ਵਿਧੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਸਣ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧ-ਬਿੰਬ ਯਥਾਰਥ ਦੀਆਂ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਜੁਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਗਤੀ ਨੂੰ ਜੁੰਬਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੂਰਕ ਵੇਰਵੇ ਵੀ ਹਨ। ਪਾਤਰ ਦੀ ਕਾਵਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਮਹਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨੂੰ ਉਘਾੜਦਾ ਤੇ ਭਿੜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਡੋਲ ਹੀ ਪੂਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮੇਟਦਾ ਹੋਇਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਖੰਡਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸਿਰਜ ਦੇਂਦਾ ਹੈ:

ਬਲਦਾ ਬਿਰਖ ਹਾਂ, ਖ਼ਤਮ ਹਾਂ, ਬਸ ਸ਼ਾਮ ਤੀਕ ਹਾਂ

ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਬਹਾਰ ਦੀ ਕਰਦਾ ਉਡੀਕ ਹਾਂ

 

ਅੱਗ ਦਾ ਸਫ਼ਾ ਹੈ ਉਸ ਤੇ ਮੈਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸਤਰ ਹਾਂ

ਉਹ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ ਗ਼ਲਤ ਹਾਂ ਕਿ ਠੀਕ ਹਾਂ

ਪਾਤਰ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਕ ਤਣਾਉ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਤਣਾਉ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਚੇਤਨਾ ਹਸਤੀ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਤਣਾਉ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਣਾਉ ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਵੇਦਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਟੇਕ ਇਸ ਤਣਾਉ ਵਿਚ ਖੁਰਦੀ ਤੇ ਖੀਣ ਹੁੰਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਤਣਾਉਸ਼ੀਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਮੁੱਕ ਖੇਡ ਵਿਚ ਟੁੱਟਦੇ, ਮੁੱਕਦੇ ਬਿਨਸਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਚ ਰਹੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਅਖੁੱਟ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਉਤੇ ਜੋ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਅੰਦਰੇ-ਅੰਦਰੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਤਰ ਨੇ ਬੜੀ ਤਿੱਖੀ ਤੇ ਵਿੰਨ੍ਹਵੀਂ ਵਿਅੰਗ- ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਵਿਅੰਗ-ਬੋਧ ਮਨੁੱਖੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ- ਬਿੰਬ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਜਸ਼ਨ ਵਿਚ ਮਟਕਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਸ਼ਨ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਨਾਇਕ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਵਿਚ ਖੁਰਦਾ ਹਾਰਦਾ ਜਾਂ ਨਿਖੁੱਟਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਖੰਡ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਵਿਵੇਕ ਦਾ ਅੰਗ ਸਮਝਦਾ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਭੋਗਦਾ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਅਜ਼ਮਤ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਪਰਪੱਕ ਕਰਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਾਤਰ ਦੀ ਚੰਡੀ ਹੋਈ ਦਵੰਦਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੀ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਪੂਰਕ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਠਰੰਮੇ ਅਤੇ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਨਿਖਾਰਦੀ ਤੇ ਉਘਾੜਦੀ ਹੈ:

ਸਮੁੰਦਰ ਸੀ ਨਮਕ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਵੀ ਸੀ

ਤਦੇ ਹਰ ਲਹਿਰ ਏਦਾਂ ਤੜਪਦੀ ਸੀ

ਅਜੀਬ ਸਾਜ਼ ਸੀ ਜੋ ਵਿਚ ਸਿਵੇ ਦੇ ਸੜ ਕੇ ਵੀ

ਉਦਾਸ ਰਾਤ ਦੀ ਕਾਲੀ ਹਵਾ 'ਚ ਵਜਦਾ ਰਿਹਾ

 

ਸੀ ਸਮਝਦਾਰ ਬੜਾ ਸਾਡੇ ਦੋਰ ਦਾ ਸੂਰਜ

ਕਿ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਚੜ੍ਹਾਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।

ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਵਿਅੰਗ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਭਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਵਿਰਾਟ ਦਰਸ਼ਨ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਸੂਖ਼ਮ ਬੋਧ ਵਿਚ ਮਲਕੜੇ ਉਤਰਦਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਾ-ਅਨਾਪਾ, ਆਤਮ-ਅਨਾਤਮ ਨਿੱਜ ਤੇ ਪਰ ਅਥਵਾ ਸੂਖ਼ਮ ਤੇ ਵਿਰਾਟ ਦੇ ਦਵੰਦਮਈ ਵਿਰੋਧ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਅਖੰਡ ਬੋਧ ਵਿਚ ਘੁਲਦੇ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਯਥਾਰਥ-ਬੋਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਦੀ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਿਅੰਗ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦੀ ਸਹਿਜ ਵਿਧੀ ਹੈ।

ਜਦ ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਨਿਜ਼ਾਮ ਉਤੇ ਕਾਬਿਜ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਦੰਭ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਟਾਖਸ਼ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਸਿਖਰਾਂ ਛੂੰਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਟਕੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਵਿਚ ਵਿਅਗਮਈ ਤਕਰਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਣ ਦਾ ਆਪ ਮੁਹਾਰਾ ਗੁਣ ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਰਥ ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਸ ਏਨਾ ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ ਜਲਾਓ ਫੁੱਲ

ਅੱਗ ਮੈਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲੈ ਗਈ ਕਹਿ ਕੇ ਚੋਰ ਚੋਰ

 

ਰਾਤ ਮੇਰੀ ਹਿੱਕ ਉਤੇ ਲਿਖ ਗਈ ਸੰਗੀਨ

ਬੰਦਾ ਬਣ ਜਾ ਪਾਣੀਆਂ ਪੱਥਰ ਨਾ ਸਾਡੇ ਖੋਰ

 

ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ ਵੀ ਦਿਲ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਗੋਂਦੀ ਸੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈ

ਫਿਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਦੇ ਗਲ ਅੰਦਰ ਫਸ ਗਈ ਇਕ ਅਠਿਆਨੀ

 

ਹੋਵੇ ਪੇਸ਼ ਸਵੇਰਾ ਸੂਰਜ ਦਾ ਜਾਇਆ

ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰ 'ਚ ਮੈਨੂੰ ਹਾਕ ਪਈ

ਏਨਾ ਸੱਚ ਨਾ ਬੋਲ ਕਿ ਕੱਲਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇਂ

ਚਾਰ ਕੁ ਬੰਦੇ ਛੱਡ ਲੈ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਲਈ

ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਉਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੇਤਨਤਾ, ਕਟਾਖ਼ਸ਼ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਸਲ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਕਾਬਿਜ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਤਣਾਉ ਨੂੰ ਅਰਥ ਦੀ ਯਾਦ ਪੱਧਰ ਤੇ

ਇਸ ਸ਼ਾਮ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਹਾਂ

ਫਿਰ ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ ਉਦੈ ਹੋਵਾਂਗੇ ਭਲਕੇ

 

ਪੈ ਚੱਲੀਆ ਤੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਤਰਕਾਲਾਂ

ਪਰ ਵਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਮ ਸੂਬ੍ਹਾ ਦੀ ਝਲਕੇ

ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਮਈ ਵਿਵੇਕ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸੰਤੋਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ। ਸਗੋਂ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਪੈਂਤੜੇ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਿਤੀ ਦੀਆਂ ਗੁੱਥੀਆਂ ਤੇ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੇ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੇ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੈਂਤੜੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਨਸ਼ਤਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਇਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਉਘਾੜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਕਟਾਖਸ਼ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤਕ ਵੀ ਬਣ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਵਿਅੰਗ ਦਾ ਵਿਵੇਕ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿਚ ਰਮੀ ਹੋਈ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਜਿਸ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਕਲਮ, ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਸਲ ਗੌਰਵ ਦਾ ਮਰਮ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਚਿਪਕਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪਾਤਰ ਦੀ ਕਾਵਿ ਸਾਧਨਾ ਵਿਚ ਇਸ ਮਰਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਉਦੈ ਹੋਏ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਰਗੀ ਸਹਿਜ ਸਾਦਗੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਚੇਤ ਹੀ ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਵਿਚ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਣਾਉਸ਼ੀਲ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਮਨੋਸਮਾਜਕ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ-ਝਾਕ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਏਨੀ ਵਿੰਨ੍ਹਵੀ ਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਇਸ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਬਲੋਰੀ ਪਾਣੀਆਂ ਵਾਂਗ ਤਹਿ ਤਕ ਨਿੱਤਰੀ ਹੋਈ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਯਥਾਰਥ ਦੀਆਂ ਸਹੰਸਰਾਂ ਉਲਝਣਾਂ ਤੇ ਅੜ੍ਹਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾ- ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਪੈਗ਼ੰਬਰੀ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਬਨਾਵਟਾਂ, ਪਰਦਾਦਾਰੀਆਂ ਤੇ ਵਿਖਾਵਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਉਹਲਾ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਪੈਗੰਬਰੀ ਨਜ਼ਰ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰ ਸਕਦਾ। ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦੀ ਕਾਵਿ ਸਾਧਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਅਹਿਸਾਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੈਗੰਬਰੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਦਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਉਸ

ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਿਅਰ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਪੱਟੇ ਉਸ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਸਾਖੀ ਭਰਦੇ ਹਨ:

ਇਕ ਇਕ ਕਤਰੇ ਵਿਚ ਸਨ ਸੋ ਬਦੀਆਂ ਸੌ ਨੇਕੀਆਂ

ਮੈਂ ਤਾਂ ਯਾਰੋ ਖੁਰ ਗਿਆ ਘੁਲ ਘੁਲ ਅਪਣੇ ਨਾਲ

 

ਕਿੱਥੋਂ ਕਿੱਥੋਂ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਕਿੱਥੋਂ ਵੱਢਣਾ

ਸਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹਰਾਮ ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹਲਾਲ

 

ਅੰਨ੍ਹੇ ਯੁਗ ਨੂੰ ਪੁਚਾ ਦਿਓ ਯਾਰੋ

ਏਦ੍ਹੇ ਨੈਣਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੀਕਰ

 

ਏਨਾ ਉੱਚਾ ਤਖ਼ਤ ਸੀ ਅਦਲੀ ਰਾਜੇ ਦਾ

ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਹੀ ਰਾਹ ਵਿਚ ਬੀਤ ਗਈ

 

ਇਹ ਤਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਸੋਗੀ ਇਹ ਤਾਂ ਕੋਹਾਂ ਤੱਕ ਲਹੂ

ਇਸ ਦੀ ਤਾਂ ਹਰ ਪਰਤ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਤੂੰ ਹਵਾ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਫੋਲ

 

ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਉਤੇ ਛਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮਹਾਂ ਕਰੁਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਆਦਰਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੈ:

ਜੋ ਤਪਦੇ ਥਲ 'ਚ ਬਰਸ ਜਾਂਦੀ ਬਣ ਕੇ ਦਰਦ ਦਾ ਮੀਂਹ

ਬਹੁਤ ਮੈਂ ਰੋਇਆ ਨਾ ਆਈ ਉਹ ਸ਼ਾਇਰੀ ਮੈਨੂੰ

ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਬਾਰੇ ਵੱਡੇ ਸੰਤੋਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਯਥਾਰਥ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇਕ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਕਾਵਿ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਸੰਜਮ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬੜੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਸੁਤੰਤਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੀ ਯਥਾਰਥ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦੀ ਜ਼ਾਮਨ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਹ ਕਹਿਣ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਬਲਕਿ ਸਮੁੱਚੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਬੜੀ ਮੁੱਲਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਸਹੰਸਰ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਕਸ ਝਲਕਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।

ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ