"بابا, اسیں کاپھی رستا پار کر لِآ هووےگا, کِ نهیں?" سےاَومکا نے پُّچھِآ۔

"دےکھ رِها هاں, ِاّتھے کھان-پین نُوں گھّٹ نهیں مِلدا هَے, متلب رُوس کول پهُںچ رهے هاں۔ جدوں پهاڑ پار کر لواںگے, تاں اُّتھوں هور وی گھّٹ مِلےگا, ِاس لای تاں کهِںدا هاں جلدی کر ! رُوس وِّچ لوک پَےسے دے بھُّکھے هن تے تےری تے مےری جےب کھالی هَے: ِاس لای بّس, جِّتھے من کرے سَونا, جو دِل کرے کھانا ۔ ساِابےریآ وِّچ تاں بھراوا, لوک چںگے نے۔ پر اُهناں دی بھلاای وی ساڈے راه گلے 'چ اڑکدی هَے۔ چّل, بےٹا جلدی چّل !"

سڑک دے ِاّک پاسے گّڈیآں کھڑیآں سن ۔ چارے پاسے هنےرا تے ٹھںڈ سی۔ گّڈیآں کول مّچ رهی دھُونی دی اّگ مُساپھِراں نُوں آپنے وّل کھِّچ رهی سی۔ گّڈی نالوں کھول دِّتے گاے گھوڑے هنےرے 'چ مَےدان 'چ بھٹک رهے سن ۔ سرد رُّت دا مُرجھايا گھاه-پھُوس کھا رهے سن۔ گّڈیآں دے بںبُو اُّچے اُّٹھے هواے سن, کِسان اّگ مچا کے هّتھ سےک رهے سن تے کھانا بنا رهے سن۔

"رّب تَےنُوں کھُوب روٹی-لُون دےوے ۔" دھُونی کول جاںدے هواے بُّڈھے نے کِها, "جرا اّگ سےک لَےن ديو, بھاایاَو۔”

"بَےٹھ جاه۔” اُداسین اواجاں وِّچ جواب مِلِآ۔

بُّڈھے نے هّتھ اّگے ودھا لاے۔ سےاَومکا وی نےڑے هو گِآ۔ اُسدے گِّلے کّپڑے چھےتی هی گرم هو گاے تے پِّٹھ 'تے هلکی جِهی جھرناهٹ دَوڑ گای۔

"کِّتھوں آ رهے اَو ?" اُّتھے بَےٹھے لوکاں وِّچوں ِاّک نے انجان بجُرگ دے چِهرے وّل دھِآن نال دےکھدے هواے پُّچھِآ۔

"بڑی دُوروں آاے هاں۔ گھریں جا رهے هاں۔"

"مُںڈا تےرا اے ?”

"نهیں, رستے 'چ مِل گِآ ۔ ساِابےریآ وسن جا رهے سی ِاهدے ماں-پيو۔ ےتیم هو گِآ۔"

“دےکھو تاں وِچارا کِوےں بھِّج گِآ اے!"

سےاَومکا وّل سارِآں دا دھِآن گِآ۔ اُه اّگ دے بِلکُل کول هی بَےٹھا سی, تے ٹھںڈ نال کںبدے هواے دےکھ رِها سی کِ کِوےں دھُونی وِّچ لّکڑاں مّچ رهیآں هن, کِوےں هوا 'چ چِّٹا دھُوںآں اُّڈ رِها هَے, تے کِوےں پتیلے وِّچ بن رهے کھانے وِّچوں بھاپھ اُّٹھ رهی هَے, سُو-سُو هو رهی هَے۔

“اّچھا, تاں ےتیم هَے ?" کِساناں نے پُّچھِآ تے پھِر توں سےاَومکا وّل دےکھن لّگے۔

پھِر اُه پھسلاں دیآں, آپنی کَوم دیآں گّلاں کرن لّگے; جدوں کھانا تِآر هو گِآ, تاں کھان لّگے۔

"کھا لَے, بّچِآ, کھا لَے," سےاَومکا نُوں کھانا دِںدے هواے اُه کهِ رهے سن۔

“دےکھو تاں سهی, کِوےں ٹھںڈ نال کںب رِها هَے۔”

سےاَومکا نے ڈھِّڈ بھر کے کھانا کھادھا تے ارام کرن لای لےٹ گِآ۔ گرم کھانے توں بااد اّگ کول لےٹنا بڑا ودھیآ لّگ رِها سی۔ لّکڑاں مّچ رهیآں سن, دھُوںاے دی تے تاجے سّک دی گںدھ آ رهی سی— بِلکُل اُسے ترھاں جِوےں اُهدے پِںڈ بےلےے وِّچ هُںدا سی۔ جےکر اُه گھرے هُںدا تاں کُّجھ آلُو پُّٹ لِآاُںدا تے اُهناں نُوں اّگ وِّچ سُّٹ دِںدا, سےاَومکا نُوں بھُنّے هواے آلُو ےاد آ گاے, جِنھاں دی هلکی-هلکی کھُسبُو آاُںدی هَے تے جِنھاں نال هّتھ مّچدے هن اتے جِهڑے دںداں هےٹھ کرچ کرچ کردے هن۔

سےاَومکا دے سِر اُّپر تارے ٹِمٹِما رهے سن۔ بےلےے دے اسمان وِّچ وی ِانّے هی تارے هُںدے هن اتے ِاںجھ هی چمکدے هن۔ سےاَومکا دا دِل کهِںدا سی, هااے, بےلےے کِتے نےڑے هی هووے۔ لّتاں تھکاوٹ نال درد کر رهیآں سن, تے چِهرے, چھاتی تے گوڈِآں نُوں اّگ دی هلکی گرمی مِل رهی سی۔

کِسان هالے گّلاں کر رهے سن تے بابا وی اُهناں نال گّلاں کر رِها سی ۔ سےاَومکا نُوں اُهناں دی اواج سُن رهی سی, "بڑا اَوکھا اے جِاُونا, بھراوو بڑا اَوکھا اے..." کِسان وی کهِ رهے سن کِ بڑا مُسکل اے ۔ پھِر اُهناں دیآں اواجاں دبیآں-دبیآں تے هَولی هو

گایآں۔ جِوےں مّکھیآں بھِنک رهیآں هون… پھِر سےاَومکا دیآں اّکھاں ساهمنے لال گھےرے بنن لّگے, پھِر چَوڑی ندی بهِن لّگی… تے اُسدے دُوجے پاسے سی بےلےے پِںڈ۔ سےاَومکا ندی وِّچ کُّدنا چاهُںدا سی پر انجان بابے نے اُهدی لّت پھڑ لای تے کِها: "اَوکھا هَے! اَوکھا هَے!" ِاس توں مگروں پھِر لال تے هرے گھےرے بنن لّگے, تے سارا کُّجھ اُلٹ-پُلٹ هو گِآ۔

سےاَومکا بےسُرت هو کے سَوں رِها سی۔

 

(6)

 پربھات وےلے سےاَومکا دی اّکھ کھُّلی, اسمان 'تے بّدل تَےر رهے سن, بُجھی دھُونی 'تے هوا دے ٹھںڈے بُّلے آاُںدے; سواه اُڈااُںدے تے چھاں-چھاں دی اواج کردے اُس نُوں مَےدان 'تے وِچھا دِںدے۔ کِسان اُّتھے نهیں سن۔ انجان بابا ِاکّٹھا هويا جمین 'تے پِآ سی۔

سےاَومکا اُّٹھ کے بَےٹھ گِآ۔

"بابا!" اُسنے بجُرگ نُوں اواج دِّتی۔

"کِسان کِّتھے گاے ?” اُسدے دِماگ 'چ ِاه سوال گھُںمِآ تے اُه ِاه سوچ کے ڈر گِآ کِ بابے نُوں کُّجھ هو تاں نهیں گِآ۔

چھاں-چھاں کردی هوا سواه اُڈا رهی سی; کالے, اّدھ-مّچے کولِآں تے مّچیآں ٹاهنیآں دی سرسر هو رهی سی تے لگدا سی جِوےں سارا مَےدان دهاڑ رِها هووے۔ سےاَومکا دا ڈر ودھدا جا رِها سی۔

"بابا!” اُه پھِر کُوکِآ, پر اُسدی اواج نُوں هوا دُوسرے پاسے لَے گای۔

سےاَومکا دیآں اّکھاں بںد هو رهیآں سن, سِر بھاری هو رِها سی تے موڈھِآں 'تے لُڑک رِها سی۔ سےاَومکا پھِر توں پَے گِآ, چارے پاسيوں اُهدے کنّاں وِّچ هوا دی گُوںج پَے رهی سی۔ اُسنُوں لّگ رِها سی کِ ڈاکُوآں نے بابے نُوں مار دِّتا هَے, پھِر توں کِتے نےڑے هی بےلےے پِںڈ دِکھاای دِّتا۔ پر کوای اُهنُوں پِںڈ وِّچ وڑن توں روک رِها سی; اُسنُوں پِّچھے کھِّچ رِها سی, اُّتھے کھُّلے مَےدان وِّچ, جِّتھے گںدی-مَےلی بَےرک سی ۔ “اّچھا, تُوں گھر جاوےںگا ?" گُّسے بھری اواج وِّچ کوای کهِ رِها سی۔ پھِر کوای گرم-گرم چاه لَے کے آيا تے جبردستی سےاَومکا دے مُوںه وِّچ پااُن لّگا, سِر 'تے ڈولن لّگا ۔ اُه ڈولدا هی جا رِها سی, ڈولدا هی جا رِها سی... سےاَومکا دے سِر 'تے گرم پهاڑ بن گِآ۔ اںدر اّگ مّچ رهی سی۔ سےاَومکا دا ساه رُک رِها سی- پھِر اُسنے آپنیآں اّکھاں کھولھیآں ۔ بابا اُهدے اُّپر

جھُکِآ بَےٹھا سی۔

"کِاُں بھاای ?" اُهدے چِهرے نُوں چھُوںهدے هواے بابا بولِآ تے سےاَومکا نُوں اُّپر اسمان, سُورج, کھوجی داڑھی تے دھسیآں اّکھاں دِکھاای دِّتیآں۔ "کِاُں بھاای? لگدا اے, ماملا گڑبڑ هَے۔"

“بابا...” سےاَومکا مُسکل نال بولِآ۔

"اُّٹھ بھراوا, بَےٹھ تاں سهی۔"

بُّڈھے نے اُسنُوں جگا کے آپنی بُّکل 'چ بِٹھايا تے سِر آپنی چھاتی نال لا لِآ۔

"کِاُں بھاای ?"

"کُّجھ نهیں..." سےاَومکا بُڑبُڑايا۔

"تھوڑا هوس 'چ آ, جو وی هووے سانُوں چّلنا چاهیدا هَے... ِاّتھے تاں نهیں مرنا۔”

گھںٹے پِّچھوں اُه ِاّک-دُوجے دی لّک 'چ باهاں پاای سڑک 'تے هَولی-هَولی جا رهے سن۔ بُّڈھا درِڑتا نال ناپے-تولے کدم پُّٹ رِها سی, پر سےاَومکا اکسر لڑکھڑا جاںدا ۔

"سهِر وی تاں بڑی دُور اے,” بُّڈھا کهِ رِها سی, “تَےنُوں تاں هسپتال 'چ بھرتی کروااُنا چاهیدا هَے۔ تےری گّل هور اے۔ تُوں جا سکدا اےں۔ مَےنُوں تاں سهِر وِّچ سکل نهیں دِکھااُنی چاهیدی۔ اَوهو, کِهو جِهی جِںدگی هَے!”

تھوڑی دےر بااد سےاَومکا رُک گِآ:

"بابا تُرِآ نهیں جاںدا... کُّجھ سماں بهِ جاایاے!”

“چّل, اَودھر رُّکھاں هےٹھ چّلدے هاں ۔ اُتھے کُّجھ گرمی هووےگی۔ آ جا, مَےنُوں پھڑھ لَے۔ ِاںجھ! تُرے جاںدے هاں !"

رُّکھاں دے جھُںڈ وِّچ اُه بَےٹھ گاے۔ انجان بابے نے سےاَومکا نُوں سِر گودی وِّچ رّکھن لای کِها۔ کھُد کُّجھ ٹاهنیآں توڑ کے بِسترا بنا دِّتا۔

"لےٹ جا, بھاای لےٹ جا۔"

“بابا,” سےاَومکا نے گِڑگِڑااُںدے کِها, "مَےنُوں ِاکّلا نا چھّڈ جاویں! بابا!”

اُه اُّچی-اُّچی رو پِآ۔ اُهدے مُوںه 'چوں ِاّک وی سبد نا نِّکلِآ۔ پھِر اُسنُوں لّگِآ کِ چارے پاسے ساں-ساں هو رهی هَے, پھِر توں کوای اُهدے پَےر پھڑ کے کھِّچ رِها هَے۔ سبھ کُّجھ گھُںم رِها هَے, جل رِها هَے...

“گھر ! گھر !” سےاَومکا دے مُوںهوں اسپّسٹ بول نِّکلے تے جور نال اُهنے اّکھاں کھوهلیآں, پر کُّجھ نا دِکھاای دِّتا...

کدے-کداایں اُسنُوں آپنے نےڑے-تےڑے نوےں, انجان چِهرے گھُںمدے لگدے, نویں بَےرک دِکھاای دِںدی, کدے ماں اُسنُوں دِسدی, کدے اُجُوپکا ندی, کدے پھِر انجان لوک تے کدے اُهی بابا; دِن-رات گّڈمّڈ هو گاے تے آکھر سےاَومکا نے پھِر اّکھاں کھوهلیآں۔

اُه ِاّک کمرے وِّچ گرم بِسترے 'تے پِآ سی, اُسنُوں اُّپر چھّت ساپھ دِکھاای دے رهی سی, کھِڑکی توں باهر جھُکیآں ٹاهنیآں والا رُّکھ هِّل رِها سی۔

اُه ڈر گِآ: "پھِر بَےرک وِّچ آ گِآ ?” اُسنے اُّٹھ کے بھّج جانا چاهِآ, پر اُسدا سریر هِّلدا نهیں سی, سِر جِوےں سِراهنے نال چِپکِآ پِآ هووے۔

"بابا کِّتھے هَے ?” سےاَومکا نے اّکھاں گھُںما کے جانِآ-پهِچانِآ چِهرا لّبھن دی کوسِس کیتی, پر نا اُه بُّڈھا سی, نا جںگل تے نا وّڈی سڑک۔ سےاَومکا دُکھی هو گِآ:

کِاُں انجان بابا اُسنُوں چھّڈ کے چلا گِآ, اتے اُسدے سُّکے هواے, پیلے چِهرے 'تے هںجھُو وهِن لّگے۔

 

(7)

ِاّک دِن بِماری توں بااد کمجور سےاَومکا هسپتال دا پهِراوا پهِنی کھِڑکی کول کھڑھا سی تے سوچاں وِّچ ڈُّبِآ هويا سڑک وّل دےکھ رِها سی, جِّتھے هوا سُّکے پّتِآں نُوں اُڈا رهی سی۔ سےاَومکا دے پِّچھے هسپتال دا سِپاهی دےمیدِچ کھڑا سی, اُه وی آپنیآں سوچاں وِّچ ڈُّبا هويا باهر تّک رِها سی۔ اُسنے سےاَومکا نُوں دّسِآ کِ کِوےں ِاّک بُّڈھا اُسنُوں بےهوسی دی هالت وِّچ هسپتال وِّچ لَے کے آيا سی ۔ اُسنے بُّڈھے نُوں دےکھِآ تے بولِآ: “آ گِآ, پّٹھے!” بُّڈھا بّس اُّتھے هی بَےٹھ گِآ۔ تھانےدار بولِآ: "پھِر بھّج نِّکلِآ ?” اتے اُسنُوں تُرںت پھڑ لِآ گِآ۔ تیسری وار اُه کَےد وِّچوں بھّجِآ سی۔ تیجی وار پھڑِآ گِآ سی۔

ِاه ساریآں گّلاں سےاَومکا سِپاهی توں کای وار سُن چُّکا سی۔ هر روج سوےرے-سام ٹھںڈا هاُںکا لَےںدا تے سوچدا: “هااے رّبا, بابے نُوں بچا لَے۔"

"اّج اُهناں نُوں لِجايا جا رِها هَے," سِپاهی کهِ رِها سی۔ "دےکھ هُنے نِّکلنگے۔"

تھوڑی دےر بااد سےاَومکا نُوں اجیب دّبیآں-دّبیآں اواجاں سُناای دِّتیآں۔ پھِر موڈھِآں 'تے بںدُوکاں لای سِپاهی دِکھاای دِّتے تے پِّچھے مٹمَےلے چوگے اتے گول ٹوپیآں پهِنیں لوکاں دی بھیڑ۔ اُهناں دے هّتھاں اتے پَےراں وِّچ بےڑیآں چھنک رهیآں سن۔ بھیڑ دے دووےں پاسے تے پِّچھے وی سِپاهی چّل رهے سن; سارے ٹھںڈ نال کںب رهے سن۔

سےاَومکا دا دِل رُک گِآ, اُه سیسے نال لّگ گِآ, اّکھاں پاڑ کے بھیڑ نُوں دےکھن لّگا کِ کِتے اُه جانِآ-پچھانِآ چِهرا نجر آ جاوے اچانک اُه جور نال چیکِآ تے سیسے 'تے مُّکیآں مارن لّگ پِآ:

"بابا! بابا! بابا!”

کَےدیآں 'چ اُسنُوں انجان بابا دِکھاای دے رِها سی, جو بےڑیآں 'چ اُلجھدا هويا سیسے کول دی هی لںگھ رِها سی۔

“بابا! بابا۔” سےاَومکا رَولا پا رِها سی ۔ کھُسی اتے ڈر نال اُه بےهال هو گِآ سی۔ دستک سُن کے کایآں نے مُڑ کے دےکھِآ۔ انجان بابے نے وی سِر گھُںمايا۔ سےاَومکا نے دےکھِآ کِ بابے نے آپنی دھسیآں هوایآں بدرںگ اّکھاں نال اُسنُوں دےکھِآ هَے, اُسنے دےکھِآ کِ بابے نے ڈُوںگھا ساه بھرِآ تے سِر هِلايا۔

سےاَومکا دے هںجھُو وهِ تُرے, سینے وِّچ دِل جور-جور نال دھڑک رِها سی۔ ِاسے دَوران کَےدی اتے کانوااے دے سِپاهی اّگے ودھ گاے سن اتے بھیڑ پِّچھے لُک گاے سن۔ سےاَومکا هالے وی مُّکے مار رِها سی تے چیکھ رِها سی: “بابا! بابا!” سِپاهی اُداس اواج وِّچ کهِ رِها سی:

"اَواے روںدا کِاُں اے ? کِس گّل دا رونا اے! تَےنُوں جلدی هی تےرے گھر پهُںچا دےواںگے۔ بّچا اےں تُوں, ِاس لای تےرا ِاّتھے کوای کںم نهیں۔ کهِ دِّتا نا, واپس بھےج دِآںگے, هُن رَولا نا پا !”

پر سےاَومکا پھُّٹ-پھُّٹ کے رو رِها سی تے اُس موڑ دے پِّچھے دےکھن دی کوسِس کر رِها سی, جِّتھے کِسمت نال هی اُسنُوں مِلِآ اُسدا سّچا, انجان دوست آپنیآں بےڑیآں گھڑیسدا لںگھ گِآ سی۔

 

گرمیآں دی چاننی رات سی۔ چنّ دی رَوسنی 'چ جِںدگی دی چاهت تے سهِج ساںتی کھےڈ مَےداناں تے سڑکاں 'تے اُه چاںدنی سُّٹ رهی سی, جںگل نُوں آپنیآں کِرناں نال بنّ رهی سی تے ندیآں 'چ سونا گھول رهی سی... ِاسے رات نُوں کوٹھڑی دے درواجے 'چوں دس-گِآراں سال دا, گھُںگرالے والاں والا اتے پیلے چِهرے والا ِاّک مُںڈا سےاَومکا چُّپ-چاپ باهر آيا۔ اُسنے ِاّدھر-اُّدھر دےکھِآ, چھاتی 'تے سلیب دا نِسان بنايا تے هَولی جِهے بِناں اواج کیتے اُس مَےدان وّل بھّجِآ, جِّتھوں 'رُوس دی سڑک' سُرُو هُںدی سی ۔ مُںڈے نُوں ڈر سی کِ اُسدا پِّچھا کیتا جاوےگا, ِاس لای اُه وار-وار مُڑ کے دےکھ رِها سی, پر کوای وی اُسدے مگر نهیں سی بھّجِآ۔ مُںڈا ٹھیک-ٹھاک پهِلاں مَےدان تّک تے پھِر وّڈی سڑک تّک پهُںچ گِآ۔ ِاّتھے اُه کھڑھ گِآ, تھوڑی دےر لای کُّجھ سوچدا رِها اتے پھِر هَولی-هَولی سڑک دے کِنارے-کِنارے تُر پِآ۔

اُه اُهناں بےگھر مُںڈِآں 'چوں سی, جو ساِابےریآ 'چ وسااے جا رهے کِساناں توں بااد ےتیم رهِ جاںدے سن ۔ اُسدے ماں-پيو رستے وِّچ هی ٹاایپھاایڈ نال مر گاے سن تے سےاَومکا بےگانے لوکاں وِّچکار ِاکّلا رهِ گِآ سی۔ ِاّتھوں دا آلا-دُآلا وی اُسدی مات-بھُومی توں بِلکُل وّکھرا سی ۔ اُسنُوں ےاد سی کِ اُسدی مات-بھُومی 'چ پّتھر دا

چِّٹا گِرجاگھر هَے, پَون چّکیآں هن, اُجُوپکا ندی هَے, جِّتھے اُه آپنے دوستاں نال نهااُںدا هُںدا سی, اتے بےلےے (سپھَےد) نام دا اُسدا پِںڈ هَے۔ پر ِاه مات-بھُومی, اُه پِںڈ تے اُه ندی کِّتھے هَے, ِاه سبھ اُسدے لای اَونی هی وّڈی بُجھارت سی, جِنّی کِ اُه جگھا جِّتھے اُه هُن سی ۔ اُسنُوں بّس ِاّک گّل ےاد سی کِ اُه ِاّتھے ِاس سڑک 'تے آاے سن تے ِاستوں پهِلاں اُهناں نے بهُت وّڈی ندی پار کیتی سی, تے اُس توں وی پهِلاں کای دِناں تّک بھاپھ والے جهاجاں 'تے سپھر کیتا سی, پھِر رےلگّڈی تے, پھِر بھاپھ والے جهاج 'تے اتے پھِر رےلگّڈی 'تے۔ اُسنُوں لگدا سی کِ اُه بّس ِاس سڑک دی دُوری تَےا کر لوے, پھِر ندی آوےگی, اُس توں بااد رےلگّڈی هووےگی تے پھِر بّس اُجُوپکا ندی تے بےلےے پِںڈ آ جاوےگا, تے پھِر اُسدا آپنا گھر, جِّتھے اُه پَےدا هويا هَے تے وّڈا هويا هَے, جِس توں بِناں اُه نهیں رهِ سکدا, جِّتھے اُه سارے بجُرگاں اتے مُںڈِآں نُوں جاندا سی۔ اُس نُوں ِاه وی ےاد سی کِ کِوےں اُسدے ماں-باپ مرے سن, کِوےں لوکاں نے اُهناں نُوں تابُوتاں وِّچ رّکھ کے درّکھتاں دے جھُںڈ پِّچھے کِسے انجان کبرستان وِّچ دّب دِّتا سی۔ سےاَومکا نُوں ِاه وی ےاد سی کِ کِوےں اُه روںدا رِها سی تے اُس نُوں گھر بھےج دےن لای کهِںدا رِها, پر اُس نُوں ِاّتھے کوٹھڑی 'چ رهِن لای مجبُور کیتا گِآ۔ جِّتھے اُسنُوں روٹی تے بںدگوبھی دا سُوپ سوےرے مِلدا سی تے همےساں کِها جاںدا سی: "جا, جا, تےرے بِناں کی ِاّتھے تھوڑا کںم آ۔" ِاّتھوں تّک کِ وّڈا ساهب الَےگجاںدر ےاکولےوِچ, جو سارِآں 'تے همےساں آپنا هُکم چلااُںدا سی, اُس 'تے ورھ پِآ سی اتے بولِآ- “چُّپ-چاپ رهی جا, جِآدا تںگ کرےںگا تاں مار پوےگی۔" سےاَومکا من مار کے اُّتھے رهِ رِها سی۔ اُسدے نال کوٹھڑی 'چ تِنّ لڑکیآں تے ِاّک لڑکا هور سن; جِنھاں دے ماتا-پِتا اُهناں نُوں ِاّتھے بھُّل گاے سن اتے پتا نهیں کِّتھے چلے گاے سن۔ پر اُه بّچے ِانّے چھوٹے سن کِ سےاَومکا اُهناں نال نا کھےڈ سکدا سی تے نا سرارت کر سکدا سی۔

ِاّک توں بااد ِاّک دِن تے هپھتے لںگھدے رهے تے سواَومکا ِاس گھٹیآ کوٹھڑی وِّچ رهِںدا رِها, کِسے پاسے جان دی اُس وِّچ هِںمت نهیں سی پَےںدی ۔ پر اکھیر اُه اّک گِآ۔ اُه تاں پای هَے سڑک, جِس راهیں اُه رُوس توں ِاّتھے آيا سی ۔ سهی ترھاں نهیں جان دِںدے تاں ٹھیک هَے, اُه بھّج جاوےگا۔ کِهڑا کوای بهُتی پُرانی گّل هَے? اتے اُه پھِر توں آپنی ندی اُجُوپکا, آپنا پِںڈ بےلےے دےکھےگا تے آپنے پّکے مِّتراں نُوں مِلےگا, ادھِآپکا اپھروسِنیآ ےےگورونا دے کول چلا جاوےگا تے مهںت دے چےلِآں کول, جِنھاں دے گھر وِّچ

بهُت سارے چَےری اتے سيو دے درّکھت هن۔ پھڑے جان دے ڈر نے سےاَومکا نُوں کای دِن تّک روکی رّکھِآ, پر آپنی ندی, آپنے پِںڈ, آپنے هم-اُمراں نُوں دےکھن دی ِاّچھا ِانّی تےج سی کِ سےاَومکا نے دِل وِّچ ِاه سُپنا سجا لِآ اتے مَوکا مِلدِآں هی مُپھت دے کھانے نُوں لّت مار کے سڑک 'تے بھّج آيا۔ هُن اُه بهُت کھُس سی کِ گھر جا رِها هَے۔ اُسنُوں لگدا سی کِ بےلےے پِںڈ ورگی ودھیآ تھاں هور کِتے وی نهیں تے ساری دُنیآں وِّچ اُجُوپکا ورگی کوای هور ندی نهیں هَے۔

چنّ دُمےل 'تے جا پهُںچِآ سی, سوےرا هو رِها سی, پر سےاَومکا تُرِآ جا رِها سی, تاجی دھُںد نال بھِّجی هوا 'چ ساه لَےںدا هويا تے ِاس گّل 'تے کھُس هُںدا هويا کِ هر کدم اُسنُوں گھر وّل لِجا رهے هن۔

(2)

لگدا هَے کِ ِانسان لای جِس کِسے گّل دی وی کلپنا کیتی جا سکے, اُه سارا کُّجھ بےاںت ساِابےریآ نے دےکھِآ تے مهِسُوس کیتا هَے تے اُس نُوں کِسے گّل 'تے هَےرانی نهیں هو سکدی۔ ِاسدے رستِآں 'تے بےڑیآں 'چ بںد کَےدیآں نے هجاراں کِلومیٹر پار کیتے هن, بھاری جںجیراں کھڑکااُںدے هواے, ِاس دے گربھ دیآں هنےریآں کھاناں 'چ اُهناں نے کھُداای کیتی۔ ِاسدیآں سڑکاں 'تے گھُںگرُوآں دی جھنکار دے نال انےکاں گّڈیآں هوا نال گّلاں کردیآں جاںدیآں هن, اتے ِاسدے سںگھنے جںگلاں 'چ بھّجدے هواے کَےدی بھٹکدے پھِردے هن, جانوراں نال لڑدے هن اتے کدے بستیآں جلا دِںدے هن; تاں کدے ایسا دے نام 'تے روٹی دا ٹُکڑا مںگ کے پےٹ بھردے هن۔

رُوس توں ِاّتھے وسن والِآں دی بھیڑ لّگی رهِںدی هَے, اُهناں دے کاپھلے آپنیآں گّڈیآں تھّلے رات لںگھااُںدے هن, دھُونی کول بَےٹھ کے اّگ سےکدے هن, دُوجے پاسے اُهناں دے ساهمنے, دُوجی دِسا 'چ وی جھُںڈاں دے جھُںڈ کںگال هو گاے, بھُّکھے نںگے, بِمار لوک ودھدے جاںدے هن, کَون جانے کِنّے هی رستے وِچکار مَوت دے مُوںه وِّچ چلے جاںدے هن, پر ِاّتھے کِسے لای کُّجھ وی نواں نهیں هَے۔

ساِابےریآ نے ِانّا جِآدا پرايا درد جھّلِآ هَے کِ هُن هَےرانی دی کوای گّل نهیں رهِ گای۔ جدوں سےاَومکا کِسے پِںڈ جاں بستی 'چوں لںگھدا هويا پُّچھدا, “رُوس نُوں کِهڑی سڑک جاںدی هَے ?" تاں ِاس 'تے کِسے نُوں وی کوای هَےرانی نا هُںدی۔

"ِاّتھے سارے راه رُوس نُوں جاںدے هن," اُهنُوں سِّدھا جِها جواب مِلدا تے جواب دےن

والا سڑک وّل ِاسارا کر دِںدا, جِوےں اُسدا راه دّس رِها هووے۔

سےاَومکا تُرِآ جا رِها سی, اُه نا تھکاوٹ مهِسُوس کر رِها سی, نا اُسدے دِل 'چ ڈر سی; اُه آپنی اجادی 'تے کھُس سی, رںگ-برںگے پھُّلاں والے مَےدان تے ڈاک والی بّگھی دیآں گھںٹیآں دی ٹن-ٹن اُهدے دِل 'چ اُتساه پَےدا کردی سی۔ کدے-کدے اُه گھاه 'تے پَے جاںدا تے جںگلی گُلاب دی جھاڑی هےٹھ گهِری نیںد سَوں جاںدا, جاں جےکر گرمی جِآدا هُںدی تاں سڑک کِنارے کِسے وی جھوپڑی 'چ بَےٹھ جاںدا۔ دِآلُو ساِابےریان اَورتاں اُهنُوں روٹی تے دُّدھ دے دِںدیآں سن, تے سڑک 'تے جاںدے کِسان کدے-کدے اُسنُوں آپنی گھوڑا- گّڈی 'چ بِٹھا لَےںدے سن۔

"بجُرگو, گّڈی 'چ بِٹھا لوو, ديا کرو !" نےڑيوں کوای گھوڑا-گّڈی لںگھدی, تاں سےاَومکا بےنتی کردا۔

"ماتا روٹی دے دے,” پِںڈاں 'چ اُه اَورتاں توں مںگدا سی۔ سارِآں نُوں اُهدے 'تے ترس آاُںدا تے سےاَومکا دا ڈھِّڈ بھرِآ رهِںدا۔

 

(3)

دو هپھتے لںگھ گاے۔

سےاَومکا کای راه تے پِںڈ پِّچھے چھّڈ آيا سی۔ اُسنے هِںمت نا هاری, ارام نال تُردا جا رِها سی ۔ هاں, کدے-کداایں اُه لوکاں توں پُّچھ لَےںدا سی:

"رُوس کِنّی دُور هَے ?"

"رُوس ? هاں نےڑے نهیں هَے ۔ چلدے جااَو, سردیآں تّک پهُںچ جااَوگے, جاں ساِاد کُّجھ پهِلاں هی۔"

"تے کی سردی جلدی آاُن والی هَے ?"

"نهیں ٹھںڈ آاُن 'چ هالے سماں باکی هَے۔ هالے تاں پّتجھڑ وی نهیں آای۔”

سےاَومکا جدوں کِسے پِںڈ 'چوں لںگھدا, جاں جدوں اُس نُوں دُور توں هی گِرجے دا اُّچا چِّٹا گھںٹا-گھر 'تے اُهدے اُّتے سُنهِری سلیب دِکھاای دِںدی, تاں اُهدیآں اّکھاں 'چ هںجھُو آ جاںدے, دِل 'چ کھُسی اُّٹھدی۔ اُه ٹوپ لاه لَےںدا, گوڈِآں بھار هو جاںدا تے روںدے هواے پرارتھنا کردا:

"هے رّبا, جلدی ٹھںڈ آ جاوے ۔"

کدے-کدے سےاَومکا نُوں سڑک کِنارے لّکڑی دی سلیب لّگی دِکھاای دِںدی, نےڑے- تےڑے کوای گھر نهیں, کِتے وی پهِرےدار دی کوٹھی تّک نهیں; بّس ِاّک هور جںگل تے دُوجے پاسے ڈُوںگھی کھّڈ هی هُںدی۔

اجِها سلیب دےکھ کے سےاَومکا سوچاں 'چ پَے جاںدا, هر وار اُسنُوں آپنے ماں-پيو دی ےاد آ جاںدی, کھُّلے مَےدان وِچکار لّگِآ تںبُو ےاد آ جاںدا, جِس وِّچ اُه مرے سن, تے سےاَومکا ساری تھکاوٹ بھُّل کے تےج تُرن لّگدا۔

"گھر ! گھر !"

لاَو! آکھِر ِاّک سهِر آ گِآ...

چُوںگی چَوںکی توں اّگے سےاَومکا نُوں سّجے-کھّبے ِاّٹاں دے گھر وِکھاای دِّتے, مٹمَےلے گھراں دیآں چھّتاں هریآں, لال جاں سُرمای سن ۔ اّگے پّتھراں دے سپھَےد مکان سن۔ گلیآں وِّچ مُرگیآں گھُںم رهیآں سن, سُور گھُر-گھُر کر رهے سن۔ پھِر اُّچی چاردیواریآں اتے هرے- بھرے وِهڑِآں دی لڑی سُرُو هو گای, ڈاک چَوںکی دے کول کالیآں-سپھَےد دھاریآں والے کھںبھے لّگے هواے سن۔ کھُّلے چَوںک وِّچ لوهے دے جںگلے دے پِّچھے اُّچا گھںٹاگھر سی اتے اُسدے بِلکُل ساهمنے ِاّٹاں دا پتلا بُرج سی۔ اُس اُّتے ِاّک سِپاهی چّکر لا رِها سی اتے اّگے پھِر سهِر دی چَوںکی دیآں بُرجیآں دِکھاای دےن لّگیآں۔

سےاَومکا بِناں رُکے هی سهِر وِّچوں نِّکل گِآ تے پھِر توں کھُّلی سڑک 'تے جا پهُںچِآ۔ ِاّتھے اُه نِسچِت هو کے آپنی مستی 'چ جا رِها سی۔

 

(4)

جِوےں-جِوےں سےاَومکا دُور هُںدا جا رِها سی, اُوےں هی اُس نُوں ٹھںڈ دے جلدی آاُن دیآں نِسانیآں دِکھاای دے رهیآں سن۔ "کوای گّل نهیں۔ جلدی هی ٹھںڈ سُرُو هو جاوےگی," سےاَومکا دے دِل 'چ آاُںدا تے اُهنُوں لگدا کِ اُسدا پِںڈ هُن نےڑے هی هَے۔ کھےتاں وِّچ رںگ-بِرںگیآں تِتلیآں نهیں اُّڈ رهیآں سن, ٹِّڈے نهیں سی اُّچھل رهے, درّکھتاں دیآں پّتیآں جھڑن نهیں لّگیآں سن, گھاه سُّکن نهیں لّگی سی, اسمان 'تے اکسر هلکے- هلکے سُرمای بّدل چھا جاںدے سن تے رات نُوں ٹھںڈک هو جاںدی سی ۔

پر سےاَومکا سوچدا سی: “هُن تاں تھوڑی هی دُور اَے۔ بّس هُن چھےتی هی گھر پُهںچ جاواںگا۔" سےاَومکا سڑک 'تے تُردا جا رِها سی, بھُّکھ اُس نُوں تںگ کر رهی سی ۔ سوےر دا اُس

نے کُّجھ نهیں سی کھادھا۔

جھاڑیآں وِچکار ِاّک آدمی چَوںکڑی مار کے بَےٹھا کُّجھ کھا رِها سی ۔ اُس نُوں دےکھ کے سےاَومکا رُک گِآ۔ اُه نپھرت بھریآں نجراں نال دےکھ رِها سی کِ کِوےں اُه آدمی اںڈا چھِّل کے دںداں نال چّب رِها سی تے اُّپروں روٹیآں کھا رِها سی۔

"تَےنُوں کی چاهیدَے ?” اُس آدمی نے پُّچھِآ۔ اُه نا هی اُّٹھِآ تے نا هی اُسنے کھانا بںد کیتا۔

سےاَومکا چُّپ-چاپ کھڑا رِها۔

اُه آدمی نَوجوان نهیں سی۔ چِهرے 'تے هلکی جِهی داڑھی سی, اّکھاں سّکی تے دھسیآں هوایآں سن, مُوںه دا ماس کنکونّا هو گِآ سی تے کھُسک هواواں نال پھٹ گِآ سی۔ پَےراں 'چ اُسنے چمڑے دے جُّتے پهِنے هواے سن, موڈھے 'تے بھڑکااُو رںگ دا کوٹ تے سِر 'تے ٹوپی سی۔

"تَےنُوں کی چاهیدا هَے ?" سےاَومکا وّل دےکھ کے اُس نے پھِر پُّچھِآ۔

“بابا,” سےاَومکا ڈردے هواے بولِآ, "ایسا دے نام 'تے تھوڑی جِهی روٹی دے ديو...”

“اَو بھاای, مَےں تاں کھُد چںگے لوکاں توں مںگی هَے.. پر لَے, وںڈ لَےںدے هاں۔"

اُسنے روٹی دا ٹُکڑا دِّتا تے پھِر پُّچھِآ, "تُوں کَون هَےں ? کِّتھوں آيا ?”

"گھر جا رِها هاں... رُوس وِّچ ۔"

"رُوس ? مَےں وی رُوس جا رِها هاں ۔ تُوں کِاُں جا رِها هَےں ?”

سےاَومکا اُسنُوں آپنی ساری کهانی سُنااُن لّگا۔ اُه دّس رِها سی کِ اُسنُوں بَےرک وِّچ کِنّی بےچَےنی هُںدی سی; کِوےں اُسدا دِل گھر جان نُوں کردا سی تے کِوےں اُه رات نُوں بھّجِآ سی ۔ بُّڈھا اُسدیآں گّلاں سُنی جا رِها سی تے ِاںجھ سِر هِلا رِها سی, جِوےں کِسے گّل 'تے اُسدی تاریپھ کر رِها هووے۔

“ساباس بےٹے۔” سےاَومکا دا هّتھ تھپتھپااُںدے هواے بُّڈھے نے کِها, "پر جِںدگی کھراب هی هووےگی۔ لگدا هَے مےرے هی کدماں 'تے چّلےںگا; نا تَےنُوں گھر دےکھن نُوں مِلےگا, نا تےرا کوای ٹھِکانا هووےگا... کُّتے والی جِںدگی… بِلکُل کُّتے والی۔"

"بابا تُسیں کَون هو?" سےاَومکا نے بڑی دِلچسپی نال پُّچھِآ تے بُّڈھے دے ساهمنے بَےٹھ گِآ۔

"مَےں کَون هاں ? کوای وی نهیں… بّس اَےوےں هی... ِاّک انجان بُّڈھا۔" بُّڈھے نے ڈُوںگھا

ساه بھرِآ تے مُوںه 'تے هّتھ پھےرِآ, جِوےں چِهرا پُوںجھ رِها هووے۔

"هاں بھاای... هَے تاں تُوں چھوٹا جِها هی, پر دےکھ تَےنُوں گھر دی للک واپس کھِّچ رهی هَے۔ بّس, همےسا ِاهی هُںدا هَے, گھر نا هويا, سکی ماں هوای... اجِهی هَے گھر دی للک, کھِّچی جاںدی هَے, کھِّچی جاںدی هَے.. ِاس توں بِناں کِتے چَےن نهیں۔ ِاّک وار جا کے اُهنُوں جیا بھر کے دےکھ لِآ, بّس دِل نُوں چَےن آ گِآ۔"

"تاں پھِر, بابا, مَےں سردی تّک رُوس پهُںچ جاواںگا کِ نهیں ?”

"نهیں, نهیں پهُںچ سکےںگا۔ کِاُںک ٹھںڈ پَےن لّگ جاوےگی تے تےرے سریر 'تے کوای گرم کّپڑا تّک نهیں ۔ مَےں تاں گِآ هاں, مَےنُوں پتا هَے۔ بّس کهِ دِّتا کِ نهیں پهُںچےںگا, ٹھںڈ نال آکڑ جاوےںگا۔"

اُسدیآں ِاه گّلاں سُن کے سےاَومکا دے کالجے 'تے سّپ ریںگن لّگے۔ بُّڈھا وی سوچاں وِّچ ڈُّب گِآ۔ دووےں سِر جھُکاای چُّپ-چاپ بَےٹھے رهے۔

سےاَومکا نُوں هُن ِاه کھِآل آ رِها سی کِ کِوےں اُه ٹھںڈ 'چ آکڑ جاوےگا تے ِاه سوچ کے اُس نُوں دُّکھ هو رِها سی کِ بےلےے وِّچ کِسے نُوں ِاسدی کھبر وی نهیں هووےگی۔ بُّڈھا آپنی سوچ رِها سی تے چُّپ- چاپ مُّچھاں هِلا رِها سی۔

"تاں پھِر کِّدھر نُوں چّلِاَےں تُوں ?” اچانک بابے نے پُّچھِآ تے اُّٹھ کے کھڑا هو گِآ۔

"مَےں تاں بابا گھر نُوں جا رِها هاں..."

"مَےں وی گھر جا رِها هاں۔ چّل ِاکّٹھے چلدے هاں۔"

دووےں چُّپ-چاپ سڑک 'تے پهُںچے تے پَےر دھردے اّگے لںگھ گاے۔

 

(5)

سام ڈھل آای سی۔ دُپِهر توں هو رهی کِنمِن نال سےاَومکا تے بُّڈھا بھِّج گاے سن۔

“چّل, بھاای مےرے, چّل," بُّڈھا اُسنُوں هِںمت دے رِها سی۔ "تےج-تےج پَےر چُّک۔ نهیں تاں ِاه ٹھںڈ سچمُّچ آ پهُںچےگی تے اسیں هالے پهاڑاں* تّک وی نهیں پهُںچے۔ اُدوں اسی کی کراںگے ? پھِر تاں بّس کںم هی نِّبڑ جاوےگا۔"

"چّل رِها هاں, بابا۔"

"اُںجھ وی سانُوں بڑی دےر هو گای هَے۔ مَےنُوں ڈر هَے کِتے پالا** نا پَےن لّگ جاوے۔ پھِر تاں بُهت بُری هووےگی۔

 

 

 

گھر دی للک

 

نِکولاای تےلےسوو

 

انُواد - گگن

کهانی اتے ِاسدے لےکھک بارے

 

ِاه آپنے آپ وِّچ ِاّک جِکرےوگ گّل هَے کِ اُّنیویں سدی دے جِنھاں مهان رُوسی لےکھکاں نے آپنیآں رچناواں راهیں آپنے دےس دے آم لوکاں نُوں اگِآن اتے جُلم-اّتِآچار دے هنےرے وِّچوں باهر کّڈھ کے رَوسنی دی دُنیآں وِّچ لِآاُن دی کوسِس کیتی هَے, آم تَور 'تے اُهناں نے بّچِآں بارے لِکھِآ هَے۔ ِاه سُبھاوِک وی هَے, کِاُںک جو مهاںپُرس آپنے دےس اتے سمُّچی منُّکھتا دے بھوِّکھ نُوں لَے کے چِںتت سن, اُه بّچِآں بارے وی سوچدے هن کِاُںک بھوِّکھ بّچِآں دا هی هُںدا هَے۔

ِاه وی دھِآن دےن ےوگ گّل هَے کِ اُّنیویں سدی دے رُوسی لےکھک جدوں وی بّچِآں بارے لِکھدے هن تاں اُه آم تَور 'تے سدا هی بّچِآں دے دُّکھاں دی گّل کردے هن ۔ جے اُس سمےں دے رُوسی سماج نُوں دےکھیاے تاں ِاه ِاّکدم سُبھاوِک لگدا هَے۔ رُوس وِّچ اُّنیویں سدی لوکاں دی کںگالی اتے دُّکھاں دا ےُّگ سی۔ 1861 تّک دےس وِّچ بھُو-گُلام پرتھا سی۔ ِاس انُسار کِسے وی جِمیںدار دی جمین 'تے جو کِسان رهِںدا سی, اُه اُسدا داس هُںدا سی ۔ جِمیںدار اُهناں نُوں کھرید-وےچ سکدا سی اتے کوڑے مار-مار کے اُهناں دی جان لَےن 'تے وی اُه کِسے سجا دا هّکدار نهیں سی هُںدا۔ 1861 وِّچ بھُو- گُلام پرتھا کھتم هون توں بااد وی آم لوکاں دے جیون وِّچ کوای بدلاا نهیں آيا۔ گریب پهِلاں دی ترھاں هی بھُّکھ, هّڈ-بھنّویں مِهنت اتے امیراں دے جُلم دا سِکار سن ۔ بّچِآں دی هالت اُدوں وِسےس رُوپ وِّچ ترسےوگ سی۔ اکال, بھُّکھمری وِّچ مَوت اتے کالے پانی دی سجا دے چلدے سڑکاں 'تے بےگھر, ےتیم بّچِآں دی بھرمار سی ۔ گریب گھراں وِّچ بّچے چھوٹی اُمر وِّچ هی دو ڈںگ دی روٹی کمااُن لای هّڈ-بھنّویں مِهنت کردے سن اتے جِآداتر اُمروں پهِلاں هی مَوت دا سِکار بندے رهِںدے۔ ِاّتھوں تّک کِ امیر گھراں دے بّچے وی, جِهناں نُوں کِسے گّل دی تںگی نهیں سی, اتے جِهناں نُوں پڑھن-لِکھن دے مَوکے پراپت سن, اُه وی جیون دی سّچی کھُسی اتے اجادی توں وِهُونے سن۔ اجِهے سماج وِّچ بّچِآں دے جیون دے دُّکھاں دا کهانیآں وِّچ ودھےرے جگھا گھےرنا سُبھاوِک هی سی۔

پر مهّتوپُورن گّل ِاه هَے کِ اجِهے جِآداتر لےکھکاں نے اسهِ دردبھرے جیون دے هنےرمای پّکھاں دے دِل ٹُںبوےں چِّترن دے نال هی اُسدے رَوسن پّکھاں نُوں وی دِکھايا هَے۔ آم تَور 'تے اکےوےں بھرے جیون, انِآں اتے دُّکھاں دے پهاڑاں وِّچوں بھلاای اتے سّچ دے سومے وی ِاهناں کهانیآں وِّچ پھُّٹدے هواے دِسدے هن۔ نِکولاای تےلےسوو دی پےس کیتی جا رهی کهانی 'گھر دی للک' وی اجِهی هی کهانی هَے۔

نِکولاای تےلےسوو دا جنم 1867 وِّچ هويا سی, بھاو رُوس وِّچ بھُو-داس پرتھا نُوں کھتم

کیتے جان دے چھے ورھے اُپرںت, اتے مَوت 1957 وِّچ هوای جدوں سماجوادی ِانکلاب توں بااد چالی سالاں دا سماں بیت چُّکا سی ۔ جوانی وِّچ تےلےسوو نے گِآن پرسار دا کںم کیتا۔ بّچِآں لای اُه کهانیآں اتے کوِتاواں دے سںگرهِ چھاپدے سن ۔ ماسکو کول هی اُهناں نے ِاّک سکُول وی کھولِآ سی۔ 1894 وِّچ اُس سمےں ِاّک مهان مانوتاوادی اتے ےتھارتھوادی لےکھک اَےنتون چَےکھو دی سلاه 'تے تےلےسوو نے دُور ساِابےریآ دی ےاترا کیتی, تاں جو لوکاں دے جیون نُوں چںگی ترھاں دےکھِآ جا سکے ۔

اُهناں دِناں وِّچ جار دی سرکار رُوس دے ےُورپی بھاگ دے گریب کِساناں نُوں ساِابےریآ دے سُنّسان ِالاکِآں وِّچ وسا رهی سی۔ اُرال پار دے کھےتراں وِّچ رےلوے لاایناں ناںه دے برابر هی سن۔ کِسان آپنے پرِواراں دے نال گھوڑاگّڈیآں 'تے ےاترا کردے سن ۔ لںمے رستے وِّچ اُه بھُّکھے رهِںدے, بِماریآں دا سِکار هُںدے, ٹھںڈ نال مردے, بّچے ےتیم هو جاںدے, ماں-پيو بّچِآں بِناں رهِ جاںدے ساِابےریآ دے کےںدری بھاگ وِّچ تےلےشوو نے اجِهیآں بهُت ساریآں بَےرکاں دےکھیآں, جو ِاهناں کِساناں دے بےگھر هو گاے بّچِآں نال بھریآں پایآں سن ۔ ساِابےریآ توں مُڑن اُپرںت تےلےسوو نے لِکھِآ: "ِاهناں بّچِآں دے ماتا-پِتا جاں تاں رستے وِّچ هی مر گاے, جاں پھِر باکی پرِوار نُوں کںگالی اتے بھُّکھمری توں بچااُن دی کوسِس وِّچ آپنے بّچِآں نُوں, جِهناں دے بچن دی کوای اُمید نهیں سی, چھّڈ کے اّگے ودھ گاے۔ اُهناں وِّچ ِانّی نا تاکت نهیں سی, تے نا هی ِانّا پَےسا سی کِ اُه رُک کے بّچِآں دے مر جان دا ِاںتجار کردے, ِاس لای اُه اُهناں نُوں مرے منّ کے هی اّگے ودھ جاںدے هن۔ بےسّک, ِاس ترھاں چھّڈے گاے جِآداتر بّچے بیماری توں ٹھیک نهیں سی هُںدے, پر اجِها وی هُںدا سی کِ بّچے دی هالت سُدھر جاںدی اتے پھِر اُه 'رّب دی اَولاد' بن جاںدا هَے۔"

تےلےشوو دیآں سبھ توں چںگیآں کهانیآں ِاهناں ابھاگے بّچِآں بارے هی هن۔ ماں-باپ بِمار نِکولا نُوں چھّڈ کے چلے گاے, اُه ٹھیک هو گِآ اتے کِسے دا نهیں رِها— ِاه هَے 'گریبی' کهانی دا کتھانک۔ 'نواں سال' کهانی وِّچ لےکھک ِاس گّل دا ورنن کردا هَے کِ کِس ترھاں بُّڈھے سِپاهی میترِچ نُوں ِاهناں ابھاگے بّچِآں 'تے ترس آاُںدا هَے اتے اُه آپنیآں لوڑاں 'چوں کٹَوتی کرکے اُهناں لای نوےں سال 'تے توهپھے دا پربںدھ کردا هَے۔

پےس کهانی 'گھر دی للک' وی ِاّک اجِهی کهانی هی هَے, 1896 وِّچ پرکاسِت ِاه کهانی ِاّک اجِهے بّچے دی کهانی هَے جو ساِابےریآ جاںدے هواے اناتھ هو گِآ سی اتے اُه هُن واپس گھر مُڑن دی کوسِس کر رِها هَے۔ ِاسے دَوران اُه گںبھیر رُوپ وِّچ بِمار هو جاںدا هَے اتے کالے-پانی توں بھّج کے آيا ِاّک اپرادھی بِمار پَے گاے بّچے نُوں بچااُن لای سهِر لَے جاںدا هَے اتے کھُد پُلِس دے هّتھ آ جاںدا هَے ۔ اسیں نهیں جاندے کِ اُسنے کی اپرادھ کیتا سی ۔ پر اسیں

دےکھدے هاں کِ اُه آپنی ِاّچھا نال آپنی اجادی, اتے ساِاد, آپنے جیون دی بلی دے دِںدا هَے تاں کِ ِاّک انجان بّچے نُوں مَوت دے مُوںهوں بچايا جا سکے اتے اُسدی ِاهی منُّکھتا, ِاهی کُربانی, ِاهی هِںمت پاٹھکاں دے دِلاں نُوں چھُوه جاںدی هَے۔

کهانی بّچِآں دے ساهمنے اُس اپرادھی راهیں, دُوجِآں لای جِاُون اتے مرن والا ِاّک کِردار پےس کردی هَے۔ نال هی ِاّک هور ڈھںگ نال ِاه وی دّسدی هَے کِ گریبی اتے دابے دیآں سماجِک پرتھِتیآں اکسر اجِهے لوکاں نُوں اپرادھی بنا دِںدیآں هن جو اتِاںت مانوی گُناں, بهادری اتے تِآگ نال بھرے هُںدے هن۔ اپرادھ دے کارن آم تَور 'تے سماجِک هالاتاں وِّچ پاے هُںدے هن, ِاس گّل نُوں سمجھن والے بّچے هی کّل وّڈے هو کے اجِهے سماج دا نِرمان کر سکدے هن, جو اپرادھ اتے اپرادھی نهیں, سگوں اُّچیآں منُّکھی کدراں-کیمتاں اتے بِهتر ِانسان پَےدا کرے ۔

 

-پرکاسک

 

گھر دی للک