ਆਵਾਜ਼ਾਂ

ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ, ਤਾਂਬੇ ਵਰਗੀ ਤਪੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਸਵਾ ਨੇਜੇ ਤੇ ਸੂਰਜ ਬੰਦਾ ਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ, ਮੱਛੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਪਈ ਭੁੱਜ ਜਾਂਦੀ। ਤਿੱਖੜ ਦੁਪਹਿਰ ਤੇ ਉਤੋਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਹੁੱਸੜ। ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਦਗੜ ਦਗੜ।

ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ; 1810 ਦੇ ਦਿਨ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਝੂਲਦੇ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ।

ਸ਼ਹਿਰ ਇਕ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੋ; ਮਿਆਨ ਇਕ ਤੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ; ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਮਿਆਨ ਇਕ ਤੇ ਇਕ ਤਲਵਾਰ: ਸ਼ਹਿਰ ਇਕ ਤੇ ਇਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ।

ਮੁਲਤਾਨ ਇਕ ਨੂੰ ਛਡਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਛੱਡ ਜਾਏ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖ਼ਾਂ ਛੱਡ ਜਾਏ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਅੱਜ ਹੋ ਕੇ ਰਹੇਗਾ। ਇਹ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਘੈਂਸ ਘੈਂਸ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ।

ਲੋਕ ਤੰਗ ਪੈ ਗਏ ਹਨ, ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਨਾਲ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਘੋੜ ਦੋੜ, ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਗਰਜਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਚਮਕ, ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬੜ੍ਹਕਾਂ, ਗਭਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਅਰੇ, ਜੋਸ਼ ਨਿਮਾਜ਼ੀਆਂ ਦੇ, ਜਲਾਲ ਬਹਾਦਰਾਂ ਦਾ, ਹਿੰਮਤ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਜਵਾਂ ਮਰਦਾਂ ਦਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਗਰਮੀ ਉਡਦੇ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਭੁੰਨ ਸਕਦੀ ਏ, ਬਹਾਦਰਾਂ ਦੇ ਵਲਵਲੇ ਅੰਧ ਭੁੰਨੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਮੁਲਾਤਨ ਦੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਡਰਦਾ ਏ। ਸੂਰਮੇ ਜੁੱਤੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਗਿਣਦੇ। ਤਲਵਾਰਾਂ ਅੱਜ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਉਠਣਗੀਆਂ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਕ ਵਸਨੀਕ ਆਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਤੋੜਨਾ ਕੋਈ ਆਸਾਨ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਟੇਢੀ ਖੀਰ ਏ। ਸਿੱਧੀ ਉਂਗਲੀ ਘਿਓ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੱਕ ਨਵਾਬ ਕੋਲ ਰਾਸ਼ਨ ਏ, ਕਿਲੇ ਦਾ ਫਾਟਕ ਨਾ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ। ਤੋਪਾਂ ਨੇ ਕੀ ਭੰਨਣਾ ਏ? ਕਿਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰਾ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਤੇ ਦੋ ਬੰਦੇ ਸਿਰ ਨਾਲ ਸਿਰ ਜੋੜ ਕੇ ਸੌਂ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੀਵਾਰ ਨਾ ਟੁੱਟੀ, ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਮੁਹਾਰਾਂ ਮੋੜਨੀਆਂ ਹੀ ਪੈਣੀਆਂ ਨੇ। ਮੁਲਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਏ। ਜੇ ਮੁਲਤਾਨ ਫ਼ਤਿਹ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਸਰਹੱਦ

ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਏ ਤੇ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਸ਼ੌਰ ਜਾ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਣਗੇ। ਤੇ ਜੇ ਮੁਲਤਾਨ ਨੇ ਏਥੇ ਹੀ ਮੂੰਹ ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਕੇ ਮੰਗਿਆਂ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ। ਲੋਕਾਂ ਟਿਕਚਰਾਂ ਕਰ ਕੇ ਮੂੰਹ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲਾ ਦੇਣਾ ਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸਿਰਫ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖ਼ੁਦ ਮੁਖ਼ਤਾਰ ਰਹਿਣਾ ਸਿਖਿਆ ਏ। ਇਸ ਕਦੇ ਵੀ ਈਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਮੌਜ ਆਈ ਤੇ ਖਰਾਜ ਭੇਜ ਛਡਿਆ ਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਤੇ ਠੱਠ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇਹਦੇ ਖਾਮੀਰ ਦੀ ਤਾਸੀਰ - ਏ। ਇਹਦਾ ਉਤਲਾ ਰੂਪ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਇਕ ਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਏ। ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਏ। ਖੁਦਾ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਏ। ਮਲੰਗਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਏ। ਇਹ ਮਲੀਆ ਮੇਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਹਨੂੰ ਕੋਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਅਜੇ ਜੰਮਿਆ ਨਹੀਂ। ਕਈ ਆਏ ਤੇ ਕਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਵਸਦਾ ਏ ਤੇ ਵਸਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਜਾਓ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਿਓ, ਜਾਓ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਚਾਦਰਾਂ ਤਾਣ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਓ। ਮੁਲਤਾਨ ਬਲੀ ਮੰਗਦਾ ਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਲਹੂ ਦਾ ਪਿਆਸਾ ਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਆਦਮਖੋਰ ਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਕਾਸਾ ਆਦਮ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਏ। ਲਹੂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਵਗਾ ਦਿਓ। ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੀਨਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਾਰੋ। ਤੇ ਏਨਾ ਉਚਾ ਕਰ ਦਿਓ ਕਿ ਉਹਦੇ ਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਬੁਰਜ ਨਜ਼ਰ ਆ ਜਾਣ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕਰ ਸਕਦੇ ਓ, ਤੇ ਫੇਰ ਮੁਲਤਾਨ ਤੁਹਾਡਾ ਏ। ਨਹੀਂ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਲਤਾਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਏ। ਰਹੇ, ਖਾਓ, ਪੀਓ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਫੜੋ। ਇਹ ਖਾਲੀ ਜੈਕਾਰੇ ਤੇ ਫੋਕੇ ਨਾਹਰੇ ਇਹ ਪੁਠੀਆਂ ਸਿਧੀਆਂ ਪੱਗਾਂ, ਇਹ ਲਿਸ਼ਕਦੇ ਨੇਜੇ, ਇਹ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀਆਂ ਤੋਪਾਂ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਕੱਖ ਭੰਨ ਕੇ ਦੂਹਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਦੇ ਖਿਆਲ ਸਨ।

ਤੁਹਾਡੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਸੁੰਮਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਪੁੱਟ ਖਾਧੀ ਏ। ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਜੀਉਣਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਲੜਾਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਐਵੇ ਈ ਨ੍ਹਾਉਣ। ਜੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਉਸ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੰਗਣ ਪੁਆ ਦੇਣੇ ਨੇ। ਜੇ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾਂ ਦੀ ਨੌਬਤ ਖੜਕ ਪਈ ਤੇ ਫੇਰ ਕਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹੋਂ ਗਰਾਹੀ ਖੋਹ ਕੇ ਲੈ ਚਲਿਆ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਆਇਆ ਉਸ ਸਾਡੀ ਉਨ ਹੀ ਲਾਹੁਣੀ ਏ। ਭਾਵੇਂ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾਂ ਹੋਵੇ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਬੰਦੇ ਕਦੋਂ ਆਖਣੋ ਮੁੜਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤੇ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾਂ ਨੂੰ, ਉਹ ਤੇ ਖੁਦਾ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਖੁਦਾ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ ਤੇ ਫੌਜਾਂ ਹਰਲ ਹਰਲ ਕਰਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਬਜ਼ਾ ਈ ਏ ਤੇ ਫੇਰ ਕੀ ਏ? ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ਫਰ