ਇਕ ਜੁਆਨ ਪੰਡਤ ਭਜਨ ਲਾਲਾ ਜੋ ਫਰੂਖਾਬਾਦ ਅਮਰੀਕਨ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਰੱਖ ਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਕੋਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ।"
ਜਦ ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਯਤਨ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਫਿਰ ਸਿੱਖੀ ਕਿੰਨਾ-ਕੁ-ਚਿਰ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ? ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਦਿਆ, ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸੁਫਨੇ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਹਾਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਚਲਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਵੱਧਦਾ ਰਿਹਾ।
ਵਾਲਟਰ ਗਾਈਜ਼
ਮੋਰਠ ਵਿਚ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਾਲਟਰ ਗਾਈਜ਼ (Waiter Guise) ਨੌਕਰੀ ਲੱਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਲਾਗਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਉਸਤਾਦ (Tutor) ਬਣਾ ਲਿਆ । ਓਧਰ ੧੫ ਫ਼ਰਵਰੀ, ੧੮੫੦ ਨੂੰ ਲਾਗਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ, “ਮੇਰੀ ਪਰਬਲ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਲਕ ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ (ਸ਼ਿਵਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਉੱਤੇ ਸਾਡਾ ਬਤੌਰ ਈਸਾਈ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਵੇ।"
ਲਾਰੰਸ ਦੀ ਚਿੱਠੀ
੧੮ ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਪਿੱਛੋਂ ਲਾਰੰਸ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਗਈ .
“ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ !
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਪਰਸੰਨ ਹਾਂ, ਕਿ ਆਪ ਰਾਜ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋ। ਮੈਂ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਤੇ ਮੈਦਾਨ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋਵੋਗੇ । ਨਾਲ ਹੀ
--------------------
ਦਿਲ ਵਿਚ ਅੰਗਿਆਰ ਬਣਨਗੇ, ਬੀਤੀ ਦੇ ਖਿਆਲ ਜੀ ।
ਆਉਣਾ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਪਰਤ ਕੇ, ਜਿੰਦਾਂ ਦੇ ਲਾਲ ਜੀ ।
ਆਉਣਾ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਪਰਤ ਕੇ।
ਰਹਿ ਗਿਆ ਨਾ ਕੋਈ ਜਿਸ ਦਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਹਤਿਆਰੀ 'ਤੇ।
ਮੁੜ ਮੁੜ ਰਾਹ ਤੱਕੂ ਤੇਰਾ, ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਅਟਾਰੀ 'ਤੇ।
'ਸੀਤਲ' ਕੀ ਗੁਜ਼ਰੇਗੀ, ਉਸ ਅਬਲਾ ਵਿਚਾਰੀ 'ਤੇ।
ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਛੁਰੀ ਕਰੇਗੀ, ਨਿੱਤ ਨਿੱਤ ਹਲਾਲ ਜੀ।
ਆਉਣਾ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਪਰਤ ਕੇ, ਜਿੰਦਾਂ ਦੇ ਲਾਲ ਜੀ ।
ਆਉਣਾ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਪਰਤ ਕੇ।
੧. ਭਜਨ ਲਾਲ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਤਿਆਗ ਕੇ ਈਸਾਈ ਮੌਤ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
२. ਲੇਡੀ ਲਾਗਨ,ਪੰਨਾ २३१-२ ।
३. . ਲੇਡੀ ਲਾਗਨ,ਪੰਨਾ २११।
