- ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ (ਨਾਟਕ)
- ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਮੌਨ (ਕਵਿਤਾ)
- ਉਹ ਆਖਦੀ ਹੈ (ਕਵਿਤਾ)
- ਮੱਖੀਆਂ (ਨਾਵਲ)
- ਖੜਕਾ ਨਾ ਕਰਨਾ (ਕਵਿਤਾ)
ਸਮਰਪਣ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ :-
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਕਸਕਿਊਜ਼ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ ਕਿ, ਔਰਤਾਂ ਉਦਾਸੀਆਂ 'ਤੇ
ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਜਾਂ ਔਰਤਾਂ ਬੁੱਧ ਵਾਂਗ ਘਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡ
ਸਕਦੀਆਂ।
ਸਗੋਂ ਉਹ ਚੁੱਲ੍ਹੇ-ਚੌਂਕੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ, ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਖਾਣਾ
ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਜਾਂ ਆਟਾ ਛਾਣਦਿਆਂ ਬੁੱਧ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਉਸ ਨੇ ਸੁਰਮੇ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ, ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਲਹੂ ਰੰਗੀ ਲਿਪਸਟਿਕ ਨਾਲ ਸਨੇ ਹੋਏ ਪਤਲੇ ਲਾਲ-ਸੁਰਖ਼ ਬੁੱਲ ਹਿੱਲੇ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ :
ਔਰਤ ਕੋਲ ਇੱਕ ਵਡੱਪਣ ਹੈ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਔਰਤ ਦੇ ਵਡੱਪਣ ਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ; ਤੁਸੀਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਔਰਤ ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਦਮੀ ਉਸ ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਔਰਤ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਬਰ ਹੀ ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਸ ਦੀ ਈਗੋ ਵੀ ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
: ਵਿਮਲ ਕੀਰਤੀ
ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਪੇਜ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁੱਖ- ਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਲਿਖਦਿਆਂ ਮੈਂ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਧਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿਧਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਇਦ ਲਾਈਫ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੜੀ ਅਚਾਨਕ ਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਾਟਰੀ ਨਿਕਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਉਸੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਭ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਸ ਕੁਝ ਅਚਾਨਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੇਤ ਅਚਾਨਕ ਦੇ ਘਟਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਮਨ
ਯੋਗ ਮਾਰਗ ਆਦਮੀ ਤੇ ਔਰਤ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ। ਆਦਮੀ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਉਸ 'ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿੰਨੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀਆਂ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਰਹੱਸਮਈ ਭਗਤਣੀ/ ਸੰਤ, ਲੱਲਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਲੱਖਣ ਔਰਤਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਲੱਲਾ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਾ ਜਨਮ ਨਗਨ ਰਹੀ। ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੰਤ ਔਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਗਨ ਘੁੰਮਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਨਾ-ਮੁਮਕਿਨ ਸੀ । ਇਸੇ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲੋਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਸੀਂ ਦੋ ਹੀ ਨਾਮ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਇੱਕ ਅੱਲਾ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਲੱਲਾ।
ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਲੱਲਾ ਯੋਗੇਸ਼ਵਰੀ ਦਾ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਪਤੀ ਤੇ ਮਤਰੇਈ ਸੱਸ ਦਾ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਗਲਪਣ ਤੱਕ ਲੈ ਆਇਆ। ਇਹੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਆਤਮ-ਖੋਜ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ।
ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਸਤਰ ਘੁੰਮਦਿਆਂ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੱਲਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁੰਮਣਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਦਾ ਮਾਸ ਖਿੱਚ ਕੇ ਨੀਚੇ ਵੱਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਨੰਗੇਜ਼ ਢਕ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਆਪਣੇ ਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕ ਲਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪੇਟ ਦੇ ਮਾਸ ਨੂੰ ਲੱਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪਦਮਾਵਤੀ ਤੋਂ ਲੱਲਾ ਬਣ ਗਈ।
ਲੱਲਾ ਦੀ ਬਾਣੀ, ਲੱਲਾ-ਵਾਖ ਨਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
****
ਮੈਂ ਇਸ ਔਰਤ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰ ਧਰਦਾ ਹਾਂ।
ਵਿਮਲ ਕੀਰਤੀ : ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ।