaal purakh te baahoo bal te shasatr daa maalak uho asiket akaal purakh maniaa hai| sreerak te maanasik skateean daa maalak oeh aap te sreerak te maanasik skateean de lakhaayak shasat te naam dase ise vaasate naam baabat kihaa hai har simaran meh aap nirankaaraa | te shasatr noo bee sreerak skatee te skatee daate daa roop kahike khag khandd bihanddan aadik chhandaan vich sanbodhan keetaa hai|
jad dasam guroo jee de devee poojan de itihaasak pakh vich khoj kareedee hai taan unhaan dee rachanaa vich jaan us vele dee rachanaa vich,
1758 vich likhanaa aaranbh hoeaa gurasobhaa naame granth, eis vich guroo jee de itahaasak vaakayaat han te aap de darabaar de kavee sainaapat ne likhiaa hai, eis vich bee is vaakiaa daa zikar naheen hai| haalaan ki amrit te khaalase daa saaraa prasang hai te devee noo ih lekhak vaahiguroo valon manasookh hoeaan dee fahirisat vich gin rihaa hai| vaaratik mahimaan prakaash is ton magaron daa likhiaa giaa granth hai| is mahimaa prakaas de rache jaan daa samat 1798 hai| is vich keval itanee baat likhee hai ek ber guroo jee kaansee ke paandde bulaae, tin son hom karaaeaa khaalase kaa panth chalaaeaa| eis vich devee poojan, pragattan, var te kripaan den daa koee zikar naheen, sagon devee noo guroo kee upaasak is ne likhiaa hai te bhgautee pad noo talavaar arathaan vich varatiaa hai ab main sangat kau bhgauteean farraavaangaa| is ton sidh hai ki is samen tak, sikh lekhakaan te
dekhe hetthalee ttook panaa 50 te panaa 62|
eitihaasakaaraan vich guroo jee de devee poojan yaa pragatt karan daa khiaal paidaa naheen see hoeaa| ho sakadaa hai ki is khiaal ton hom karaaeaa jo kav sainaapat ne taan naheen ditaa age saareean saajanaan saajeean geean hon| hom karaaeaa lafaj kaaran hoe hon saare visathaar de| mahimaan prakaash saroop daas vaale 1833 bi ne saaeid pahile vaaratik mahimaa prakaas ton hom daa khiaal laike devee aavaahan vich aapoon likhiaa hove| yaa 180809 vaalee likhit ton liaa hove| bhaa sukhaa singh jee ne 1854 bi gur bilaas vich taan aap ravaaeit sunake likhiaa aape maniaa hai|
likhatee saboot aap noo koee naheen miliaa dasiaa| oeh is dee pooree zinmevaaree aapane sir naheen lai rahe| ho sakadaa hai ki yag daa khiaal pahaarree hindoo vason vich, jithe sikh at thorre san, seene baseene devee de khiaalaan vich badaladaa te vadhadaa sukhaa singh jee tak aparriaa hove| agon de likhaareean noo fir ih maamalaa kaafee see hor alankaar rachanaa vich vaadhe karan te likhan daa | aiaun sikhaan vich is gal daa chaau us samen vadh giaa honaa hai jadon ki hindooaan noo khush karake unhaan ton vaddiaaee praapat karan daa sauak sikhaan vich aaeaa hai| tad guroo jee dee samarathaa dasan lee devee dee ravaayat ik saboot ban gee ki dekho unhaan kalajug vich devee pragatt kar lee jo kam ki avataar siroman de sivaa koee naheen kar sakadaa| is chaau ne saaree vivechanaa te vitrek vaalee parrataal budhee noo chup karaake is pakh sidhee te kalamaan durraa diteean| par je aseen devee de pragattaaun vaale lekhakaan noo samet gur prataap sooraj de parrataalade
devee de vaakiaan ton ih granth 99 baras magaron likhiaa giaa|
haan taan asalee prayojan dee kaamayaabee bee nazar naheen paindee, kiaunk havan dee samaapatee vich inhaan lekhakaan de aapane likhe moojab kee baras lage taan kujh naa baniaa, fir thaan daa kasoor labhaa, jad uche te ekaant thaan te ge taan kade brahamacharay daa bahaanaa, kade ahinsaa daa bahaanaa, aakhar put balee denaa kahin te guroo jee noo damon kadtan daa yatan karanaa te chhekarr hotaa jee daa bahaanaa banaake ttur aaunaa, daleelaan han is raal deean ki devee koee naheen pragattee| naa sher te charrhake gan laike maidaan vich utaree te naan sunbh nisunbh aadikaan vaang aauarangazeb te usade raakhas dal noo sanghaariaa| pichhon braahamanaan ne apanee vaddiaaee lee jaan samaan paa ke baaje sikhaan daa ih vaddiaaee lain lee ki saadde guroo jee ne kalajug vich devee pragattaa hee lee jo ki avataar daa kam hai, keh denaa ki pragattee see kuchh aauakhaa naheen| vichaar jog baat ih hai ki jo larranaa maranaa sikhaan ne hee see te devee ne niraa var hee denaa see, jaan judh vele uton prabhaav maatr hee denaa see taan uho prabhaav sidhaa hee akaal purakh ton lain vich kee kamee see, jad ki devee aap use akaal purakh ton satayaa lain dee muthaaj hai| je devee sunbh nisunbh aadikaan naal larran samen sareer dhaaree hoee see te devee ne kise asathool tataan vaale sareer vich tadon kaaranaame keete san te sunbh nisunbh aadikaan de sees katte san tad hun bee use tarhaan saaraa jang daa kam aap karanaa see| kiaunk sunbh nisunbh vele kise de sir prabhaav paake aap arashaan vich naheen see kharrotee rahee, pratakh maidaan jang vich aake larree see| je uh aad bhavaanee te jayot mahaanee te mahaanshakatee te rachan paalan sanhaarakarataa see tad us lee sareer dhaarake pragatt honaa khabe hath daa karatab see| us
kautak het karee kav ne satisay kee kathaa ih pooree bhee hai |
jis daa bhaav ih hai ki devee dee vaar te charatr aad anuvaad taan keete han par ih ttapalaa naa lage ki upaasak ho ke
maarakandde puraan vichon chanddee charatr te chanddee dee vaar de khiaal le han| duragaa sapatashatee daa khulhaa anuvaad karake satasay kee kathaa isanoo kihaa hai; dekho maarakandde puraan adhayaay 81 ton age|
tarajame keete yaa karaae han| is lee aap ne ih ant par das ditaa ki eeh kautak het tarajamaa keetaa giaa hai| is tarhaan kavee kahinde han ki devee pragattaaunee bee kauatak maatr hai| kauatak daa matalab hai tamaashaa, dilalagee, aisaa kam jis vich opare dilon kise choj lee lagiaa jaave| jo kam kauatak lee keetaa jaave us vich ishattaapatee kade saamal naheen ho sakadee|
so je pahile kotak lee likhake lekhak sajan ghattanaa varanan karan vele bee kauatak maatr dikhaalade taan unhaan de likhe vich vadatovayaaghaat naa paindaa, par unhaan kauatak maatr kahindiaan hoeaan fer aise haraf paae han jinhaan ton sharadhaa, bhaavanaa te poojaa pee sapashatt sidh hundee hai, naa keval guroo jee dee par lekhakaan dee aapanee bee| ih aseen das aae haan ki inhaan lekhakaan paas koee likhatee pakaa saboot devee poojan daa hai naheen see| jaapadaa hai ki mahimaan prakaash, gur bilaas te sau saakhee aadik de lekh hee gur prataap sooraj granth daa aadhaar san|
kauatak maatr de lekhakaan ne kauatak pad noo safal karan daa yatan keetaa hai jo pichhe safaa 62 ton 74 para unhaan lekhakaan de pramaanaan vich
eitanaa chhap chukane par aiddeettar khaa samaachaar de udam naal saanoo naamadhaaree darabaar de raamaharee pusatakaalay vich jo sau saakhee dee pothee hai, darabaar dee kripaalataa naal usade dekhan daa avasar miliaa hai| isade akheer par is de likhe jaan daa samat 1947 ditaa hai, parantoo ih gal vee dasee hai ki ih san 1904 vaalee pothee daa utaaraa hai| is nusakhe ton bee 1904 tak daa hee pataa lagaa| 1905 daa nusakhaa asaan paas hai
baakee ttook dekho agale pane de hettha
aseen dikhaa aae haan| guroo jee ne kauatak het satasay dee kathaa ulathaa keetee aap bee dasee hai, aus bhaav dee safalataa lee is samen de lekhakaan ne dasam guroo jee dee baanee noo veechaarake jis vich aavaahan dee ghattanaa daa koee zikar naheen te beeraras udeepak saahit vich bee keval kantak maatr lee likhiaa parrhake aapo aapaneean sanbhaavanaan kaheean han| is prakaar deean sanbhaavanaan hor bee ho sakadeean han| masalan ih ki shaakatik mat de vidavaanaan te daaniaan ne aapane nische moojab aap devee prayog karane lee aanandapur ttikaanaa pasand karake aagiaa mangee hove te guroo jee ne dharam vich sutantrataa de asool moojab dukhee jaanake aagiaa ar maalee sahaaeitaa bee de ditee hove, prantoo ihanaan vichon kiharree sanbhaavanaa kise vishes itihaasak saboot de aadhaar te inhaan ne likhee hai. isadaa koee veravaa kise ne naheen dasiaa| guroo jee dee apanee likhee yaa nische yog kise samakaalee dee likhee koee gal naheen miladee| so 1946 ton magaron de lekhakaan ne pahile lekhakaan de likhe noo ik amar vaakayaa samajhake te dooje paase guroo rachit baanee ton guroo jee daa nischaa ik akaal purakh te addol parakh ke te har prakaar de kritam poojaa de viradh unhaan de zoradaar sanbhaasn parrhake apanee vitrek budhee te vivechanaa skatee naal anumaan keetaa hai ki is prakaar aavaahan daa honaa te kotak
pichhale pane dee baakee ttooka
hee jis daa zikar ki aseen pichhe safaa 55 te kar aae haan| ih 1905 dee likhatee sau saakhee saanoo bhaaee kanhayaa singh jee saputar bhaaee sukhaa singh jee granthee boongaa m lahinaa singh jee majeettheea ton unhaan dee kripaalataa naal praapat hoee hai| ih pothee unhaan de pitaamaa bhaaee prem singh jee granthee ukat bangaa dee aapanee likhee hoee hai|
het honaa sanbhav ho sakadaa hai| par aap saahibaan ne bee aapanee pakh sidhee lee koee ahil dhoovaa naheen dasiaa|
pichhe aseen das aae haan ki 1833 tak koee likhatee ugaahee devee pragattan dee naheen miladee| 1758 vich keval hem maatr daa zikar miladaa hai, par aseen pichhe dikhaa aae haan ki ih lekhak vee use pothee vich likhadaa hai ki sarab devee devataa sidh mun jan darashan ko aae, jis ton dis piaa ki ih lekhak je devee noo guroo jee daa ishatt samajhadaa hundaa taan devee noo guroo jee de darasnaan noo aaee kahinon sankochadaa ate je pragattee see taan ih aam prasadh baat honee see; eis lekhak noo kiven naa pataa lagadaa te pataa lagadaa taan ih likhanon sankoch naa karadaa te niraa hom karaaeaa maatr likhake naa ruk jaandaa| ise tarhaan hun saaddee nazaron gujree 1808 yaa 1809 vaalee likhat samat galat dasadee hai, kauatak maatr manadee hai te devee noo guroo jee dee poojaa karan vaalee dasadee hai|
eis silasile vich ethe chaar ugaaheean vishes vichaarane yog han| yathaa
a 1755 de haarr vich raamaavataar de akheer vich satiguroo jee ne ih svaiyaa aapanaa likhiaa hai
paae gahe jab te tumare tab te koaoo aankh tare nahee aanayo|
raam raheem puraan kuraan anek kahain mat ek na maanayo |
sinmrit saasatr bed sabai bahu bhed kahai ham ek na jaanayo |
sree asapaan kripaa tumaree kar mai na kahayo sab tohi bakhaanayo|
devee pragattaaun de saare lekhak havan aaranbh deean taareekhaan vich taan farak rakhade han par haarr 1755 vich havan ho rihaa
sevaadaas deean paracheean vich bhee iho hoobahoo mahimaa prakaash vaalee eibaarat hai|
see eis par saare sahimat hana| is saiye vich guroo jee ik akaal purakh ton chhutt saare musalamaan hindoo etakaadaan ton aap noo sutantr dasade han| hun sochan dee gal hai ki jad aap puraanaan noo naheen manade taan devee poojan taan puraanaan daa ik vaddaa hisaa hai| ih keekoon ho sakadaa hai ki ik paase havan devee daa pauaraanak reetee naal ho rihaa hove, dooje paase raam raheem puraan kuraan saariaan de manan ton inakaar kar rahe hon| arathaat sinmrateean, shaasatr bed te inhaan de bhed prabhed saariaan ton inakaar zor naal kahee jaan te udhar unhaan hee saasatraan dee ukat devee poojee jaan| guroo jee daa ravayaa sadaa sangat parasapar virodh naa rakhan chhonasisattenatta daa rihaa hai| ih chaal unhaan dee lagaataar tturee aaee hai, dekho je samat 1745 vich krishanaavataar rachiaa taan us vich aapane iho hee aakhiaa hai
mai na ganeseh pritham manaaun| kisan bisan kabahoon neh dhiaaun| kaan sune pahichaan na tinasai| liv laagee moree pag inaso|433| mahaa kaal rakhavaar hamaaro | mahaa loh main kinkar thaaro | apanaa jaan karo rakhavaar| baah gahe kee laaj bichaar |434| te ant vich likhiaa hai dasam kathaa bhaagot kee bhaakhaa karee banaae| avar baasanaa naeh prabh dharam judh ke chaae|
eisee tarhaan 1753 vich muke charatr de ant par chopee likhake apane poojay ishatt te judh de devataa akaal purakh daa pataa de ke apanee alagataa te ik akaal upaasanaa dee uchataa darasaaee hai|
naveen likhat vaalaa samat 174246 dendaa hai, par tadon guroo jee paauntte san te 1745 samat krishanaa avataar daa paauntte vich beh ke likhan daa usade andaron miladaa hai, so 174246 vich devee daa samat galat ho giaa|
je maarakandde puraan dee duragaa satasee tarajamaa hoee taan usade akheer te kaootak het karee kav ne satisay kee kathaa ih pooree bhee hai likhake apanee alagataa te uchataa te eik dee upaasanaa daa pahiloo lagaataar ik ras iko dikhaalade chale ge han| fir saare judhaan de ant par chamakauar judh tak ik akaal dee sahaayataa te mihar pakh daa hee zikar karade ge han| dekho safaa 1718
so sidh hoeaa ki 1755 daa vaak paae gahe vaalaa, jo unhaan de ishatt daa soochak hai, aaranbh ton ant tak iko lagaataaree khiaal hai jo lakhaayak hai is gal daa ki 1755 vich devee isatt jaanake var lain lee poojee naheen gee|
a jis samen noo devee pragattan daa ant te us samen kaveean ne jag karanaa likhiaa hai us samen dee fer ik ugaahee guroo jee dee sree mukhavaak mauajood hai jo kavee sajan aap pesh karade han, dekho pichhe pane 70 par jo kichh lekh likhio vaalaa saiyaa|
einhaan saare saiyaan noo gahu naal vichaaree taan ih kise panddit de aadar de naheen par trisakaar de soochak hain| je devee ishatt jaanake poojee hundee te pragatt hoee hundee taan kade hotaa panddit chetion bhul sakadaa hai fir jad oeh shakavaa karadaa hai ki tusaan braahamanaan noo gauan kar ditaa te chhatreean noo mukhataa de ditee hai taan guroo jee sikhaan dee prodtataa karade hoe dasade han ki judh inhaan dee hee kripaa naal jite han | is te vee sapashatt hai ki je devee pragattee see taan devee te us de pragattaaun vaale hotaa dee prasnsaa daa ih velaa see naa ki trisakaar daa yaa sikhaan dee beerarasee karanee dee prasansaa daa sagon ithon taan iho
sikhaan noo chhatree dharam vaale hon karake chhatree keh rihaa hai |
sidh hundaa hai ki guroo jee uho apanaa asool pratipaadan kar rahe han| ki shasatr te sasatradhaaree jo andaron naam rang naal rataa hai due hee devee te devagun han| ih beerarasee pahiloo te age daan de adhikaaree te jinhaan noo daan ditaa age faladaa hai sikhaan noo varanan keetaa hai| ih sapashatt brahaman daa niraadar ho giaa hai| ant de dehire vich saaf dasade han ki misar jee krodhaatur hoke khijhe te rojee de maare jaan de khiaal vich paike ro pe| ih dasaa kade us hotaa dee ho sakadee hai ki jisade naal jajamaan ik istt hove ar jis hotaa de hom naal devataa pragatt ho giaa hove
e teejee ugaahee baaharalee hai, eih shuroo 1756 samata dee hai| uh ailaan jo guroo jee ne amrit samen keetaa te jis daa faarasee vich veravaa aauarangazeb de darabaar navees ne aauarangajeb noo ghaliaa jo pichhe panaa 4849 par tarajame samet aa chukaa hai| us vich guroo jee gangaa aad teerathaan ton horranaa, pauaraanaan aadikaan ton chhuddaaunaa te raam krishan avataaraan te devee dee poojaa ton varajanaa saaf dasadaa hai ki koee devee naheen poojee gee, kiaunk je kise hindoo devataa ne pratakh ttoke jaahiree karaamaat vikhaaee see te havan jaisee vidhee kaamayaab hoee see; kripaan aad padaarath te var mile san taan pauaraanak tareekiaan naal jorr te samatee dasee jaandee te brahaman poojaa te uhanaan de sanamaan de upadesh hunde naa ki hukam hundaa ki sivaae guroo naanak dev jee te unhaan de gadee naseen guroo saahibaan de kise hor noo naa
1755 de haarr vich aakhiaa paae gahe te 1756 de shuroo vich ditaa ih ailaan ik bhaav de han| goyaa 1755 de haarr te 1756 dee vaisaakhee vich guroo jee daa khiaal lagaataar iko hee saabat ho rihaa hai|
mano ate jaat paat torrake ik bhaaee ho jaao| arathaat hindoo mat dee reerrh dee haddeevaranaasham naalon ttutt jaao| khaalasaa saajanaa te einhaan asoolaan te saajanaa, jis daa likhatee sidhaant baaharalee gavaahee ton bee ihee piaa miladaa hai ki shaakatik mat dee devee noo istt manake aaraadhanaa te devee daa var denaa aisee gal koee naheen hoee|
sa is saboot vich chauathee gavaahee ih miladee hai ki rahitanaame aadik je devee pragattan de dase jaa rahe samataan ton magaron de likhe ge han, apane vich safutt, hukam rakhade han jo devee dee maanataa de viradh han| je kade devee poojaa pragattaaee hundee taan ih sajan maanataa de vaak te hadaaeitaan likhade, virodhataa de vaak kade naa likhade| vanagee maatr pramaan iaun han
1. rahitanaamaa chauapaa singh jee
guroo kaa sikh gor, marrhee, maseet, mulaan, kaazee, brahaman aadik noo naheen mane|
2. rahitanaamaa bhaaee dayaa singh jee
guroo kaa sikh, matt, but, teerath, devee, devataa, barat, poojaa, arachaa, mantr jantr, peer, brahaman puchhanaa, tarapan, gaayatree kite val chit devai naaheen
3. rahitanaamaa bhaaee prahilaad singh jee
akaal purakh ko chhaadd kar bhajai dev kuee aauar| janam janam bhramataa firai lahai na sukh kee tthor |16| marree goh deval jo maane| par panthan ko aooch bakhaane| so saakat gur kaa sikh naaheen| faas pio jam kankar paahee|22| baajh guroo sikhan kee sevaa| mithiaa maanai sur nar devaa| lainaa denaa khaalase aan dev sabh jhootth| aaur dev iaun maanee jiaun baaroo kee moon |29|
4. prem sumaarag 1880 bi
man, marrhee, but, teerath, devee, devataa, barat, poojaa, arachaa, mantr, jantr, peer, purakh, braahaman puchhanaa, tarapan karanaa, gaayatree, saadh, horat kite val dekho naaheen| dhiaa
punaa devee devate de ishatt prasaad naa khaae|
5. mukat naamaa tajai seetalaa bhoga|
punaa meraa sikh seetalaa naa maanai|
eeh saare pramaan vee daleel ise gal dee han ki devee guroo jee daa isatt te poojay kade naheen see te naahee ih jaanake aaraadhee
te pragattaaee gee hai|
eita