ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦੀ ਸਚਾ ਰਸ ਮਈ ਸੁਖ ਪਾਉਣਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ 'ਹਰਿ ਹਰਿ' ਪਦ ਦੋ ਵਾਰ ਆਉਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬੋਧਕ ਹੈ ਕਿ ਬਸ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਦੇ ਆਰਾਧਨ (ਜਪਣ) ਦਾ ਤੋਰਾ ਤੁਰਿਆ ਹੀ ਰਹੇ। ਹੋਰ ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਏਸ ਪਦ ਮਈ 'ਹਰਿ' ਨਾਮ ਦਾ ਨਹੀਂ । ਬਸ, ਸਰਧਾ ਭਾਵਨੀ ਸੇਤੀ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦਾ ਸੱਚਾ ਕਰਮ (ਫ਼ਰਜ਼) ਹੈ। ਇਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਹੀ ਧੁਰਿ ਦਰਗਾਹੋਂ ਆਈ (ਗੁਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਈ) ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਏਸ ਕਰਕੇ ਭੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਦੇ ਮੁਕਦੀ ਨਹੀਂ । ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਦੰਮ-ਬ-ਦੰਮ ਨਾਮ ਦਾ ਆਰਾਧੀ (ਜਪੀ) ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਮ ਜਾਪ ਅਭਿਆਸ ਅੰਦਰਿ ਪਾਰਸ ਰਸਾਇਣੀ ਕਥਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ (ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨਾਮ ਦਿਆਂ ਰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ) ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਫੇਰ ਨਾਮੁ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਦੀਖਸ਼ਤ ਪ੍ਰਾਣੀ ਇਸ ਨੂੰ ਜਪੀ ਜਾਵੇ, ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਅਭਿਆਸੀ ਹੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦੀ ਰਸ ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਸਦਾ ਸੁਖ ਵਰਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। 'ਅਕੱਥ' ਇਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਭੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਲਪੱਗ ਬੁੱਧੀਸ਼-ਮਤੀਆਂ ਦੀ ਅਰਥਾਬੰਦੀ ਮਈ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ । ਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਸਰਬੱਗ ਗੁਰਾਂ ਦੁਆਰੇ ਧੁਰੋਂ ਆਏ, ਸਚੁ ਸਰਬੱਗਤਾ ਵਾਲੀ ਦਰਗਾਹੋਂ ਆਏ, ਸੱਚੇ ਅਕਥ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਅਲਪੱਗ-ਮਤੀਆ ਕੋਈ ਭੀ ਗਿਆਨੀ ਨਹੀਂ ਕੱਥ ਸਕਦਾ । ਕਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚਿ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦਾ । ਸਾਚੇ ਸਹਜ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਸਾਚੀ ਯੁਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕਮਾ- ਉਣਹਾਰ ਨੂੰ ਸਚੇ ਸਹਜ ਪਦ ਵਿਚਿ ਸਮਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਬੈਕੁੰਠ ਗੋਬਿੰਦ ਚਰਨ ਨਿਤ ਧਿਆਉ ॥

ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਸਾਧੂ ਸੰਗਤਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਊਤਮ ਕਥਾ ਸੁਣੀਜੈ ਸ੍ਵਣੀ ਮਇਆ ਕਰਹੁ ਭਗਵਾਨ ॥

ਆਵਤ ਜਾਤ ਦੋਊ ਪਖ ਪੂਰਨ ਪਾਈਐ ਸੁਖ ਬਿਸ੍ਰਾਮ ॥੧॥

ਸੋਧਤ ਸੋਧਤ ਤਤੁ ਬੀਚਾਰਿਓ ਭਗਤਿ ਸਰੇਸਟ ਪੂਰੀ ॥

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਇਕ ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਅਵਰ ਸਗਲ ਬਿਧਿ ਊਰੀ ॥੨

੬੨॥੮੫॥ ਸਾਰੰਗ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੧੨੨੦-੨੧

ਇਸ ਗੁਰ ਵਾਕ ਦਾ ਵਿਆਖਤ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਗੋਬਿੰਦ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਉਣਾ ਸੱਚੀ ਬੈਕੁੰਠ ਵਿਚਿ ਵਸਣਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੀ ਸੱਚਾ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਭਾਵ, ਮੁਕਤੀ-ਦਾਇਕ ਸੱਚਾ ਪਦਾਰਥੁ ਹੈ ।

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਉਤਮ ਕਥਾ ਹੈ। ਬਸ, ਇਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨੀ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਏਸ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਮੂੰਹ-ਆਈਆਂ ਮਨ-ਘੜਤ ਉਕਤੀ ਯੁਕਤੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਥੌਲੀਆਂ ਉੱਕੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ। ਹੋ ਭਗਵਾਨ ! ਐਸੀ ਦਇਆ ਮਇਆ ਕਰੋ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮਈ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰੂਪੀ ਊਤਮ ਕਥਾ ਹੀ ਕੰਨੀਂ ਸੁਣਦੇ ਰਹੀਏ, ਹਰ ਦਮ । ਹੋਰ ਕਥਗੜਾਂ ਦੇ ਗੱਪ ਗਪੌੜੇ ਕਦੇ ਨਾ ਸੁਣੀਏ । ਇਸ ਉਪਰ ਕਥੀ ਉਤਮ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਿਆਂ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਗੇੜ ਸਭ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਵਸਣ ਦਾ ਸੁਖ-ਬਿਸਰਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੋਧ ਸਾਧ ਕੇ ਇਹੀ ਤੱਤ ਕੱਢਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹੀ ਉਤਮ ਕਥਾ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਭਗਤੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਕੋ ਨਾਮ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਊਤਮ ਕਥਾ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਸਭ ਬਿਉਂਤਾਂ ਬਿਧੀਆਂ ਉਰੀਆਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਹੀ ਹਨ।

"ਗੋਬਿੰਦ ਚਰਨ ਨਿਤ ਧਿਆਉ' ਦੇ ਬੋਧ ਲਈ ਵਿਸਥਾਰਕ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਪੜ੍ਹੋ 'ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ" ਨਾਮੇ ਪੁਸਤਕ ।

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਪਗ ਰੇਨ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨੀ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਮਨੁ ਕੋਰਾ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਭੇਨ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਕਾਨੜਾ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੧੨੯੪

ਏਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ (ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ) ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ । ਗੁਰੂ ਕੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ, ਪਰਸਪਰ ਜੁੜ ਕੇ ਨਾਮ ਜਪਿਆਂ ਕੋਰਾ ਮਨੂਆ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿਚਿ ਭਿਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਹਰਿ ਹਰਿ ਪਦ) ਦੋ ਵਾਰ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਰੀ ਜਾਣ ਦਾ ਬੋਧਕ ਹੈ। ਐਸੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸੁਭਾਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਪੱਗ ਧੂਰ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਸਦਾ ਉਮਾਹ-ਪੂਰਤ ਉਭਾਰਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਮੁਖਹੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ, ਅਰਥਾਤ, ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਮਈ ਧੁਨੀ ਸੁਣੀ ਜਾਣ ਲਈ ਇਸ ਵਾਕ ਅੰਦਰ ਪੂਰਨ ਉਭਾਰਨਾ ਹੈ।

ਅਦ੍ਰਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰ ਨਾਮ ਧਿਆਏ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਪਾਥ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨੀ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਿਓ ਅਕਥ ਕਥ ਕਾਥ ॥

੩॥੬॥ ਕਾਨੜਾ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੧੨੯੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਅੰਦਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭਾਵ ਇਉਂ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਹਰ ਹਰਿ

ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਥਨਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਕੀ ਸੰਗਤ ਵਿਖੇ ਬੈਠ ਕੇ (ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ) ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਅਜਪਾ ਜਾਪ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਥਨਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਬੰਦੀ ਵਾਲੀ ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਤੁਕੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ 'ਅਦ੍ਰਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰ ਨਾਮ ਧਿਆਇ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਪਾਥ' ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ-ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਚਲਣਹਾਰਿਆਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਹੀ ਸੱਚੀ ਸੰਗਤਿ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਅਦਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰ ਨਾਮ ਧਿਆ ਸਕੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰ ਨਾਮ ਦੀ ਕੋਈ ਕੀ ਕਥਾ ਕਰੇਗਾ? ਅਲਪੱਗ-ਦ੍ਰਿਸਟਾ-ਕਥਗੜ ਉੱਕਾ ਹੀ ਇਸ ਕਥਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਮ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਈ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਨਾਮ ਉਸ ਦੀ ਅਲਪਗ ਅਕਲ ਤੋਂ ਅਗੋਚਰ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਭਲਾ ਉਹ ਕੀ ਕਥਾ ਕਰ ਸਕੇਗਾ ? ਐਵੇਂ ਮਨ-ਘੜਤ ਗੱਪੜੇ ਹੀ ਮਾਰੇਗਾ । ਇਹ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰ ਨ ਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੀ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰ ਦਰਗਾਹ ਤੋਂ, ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰ ਪਦ ਦੇ ਦਾਨੀ (ਜਾਨਣਹਾਰੇ) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਹੀ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਤਾਈਂ ਆਪਣੀ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰੀ ਮਇਆ ਦੁਆਰਾ ਨਦਰੀ ਨਦਰ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਕੇ ਗਿਆਤ ਕਰਾਇਆ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਇਆ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਉਹ ਇਸ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਅਗੋਚਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੀ ਕਥਾ ਕਰੇਗਾ? ਕੁਝ ਭੀ ਨਹੀਂ। ਐਵੇਂ ਆਪਣੀ ਮਨੋਰਥ ਯੁਕਤੀ ਹੀ ਭੇੜੇਗਾ ।

ਆਵਹੁ ਭੈਣੇ ਗਲਿ ਮਿਲਹ ਅੰਕਿ ਸਹੇਲੜੀਆਹ ॥

ਮਿਲਿ ਕੈ ਕਰਹ ਕਹਾਣੀਆ ਸੰਮ੍ਰਥ ਕੰਤ ਕੀਆਹ ॥...੧॥੧੦॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੧੭

'ਮਿਲਿ ਕੈ ਕਰਹ ਕਹਾਣੀਆ' ਤੋਂ ਭਾਵ ਏਥੋ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਤੋਂ ਹੈ। ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ, ਸਮਰੱਥ ਪੁਰਖ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਤੋਂ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਵ ਕਢਣਾ ਨਿਰੀ ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ। (ਮਿਲ ਕੇ) ਪਦ ਸਾਫ਼ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਅੱਧੇ ਘੁਗੂ ਮੱਟ ਕਥੋਗੜ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਮੁਜੂ ਬਣਾ ਕੇ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਸੁਣਾਵਣੀ, ਜੈਸੇ ਕਿ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਕਈ-ਇਕ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਅਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਹੈ। ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਨਿਰਬਾਣ ਪਦ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ- ਕਹਾਣੀ ਹੈ । ਮਿਲ ਕੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਵ ਅਸਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ।

ਸਾਚਉ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥੋ ਕਾਥਿ ॥੬॥੧੦॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧ ਅਸ:, ਪੰਨਾ-੫੯

ਇਹ ਗੁਰਵਾਕ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੇ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿਮਰਨਾ (ਸੇਵਨਾ) ਹੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਸੇਵਨ ਪਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਧੁ ਮਿਲੈ ਸਾਧੂ ਜਨੈ ਸੰਤੋਖੁ ਵਸੈ ਗੁਰ ਭਾਇ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰੀਐ ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇ ॥

ਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸੰਤੋਖਿਆ ਦਰਗਹਿ ਪੈਧਾ ਜਾਇ ॥੭॥੪॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੬੨

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਤੁਕ "ਅਕਥ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰੀਐ ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇ" ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਰਥਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਤਦੇ ਹੀ ਵੀਚਾਰੀ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰਨਹਾਰਾ ਕਮਾਵਨਹਾਰਾ ਗੁਰਸਿਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਾ ਜਾਵੇ, ਅਰਥਾਤ, ਤੱਦਰੂਪ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਗੁਰਸਿਖ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਿ ਕਰਿ ਨਿਰਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੀ ਸਰੂਪ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਐਵੇਂ ਨਹੀਂ । ਇਕੱਲਾ ਅਲਪੱਗ ਗਿਆਨੀ ਉੱਠ ਕੇ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਬਿਲਕੁਲ ਮਨਮਤਿ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਅਕੱਥ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਭੀ ਅਗਿਆਨੀ ਜੀਵੜੇ ਤੋਂ ਕਥੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਥਨ ਕੀਰਤਨ, ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਬਾਣ ਰੂਪ ਵਿਚਿ ਅਸਲ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਅਥਵਾ ਅਖੰਡ 'ਕੀਰਤਨ ਬਿਨਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ । ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਨਿਰੇ ਮਨ-ਘੜਤ ਮਨਸੂਬੇ ਹੀ ਹਨ, ਜੋ ਸੱਚੀ ਭੈ-ਭਾਵਨੀ ਵਾਲੇ ਗੁਰਸਿਖ ਜਗਿਆਸ ਤੋਂ ਕੋਸਾਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਮੁਖ ਭੈ ਭਾਵਨੀ ਵਾਲੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਅੰਦਰਿ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਰਟਨ ਕੀਰਤਨ ਮਾਤਰ ਕਥਾ ਦੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਹੀ ਵਸੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸੇ ਗੱਲ ਵਿਚਿ ਹੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਅਥਵਾ ਪਾਠ ਹੀ ਕਰੀ ਜਾਣਾ। ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਭੈ-ਭਾਵਨੀ ਦਾ ਸਿਦਕ ਭਰੋਸਾ ਓਹਨਾਂ ਅੰਦਰਿ ਵਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। "ਸੰਤੋਖੁ ਵਸੈ ਗੁਰ ਭਾਇ"ਰੂਪੀ ਪੰਗਤੀ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਪਰ ਨਿਰੂਪਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਸਿਖ ਸਾਧੂ ਜਦੋਂ ਪਰਸਪਰ ਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ

ਗਾਵਣ ਸੁਣਨ ਸੁਣਾਵਣ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ । "ਸਾਧ ਮਿਲੈ ਸਾਧੂ ਜਨੈ'' ਵਾਲੀ ਪੰਗਤੀ ਦਾ ਇਉਂ ਤੱਤ ਭਾਵ ਪਰੀਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਮਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਿ ਕਰਿ ਇਸ ਬਿਧਿ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਅਘਾਉਂਦਾ (ਸੰਤੋਖਿਆ) ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਇਉਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਛਾਂਦਿਆਂ ਦੇ ਗਟਾਕ ਪੀ ਪੀ ਕੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਖੇ ਸੱਚੇ ਸਿਰੋਪਾਉ ਸਹਿਤ ਪਹਿਨਾਇਆ ਪੈਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । "ਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸੰਤੋਖਿਆ ਦਰਗਹਿ ਪੈਧਾ ਜਾਇ" ਰੂਪੀ ਪੰਗਤੀ ਇਉਂ ਤੱਤ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰਨ ਦਾ ਐਸਾ ਹੀ ਤੱਤ ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਸਹਜੈ ਨੋ ਸਭ ਲੋਚਦੀ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪਾਇਆ ਨ ਜਾਇ ॥

ਪੜਿ ਪੜਿ ਪੰਡਿਤ ਜੋਤਕੀ ਥਕੇ ਭੇਖੀ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ ॥

ਗੁਰ ਭੇਟੇ ਸਹਜੁ ਪਾਇਆ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਰਜਾਇ ॥੧॥

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਸਹਜੁ ਨ ਹੋਇ॥

ਸਬਦੈ ਹੀ ਤੇ ਸਹਜੁ ਊਪਜੈ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਸਹਜੇ ਗਾਵਿਆ ਥਾਇ ਪਵੈ ਬਿਨੁ ਸਹਜੈ ਕਥਨੀ ਬਾਦਿ ॥

ਸਹਜੇ ਹੀ ਭਗਤਿ ਉਪਜੈ ਸਹਜਿ ਪਿਆਰਿ ਬੈਰਾਗਿ ॥

ਸਹਜੈ ਹੀ ਤੇ ਸੁਖ ਸਾਤਿ ਹੋਇ ਬਿਨੁ ਸਹਜੈ ਜੀਵਣੁ ਬਾਦਿ ॥੨॥

ਸਹਜਿ ਸਾਲਾਹੀ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਹਜਿ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇ ॥

ਸਹਜੇ ਹੀ ਗੁਣ ਉਚਰੈ ਭਗਤਿ ਕਰੇ ਲਿਵ ਲਾਇ॥

ਸਬਦੇ ਹੀ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਖਾਇ ॥੩॥

ਸਹਜੇ ਕਾਲੁ ਵਿਡਾਰਿਆ ਸਚ ਸਰਣਾਈ ਪਾਇ ॥

ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਸਚੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ॥

ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਜਿਨੀ ਪਾਇਆ ਸਹਜੇ ਰਹੇ ਸਮਾਇ ॥੪॥

ਮਾਇਆ ਵਿਚਿ ਸਹਜੁ ਨ ਉਪਜੈ ਮਾਇਆ ਦੂਜੈ ਭਾਇ॥

ਮਨਮੁਖ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ ਹਉਮੈ ਜਲੈ ਜਲਾਇ॥

ਜੰਮਣੁ ਮਰਣੁ ਨ ਚੂਕਈ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥੫॥

ਤ੍ਰਿਹੁ ਗੁਣਾ ਵਿਚਿ ਸਹਜੁ ਨ ਪਾਈਐ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ ॥

ਪੜੀਐ ਗੁਣੀਐ ਕਿਆ ਕਥੀਐ ਜਾ ਮੁੰਢਹੁ ਘੁਥਾ ਜਾਇ ॥

ਚਉਥੇ ਪਦ ਮਹਿ ਸਹਜੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਲੈ ਪਾਇ ॥੬॥

ਨਿਰਗੁਣ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਸਹਜੇ ਸੋਝੀ ਹੋਇ॥

ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾਲਾਹਿਆ ਸਚੇ ਸਚੀ ਸੋਇ ॥

ਭੁਲਿਆ ਸਹਜਿ ਮਿਲਾਇਸੀ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਵਾ ਹੋਇ ॥੭॥

ਬਿਨੁ ਸਹਜੈ ਸਭੁ ਅੰਧੁ ਹੈ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਗੁਬਾਰੁ ॥

ਸਹਜੇ ਹੀ ਸੋਝੀ ਪਈ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਅਪਾਰਿ ॥

ਆਪੇ ਬਖਸਿ ਮਿਲਾਇਅਨੁ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕਰਤਾਰਿ ॥੮॥

ਸਹਜੇ ਅਦਿਸਟੁ ਪਛਾਣੀਐ ਨਿਰਭਉ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥

ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਵਣਹਾਰੁ ॥

ਪੂਰੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀਐ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ ॥੯॥

ਗਿਆਨੀਆ ਕਾ ਧਨੁ ਨਾਮੁ ਹੈ ਸਹਜਿ ਕਰਹਿ ਵਾਪਾਰੁ ॥

ਅਨਦਿਨੁ ਲਾਹਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਲੈਨਿ ਅਖੁਟ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ॥

ਨਾਨਕ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵਈ ਦੀਏ ਦੇਵਣਹਾਰਿ ॥੧੦॥੬॥੧੩॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮ: ੩, ੬੮-੬੯

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਤੱਤ ਵੀਚਾਰ ਵਿਆਖਿਆ:- ਤੁਰੀਆ ਅਥਵਾ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਅਪਰੰਪਰ ਜੋ ਸਹਜ ਪਦ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਚਦੀ ਤਾਂ ਸਭ ਲੁਕਾਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਹਜ ਪਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਲੈ ਕੇ ਜੋ ਜਨ ਸਗੁਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਿਗੁਰੇ ਗੁਣਹੀਨ ਗੁਰਮਤਿ-ਹੀਨ ਮਨਮੁਖ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦਾਚਿਤ ਇਸ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਬੜੇ ਬੜੇ ਪੰਡਿਤ ਜੋਤਸ਼ੀ ਆਦਿਕ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਬੇਦ-ਬਿਦਿਆ ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੰਭ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਹ ਅਗਿਆਨ ਭਰਮ ਦੇ ਭੇਖ ਵਿਚ ਹੀ ਭੁਲੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਭੇਖੀ ਹੀ ਬਣੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟਿਆਂ ਹੀ ਸਹਜ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਰਤਬਾ ਸਹਜ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਤਿਸੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਉਪਰ ਨਦਰੀ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨਦਰ ਰਜ਼ਾ ਅੰਦਰ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਆਪਿ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਸ ਗੁਰ ਵਾਕ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਅੰਦਰ ਇਹ ਭੇਦ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਭਾਈ ਜਨੋ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਿਨਾ ਇਹ ਤੁਰੀਆ ਰੂਪੀ ਸਹਜ ਪਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਜਿਸ ਵਡਭਾਗੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪਾਸੋਂ ਸ਼ਬਦ-ਦੀਖਿਆ ਲਈ ਹੈ, ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀਖਿਆ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਹਜ ਉਪਜਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਣ ਪਰ, ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣ

ਹੈ, ਜੋ ਸਦਾ ਤ੍ਰੈਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਅਪਰੰਪਰ ਹੈ । ਇਸ ਨਿਰਗੁਣ ਨਾਮ-ਨਿਧਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਇਆਂ ਹੀ "ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ; ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣਾ ਤੋਂ ਅਤੀਤ ਨਿਰਗੁਣੀ ਗੁਣ ਵਾਲਿਆਂ, ਗੁਣ-ਵੰਤਿਆਂ ਦੀ ਸਿਫਤਿ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਸੱਚੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਚੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਸੱਚੀ ਸੋਭਾ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਸੱਚਾ ਸ਼ਬਦ-ਮਿਲਾਵਾ ਹੋਣ ਪਰ ਹੀ, ਭੁਲਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਨੂੰ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਲੀਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਸ ਇਸ ਸਹਜ ਪਦ ਬਿਨਾਂ ਸਭ ਅੰਧ ਹੀ ਅੰਧ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦਾ ਮੋਹ ਗੁਬਾਰ ਹੀ ਗੁਬਾਰ ਹੈ । ਸੱਚੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਪਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਹਜ ਪਦ ਦੀ ਸੋਝੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਓਹ ਆਪੇ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਮਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨਾ ਦਿਸਣ ਵਾਲਾ ਅਦ੍ਰਿਸਟ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਇਸ ਸਹਜ ਪਦ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਇਆਂ ਹੀ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਹਜ ਪਦ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਏ-ਵੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਨਿਰਭਉ ਹੋ ਕੇ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਸਮਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਵਣਹਾਰਾ ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ ਕਾ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ । ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਲਾਹਿਆਂ ਵਾ ਹਗੁਰੂ ਸਹਜੇ ਆਇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਸਹਜ ਪਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ-ਵੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਹੀ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਧਨ 'ਨਾਮ' ਹੀ ਹੈ । ਉਹ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਿ ਕਰ ਸੱਚੇ ਵਾਪਾਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਹਜ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਪੱਦ ਵਿਚ ਹਰ ਦਮ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਅਖੁਟ ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਤੋਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਦੇਵਣਹਾਰ ਦਾਤਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੇ ਹੀ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤਿ ਦਿਤੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦਾਤਿ ਬਿਹੂਣਿਆਂ ਦੀ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਸਭ ਬਾਦ ਹੈ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ-ਬਾਰਤਾ ਕਰਨੀ ਸਭ ਲੋਕਾਚਾਰ ਹੈ । ਸਾਰ ਗੁਰਮਤਿ-ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦਾਚਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦਾ ਹੀ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਉਚਾਰਦੇ । ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲਿ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਦੀਆ ਰਸਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਚਾਰੀ ਹੋਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਤੇ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦੇ ਗਟਾਕ ਪੰਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਖ਼ੁਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨਹਾਰੇ ਗੁਰਮੁਖ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜਨ ਖਿਨ ਖਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਈ ਗਟਾਕ ਰਸ ਪੀਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੀਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਚਾਰਨ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੋਰ ਭੀ ਸੱਤਿਆ ਬਕਤਿਆਂ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਸੁਰਤੀ ਨੂੰ ਅਖੰਡਾਕਾਰ

ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ । ਓਥੇ ਭਲਾ ਮਨਉਕਤ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਰਲਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਵਾਸਤਾ ! ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਦਾ ਕੁਚੱਜ, ਓਹਨਾਂ ਕੁਚੱਜਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਮਨ-ਉਕਤ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਬੋਲ ਕੇ ਅਰਥਾਬੰਦੀ ਕਰਿ ਕਰਿ ਕੇ ਕੰਚਨ ਵਿਚਿ ਕੰਚ ਰਲਾਈ ਜਾਣਾ, ਉੱਕਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ ਹੈ । ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਤਾਬਿਆ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੀ ਨਿਰਲੱਜਤਾ ਨਾਲਿ ਜੋ ਕਥਾਗੱੜ ਗਿਆਨੀ ਇਹ ਕੁਚੱਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਮਨ-ਉਕਤ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ । ਓਹ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੜੀ ਹੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਵਖਾਣ ਵਖਾਣ ਕੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੇ ਹੀ ਸੂਝ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਸਾਰੇ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਬਚਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਬਿਰਤੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਸੁਰਤੀ ਸਪਰਸ਼ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਾਰਸ-ਰਸਾਇਣੀ-ਅਗਾਧ-ਕਲਾ ਹੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਅੰਦਰਿ । ਮਨ-ਉਕਤ ਕਚਘਰੜ ਕਥਾ ਕੀਤਿਆਂ ਇਹ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਵਰਤਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੰਚਨ ਵਿਚ ਕਚ ਜੋ ਰਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੱਚੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਜੋ ਰਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਝੋਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਸਭ ਬਾਣੀ ਕੁਬਾਣੀ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨੀ ਹੀ ਘੋਟ ਘੋਟ ਕੇ ਉਚਾਰੀ ਜਾਵੇ, ਕਚ-ਘਰੱੜ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੋਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਈ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਬਾਝੋਂ ਸਭ ਗਿਆਨ ਫੋਕਟ ਗਿਆਨ, ਕਚਘਰੜ ਗਿਆਨ ਹੈ । ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗਿਆਨ ਅੰਦਰਿ ਇਸ ਫੋਕਟ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਲਾਉਣ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਨਹੀਂ । ਦੂਜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਗਰਤਾ ਇਕੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸੇਵਨ ਆਰਾਧਨ ਹੀ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਸੋ, ਜੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੇਮ-ਪ੍ਰਾਇਣੀ ਗੁਰਮੁਖਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਓਹ ਇਸ ਬਿਧਿ ਨਿਰੋਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਇਕ ਦੀ ਹੀ ਆਰਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਉਚਾਰੀ ਕੀਰਤਾਰੀ ਹੋਈ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਤੋਂ ਉਚਾਰੀ ਹੋਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੁਤੇ ਸਹਜ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਏਥੇ ਹੋਰ ਅਲਪਗ ਵੀਚਾਰੀ ਕਥਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਉਪਰਲੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਭਾਵ ਇਸ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਕਿਆ ਖੂਬ ਢੁਕਦਾ ਹੈ ।

ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ :-

ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਬੋਲਹਿ ਸਭ ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਪਛਾਣੀ ॥

ਏਕੋ ਸੇਵਨਿ ਏਕੁ ਅਰਾਧਹਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੬॥੨੪॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੬੯

ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਸਦਾ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮੁਖੋਂ ਉਚਾਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਤਾਂ ਕਦੇ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਹੀ ਸਿਮਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੋਈ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਆਪਣੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਚੋਂ ਉਚਾਰ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੁਖਬੈਣੀ ਚੋਂ ਅੰਮਿ੍ਤ ਦੇ ਝਰਨੇ ਹੀ ਝਰਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਨਾਮ ਦੇ ਸਦਾ ਸਿਮਰਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਆਲਾਪ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਦੀ ਐਸੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰਿ ਬਾਹਰਿ ਸਾਰੇ ਉਫ਼ਕ ਪੁਲਾੜ ਵਿਖੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਖਦਾ ਪਰਖਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਪਾਰਸ-ਪ੍ਰਭਾਵੀ-ਕਲਾ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਆਪਣੇ ਇਰਦਾ ਗਿਰਦ ਅਤੇ ਨਿਜ ਘਟ ਅੰਦਰਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਰੂਪੀ ਨਿਰਗੁਣ ਸਰੂਪਾ ਅਮਿਉ ਸਰੋਵਰ ਹੀ ਡਲ੍ਹਕਦਾ ਡਲ੍ਹਕਦਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨਿਸ ਦਿਨ (ਦਿਨ ਰਾਤੀ) ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਈ ਨਾਮ ਦਾ ਹੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ, ਗੁਰ-ਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡਪਾਠ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਡਭਾਗਾ ਜਨ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੀ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਤਨ ਕਰਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਏਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਕਥੋਗੜੀ ਕਥਾ (ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ) ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਨਿਰੀ ਮਨਮਤਿ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਭੀ ਲੇਖੇ ਨਹੀਂ। ਉਪਰਲੇ ਕਥਨ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਲਈ ਹੇਠਲਾ ਗੁਰ ਵਾਕ ਖੂਬ ਢੁਕਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰ ਵਾਕ-

ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬੋਲੈ ਸਦਾ ਮੁਖਿ ਵੈਣੀ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵੇਖੈ ਪਰਖੈ ਸਦਾ ਨੈਣੀ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਕਹੈ ਸਦਾ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਅਵਰਾ ਆਖਿ ਸੁਨਾਵਣਿਆ ॥੨॥੧੬॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੧੧੮

ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦੀ ਨਿਰੋਲ ਵਰਖਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੁਆਰਾ ਹੋਰਨਾਂ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖਾਂ ਕੰਠਾਂ ਅੰਦਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਿਰੋਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਵਸਾਉਣਹਾਰੇ ਹਉਮੈ ਮਤਸਰੀ ਸਭ ਦੁਖ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਗੰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹੀ ਸਲਾਹੁੰਦਾ ਅਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਮਈ ਸੋਮੇ ਦੁਆਰਾ ਸਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਆਪਣੇ ਮੁਖ ਅਤੇ ਘਟ ਅੰਦਰਿ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਨਿਜ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਵਸਾਉਣਹਾਰੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਾਰਨੇ ਬਲਿਹਾਰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸੁਖਦਾਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਪੀ ਕੇ ਸਭ ਦੁਖ ਭੁਖ ਦਲਿਦ੍ਰ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਦੇ ਆਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਕਥੋਗੜੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਝਾਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਸਭ ਮਿਟ ਮਿਟਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮਨ- ਘੜਤ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫੁਰਦੀ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ । ਗੁਰਬਾਣੀ-ਮਈ ਇਹ ਹੇਠਲਾ ਗੁਰਵਾਕ ਉਪਰ ਦੱਸੀ ਸਾਰੀ ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਸਾਖੀਕਾਰ ਹੈ:-

ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ॥ ਹਉਮੈ ਮੇਰਾ ਸਭੁ ਦੁਖੁ ਗਵਾਏ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਸਦਾ ਸਲਾਹੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੧॥

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬੋਲੈ ਸਦਾ ਮੁਖਿ ਵੈਣੀ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵੇਖ ਪਰਖੈ ਸਦਾ ਨੈਣੀ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਕਹੈ ਸਦਾ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਅਵਰਾ ਆਖਿ ਸੁਨਾਵਣਿਆ ॥੨॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੰਗਿ ਰਤਾ ਲਿਵ ਲਾਏ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਏ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਰਸਨਾ ਬੋਲੇ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਮਨਿ ਤਨਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥੩॥

ਸੋ ਕਿਛੁ ਕਰੈ ਜੁ ਚਿਤਿ ਨ ਹੋਈ ॥ ਤਿਸ ਦਾ ਹੁਕਮੁ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ ॥

ਹੁਕਮੇ ਵਰਤੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਹੁਕਮੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥੪॥

ਅਜਬ ਕੰਮ ਕਰਤੇ ਹਰਿ ਕੇਰੇ ॥ ਇਹੁ ਮਨੁ ਭੁਲਾ ਜਾਂਦਾ ਫੇਰੇ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਏ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਬਦਿ ਵਜਾਵਣਿਆ ॥੫॥

ਕਿਉਕਰਿ ਵੇਖਾ ਕਿਉ ਸਾਲਾਹੀ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀ ॥

ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਵਿਚਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵਸੈ ਤੂੰ ਭਾਣੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥੭॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਬਦੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਸੇਵਿਐ ਰਿਦੈ ਸਮਾਣੀ ॥

ਨਾਨਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸਭ ਭੁਖ ਲਹਿ ਜਾਵਣਿਆ ॥

੮॥੧੫॥੧੬॥

ਮਾਝ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੧੧੮

ਜੋ ਕਥਾ ਅਕੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹਰ ਥਾਂ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੀ ਆਖਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਸਿਵਾਏ ਕਥਨਹਾਰ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ । ਗੁਰੂ-ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋਇਆ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ, ਅਤਿ ਸ਼ੋਭਨੀਕ ਸੁਹਾਵਾ, ਗੁਰੂ ਦ੍ਰਿੜਾਵਾ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ- ਮਈ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਨ ਦੀ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ-ਮੰਤ੍ਰ ਦੀ ਸਾਰ ਸੱਚੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਓਹ ਇਸ ਸਾਰ ਤੱਤ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਰਸ ਮਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਰਸ ਮਾਣ ਮਾਣ ਕੇ

ਇਸ ਰਸ ਦਾ ਸਾਰ ਭਾਵ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੱਥ ਉਹ ਭੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਗੂੜ੍ਹ ਰਮਜ਼ੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਚਾ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸ ਰਸ ਕੇ ਅਨਕੂਲਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਆਤਮੇ ਇਹ ਸੱਚਾ ਰਹੱਸ ਅਨਕੂਲਤ ਆ ਗਿਆ, ਠੀਕ ਬੈਠ ਗਿਆ, ਦ੍ਰਿੜ ਹੋ ਕੇ ਭਾ ਗਿਆ, ਉਹ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਧੁਰੋਂ ਆਇਆ ਇਕੋ ਨਾਮੁ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੀ) ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਰੰਵਦੇ ਗੰਵਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ (ਅਜੱਪਾ ਜਾਪ ਜਪਦੇ ਰਹਿੰ ਦੇ ਹਨ) । ਇਸ ਬਿਧਿ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਸਚੇ ਜੋਤੀਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚਿ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੰਗਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਕਥੋ ਕਥੀਐ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਵੈ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਮਨਿ ਸਚੋ ਭਾਵੈ ॥

ਸਚੋ ਸਚੁ ਰਵਹਿ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਇਹੁ ਮਨੁ ਸਚਿ ਰੰਗਾਵਣਿਆ ॥੩॥੩੧॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੧੨੮

ਅਕਥ ਹਰਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਿਛੁ ਜਾਇ ਨ ਜਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਸੁਰਿਨਰ ਸੁਰਿਨਰ ਮੁਨਿਜਨ ਸਹਜਿ ਵਖਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਸੁਹਜੋ ਵਖਾਣੀ ਅਮਿਉ ਬਾਣੀ ਚਰਣ ਕਮਲ ਰੰਗੁ ਲਾਇਆ ॥

ਜਪਿ ਏਕੁ ਅਲਖੁ ਪ੍ਰਭੁ ਨਿਰੰਜਨ ਮਨ ਚਿੰਦਿਆ ਫਲੁ ਪਾਇਆ ॥੧॥

ਆਸਾ ਮ: ੫ ਛੰਤ, ਪੰਨਾ ੪੫੩

ਭਾਵ ਵਿਆਖਿਆ:-ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਇਕ ਐਸੀ ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਅਲਪਗ ਅਗਿਆਨੀ, ਆਪੋ ਬਣਿ ਬੈਠੇ ਕਥਗੜ ਗਿਆਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਕੱਥੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਨਾ ਹੀ ਅਰਥਾਈ ਬੋਧਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਜੁ ਅਲਪਗ ਹੋਈ। ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਕਿਛੁ ਰੰਚਕ ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਜੋ ਜਨ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਵਰੋਸਾਇ ਕੈ ਗੁਰਮੁਖ ਸੱਚੇ ਸੁਰਿ ਨਰ ਸੱਚੇ ਮੁਨਿ ਜਨ ਹੋ ਕੇ ਹਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿਖੇ ਸਮਾ ਗਏ ਹਨ, ਓਹ ਇਸ ਸਹਜ ਪਦ ਵਾਲੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਹਜ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗੀਜ ਕੇ ਵਖਾਣਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਉਚਾਰਦੇ (ਵਖਾਣਦੇ) ਹਨ। ਓਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਨਿਰਬਾਣ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਥਾ ਓਹ ਭੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਨਾ ਹੀ ਨਵੀਨ ਬਾਣੀ ਗੁਰ-ਬਾਣੀ ਤੁੱਲਤਾ ਵਾਲੀ ਉਚਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹੋ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਉਚਾਰੀ ਹੋਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਹਜ ਬਿਵਸਥਾ ਵਿਖੇ ਸਹਜਾਇ

ਕੇ ਵਖਾਣਿਆ (ਪੜਿਆ) ਕੀਰਤਨਾਇਆ ਹੈ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਲਗ ਗਿਆ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ-ਕੀਰਤਨ ਕਰਿ ਕਰਿ ਹੀ ਤਿਨਾਂ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਲਾ ਲਿਆ ਹੈ । ਬਸ, ਓਹ ਇਕੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਲੱਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਿਰੰਕਾਰ ਨਿਰੰਜਨ ਨੂੰ ਜਪਣ ਲਗ ਗਏ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਇਕੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਅਜੱਪਾ ਜਾਪ ਕਰ ਕੇ ਓਹਨਾਂ ਨੇ ਮਨ-ਚਿੰਦਿਆ ਫਲ ਪਾ ਲਿਆ ਹੈ । ਮਨ-ਚਿੰਦਿਆ ਫਲ ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਬਸ ਇਕੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੀ ਹੈ । ਸੋ ਫਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲਾ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਸੁਤੇ ਸਿੱਧ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-

ਸੁਣਿ ਵਡਭਾਗੀਆ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਜਿਨ ਕਉ ਕਰਮਿ ਲਿਖੀ ਤਿਸੁ ਰਿਦੈ ਸਮਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਤਿਨੀ ਜਾਣੀ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ॥

ਅਮਰੁ ਥੀਆ ਫਿਰਿ ਨ ਮੂਆ ਕਲਿ ਕਲੇਸਾ ਦੁਖ ਹਰੇ ॥

ਹਰਿ ਸਰਣਿ ਪਾਈ ਤਜਿ ਨ ਜਾਈ ਪ੍ਰਭ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮਨਿ ਤਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਸਦਾ ਗਾਈਐ ਪਵਿਤ੍ਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ॥੩॥੫॥

ਬਿਹਾਗੜਾ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੫੪੫

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਤੱਤ ਵਿਆਖਿਆ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਹੈ। ਤਿਸ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਪਰਵਾਣ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਦਰਕਾਰ ਹੈ। ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਹਰਗਿਜ਼ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ।. ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆਂ, ਪੜਿਆਂ, ਕੀਰਤਨਿਆਂ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਾ ਵਰਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਓਹ ਵਡਭਾਗੀ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਅਤੇ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਸੁਣਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਵਡਭਾਗੀ ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ, ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ, ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਰਿਦੰਤਰਿ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਤੱਤ ਰਸਾਇਣੀ ਭਾਵ 'ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ' ਗਹਿਗਰੀ ਹੋ ਕੇ ਵੱਸ ਰੱਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਿਸ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਦੇ ਰਿਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਤੱਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮੁ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਅੰਦਰਿ ਧੁਰਿ ਲਿਖਤ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮੁ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਤੱਤ ਮੂਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੈ। ਏਸੇ ਤੱਤ ਮੂਲ ਦਾ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਰੂਪੀ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ ਸਮੱਗਰ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ । ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ । ਇਹੀ ਤੱਤ ਮੂਲ ਅਸਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸਾਇਣੀ ਬਾਣੀ, ਅਰਥਾਤ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹੀ ਰੋਮ ਰੋਮ ਅੰਦਰਿ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ

ਹੈ। ਏਸੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੁਹਾਰ ਦੇ ਪੁਹਾਰੇ ਫੁਟਦੇ ਹਨ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਦੇ ਸ ਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ । ਇਹੋ ਇਕ ਅਖਰੀ (ਇਕ-ਲਫ਼ਜ਼ੀ) ਬਣੀ ਹੀ ਅੰਤੀ ਅਉਸਰ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਅੰਦਰਿ ਰਮੀ ਹੋਈ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸੰਗਿ ਸਾਥਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਏਸੇ ਤਤ-ਅੰਸਨੀ ਮੁਖਾਗਰ ਰੋਮ ਰੋਮ ਰਮਤ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅੰਤੀ ਅਉਸਰ (ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ) ਸਮੇਂ ਚੱਲਣਹਾਰਾ ਗੁਰਮੁਖ ਪ੍ਰਣੀ ਜਾਨੀਅੜਾ ਮੁਖੋਂ ਰੱਟ ਰੱਮ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਤੱਤ ਸਰ ਨਿਚੋੜ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸਮੱਗਰ ਪਾਠ, ਨਿਤਨੇਮੀ ਪਾਠ ਓਥੇ ਰਹਿ ਖੜਦੇ ਹਨ। ਨਾਮ ਪ੍ਰੇਮ ਸਾਗਰ ਵਿਚਿ ਸਮਾਇਆਂ, ਨੇਮ ਨਿਤਨੇਮ ਦਾ ਕੀ ਵੱਟੀਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਰਮ ਤੱਤ ਜੁ ਨਾਮੁ ਹੋਇਆ । ਹਾਂ, ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਭੀ ਅਤੇ ਅੰਤੀ ਅਉਸਰੇ ਭੀ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਸੋਹਿਲਾ ਸੁਣਿਆ ਬੜਾ ਹੀ ਗੁਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਅਹਿਲਾਦੀ ਹੈ । ਪਰਲੋਕੀਂ ਲੱਦ ਚਲਿਆ ਵਣਜਾਰੜਾ ਸੋਹਿਲਗਾਮੀ ਹੋ ਕੇ ਹੋਰ ਭੀ ਸੁਖਾਲਾ (ਸੁਖਾਲੇ ਸੁਆਸੀਂ) ਪਰਲੋਕ ਨੂੰ ਪਧਾਰਦਾ ਹੈ । ਅਗੇ ਪਿਛੇ ਅਤੇ ਚਲਾਣੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਸੁਣਨਾ ਸੁਣਾਵਣਾ ਬੜਾ ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ ਫਲਦਾਇਕ ਹੈ । ਤੱਤ ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ ਤੱਤ ਸੋਮਾ ਇਹੀ ਹੈ । ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਰਵਨ ਹੈ । ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਭੀ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ, ਚਲਣ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਦਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਧੁਰੋਂ ਪਰਮਾਣੀ ਕਥਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਦਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ । ਉਹ ਐਸੀ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਥੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ ਭੀ, ਕਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਅਕਹਿ ਜੁ ਹੋਈ, ਅਕੱਥ ਜੁ ਹੋਈ । ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਾਰ ਤਿਨਾਂ ਹੀ ਜਾਣੀ ਹੈ ਜਿਨਾਂ ਉਪਰ ਆਪਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਸ, ਜਿਸ ਉਪਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਕੇਵਲ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪਾਠ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਵਿਧਾਨ ਹੈ, ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਕਥਨ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਨਹੀਂ । ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਸੁਣਨੀ ਉੱਕੀ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ।

ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਤਿਨੀ ਜਾਣੀ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ॥ (੫੪੫)

ਜਿਸ ਵਡਭਾਗੇ ਜਨ ਦੀ ‘ਗੁਰੂ 'ਗੁਰੂ' ਕਰਤ ਹੀ ਵਿਹਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਮ ਹੀ, ਤੱਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ, ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਈ ਜਾਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਹ ਪਿਆਰਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਪਿਆਰਾ, ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਨੂੰ ਰਟਦਾ ਰਟਦਾ ਰੋਮ ਰੋਮ ਕਰਿ, ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਕਰਿ, ਤੱਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਮਾਲਦਾ ਹੋਇਆ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਮਰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ।

"ਅਮਰੁ ਥੀਆ ਫਿਰਿ ਨ ਮੁਆ" । ਬਸ ਉਸ ਦੇ ਕਲ-ਕਲੇਸ਼ ਦੁਖ ਸਭ ਹਰੇ ਪਰਹਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਬਿਧਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਚੀ ਸਰਣ ਪਾ ਲਈ ਹੈ, ਉਹ ਫੇਰ ਇਸ ਸਰਣ ਨੂੰ ਛਡ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਸਦਾ ਸਰਣਾਗਤਿ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਤਨ ਅੰਦਰਿ ਭਾਅ ਕੇ ਵਸਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਤਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, "ਸਦਾ ਗਾਈਐ ਪਵਿਤ੍ ਬਾਣੀ ।" ਪਵਿਤ੍ਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸਦਾ ਗਾਵਣਾ ਅਤੇ ਪਾਠ ਪਠਾਵਣਾ ਪਰਮ ਜਰੂਰੀ ਹੈ । ਕਥਾ ਅਰਥਾਬੰਦੀ ਦੇ ਝਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪੈਣ ਦੀ ਲੜ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ।

ਜਾਗ ਸਲੋਨੜੀਏ ਬੋਲੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਜਿਨਿ ਸੁਣਿ ਮੰਨਿਅੜੀ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਪਦੁ ਨਿਰਬਾਣੀ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੁਝਏ ॥

ਓਹੁ ਸਬਦਿ ਸਮਾਏ ਆਪੁ ਗਵਾਏ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸੋਝੀ ਸੂਝਏ ॥੩॥੨॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੮੪੪

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਵਿਖੇ ਭੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਬੋਲਣਾ, ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਪਾਠ ਕਰਨਾ, ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਕਰਨਾ ਮੰਨਿਆ ਪਰਮੰਨਿਆ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬੋਲੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਵਾਕ ਅੰਦਰਿ 'ਪਦੁ ਨਿਰਬਾਣੀ' ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਹਾਰੀ ਗਰਦਾਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਭੇਦ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਹੀ ਬੁਝਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੇ ਬੁੱਝ ਲਿਆ, ਬਸ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਿ ਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਆਪਾ ਭਾਵ ਸਭ ਬਿਨਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਭਵਨਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ, ਤ੍ਰਿਕਾਲ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਐਸਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਅਤੇ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਦਾ । ਕਥੋਲੀਆਂ ਪਾਉਣੀਆਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ, ਮਹਾਂ ਮਨਮਤਿ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਹਤਕ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕੀ ਕੋ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਆਖੈ ਆਇ ॥

ਤਿਸੁ ਦੇਵਾ ਮਨੁ ਆਪਣਾ ਨਿਵਿ ਨਿਵਿ ਲਾਗਾ ਪਾਇ ॥੧੧॥

ਸੂਹੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੫੯

ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ-ਪ੍ਰੇਮ-ਮੰਡਲ ਦੀ, ਧੁਰ-ਮੰਜ਼ਲੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ । ਤਿਸ ਨੂੰ ਸੋਈ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰਾ ਆਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿੜੀ-ਮੰਜ਼ਲ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿੜ ਨੂੰ ਪੁਗ ਖਲੋਤਾ ਹੋਵੇ । ਓਹੀ ਆਖੇ ਤਾਂ ਆਖੇ ।

ਹੋਰ ਕਉਣ ਆਖੇ ? ਓਹ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੈ, ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਪਠਾਇਆ ਹੋਇਆ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਰੂਪ ਸਰੂਪੀ ਦਰਸ਼ਨ-ਅਖਾੜੇ ਵਿਚੋਂ ਵਸ ਰਸ ਕੇ ਇਸ ਮਾਤ ਲੋਕ ਵਿਖੇ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸੇ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਪਰਉਪਕਾਰ ਨਮਿਤ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਵੀ ਅਸਲੋਂ ਇਆਣੇ ਅਗਿਆਨ ਰੰਞਾਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਲੇਖ ਅਗੰਮ ਅਗੋਚਰ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੀ ਤੱਤ-ਲੱਖਤਾ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਸੁਣਾਵੇ । ਹਾਂ ਜੀ, ਇਹ ਕਥਾ ਅਕੱਥ ਤਾਂ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੱਥ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸਿਵਾਏ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕਿ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਆਈ ਹੈ । ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਆਖਣਾ ਇਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਭੀ, ਜਿਸ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ ਇਹ ਬਾਣੀ ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਹੈ, ਉਸੇ ਬਣਤਰ ਬਿਉਂਤ ਵਿਚਿ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਭਾਖਿਆ ਜਾਵੇ । ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਯਾ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਾਇਣ ਹੋ ਕੇ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਅੱਖਰਾਂ ਪਦਾਂ ਵਿਚਿ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਕਰਨਹਾਰੇ ਭੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰੇ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਜਨ ਕਹਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਏਥੇ ਤਾਂ 'ਕੋ ਪ੍ਰੀਤਮ' ਲਿਖਿਆ ਹੈ। 'ਪ੍ਰੀਤਮ' ਪਦ ਦੇ ਨਾਲ 'ਕ' ਪਦ ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਐਸਾ ਵਿਰਲਾ ਕੋ (ਕੋਈ) ਪ੍ਰੀਤਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਆਖੇ ਭਾਖੇ । ਦਸੋ ਜੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪਦਾਂ ਨੂੰ ਭੰਨ ਕੇ, ਤੋੜ ਕੇ, ਮਰੋੜ ਕੇ, ਮਨ-ਅਕਲੀ-ਢਕੋਂਸਲੇ ਲਾ ਕੇ, ਮਨ-ਘੜਤੀ ਅਰਥ ਲਾਉਣਾ ਕਦੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਆਖਣਾ ਭਾਖਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਮਾਇਆ ਨਹੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਿ ਕਰਿ ਪਰਮ ਪਦ ਪਾਇਆ ਨਹੀਂ, ਓਹ ਕੀ ਜਾਨਣ ਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ?

ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ, ਕੁਛ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰਪਾਟੀ ਕਦੋਂ ਕੁ ਦੀ ਪੰਥ ਵਿਚਿ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਦੀ ਭੀ ਇਹ ਪਈ ਹੈ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਮਨਮੱਤ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਐਸਾ ਬੁਰਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਹੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਦਾ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਤਾਂ ਚਲੀ ਆਈ ਹੈ ਮੁੱਢ ਤੋਂ । ਏਸ ਕਥਾ ਦੀ ਰੀਸੇ ਘੜੀਸੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਭੀ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋ ਪਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਿਰਾ ਅੰਧਾ ਧੁੰਦੀ ਹੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਪਰਸੰਗੀ ਕਥਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਸੰਗ-ਮਈ ਇਤਿਹਾਸ ਤਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਲਿਖੇ ਕਥੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਾਂ ਪਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂ ਕਾ ਤਿਉਂ ਜਾਂ ਘਟਾ ਵਧਾ ਕੇ ਕਥਿਆ ਕੁਮਥਿਆ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਮਨਮਤ ਨਹੀਂ, ਪ੍ਰੰਤੂ

ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਆਖਣਾ ਅਲਪਗ ਅਕਲੀ ਕਥਾਗੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਤੀ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਜੋ ਬੜੀ ਹੀ ਮਨਮੱਤ ਭਰਿਆ ਗੁਨਾਹ ਹੈ । ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਪਾਠ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਪਾਠੀ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸੁਣੇ ਹਨ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਕਥਾ ਜਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣੇ । ਏਹ ਸੰਪ੍ਰਦਾਵਾਂ ਭੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਚਲੀਆਂ । ਏਹਨਾਂ ਵਿਚਿ ਭੀ ਬੜੀ ਗੰਧਲ-ਚੋਦੇਂ ਰਲੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਰਲਦੀ । ਇਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾ ਦਾ ਪਠ ਦੂਜੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾ ਦੇ ਪਾਠ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਚਲੋ ਇਹ ਰੋਲਾ ਤਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਪਾਠ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਇਥੇ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਏਥੇ ਤਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਕਥਾ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸੰਬੰਧਤ ਵੀਚਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਲਚਰ ਅਤੇ ਲਗਵ ਬਾਤ ਹੈ। ਕਥਾ ਦੀ ਸੰਪਦਾ ਚਲੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਮਨੋ ਮਨੀ ਦੇਖ ਦੇਖੀ ਕਥੋਗੜ ਲੋਗ ਕਥਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ । ਇਕ ਐਸੇ ਲੋਗ, ਕਥੋਗੜ ਲੋਗ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਇਕ ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਕਈ ਕਈ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਥਵਾ ਅਥਵਾ ਕਰਕੇ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ 'ਲਗ ਮਾਤ੍ਰੀ ਵਿਲਖਣਤਾ' ਪੁਸਤਕ ਵਿਚਿ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਓਹ ਲੋਗ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸ਼ੁਧ ਪਾਠ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਡੀਂਗਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ । ਇਹ ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਭਾਰੀ ਅਹਿਮਕਾਨਾ ਹਮਾਕਤ ਹੈ। ਸੁਣਨਹਾਰੀ ਆਮ ਲੁਕਾਈ ਨੂੰ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦਾ ਐਸਾ ਚਸਕਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਓਹ ਕਥੋਗੜੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਸਿਰ ਹਿਲਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜੈਸੇ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਤੇਹੋ ਜਿਹੇ ਹੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨਹਾਰੇ ।

ਕਚੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਕਥਨ ਦਾ ਤਾਂ ਐਸਾ ਆਮ ਰਿਵਾਜੀ ਕੁਚੱਸਕਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਘਰ ਅੰਦਰਿ ਕੰਜਰਖ਼ਾਨਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਕੰਜਰੀਆਂ ਦੇ ਗੰਦੇ ਗੀਤ ਟੱਬਰਾਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਕੰਨ ਲਾ ਕੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ । ਗ੍ਰਾਮੋਫ਼ੋਨਾਂ ਦੇ ਅਗੇ ਬਹਿ ਕੇ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੁਣਨਾ ਬੜਾ ਹੀ ਫ਼ਖ਼ਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪਰ ਲਾਊਡ-ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਭੀ ਇਸ ਗੰਦ-ਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਕਾਂਜੀ ਘੋਲ ਦਿਤੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੰਦੀਆਂ ਗੀਤ-ਗਜ਼ਲਾਂ ਸੁਣਨਹਾਰਿਆ ਨੂੰ ਕੱਚੀ ਪੱਕੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਤਮੀਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੀ ਪਈ ? ਓਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਕੁਚਸਕਾ, ਕੰਨ-ਰਸੀ ਕੁਚੱਸਕਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਹੈ। ਪੰਥਕ ਸਭਾ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਵਿਚਿ ਜਾ ਕੇ ਭੀ ਆਪਣਾ ਇਹੋ ਭੁੱਸ ਪੂਰਾ ਕਰਿਆ ਲੋੜਦੇ ਹਨ । ਓਥੇ ਅਗੇ ਹੀ ਇਹ ਭੁੱਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਕਰਾਉਣ ਖਾਣ ਖੁਆਉਣਹਰੇ ਬਥੇਰ ਭੁੱਸ ਕੁਚੱਸਕੀਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਧਾਰਨਾ ਤਰਜ਼ਾ ਸੁਣਨ ਸੁਣਾਉਣ-ਹਾਰਿਆਂ ਦਾ ਘਾਟਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਵਾਧਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਚਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਗਰਕਣ ਤੇ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਗਰਕੀ ਭੀ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਮਿਲਗੋਭਾ ਕੱਚੀ ਕੁਪੱਚੀ ਕੁਬਾਣੀ ਪਾਠ

ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਵਿਚਿ ਭੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਜਿਨ ਚਾਖਿਆ ਸੋਈ ਸਾਦੁ ਜਾਣਨਿ ਜਿਉ ਗੁੰਗੋ ਮਿਠਿਆਈ ॥

ਅਕਥੈ ਕਾ ਕਿਆ ਕਥੀਐ ਭਾਈ ਚਾਲਉ ਸਦਾ ਰਜਾਈ ॥੬॥੧॥

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੬੩੫

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਦਾ ਰਸ ਚਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਣਿਆ ਹੈ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰ ਹੈ । ਉਹ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਕਰਿ ਕਰਿ, ਨਿਰਬਾਣ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕਰਿ ਕਰਿ ਰਸ ਮਾਣਦੇ ਹਨ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਇਸੇ ਰਸ ਸੁਆਦ ਵਿਚ ਗੜੂੰਦ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਹ ਨਿਰਬਾਣ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਹੋਰ ਨਿਰਬਾਣ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ, ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ, ਨਿਰੋ ਪਾਠ ਵਿਚਿ ਹੀ ਮਸਤ ਅਲ-ਮਸਤ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸਰਬੱਗੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਅਲਪਗ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀ ਕਥਨਾ ਹੈ ? ਨਾ ਕਥਨਾ ਹੀ ਭਲਾ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚਿ ਚਲਣਾ ਹੀ ਭਲੇਰਾ ਹੈ । ਧੁਰੋਂ ਪਠਾਈ, ਧੁਰੋਂ ਹੁਕਮਾਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਧੁਰ ਹੁਕਮ ਏ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਵਿਚਿ ਮਜਜੂਬ ਰਹਿਣਾ ਸੱਚਿਆਂ ਹੁਕਮੀ ਬੰਦਿਆਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਅਤੇ ਅਹਮ ਫੁਰਨਾ ਹੈ।

ਕਿਉ ਕਥੀਐ ਕਿਉ ਆਖੀਐ ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚੁ ॥

ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਅਕਥ ॥

ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣੇਇ ॥

ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥੧॥੨੪॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੧, ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੧੨੮੯

ਇਹ ਗੁਰਵਾਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਫ਼ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦਾ ਹੁਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਧੁਰੋਂ ਆਈ, ਹੁਕਮਾਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਸਚੋ ਸੱਚ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਲਪਗ ਰਸਨਾਵੀ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀ ਕਥਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਆਖਣਾ ਹੈ । ਭਾਵ, ਅਕੱਥ ਕਥਾ, ਸਚੋ ਸੱਚ ਲਿਖੀ ਲਿਖਾਈ ਸੁਤੇ ਆਈ ਕਥਾ ਨੂੰ ਬਨਾਵਟੀ ਕਥਾ ਕਰਿ ਕਰਿ ਕਥਨਾ ਬਦਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇਅਰਥ ਹੈ। ਬਸ ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣੀ ਹੀ ਜਾਵੇ । ਕੀ ਇਸੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਵਿਚਿ ਇਕਤਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀਦਾ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਨਿਰੋਲ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਬੜੀ ਬਰਕਤ ਹੈ, ਬੜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ, ਬੜਾ ਮਹਾਤਮ ਹੈ । ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਦਾ ਸਦਕਾ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜ਼ਗੈਬੀ ਤਾਕਤਾਂ ਪਿਛੇ ਲਗੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੀ

ਰਿਧੀ ਤੇ ਕੀ ਸਿੱਧੀ ਤੇ ਕੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟ ਬੁਧੀ, ਆਤਮ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਆਤਮ ਸੁਖ ਸੱਚਾ ਪਰਮਾਤਮ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁਖ ਸਭ ਪਿਛੇ ਲਗੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਅਕੱਥ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦਾ ਇਹ ਬਰਕਤ-ਪ੍ਰਤਾਪੀ-ਮਹਾਤਮ ਹੈ। ਫੇਰ ਗਪੜ ਕਥਾਵਾਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਕੀ ਹਾਜਤ ? ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ?

ਅਕਥ ਕਥਉ ਕਿਆ ਮੈ ਜੋਰੁ ॥

ਭਗਤਿ ਕਰੀ ਕਰਾਇਹਿ ਮੋਰ ॥੪॥੧੪॥

ਪ੍ਰਭਾਤੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੩੩੧

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕਿਆ ਨਿਮਰੀਭੂਤ ਹੋ ਕੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਕੀ ਤਾਕਤ ਹੈ ਕਿ ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਕਥ ਸਕਾਂ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਜਿਵੇਂ ਓਹ ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਮੈਥੋਂ ਭਗਤੀ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਏਥੋਂ ਸਾਫ਼ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:-

(੧) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਉਚਰਵਾਈ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਹੋਤ ਉਚਰਵਾਈ ।

(੨) ਨਿਜ ਸਮਰੱਥਾ ਹੇਚ ਹੈ । ਏਡੇ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਉਂ ਉਚਾਰਦੇ ਹਨ । ਤਦ ਜੋ ਅਲਪਗ ਕਥੋਗੜ ਬੁਧੂ ਡੀਂਗ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦੀ, ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਖੱਟੀ ਹੈ।

• ਬਸੰਤੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੧੭੧

ਕਥਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਕਥੁ ਕਥਉ ਗੁਰਮਤਿ ਵੀਚਾਰੁ ॥

ਮਿਲਿ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਪਾਵਉ ਪਾਰੁ ॥੩॥੧੫॥

ਆਸਾ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੩੫੩

ਬਸ, ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਦਾ ਸਹੀ ਸੰਗਤ ਦਾ, ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਰਸਾਇਣੀ-ਸੰਗਤ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਪਠਨਾ ਪਠਾਵਨਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਕਰਾਉਣਾ ਹੀ ਤੱਤ ਸਾਰ ਕਥਾ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਇਹੀ ਕਥਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਅਲਪਗ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਅੱਧ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਤਬੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੱਚ-ਪਿਚੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੁਣਾਵਣੀਆਂ ਨਿਰੀ ਮਨਮਤਿ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਹੰਨੀ ਰੀਤ ਹੈ।

ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ ਰਵੈ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚੋਗ ਚੁਗਾਇਦਾ ॥੭॥

ਝਿਲਿਮਿਲਿ ਝਿਲਕੈ ਚੰਦੁ ਨ ਤਾਰਾ ॥ ਸੂਰਜ ਕਿਰਣਿ ਨ ਬਿਜੁਲਿ ਗੈਨਾਰਾ ॥

ਅਕਥੀ ਕਥਉ ਚਿਹਨੁ ਨਹੀ ਕੋਈ ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਮਨਿ ਭਾਇਦਾ ॥੮॥

ਪਸਰੀ ਕਿਰਣਿ ਜੋਤਿ ਉਜਿਆਲਾ ॥ ਕਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਆਪਿ ਦਇਆਲਾ ॥

ਅਨਹਦ ਰੁਣਝੁਣਕਾਰੁ ਸਦਾ ਧੁਨਿ ਨਿਰਭਉ ਕੈ ਘਰਿ ਵਾਇਦਾ ॥੯॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੩੩-੩੪

ਜਿਸ ਜਨ ਨੇ ਇਸ ਆਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪੇਖਿਆ ਪਰਖਿਆ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਭਲਾ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਕੀ ਕਥਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਮਨ-ਉਕਤ ਜੁਟਲ ਹੀ ਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਜੁਟਲ ਲਾਉਣ ਦਾ ਨਾ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਕੁਛ ਰਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਸੁਣਨਹਾਰੇ ਸੋ ਤੇ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਛ ਸੁਆਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰਾ ਕਥੋਗੜ ਗਿਆਨੀ ਐਵੇਂ ਏਧਰੋਂ ਅੰਧਰੋਂ ਉਕਤੀਆਂ ਜੁਗਤੀਆਂ ਮੇਲ ਕੇ ਘਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਅਵਿੱਦ-ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਫੋਕਾ ਸਿੱਕਾ ਜਮਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਦਰ ਅਸਲ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਆਗਾਧ ਕਮਾਈ ਕੀਤਿਆਂ, ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਤੇ ਤੱਤ ਭਾਵ ਦੀ ਸਾਰ ਸੂਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਜੋ ਗੁਰੂ ਵਰੋਸਾਏ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਹਨ ਅਤੇ ਤੱਤ ਗੁਰ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਰਮ ਕੇ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹਨ, ਨਾਮ ਜਪ ਜਪ ਕੇ ਨਾਮ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਰੀ ਰਸ ਮਈ ਚੋਗ ਚੁਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਐਸੇ ਹਰਿ ਰਸ ਚੋਗ ਚੁਗਨਹਾਰੇ ਸਹਜਿ ਰਵਨਹਾਰੇ, ਸਹਜਿ ਗੁਨ ਗਾਵਨਹਾਰੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰਵਾਕਾਂ ਦੀ ਤੱਤ ਬੂਝ ਅਤੇ ਸਾਰ ਸੂਝ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਸ ਤੱਤ

ਬੂਝ ਅਤੇ ਸਾਰ ਸੂਝ ਵਾਲੇ ਨਾਮ ਰਸੀਅੜੇ, ਅਮਿਉ ਨਾਮ ਰਸੀਅੜੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਾਲੇ ਗੁਰਵਾਕਾਂ ਨੂੰ, ਗੁਰਵਾਕ ਪੰਗਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਂਵਦੇ ਅਲਾਂਵਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਮਿਲਾਵਟ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾਂਵਦੇ, ਕੋਈ ਰਲਾਵਟ ਨਹੀਂ ਰਲਾਂਵਦੇ । ਇਕ-ਮਨ ਇਕ-ਚਿਤ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗੁਰ-ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਨਾਮ ਦਾ ਅਖੰਡ ਅਜੱਪਾ ਜਾਪ ਭੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਤੇ ਸੁਭਾਵੀ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਪੁੰਗਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋਤੀਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਦਾ ਝਿਲਮਿਲਕਾਰ ਝਿਲਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਝਿਲਮਿਲ- ਕਾਰ ਕੋਟ ਸੂਰਜਾਂ ਚੰਦਰਮਾਵਾਂ ਦੇ ਉਜਾਰੇ ਨੂੰ ਭੀ ਮਾਤ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਓਥੇ ਨ ਇਸ ਸੂਰਜ, ਨ ਚੰਦ, ਨ ਤਾਰੇ ਦੀ ਸਮਾਈ ਹੈ । ਏਹਨਾਂ ਉਫ਼ਕ ਵਿਚ ਦਿਸਦੇ ਤਾਰਾ- ਗਣਾਂ (ਅਕਾਸ਼) ਚੰਦ ਸੂਰਜਾਂ ਦਾ ਚਾਨਣ ਓਥੋਂ ਉਰੇਡੇ ਦੁਰੇਡੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨ-ਝਮਕਾਂ ਅਤੇ ਗੈਨਾਰੀ ਬਿਜਲ ਦੀਆਂ ਬਿਜਲ- ਚਮਕਾਂ ਭੀ ਉਸ ਝਿਲਮਿਲਕਾਰੀ ਜੋਤਿ ਦੇ ਤੱਤ ਚਮਤਕਾਰ ਤਾਈਂ ਨਹੀਂ ਅਪੜਦੀਆਂ । ਇਸ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਆਤਮ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਗਹਿਣਗਤ ਕਿਵੇਂ ਜਾਂਚੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨ ਕੋਈ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਚਿਹਨ ਹੈ, ਨ ਚੱਕ੍ਰ ਹੈ ? ਇਸ ਸਰਬੱਤ ਪੂਰ ਰਹੀ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕੌਣ ਗਾਂਖ (ਨਿਰਣਾ ਕਰ) ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਅਲਪਗ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲੀਆਂ ਕਥੋਗੜੀ ਮੱਤਾਂ ਕੁਮੱਤਾ ਇਸ ਗਾਂਖ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਉਰੀਆਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਥੇ, ਜਿਸ ਉੱਚ ਅਵਸਥਾ ਵਿਖੇ ਪਰਮਾਤਮ ਪਸਰ ਰਹੀ ਜੋਤਿ- ਕਿਰਨ-ਉਜਾਰੇ ਵਿਖੇ ਅਨਹਦ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਦਾ ਝੁਨਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ, ਉਸ ਨਿਰਭਉ ਕੈ ਘਰਿ ਵਿਖੇ ਕਿਸੇ ਅਲਪਗ ਬੁਧੀ ਵਾਲੇ ਕਥੋਗੜ ਦੀ ਕੀ ਸਮਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਪ੍ਰਥਾਇ ਅਗਲਾ ਗੁਰਵਾਕ ਕਿਹਾ ਸੁਹਣਾ ਘਟਦਾ ਹੈ:-

ਰੂੜੋ ਕਹਉ ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਈ ॥

ਅਕਥ ਕਥਉ ਨਹ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ॥

ਸਭ ਦੁਖ ਤੇਰੇ ਸੁਖ ਰਜਾਈ ॥

ਸਭਿ ਦੁਖ ਮੇਟੇ ਸਾਚੈ ਨਾਈ ॥੬॥੨॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੪੧੨

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ, ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਕਰਨਹਾਰੇ, ਇਸ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪਰਤੱਖ ਝਾਕਾ ਪੇਖਿਆ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਬਥੇਰਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁੰਦਰ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਰਣਨ ਕਰ ਕੇ ਆਖਾਂ, ਪਰ ਆਖ

ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਹ ਸੁੰਦਰ ਦਰਸ਼ਨ ਕਹਿਨ ਕਥਨ ਤੋਂ ਅਗੋਚਰਾ ਹੈ । ਅਕੱਥ ਬਿਵਸਥਾ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨੂੰ ਜੇ ਕੱਥਾਂ ਭੀ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ । 'ਰੂੜੋ ਕਹਉ ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਈ। ਅਕਥ ਕਥਉ ਨਹ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ।' ਜਿਸ ਪੇਖੀ ਪਰਖੀ ਆਤਮ-ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪੇਖਨ ਪਰਖਨਹਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਭੀ ਖ਼ੁਦ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚਦੇ ਹਨ, ਓਸ ਅਕੱਥ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਕਥਾ ਕਥਗੜ ਗਿਆਨੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਬਸ ਐਵੇਂ ਕਥਾ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਜੱਕੜ ਹੀ ਮਾਰਨਗੇ । ਸੰਸਾਰੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ, ਸੰਸਾਰ-ਗ੍ਰਸੇ ਅਲਪੱਗ ਬਧੋਸ਼ (ਬੁਧੂਆਂ) ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਹਸ ਸਿਆਣਪ ਸੰਸਾ ਹੀ ਚਿਮੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਓਹ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਤੰਗੁਣੀ ਬੁਧੀ ਦੀਆਂ ਉਕਤੀਆਂ ਜੁਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਫਸੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸਾਰ ? ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਸੰਸਾਰੈ ਮਹਿ ਸਹਸਾ ਬਿਆਪੈ ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਅਗੋਚਰ ਨਹੀ ਜਾਪੈ ॥੫॥੭॥

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੧੦੧੯

ਜੋ ਜਨ ਤਤ ਗਿਆਨੀ ਹਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦੇ ਤੱਤ ਬੇਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਨਾਮ ਰਸੀਅੜੇ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨੀ ਹਨ, ਓਹ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਕਥ ਕਥਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਭ ਬਾਨੀ ॥

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਜਪਿ ਜੀਵੇ ਗਿਆਨੀ ॥੨॥੨॥੨੦॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੦੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਤੋਂ ਇਹ ਭੀ ਸਿਧ ਹੋਇਆ ਕਿ-

(੧) ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ ।

(੨) ਇਹ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਜਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਪਣ ਵਿਚਿ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ।

(੩) ਇਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਜਪਣਹਾਰੇ ਹੀ ਵਾਸਤਵੀ ਗਿਆਨੀ ਹਨ।

ਤੱਤ ਗੁਰਮੁਖ ਗਿਆਨੀ ਨਾਮ ਜਾਪ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਰਸੀਏ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਮ ਰਸ ਤੋਂ ਘੁਥੇ ਹੋਏ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀ, ਗਿਆਨੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਸਕਦੇ । ਓਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਹੀ ਕੀ ਕਰ ਸਕਣੀ ਹੈ ? ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਤੱਤ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਗਿਆਨੀ ਹੀ ਦਾਨੀ (ਜਾਨਣਹਾਰੇ) ਤੱਤ ਬੇਤੋ

ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਿਆਨੀ ਹਨ। "ਅਕਥ ਕਥਾ ਅਮਰਾਪੁਰੀ ਜਿਸੁ ਦੇਇ ਸੁ ਪਾਵੈ"* ਵਾਲੀ ਗੁਰਵਾਕ-ਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਧੁਰੋਂ ਅਮਰਾ-ਪੁਰੀ ਤੋਂ ਆਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਇਹ ਓਸੇ ਵਡਭਾਗੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚਿ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਦਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਦਰੀ ਨਦਰ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਕੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੋਪਾਲ ਦਾ ਜਸ ਗਾਉਣਾ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਾ ਗਾ ਕੇ ਹੀ ਜੋਤੀਸ਼ ਦੀ ਜੋਤਿ ਵਿਚ ਜਾ ਸਮਾਈਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ-

ਗੋਪਾਲ ਕੋ ਜਸੁ ਗਾਉ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਸਾਚੀ ਪ੍ਰਭ ਪੂਰਨ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਣੀ ॥੧॥

ਰਹਾਉ॥੪੬॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੯੭

ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਵਾਕ ਦੀ ਦੁਤੁਕੀ ਭੀ ਇਹ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਯਥਾ-

ਹਰਿ ਕੀ ਭਗਤਿ ਕਰਹੁ ਜਨ ਭਾਈ॥

ਅਕਥੁ ਕਥਹੁ ਮਨੁ ਮਨਹਿ ਸਮਾਈ ॥੧੬॥੧੦॥

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੩੧

ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਭਗਤੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਭਗਤੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੀਤਿਆਂ ਮਨੂਆ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਾਜ਼ਿਆ ਰਹੇ ਕਿ ਏਥੇ ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਜਸ ਕਰਨਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦਾ ਪਿਆਰਨਾ ਹੈ। ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਗਾਵਣੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ, ਇਹੋ ਗੁਰਮਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰਵਾਕ ਨੂੰ ਤਰੋੜ ਮਰੋੜ ਕਰਕੇ ਮਨ-ਉਕਤ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ । ਅਗਲਾ ਗੁਰ ਵਾਕ-

ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਹੀਐ ਗੁਰ ਭਾਇ ॥

ਪ੍ਰਭੁ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਦੇਇ ਦਿਖਾਇ ॥੩॥੪॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੭੯੬

*ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ, ਅੰਕ ੧੩, ਪੰਨਾ ੧੩੯੮

ਕਥਾ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਰੰਚਕ ਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ।

ਸਤਵਰ ਹੰਸਾ ਛੋਡਿ ਨ ਜਾਇ ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਕਰਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਇ ॥

ਸਰਵਰ ਮਹਿ ਹੰਸੁ ਹੰਸ ਮਹਿ ਸਾਗਰੁ ॥ ਅਕਥ ਕਥਾ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਆਦਰੁ ॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧, ਅਸ: ਪੰਨਾ ੬੮੫

ਭਾਵ ਵਿਆਖਿਆ-ਗੁਰਮੁਖ ਹੰਸ ਜਨ ਗੁਰੂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਵਣ ਨਾਮ ਧਿਆਵਣ ਮਈ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਕਰਿ ਕਰਿ ਸਹਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਸਮਾਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਹਜ ਅਵਸਥਾ ਸਮਾਈ ਵਿਚ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਹੰਸ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਇਕੋ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੰਸਲਾ ਸਮਾਇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਹੰਸਲੇ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸਾਗਰ ਸਮਾਇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਗੁਰ-ਬਚਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸੱਚੀ ਵਡਿਆਈ ਆਦਰ ਫ਼ਜ਼ੀਲਤ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰੂਪਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਏਹਨਾਂ ਉਪਰਲੇ ਗੁਰਵਾਕਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅੰਦਰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਥੋਲੀਆਂ ਕਥਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ, ਜੈਸਾ ਕਿ ਆਮ ਕਥਾਗੜ ਲੋਗ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਕਥਾ ਚਸਕਾਗਰ (ਚਸਕਾਲੂ) ਲੋਗ ਸੁਣਨ ਦਾ ਕੁਚੱਸਕਾ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਗੁਰਮਤਿ ਲੇਵਹੁ ਹਰਿ ਲਿਵ ਤਰੀਐ॥ ਅਕਲੁ ਗਾਇ ਜਮ ਤੇ ਕਿਆ ਡਰੀਐ ॥

ਜਤ ਜਤ ਦੇਖਹੁ ਤਤ ਤਤ ਤੁਮ ਹੀ ਅਵਰੁ ਨ ਦੁਤੀਆ ਗਾਇਆ ॥੩॥

ਸਚੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਚੁ ਹੈ ਸਰਣਾ ॥ ਸਚੁ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਜਿਤੈ ਲਗਿ ਤਰਣਾ ॥

ਅਕਥੁ ਕਥੈ ਦੇਖੈ ਅਪਰੰਪਰੁ ਫੁਨਿ ਗਰਭਿ ਨ ਜੋਨੀ ਜਾਇਆ ॥੪॥੨੦॥

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੪੦

ਗੁਰਮਤਿ ਮਤਿ ਆਈ ਤੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿਚਿ ਲਿਵ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਲਿਵ ਲਾ ਕੇ ਇਸ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰੀਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਗਾ ਕੇ ਜਮ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰੀਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਪਰ ਦਸੀ ਗੁਰਮਤਿ ਕਰਣੀ ਦੁਆਰਾ ਐਸੀ ਸੁਮਤਿ ਅਤੇ ਦਿਬ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਗਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਧਰ ਦੇਖੋ, ਸਾਰੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਪਰੀਪੂਰਨ ਦਿਸਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜਸੁ ਕਰਨ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ । ਦੁਤੀਆ ਭਾਉ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਹੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਭਾਵ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਸਭ ਬਿਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੁਤੀਆ ਨਾਸਤ ਦੇ ਇਸ ਸਾਂਗੋ ਪਾਂਗ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵਿਚ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਹੀ

ਸੱਤ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸੱਚਾ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਤਾਰਨ ਯੋਗ ਵਖਰ ਨਿਸਚਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਕੱਥ ਨੂੰ ਕਥਿਆਂ, ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਜਪਿਆਂ ਅਪਰੰਪਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਸਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਦੇ ਭੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਓ ਅਗੋਚਰ (ਲਾਂਭੇ) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਫੇਰ ਇਉਂ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰਾ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਕਦੇ ਗਰਭ ਜੂਨੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਫਿਰ ਜੰਮਦਾ (ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਰੂਪ ਇਥੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪ ਕਰਕੇ ਵਰਨਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ, ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨਿਰਬਾਣ ਤੇ ਅਖੰਡ ਅਰਾਧਨਾ ਹੀ ਅਪਰੰਪਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਅਲਪੱਗ ਬੁਧੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੀ ਕਥਗੜੀ ਕਥਾ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨੀ ਹੀ ਘੋਖ ਘੋਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਕਦੇ ਭੀ ਪਾਰਗਰਾਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।

ਅਕਥ ਕਥਾ ਨਹ ਬੂਝੀਐ ਸਿਮਰਹੁ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ॥

ਪਤਿਤ ਉਧਾਰਨ ਅਨਾਥ ਨਾਥ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਸਰਨ ॥੧੬॥

ਥਿਤੀ ਗਉੜੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੦੦

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਬੁਝੀ ਜਾਂਦੀ । ਜੇ ਬੁਝੀ ਜਾਂਢੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਬੁਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਹੈ (ਦੇਖੋ 'ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ' ਨਾਮੇ ਪੁਸਤਕ) । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਸਿਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:-

ਅਕਥ ਕਥਾ ਬੀਚਾਰੀਐ ਮਨਸਾ ਮਨਹਿ ਸਮਾਇ ॥

ਉਲਟਿ ਕਮਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ ਭਰਿਆ ਇਹੁ ਮਨੁ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਇ ॥

ਅਜਪਾ ਜਾਪੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਸਮਾਇ ॥੧॥੨੭॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੧, ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੧੨੯੧

ਇਸ ਗੁਰ ਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਣ ਤੋਂ ਹੈ । ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਈ ਜਾਣ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲ ਅਨਤ-ਤੰਗੀ ਮਨ ਮਨਸਾ ਦੇ ਵੇਗ (ਆਸ਼ਾ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਸੰਕਲਪ ਵਿਕੱਲਪ) ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਮਨ ਵਿਚਿ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਹਿਰਦੇ ਦਾ ਮੁਧਾ ਪਇਆ ਕਮਲ ਉਲਟ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਦਾ ਸ਼ਾਦਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਿਨਸਦਾ, ਸਗੋਂ ਟਹਿਕਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ (ਲਗਾਤਾਰ ਸਿਮਰਨ) ਇਹ ਅਜਪਾ ਜਾਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਜਾਪ, ਬਗ਼ੈਰ ਅਟਕਾਰ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵਿਸਰਦਾ, ਸਦ ਸਦੀਵ ਲਈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਸਚਖੰਡ ਵਿਖੇ ਹੁੰਦਾ

ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਨਿਰੰਕਾਰ ਕੇ ਸੱਚਖੰਡ ਵਿਚ ਪੁਗ-ਖਲੋਤਿਆਂ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਬ ਲਤੀਫ਼ੀ ਕ੍ਰਾਂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਹਾਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭੀ ਦਿੱਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਗਤਿ ਕਰਨਹਾਰੀ ਨਾਮ ਅਖੰਡਾਕਾਰੀ ਰਸਨਾ ਭੀ ਦਿੱਬ-ਕ੍ਰਾਂਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਦਿੱਬ ਰੋਮਾਵਲੀ ਦੀਆਂ ਕੋਟ ਕੋਟ ਦਿੱਬ ਜੀਭਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਨਮੁਖ ਭਗਤੀ ਪ੍ਰਾਇਣ ਹੋ ਕੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਜੁਟੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸੱਚਖੰਡੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸੋਈ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਤੱਖ ਪੇਖਿਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਪੇਖਨ ਸੁਣਨ ਸੁਨਾਵਨ ਵਰਣਨ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ। ਬੱਸ ਬਿਸਮਾਦ ਹੀ ਬਿਸਮਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਸਮਾਦ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਥੇ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਥੇ ? ਬਸ ਅਕੱਥ ਹੀ ਹੈ। ਧੁਰ ਕੀ, ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਰਟਣਾ, ਧੁਰੋਂ ਆਏ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪਣਾ ਅਤੇ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਤੱਤ ਬਿਸਮਾਦੀ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਈਦਾ ਹੈ । ਬਸ ਇਉਂ ਹੀ ਹੋਈਦਾ ਹੈ।

ਅਕਥ ਕਥਾ ਲੇ ਸਮ ਕਰਿ ਰਹੈ ॥

ਤਉ ਨਾਨਕ ਆਤਮਰਾਮ ਕਉ ਲਹੈ ॥੬੨॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧ ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ, ਪੰਨਾ ੯੪੫

ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ, ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲੈ ਕੇ, ਫਿਰ ਉਸ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਂਉਣ ਵਿਚਿ) ਲਗਾਤਾਰ ਲਗਾ ਹੀ ਰਹੇ ਤਾਂ ਜਾਂ ਕੇ ਆਤਮ ਰਾਮ ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਦਾ ਹੈ । ਬਸ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਉਂ ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਾਪ ਵਾਲੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੀਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਗਲੀਂ ਬਾਤੀਂ ਅਰਥ- ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਪਾ ਕੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ।

ਪਵਨ ਅਰੰਭੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮਤਿ ਵੇਲਾ॥ ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਲੇ ਰਹਉ ਨਿਰਾਲਾ॥ ਨਾਨਕ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਗੁਰ ਗੋਪਾਲਾ ॥

ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਜਿਤੁ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰੀ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਉਮੈ ਅਗਨਿ ਨਿਵਾਰੀ ॥੪੪॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧ ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ, ਪੰਨਾ ੯੪੩

ਇਹ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਕਥਨ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਉਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉਤਰ ਵਿਚਿ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਤੋਂ-

ਕਵਣੁ ਮੂਲੁ ਕਵਣ ਮਤਿ ਵੇਲਾ॥ ਤੇਰਾ ਕਵਣੁ ਗੁਰੂ ਜਿਸ ਕਾ ਤੂ ਚੇਲਾ ॥

ਕਵਣ ਕਥਾ ਲੇ ਰਹਹੁ ਨਿਰਾਲੇ ॥ ਬੋਲੈ ਨਾਨਕੁ ਸੁਣਹੁ ਤੁਮ ਬਾਲੇ॥

ਏਸੁ ਕਥਾ ਕਾ ਦੇਇ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਭਵਜਲੁ ਸਬਦਿ ਲੰਘਾਵਣਹਾਰੁ ॥੪੩॥

(ਪੰਨਾ ੯੪੨-੪੩)

*ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ =੧

ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਜਿਤੁ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰੀ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਉਮੈ ਅਗਨਿ ਨਿਵਾਰੀ ॥੪੪॥ [੯੪੩]

ਇਕ 'ਸਬਦ' ਗੁਰਮਤਿ 'ਨਾਮੁ' ਹੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੇ ਕਥਨ ਕਰਨ ਵਿਚਿ ਅਭਿਆਸ ਕੀਰਤਿ ਭਰੀ ਪਈ ਹੈ (ਭਰਪੂਰ ਲੀਨੀ ਹੈ), ਓਹ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ॥ ਬਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ-ਕਮਾਈ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਹਉਮੈ ਰੂਪੀ ਅਗਨਿ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੋ ਗੁਰੁ ਕਰਉ ਜਿ ਸਾਚੁ ਦ੍ਰਿੜਾਵੈ ॥

ਅਕਥੁ ਕਥਾਵੈ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥੨॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੬੮੬

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐਸਾ ਗੁਰੂ ਕਰਨਾ ਹੀ ਯੋਗ ਹੈ, ਜੋ ਸੱਚੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਾਵੇ, ਅਕੱਥ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਥਾਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਅਕੱਥ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਕਰਾ ਦੇਵੇ । ਅਕੱਥ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਥਨਾ ਕਥਾਵਨਾ, 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਨਾਮ ਦਾ ਜਪਣਾ ਜਪਾਵਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਕਰਾਵਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ।

ਸਾਚ ਬਿਨਾ ਸੂਚਾ ਕੋ ਨਾਹੀ ਨਾਨਕ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੬੭॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੯੪੬

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਚੇ ਦੇ ਅਕੱਥ ਨਾਮ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਜਪੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਸੂਚਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਕੱਥ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਕਥਨਾ ਭੀ ਅਕੱਥ ਹੈ। ਬਸ. ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪੀ ਜਾਣਾ, ਸੱਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪੜੀ (ਰਟੀ) ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕਥਾ ਜਾਣਾ ਅਮੁੱਕ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਮੁੱਕੇ ਹੀ ਨਾ । ਲਗਾਤਾਰ ਕਥੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਕੇਵਲ ਨਿਰਬਾਣ ਨਾਮ ਦਾ ਖਿਨ ਖਿਨ ਅਭਿਆਸ ਹੈ। ਕਥਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਰਥਾ ਅਰਥੀ ਕਰਿ ਛੱਡ ਦੇਂਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਬਿੰਝਲੀਆਂ ਠੱਪ ਦਿੰ ਦੇ ਹਨ । ਮੁੜ ਮੁੜਿ ਥੋੜੋ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮੁੜਿ ਮੁੜਿ ਕਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਅਭਿਆਸੀ ਕਮਾਈ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਦੇ ਮੁਕਦੀ ਰੁਕਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਜਿਹ ਘਰਿ ਕਥਾ ਹੋਤ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਇਕ ਨਿਮਖ ਨ ਕੀਨੋ ਮੈ ਫੇਰਾ ॥੩॥੮॥

ਰਾਮਕਲੀ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਪੰਨਾ ੯੭੫

ਇਸ ਗੁਰ-ਪੰਗਤੀ ਅੰਦਰਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ (ਹਰੀ ਦੇ) ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਕਥਾ

ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਖੰਡ ਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਹੈ। ਸਤਿਸੰਗ ਵਿਖੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਰਾਦ ਹੈ। ਇਕ ਮਥੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨੀ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ, ਜੈਸਾ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕ ਸੁਣਦੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। 'ਸੰਤਨ' ਪਦ ਬਹੁ- ਵਚਨ ਹੋਣ ਕਰਿ ਇਥੇ ਗੁਰਮੁਖ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਇਕਤ੍ਰ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ।

ਮਨ ਮਿਲੁ ਸੰਤ ਸੰਗਤਿ ਸੁਭਵੰਤੀ॥ ਸੁਨਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਸੁਖਵੰਤੀ ॥

ਸਭ ਕਿਲਬਿਖ ਪਾਪ ਲਹੰਤੀ ॥ ਹਰਿ ਹੋ ਹੋ ਹੋ ਲਿਖਤ ਲਿਖੰਤੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਕਲਜੁਗ ਵਿਚਿ ਊਤਮ ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਭਜੰਤੀ ॥

ਜਿਨਿ ਜਿਨਿ ਸੁਣੀ ਮਨੀ ਹੈ ਜਿਨਿ ਜਨਿ ਤਿਸੁ ਜਨ ਕੈ ਹਉ ਕੁਰਬਾਨੰਤੀ ॥੧॥

ਹਰਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਾ ਜਿਨਿ ਰਸੁ ਚਾਖਿਆ ਤਿਸੁ ਜਨ ਸਭ ਭੁਖ ਲਹੰਤੀ ॥

ਨਾਨਕ ਜਨ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਿ ਤ੍ਰਿਪਤ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹੋਵੰਤੀ ॥੨॥੨॥੮॥

ਨਟ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੭੭

ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਸੁਖਵੰਤੀ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕੇਵਲ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਸ ਰੇ ਕਿਲਵਿਖ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਕਥਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਮ ਦੇ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਕਥਨ ਬਾਝੋਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਮਿਲਗੋਭਾ ਬਾਣੀ ਦੀ ਮਨ-ਘੜਤ ਮਿਸਰਤ ਕਥਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰਨੀ ਅਸਲ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਇਹ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਧੁਰਿ ਪੂਰਬ ਕਰੰਮੀ ਅੰਕੁਰ ਸਫੁੱਟ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਿੱਧਤਾ ਹੋ ਗਈ ਕਿ "ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਕਲਜੁਗ ਵਿਚਿ ਊਤਮ ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਭਜੰਤੀ।'' ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਜੋ ਕਥਾ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ, ਏਹੋ ਕਲਜੁਗ ਅੰਦਰਿ ਸਚੀ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰਮਤਿ ਮਤਿ ਦੀ ਇਹੀ ਕਥਾ ਭਜਨੀ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਰੇਸ਼ਟ ਹੈ। "ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਭਜੰਤੀ' ਰੂਪੀ ਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਜਨ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਪਰਵਾਨ ਹੈ । ਕਥੋਗੜਾਂ ਦੀ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਨਮਤੀ ਕਥਾ ਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ਉੱਕਾ ਹੀ ਵਿਧਾਨ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਜਿਸ ਵਡਭਾਗੇ ਜਨ ਨੇ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਭਜਨ ਵਾਲੀ ਸੁਣੀ ਹੈ, ਉਸ ਉਪਰੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਫੇਰ ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਇਉਂ ਲਿਖਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ:-

ਹਰਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਾ ਜਿਨਿ ਰਸੁ ਚਾਖਿਆ

ਤਿਸੁ ਜਨ ਸਭ बुध ਲਹੰਤੀ ॥

[੯੭੭]

ਭਾਵ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਹਰੀ ਭਜਨ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਦਾ ਰਸ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਅਕਥ ਕਥਾ ਦਾ ਰਸ ਚਖਿਆ ਹੈ, ਤਿਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਭੁਖ ਜਨਮ ਜਨਮਾਂਤਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿ ਗਈ ਤੇ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫੇਰ ਸਭ ਤੋਂ ਛੇਕੜਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਨਾਨਕ ਜਨ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਿ ਤ੍ਰਿਪਤੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹੋਵੰਤੀ ॥" ਇਸ ਤੁਕ ਨੇ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਜਪਣਾ, ਨਾਮ ਭਜਣਾ ਹੀ ਹਰਿ-ਕਥਾ ਹੈ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਿਆਂ ਹਰੀ ਰੂਪ ਹੀ ਹੋ ਜਾਈਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਭੀ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਈ । ਬਜ, ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੁਣਨਾ, ਨਿਰਬਾਣ ਭਜਨ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ ।

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਦਮੋਦਰੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਉਰਿ ਧਾਰੇ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਬਨੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ਜਿਉ ਗੂੰਗਾ ਗਟਕ ਸੰਮ੍ਹਾਰੇ ॥੪॥

ਨਟ ਅਸ: ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੯੮੦

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਤੋਂ ਭੀ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ "ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਉਰਿ ਧ ਰਨਾ" ਹੀ ਅੱਤ ਮੀਠੀ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹਰ ਕਥਾ ਪਾ ਪਾ ਕੇ ਕਥਾਵਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸਭ ਫਿਕੀਆਂ ਕਚ-ਨਿਕਚੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਭੀ ਇਹੋ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦਾ ਹੈ :-

ਤੇਰੀ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਕਥਾ ਹੈ ਮੀਠੀ ਗੁਰਿ ਨੀਕੇ ਬਚਨ ਸਮਾਰੇ ॥

ਗਾਵਤ ਗਾਵਤ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਏ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਗੁਰਿ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥

ਨਟ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੯੮੧

ਭਾਵ, ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਈ ਜਾਵਣਾ ਹੀ ਮੀਠੀ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਸਚ ਮੁਚ ਨਿਰਗੁਣ ਸਰੂਪਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਭੀ ਨਿਰਗੁਣੀ ਹੀ ਹੈ । ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਬਾਣੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ਹੈ । ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਜੁ ਹੋਈ ਇਸ ਨਿਰੋਲ ਨਿਰਬਾਣ ਨਿਰਗੁਣ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ । ਹੋਰ ਮਨੋ-ਉਕਤੀ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇਸ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਰਲਾਵਣਾ ਮਹਾਂ ਮਨਮਤਿ ਹੈ। ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਕਚਪਿਚੀ ਕੁਬਾਣੀ ਨਿਰੋਲ ਨਿਰਗੁਣ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਰਲਾਵਣੀ ਅਤੀਅੰਤ ਹੀ ਬਿਵਰਜਤ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਈ ਹੀ ਜਾਵਣਾ, ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਕਲਜੁਗੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਨਿਸਤਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਸਤਾਰਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੀ ਸਹਿਲਾ ਹੈ । ਬਸ "ਗਾਵਤ ਗਾਵਤ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਏ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਗੁਰਿ ਨਿਸਤਾਰੇ' ਦੇ ਭਾਵ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਪਰਵਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੋ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਤੁਲ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੜੀ ਕਥਾ, ਕੁਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਾਇ ਪ੍ਰਭ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਿਦੈ ਸਮਾਣੀ ॥

ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਡਭਾਗੀਆ ਹਰਿ ਉਤਮ ਪਦੁ ਨਿਰਬਾਣੀ ॥

ਗੁਰਮੁਖਾ ਮਨਿ ਪਰਤੀਤਿ ਹੈ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਣੀ ॥੧॥

ਮਨ ਮੇਰੇ ਮੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਿਤ ਸਦਾ ਕਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਮੈ ਮਨੁ ਤਨੁ ਖੋਜਿ ਢੰਢੋਲਿਆ ਕਿਉ ਪਾਈਐ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥

ਸੰਤ ਜਨਾ ਮਿਲਿ ਪਾਇਆ ਸੁਣਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੁ ਹਰਿ ਮੈ ਮੇਲੇ ਪੁਰਖ ਸੁਜਾਣੀ ॥੨॥੫॥

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੯੬

ਆਹਾ ! ਕੈਸਾ ਨਿਬੇੜਾ ਹੈ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ । ‘ਹਰਿ ਹਰਿ' ਪਦ ਦੋ ਵਾਰ ਆਉਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਬਾਰੰਬਾਰ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੀ ਏਥੇ 'ਹਰਿ ਕਥਾ' ਕਰਨਾ ਹੈ । ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਐਸੀ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਇ । ਹੋਰ ਕਬੋਲੀਆਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਰਥਾਂ ਬੇਅਰਥਾਂ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਤੋਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਅ । ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਇਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਸਦਾ ਸਮਾਈ ਰਹੇ। ਜੈਸੇ ਕਿ ਸਚਿਆਰ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਸਮਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਦਾ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਦਜੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਤਾਂ ਏਦੂੰ ਭੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਾਜ਼ਿਆ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ-"ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਡਭਾਗੀਆ ॥ ਹੇ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੱਖਾ ! ਤੂੰ ਏਸੇ ਹਰ ਹਰ ਨਾਮ ਦੀ (ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ) ਕਥਾ ਹੀ ਸਦਾ ਜਪਦਾ ਰਹੁ । 'ਜਪਿ' ਪਦ ਦਾ ਸਪੱਸਟ ਨਿਖਰਵਾਂ ਆਉਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਖਰਵਾਂ ਨਿਖੇੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਹਰਿ ਕਥਾ' ਜਪਣ ਲਈ ਹੈ, ਕਰਨ ਲਈ, ਕਬਲੀਆਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਜੈਸੇ ਕਿ ਆਮ ਕਥੋਗੜ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਫੁਰਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੀ "ਉਤਮ ਪਦ ਨਿਰਬਾਣੀ" ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਇਹ ਗੂੜ ਗੁੱਝਾ ਭੇਦ ਰਮਜ਼ੀ ਅਸੂਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਿਆ ਜੋਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨਾਮ (ਜੋਤੀਸ਼ ਨਾਮੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਭੇਦ) ਨਿਰਬਾਣ ਪੱਦ ਵਿਚਿ ਜਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਹੋਈਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਇਸ ਨਿਰਬਾਣ ਪਦ ਦੀ ਉਤਮ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਤਾਂ ਨਿਰੀ ਏਸ ਉਤਮ ਪਦ ਨਿਰਬਾਣ ਵਿਖੇ ਜਾ ਸਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਪੂਰੇ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨਾਮ, ਨਿਰਬਾਣ ਪਦੀ ਨਾਮ ਵਿਚਿ. ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਬਚਨ ਕਰਮ ਕਰਕੇ ਇਸ ਗੁਰਮਤਿ ਭੇਦ ਰਮਜ਼ੀ ਅਸੂਲ ਦੀ ਪੱਕੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖਾ

ਮਿਲਾਪ ਕਰਾਵਣਹਾਰਾ ਹੈ। "ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੁ ਹਰਿ ਮੈ ਮੇਲੇ ਪੁਰਖ ਸੁਜਾਣੀ' ਵਾਲੀ ਗੁਰ-ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਗੂੜ੍ਹ ਭਾਵ ਉਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਉਣਹਾਰਾ ਇਹ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ । ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਗੁੜ ਗੁਰਮਤਿ ਨਿਰਣਤ ਭਾਵ ਇਸ ਅਗਲੇਰੇ ਦੁਤੁਕੇ-ਗੁਰਵਾਕ ਤੋਂ ਭਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-

ਅਦਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਅਕਥੁ ਕਥਾਇਆ ਥਾ ॥

ਅਨਹਦ ਸਬਦੁ ਦਸਮ ਦੁਆਰਿ ਵਜਿਓ ਤਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਚੁਆਇਆ ਥਾ ॥੧॥੧੨॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੦੦੨

ਭਾਵ-ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਗੋਚਰ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨਿਰੰਕਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਅਦਿੱਖ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਗੰਮਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ, ਉਹ ਨਿਰਗੁਣੀ ਨਿਰੰਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਹੀ ਸ਼ਬਦ-ਦੀਖਿਆ (ਅਕਥ ਕਥਾ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਅੰਦਰ ਕਮਾਇਆ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਕਮਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕਰਕੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਦਸਮ ਦੁਆਰੇ ਖੁਲ੍ਹ ਗਏ ਅਤੇ ਉਥੇ ਅਨਹਦ ਸ਼ਬਦ ਵਜਣ ਲਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ ਇਕ ਰਸ ਚੋਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਦਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕਥਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ, ਉਹ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਆ ਗਿਆ । ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ ਐਸੀ ਪਾਰਸ ਰਸਾਇਣੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਭਿਆਸੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉਪਰਿ ਦਸੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਸੁਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਅਕੱਥ ਅਜ਼ਗ਼ੈਬੀ ਦੇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਕਥਾ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਗੁਰਦੀਖਿਆ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਬਾਬੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੁਆਰਾ ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਸਰੂਪ ਦਸੋਂ ਗੁਰੂ ਜਾਮਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚਿ ਸੰਚਰੀ ਗਈ । ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚਿ ਆਈ ਅਤੇ ਆਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਆਪਣੀ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਵਰਤਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ । ਜੋ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਪਰਸਨਗੇ ਨਿਸਤਰਨਗੇ ।

ਹਰਿ ਕੀ ਭਗਤਿ ਕਰਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਅਕਥੁ ਕਥਹੁ ਮਨੁ ਮਨਹਿ ਸਮਾਈ ॥

ਉਠਿ ਚਲਤਾ ਠਾਕਿ ਰਖਹੁ ਘਰਿ ਅਪੁਨੈ ਦੁਖੁ ਕਾਟੇ ਕਾਟਣਹਾਰਾ ॥੧੬॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੩੧

ਏਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਗਤੀ ਹੀ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਨੂੰ ਕਥਨਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਅੰਦਰਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸਾਈ ਮੁਖ ਭਗਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਭਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁ ਸੁਤੇ ਹੀ ਵਸਗਤਿ ਹੋਇ ਆਂਵਦਾ ਹੈ। ਦਹਿ-ਦਿਸ ਧਾਵਦਾ ਮਨ ਘਰ ਵਿਚਿ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਸਭ ਦੁਖ ਦਲਿਦਰ ਕਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ

ਕਾਟਣਹਾਰਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਜਿਸਦਾ ਕਿ ਨਾਮ ਜਪੀਦਾ ਹੈ।

ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਆਖੈ ਕੇਤੀ ਬਾਣੀ ॥ ਸੁਣਿ ਕਹੀਐ ਕੋ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣੀ ॥

ਜਾ ਕਉ ਅਲਖ ਲਖਾਏ ਆਪੇ ਅਕਥ ਕਥਾ ਬੁਧਿ ਤਾਹਾ ਹੇ ॥੧॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੩੨

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦਾ ਸਾਰ ਭਾਵ ਭੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਬਿਹੂਨ ਨਿਗੁਰੀ ਲੁਕਾਈ ਕੇਤੀ ਹੀ ਆਪ-ਹੁਦਰੀ ਜਾਂ ਨਿਗੁਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਸੁਣਾਈ ਬਾਣੀ ਆਖਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ । ਸੁਣੇ ਸੁਣਾਏ ਤੋਂ ਯਾ ਆਪੇ ਕਹੇ ਕਹਾਏ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਥਹੁ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ । ਜਿਸ ਵਡਭਾਗੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਨੂੰ ਨਦਰੀ ਨਦਰ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪਿ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਨਿਰੰਕਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਇਆਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਤਿ ਦਇਆਲ ਹੋ ਕੇ ਅਲੱਖ ਵਖਰ ਨੂੰ ਲਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਿਸ ਨੂੰ ਹੀ ਨਦਰ ਪਾਤਰ ਸਮਝ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀਖਿਆ ਦੁਆਰਾ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸਬੁੱਧੀ ਵਿਦਤਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਥਵਾ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਦਾਨ ਕਰਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਸਚੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਚੁ ਹੈ ਸਰਣਾ ॥ ਸਚੁ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਜਿਤੰ ਲਗਿ ਤਰਣਾ ॥

ਅਕਥੁ ਕਥੈ ਦੇਖੈ ਅਪਰੰਪਰੁ ਫੁਨਿ ਗਰਭਿ ਨ ਜੋਨੀ

ਜਾਇਆ ॥੪॥ ਮਾਰੂ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੦੪੦

ਤੱਤ ਵਿਆਖਿਆ-'ਸਚੁ ਵਖਰੁ ਧਨੁ ਨਾਮ ਹੈ * ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਹੀ ਸਚੁ ਵਖਰੁ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਰਣਿ ਹੀ ਸਚੁ ਸਰੂਪ ਹੈ । ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਹੀ ਸਚੁ ਸਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਗ ਕੇ ਭਵ-ਸਾਗਰੋਂ ਤਰੀਦਾ, ਪਾਰਿ ਉਤਰੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਦੀਖਿਆ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਿਆਂ (ਅਤੁਟ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਿਆਂ) ਅਪਰੰਪਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਜਨ ਨੇ ਇਸ ਬਿਧਿ ਅਕੱਥ ਨੂੰ ਕੱਥ ਕੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਫੋਰ ਗਰਭ ਜੋਨੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਜੰਮਣ ਮਰਣ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

* ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੪॥੨੧, ਪੰਨਾ ੨੨

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਧ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛੋਂ ਲਾਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ-

ਗੁਰ ਤੇ ਬੂਝੈ ਤਾ ਦਰੁ ਸੂਝੈ ॥ ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਾ ਕਥਿ ਕਥਿ ਲੂਝੈ ॥

ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੁਖ ਗਵਾਈ ਹੇ ॥੧੩॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੧੦੪੪

ਭਾਵ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਬਣ ਕੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਗੁਰ- ਦੀਖਿਆ ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ ਲੈ ਕੇ, ਫੇਰ ਗੁਰਮੰਤਰ ਦੀ ਅਥਾਹ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰ ਕੇ, ਸੱਚੀ ਬੂਝ ਨੂੰ ਬੁਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਸੂਝ ਨੂੰ ਸੁਝਦਾ ਹੈ । ਤ੍ਰਿਕਾਲ-ਦਰਸੀ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਛ ਸੂਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਅੰਤਰਲੀ, ਬਾਹਰਲੀ, ਗਾਇਬ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਤੇ ਹੀ ਸੂਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੂਸਰੀ ਤੁਕ "ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਾ ਕਥਿ ਕਥਿ ਲੂਝੈ ' ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਤੋਂ ਸੰਵਾ ਜੋ ਨਿਗੁਰਾ ਪੁਰਸ਼ ਹੈ, ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਵਿਹੂਣਾ, ਉਸਨੂੰ ਤੱਤ ਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੀ ਤਾਂ ਸੂਝ ਬੂਝ ਕੁਛ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਐਵੇਂ ਮਨ-ਉਕਤ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥਿ ਕਥਿ ਕੇ, ਫੋਕੀ ਕਥਾ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਲੁਝਦਾ ਹੈ । ਐਵੇਂ ਖਪਿ ਖਪਿ ਮਰਦਾ ਹੈ । ਨਾ ਉਸਦੇ ਪਲੇ ਕੁਝ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕੁਝ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਪਲੇ ਉਹ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਤਿਆਂ ਦੇ ਪਲੇ ਤਾਂ ਤਦ ਪਵੇ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੱਲੇ ਕੁਛ ਹੋਵੇ । ਆਪ ਖ਼ੁਦ ਤਾਂ ਸੱਚੀ ਰਾਸ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸੋਝੀ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਸ, ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਬਕਤੇ ਤੇਹੋ ਜਿਹੇ ਸ੍ਰੋਤੇ । ਜੈਸੇ ਕਥੋਗੜ ਤੈਸੇ ਹੀ ਇਸ ਕਥੋਗੜੀ ਕਥਾ ਦੇ ਸੂਝ ਬੁਝੱਕਣ । ਉਹ ਸਦਾ ਤਿਸਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸ੍ਰੋਤੇ ਭੀ ਬਕਤੇ ਭੀ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ ਭੁਖ ਕਦੇ ਲਹਿੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸਿਖ ਬਣਨ ਦੀ ਐਸੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੀ  (ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਭੀ ਬਕਤਿਆਂ ਦੀ ਭੀ) ਭੁੱਖ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸਭ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ- ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੁਖ ਗਵਾਈ ਹੇ" । ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਵਰੋਸਾਏ ਹੋਏ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ, ਕੇਵਲ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ, ਅਖੰਡ ਤੇ ਨਿਰੋਲ ਕਥਾ ਪਾਠ ਦੇ ਬਕਤੇ ਸੰਤੇ ਹੋਣ ਕਰਿ, ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਕਰਿ ਕਰਿ ਤੇ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਰਜੇ ਪੁਜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਦਿਨ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਰਥ-ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਓੜਕ ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦਾ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਮਨਮੁਖਾਂ, ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ-ਹੀਣਿਆਂ, ਨਿਗੁਰਿਆਂ, ਮੀਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ-

ਮਨਮੁਖੁ ਗਿਆਨੁ ਕਥੇ ਨ ਹੋਈ ॥ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਠਉਰ ਨ ਕੋਈ ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਿਆਨੁ ਸਦਾ ਸਾਲਾਹੇ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਏਕੋ ਜਾਤਾ ਹੇ ॥੧੦॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੧੦੫੧

ਭਾਵ, ਨਿਰੇ ਕਥਨ ਮਾਤਰ ਤੋਂ ਮਨਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦਾ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਬਸ ਮਨਮੁਖ ਪੁਰਸ਼ ਫੇਰ ਫੇਰ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿਚਿ ਫਿਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਠਉਰ ਠਿਕਾਣਾ ਤਿਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਿਲਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨ- ਕਿਤੇ ਟਿਕਾਉ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਹੜਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਿੱਖ ਹੈ, ਉਹ ਸਗੁਰਾ, ਗੁਰ- ਦੀਖਿਆ ਸੁਭਰ ਭਰਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰ-ਗਿਆਨ-ਪਦਾਰਥ-ਨਾਮ ਵਿਖੇ ਸਦਾ ਹਰਾ ਭਰਾ ਸਰਸ਼ਾਰ ਅਤੇ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਵਿਖੇ ਸਦਾ ਸਾਵਧਾਨ (ਚੁਕੰਨਾ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਕਰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਦੇ ਅਵੇਸਲਾ ਨਹੀਂ ਬਹਿੰਦਾ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਾਪੁ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਕਰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨਾਮ ਜਾਪ ਦੀ ਖਿਨ ਖਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਨਾਮ-ਰੰਗਾਂ ਵਿਚਿ ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਟਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ- ਪੁਹਾਰੀ ਫੁਲ ਕਿਰਦੇ ਹਨ। ਇਉਂ ਉਹ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰੀ ਗੁਰਮਤਿ ਨਿਰਾਰੀ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਹਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨਾਮ ਰਸੀਏ ਸਾਰੇ ਸ੍ਰੋਤੇ ਬਕਤੇ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਗੁਣਾਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਝਰਨੇ ਹੀ ਝਰਦੇ ਹਨ । ਏਦੂੰ ਵਧ ਕੇ ਹੋਰ ਨਿਰਾਰੀ ਅਮਰ ਕਥਾ ਕਿਹੜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਕੱਚੀ ਪਿੱਚੀ ਕਥਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ । ਮਨ-ਉਕੱਤ ਬੁੱਧੀ ਮੱਤਾਂ ਵਾਲੀ ਉਲ ਜਲੂਲੀ ਨੂੰ ਨਾ ਓਹ ਕਥਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਉਲ ਜਲੂਲੀ ਕਥਾ ਪਰਪਾਟੀ ਨੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਬੜਾ ਹੀ ਘਾਟਾ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਮਨ-ਮਤਸਰੀ ਨਿਜ ਬੁਧੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਫਿਕੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾ ਪਾ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਆਪਣਾ ਉੱਲੂ ਸਿੱਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਲੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਉੱਲੂ-ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਬੁਧੱਕੜਾਂ ਉਲੱਕੜਾਂ ਤੋਂ ਸਰਦਾ ਕਖ ਭੀ ਨਹੀਂ । ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਬਿਰਥਾ ਘਾਲ ਅਜਾਈਂ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸ਼ਬਦ-ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭੀ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦੀ । ਓਹ ਕਥਾ ਕੀ ਕਰਨਗੇ ? ਖ਼ਾਕ ! ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ—

ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਤੁਧੁ ਨੋ ਕੋਈ ਨ ਜਾਣੀ ॥ ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਕਥੀ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥

ਆਪੇ ਸਬਦੁ ਸਦਾ ਗੁਰੁ ਦਾਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਸੰਬਾਹਾ ਹੈ ॥੧੪॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੧੦੫੬

ਸਪੱਸ਼ਟ ਭਾਵ-ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਸ਼ਬਦ ਬਿਨਾਂ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ) ਬਿਨਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇਰੇ ਜਾਣਾਏ ਬਿਨਾਂ। 'ਸਬਦੈ' ਪੱਦ ਦੇ ਦੱਦੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਲਾਮ

ਜੋ ਲਗੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਹ ਖ਼ਾਸ ਦਾ ਅਰਥ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕਥੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਇਸ ਦਾ ਕਥਨਹਾਰਾ ਨਹੀਂ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ (ਸਚੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਸਮੇਸ਼) ਨੇ ਹੀ ਧੁਰੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਦਾਤਾ ਆਪ ਗੁਰੂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤਿ, ਦਾਤਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਭਾਣੇ ਅੰਦਰਿ ਦੇਵੇ, ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਜਪ ਕੇ ਇਹ ਸੱਚੀ ਦਾਤਿ ਸੰਚੀ ਸੰਬਾਹੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਬਾਹਨਾ ਸਾਲਾਹਨਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰ ਅਗਲੇਰਾ ਸ਼ਬਦ ਭੀ ਖ਼ੂਬ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ-

ਸਬਦੇ ਅਕਥੁ ਕਥੇ ਸਾਲਾਹੇ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭ ਸਾਚੇ ਵੇਪਰਵਾਹੇ ॥

ਆਪੇ ਗੁਣਦਾਤਾ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਏ ਸਬਦੈ ਕਾ ਰਸੁ ਤਾਹਾ ਹੇ ॥੧੩॥

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੧੦੫੭

ਸਾਧਾਰਨ ਹੈ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ-ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਦੀ ਕਮਾਈ (ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਸਚੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵੇਪਰਵਾਹ ਦੀ । ਉਹ ਵੇਪਰਵਾਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਿਸ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਜਨ ਉਤੇ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਰਤਾਉਂਦਾ ਵਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਦਾਤਿ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਬਸ, ਇਸ ਅਕਥ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਸੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੱਚਾ ਰਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਇਹ ਦਾਤਿ ਦਿਵਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚੇ ਗੁਣ ਦਾ ਦਾਤਾ ਆਪਿ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਬੂਝਣਾ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਆਪਿ ਹੀ ਬੁਝਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਹੀ ਬੁਝਾਇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਮਾਰ ਕੇ, ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਕੇ, ਐਸੀ ਬੁਝਾਰਤ ਬੁਝਣੇ ਵਾਲੇ ਹੀ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨੀ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਨਹੀਂ । ਯਥਾ-

ਹਉਮੈ ਕਰੀ ਤਾ ਤੂ ਨਾਹੀ ਤੂ ਹੋਵਹਿ ਹਉ ਨਾਹਿ ॥

ਬੂਝਹੁ ਗਿਆਨੀ ਬੂਝਣਾ ਏਹ ਅਕਥ ਕਥਾ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥

ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਤਤੁ ਨ ਪਾਈਐ ਅਲਖੁ ਵਸੈ ਸਭ ਮਾਹਿ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਜਾਣੀਐ ਜਾਂ ਸਬਦੁ ਵਸੈ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥

ਆਪੁ ਗਇਆ ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਗਇਆ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖੁ ਜਾਹਿ ॥

ਗੁਰਮਤਿ ਅਲਖੁ ਲਖਾਈਐ ਉਤਮ ਮਤਿ ਤਰਾਹਿ ॥

ਨਾਨਕ ਸੋਹੰ ਹੰਸਾ ਜਪੁ ਜਾਪਹੁ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਤਿਸੈ ਸਮਾਹਿ ॥੧॥੧੯॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੩, ਵਾਰ ਮਾਰੂ, ਪੰਨਾ ੧੦੯੨ ਭਾਵ, ਜਿਥੇ ਹਉਮੈ ਹੈ ਉਥੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਵਸਦਾ। ਜਿਥੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਤਿਥੇ ਹਉਮੈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। "ਹਉਮੈ ਨਾਵੈ ਨਾਲਿ ਵਿਰੋਧੁ ਹੈ ਦੁਇ ਨ ਵਸਹਿ ਇਕ ਠਾਇ ॥* ਬਸ ਐਸਾ ਬੂਝਣਾ ਬੂਝਣਹਾਰਾ ਹੀ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹਰ ਦਮ ਮਨ ਵਿਖੇ ਵਸਾਈ ਹੀ ਰਖੇ। ਅਲੱਖ (ਨਾ ਲਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ) ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਲੱਖ ਨੂੰ ਪਰਤੱਖ ਪੇਖਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰਮਤਿ ਗੁਣ ਉਸ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਹੀ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਕੇ ਨਿਗੁਰੀ ਦਸ਼ਾ ਤੋਂ ਖਲਾਸੀ ਪਾਈ ਹੋਵੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਗੁਣ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਮਿਲਿਆਂ ਹੀ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਵਸਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਾ ਭਾਵ (ਹਉਮੈ ਰੋਗ) ਮਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਉਮੈ ਮਿਟਿਆਂ, ਆਪੁ ਗਵਾਇਆਂ ਭ੍ਰਮ ਭਉ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਦੁਖ ਕਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਗੁਰਮਤਿ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਅਲੱਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਤਮ ਮਤਿ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭਵਜਲ ਤਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕਰ ਵਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਜਪਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਰਾਟ ਸਰੂਪ ਵਿਖੇ ਸਾਰਾ ਹੀ ਤ੍ਰੈ ਭਵਣ ਸਮਾਇ ਰਹਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੱਬ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਮਤਿ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਉਚਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਉਤਾਰੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਬਾਣੀ ਜਪੀ ਹੈ ਤਿਨਾਂ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਸਤਾਰਾ ਪਾਰ-ਉਤਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਜੋ ਜੋ ਜਪਣਗੇ ਇਸ ਗੁਰ ਬਾਣੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਦਰਗਾਹੇ ਨਿਹਚਲ ਥਾਨ ਮਿਲੇਗਾ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਸਭ ਮਾਹਿ ਸਮਾਣੀ ॥ ਆਪਿ ਸੁਣੀ ਤੈ ਆਪਿ ਵਖਾਣੀ ॥

ਜਿਨਿ ਜਿਨਿ ਜਪੀ ਤੇਈ ਸਭਿ ਨਿਸਤੇ ਤਿਨ ਪਾਇਆ ਨਿਹਚਲ ਥਾਨਾਂ ਹੇ ॥੮॥੪॥

• ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ ੩, ੧॥੯, ਪੰਨਾ ੫੬੦

ਜਿਥੇ ਕਿਥੇ ਭੀ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਜੋ ਨਾਮ ਸਰੂਪ ਹੈ) ਦਾ ਕਥਨ ਰੂਪੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਯਾ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਓਥੇ ਓਥੇ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਚਲਿ ਚਲਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਤਿਥੈ ਸਦਾ ਸਤਿਸੰਗ ਹੈ। ਇਸ ਸਤਿਸੰਗ ਵਿਚਿ ਤਦਰੂਪ ਹੋਇਆ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚਿ ਸਮਾ ਕੇ ਗੁਰਮੁਖ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੇਖ ਪੇਖ ਕੇ ਹਰੇ ਹੋਈਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਜਿਥੈ ਕੋਇ ਕਥਨਿ ਨਾਉ ਸੁਣੰਦੋ ਮਾ ਪਿਰੀ ॥

ਮੂੰ ਜੁਲਾਉ ਤਥਿ ਨਾਨਕ ਪਿਰੀ ਪਸੰਦ ਹਰਿਓ ਥੀਓਸਿ ॥੨॥੨੦॥

ਮ: ੫, ਮਾਰੂ ਡਖਣੇ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੧੧੦੧

ਭੋਗਹੁ ਭੁੰਚਹੁ ਭਾਈਹੋ ਪਲੈ ਨਾਮੁ ਅਗਥਾ ॥

ਨਾਮੁ ਦਾਨੁ ਇਸਨਾਨੁ ਦਿੜੁ ਸਦਾ ਕਰਹੁ ਗੁਰ ਕਥਾ ॥੨੦॥

(ਪੰਨਾ ੧੧੦੧)

ਸਦਾ ਕਥਾ ਕਰਹੁ । ਕਿਹੜੀ ਕਥਾ ? ਗੁਰ ਦਰਸਾਈ ਹੋਈ ਗੁਰ-ਕਥਾ, ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਜਪਣ ਵਾਲੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਖੰਡ ਨਿਰਬਾਣ ਕਥਾ ਸਦਾ ਕਰੀ ਜਾਓ । ਘੜੀ ਦੀ ਘੜੀ ਕਥਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਥੋਕੜਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਦਾ ਹੀ ਗੁਰ-ਕਥਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਓਹਨਾਂ ਪਾਸ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਦਾ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਦਾ ਓਹਨਾਂ ਪਾਸ ਨਮੂਦ ਭੀ ਨਹੀਂ । 'ਨਾਮੁ ਅਗਥਾ' ਅਤੇ ਸਦਾ ਕਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੁਰ ਕਥਾ' ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਏਸ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਉਤੇ ਸਰਧਾ ਭਾਵਨੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਬਸ, ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਪਾ ਕੇ ਬੂਝ ਬੁਝੱਕੜਾਂ ਨੂੰ ਪਰਚਾਅ ਛਡਦੇ ਹਨ, ਘੜੀ ਦੀ ਘੜੀ, ਬਸ ਫੇਰ ਓਹੋ ਜਿਹੇ ਕੋਰੇ ਦੇ ਕੋਰੇ । ਨਿਰੇ ਕੋਰਮ ਕਰੋ । ਇਹ ਗਲੋਕੜੀ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੁ-ਰਸ ਐਸਾ ਕੁਚੱਸਕੀਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਚਸਕਾ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੈ ਗਿਆ, ਫੇਰ ਉਹ ਏਸ ਚਸਕੇ ਤੋਂ ਹਟਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਰੀਸੋ ਰੀਸੀ ਐਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਮੁਲੱਖ ਅੱਜ ਕਲ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਪਰਚਦੀ ਹੀ ਏਵੇਂ ਹੈ । ਐਵੇਂ ਕਾਬੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਏਸ ਚਰਚੇ ਪਰਚੇ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਚਾਰ ਕਥਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਏਸ ਪਰਚਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਪਰਚਾਰ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਵੀਆਂ ਤੇ ਢੱਡ ਸਾਰੰਗੀ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਹੇਕਾਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਅਤੇ ਕਚੀਆਂ, ਕਚ-ਪਿਚੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਢੁੱਚਰਾਂ ਸੁਣਨੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਗਿਣੇ ਮਿਣੇ ਗਿਆਨੀ ਦੀਆਂ ਕਥੋਗੜੀ ਢੁਚਰਾਂ ਸੁਣਨੀਆਂ, ਬਸ ਇਹੀ ਪਰਚਾਰ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਬਾਣ ਪਾਠ ਕਥਾ ਉੱਕੀ ਹੀ

ਰਹਿ ਖੜੋਤੀ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੋਈ ਗੁਰ ਵਾਕ, ਇਕ ਭੀ ਤੁਕ ਇਸ ਮਨਘੱਤਤ ਕਥੋਗੜ ਕਥਾ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । ਫੇਰ ਭੀ ਦਬੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਆਪਣਾ ਭੁਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨੋਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਐਵੇਂ ਵੇਹਲਾ ਸ਼ੁਦਾਅ ਲਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਲੇ ਝਾੜ ਕੇ ਉਠ ਖਲੋਣ ਦਾ। ਐਵੇਂ ਬਿੰਦ ਦੀ ਬਿੰਦ ਬਹਿੰਦੇ ਹਨ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚਿ, ਉਹੀ ਛਾਰ ਉੜਾਉਣ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ।

ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਸਰੇਸਟ ਊਤਮ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਸਹਜੇ ਚਾਖੀ ॥

ਤਹ ਭਇਆ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ਮਿਟਿਆ ਅੰਧਿਆਰਾ ਜਿਉ ਸੂਰਜ ਰੈਣਿ ਕਿਰਾਖੀ॥

ਅਦਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰੁ ਅਲਖੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋ ਦੇਖਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੀ ॥੧੨॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੭

ਕੈਸਾ ਨਿਖਰਵਾਂ ਨਿਰਣਾ ਹੈ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ । ਭਾਵ, ਗੁਰਮਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਊਤਮ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰ-ਬਚਨਾਂਤ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਗੁਰ ਬਚਨ ਵਖਾਣਿਆਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਂਵਿਆਂ ਹੀ ਸਹਜੇ ਚੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਹਾਂ ਜੀ, ਇਹ ਕਥਾ ਅਸੀਂ ਚਖਣੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਜਿਸ ਜਨ ਨੇ ਚੱਖੀ ਹੈ, ਉਹ ਬਿਸਮਾਦ ਹੋਇ ਗਿਆ ਹੈ, ਗੂੰਗੇ ਦੇ ਗੁੜ ਖਾਣ ਵਾਂਗੂ । ਬੋਲਣ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਆ, ਬਰੜ ਬਾਣੀ ਕੁਬਾਣੀ ਬੋਲਣ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਆ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਿਆਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਚੋਈਦਾ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਚਖੀਦਾ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਭੱਖੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਦੇ ਚਖਿਆ ਭਖਿਆਂ ਸਹਜ ਰਵਤ ਰਵੀਦੀ ਹੈ । ਰਵ ਰਵ ਕੇ ਰਵਣਹਾਰੇ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਜੋਤੀਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਗਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਸ ਕਥਾ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸਾਇਣੀ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਅਕਹਿ ਜਜ਼ਬਾ ਹੈ । ਤਿਮਰ ਅਗਿਆਨ-ਮਈ ਅੰਧਿਆਰਾ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕਥਿਆਂ ਦੂਰ ਕਾਫ਼ੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਦੇ ਉਗਵਣ ਸਾਰ ਹੀ ਅੰਧਿਆਰੀ ਰਾਤ੍ਰੀ ਦਾ ਅੰਧਿਆਰਾ ਮਿਟ ਖਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਜੋਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਸਾਰੇ ਤਿਮਰ ਅਗਿਆਨੀ ਅੰਧੇਰੇ ਨਿਖੁਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤੀ ਸਾਰ- ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ-ਭੂਤਕ ਇੰਦਿਆਂ ਕਰਿ ਦਿਸਣਹਾਰ ਨਜ਼ਾਰੇ ਤੋਂ ਅਪਰੰਪਰ ਅਤੇ ਅਗੋਚਰ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅਲੱਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ (ਜੋ ਹੋਰ ਕਿਵੇਂ ਭੀ ਲਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ) ਪਰਤੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪਰਤੱਖ ਪੇਖ ਲਖੇਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹੈ ਨਿਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਿਰਬਾਣ ਕਥਾ, ਹਰਿ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥੀ ਜਾਣ ਦਾ, ਅਕੱਥੀ ਕਰਾਣ ਦਾ ।

ਅਗਲੇਰੇ ਗੁਰਵਾਕ ਵਿਖੇ ਇਸ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭੀ ਵਧੇਰੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੀ ਰਵਸ਼ ਅੰਦਰ ਨਿਰਣਤ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-

ਹਰਿ ਗੁਣ ਪੜੀਐ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗੁਣੀਐ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕਥਾ ਨਿਤ ਸੁਣੀਐ ॥

ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਏ ਜਗੁ ਭਉਜਲੁ ਦੁਤਰੁ ਤਰੀਐ ਜੀਉ ॥੧॥੩॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੫

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਪੜ੍ਹਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰਬਾਣ ਪਾਠ ਕਰਨ (ਕਰੀ (ਗਾਈ ਹੀ ਜਾਵਣ) ਨੂੰ ਹੀ ਹਰਿ ਨਾਮ ਦੀ ਜਾਣ ਨੂੰ) ਹਰਿ ਗੁਣ ਗੁਣਨ, ਭਾਵ, ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਵਣ ਨਾਮ ਦੀ) ਕਥਾ ਕਰਕੇ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਪੱਸ਼ਟਾਇਆ ਗਇਆ ਹੈ । ਹਰਿ ਗੁਣ ਗੁਣੀ ਗਾਵੀ ਜਾਣਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਦੀ ਗੁਰਮਤਿ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਬੈਠ ਕੇ, ਹਰਿ ਨਾਮੇ ਦੇ ਜੋੜੀ ਹੋ ਕੇ ਗੁਣਾਵਾਦ ਵਿਚਿ ਗਾਈ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।

ਕਈ ਇਕ ਹੁੱਜਤੀ ਕਥਾ ਮਰਯਾਦਗੀ ਕਥੋਗੜ ਪੁਰਸ਼ ਇਉਂ ਹੁੱਜਤ ਭੇੜ ਦੇ ਸੁਣੇ ਹਨ ਕਿ "ਹਰਿ ਗੁਣ ਪੜੀਐ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗੁਣੀਐ" ਦੋਹਾਂ ਪੰਗਤੀਆਂ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਅੰਦਰਿ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਆ ਗਿਆ (ਭਾਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਕਰ ਲਵੋ ਭਾਵੇਂ ਅਖੰਡ) ਅਤੇ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ ਮਤਲਬਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ "ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕਥਾ ਨਿਤ ਸੁਣੀਐ' ਤੀਜੀ ਪੰਗਤੀ ਦਾ ਭਾਵ ਤਾਂ ਕਥਾ ਹੈ, ਨਿਤ ਸੁਣਨ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਹੈ, ਜੈਸੇ ਕਿ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤਿ ਕੀਰਤਨ ਪਿਛੋਂ ਕਥਾ ਹੁੰਦੀ ਚਲੀ ਆਈ ਹੈ, ਗੁਰਮਤਿ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿਖੇ ਭੀ । ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਐਵੇਂ ਢੁੱਚਰੀ ਹੈ, ਰੀਸੋ ਰੀਸੀ ਹੀ ਇਹ ਮਰਯਾਦਾ ਤੁਰ ਪਈ ਹੈ । ਨਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਕੋਈ ਕਥੱਗੜ ਕੀ ਕਰੇਗਾ ? 'ਹਰਿ ਹਰਿ' ਪਦ ਦੋ ਵਾਰ 'ਨਾਮ' ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਪਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਮ ਦਾ ਬਾਰੰਬਾਰ ਉਚਾਰਨਾ ਹੀ ਤੱਤ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤਿ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਕਰਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਮਰਯਾਦਗੀ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਥੋੜੇ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਓਹ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਮਨ-ਭਾਉਂਦੀ ਮੀਜਾ ਅਨੁਸਾਰ ।

ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਜੋ ਹੁਕਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕਥਾ, ਉਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਥਾ 'ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ' ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਿਚਿ ਹੋਣ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਭੀ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਕਥਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ-ਕਥਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਐਵੇਂ ਮਨ-ਉਕਤੀ ਯਕੜ ਏਥੇ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਇਹ ਕਥਾ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰਸਿਧ ਚੀਫ਼ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਪਰਸਿਧ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਖਲੋ ਕੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਥਾ ਐਨ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚਿ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਸੁਣੇ ਹਨ।

ਇਸ ਲੈਕਚਰ ਨੂੰ ਕਥਾ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਬੇਮਰਯਾਦਗੀ ਹੈ, ਐਵੇਂ ਲੋਕਾਚਾਰੀ ਦਿਲ ਬਹਿਲਾਵਾ ਹੈ । ਨਾਮ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਥਾ ਉੱਕੀ ਹੀ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਸਗੋਂ ਨਾਮ- ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਹੀ ਰੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਨ-ਉਕਤ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾਉਣ ਵਿਚਿ ਹੀ ਗੰਧੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਨਾਉਂ ਹੀ ਕਥਾ ਰਖ ਲੈਣਾ ਨਾਮ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ ।

ਅਗਲਾ ਗੁਰਵਾਕ ਸਾਫ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਤਸੰਰਤਿ ਵਿਖੇ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਬੋਲਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਖਾਨਣਾ ਹੈ। ਏਹੋ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਵਿਖੇ ਨਿਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਹੀ ਵਿਦਤਾਇਆ ਗਇਆ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੋਣ ਕਰਿ ਹੀ ਇਹ ਕਥਾ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਦਰਿ ਪਰਵਾਣ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । "ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹੈ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸਾਰੇ ॥ * ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਹਨ । ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਜੈ ਜੀਉ', ਭਾਵ, ਹਰਿ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚਿ ਬੈਜ ਕੇ ਪੀਵੋ । ਏਸੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚਿ ਹੀ ਜੁੜੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਪੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ :-

ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ ਬੋਲੀ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਜੈ ਜੀਉ ॥ ੨॥੪॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੫

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭੀ, ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰਿਆਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੀ, ਏਹੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਮਨਮਤੀ ਅਨਸਰ ਮਿਸਰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਥਾ ਨਿਰੋਲ ਹਰਿ ਕਥਾ ਯਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਰਹਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ । ਉਹ ਤਾਂ ਯੱਕੜ ਕਥਾ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਨਿਹਾਇਤ ਹੀ ਮਨਮਤਿ ਭਰੀ ਮਰਯਾਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਹੋਛੀ ਮਨਮਤਿ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪ੍ਰਚੁਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ । ਐਸਾ ਯੱਕੜ-ਕਥਾਵੀ- ਸਤਿਸੰਗੁ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਤੱਤ ਆਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਤਿਸੰਗ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਹੋਰ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਕਹਿ ਲਵੋ, ਪਰ ਇਹ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਸਤਿਸੰਗੁ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ । ਸਤਿਸੰਗ ਦੀ ਤੱਤ ਤਾਰੀਫ਼ (Definition) ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ :-

ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੈਸੀ ਜਾਣੀਐ ॥ ਜਿਥੈ ਏਕੈ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੀਐ ॥

ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਇ ਜੀਉ ॥੫॥

• ਨਟ ਮਹਲਾ ੪, ੫॥੨,ਪੰਨਾ ੯੮੨

ਭਾਵ :-ਜਿਸ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਨਿਰੋਲ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਹੋਵੇ ਯਾ ਜਿਥੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਭਿੰਨੀ ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨਾ ਕਥਨ ਕੀਰਤਨ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਸਚੀ ਸਤਸੰਗੀਤ ਹੈ ।

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਮੈ ਗਲਿ ਮੇਲਾਈਐ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੀ ਮੈ ਕਥਾ ਸੁਣਾਈਐ॥

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਮਿਲਹੁ ਮਨੁ ਦੇਵਾ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੁਖਿ ਚਉਦਾ ਜੀਉ ॥੨॥੫॥

ਮਾਙ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੫

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਦੁਪੰਗਤੀ ਵਿਖੇ 'ਕਥਾ' ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੀ ਕਥਾ ਤੋਂ, ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਮੁਖੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਾਣੀ, ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਹੈ । ਪ੍ਰੀਤਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਥਾ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਨਾਮ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਕੋਈ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ । ਮੁਖ ਤੋਂ ਹਰ ਦਮ, ਹਰ ਨਫ਼ਸ, ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਚੁਆਉਣ ਰਸਾਉਣਹਾਰੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਤ ਸਿਖ, ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੰਤ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਖਿਨ ਖਿਨ ਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸੁਆਸ ਗਿਰਾਸ ਅਭਿਆਸੀ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਖੜਗ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਸੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਜਦ ਪਰਸਪਰ ਗਲਿ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਖੂਬ ਹੀ ਦੁਤਰਫ਼ੀ ਖੰਡਾ ਖੜਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਖੰਡੇ ਖੜਕਾਏ ਦਾ ਅਗਾਧ ਹੀ ਸੁਆਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਭਿਆਸੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ (ਅੰਤਰਿ ਆਤਮਿਓ) ਹਰਿ ਰਸੁ ਟੁਲਿ ਟੁਲਿ (ਡੁਲਿ ਡੁਲ੍ਹਿ) ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਾਨੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੁ ਚੋਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਥੋਗੜੀ ਕਥਾ ਤੋਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਉਪਰਲੇ ਗੁਰਵਾਕ ਮਈ ਕਥਾ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਥਾ ਦਾ ।

ਹਰਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਸਤਪੁਰਖੁ ਮਿਲਾਈਐ॥

ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ॥

ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ ਮੁਖਿ ਬੋਲੀ

ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਪਰੀਚੈ ਜੀਉ ॥੪॥੬॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੯੬

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚਿ ਪਰਚਣਾ ਅਤੇ ਪਰਚੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਅਤੇ ਮੁਖੋਂ ਬੋਲਣਾ ਹੈ । ਸੋ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਮਿਲ ਕੇ (ਜੁੜ ਕੇ) ਹੀ ਪਰਮ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਖੋਂ ਬੋਲੀ ਸੁਣੀ ਹਰਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਹਰ ਦਮ ਸੁਣਦੇ ਬੋਲਦੇ ਰਹਿਣ ਕਰਿ

ਸਤਿ ਪੁਰਖੁ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰਤੱਖ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੁਖੋਂ ਹਰ ਦਮ ਬੋਲਦੇ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪਾਰਸ-ਪ੍ਰਭਾਵੀ-ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ ।

ਗੁਣ ਗਾਵਤ ਮਨੁ ਹਰਿਆ ਹੋਵੈ ॥ ਕਥਾ ਸੁਣਤ ਮਲੁ ਸਗਲੀ ਖੋਵੈ ॥

ਭੇਟਤ ਸੰਗਿ ਸਾਧ ਸੰਤਨ ਕੈ ਸਦਾ ਜਪਉ ਦਇਆਲਾ ਜੀਉ ॥੨॥੨੩॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੧੦੪ ਇਹ ਗੁਰਵਾਕ ਇਹ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ, ਸੁਣਨਾ (ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ) ਸਦਾ ਦਇਆਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਜਪਣਾ ਹੀ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਮਹਿਵ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਭਾਵਨੀ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਮਹਿਵ ਹੋਇਆ ਮਨ ਹਰਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਸਾਰੀ ਖੋਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕੈਸੀ ਅਦਭੁਤ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ ਕਥਾ ਦੀ। ਗੁਰਮਤਿ ਤੱਤ ਕਥਾ ਇਹੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਭ ਬਾਤ ਬਤੰਗੜੀ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸੁਣਿਆ ਕਰਿਆਂ ਕੱਖ ਭੀ ਸੁਬੇਹਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਤੂੰ ਅਕਥ ਕਿਉਂ ਕਥਿਆ ਜਾਹਿ ॥

ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਮਾਰਣੁ ਮਨ ਮਾਹਿ ਸਮਾਹਿ ॥

ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਅਨੇਕ ਕੀਮਤਿ ਨਹ ਪਾਹਿ ॥੧॥

ਜਿਸ ਕੀ ਬਾਣੀ ਤਿਸੁ ਮਾਹਿ ਸਮਾਣੀ ॥

ਤੇਰੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਵਖਾਣੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੨੮॥

ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੧੬੦

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਰਹਾਉ ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਨਿਰਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਖਾਣੀ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਜੇ ਵਖਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਵਖਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ-ਮਈ ਭਾਵ ਵਿਚਿ ਵਰਨਿਆ ਅੰਕੁਰ ਸਿੱਟਾ ਪਹਿਲੀ ਦੁਪੰਗਤੀ ਅੰਦਰਿ ਖੂਬ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹੈ। ਹੇ ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਬਿਧਿ ਭੀ ਕਥਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਕੇਵਲ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਕੱਥ ਅਗਾਧ ਕਮਾਈ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਨ ਕਥਾਵਨ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਕੁਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਐਸਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਨ ਪੀਪੂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸੋਝੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ । ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਿਵੇਂ ਕਥੀ ਜਾਵੇ ? ਐਵੇਂ ਕੱਥ ਕੱਥ ਕੇ, ਕਥੋਲੀਆਂ ਪਾ ਪਾ ਕੇ ਘਾਲ ਅਞਾਈਂ ਹੀ ਗੰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਭੀ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ

ਅਤਿ ਡੂੰਘੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਕਉਣ ਵਖਾਣ ਵਿਚਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਵਿਖੇ ਮਜਜ਼ਬ (ਲੀਨ) ਹੋਇਆਂ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਪਛਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਵਖਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪੱਖੋਂ ਨਹੀਂ । ਗੁਰ- ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰਸੀਏ ਹੀ ਇਸ ਕਥਾ ਹੀ ਗਹਿਣਗਤਿ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਤਾਂ ਜਾਨਣ ।

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਅੰਸ ਅਸਲਾ ਨਿਰਗੁਣ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਰਗੁਣ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਥਾ ਭੀ ਨਿਰਗੁਣ ਸਰੂਪੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਜੀਵ ਕੀ ਜਾਨਣ ? ਅੱਜ ਕਲ ਦੇ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀ ਭੀ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਜੰਤ ਹੀ ਹਨ। ਤਿੰਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ । ਉਪਰਿ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣ ਦੇ ਮੰਡਲ ਵਿਚਿ ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡਦਾ। ਹੇਠਲੇ ਤਿਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਟਕਰਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨਹੀਂ ਮਰੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ, ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਅਰਸ਼ੀ ਬਾਣੀ, ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਬਾਣੀ, ਨਿਰਗੁਣ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸਾਰ ? ਬੋਧ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਾਣੀ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਜੁ ਹੋਈ। ਆਪਣਾ ਮਨ ਮਾਰ ਕੇ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਕੁਸ਼ਤਾਰ ਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਈ ਨਿਰਗੁਣ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚਿ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮ ਦਸ਼ਾ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਪੱਦ ਵਿਚਿ ਜਾ ਖੇਡੀ ਹੈ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਨਿਰਗੁਣ ਬਾਣੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੈਸਾ ਕਿ ਅਗੋਂ ਦੇ ਗੁਰਵਾਕ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ :-

ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਕਥਾ ਹੈ ਹਰਿ ਕੀ॥

ਭਜੁ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਸੰਗਤਿ ਜਨ ਕੀ॥

ਤਰੁ ਭਉਜਲੁ ਅਕਥ ਕਥਾ ਸੁਨਿ ਹਰਿ ਕੀ ॥੧॥

ਗੋਬਿੰਦ ਸਤ ਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਇ ॥

ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਜੋ ਜਨ ਧਿਆਵਹਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ॥

ਤਿਨ ਦਾਸਨ ਦਾਸ ਕਰਹੁ ਹਮ ਰਾਮਾ ॥

ਜਨ ਕੀ ਸੇਵਾ ਊਤਮ ਕਾਮਾ ॥੨॥

ਜੋ ਹਰਿ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਾਵੈ ॥

ਸੋ ਜਨੁ ਹਮਰੈ ਮਨਿ ਚਿਤਿ ਭਾਵੈ ॥

ਜਨ ਪਗ ਰੇਣੁ ਵਡਭਾਗੀ ਪਾਵੈ ॥੩॥

ਸੰਤ ਜਨਾ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਨਿ ਆਈ॥

ਜਿਨ ਕਉ ਲਿਖਤੁ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ ਪਾਈ॥

ਤੇ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਸਮਾਈ ॥੪॥੨॥

ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੧੬੪

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਭੇਦ, ਗੁਰਮਤਿ ਰਮਜ਼ੀ ਭੇਦ ਸਪੱਸ਼ਟ ਖੁਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਰਿ ਕਥਾ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਇਸ ਕਥਾ ਦੇ ਭਜਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਧੂ ਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਭਜਣਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਸੰਗਿ ਮਿਲ ਕੇ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਭਜਣਾ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਭਜਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਅਰਥਾਵਣਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕੀਰਤਨ ਭਜਨ ਰੂਪੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ, ਭਵਜਲੋਂ ਤਰ ਕੇ ਪਾਰ ਪਵੀਦਾ ਹੈ । ਹੋਰ ਕੋਈ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ ਭਵਜਲ ਤਰਨ ਦਾ। ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਰਾਮ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਦੀ ਯਾਚਨਾ ਮਈ ਗੁਰੂ-ਸਮਝਤੀ ਹੈ । ਰਸਨਾ ਤੋਂ ਰਾਮ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ ਅਤੇ ਗਾ ਗਾ ਕੇ ਹਰਿ ਰਸੁ ਅਘਾਵਣਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾਵਣਾ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਿਖੇ ਸਮਾਵਣਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਨੂੰ ਬਾਰੰਬਾਰ ਧਿਆਵਣਹਾਰੇ ਖਿਨ ਖਿਨ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥਨਹਾਰੇ ਹਨ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਦਾਸ ਹੋਣ ਦੀ ਯਾਚਨਾ ਐਨ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਮੇਹਰ ਨਦਰ ਹੈ। ਸਭ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਤਮ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕੰਮ ਅਜਿਹੇ ਰਸੀਏ ਜਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚਿ ਤੱਤਪਰ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮਨ ਚਿਤ ਕਰਕੇ ਸੋਈ ਜਨ ਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜਨ ਹਰਿ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੈਸਾ ਕਿ ਉਪਰਿ ਵਰਨਣ ਹੋਈ ਹੈ ਹਰਿ ਕਥਾ। ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਤੁਕ ਇਸ ਭਾਵ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਜਪ ਜਪ ਕੇ ਨਾਮ ਵਿਚਿ ਸਮਾਅ ਜਾਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਰੰਗੀਜਣਾ ਅਤੇ ਲੀਨ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਐਸੇ ਹਰਿ-ਰੰਗ-ਰੰਗੀਜੇ, ਹਰਿ-ਕਥਾ-ਮਉਲੀਜੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਸੰਗਿ ਸਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਣੀ ਹੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਜਗਿਆ ਸੁ ਜਨ ਦਾ ਉਧਾਰ ਹੈ ।

ਭਗਤਾ ਨਾਮੁ ਆਧਾਰੁ ਹੈ ਮੇਰੇ ਗੋਬਿੰਦਾ

ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੰਗਹਿ ਹਰਿ ਚੰਗੀ ਜੀਉ ॥੨॥੬੮॥

ਗਉੜੀ ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੧੭੪

ਜਿਸ ਵਸਤੂ ਦਾ ਅਧਾਰੁ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮੁੜਿ ਮੁੜਿ ਉਹੀ ਵਸਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੜਿ ਮੁੜਿ ਉਸੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਉਹ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਹੀ ਅਧਾਰ ਹੈ । ਓਹ ਮੁੜਿ ਮੁੜਿ ਏਸ ਹਰਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਦੀ ਯਾਚਨਾ ਹੀ ਚਿਤਵਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ, ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ, ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਚੰਗੀ ਪਿਆਰੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਐਰੀ ਗੈਰੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ ਇਕੈਰੀ ਨਾਮ ਸੁੰਞੇਰੀ ਕਥਾ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਨਾਮ-ਅਧਾਰੀ ਗੋਬਿੰਦ

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਨਿਕਟ ਨਾਮ-ਅਭਿਆਸ ਹੀ (ਮੁੜ ਮੁੜਿ ਨਾਮ ਉਚਾਰਨਾ ਹੀ) ਨਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਨਾਮ ਰੂਪ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕੀ ਕਥਾ, ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਨਾਮ ਅਤੇ ਨਾਮੀ ਦੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੈ। ਹਰ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਨਾਮ ਦੀ, ਛੁਟ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਜਾਂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਰੀ ਜਾਣ ਤੋਂ, ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ, ਏਸੇ ਕਰਕੇ "ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੰਗਹਿ ਹਰਿ ਚੰਗੀ ਜੀਉ' ਗੁਰਵਾਕ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚਿ 'ਹਰਿ' ਪਦ ਦੋ ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੈ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ 'ਹਰਿ ਕਥਾ' ਦੁਪਦੇ ਵਿਚਿ 'ਹਰਿ' ਪਦ ਹੈ 'ਕਥਾ' ਦੇ ਨਾਲ । ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਇਸੇ ਇਕ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚਿ 'ਚੰਗੀ ਪਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 'ਹਰ' ਪਦ ਫੇਰ ਆਇਆ ਹੈ 'ਹਰਿ ਚੰਗੀ ਕਰਕੇ ਇਕੱਠਾ ਹੀ। ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਕਥਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਕਥਾ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਰੂਪੀ ਚੰਗੀ ਕਥਾ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹੀ ਬਾਰੰਬਾਰ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਹੀ ਚੰਗੀ ਹੈਂ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ।

ਸੁਣਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਉਤਾਰੀ ਮੈਲੁ ॥

ਮਹਾ ਪੁਨੀਤ ਭਏ ਸੁਖ ਸੈਲੁ ॥੧॥...

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਤ ਜਨੁ ਤਾਰਿਓ ॥

ਅਗਨਿ ਸਾਗਰੁ ਗੁਰਿ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਿਓ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੭੮

ਏਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅੰਦਰਿ "ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਤ ਜਨੁ ਤਾਰਿਓ' ਦਾ ਅੰਤ੍ਰੀਵੀ ਬੋਧ ਹੀ "ਸੁਣਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਉਤਾਰੀ ਮੈਲ' ਦੇ ਭਾਵ ਵਿਚਿ ਹੈ । ਹਰਿ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਮਸਨੂਈ ਮਨ-ਮੰਨੀ ਕਥਾ ਹਰਿ ਦਾ ਤਾਤਪਰਜ ਏਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।

ਏਸੇ ਉਪਰਲੇ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਅਗਲੇਰੇ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਪਰਮ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :-

ਬਾਹ ਪਕਰਿ ਲੀਨੋ ਕਰਿ ਅਪਨਾ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸਦਾ ਜਪੁ ਜਪਨਾ ॥੨॥੯੬॥

ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮ. ੫, ਪੰਨਾ ੧੮੪

ਸਦਾ ਜਪੁ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ । ਏਦੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਹਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਅਪਿਤੇ ਪੀਅਉ ਅਕਥੁ ਕਥਿ ਰਹੀਐ ॥

ਨਿਜ ਘਰਿ ਬੈਸਿ ਸਹਜ ਘਰੁ ਲਹੀਐ॥

ਹਰਿ ਰਸਿ ਮਾਤੇ ਇਹੁ ਸੁਖੁ ਕਹੀਐ ॥੨॥੧੫॥

ਗਉੜੀ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੨੨੭

ਇਹ ਗੁਰ ਵਾਕ ਇਹ ਗੱਲ ਨਿਰੂਪਨ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਕਿ ਅਕਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਕਥੀ ਜਾਣਾ ਨਾਮ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਗਟਾਕ ਛਾਂਦੇ ਭੁੰਚੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ, ਸਹਜ ਘਰ ਤੇ ਸਹਜ ਜੋਗ-

ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥਦੇ ਕਥਦੇ, ਨਾਮ ਦਾ ਅਖੰਡ ਅਭਿਅ ਸ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਐਜੀ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਬਣਿ ਆਵੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਦੇ ਸੁਆਸ ਸੁਤੇ ਹੀ ਨਾਭਾ ਅੰਦਰਿ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਟਿਕਾਉ ਨਿਜ ਘਰਿ ਬੰਜਣਾ ਹੈ । ਇਉਂ ਨਿਜ ਘਰਿ ਬੈਠ ਕੇ, ਪਵਨ ਰੂਪ ਸੁਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਰਸਿ ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ, ਸੁਖਾਲੀ ਬਿਧੇ ਹੀ ਉਤਾਹਾਂ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਸਹਜ ਘਰ ਵਿਖੇ ਜਾ ਸਮਾਈਦਾ ਹੈ । ਇਉਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦਾ ਸੁਤੇ ਹੀ ਸਹਜ ਜੋਗ ਬਣਿ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਸਹਜ ਕਥਾ ਦਾ ਇਹ ਪਾਰਸ-ਪ੍ਰਭਾਵੀ-ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਪਾਰਸ ਕਲਾਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਕਰਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਥੋਥੀ ਕਥਾ ਨਿਰੀ ਦਿਮਾਗ (intellectual) ਵਿਥਿਆ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਸ ਦਿਮਾਗੀ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿ ਖੜੋਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਫੋਕਟ ਕਥਾ ਤੋਂ ਨਾ ਹੀ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰਤੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਬਕਤ ਕਥੋਗੜ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਅਜਜ਼ਾਣੀ ਕਲਾ ਤਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਭਿੰਨੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਹੀ ਹੈ, ਜੈਸਾ ਕਿ ਉਪਰਿ ਵਰਨਣ ਹੋਇਆ ਹੈ :-

ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਹਿ ਸੇ ਧਨਵੰਤ ਦਿਸਹਿ ਜੁਗ ਮਾਹੀ ॥

ਤਿਨ ਕਉ ਸਭਿ ਨਿਵਹਿ ਅਨਦਿਨੁ ਪੂਜ ਕਰਾਹੀ ॥

ਸਹਜੇ ਗੁਣ ਰਵਹਿ ਸਾਚੇ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥੭॥੪॥

ਗਉੜੀ ਮਹਲ ੩, ਪੰਨਾ ੨੩੧

ਉਪਰਲੇ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਤੱਤ ਭਾਵ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਹੀ ਸੱਚੇ ਧਨੀ (ਦੋਲਤਵੰਦ) ਹਨ ਇਸ ਜੁਗ ਵਿਖੇ । ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਨਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਚਿ ਅਜਿਹੇ ਧਨਵੰਤ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਧਨ ਦੌਲਤ ਵਾਲੇ ਮਾਲਾ ਮਾਲ ਹੋਏ ਬਿਖਈ ਜਨ ਸਭ ਕੰਗਾਲ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਓਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿਖਿਆ ਧਨ ਹੀ ਸੰਚਿਆ

ਹੈ । ਜਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ:-

ਜਿਨ ਕੇ ਪਲੈ ਧਨੁ ਵਸੈ ਤਿਨ ਕਾ ਨਾਉ ਫਕੀਰ ॥

ਜਿਨ ਕੈ ਹਿਰਦੈ ਤੂ ਵਸਹਿ ਤੇ ਨਰ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰ ॥੧॥੨੧॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੧, ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਹ, ਪੰਨਾ ੧੨੮੭

ਅਜਿਹੇ ਸਹਜ ਭਾਇ ਕਥਾਵੀ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਭ ਲੋਕ ਨਿਵੰਦ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਤ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਓਹਨਾਂ ਦੀ । ਸਹਜ ਗੁਣ ਗੁਰਮਤਿ ਗੁਣ ਅੰਤਰਗਤਿ ਗਾਂਵਦੇ ਹਨ ਸਚ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ :ਨ ਵਿਚਿ ਲੈ ਕੇ । ਸਹਜੇ ਗੁਣ ਰਵਣਾ ਅਤੇ ਸਹਜ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਇਕੋ ਹੀ ਭਾਵ ਰਖਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਗੂੜ ਗੌਰਵੀ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਹਨ । ਸਧਾਰਨ ਭਾਵ ਵਿਚਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣਾਵਾਦ ਜਸ ਗੁਣ ਗਾਵਣੇ, ਗੁਣ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਗੁਣ ਰਵਣਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਥੀਵਨ ਸੁਨੀਵਨ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਹੀ ਰਵਣਾ ਗਾਵਣਾ ਸੁਣਨਾ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਸੁਣਾਵਣਾ ਹੈ । ਏਦੂੰ ਛੁਟ ਹੋਰ ਚੁੰਚ-ਮੁਖੀ-ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਸਭ ਕਥੋ ਲੀਆਂ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਤਵੀਂ ਅਸਟਪਦੀ ਸਮੁਚੀ ਹੀ ਸਾਧ ਜਨਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਹੈ। ਅਚਰਜ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੀ ਵਰਨਣ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਰਨਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਇਹ ਅਗਮ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਵਾਏ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਤੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ ਨਹੀਂ ਕਥੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।

ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਹਿਰਦੈ ਬਸਾਵੈ ॥ ਸੋ ਪੰਡਿਤੁ ਫਿਰਿ ਜੋਨਿ ਨ ਆਵੈ ॥੪॥੯॥

ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੭੪

ਹਿਰਦੇ ਵਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਸਿਵ ਏ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ . ਹੈ ? ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਅਸੀਂ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਵਸਾਉਣੀ ਹੈ। ਜੋ ਗਪੌੜ-ਸੰਖੀ-ਕਥਾ ਆਮ ਕਥੋਗੜ ਪੁਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਉਹ ਸਾਰੀ ਗਲ-ਫਲੋਚੜੀ ਵਿਥਿਆ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸਾਉਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਹੈ ? ਜਾਂ ਕਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਕਥੋਗੜ ਗਿਆਨੀ ਏਧਰ ਓਧਰਲੀਆਂ ਕਥਾਂ ਪਾ ਕੇ ਭੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਏਥੇ ਤਾਂ 'ਹਰਿ-ਕਥਾ' ਉਹ ਹੈ, ਜੋ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਸੱਚੇ ਗੁਰਮੁਖ ਪੰਡਿਤ ਨੂੰ ਫੇਰ ਜੋਨੀਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦੀ । ਬਸ ਇਹ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਵਸਣ ਰਸਣ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਸਿਵਾਏ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।

ਅਨਿਕ ਰਾਜ ਭੋਗ ਬਡਿਆਈ ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਕਥਾ ਮਨਿ ਭਾਈ ॥੮॥੨੦॥

ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੯੦

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਸਣ ਰਸਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਮਹੱਤਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੇਅੰਤ ਸੰਸਾਰਕ ਰਾਜਾਂ ਭੋਗਾਂ ਤੇ ਵਡਿਆਈਆਂ ਮਿਲਣ ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਭਾਵ ਰਾਜ, ਭੋਗ, ਸੰਸਾਰਕ ਵਡਿਆਈਆਂ ਸਭ ਹੇਚ (ਤੁੱਛ) ਹਨ । ਚੁੰਚ ਕਥਾ ਇਸ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਾ ਸਕਦੀ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਮਈ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਇਸ ਪਦ ਪੁਚਾਉਣ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਹੈ । ਜਿਸਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਨਿਰੰਕਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਸ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਤੁੱਲ ਨ ਕੋਈ ਕਥਾ ਹੈ ਨ ਵਿਚਾਰ ਹੈ । ਸੱਚਾ ਵੀਚਾਰ ਹੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੈ ਤੇ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੈ।

ਇਸ ਤੇ ਉਪਰਿ ਨਹੀ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਜਾ ਕੈ ਮਨਿ ਬਸਿਆ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥੪॥੨੨॥

ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੯੨

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਗਾਧ ਕਲਾ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਵਣਹਾਰੀ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਕਥ ਕਥਾ ਨਹ ਬੂਝੀਐ ਸਿਮਰਹੁ ਹਰਿ ਕੋ ਚਰਨ ॥

ਪਤਿਤ ਉਧਾਰਨ ਅਨਾਥ ਨਾਥ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਸਰਨ ॥੧੬॥

ਥਿਤੀ ਗਉੜੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੦੦

ਇਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਿਮਰਨ ਰੂਪੀ ਪੁਚਾਵਣਹਾਰੀ ਹੈ । "ਸਿਮਰਹੁ ਹਰਿ ਕੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨਾਗਤ ਚਰਨ" ਦਾ ਭਾਵ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਿਮਰਨਾ ਹੀ ਹੈ । ਅਧਿਕ ਨਿਰਣੈ ਲਈ ਦੇਖੋ ''ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ" ਨਾਮੇ ਪੁਸਤਕ ।

ਤੇਰੀ ਨਿਰਗੁਨ ਕਥਾ ਕਾਇ ਸਿਉ ਕਹੀਐ ਐਸਾ ਕੋਇ ਬਿਬੇਕੀ॥

ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਜਿਨਿ ਦੀਆ ਪਲੀਤਾ ਤਿਨਿ ਤੈਸੀ ਝਲ ਦੇਖੀ ॥੩॥੩॥੪੭॥

ਗਉੜੀ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਪੰਨਾ ੩੩੩

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਵਿਚ ਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਆਈ ਕਥਾ ਨਿਤਗੁਣ ਕਥਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਪਲੀਤਾ ਲਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਤੱਤ ਸਰੂਪ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਇਸ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਮਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਬੁਝਣਹਾਰਾ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਬਿਬੇਕੀ ਜਨ ਹੈ। ਏਥੇ ਜਣੇਕਣੇ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀ ਉਠ ਕੇ ਕਥਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੀ ਏਹਨਾਂ ਕਥੋਗੜ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਗਵਾ ਛਡੀ ਹੈ । ਏਹ ਤਾਂ ਗੂੜ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੁਹਜ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਆਮ ਸ਼ੁਸ਼ਕ ਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ । ਸ਼ੁਸ਼ਕ ਗਿਆ ਨੀਆਂ ਦੇ ਖੁਸ਼ਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਕਥਾ ਨਹੀਂ। ਨਿਰਗੁਣੀ

ਤੁਰੀਆ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪੁਗ ਖੜੋਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ, ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨੀ, ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਏਸ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦੇ ਪਾਰਾਵਾਰ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਅਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਪਲੀਤੇ ਦੇ ਜਾਣੂ ਹਨ, ਨਾ ਹੀ ਜੋਤੀਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਜੋਤਿ-ਝਲਕਾਂ ਦੇ ਪਛਾਣੂ ਹਨ । ਓਹ ਜਾਣੂ ਪਛਾਣੂ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਬਿਨਾਂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਅਗਾਧ ਕਮਾਈ ਤੇ ਨਿਰਗੁਣ ਕਥਾ ਦੀ ਤੱਤ ਰਸਾਈ ਤੋਂ। ਇਸੇ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਲਈ ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਖੂਬ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ:-

ਸਹਜ ਕੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਹੈ ਨਿਰਾਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੪੮॥

ਗਉੜੀ ਕਬੀਰ ਜੀਉ, ਪੰਨਾ ੩੩੩

ਕਿਥੇ ਇਹ ਸਹਜ ਪੱਦ ਨੂੰ ਪੁਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਨਿਰਾਰੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਤੇ ਕਿਥੇ ਫੋਕਟ ਅਰਥਾ-ਬੰਦੀ ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਦੀ ਨਿਕਾਰੀ ਗੱਲ-ਗਲੋਚੜੀ-ਕਥਾ।

ਹਰਿ ਰਸੁ ਛੋਡਿ ਹੋਛੈ ਰਸਿ ਮਾਤਾ॥

ਘਰ ਮਹਿ ਵਸਤੁ ਬਾਹਰਿ ਉਠਿ ਜਾਤਾ ॥੧॥

ਸੁਨੀ ਨ ਜਾਈ ਸਚੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾਥਾ ॥

ਰਾਰਿ ਕਰਤ ਝੂਠੀ ਲਗਿ ਗਾਥਾ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੨੨॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੭੬

ਜਿਹੜੇ ਪੁਰਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਸੱਚੇ ਵਿਚਿ ਖਲਤ ਮਲਤ ਹੋਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਸ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਹੋਛੇ ਰਸਾਂ ਨਿੱਜ ਘਟ ਅੰਦਰਿ ਵਸ ਲਗਦਾ, ਰਸ ਤਾਂ ਕੀ ਖਪਤ ਹੋਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਰਹੀ ਸੱਚੀ ਵਸਤੂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਓਹ ਬਾਹਰ-ਮੁਖੀ ਫੋਕੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚਿ ਹੀ ਗੱਲ-ਗਲੋਚੜੀ-ਕਥਾ ਤਾਂ ਓਹ ਸੁਣ ਲੈਣਗੇ, ਪਰ "ਸੁਨੀ ਨ ਜਾਈ ਸਚੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾਥਾ" ਦੇ ਗੁਰਵਾਕ ਵਾਲੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸੱਚੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ । ਐਵੇਂ ਝੂਠੀ ਗੰਧਲ ਕਥਾ ਵਿਚ ਲਗ ਕੇ ਰਾੜਾ ਬੀੜੀ ਕਰ ਛਡਦੇ ਹਨ । ਇਉਂ ਵਕਤ ਟਪਾ ਛਡਦੇ ਹਨ, ਦਰ ਅਸਲ ਬਿਰਥਾ ਹੀ ਗੁਆ ਛਡਦੇ ਹਨ।

ਊਠਤ ਬੈਠਤ ਸੋਵਤ ਧਿਆਈਐ ॥

ਮਾਰਗਿ ਚਲਤ ਹਰੇ ਹਰਿ ਗਾਈਐ ॥੧॥

ਮ੍ਰਵਨ ਸੁਨੀਜੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ।।

ਜਾਸੁ ਸੁਨੀ ਮਨਿ ਹੋਇ ਅਨੰਦਾ ਦੁਖ ਰੋਗ ਮਨ ਸਗਲੇ ਲਥਾ ॥੧॥

ਰਹਾਉ॥੬੧॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੮੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਪੰਗਤੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਸਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੈ। ਊਠਤ ਬੈਠਤ ਸੋਵਤ, ਅਰਥਾਤ, ਉਠਦਿਆਂ, ਬਹਿੰਦਿਆਂ, ਲੰਮੇ ਪਿਆਂ, ਰਸਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਭੀ ਸਿਮਰਨਾ ਅਰਾਧਣਾ ਹੈ, ਤੇ ਸ੍ਵਣੀ (ਕੰਨਾਂ ਕਰਕੇ) ਭੀ ਏਸੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਜਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸੁਣਨ ਨਾਲ ਮਨ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਨ ਦੇ ਸਭ ਰੋਗ ਲਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਤਿਨਾ ਪਿਆਰਾ ਰਾਮੁ ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਭਾਣਿਆ ॥

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਅਕਥੁ ਨਾਨਕਿ ਵਖਾਣਿਆ ॥੪॥੫॥੧੦੭॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੯੭

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਪਏ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੇ ਹੀ ਇਸ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਤਤ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ । ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਤੋਂ ਘੁੱਥੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਕੀ ਸਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਉਹ ਤਾਂ ਮਨ-ਉਕਤ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾਉਣ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਵਾਣ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ । ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਵਖਾਨਣਾ ਏਥੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਬਾਰੰਬਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਹੈ । ਇਹੋ ਗੁਰਮਤਿ ਜਣਾਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ।

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਮਿਲਾਹ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆ ॥

ਅਨਦਿਨੁ ਸਿਮਰਹ ਨਾਮੁ ਤਜਿ ਲਾਜ ਲੋਕਾਣੀਆ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੧੧੩॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੩੯੯

ਪਰਸਪਰ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਏਥੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਣਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਨਾਮ ਸਿਮਰੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ । ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲਾਜ ਛਡ ਕੇ ਹੀ ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨੀਕੀ ਜੀਅ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਊਤਮ॥

ਆਨ ਸਗਲ ਰਸ ਫੀਕੀ ਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੧੩੩॥

ਆਸਾ ਸ: ੫, ਪੰਨਾ ੪੦੪

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰਿ ਕਥਾ ਜੀਅ ਕੀ ਆਤਮ ਕਥਾ ਹੈ, ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਹੈ । ਇਸ ਆਤਮ ਕਥਾ ਦੀ ਰਸਕ ਕਥਾ ਬਿਨਾਂ, ਹੋਰ ਸਭ ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾਵਾਂ ਫਿਕੇ ਰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੀ ਸੱਚੇ ਆਤਮ ਰਸ ਵਾਲੀ ਕਥਾ

ਹੈ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨ-ਉਕਤ ਕੱਚੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਲਾ ਕੇ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਫੋਕੀ ਤੇ ਫਿੱਕੀ ਕਥਾ ਹੈ।

ਰੂੜੋ ਕਹਉ ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਈ ॥ ਅਕਥ ਕਥਉ ਨਹ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ॥੬॥੨॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੪੧੨

ਅਤਿ ਰੰਗ ਰੂੜੇ (ਸੁੰਦਰ) ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਅਸੰਭਵ ਹੈ । ਉਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਕਥਨਾ ਭੀ ਅਕੱਥ ਹੀ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅਕੱਥ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਪਰਤੱਖ ਦੇਖਿਆ ਭੀ ਹੈ, ਓਹ ਭੀ ਇਸ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਕਥ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਬਸ ਵਾਹ ਵਾਹ ਕਰਦੇ ਹੀ ਬਿਸਮਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਿਸਮਾਦ ਹੁ ਵਾਹੁ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਅਕੱਥ ਅਭਿਆਸ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿਚ ਲੀਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਬਿੱਧ ਭੀ ਕਥਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਜਿਤਨੀ ਭੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੈ ਇਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਵਖਾਣੀ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਅਤੇ ਮੁਖੀ ਬਾਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਤੱਤ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥਨ ਦਾ, ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰ ਕੇ ਕੋਈ ਤਰਲਾ ਭੀ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰਾ ਬਿਰਥਾ ਹੈ। ਕੀਮਤ ਉਸ ਦੀ ਫਿਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ।

ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਈ ਲਖਿਆ ਅਕਥੁ ਨ ਜਾਈ ਹਰਿ ਕਥਿਆ ॥

ਨਾਨਕ ਜਿਨ ਕਉ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਤਿਨ ਕਾ ਲੇਖਾ ਨਿਬੜਿਆ ॥੧੮॥੨॥

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੩ ਪਟੀ, ਪੰਨਾ ੪੩੫

ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭੀ ਅਲਪਗ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਥਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਤਾਂ ਕੀ ਲਖਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ (ਗੁਰਮੰਤ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੁਰਦੀਖਿਆ ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ ਦੀ ਅਗਾਧ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮਾਈ ਜਾ ਪਾਈ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਸਭ ਨਿਬੜ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਅੰਤ ਪਾ ਕੇ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ! ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕੱਥ ਕਥਾ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ) ਐਸਾ ਰਸ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਵਿਚ ਗੀਧੇ ਹੋਏ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਛਡ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਕਥੀ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਰਸ ਰਸਦੇ ਹੋਏ ਅਕਹਿ ਰਸ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਓਹ ਜੀਉਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਹੋਏ, ਸਾਵਧਾਨ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਰਸ-ਲੀਨਤਾ ਦਾ ਰੰਗ ਮਾਣਦੇ ਹਨ । ਅੱਗੇ ਸੱਚੇ ਖੰਡ ਗੁਰਪੁਰੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ,

ਸੱਚੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਨਮੁਖ ਪੇਖ ਪੇਖ ਮਹਾ ਅਨੰਦਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:-

ਕਰਹਿ ਅਨੰਦੁ ਸਚਾ ਮਨਿ ਸੋਇ ॥੩੭॥ ਜਪੁਜੀ, ਪੰਨਾ ੮

ਹਰਿ ਕਥਾ ਤੂੰ ਸੁਣਿ ਰੇ ਮਨ ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇ ॥

ਇਹ ਮਤਿ ਤੇਰੀ ਥਿਰੁ ਰਹੈ ਤਾਂ ਭਰਮੁ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੮॥

ਗੁਜਰੀ ਮਹਲਾ ੩ ਪੰਚਪਦੇ, ਪੰਨਾ ੪੯੧

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਾਉਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕੀਤਿਆਂ ਸੁਣਿਆਂ ਮਤ ਥਿਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮਨ ਭੀ ਦਹਿਦਿਸ ਧਾਵਣ ਠਾਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਮਨੁ ਪਰਬੋਧਹੁ  ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ॥ ਦਹਦਿਸਿ ਧਾਵਤ ਆਵੈ ਠਾਇ ॥੩॥੧੯॥

ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੮੮

ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕੇਵਲ ਇਸ ਬਿਧਿ ਹੀ ਭਰਮ ਦੀ ਨਵਿਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਿਨ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਪਾਇਆ

ਮੋਕਉ ਕਰਿ ਉਪਦੇਸੁ ਹਰਿ ਮੀਠ ਲਗਾਵੈ ॥

ਮਨੁ ਤਨੁ ਸੀਤਲੁ ਸਭ ਹਰਿਆ ਹੋਆ

ਵਡਭਾਗੀ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ॥੧॥

ਭਾਈ ਰੇ ਮੋਕਉ ਕੋਈ ਆਇ ਮਿਲੈ ਹਰਿ ਨ ਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਵੈ ॥

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸਭੁ ਦੇਵ

ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨਾਵੇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਧੀਰਜੁ ਧਰਮੁ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਪਾਇਆ

ਨਿਤ ਹਰਿ ਨਾਮੈ ਹਰਿ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਵੈ ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ

ਜੋ ਬੋਲੈ ਸੁ ਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪਾਵੈ ॥੨॥

ਨਿਰਮਲੁ ਨਾਮੁ ਜਿਤੁ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਲਿਵ ਲਾਵੈ ॥

ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਜਿਨ ਨਰ ਨਹੀ ਪਾਇਆ

ਸੇ ਭਾਗਹੀਣ ਮੁਏ ਮਰਿ ਜਾਵੈ ॥੩॥

ਆਨਦ ਮੂਲੁ ਜਗਜੀਵਨ ਦਾਤਾ

ਸਭ ਜਨ ਕਉ ਅਨਦੁ ਕਰਹੁ ਹਰਿ ਧਿਆਵੈ ॥

ਤੂੰ ਦਾਤਾ ਜੀਅ ਸਭਿ ਤੇਰੇ

ਜਨ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਖਸਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥੪॥੬॥

ਗੂਜਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੪੯੪

ਤੱਤ ਵਿਆਖਿਆ:-ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ ਦੇਣਹਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚਿ ਲਏ ਜਾਣ ਦਾ ਓਹੀ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ੁਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ਼ਰਨ ਜਾ ਕੇ ਨਿਗੁਰੇ ਤੋਂ ਸਗਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ; ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਬਿਧਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ (ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ) ਲਏ ਗੁਰ-ਮੰਤ੍ਰ-ਉਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਐਸੀ ਅਗਾਧ ਅਤੇ ਅਥੱਕ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਰਦਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੋਤੀਸ਼ ਦੀ ਜੋਤਿ ਵਿਚਿ ਲੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਜਿਸ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ (ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ) ਨੂੰ ਲੱਖ ਲਿਆ (ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ) ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰੇ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪੁੰਜ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਿਆਰਿਆਂ ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਰੂਪੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਲਿਆਂ ਹੀ ਫਲੀਭੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਠਾ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਿਆਰਾ ਮਿੱਠਾ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਪੁੰਜ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੀ ਮਿਠਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਅੱ ਮ੍ਰਿਤ ਪਾਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਨ ਨੂੰ । ਉਹ ਤੱਤਕਾਲ ਹੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਵਿਚਿ ਜੁਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਵਡਭਾਗੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਿ ਕਤਿ ਮਨ ਭੀ ਤੇ ਤਨ ਭੀ ਸਭੁ ਠੰਢਾ ਠਾਰ (ਸੀਤਲ) ਅਤੇ ਹਰਿਆ (ਸ਼ਗੁਫ਼ਤਾ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਸ਼ਗੁਫ਼ਤਗੀ ਅਤੇ ਸੀਤਲਤਾਈ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਮਹਿਮਾ ਵਰਨੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ।

ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੇ ਸਚੜੇ ਰਸਕ ਵੈਰਾਗੀ ਅਨੁਰਾਗੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਨ ਨੂੰ ਉਪਰ ਦਸੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਭੀ ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰਾ ਆਇ ਮਿਲੇ, ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਮ ਜਪਣ (ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਵਣ) ਕਰਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹੋਰ ਵਧੇਤਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਨਾਮ ਦ੍ਰਿੜੰਮੀ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਮਨੁ ਤਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਅਰਪ ਦੇਣੋਂ ਭੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਾਤਰ ਜਨ ਦਰੇਗ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਉਸ ਦੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਨਾਮ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਮਈ ਕਥਾ (ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ) ਸੁਣਦਿਆਂ ਰੱਜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦੁਆਰਾ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਵਡਭਾਗੇ ਜਨ ਨੇ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਸੱਚਾ ਧਰਮੁ ਅਤੇ ਧੁਰੰਦਰੀ ਧਰਮੁ ਪਾ ਤਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰੋਸੇ ਮਈ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤਿ ਵਧਦੀ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਹਦ ਚਿਤ ਹਿਰਦਾ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹਰ ਦਮ ਲਪਟਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਿ ਰੋਮ ਰੋਮ ਕਰਕੇ ਹਰਿ ਕਥਾ ਖਿਨ ਖਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਸਤਿਗੁਰ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਬਚਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨ ਹਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਭਿੰਨੇ ਬਚਨ ਹਨ । ਜੋ ਜਨ ਭੀ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨਾਂ ਸਪੰਨ ਗੁਰ-

ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਬੋਲਦਾ (ਉਚਰਦਾ) ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਵਿਖੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਪਾਉਂਦਾ (ਪੀਂਦਾ) ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦੇ ਗਟਾਕ ਹੀ ਭੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ-ਮਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਐਸਾ ਨਿਰਮਲ ਨਾਮੁ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਜਪਣਹਾਰੇ ਨੂੰ ਫੇਰ ਮੈਲ ਕਦੇ ਲਗਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਸਗੋਂ ਇਸ ਨਿਰਮਲ ਨਾਮ ਨੂੰ ਜਪਦਿਆਂ ਜਪਦਿਆਂ ਲਿਵ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਐਸਾ ਨਿਰਮਲ ਨਾਮੁ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਜਪਿਆਂ ਲਿਵ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (ਲਗ ਸਕਦੀ ਹੈ) । ਜਿਸ ਨਰ ਨੇ ਐਸਾ ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ, ਉਹ ਬੜਾ ਹੀ ਅਭਾਗਾ ਹੈ । ਉਹ ਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੀ ਹੈ। ਏਵੇਂ ਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸਿਸਕਦਾ ਹੀ ਮਰਿ ਜਾਵੇਗਾ (ਚਲਾਣਾ ਕਰਿ ਜਾਵੇਗਾ) ।

ਸਾਰੇ ਜਗ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਦਾਤਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮੁ ਸਾਰੇ ਆਨੰਦ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ । ਜੋ ਜਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੈ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਬਿਨੇ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਉਸ ਨੂੰ ਅਨੰਦ ਹੀ ਅਨੰਦ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਕਰਹੁ (ਹੇ ਅਨੰਦ-ਦਾਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ !) । ਤੂੰ ਆਪ ਦੇ ਜਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਆਨੰਦ ਮੂਲ ਜੀਵਨ-ਦਾਤਾ ਹੈਂ । ਆਪ ਦੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਉ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਤੂੰ ਨਿਰੀ ਅਨੰਦ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਬਲਕਿ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲਿ ਹੀ ਮਿਲਾਇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦੇ ਖਿਨ ਖਿਨ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਵਰ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦੀ ਸਦਾ ਅਭਿਆਸ-ਮਈ ਕਥਾ ਕਰੀ ਜਾਣ ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ।

ਹੈ ਨਾਹੀ ਕੋਊ ਬੂਝਨਹਾਰੋ ਜਾਨੈ ਕਵਨੁ ਭਤਾ॥

ਸਿਵ ਬਿਰੰਚਿ ਅਰੁ ਸਗਲ ਮੋਨਿ ਜਨ ਗਹਿ ਨ ਸਕਾਹਿ ਗਤਾ ॥੧॥

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਅਗਮ ਅਗਾਧਿ ਕਥਾ ॥

ਸੁਨੀਐ ਅਵਰ ਅਵਰ ਬਿਧਿ ਬੁਝੀਐ ਬਕਨ ਕਥਨ ਰਹਤਾ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੧੧॥

ਗੂਜਰੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੪੯੮

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀਆਂ ਏਹਨਾਂ ਉਪਰਲੀਆਂ ਪੰਗਤੀਆਂ ਅੰਦਰਿ ਸਾਫ਼ ਨਿਰੂਪਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਥਾ ਕਥਨੀ ਅਸੰਭਵ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭੀ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕਥਾ ਭੀ ਅਗਾਧ ਬੋਧ । ਇਸਦਾ ਬੁਝਣਹਾਰਾ ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ । ਕਉਣ ਇਸ ਦੀ ਕਥਾ ਦਾ ਭੇਤ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਬਾਝ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਅਗਾਧ ਬੰਧ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰੀ ਗਈ ਹੈ, ਓਹੀ ਇਸ ਦਾ ਨਿਖਰਵਾਂ ਭੇਦ ਜਾਣਦੇ ਹਨ । ਏਹਨਾਂ ਬਿਨਾ ਨਾ ਹੀ ਅੱਜ ਤਾਈਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪਰਤੱਖ ਪੇਖਿਆ ਜਾਣਿਆ, ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ

ਦੇ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਦਾ ਭੇਦ ਆਇਆ । ਬੜੇ ਬੜੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਸ਼ਿਵਜੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਆਦਿਕ ਅਤੇ ਬੜੇ ਬੜੇ ਰਿਖੀ ਮੁਨੀ ਭੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕੇ । ਉਸ ਦੀ ਕਥਾ ਅਲਪੱਗ ਬੁਧੀਓ ਅਪਰੰਪਰ ਹੈ। ਸੁਣਨ ਵਿਚਿ ਹੋਰ ਹੀ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੁਝਣ ਵਿਚਿ ਹੋਰ ਬਿਧੇ ਹੀ ਬੁਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਾ ਤਾਂ ਆਮ ਅਲਪਗ ਬੁਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਬੁਝਾਉਣ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ । ਥੋੜੀ ਅਲਪਗ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗੁਫ਼ਤੋ ਸੁਨੀਦ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਪਰੇਡੇ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕੱਥ (ਦਸ) ਸਕਦਾ।

ਭਗਤ ਜਨਾ ਕੀ ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਗਾਵਹਿ ਅਕਥ ਕਥਾ ਨਿਤ ਨਿਆਰੀ ॥

ਸਫਲ ਜਨਮੁ ਭਇਆ ਤਿਨ ਕੇਰਾ ਆਪਿ ਤਰੇ ਕੁਲ ਤਾਰੀ ॥੪॥੧॥

ਗੁਜਰੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੫੦੭

ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤਿ ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਬਾਣੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਨ ਕਹਿਣ ਵਿਚਿ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸ ਉਤਮ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸੰਤ ਭਗਤ ਜਨ ਗਾਉਂਦੇ, ਨਿਤ ਨਵੀਂ ਅਲਾਉਣੀ ਵਿਚਿ ਅਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਨਿਤ ਨਵੀਂ ਗਾਵਣੀ ਗੁਣਾਉਣੀ ਵਿਚਿ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਨਿਰਬਾਣ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਆਪੋਂ ਇਸ ਨਿਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਕਥਾ ਵਿਚਿ ਆਪ-ਹੁਦਰੀ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਰਲਾਉਂਦੇ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰ-ਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ (ਕਬਾ-ਮਈ ਪਾਠ) ਕਰਨਹਾਰਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਫਲਾ ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਭੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਕੁਲ ਨੂੰ ਭੀ ਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕਥਾ-ਮਈ ਪਾਠ ਅਤੇ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਅਲਪਗ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਬਿਰਥਾ ਹੀ ਢਕੌਂਸਲਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਅਲਪਗ ਅਕਲ ਅਨੁਸਾਰ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਲਾਉਣੇ ਨਿਰੀ ਹਮਾਕਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬੇਅਰਥੀ ਭਰਿਆ ਕਮਲ ਮਿਧਣਾ ਹੀ ਹੈ । ਏਹਨਾਂ ਮਨਮਤੀਏ ਗਿਆਨੀਆਂ (ਅਗਿਆਨੀਆਂ) ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਦੁਬਿਧਾ-ਗ੍ਰਸੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰੇ ਦੁਰਮਤਿ ਮਤਿ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਤਿ ਬੁਧਿ ਵਿਖੇ ਨਿਰਾ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਮਤਾ ਦਾ ਗੁਬਾਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਸਚੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਉਚਰੀ ਹੋਈ ਬਾਣੀ ਭਾਉਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸੁਖਾਉਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ! ਓਹ ਸਗੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ, ਕੀਰਤਨ ਕਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਉਲਟੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਉਂ ਅਣਿਆਈ ਮੌਤੇ ਮਰਦੇ ਹਨ । ਸਣ ਪਰਵਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਡੁਬਕੀਆਂ ਖਾਂਦੇ ਖਾਂਦੇ ਡੁਬ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜੈਸਾ ਕਿ ਇਸ ਅਗਲੇ ਗੁਰ ਵਾਕ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ:-

ਮਨਮੁਖ ਦੁਬਿਧਾ ਦੁਰਮਤਿ ਬਿਆਪੇ ਜਿਨ ਅੰਤਰਿ ਮੋਹ ਗੁਬਾਰੀ ॥

ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੀ ਕਥਾ ਨ ਭਾਵੈ ਓਇ ਡੂਬੇ ਸਣੁ ਪਰਵਾਰੀ ॥੫॥੧॥

ਗੂਜਰੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੫੦੭

ਸੱਚਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਹਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਨਿਰਾ ਸਚੋ ਹੀ ਸੱਚ ਵਰਨਿਆ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਸੱਚੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਕਦਰ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਾਮ ਤੋਂ ਘੁੱਥਿਆਂ ਮਨਮੁਖਾਂ, ਦੁਰਮਤਿ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਭਾ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਕੋਈ ਗੂੜਾ ਰੂੜਾ ਭਾਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ। ਓਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਇਹ ਹੁਕਮ ਰਜਾਈ ਧੁਰ ਦੀ ਈਸ਼ਰੀ ਅਕਾਲੀ ਬਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਿ ਜੋ ਕੁਛ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਸੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਏਜ਼ਦੀ ਹੁਕਮੁ ਹੈ । ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕਰਕੇ ਬੁਝਣ, ਤਾਂ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਫਲ ਮਿਲੇ, ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਵੇ । ਤਾਂ ਹੀ ਓਹ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੇ ਪਰਵਾਣ ਪੈਣ । ਜੇਹੜੇ ਇਸ ਸੱਚੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ, ਓਹ ਦਰਿ ਦਰਿ ਧੱਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਓਹ ਅੰਧਲੇ ਆਪਣੀ ਦੁਰਮਤਿ ਬੁਧੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚਿ ਹੀ ਉਲਝੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਪਰਲਾ ਭਾਵ ਅਗਲਾ ਗੁਰ ਵਾਕ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਜਣਾਉਂਦਾ ਹੈ:-

ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਸਚੁ ॥

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝਿ ਪਰਵਾਣੁ ਹੋਇ ਤਾ ਫਲੁ ਪਾਵੈ ਸਚੁ ॥

ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਰਤਾ ਫਿਰੈ ਹੁਕਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਬੁਝਈ

ਅੰਧਾ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ ॥੫॥੨॥

ਮ: ੩, ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੫੦੯

ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੁਣਨਾ, ਪਾਠ ਕਰਨਾ, ਪਾਠ ਸੁਣਾਉਣਾ, ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਾਉਣਾ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚਿ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਕਰਾਵਨਾ ਕਥਾ ਸੁਣਨਾ ਸੁਣਾਵਣਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਹਉ ਮਨੁ ਦੇਵਉ ਤਿਸੁ ਆਪਣਾ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ

ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਾਵੈ ਰਾਮ ॥੩॥੧॥

ਬਿਹਾਗੜਾ ਛੰਤ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੫੩੮

ਐਸੀ ਗੁਰ-ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣਾਵਣਹਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨੀਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਨਿਰਬਾਣ ਪਾਠ ਸੁਣਾਵਣਹਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣਾ ਮਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। 'ਹਰਿ ਪ੍ਰਭਿ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ' ਕੇਵਲ  ਗੁਰਬਾਣੀ, ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਦੇ ਹੀ ਸੁਣਨ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ?

ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਲਈ ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਖੂਬ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ—

ਸੁਣਿ ਵਡਭਾਗੀਆ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਜਿਨ ਕਉ ਕਰਮਿ ਲਿਖੀ ਤਿਸੁ ਰਿਦ ਸਮਾਣੀ ਰਾਮ ॥

ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ਤਿਨੀ ਜਾਣੀ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਪ੍ਰਭ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ॥

ਅਮਰੁ ਥੀਆ ਫਿਰਿ ਨ ਮੂਆ ਕਲਿ ਕਲੇਸਾ ਦੁਖ ਹਰੇ ॥੩॥੫॥

ਬਿਹਾਗੜਾ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੫੪੫

ਪਿਛੇ ਭੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਨਿਰਬਾਣ ਰੰਗ ਵਿਚਿ ਸੁਣਨਾ ਸੁਣਾਵਣਾ ਹੀ ਐਨ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਕਥਾ ਹੈ।

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਵਰਨ ਚਿਹਨੁ ਲਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਕਥੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਅਕੱਥ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਇਸ ਵਰਨ ਚਿਹਨ ਤੋਂ ਅਲੱਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲਖਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਲੱਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ (ਅਕੱਥ ਕਥਾ) ਹੈ।

ਵਰਨ ਚਿਹਨੁ ਨ ਜਾਇ ਲਖਿਆ ਕਥਨ ਤੇ ਅਕਥਾ ॥

ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਸੁਣਹੁ ਭਾਈ ਪ੍ਰਭ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥਾ ॥੩॥

ਵਡਹੰਸੁ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੫੭੮

ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰੀ ਜਾਣਾ, ਸਦਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ ਕਾ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਨਦਿਨੁ ਕੀਰਤਨੁ ਸਦਾ ਕਰਹਿ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਅਪਾਰਾ ॥

ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਦ ਉਚਰਹਿ ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਵਰਤਾਵਣਹਾਰਾ ॥੨॥੧੮॥

ਮ: ੩, ਵਡਹੰਸ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੫੯੩

ਦੇਖਿਆ, ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਨਿਬੇੜਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਪਰਲੇ ਭਾਵ ਬਿਹੂਣ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ।

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਥਾ ਅਕੱਥ ਹੈ । ਜਣੇ ਖਣੇ ਤੋਂ ਕਥੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ।

ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਤੇਰੀ ਅਕਥ ਕਥਾ बघठ ਨ ਜਾਈ ॥

ਗੁਣ ਨਿਧਾਨ ਸੁਖਦਾਤੇ ਸੁਆਮੀ ਸਭ ਤੇ ਊਚ ਬਡਾਈ ॥ਰਹਾਉ॥੮॥

ਸੋਰਠਿ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੧੦

ਹੇ ਅਗਣਤ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਨਿਧਾਨ ਬੇਅੰਤ ਸੁਆਮੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਤੇਰੀ ਕਥਾ

ਅਕੱਥ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਭੀ ਕਥਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਵਡਾਈ । ਤੇਰਾ ਵਡੱਪਣ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਡੱਪਣ ਦੇ ਉਚਿਆਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਪੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਤੁਧ ਅਪਹੁੰਚ ਵਡੱਪਣ ਵਾਲੇ ਬੇਅੰਤ ਸੁਆਮੀ ਦੇ ਅਣਗਿਣਤ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ । ਤੇਰੇ ਗੁਣਾ ਦੀ ਸਾਰ ਕਉਣ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਏਵਡੁ ਊਚਾ ਹੋਵੈ ਕੋਇ ॥ ਤਿਸੁ ਊਚੇ ਕਉ ਜਾਣੈ ਸੋਇ ॥੨੪॥੧॥

ਜਪੁਜੀ, ਪੰਨਾ ੫

ਏਵਡ ਉਚਾ ਤੇ ਏਵਡ ਵਡਾ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਤੁਧੁ ਤਾਈਂ ਅਪੜਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੇਰੇ ਤਾਈਂ ਹੋਈ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਤਿਸ ਸਤਿ- ਪੁਰਖ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੇ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਕਰਤਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਹੈ, ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ, ਤੱਤ ਜਾਣਨੀ ਜਾਣਿਆ ਹੈ, ਤੱਤ ਪਛਾਣਨੀ ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਤੇਰੇ ਤੱਤ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ ਲੀਨ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਤਿਸ ਤੱਤ-ਲੀਨਤਾ ਵਾਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹੀ ਤੇਰੇ ਤੱਤ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤੱਤ ਸੋਝੀ ਹੈ। ਤੱਤ ਅਕਾਲ ਦੇ ਗੁਣ ਕਵਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਵਖਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਰੂਪ ਗੁਰੂ ਜੋਤਿ ਜਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ, ਏਵਡ ਵਡੇ ਦੇ ਗੁਣ ਕਥਨ ਬਖਾਨਣ ਦੀ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਵਖਾਣੇ (ਕਥਨ ਕੀਤੇ) ਧੁਰੋ ਆਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ, ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾ ਦੇ ਅਸਲੇ ਵਿਚਿ ਹੀ, ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸਿਖਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਗਾਵਣ ਕਥਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਖਾਨਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ । ਵਧਾਉ ਘਟਾਉ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਨਾ ਕੋਈ ਰਲਾਉ ਹੀ ਰਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਰਲਾਉਂਦਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬੇਮੁਖ ਮੂੜ ਅਗਿਆਨੀ ਹੈ । ਗੁਟਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜਿਉਂ ਕਾ ਤਿਉਂ ਗਾਉਣਾ ਵਖ ਨਣਾ, ਜਿਉਂ ਕੇ ਤਿਉਂ ਲੇਖੇ ਅਤੇ ਤਰਤੀਬ ਦਿਤੇ (ਧੁਰਿ ਧੁਰੰਦਰੀ ਤਰਤੀਬ ਦਿਤੇ) ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚਿ ਗਾਵਣਾ ਵਖਾਨਣਾ ਹੀ ਥਾਇੰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ (ਲੇਖੇ ਲਗਦਾ ਹੈ) । ਇਸ ਬਿਧੇ ਗਾਵਣ ਵਖਾਨਣ ਵਿਚਿ ਹੀ ਅਗਾਧ ਕਲਾ ਵਰਤਦੀ ਤੇ ਵਰਸਦੀ ਹੈ, ਗਾਵਣ ਸੁਣਨਹਾਰਿਆਂ ਤੇ, ਅਤੇ ਵਖਾਨਣ ਕਥਨਹਾਰਿਆਂ ਤੇ । ਇਸ ਅਗਾਧ ਕਲਾ ਦੀ ਪਾਰਸ ਰਸਾਇਣਤਾ ਪ੍ਰਥਾਇ ਇਹੀ ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ:-

ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਵਹੁ ਭਾਈ ॥ ਓਹ ਸਫਲ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਈ ॥੨॥੧੭॥੮੧॥

ਸੋਰਠਿ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੨੯

ਇਹ ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪਰਸਿਆਂ,

ਅਰਥਾਤ, ਇਸ ਸੇਤੀ ਗਾਵਣ ਵਖਾਨਣ ਰੂਪੀ ਸਪਰਸ਼ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਕਲਾ ਵਰਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਪਣੀ ਮਤਿ, ਕੱਚੀ ਮਤਿ ਵਾਲੀ ਕਕੱਥਾ ਕੀਤਿਆਂ ਕਚਿਆਣ ਹੀ ਫੈਲਰਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਕੱਚ-ਪਿਚੀ ਕੁਮਿੱਧ ਕੁਸਿਧ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਕਥਾ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ- ਹਾਰੇ (ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ) ਭੀ ਕੱਚੇ ਤੇ ਸੁਣਨਹਾਰੇ ਭੀ ਕੱਚੇ । ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤੇ ਓਹ ਪੁਰਸ਼ ਕੱਚ, ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਕੁਕਥਾ ਕਰ ਕੇ ਵਖਾਣੀ ਹੈ । ਕਾਂਜੀ ਦੁਧ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਮਧਾਣੀ ਪਾਇਆ ਖਟੀ ਲੱਸੀ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹੋਰ ਕੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ? ਤਾਂ ਤੇ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਉੱਕਾ ਹੀ ਨਿਖੇਧ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ॥

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਹੋਆ ਸਹਾਈ॥ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨੁ ਸੁਖਦਾਈ ॥

ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਬਾਣੀ ॥ ਜਪਿ ਅਨਦੁ ਕਰਹੁ ਨਿਤ ਪਰਾਣੀ ॥੧॥੨੭॥

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੬੧੬

ਭਾਵ-(੧) ਨਿਰੋਲ ਅਤੇ ਨਿਰਬਾਣ ਸੁਖਦਾਈ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਦਾਤਿ ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਆਪਿ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (੨) ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਦੀ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਦਾ ਵਖਾਨਣਾ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਪਰਵਾਣ ਹੈ । (੩) ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੀ ਸਦਾ ਜਪਣਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ । (੪) ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫ਼ਿਲਖਿਦੀਹ ਕਥਨ ਕੀਰਤਨ ਜਪੁ ਸਰੂਪ ਹੈ, ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੈ ਨਿਰੀ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਰੂਪੀ ਜਾਪ ਰਟਣ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ ਸਫਲਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦਾਈ ਹੈ। ਮਨ-ਉਕਤ ਗਪੌੜੇ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇਸ ਨਿਰੋਲ ਪਵਿਤ੍ ਰਤਨ ਨੂੰ ਕੌਡੀ ਘੱਟ ਰਲਾਉਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਬਾਣੀ) ਦੇ ਨਿਤ ਜਪਿਆਂ (ਸੇਵਨ ਕੀਤਿਆਂ) ਹੀ ਅਕਹਿ ਆਤਮ-ਆਨੰਦ ਆਇ ਵੁਠਦਾ ਹੈ (ਅਮਰੋਂ ਆਣਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) । ਇਹੀ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪਾਰਸ-ਕਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਆਵੇਸ਼ਨੀ ਰਸਾਇਣ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਚੀ ਕੱਚ-ਪਿਚੀ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ (ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ) ਦਾ ਜਾਪ ਭੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਜਾਪ ਹੀ ਹੈ । ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਦਾ ਮੁਖੀ (ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਖੀ, ਮੰਬਾ ਬਾਣੀ) 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਗੁਰਮੁਖਿ (ਮੁਢ) ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਜਪਣਹਾਰੇ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਅਤ ਗੁਰਸਿਖ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਿਖ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮੁਖੋਂ ਜਪਣਹਾਰੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਖੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 'ਗੁਰਮੁਖਿ' ਪੱਦ ਦੇ ਛੇਕੜਲੇ ਖੱਖੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ ਹੈ । ਅਕਸਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਿਹਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਮਨ ਇਛੇ ਸੇਈ ਫਲ ਪਾਏ ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਹੇਲੀ ॥

ਆਦਿ ਅੰਤਿ ਮਧਿ ਨਾਨਕ ਕਉ ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਹੋਆ ਬੇਲੀ ॥੪॥੧੬॥੨੭॥

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੬੧੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਵਿਖੇ ਭੀ 'ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ' ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਹੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਏਥੇ 'ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ' ਬਰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ 'ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ' ਸਦਾ ਸੁਹੇਲੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਜਪ ਰੂਪ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹੀ ਵਖਾਨਣ ਕਰਕੇ ਮਨ-ਇੱਛੇ ਮਨ-ਬਾਂਛਤ ਫਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਸੋਈ ਪਾਈਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ 'ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ' ਦੇ ਸੇਵਨ (ਸਿਮਰਨ) ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੇਵਨਹਾਰੇ ਗੁਰਸਿਖ ਦਾ ਹਰ-ਬਾਬ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਸਮੇ ਹੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸੁਹੇਲੀ ਕਥਾ ਹਰਿ ਕੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣਾਬਾਦ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚਿ ਹਰ ਸਮੇਂ ਕਰੀ ਜਾਵੇ । ਜਿਹੜੀ ਕਥਾ ਅਲ੍ਹੜ ਅਗਿਆਨੀ ਲੋਗ ਕਰਦੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕਥਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਸੁਹੇਲੀ ਕਥਾ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂ ਜੁ ਉਹ ਤਾਂ ਕਥਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਆਪਣੀ ਅਲਪੱਗ ਮੂੜ ਮਤਿ ਕੁਬੁਧਿ ਕਥਾ, ਹਰਿ ਕੀ ਸੁਹੇਲੀ ਕਥਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਅਗਲੇ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਵਿਚ ਉੱਕਾ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਿਰਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥ ਜਨ ਬੋਲਹਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ॥

ਨਾਨਕ ਦਾਸ ਵਖਾਣੀ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਤੇ ਜਾਣੀ ॥੨॥੨॥੬੬॥

ਸੋਰਠਿ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੨੬

ਅਨਿੰਨ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਹੀ ਮੁਖੋਂ ਬੋਲ ਕੇ ਉਚਾਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਬੋਲਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮੁਖ ਉਚਾਰਨਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੀ ਦਰਗਾਹੋਂ ਉਤਰੀ ਹੈ, ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਹੈ । ਏਸੇ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਐਵੇਂ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਜੋਤਿ ਜਾਮਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਦ ਪ੍ਰਤਾਪੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਗੁਰੇ ਪੁਰਸ਼ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕਿਛੁ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸਾਈ ਜੁਗਤੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸਾਰ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਕਲਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ? ਗੁਰਬ ਣੀ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਕਲਾ ਨਿਗੁਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਵਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਆਪ-ਹੁਦਰੇ ਕਿਤਨਾ ਹੀ ਪੱਪ ਪੱਪ ਕਰਨਿ ਪਏ। ਏਥੇ ਉਪਰਲੇ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਲਈ ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਉਚਰਣਤ ਹੈ:-

ਗੁਰ ਪੂਰੈ ਕੀ ਬਾਣੀ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਨਾਨਕ ਦਾਸਿ ਵਖਾਣੀ ॥ ਨਿਰਮਲ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੨॥੧੮॥੮੨॥

ਸੋਰਠਿ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੨੯

ਭਾਵ-ਇਹ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਦੀ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਨਿਰਮਲ (ਮਲ-ਰਹਿਤ) ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਮਲ-ਰਹਿਤ ਹੋਣ ਕਰ ਹੀ, ਨਿਰਮਲ ਨਿਰੋਲ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ ਕਥੀ ਜਾਣ ਕਹਿ ਹੀ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਲਪੱਗ ਮਨਾਂ ਦੀ ਮਤਿ ਦੀ ਮਲੀਨਤਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ (ਨਾਲਿ ਹਲਣ ਕਰਕੇ) ਇਹ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਨਾ ਹੀ ਨਿਰਮਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚਿ ਮਨਮਤਿ ਦੀ ਮਲੀਨਤਾ ਜੁ ਮਿਲ ਰੱਲ ਗਈ। ਜਿਸ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ, ਜਿਸ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਖਾਣੀ ਗਈ ਹੈ, ਓਹਨਾਂ ਅੱਖਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਆਖੀ ਭਾਖੀ ਗਈ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਰਵਾਣ ਹੈ। ਮਿਸਰਤ ਬਾਣੀ ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਾ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਢਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਰੂਖੀ ਤਦੇ ਹੀ ਇਹ ਬਾਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਬਣੀ ਤਣੀ ਨਿਰੋਲ ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਮੁਖੋਂ ਉਚਾਰੀ ਹੋਈ, ਐਨ ਓਸੇ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚਿ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਅਵਤਰੀ ਹੈ । ਤਦ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਪਾਰਸਾਣੀ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਕਲਾ ਕਾਇਮ ਦਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਵ ਦੀ ਅਗਲੇਰਾ ਗੁਰਵਾਕ ਹੋਰ ਭੀ

ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ—

ਜਿਨ ਚਾਖਿਆ ਸੇਈ ਸਾਦੁ ਜਾਣਨਿ ਜਿਉ ਗੁੰਗੇ ਮਿਠਿਆਈ ॥

ਅਕਥੈ ਕਾ ਕਿਆ ਕਥੀਐ ਭਾਈ ਚਾਲਉ ਸਦਾ ਰਜਾਈ ॥੬॥੧॥

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੧ ਅਸਟ: ਪੰਨਾ ੬੩੫

ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਰਸਕ ਸੁਆਦ ਸੇਈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਣੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ (ਸੁਆਦ) ਆਇਆ ਹੈ ਓਹੀ ਇਸ ਰਸ (ਸੁਆਦ) ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰਿ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਸ ਸੁਆਦ ਮਾਣਿ ਮਾਣਿ ਗੂੰਗੇ ਹੋਇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗੁੰਗੱਸਟ ਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪੁਛੇ, ਸੁਆਦ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ, ਓਹ ਦਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਓਹ ਤਾਂ ਰਸ ਸੁਆਦ ਲੈ ਕੇ ਭੁੰਚੀ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਸਣ ਜੋਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ।

ਕਿਨਿ ਕਹੀਐ ਕਿਉ ਦੇਖੀਐ ਭਾਈ ਕਰਤਾ ਏਕੁ ਅਕਥੁ ॥

ਗੁਰੁ ਗੋਵਿੰਦੁ ਸਲਾਹੀਐ ਭਾਈ ਜਿਸ ਤੇ ਜਾਪੈ ਤਥੁ ॥੧॥੧॥

ਸੋਰਠਿ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੩੯

ਭਾਵ-ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਹੀ ਇਕ ਐਸਾ ਵਜੂਦ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਅਕੱਥ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਭੀ ਕਥਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ । ਕਿਸੇ ਨੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਲਾਹਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਤੱਤ ਵਜੂਦ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਜਾਣੇ ਜਾਣ (ਦੇਖੇ ਜਾਣ) ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਹੈ । ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਗੱਲ-ਗਲੋਚੜੀਆਂ ਕਥਾਂ ਪਾਈਆਂ ਤੇ ਕੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ?

ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਜਪ ਕੇ ਆਪਾ ਨਹੀਂ ਚੀਨਿਆ ਤੇ ਆਤਮ ਤੱਤ ਨਹੀਂ ਬੀਨਿਆ, ਓਹ ਸੱਚੀ ਗਿਆਨ ਅਵਸਥਾ ਮਈ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣੀ ਕਥਾ ਦੀ ਕੀ ਸਾਰ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ? ਓਹ ਅਲਪੱਗ ਅਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਝੇੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਲਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਉਤੇ ਤਾਂ ਓਹ ਹਾਵੀ ਨਹੀਂ, ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਕੀ ਗੈਂਗ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ? ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ-

ਜਿਨ ਕਉ ਮਨ ਕੀ ਪਰਤੀਤਿ ਨਾਹੀ ਨਾਨਕ ਸੇ ਕਿਆ ਕਥਹਿ ਗਿਆਨੰ॥੧॥੧੨॥

ਸਲੋਕੁ ਮ: ੩, ਸੋਰਠਿ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੬੪੭

ਜਿਹੜਾ ਮਨ ਨਿੱਜ ਦੇ ਬਿਉਹਾਰਾਂ ਧੰਦਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਖਣ ਸੋਚਣ ਵਿਚਿ ਹੀ ਨਿਸ ਦਿਨ ਲੱਥ ਪੱਥ (ਫਸਿਆ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਭਲਾ ਇਸ ਅਗਿਆਨ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚਿ ਉਚੇ ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਦੀ ਗੂੜ੍ਹ ਮਤਿ ਬਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕੀ ਕੱਥ ਵੀਚਾਰ ਸਕਣਾ ਸੀ ? ਕੁਝ ਭੀ ਨਹੀਂ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਅਬ ਕਿਆ ਕਥੀਐ ਗਿਆਨੁ ਬਿਚਾਰਾ॥

ਨਿਜ ਨਿਰਖਤ ਗਤ ਬਿਉਹਾਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥੬॥

ਸੋਰਠਿ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਪੰਨਾ ੬੫੫

ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ । ਕਥਨ ਯੋਗ ਗਿਆਨ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪਾਠ ਰੂਪ ਕਥਾ ਯਾ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਹੈ।

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਜਨਾ ਹਰਿ ਜਪਿਓ ਤਿਨ ਕਾ ਦੂਖੁ ਭਰਮੁ ਭਉ ਭਾਗੀ ॥

ਅਪਨੀ ਸੇਵਾ ਆਪਿ ਕਰਾਈ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਤਰ ਜਾਗੀ ॥੧॥

ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ ਰਤਾ ਬੈਰਾਗੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ ਮਨਿ ਭਾਈ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੭

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਸੰਤ ਜਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਹੈ, ਤਿਨਾਂ ਦਾ ਦੁਖੁ ਭਰਮੁ ਭਉ ਸਭੁ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਜਪਣ ਮਾਤ੍ਰ ਦੀ ਹੀ ਇਹ ਕਲਾ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਮੀ-ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ ਕਿ ਜਪਣਹਾਰਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦਾ ਦੁਖੁ, ਹੋਰ ਸੰਸਾ ਭਰਮੁ ਅਤੇ ਜਮਦੂਤਾਂ ਜਕੋਲੂਤਾਂ ਦਾ ਭਉ ਸਭ ਚੁਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਓਥੇ ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾਉਣ ਸੁਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਿਮਰਨ ਅਭਿਆਸ ਮਈ ਸੇਵਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪਿ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਓਹਨਾਂ ਤੋਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ  ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਸੱਚੀ ਜਾਗ ਜਾਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਸਚੀ ਲਾਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਐਜਾ ਨਾਮ ਰੱਤਾ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਹੀ ਸੁੱਚਾ ਵੈਰਾਗੀ ਹੈ। ਐਸੇ ਸੱਚੇ ਵੈਰਾਗੀ ਜਨ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਰੋਮ ਰੋਮ ਵਿਚੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਝਰਨਾਟ ਹੀ ਛਿੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਝੜੀ ਉਸ ਦੇ ਰੋਮ ਰੋਮ ਅੰਦਰ ਲਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਦੇ ਤਨ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਚੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਰੁਚੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੇ ਸਾਸ ਗਿਰਾਸੀ ਅਭਿਆਸ ਵਿਖੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਲਿਵ ਲਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਭ ਖੁਧਤਾਸ ਮਿਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕੂੜਾਵੀਆਂ ਕਚ-ਕਚਾ ਵੀਆਂ ਕਥੋਲੀਆਂ ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਾਂਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫੁਰਦੀ। ਇਤ ਵੱਲ ਉਸ ਦੀ ਅੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉਘੜਦੀ। ਐਸੀ ਲਿਵ ਲਗਦੀ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਧੁਨਕਾਰ ਸੁਨਵਾਈ ਵਿਚਿ। ਇਸੇ ਉਪਰਲੇ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀਆਂ ਅੰਤਲੀਆਂ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਫੁਰਮਾਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ:-

ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰਹੁ ਹਮ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸੇਵਾ ਲਾਗੀ ॥

ਨਾਨਕ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸੁ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭ ਹਮ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਬਾਗੀ ॥੪॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੭

ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਮਰੱਥ ਸੁਆਮੀ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜੀਉ ! ਐਸੀ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰਹੁ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰ ਜਪੀ ਜਾਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚਿ ਲਗੇ ਹੀ ਰਹੀਏ । ਇਉਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੱਚੀ ਨੀਵਾਨ ਵਿਚਿ ਹੀ ਰਹੀਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਦਾਸ ਬਣਨਾ ਆਪਣਾ ਸੱਚਾ ਸੁਆਰ ਸਮਝੀਏ । ਐਸਾ ਤਦੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਦਮ-ਬ-ਦਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਬਾਰੰਬਾਰ ਜਪਣ ਰੂਪੀ

ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੀ ਕਥਦੇ (ਜਪਦੇ) ਰਹੀਏ। ਇਹੀ ਸੱਚੀ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਏਦੂੰ ਛੁੱਟ ਹੋਰ ਸਭ ਅਹੰਕਾਰ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਹੀ ਹੈ । ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਨਿਮਰਤਾ, ਸੱਚੀ ਨਿਮਰਤਾ ਸਚ ਮੁਚੋਂ ਹੀ ਪਰਵੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹਉਮੈ ਦੀ ਰਾਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਸਾਰੀਆਂ ਆਕੜਾਂ ਫਾਕੜਾਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਦੀ ਰੋਣਕਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਲੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਹਰਿ ਕਾ ਸੰਤੁ ਸਤਗੁਰੁ ਸਤਿਪੁਰਖਾ ਜੋ ਬੋਲੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਬਾਨੀ ॥

ਜੋ ਜੋ ਕਹੈ ਸੁਣੇ ਮੋ ਮੁਕਤਾ ਹਮ ਤਿਸ ਕੈ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨੀ ॥੧॥

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਸੁਨਹੁ ਜਸੁ ਕਾਨੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨਹੁ ਇਕ ਨਿਮਖ ਪਲ

ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਪਾਪ ਲਹਿ ਜਾਨੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੩॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੭

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੁਆਰਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਰਮਜ਼ ਭੇਦ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:-

(੧) ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਤਿਪੁਰਖੁ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸੰਤ ਹੈ। (੨) ਇਸ ਸਤਿਪੁਰਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸੱਚੇ ਸੰਤ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਬਾਣੀ ਉਤਰਦੀ ਹੈ (ਆਵੇਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) । ਸੋ ਇਸ ਧੁਰ ਅਵਤਰੀ ਹਰੀ ਬਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਮੁਖੋਂ ਉਚਾਰਨਹਾਰਾ (ਬੋਲਣਹਾਰਾ) ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਂ ਪੁਰਖ ਹੀ ਹੈ । (੩) ਹਰਿ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਭਾਵ ਇਕ ਹੀ ਹੈ । (੪) ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਮੁਖ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰੂਪਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਤ੍ਰੀਵੀ ਭਾਵ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ ਰੂਪੀ ਗੁਰ-ਦੱਖਿਆ ਮਈ ਬਾਣੀ ਹੈ। (੫) ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਾਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਮੁਖ  (ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ) ਉਚਾਰੀ ਹੋਈ ਬਾਣੀ ਹੈ। (੬) ਗੁਰ ਮੁਖੋਂ ਉਚਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਯਾ ਗੁਰਦੀਖਿਆ ਰੂਪੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਕਥਨ ਸੁਣਨਹਾਰਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਪਰਸਿਧ ਤੱਤ ਬਕਤਾ ਜਨ ਹੈ ।

ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਕਥੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਆਖਤ ਤੱਤ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਭਾਵ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਵਖਾਨਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰੋਲ ਪਾਠ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਗੁਰ-ਦੀਖਿਅਤ ਨਾਮ ਦਾ ਵਿਰਦ (ਅਭਿਆਸ) ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਤੱਤ ਮੁਖੀ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਵਿਰਦ (ਅਭਿਆਸ) ਦਾ ਸੁਣੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਤੱਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਦਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਸਭ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਹਨ। ਐਸੀ ਨਿਰੋਲ ਕਥਾ (ਜੈਸੇ ਕਿ ਉਪਰਿ ਵਿਆਖਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ) ਕਰਨ ਸੁਣਨਹਾਰਿਆਂ ਵਿਟਹੁ ਗੁਰੂ

ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ ਹ ਕੁਰਬਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਤਾਕੀਦੀ ਹੁਕਮ ਹੈ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਤਾਈਂ ਸੰਬੋਧਨ ਹੋਇਆ ਵਿਆ ਕਿ ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਤਹੁ ! ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਿਖੋ ਸੰਤਹੁ ਭਾਈਹ ! ਬਸ, ਤੁਸੀਂ ਨਿਰੋਲ ਹਰੀ ਜਸ ਹੀ ਆਪਣੀ ਕੰਨੀਂ ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਸੁਣੀ ਜਾਓ। ਇਸ ਹਰਿ ਜਸ ਦਾ ਇਸ ਬਿਧਿ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਵਾਸਤਵੀ ਸੁਣਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਨਿਰੋਲ ਕਥਾ ਦੇ ਇਕ ਨਿਮਖ ਪਲ ਪਾਠ ਭੀ ਸੁਣੇ ਦਾ ਫਲ ਬੜਾ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਕਮਾਤੇ ਬੱਜਰ ਪਾਪ ਲਹਿ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸੱਚੀ ਹਰੀ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ । ਕੱਚੀ, ਕੱਚੀ-ਪਿੱਟੀ ਬਰੜ ਬਾਣੀ ਵਾਲੀ ਅਲਪੱਗ ਮਨੁਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਬਰੜੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦਾ ਕੱਖ ਭੀ ਸੁਬੇਹਤਾ ਨਹੀਂ । ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਅਨਉਚਿੱਤ ਹੈ।

ਗੁਰਸਿਖ ਮੀਤ ਚਲਹੁ ਗੁਰ ਚਾਲੀ ॥

ਜੋ ਗੁਰੁ ਕਹੈ ਸੋਈ ਭਲ ਮਾਨਹੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਿਰਾਲੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੪॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੭

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਵਿਖੇ "ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਿਰਾਲੀ ਸਾਫ਼ ਅੱਖਰਾ ਵਿਚਿ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਕਥਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਕਥਾ ਆਨ ਕਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵਿਲੱਖਣ ਤੇ ਨਿਰਾਲੀ ਹੈ । ਹਰ ਹਰ ਨਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਬਾਰੰਬਾਰ ਜਪਣਾ ਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਭਾਵ ਨੂੰ ਅਕਲੋਰ ਗੁਰ ਵਾਕ ਖੂਬ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੇ ਹਨ:-

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਜਪਹੁ ਹਰਿ ਜਪਣਾ ਹਰਿ ਸੰਤੁ ਚਲ ਹਰਿ ਨਾਲੀ॥

ਜਿਨ ਹਰਿ ਜਪਿਆ ਸੇ ਹਰਿ ਹੋਏ ਹਰਿ ਮਿਲਿਆ ਕੋਲ ਕੇਲਾਲੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਨੁ ਜਪਿ ਲੋਚ ਲੁਚਾਨੀ ਹਰਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਿ ਬਨਵਾਲੀ ॥੪॥੪॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ. ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੭-੬੮

ਏਹਨਾਂ ਗੁਰਵਾਕਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਾਫ਼ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਕਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸੇਵਕ ਸਿਖ ਪੂਜਣ ਸਭਿ ਆਵਹਿ ਸਭਿ ਗਾਵਹਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਊਤਮ ਬਾਨੀ ॥

ਗਾਵਿਆ ਸੁਣਿਆ ਤਿਨ अ ਹਰਿ ਥਾਇ ਪਾਵੈ,

ਜਿਨ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਆਗਿਆ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨੀ॥੧॥

ਬੋਲਹੁ ਭਾਈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਹਰਿ ਭਵਜਲ ਤੀਰਥਿ ॥

ਹਰਿ ਦਰਿ ਤਿਨ ਕੀ ਉਤਮ ਬਾਤ ਹੈ ਸੰਤਹੁ ਹਰਿ ਕਥਾ ਜਿਨ ਜਨਹੁ ਜਾਨੀ ॥

॥ਰਹਾਉ॥੧੧॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੬੬੯

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸਿਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੇਵਕ ਸਿਖ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਸੱਚੇ ਪੁਜਾਰੀ ਜਨ ਉਹੀ ਹਨ ਜੋ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ, ਇਕਤ੍ਰ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਗਾਵੰਦੇ ਹਨ। ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਣਾ, ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਿਆ ਸੁਣਿਆ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਪਰਵਾਣ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਤਮ ਭਾਵ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਬਿਧਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਕੇ ਮੰਨੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਕੇ ਸੇਈ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਰਬਾਣ ਪਾਠ ਦੀ ਕਥਾ ਜਾਂ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਗਲੀ ਅਸਥਾਈ ਦੀ ਤੁਕ ਵਿਖੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਪੂਰਬਕ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਤਾਈਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੋ ਗੁਰ-ਸਿੱਖ ਭਾਈਓ ! ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹੀ ਜਪੋ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰੋ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਦੀ ਪਾਠ ਸੇਵਾ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਵਿਚ ਪਰਵਿਰਤ ਹੋਣਾ ਹੀ ਸੱਚੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚਿ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਭਵਜਲ ਤੋਂ ਪਾਰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਤੀਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਨਿਰੋਲ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਰੂਪੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚਿ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਕਲਜੁਗੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਪਾਰ-ਉਤਾਰਾ ਹੈ। ਹੇ ਸੰਤਹੁ ! ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚਿ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਉਤਮ ਕਰਕੇ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਤੱਤ ਭਾਵ ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਸਮਝਿਆ ਹੈ, ਜੈਸੇ ਕਿ ਉਪਰ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸਰਵਰ ਮਹਿ ਹੰਸੁ ਹੰਸ ਮਹਿ ਸਾਗਰੁ ॥ ਅਕਥ ਕਥਾ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਆਦਰੁ ॥੩॥੧॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੧ ਅਸਟ:, ਪੰਨਾ ੬੮੫

ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਥਾਹ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਗੁਰਮੁਖ ਹੰਸਲੇ ਨਾਮ ਦੇ ਰਸੀਏ ਜਨ ਐਸੀਆਂ ਡੁਬਕੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਿਨਾ ਹੰਸ ਜਨਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਸਾਰਾ ਸਰੋਵਰ ਹੀ ਉਤਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਥਾਹ ਸਰੋਵਰ ਸਾਗਰ ਦੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸੇਸਟਾ ਭਰਿਆ ਅਦਬ ਗੁਰ-ਬਦਨਾ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਸੱਚੀ ਕਦਰ ਕੀਮਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰ-ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਰ- ਬਚਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਨਿਰਬਾਣ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਅਭਿਆਸ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਵਖਾਨਣਾ ਹੈ।

ਸੋ ਗੁਰੁ ਕਰਉ ਜਿ ਸਾਚੁ ਦ੍ਰਿੜਾਵੈ ॥ ਅਕਥੁ ਕਥਾਵੈ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥੨॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੬੮੬

ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਸੱਚ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜਾਵਣ ਵਾਲਾ ਇਕੋ ਗੁਰੂ, ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਹੀ ਹੈ । ਸਚ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਵਾਲੀ ਲੱਭਤ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਘਰ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਕਥਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕਥਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਸੱਦੀ ਕਥਾ ਹੈ ਅਕੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ । ਝੂਠੀਆਂ ਪੋਪਲੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਵਾ ਦੀਆਂ ਪਾਉਣੀਆਂ ਮਹਾਂ ਮਨਮਤਿ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਇਸ ਪੋਪਲੀ ਕਥਾ ਦਾ ਕਿਤੇ ਭੀ ਵਿਧਾਨ ਨਹੀਂ ।

ਕੋਈ ਐਸੋ ਰੇ ਸੁਖਹਦਾਈ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਨਾਈ ਤਿਸੁ ਭੇਟੇ ਗਤਿ ਹੋਇ ਹਮਾਰੀ॥੭॥੩॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੬੮੭

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਵਿਖੇ ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਨਾਵਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਪਾਠ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਤਾਈਂ ਸੁਣਾਂਵਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭੇਟਿਆਂ ਹੀ ਗਤਿ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰੁ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਏ ਅਕਥੁ ਕਹਾਏ ਸਚ ਮਹਿ ਸਾਚੁ ਸਮਾਣਾ ॥੨॥੨॥

ਧਨਾਸਰੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੬੮੮

ਸਤਿਗੁਰ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕੱਥ ਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾ ਦਾ ਅਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਸੱਚੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਹੈ।

ਆਉ ਸਖੀ ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਹਾ ॥ ਸੁਣਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਾਮੁ ਲੈ ਲਾਹਾ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਧਾਰਿ ਗੁਰ ਮੇਲਹੁ ਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ਉਮਾਹਾ ਰਾਮ ॥੩॥੮॥

ਜੈਤਸਰੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੬੯੮

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਤੋਂ ਸਿਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਸਪਰ ਸਿਖ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਦਾ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਨਾਮ ਦਾ ਸੱਚਾ ਲਾਹਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਮ

ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰੋਲ ਕਥਨ ਕੀਰਤਨ ਹਰੀ ਨਾਮ ਅਰਾਧਨ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਕਥਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?

ਹਰਿ ਜਨ ਸੰਤ ਮਿਲਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਦਸਹੁ ਮੈ ਭੁਖ ਲਗਾਈ ॥

ਮੇਰੀ ਸਰਧਾ ਪੂਰਿ ਜਗਜੀਵਨ ਦਾਤੇ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਦਰਸਨਿ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਜੀਉ ॥੧॥

ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ ਬੋਲੀ ਹਰਿ ਬਾਣੀ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਜੈ ਜੀਉ ॥੨॥

ਵਡਭਾਗੀ ਹਰਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਵਹਿ ॥ ਭਾਗਹੀਨ ਭੂਮਿ ਚੋਟਾ ਖਾਵਹਿ ॥

ਬਿਨੁ ਭਾਗਾ ਸਤਸੰਗੁ ਨ ਲਡੈ ਬਿਨੁ ਸੰਗਤਿ ਮੈਲੁ ਭਰੀਜੈ ਜੀਉ ॥੩॥

ਮੈ ਆਇ ਮਿਲਹੁ ਜਗਜੀਵਨ ਪਿਆਰੇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਦਇਆ ਮਨਿ ਧਾਰੇ ॥

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਮੀਠਾ ਮਨਿ ਭਾਇਆ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਜੀਉ ॥੪॥

ਮਾਝ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੯੫

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀ ਨੰਬਰ ਦੋ ਵਾਲੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹਰ ਇਕ ਗੁਰਸਿਖ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ "ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ ਬੋਲੀ ਹਰਿ ਬਾਣੀ" । ਇਹੋ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ-ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਣੀ" ਇਹ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੂਪ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇਹੀ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਸੁਨਣੀ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ! ਇਹ ਹਰਿ ਕਥਾ ਰੂਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਰੂਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚਿ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਪੀਵੀਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਸਿਖ ਸੰਤ ਜਨ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਂਵਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚਿ "ਹਰਿ ਜਨ ਸੰਤ ਮਿਲਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ'' ਵਾਲਾ ਹੁਕਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੱਖਾਂ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦਾ ਸਤਸੰਗਿ ਵਿਖੇ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਣਾ ਉਚਾਰਨਾ ਅਤੇ ਸਰਵਣ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਗੁਰਮਤਿ ਤੱਤ ਕਥਾ ਦਾ ਇਹੀ ਭਾਵ ਹੈ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਡੇ ਭਾਗਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲਿ ਇਹ ਸਤਸੰਗਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਭੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । "ਹਰਿ ਹਰਿ ਬਾਣੀ" ਦਾ ਵਾਸਤਵੀ ਭਾਵ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਗੁਰਬਾਣੀ (ਗੁਰ ਕਥਾ) ਮਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਿੱਠਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਪਦਾਰਥ ਵਿਖੇ ਜੁੜ ਕੇ ਮਨ ਭਿਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਖੇ ਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਗਲੇ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ ਪਰ ਹਰਿ ਜਸ ਨੂੰ ਹੀ

ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਹਰਿ ਕਥਾ ਹਰਿ ਜਸ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਸਿਉ,

ਇਕੁ ਮੁਹਤੁ ਨ ਇਹੁ ਮਨੁ ਲਾਇਓ ॥੧॥੩॥

ਟੋਡੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੭੧੨

ਇਹ ਹਰਿ ਜਸ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸਨਿ ਮਨ ਅਕਥ ਕਥਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ॥

ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਭਜੁ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਰਾਮ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਬੈਰਾੜੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੧੯

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਰਮਤ ਰਾਮ ਦਾ ਬਾਰੰਬਾਰ ਜਪਣਾ (ਭਜਣਾ) ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦੇ ਭਜਿਆਂ ਰਿੱਧੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਬੁਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਗੁਰਮਤਿ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਿਆ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਮਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਨੂੰ ਅਜਪਾ ਜਾਪ ਵਿਚਿ ਜਪਣਾ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਥਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਦਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰਿਵਾਜ ਪਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਰਗਿਜ਼ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨਹੀਂ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਇਸ ਰਿਵਾਜ ਦਾ ਪੈਣਾ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਲੰਕਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਹਰਿ ਕੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਸੁਨਹੁ ਜਨ ਭਾਈ,

ਜਿਤੁ ਸਹਸਾ ਦੂਖ ਭੂਖ ਸਭ ਲਹਿ ਜਾਇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੮॥

ਸੂਹੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੩੩

ਏਥੇ ਉਹ ਕਥਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਕੇ ਸੁਭਾਖਿਆ ਗਇਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਜਿਸ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਕਰਕੇ ਦੂਖ ਭੂਖ ਦਾ ਸੰਸਾ ਸਭ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਧੁਰੋਂ ਆਈ, ਧੁਰ ਪਠਾਈ ਅਤੇ ਗੁਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਦਤਾਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ । ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨਾ, ਗਾਵਣਾ, ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਸੁਣਨਾ ਹੈ । ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ ‘ਹਰਿ ਕੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਸੁਨਹੁ ਜਨ ਭਾਈ' ਵਾਲਾ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਰੂਪੀ ਗੁਰ-ਪ੍ਰਮਾਣ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸਿਖੋ ਸੰਤੋ ! ਹਰਿ ਕੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਸੁਨਹੁ ।

ਮਨ ਮਿਲਿ ਸੰਤ ਜਨਾ ਜਸੁ ਗਾਇਓ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਤਨੁ ਰਤਨੁ ਹਰਿ ਨੀਕੋ ਗੁਰਿ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦਾਨ ਦਿਵਾਇਓ।੧।ਰਹਾਉ॥

ਤਿਸੁ ਜਨ ਕਉ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸਭੁ ਦੇਵਉ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੁਨਾਇਓ ॥

ਧਨੁ ਮਾਇਆ ਸੰਪੈ ਤਿਸੁ ਦੇਵਉ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਮੀਤੁ ਮਿਲਾਇਓ ॥੧॥

ਖਿਨੁ ਕਿੰਚਿਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੀ ਜਗਦੀਸਰਿ ਤਬ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਸੁ ਧਿਆਇਓ ॥

ਜਨ ਨਾਨਕ ਕਉ ਹਰਿ ਭੇਟੇ ਸੁਆਮੀ ਦੁਖੁ ਹਉਮੈ ਰੋਗੁ ਗਵਾਇਓ ॥੨॥੨॥

ਬੈਰਾੜੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੭੧੯

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਵਰੋਸਾਏ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਗੁਰ ਦੀਖਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਗੁਰਸਿਖ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਜਸ ਵਾਲੀ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੀ ਹੁਕਮ ਹੈ । ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਹਰਿ-ਜਸ-ਮਈ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਹਰਿ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗਾਵਣ ਤੇ ਪਾਠ ਉਚਾਰਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।

ਸੂਖ ਮਹਲ ਜਾ ਕੇ ਉਚ ਦੁਆਰੇ ॥ ਤਾ ਮਹਿ ਵਾਸਹਿ ਭਗਤ ਪਿਆਰੇ ॥੧॥

ਸਹਜ ਕਥਾ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ॥ ਵਿਰਲੈ ਕਾਹੂ ਨੇਤ੍ਰਹੁ ਡੀਠੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਤਹ ਗੀਤ ਨਾਦ ਅਖਾਰੇ ਸਂਗਾ॥ ਊਹਾ ਸੰਤ ਕਰਹਿ ਹਰਿ ਰੰਗਾ ॥੨॥

ਤਹ ਮਰਣੁ ਨ ਜੀਵਣੁ ਸੋਗੁ ਨ ਹਰਖਾ ॥ ਸਾਚ ਨਾਮ ਕੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਰਖਾ ॥੩॥

ਗੁਹਜ ਕਥਾ ਇਹ ਗੁਰ ਤੇ ਜਾਣੀ ॥ ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ॥੪॥੬॥੧੨॥

ਸੂਹੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੭੩੯

ਭਾਵ:-ਜਿਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੰਦ ਭਵਨ (ਸੂਖ ਮਹਲ) ਰੂਪੀ ਉਚੇ ਦਰਬਾਰ ਦੁਆਰ ਵਿਖੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਅ ਭਗਤ ਜਨ ਵਸਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਸਦ ਸਦਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਚ ਦੁਆਰ ਦਰਬਾਰੀ ਅਨੰਦ ਭਵਨ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵਿਰਲੇ ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੇਤ੍ਰੀ ਦੇਖਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਖ਼ੁਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਖੀ ਹੈ । ਇਸ ਸੱਚਖੰਡੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿਖੇ ਪੁਜੇ ਹੋਏ ਪੁੱਗ ਖਲੋਤੇ ਭਗਤ ਜਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹੀ ਹਰਿ-ਕੀਰਤਨ-ਕਥਾ ਸਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੂਖ ਮਹਲ ਅਨੰਦ ਭਵਨ ਵਿਖੇ ਸਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਧੁਰਿ ਦਰਬਾਰੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਵਨਹਾਰੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰ ਜੋਤਿ ਜਾਮਿਆਂ ਵਿਖੇ ਦੇਹ ਅਵਤਾਰੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਧੁਰੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਏਥੇ ਮਾਤ ਲੋਕੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ

ਵਿਥਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਹੀ ਧੁਰ ਦਰਬਾਰ ਵਾਲਾ ਧਰਵਾ ਸਹਜ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਿਸਥਾਰਿਆ। ਅਰਥਾਤ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਰਬਾਣ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਅਨੰਦ ਭਵਨੀ ਸਚਖੰਡੀ ਸੁਖ ਮਹਲ ਵਿਖੇ ਸਹਜ ਕਥਾ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰੀ ਵਿਥਾਰੀ, ਵਰਨਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਪਰਕਾਰ ਏਥੇ ਮਾਤ ਲੋਕੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਿਆਂ ਸਤਿਸੰਗ ਰੂਪੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਖੇ ਭੀ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਦਾ ਧੁਰਵਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਪ੍ਰਚੁਰ ਕੀਤਾ। ਉਹੀ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਸਹਿਜ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਗੁਰ-ਸੰਗਤਾਂ ਗੁਰ-ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚਿ ਹੋਣਾ ਹੀ ਪਰਮ ਗੁਰਮਤਿ ਹੈ। ਜਿਥੇ, ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿਖੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ, ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਤੇ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਉਹੀ ਸਹਿਜ ਕਥਾ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਹੋਰ ਕਥਾ-ਕਥੋਲੀਆਂ ਕੁਫੱਕੜ ਕਥਾਵਾਂ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਚਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਮਹਾ ਪਰਪੰਚ ਤੇ ਮਨਮੱਤ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਸਾਧ ਸੰਗਿ ਜਨਮ ਮਰਣ ਨਿਵਾਰੀ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਸੁਣਿ ਕਰਨ ਅਧਾਰੀ ॥

੨॥੧੮॥ ਸੂਹੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੭੪੦

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ, ਜੋ ਇਸ ਦੋ-ਤੁਕੀ-ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਿਵਾਇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਸੁਣ ਕੇ ਜਨਮ ਮਰਣ ਨਿਵਾਰੀਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹੀ ਕਥਾ ਹੈ। ਕੀ ਕਥੋਲੀਆਂ ਪਾਉਣਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਤੇ ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੀ ਜਨਮ ਮਰਣ ਨਿਵਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕੰਨਾਂ ਦਾ ਅਧਾਰ ਰੂਪ ਵਿਸ਼ਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਕਥਾ ਹੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਸੱਚੀ ਬਾਣੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਝੋਂ ਹੋਰ ਬਾਣੀ ਸਭ ਕੁਬਾਣੀ ਤੇ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਹੈ । ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਕੰਨੀਂ ਸੁਣ ਕੇ ਕੋਈ ਅਧਾਰ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ, ਨਾ ਹੀ ਅਧਾਰ ਰੂਪ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮਨਘੜਤ ਕੱਚੀਆਂ ਪਿੱਲੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰ ਕੇ ਸੁਣਨਹਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਭ ਕੱਚੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ਉੱਕੀਆਂ ਹੀ ਅਪ੍ਰਵਾਣ ਹਨ।

ਵਿਚਹੁ ਮੋਹੁ ਚੁਕਾਇਆ ਜਾ ਹਰਿ ਭਾਇਆ ਹਰਿ ਕਾਮਣਿ ਮਨਿ ਭਾਣੀ ॥

ਅਨਦਿਨੁ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਨਿਤ ਸਾਚੇ ਕਥੇ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੩॥੬॥

ਸੂਹੀ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੭੭੧

ਇਸ ਗੁਰ ਵਾਕ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸੱਚੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਨਿਤ ਨਿਤ ਅਤੇ ਅਨਦਿਨ ਗਾਵਣਾ ਤੇ ਗਾਈ ਜਾਵਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਕਹਾਣੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਰਸ ਰਸਾਇਣੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਥਨ ਅਤੇ ਸੁਣਨਹਾਰੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਮੋਹ ਮਮਤਾ- ਮਈ ਗੁਬਾਰ ਚੁਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਜਨ, ਜਗਿਆਸੂ ਰੂਪ ਇਸਤ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਰਮਲ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇਆ ਮੁਖਿ ਬੋਲੀ ਹਰਿ ਬਾਣੀ ॥

ਸੰਤ ਜਨਾ ਵਡ ਭਾਗੀ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਕਥੀਐ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੩॥੨॥

ਸੂਹੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੭੪

ਭਾਵ-ਮੁਖ ਤੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਬਾਣੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਾਰੰਬਾਰ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਗਾਈ ਜਾਣ ਕਰਿ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਿਰੰਕਾਰ ਨਿਰੰਜਨ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੁਤੇ ਸਹਿਜ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵਡਭਾਗੀ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਉਪਰ ਦਸੀ ਗੁਰ-ਬੋਲਨ ਅਤੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਵਾਲੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਕਥਾ ਜਾਣ ਕਰਿ ਹੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪੱਦ (ਮਰਤਬਾ) ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਤੋਂ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਕਿ ਹਰੀ ਗੁਣ ਗਾਈ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਹਰਿ ਹਰਿ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਉਚਾਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸਚੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਥਣਾ ਹੈ।

ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਉਤਮ ਬਾਣੀ ॥

ਸਹਜ ਕਥਾ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ਕਥੀ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੧॥੭॥

ਸੂਹੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੭੮੧

ਇਸ ਗੁਰ ਵਾਕ ਦੀ ਇਸ ਦੁਤੁਕੀ ਤੋਂ ਇਹ ਤੱਤ ਭਾਵ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਜੋ ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਗਾਵਣਾ ਹੀ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ ਹੈ । ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਦੀ ਪਾਰਸ ਕਲਾ ਕਰਿ ਹੀ ਪਰਮ ਪਦ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਊਤਮ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਤਿ ਮੀਠੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਆਪਿ ਕਥੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਹਿਜ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੀ ਕਥੀ ਜਾਣਾ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਰਮ ਧਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਸਹਜ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਿਆਂ ਅਤੇ ਕਥੀ ਜਾਣ ਕਰਿ ਸੁਤੇ ਸੁਭਾਵ ਹੀ ਪਰਮ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸੁਰ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਿਤ ਸੁਣੀਐ ਰਾਮ ॥

ਅਨਹਦ ਚੋਜ ਭਗਤ ਭਵ ਭੰਜਨ ਅਨਹਦ ਵਾਜੇ ਧੁਨੀਐ ਰਾਮ ॥੪॥੬॥੯॥

ਸੂਹੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੭੮੩

ਭਾਵ :-ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਸੁਣੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪਰਮ ਤੱਤ ਕਰਮ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਈ ਜਾਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਥਾ ਜਾਵਣਾ (ਉਚਾਰੀ ਜਾਣਾ) ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂਵਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਸਪੰਨ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਲਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਇਸ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਦਾ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਸੁਣੀ ਜਾਣਾ ਅਤਯੰਤ ਫਲਦਾਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਅਨਹਦ (ਹਦ ਉਪਰ ਦੇ) ਚੋਜਾਂ ਨੂੰ ਚੋਜ ਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਦੇ ਭੰ (ਡਰ) ਨੂੰ ਭੇਜਨਹਾਰੇ ਭਗਤ ਜਨ ਉਦੀਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਭਗਤ ਜਨ ਅਨਹਦ ਵਾਜਿਆ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵਜਾਵਣਹਾਰੇ ਸਿੱਧ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਵਣ ਉਚਾਰਨ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰੀ ਜਾਣ ਦਾ ਇਹ ਚੋਜ ਵਿਡਾਣੀ ਮੋਅਜਜ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਿਜ਼ ਫੋਕਟ ਅਰਥਾਬੰਦੀ ਕਥਾਵਾਂ ਕਥਨ ਤੋਂ ਕਦਾਚਿਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣਾ (ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਈ ਜਾਣਾ) ਹੀ ਮੋਅਜਜ਼ਾਨੀ (ਰਹੱਸਮਈ) ਕਥਾ ਹੈ।

ਕਿਆ ਹਉ ਕਥੀ ਕਥੇ ਕਥਿ ਦੇਖਾ ਮੈ ਅਕਥੁ ਨ ਕਥਨਾ ਜਾਈ ॥੬॥੧॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੭੯੫

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਇਹ ਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਲਪਗ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਿਆ ਮੂੜ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁਖਾਂ ਪਾਸੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਕੱਥ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਕਦੇ ਕਥੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ, ਚਾਹੇ ਕਿਤਨਾ ਹੀ ਕਥ ਕਥ ਕੇ ਦੇਖ ਲੈਣ, ਮਨਘੜਤ ਕਥਾਂ ਪਾ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਚਾਉ ਲਾਹ ਲੈਣ। ਸਾਫ਼ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਥਾ-ਪਰਪਾਟੀ ਜੋ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਹ ਉੱਕੀ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ। ਅਗਲਾ ਗੁਰਵਾਕ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਥਾ ਕਰਨੀ ਪਰਮ ਪਰਮਾਣ ਹੈ।

ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਹੀਐ ਗੁਰ ਭਾਇ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਦੇਇ ਦਿਖਾਇ ॥੩॥੪॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੭੯੬

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਅੰਦਰਿ "ਅਕਥ ਕਥਾ ਕਹੀਐ" ਤੋਂ ਭਾਵ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਕਹੀ (ਕਥੀ) ਜਾਣਾ ਹੀ ਹੈ । ਅਰਥਾਤ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ

ਕਮਾਈ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾਈ ਕਥਾ, ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਪ੍ਰਭ ਲਖਾਉਣ (ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਉਣ) ਨੂੰ ਅਸਮਰੱਥ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਖਿਨ ਖਿਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਵਧੇਰੀ ਤੇ ਵਡੇਰੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਉਖੜਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਦੀ ਮਗਜ਼ੋੜੀ ਕਥਾ ਕੋਈ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ।

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਮਿਲਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਹੁ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਬੋਹਿਥੁ ਹੈ ਕਲਜੁਗਿ ਖੇਵਟੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਤਰਹੁ ॥੧॥

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਗੁਣ ਹਰਿ ਉਚਰਹ ॥

ਮਸਤਕਿ ਲਿਖਤ ਲਿਖੇ ਗੁਨ ਗਾਏ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਰਿ ਪਰਹੁ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਕਾਇਆ ਨਗਰ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਸੁ ਊਤਮੁ ਕਿਉ ਪਾਈਐ ਉਪਦੇਸੁ ਜਨ ਕਰਹੁ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਫਲ ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਮਿਲਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਅਹੁ॥੨॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਮੀਠਾ ਹਰਿ ਸੰਤਹੁ ਚਾਖਿ ਦਿਖਹੁ ॥

ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ਲਾਗਾ ਤਿਨ ਬਿਸਰੈ ਸਭਿ ਬਿਖ ਰਸਹੁ ॥੩॥

ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਰਸੁ ਰਾਮ ਰਸਾਇਣੁ ਹਰਿ ਸੇਵਹੁ ਸੰਤ ਜਨਹੁ ॥

ਚਾਰਿ ਪਦਾਰਥ ਚਾਰੇ ਪਾਏ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਭਜਹੁ ॥੪॥੪॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੭੯੯

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਗਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੂਝ ਸੁਝਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਿਖ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨਾ, ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪਰਮ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਸੇਤੀ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਉਂ ਨਿਵੇਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ :

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਮਿਲਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਹੁ ॥

ਸੰਤ ਜਨਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈਓ ! ਹੇ ਸਿਖੋ ਸੰਤੋ! ਆਵੋ, ਪਰਸਪਰ ਮਿਲੋ, ਇਕਤ੍ਰ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਹੁ, ਅਰਥਾਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ (ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਦਾ ਅਖੰਡ ਅਭਿਆਸ) ਕਰੀ ਜਾਓ । ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਕਰੀ ਹੀ ਜਾਓ । ਰੈਣਿ ਦਿਨਸ ਕਰੀ ਜਾਓ। ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਈ ਜਾਓ । ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਅੰਦਰਿ 'ਕਥਾ ਕਰਹੁ' ਨਾਮੇ ਜੋ ਹੁਕਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਨਮਤਿ ਕਥਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਕਥਾਵਾਂ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਨਹੀਂ । ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਜੋ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦੇ ਗੁਰ- ਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਅਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਸੋ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਹੀ ਖੜਕਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਕੀਤੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਲਜੁਗੀ

ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਾਰਨ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਸਮਾਨ ਹੈ

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਬੋਹਿਥੁ ਹੈ ਕਲਜੁਗਿ

ਇਸ ਕਲਜੁਗ ਤੋਂ ਤਾਰਨ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਮਲਾਹ (ਖੇਵਟ) ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਖੇਵਟ (ਮਲਾਹ) ਦੁਆਰਾ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰਨਾ ਸੁਖੈਨ ਅਤੇ ਸੁਹੇਲਾ ਹੈ । ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ਹੈ :

ਖੇਵਟੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਤਰਹੁ ॥

ਅਸਲੀ ਅਸਥਾਈ (ਰਹਾਉ) ਦੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਨ ਤੇ ਘਟਾ ਕੇ ਇਜ ਬਿਧਿ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ:-ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ! ਹਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਬਸ ਉਚਾਰੀ ਹੀ ਜਾਓ । ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਰੀ ਗੁਣ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣ ਦਾ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਹੈ ।

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਗੁਣ ਹਰਿ ਉਚਰਹੁ

ਇਸ ਅੱਧੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿਖੇ ਹਰਿ ਪਦ ਦੋ ਵਾਰੀ ਆਉਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਬਸ ਨਿਰੋਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ (ਹਰੀ ਦੇ) ਗੁਣ ਹੀ ਉਚਾਰੀ ਜਾਓ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਸ ਬਿਧਿ ਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣਾ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਇਸ ਬਿਧਿ ਹੀ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਲੇਖ (ਭਾਗ) ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਸ, ਇਸ ਖਿਧਿ ਹੀ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਅਤੇ ਗੁਣ ਗਾਇਨ ਕਰ ਕੇ ਭਵ-ਸਾਗਰੋਂ ਪਾਰ ਪਈਦਾ ਹੈ।

ਮਸਤਕਿ ਲਿਖਤ ਲਿਖੇ ਗੁਨ ਗਾਏ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਰਿ ਪਰਹੁ ॥

ਬਸ, ਏਸੇ ਇਕ ਰਹਾਉ (ਅਸਥਾਈ) ਦੇ ਭਾਵ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਫ਼ੁਰਮਾ- ਇਸ਼ ਦਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਵਿਖੇ ਆਪੇ ਹੀ ਬੁਝ ਬੁਝਾਰਨੀ ਬੁਝਾਰਤ ਇਉਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ (ਪੰਜ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਜਨਾਂ) ਤੋਂ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ (ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ) ਰੂਪੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਦੀ ਖੂਬ ਖੰਡਾ-ਖੜਕਾਉਣੀ ਕਮਾਈ ਕਰੋ । ਇਹ ਖੰਡਾ-ਖੜਕਾਉਣੀ ਕਮਾਈ ਵਾਲਾ ਅਭਿਆਸ ਸਾਸਿ ਗਿਰਾਸਿ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਵਿਚਿ ਉਤਰ ਜਾਏਗਾ। ਸਹਜ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਇਸ ਬਿੱਧ ਸੁਤੇ ਸਿੱਧ ਹੀ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮੀ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕਰਿ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਡੁਬਕਣੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਕਾਇਆਂ ਰੂਪੀ ਨਗਰ ਵਿਚੋਂ (ਘਟ

ਵਿਚੋਂ)ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ, ਅਤਿ ਊਤਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਪਰਜੁਲਤ ਹੋਇ ਆਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਉਪਰ ਲਿਖਿਆ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ ਇਸ ਅਗਲੇਰੀ ਗੁਰਵਾਕ ਪੰਗਤੀ ਦਾ-

ਕਾਇਆ ਨਗਰ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਸੁ ਊਤਮੁ ਕਿਉ ਪਾਈਐ ਉਪਦੇਸੁ ਜਨ ਕਰਹੁ ॥

ਅਗਲੀ ਪੰਗਤੀ ਅੰਦਰਿ ਹੋਰ ਭੀ ਇਸ ਭਾਵ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਰੂਪੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੁਆਰਾ, ਅਰਥਾਤ, ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੁਆਰਾ ਐਸੀ ਪਾਰਸ-ਕਲਾ ਵਰਤਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਦ ਦੀ ਮਿਲਾਵਣੀ ਹੋਣ ਕਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਰਸ ਦਾ ਭੁੰਚਣਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦੇ ਭੁੰਚਣ ਸਾਰ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੋਤੀ ਸਰੂਪ ਦਾ ਸਫਲ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਫਲ ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਮਿਲਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਅਹੁ ॥

ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਅੰਦਰ ਹੀ ਉਪਰ ਦਸਿਆ ਸਾਰਾ ਜ਼ਹੂਰ ਪਜ਼ੀਰੀ ਭਾਵ ਪਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫੇਰ ਇਹ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੋਰ ਭੀ ਅਤਿ ਮੀਠਾ ਲਗਣ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਆਦ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਲਿਵ- ਅਭਿਆਸੀ ਸੰਤ ਜਨ ਹੀ ਚਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚੱਖ ਕੇ ਪਰਤੱਖ ਦੇਖਦੇ ਹਨ (ਤਜਰਬਾ ਕਰਦੇ ਹਨ) ।

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਮੀਠਾ ਹਰਿ ਸੰਤਹੁ ਚਾਖਿ ਦਿਖਹੁ ॥

ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਤੁਕ ਦੁਆਰਾ ਇਉਂ ਵੀ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦਾ ਸੁਆਦ ਜਿਸ ਨੇ ਚਖਣਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸੰਤ ਬਣ ਕੇ ਤਜਰਬਾ ਕਰ ਵੇਖੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ੋਭਨੀਕ ਸੁਹਾਵਣੀ ਪਰਮ ਪਦ ਨੂੰ ਪੁਚਾਉਣੀ ਕਥਾ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਸੁ ਸੱਚਮੁਚ ਹੀ ਮਨ, ਬਚਨ, ਕਰਮ ਕਰਕੇ ਮਿੱਠਾ ਲਗਿਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਭ ਬਿਖੇ ਰਸ ਬਿਸਰ ਗਏ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ । ਓਹ ਇਸ ਹਰਿ ਰਸ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਹੋਰ ਰਸਾਂ ਦੇ ਬਿੱਖ ਰੂਪੀ ਸੁਆਦਾਂ ਵਿਚ ਖੱਚਤ ਤੇ ਪਰਵਿਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ-

ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ਲਾਗਾ ਤਿਨ ਬਿਸਰੇ ਸਭਿ ਬਿਖ ਰਸਹੁ ॥

ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰਸੁ ਅਮਿਉ ਰਸਾਇਣੀ ਰਸ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਰਸਾਇਣੀ ਰਸ ਦੇ ਰਸੀ ਜਾਣ, ਗਟਾਕ ਰਸੁ ਪੀਵੀ ਜਾਣ, ਇਸ

ਗਟਾਕ ਰਸ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰੀ ਜਾਣ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰੀ ਜਾਣ ਲਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿਖ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਤੰਬੀਹ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:-

ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਰਸੁ ਰਾਮ ਰਸਾਇਣੁ ਹਰਿ ਸੇਵਹੁ ਸੰਤ ਜਨਹੁ ॥

ਇਸ ਬਿਧਿ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਨੂੰ ਭਜਿਆ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਬਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚਾਰੇ ਹੀ ਪਦਾਰਥ ਸਾਰੇ ਮਨ-ਬਾਂਛਤ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈਦੇ ਹਨ :-

ਚਾਰਿ ਪਦਾਰਥ ਚਾਰੇ ਪਾਏ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਭਜਹੁ ॥

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਥਾ ਦੀ ਇਹ ਸੁਗਮ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਬਿਧਿ ਭੀ ਮਨਮਤਿ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਦੇ ਚਰਚੇ ਪਰਚੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਪ੍ਰਾਪਤ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਣੀ ਸੀ, ਇਸ ਗੂੜ ਉਚ ਮੰਜ਼ਲੀ ਦਾਇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਕਿਸ ਬਿਧਿ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਕਥਨੀ ਕਰਦਿਆਂ ਦਾਖ਼ਲ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀਦਾ।

ਚਰਨ ਕਮਲ ਪ੍ਰਭ ਹਿਰਦੈ ਧਿਆਏ ॥ ਰੋਗ ਗਏ ਸਗਲੇ ਸੁਖ ਪਾਏ ॥੧॥

ਗੁਰਿ ਦੁਖੁ ਕਾਟਿਆ ਦੀਨੋ ਦਾਨੁ ॥ ਸਫਲ ਜਨਮੁ ਜੀਵਨ ਪਰਵਾਨ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਭ ਬਾਨੀ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਜਪਿ ਜੀਵੈ ਗਿਆਨੀ ॥੨॥੨॥੨੦॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੮੦੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਵਾਕ ਦੀ ਪਿਛਲੇਰੀ ਦੁਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਸਰਲਤਾ ਸਹਿਤ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਏਸ ਗੁਰੂ-ਬਾਣੀ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ) ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖ ਜਗਿਆਸੂ ਜਨ ਨੇ ਜਪਣਾ ਹੈ । ਮਨ-ਘੜਤ ਕਥਾ ਪਾ ਕੇ ਕਥਣਾ ਨਹੀਂ । ਸਚੇ ਗੁਰਮੁਖ ਗਿਆਨੀ, ਸੰਤ, ਭਗਤ ਜਨ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਹੀ ਹਨ । ਓਹ ਇਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਜਪਿ ਜਪਿ ਜੀਂਵਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੁ ਪੀਵਦੇ ਹਨ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਧਿਆਇ ਕੇ ਰਸ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਲਖੀਂਵਦੇ ਹਨ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਆਇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਵਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਅਰਾਧਣਾ ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਸਮਾਵਣਾ ਹੀ ਬਣ ਆਵੰਦਾ ਹੈ । ਏਥੇ ਤਾਈਂ ਆਤਮ ਅਵਸਥਾ ਆਣ ਅਪੜਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤਨ ਮਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੋਗਾ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਆਤਮ ਸੁਖਾਂ ਦੀ ਸਹਜ-ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵਡਿਆਈ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਇਸ ਆਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਦਾ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਪੰਜ

ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਰੂਪੀ ਐਸਾ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾਨ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਿਤੀ ਹੋਈ ਦੀਖਿਆ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਆਵਾ-ਗਵਨੀ ਦੇ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਦੁਖਾਂ ਨੂੰ ਕਟਣ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਹੀ ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪਰਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੱਚੀ ਆਤਮ-ਜੀਵਨੀ ਜੀਵੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਦੇ ਚੋਜ ਬਿਨੋਦੀ ਚਲਤ ਹਨ ।

ਉਦਮੁ ਕਰਤ ਆਨਦੁ ਭਇਆ ਸਿਮਰਤ ਸੁਖ ਸਾਰੁ ॥

ਜਪਿ ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਗੋਬਿੰਦ ਕਾ ਪੂਰਨ ਬੀਚਾਰੁ ॥੧॥

ਚਰਨ ਕਮਲ ਗੁਰ ਕੇ ਜਪਤ ਹਰਿ ਜਪਿ ਹਉ ਜੀਵਾ ॥

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਆਰਾਧਤੇ ਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵਾ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭਿ ਸੁਖਿ ਬਸੇ ਸਭ ਕੈ ਮਨਿ ਲੋਚ ॥

ਪਰਉਪਕਾਰ ਨਿਤ ਚਿਤਵਤੇ ਨਾਹੀ ਕਛੁ ਪੋਚ ॥੨॥

ਧੰਨੁ ਸੁ ਥਾਨੁ ਬਸੰਤ ਧੰਨੁ ਜਹ ਜਪੀਐ ਨਾਮੁ ॥

ਕਥਾ ਕੀਰਤਨੁ ਹਰਿ ਅਤਿ ਘਨਾ ਸੁਖ ਸਹਜ ਬਿਸ੍ਰਾਮੁ ॥੩॥

ਮਨ ਤੇ ਕਦੇ ਨ ਵੀਸਰੈ ਅਨਾਥ ਕੇ ਨਾਥ ॥

ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਸਰਣਾਗਤੀ ਜਾ ਕੈ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹਾਥ ॥੪॥੨੯॥੫੯॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੧੫-੧੬

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦਾ ਉਦਮ ਕਰਨਾ ਹੀ ਮਹਾਂ ਅਨੰਦ-ਦਾਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਲਗਣਾ ਤੱਤ ਸਾਰ ਆਤਮ ਸੁਖ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਵਣਹਾਰਾ ਹੈ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਸਿਮਰ ਸਿਮਰ ਕੇ, ਗੋਬਿੰਦ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਜਪੀ ਜਾਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਪੂਰਨ ਗੁਰਮਤਿ ਵੀਚਾਰ ਹੈ । ਹੋਰ ਵੀਚਾਰਾਂ ਸਭ ਹੋਛੀਆਂ ਹਨ । ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਸਭ ਕਬੋਲੀਆਂ ਹਨ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਰੂਪੀ ਜੋਤੀਸ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤ- ਕਿਰਨ-ਰਸ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮਾਵਣਾ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੂਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਨੂੰ ਜਪੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸਚੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਜੀਵਨੀ ਜੀਵਣਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਜੀਵਨੀ ਸੱਚੀ ਜੀਵਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅਰਾਧਦੇ ਹੋਏ ਜੀਵਨਾ ਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਵਨਾ ਹੈ। ਮੁਖ ਵਿਚਿ ਭੀ, ਮਨ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਭੀ, ਰੋਮ ਰੋਮ ਅੰਦਰ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਅੰਗ ਵਿਖੇ ਭੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਰਸੀਵਨਾ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦਾ। ਸਾਰੇ ਸੱਚੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਇਹੀ ਤੱਤ ਸਫੁਰਨੀ ਲੋਚਾ ਲਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਤਨੇ ਭੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਜੰਤ ਹਨ, ਸਭ ਏਸੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਦੀ ਰਸਕ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਥੀਵਨ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਅਮਰ ਜੀਵਨੀ ਆਤਮ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ

ਬਤੀਵਨ । ਆਤਮ ਜੀਅ ਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਆਤਮ-ਸੁਖ-ਪ੍ਰਦਾਨੀ ਸੱਚਾ ਪਰਉਪਕਾਰ ਹੀ ਚਿਤਵਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਰੰਚਕ ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਲੇਪ ਛੇਪ ਵਾਲਾ ਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ । ਪੋਚਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਥਾ ਪ੍ਰਪੋਚੀਆਂ ਪ੍ਰਪੰਚੀਆਂ ਦਾ ਪੰਚ (ਪ੍ਰਪੰਚ) ਪਰਉਪਕਾਰ ਨਹੀਂ । ਐਸੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਜਨਾ ਦਾ ਜੀਵਨਾ ਭੀ ਧੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਥਾਨ ਭੀ ਧੰਨ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਵਸ ਕੇ ਉਹ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹਨ । ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਬਿਧਿ ਦਿਵਸ ਰੈਨੀ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਕਮਾਈਆਂ ਦਾ ਅਤਿ ਘਨਾ ਸੁਖ ਸਹਜੀ ਆਤਮ ਰਸ ਮਾਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਆਤਮ-ਸੁਖ-ਸਹਜ-ਰਸ ਹੀ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਿਸ੍ਰਾਮ-ਧਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਨਾਥਾਂ ਦਾ ਨਾਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਮਨ ਤੋਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵਿਸਰਦਾ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਮਰੱਥ ਦੀ ਸਰਨਾਗਤਿ ਹੀ, ਸਦਾ ਵਾਸਾ ਰਖਣ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਦਾ ਸਦਾ ਸੁਆਉ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਮਰੱਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਹੀ ਸਭ ਹੱਥ-ਵਸ ਹੈ। ਉਹੀ ਐਸਾ ਦਨ ਕਦੇ ਨ ਵਿਸਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਦੇਵੇ । ਹੋਰ ਕੌਣ ਦੇਵੇ ? ਉਹੀ ਐਸੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ, ਨਾਮ ਨ ਵਿਸਾਰਨ ਵਾਲੀ ਕਰੇ ਕਰਾਵੇ ਤੇ ਕਥੇ ਕਥਾਵੇ। ਹੋਰ ਆਪੋਂ ਕਿਸ ਦੀ ਕੀ ਪਹੁੰਚ ਹੈ ? ਜੋ ਆਪੋਂ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਬਣਿ ਬਣਿ ਬਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਮਨ-ਮਤੀਆਂ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਭੀ ਮਨਮਤੀਏ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਨਾ ਨਾਠਾ ਦੁਖ ਨਾਉ ॥

ਬਿਸ੍ਰਾਮ ਪਾਏ ਮਿਲਿ ਸਾਧ ਸੰਗਿ ਤਾ ਤੇ ਬਹੁੜਿ ਨ ਧਾਉ ॥੧॥

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਨੇ ਚਰਨਨ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥

ਅਨਦ ਸੂਖ ਮੰਗਲ ਬਨੇ ਪੇਖਤ ਗੁਨ ਗਾਉ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਰਾਗ ਨਾਦ ਧੁਨਿ ਇਹੁ ਬਨਿਓ ਸੁਆਉ ॥

ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਸੁਪ੍ਰਸੰਨ ਭਏ ਬਾਂਛਤ ਫਲ ਪਾਉ ॥੨॥੬॥੭੦॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੮੧੮

ਅਪਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਦਿਆਂ ਸਿਮਰਦਿਆਂ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਥਾਉਂ ਬੇਹੁ ਹੀ ਨਾ ਰਿਹਾ, ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਡੇਰਾ ਹੀ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ । ਸਭ ਦੁਖ ਨੱਸ ਭੱਜ ਗਏ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਦਿਆਂ ਸਿਮਰਦਿਆਂ। ਸਾਧਾਂ ਸੰਤਾਂ, ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਸੱਚੇ ਬਿਸ੍ਰਾਮ ਨਸੀਬ ਹੋਏ। ਨੱਸਣ ਭੱਜਣ ਸਭ ਮੁੱਕ ਗਏ । ਧੰਧੇ ਧਾਵਤ ਸਭ ਚੁਕ ਗਏ । ਮਾਇਆ ਦੇ ਧੰਧ ਬੰਧ ਸਭ ਨਿਖੁਟ ਗਏ। ਮਨ ਦੀਆਂ ਧੰਧੇ ਧਾਵਨੀਆਂ, ਸੰਕਲਪ ਵਿਕਲਪੀ ਧਾਵਨੀਆਂ, ਫੁਰਨਿਆਂ ਕਫੁਰਨਿਆਂ

ਦੀਆਂ ਕੁਫਰ ਕੁਫਰਨੀਆਂ ਸਭ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ । ਇਧਰ ਉਧਰ ਭਟਕਣ ਦੀਆਂ ਸਭ ਭਟਕਣੀਆਂ ਮਿਟ ਗਈਆਂ । ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕਰਿ ਐਸੀਆਂ ਮੁਬਾਰਕ ਬਿਧਿ ਬਣਿ ਆਈਆਂ, ਤਿਸ ਗੁਰੂ ਦੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਟਹੁੰ ਸਦਾ ਵਾਰਨੇ ਬਲਿਹਾਰਨੇ ਜਾਈਏ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪਦਿਆਂ ਜਪਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦੇ, ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਗੁਰਦੇਵ ਦੇ ਸਦ ਹਜ਼ੂਰ ਹੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਲਾਹੇ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਸਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਏ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਪੇਖ ਪੇਖ ਕੇ ਸਦਾ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਗੁਣ ਗਾਵਣ ਦਾ ਚਾਉ ਉਪਜਿਆ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸਦਾ ਹੀ ਅਨੰਦ ਸੁਖ ਮੰਗਲ ਦੇ ਆਤਮ ਰੰਗ ਬੱਝ ਗਏ, ਹਰ ਦਮ ਹੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੀ, ਦਿਨ ਰੰਨ ਹੀ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਰਾਗ ਨਾਦ ਧੁਨੀਆਂ ਵਜਣ ਲਗ ਪਈਆਂ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁਆਉ ਮਨੋਰਥ ਹੀ ਅਨਦਿਨ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਕਥੀ ਸੁਣੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਜਸ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਰਹਿ ਗਈ। ਰੋਮ ਰੋਮ ਵਿਚਿ ਵਸ ਗਈ। ਇਸੇ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸੱਚੇ ਰਾਗ ਨਾਦ ਸੁਣਨੇ ਕਰਨੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਸੱਚੇ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੀਆਂ ਰਾਗ ਨਾਦ ਧੁਨੀਆਂ ਹੀ ਸੱਚੀਆਂ ਰਾਗ ਨਾਦ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ। ਹੋਰ ਰਾਗ ਨਾਦ ਧੁਨੀਆਂ ਸਭ ਕੱਚੀਆਂ ਹਨ। ਕੱਚੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕਥਾ ਕਰਨੀਆਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਸਭ ਕੱਚੀਆਂ ਹਨ। ਇਕੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਸ ਦੀ ਧੁਨੀ ਹੀ ਸੱਚੀ ਕਥਾ, ਸੱਚੀ ਕੀਰਤਨ-ਨਾਦ-ਧੁਨੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਿਹਾਲ, ਨਿਹਾਲ, ਨਦਰੀ ਨਦਰ ਨਿਹਾਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸਚੜੀ ਕਥਾ, ਸਚੜੇ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਮਨ-ਬਾਂਛਤ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ।

ਸੰਤਨ ਕੇ ਸੁਨੀਅਤ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਬਾਤ ॥

ਕਥਾ ਕੀਰਤਨੁ ਆਨੰਦ ਮੰਗਲ ਧੁਨਿ ਪੂਰਿ ਰਹੀ ਦਿਨਸੁ ਅਰੁ ਰਾਤਿ ॥੧॥ਰਹਾਉ

॥੮੪॥ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੨੦

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਇਸ ਦੁਤੁਕੀ-ਭਾਵ ਦਾ ਸਾਰਾ ਤਾਤਪਰਜ ਭੀ ਉਪਰਲੇ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਸਮੁਚੇ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਹੀ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ, ਭਗਤਾਂ, ਕੀਰਤਨੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਵਸੇਬੇ ਵਿਚ (ਸੰਗਤਿ ਰਹੇਬੇ ਵਿਚਿ) ਕੇਵਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਨਾਮ ਨਿਵਾਤੀ, ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਵਖਿਆਤੀ, ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਬਿਰਤਾਂਤੀ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕਥਾਤੀ ਬਾਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ-ਮਈ ਅਨੰਦ ਮੰਗਲ ਧੁਨੀ ਹੀ ਦਿਨਸ ਰਾਤ ਪੂਰ ਰਹੀ ਭਰਪੂਰ ਲੀਣੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਹਰ ਦਮ । ਕਦੇ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ

ਹੈ, ਕਦੇ ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਦੀ ਹੀ ਅਖੰਡ ਅਭਿਆਸ ਧੁਨੀ ਅਖੰਡਾਕਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਕਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਹੋਣ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਦਮ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਗੱਲ ਕੀ, ਖਿਨ ਖਿਨ ਏਸੇ ਸਤਸੰਗ-ਰੰਗੀ-ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਸੁਆਉ ਬਣਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਆਤਮ-ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਭੰਗ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਰਚਾ ਪਰਚਣੀ ਚੰਚ ਕਥਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਹਰ ਦਮ ਕੀਰਤਨ ਰੰਗਾਂ, ਅਖੰਡ ਅਭਿਆਸ ਰੰਗਾਂ, ਅਖੰਡ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚਿ ਹੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਨਾਮ ਰਸੀਏ ਸੰਤ ਜਨ ਰੁਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਏਥੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਤੋਂ ਛੁਟ ਹੋਰ ਕਥੋਲੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਪੈਣ ਪਵਾਉਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬਸ, ਦਿਨਸ ਰਾਤ ਇਕੋ ਧੁਨੀ ਹੀ ਪੂਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਏਹਨਾਂ ਧੁਨ-ਪੂਰਨੀ-ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਦਾ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਜਨ ਸੰਧੂਰਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਵਡਿਆਈ ਸਚੇ ਨਾਮ ਕੀ ਹਉ ਜੀਵਾ ਸੁਣਿ ਸੁਣੇ ॥੧੨॥

ਰਾਮਕਲੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੯੬੩

ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਸੁਣਨਾ ਸੁਣਾਵਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਜੀਵਨ-ਜੀਵਨੀ ਹੈ । ਸਰਪਰ ਜੀਵਨੀ ਦਾਤਿ ਹੀ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਨਿਬਾਤ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ।

ਨਿਕਟਿ ਵਸੈ ਦੇਖੈ ਸਭੁ ਸੋਈ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਕੋਈ ॥

ਵਿਣੁ ਭੈ ਪਇਐ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਈ ॥ ਸਬਦਿ ਰਤੇ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥੧॥

ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵਸਿ ਰਸਿ ਰਸਿ ਮਾਨੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥

ਗਿਆਨੁ ਗਿਆਨੁ ਕਥੈ ਸਭੁ ਕੋਈ ॥ ਕਥਿ ਕਥਿ ਬਾਦੁ ਕਰੇ ਦੁਖੁ ਹੋਈ ॥੨॥

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਭ ਦੇ ਨੇੜੇ (ਨਿਕਟ) ਵਸਦ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਦਾ ਸਾਖੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਹੈ । ਸਭਸ ਦੇ ਕਰਤੁਤੀ ਕੰਮਾਂ, ਅੰਦਰਲੇ ਬਾਹਰਲੇ ਫੁਰਨਿਆਂ ਕਫੁਰਨਿਆਂ ਦਾ ਸਾਖੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਭੇਦ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਹੀ ਨਿਸਚੇ ਕਰਕੇ ਬੁਝਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਬੂਝਿ-ਆਈ ਹੈ, ਉਸੇ ਦੀ ਭੋ-ਭਾਵਨੀ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰਧਾ ਵਧੀ ਹੈ। ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਭੈ-ਭਾਵਨੀ (ਸ਼ਰਧਾ) ਆਏ ਬਿਨਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਇਹ ਭੈ-ਭਾਵਨੀ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁਖੁ ਸਚੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਗੁਰ- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਮੰਤ੍ਰ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਦੇ ਰਸ ਵਿਚਿ ਰਤੇ ਬਿਨਾਂ ਭਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਵਿਖੇ ਰਤਿਆਂ ਹੀ ਸੱਚਾ ਆਤਮ-ਸੁਖ

ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਹੀ ਸੱਚਾ ਗਿਆਨ ਪਦਾਰਥੁ ਹੈ ਤੇ ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਪਦਾਰਥੁ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦਾ ਮਨ ਹੀ ਇਸ ਨਾਮ-ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਰੱਸ ਰੱਸ ਕੇ ਲਖਦਾ (ਪਾਉਂਦਾ) ਹੈ । ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਨਾਮ ਪਦਾਰਥ ਵਸੇ ਰਸੇ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਭੀ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਤੀ (ਜਾਣੀ) । ਮਨਮੁਖ ਮਨ- ਮਤਸਰੀਏ ਪੁਰਸ਼ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਮਨਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਗਿਆਨੁ ਗਿਆਨੁ ਕਥਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਫੋਕਟ ਗਿਆਨ ਕਥਨੀ ਮਨ-ਮਥਨੀ ਕਰਕੇ ਐਸੇ ਅਲਪਗ ਬੁਧੀਏ ਬੁੱਧੂ ਸਰਬੱਗ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਨ ਦੀ ਡੀਗ ਮਾਰਦੇ ਹਨ । ਬਸ, ਅਜਿਹੀ ਅਲਪੱਗ ਬੁਧਿ ਮਤੀਸਰੀ ਕਥਾ ਕੱਥ ਕੱਥ ਕੇ ਫੋਕੇ ਬਾਦ-ਬਿਬਾਦ ਵਿਚ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੁਖ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਭੀ ਦੁਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭੀ ਦੁਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਕਿਵਾੜ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਖੁਲ੍ਹਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਤਾਂ ਤੇ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਥਨੀ ਉਤੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਆਪਣੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਨਿਜ ਕਥਾ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਤੀਜਦੇ । ਦੂਜਿਆਂ (ਸ੍ਰੋਤਿਆ) ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਪਤੀਜਤਾ ਆਵੇ ? ਬਸ, ਦੇਈ ਧਿਰਾਂ ਹੀ ਸੱਚੇ ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਸੁੰਞੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ਦਾਸ ਹੋਇ ਰਹੀਐ ਜੋ ਜਨ ਰਾਮ ਭਗਤ ਨਿਜ ਭਈਆ ॥

ਮਨੁ ਬੁਧਿ ਅਰਪਿ ਧਰਉ ਗੁਰ ਆਗੈ ਗੁਰਪਰਸਾਦੀ ਮੈ ਅਕਥੁ ਕਬਈਆ ॥੩॥੬॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੩੪

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿਖੇ 'ਅਕਥੁ ਕਥਈਆ' ਰੂਪੀ ਪੱਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਪ੍ਰਥਾਇ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਨੇ ਅਮਰ ਅਟਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਲਿਆਂਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮਾਤ ਲੋਕ ਵਿਖੇ ਲਿਆਣ ਕੇ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਹੀ ਅਉਤਾਰੀ, ਤਿਸ ਗੁਰੂ ਵਿਟਹੁੰ ਮਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਸਰਬੱਸ ਅਰਪਣ ਕਰ ਦੇਣੀ ਉਚਿਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਕਰਕੇ ਉਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਨਸੀਬ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਅਪਣਾਏ ਹੋਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭਾਏ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਦਰਗਹ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਏ ਹੋਏ, ਪੁੱਗ ਖਲੋਤੇ ਹੋਏ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਦਾਸ ਭੀ ਹੋਏ ਰਹੀਏ ਤਾਂ ਬੜੇ ਉਚੇ ਭਾਗ ਹਨ।

ਮੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਪ੍ਰੇਮੁ ਅਗਮ ਠਾਕੁਰ ਕਾ ਖਿਨੁ ਖਿਨੁ ਸਰਧਾ ਮਨਿ ਬਹੁਤੁ ਉਠਈਆ॥

ਗੁਰ ਦੇਖੇ ਸਰਧਾ ਮਨ ਪੂਰੀ ਜਿਉ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਿਉ ਪ੍ਰਿਉ ਬੂੰਦ ਮੁਖਿ ਪਈਆ ॥੧॥

ਮਿਲੁ ਮਿਲੁ ਸਖੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨਈਆ ॥

ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਇਆ ਕਰੇ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਲੇ ਮੈ ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਸਿਰੁ ਕਟਿ ਕਟਿ ਪਈਆ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ ॥੯॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੩੬

ਇਸ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਸਥਾਈ (ਰਹਾਉ) ਵਾਲੀ ਪੰਗਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਲਕੀਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੱਖੀ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰ ਕੇ ਸੁਣਾਵਣ, ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਕੇ ਸੁਣਾਵਨ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਗੰਮੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਸੁਣਾਵਨਹਾਰਿਆਂ ਉਤੇ ਤੁੱਠ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਹ ਕਹੇਗਾ ਕਿ ਓਹਨਾਂ ਦਾ ਆਤਮਕ ਮਿਲਾਪ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਅਵੱਸ਼ ਹੋ ਜਾਏਗਾ । ਉਸ ਅਣਡਿਠ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਸੁਣਾਵਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰੇਮ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਮ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰਿ ਇਸ ਬਿਧਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ ਤੇ ਖਿਨ ਖਿਨ ਪਿਛੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਖਿੱਚ ਉਠਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਦਾ ਉਠਦੀ ਰਹੇਗੀ।     ਕਿਉਂਕਿ ਦਰਸ਼ਨ-ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਭੀ ਬੜਾ ਅਥਾਹ ਹੈ । ਇਸ ਅਥਾਹਤਾ ਦੇ ਮਹੀਤ ਉਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਲਈ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਅਥਾਹਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਸ਼ਰਧਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਜਗਿਆਸੂ ਰੂਪ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ (ਪ੍ਰਿਉ ਪ੍ਰਿਉ) ਟੇਰੇਗਾ ਅਤੇ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਸਾਂਤ ਬੂੰਦ ਉਸ ਦੇ ਮੁਖ ਵਿਚ ਪਵੇਗੀ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਤੋਂ ਵਧੇਰਾ ਆਨੰਦ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਆਨੰਦ ਵਧਦਾ ਹੀ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੈਸੇ ਪ੍ਰਿਉ ਪ੍ਰਿਉ ਟੇਰੀ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਦੀ ਪਿਆਸ ਘਨੇਰੀ ਘਨੇਰੀ ਹੋਇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਦਰਸਨ-ਮਿਲਾਪੀ-ਜਗਿਆਸੂ ਦਾ ਅਨੰਦ-ਮੰਗਲੀ-ਸਰਧਾ ਵਾਲਾ ਸੁਖ ਭੀ ਵਧਦਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਹ ਸਭ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਦਾ ਚੋਜ ਬਿਨੋਦੀ ਰਸਾਇਣ ਰਸੋਦੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ। ਚੁੰਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਬਸ ਲੋਕ ਲੁਕਾਣੀ ਚਰਚਾ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਉਰੇ ਉਰੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੇ ਆਤਮ-ਮੰਡਲ ਵਿਚਿ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਵੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਅਗਾਧਿ ਬੋਧਿ ਅਕਥ ਕਹੀਐ ਸਹਜਿ ਪ੍ਰਭ ਗੁਣ ਗਾਵਏ ॥

ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਸਾਲ ਰਸੀਆ ਰਵੈ ਸਾਚਿ ਪਿਆਰੀਆ॥

ਗੁਰਿ ਸਬਦੁ ਦੀਆ ਦਾਨੁ ਕੀਆ ਨਾਨਕਾ ਵੀਚਾਰੀਆ ॥੨॥੧॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੮੪੩

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹਜ ਸੇਤੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਲੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣੇ ਹੀ ਅਗਾਧਿ ਬੋਧਿ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕਥਨਾ ਕਥਾਵਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਸਰਬ ਥਾਈਂ ਰਵਿਆ ਹੋਇਆ ਰਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਮਣੀ ਅਗਾਧਿ ਬੋਧਿ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਕੇ ਰਾਵ ਲਈਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਤਾਂ ਰਾਵਿਆ ਹੋਇਆ ਰਸੀਆ

ਰਸ ਰਸ ਕੇ ਰਸ ਹਸੱਨੀ ਜਗਿਆਸਾ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੀ ਸੇਜ ਨੂੰ ਆਪ-ਹੁਦਰਾ ਹੀ ਰਾਵਨ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਇਕ ਅਕਹਿ ਰਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਹੀ ਸੋਮਾ ਚਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਮਿਲੇ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਦਇਆ ਧਾਰੇ ਕਥਹਿ ਅਕਥ ਬੀਚਾਰੋ ॥

ਇਕ ਚਿਤਿ ਇਕ ਮਨਿ ਧਿਆਇ ਸੁਆਮੀ ਲਾਇ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੇ ॥੨॥੧॥

ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ: ੫ ਛੰਤ, ਪੰਨਾ ੮੪੫

ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਗੁਰਮੁਖ ਸੰਤ ਪਿਆਰਿਆਂ, ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆ ਦੇ ਨਦਰਿ ਕਰਮ ਕਰਿ ਮਿਲਾਪ ਹੋਣ ਦਾ ਸਦਕਾ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ-ਮਈ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਅਕੱਥ ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਫੇਰ ਤਾਂ ਐਸੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾਵੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਣਹਾਰੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਪਰਮ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪ੍ਰਾਇਣ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਮਨ ਚਿਤ ਇਕਾਗਰ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੁਆਮੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਧਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਸਬਾਸਰ ਧਿਆਈ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹਰ ਦਮ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਅਚਰਜ ਕਥਾ ਮਹਾ ਅਨੂਪ ॥ ਪ੍ਰਾਤਮਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕਾ ਰੂਪੁ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥੨੧॥

ਗੋਂਡ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੮੬੮

ਇਹ ਮਹਾ ਅਨੂਪਮ, ਉਪਮਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਅਸਚਰਜ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਨਿਰੂਪਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੋਖੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲਿ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਨਹਾਰੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਤੇ ਪਰਾਇਆ ਆਤਮਾ ਇਕ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪੁਰਖ ਮਹਿ ਨਾਰਿ ਨਾਰਿ ਮਹਿ ਪੁਰਖਾ ਬੂਝਹੁ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ॥

ਧੁਨਿ ਮਹਿ ਧਿਆਨੁ ਧਿਆਨ ਮਹਿ ਜਾਨਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥ ਕਹਾਨੀ ॥੩॥੯॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੮੭੯

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ, ਅਰਥਾਤ, ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਕੀਤਿਆਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਇਉਂ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਪਰਮੇਸਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸਣ ਜਗਿਆਸਣ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਆਤਮਾ ਵਿਖੇ ਆਇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਕਾਰ ਇਸ ਜਗਿਆਸਾ ਨਾਰੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਿਰੰਕਾਰ ਆਇ ਬਸਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਚਰਜ ਆਤਮ ਅਵਸਥਾ ਵਾਲਾ ਉਘਾੜ ਉਸ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪੁਗ ਖੜੋਤੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਗਿਆਨੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਹੀ ਉਘੜਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ

ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਸੁਰਤੀ ਰੂਪੀ ਧੁਨੀ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਇ ਟਿਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਧਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਧਿਆਨਾਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੀ ਤੱਤ ਲੱਖਤਾ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲਈਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ-ਗਿਆਨਤਾ ਵਾਲੀ ਬੂਝ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਵਡਭਾਗੇ ਜਨ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਰਾਮ ਜਨਾ ਮਿਲਿ ਭਇਆ ਅਨੰਦਾ ਹਰਿ ਨੀਕੀ ਕਥਾ ਸੁਨਾਇ ॥

ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਈ ਸਭ ਨੀਕਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਬੁਧਿ ਪਾਇ ॥੧॥

ਰਾਮ ਜਨ ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮੁ ਬੋਲਾਇ ॥

ਜੋ ਜੋ ਸੁਣੈ ਕਹੈ ਸੋ ਮੁਕਤਾ ਰਾਮ ਜਪਤ ਸੋਹਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਜੇ ਵਡਭਾਗ ਹੋਵਹਿ ਮੁਖਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਜਨਾ ਭੇਟਾਇ ॥

ਦਰਸਨੁ ਸੰਤ ਦੇਹੁ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਸਭੁ ਦਾਲਦੁ ਦੁਖੁ ਲਹਿ ਜਾਇ ॥੨॥

ਹਰਿ ਕੇ ਲੋਗ ਰਾਮ ਜਨ ਨੀਕੇ ਭਾਗਹੀਣ ਨ ਸੁਖਾਇ॥

ਜਿਉ ਜਿਉ ਰਾਮੁ ਕਹਹਿ ਜਨ ਊਚੇ ਨਰ ਨਿੰਦਕ ਡੰਸੁ ਲਗਾਇ ॥੩॥

ਧ੍ਰਿਗੁ ਧ੍ਰਿਗੁ ਨਰ ਨਿੰਦਕ ਜਿਨ ਜਨ ਨਹੀ ਭਾਏ ਹਰਿ ਕੇ ਸਖਾ ਸਖਾਇ॥

ਸੇ ਹਰਿ ਕੇ ਚੋਰ ਵੇਮੁਖ ਮੁਖ ਕਾਲੇ ਜਿਨ ਗੁਰ ਕੀ ਪੈਜ ਨ ਭਾਇ ॥੪॥

ਦਇਆ ਦਇਆ ਕਰਿ ਰਾਖਹੁ ਹਰਿ ਜੀਉ ਹਮ ਦੀਨ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਇ ॥

ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਤੁਮ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਜਨ ਨਾਨਕ ਬਖਸਿ ਮਿਲਾਇ ॥੫॥੨॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੮੮੦-੮੧

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਰਸੀਆਂ, ਰਲਿਆਲੀਏ ਜਨਾਂ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਆਨੰਦ ਸਮਾਗਮੀ ਇਕੱਠ ਜਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਇਕੱਠ ਵਿਖੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਉਚਾਰਨੀ ਨਿਰਬਾਣ ਕਥਾ ਸ੍ਰਵਣਾਂ ਵਿਚ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਹਾਂ ਆਨੰਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਦਾ ਭਾਵ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਕਿਸੀ ਇਕ ਇਕੱਲੇ ਕਥੋਗੜ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਫੋਕਟ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ, ਬਲਕਿ ਸਾਰਾ ਸਮਾਗਮ ਹੀ ਅਖੰਡ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀਆਂ ਦੇ ਖੰਡ- ਖੜਕਸੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੀ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪਰਸਪਰ ਇਹ ਆਨੰਦ ਮਈ ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਕਰਦਾ ਸੁਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਕਰਿ ਸੁਣਨ- ਹਾਰਿਆਂ ਸਰੋਤੇ ਜਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲ ਸਭ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਸਰੋਤਨੀ ਗੁਰਮਤਿ ਬੁਧਿ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਖੇ ਹੀ ਮਿਲ ਕੇ ਉਦੀਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ ਰਸੀਏ ਜਦੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਧੁਨੀ ਉਠਾਉ ਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਉਤਮ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਜੋ ਜੋ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧੁਨਦਾ (ਉਚਾਰਦਾ) ਹੈ ਸੋ

ਜੀਵਨ-ਮੁਕਤਾ, ਬਸ ਇਸ ਬਿਧਿ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਂਦਾ ਹੀ ਸੋਂਹਦਾ ਹੈ ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਗ ਮਸਤਕ ਉਤੇ ਪੂਰਬਲੇ ਸੰਜੋਗ ਕਰਕੇ ਵਡੇ ਭਾਗ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਓਹੀ ਇਸ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀਆਂ ਅਕੱਥ ਅਕੱਥਾਸੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਮ ਜਨਾਂ ਦਾ ਪਾਰਸ ਰੂਪੀ ਦਰਸ਼ਨ ਪਰਸ ਕੇ ਪ੍ਰਫੁਲਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨਾਂ ਦੀ ਹਰਦਮ ਇਹੀ ਅਕਾਂਖਿਆ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹੋ ਪ੍ਰੇਮ ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਸੰਤ ਜਨੋ ! ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅਨੰਦ ਸਮਾਗਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹੀ ਰਹੋ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਭ ਦੁਖ ਦਲਿਦਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ।

ਇਸ ਸਤਿਸੰਗ ਮੰਡਲੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚਿ ਸਜੇ ਹੋਏ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵਰੋਸਾਏ ਹੋਏ ਇਕ ਤੋਂ ਇਕ ਚੜ੍ਹਦੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਨਾਮ ਰਸੀਏ ਪਰਸਪਰ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਖੰਡੇ ਦੀਆਂ ਘੁੰਮਰਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਭਾਗਹੀਣਾਂ ਨੂੰ ਓਹ ਸੁਖਾਵੰਦੇ ਨਹੀਂ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਨਾਮ ਖੜਗੇਸੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਉਚੀ ਉਚੀ ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਨਿੰਦਕ ਨਰਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਤਨਾਂ ਵਿਚਿ ਬਿੱਛੂ ਦੇ ਡੰਗ ਸਾਰਖੇ ਡੰਗ ਚੁਭਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐਸੇ ਨਰ ਨਿੰਦਕਾਂ ਦਾ ਧ੍ਰਿਗ ਧ੍ਰਿਗ ਜਨਮ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿ ਕੇ ਸਖਾ ਸਖਾਇ, ਐਸੇ ਨਾਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਿਆਰੇ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੇ। ਓਹ ਹਰਿ ਕੇ ਚੋਰ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹਨ। ਕਾਲੇ ਮੂੰਹਾਂ ਵਾਲੇ ਨਿੰਦਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਪੈਜ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਤੱਤ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਸੁਖਾਉਂਦੀ ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੇਰ ਏਹਨਾਂ ਹੀ ਬੇਮੁਖ ਕਾਲੇ ਨਿੰਦਕਾਂ ਤੇ ਤਰਸ ਖਾ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਗੇ ਇਉਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ-ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਆਪਣੀ ਅਪਾਰ ਦਇਆ ਮਇਆ ਕਰਕੇ ਏਹਨਾਂ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਾਂ ਨੂੰ ਭੀ ਉਭਾਰੋ, ਜੋ ਦੀਨ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪਿਛਲੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਾਇ ਕੈ ਤੇਰੀ ਸਰਨ ਆਇ ਪਏ ਹਨ। ਹੇ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ! ਮੇਰੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਅਸੀਂ ਸਭ ਤੇਰੇ ਬਾਰਕ ਇਆਣੇ ਹਾਂ । ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲਿ ਮਿਲਾਇ ਲਓ । ਸਦਾ ਸਦਾ ਹੀ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਨਿਰਬਾਣ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ੋ ।

ਸਤਗੁਰੁ ਦਾਤਾ ਵਡਾ ਵਡ ਪੁਰਖੁ ਹੈ ਜਿਤੁ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ਉਰਧਾਰੇ ॥

ਜੀਅ ਦਾਨੁ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਆ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਸਮਾਰੇ ॥੧॥

ਰਾਮ ਗੁਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਕੰਠਿ ਧਾਰੇ ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ ਮਨਿ ਭਾਈ ਧਨੁ ਧਨੁ ਵਡ ਭਾਗ ਹਮਾਰੇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਕੋਟਿ ਕੋਟਿ ਤੇਤੀਸ ਧਿਆਵਹਿ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤ ਨ ਪਾਵਹਿ ਪਾਰੇ ॥

ਹਿਰਦੈ ਕਾਮ ਕਾਮਨੀ ਮਾਗਹਿ ਰਿਧਿ ਮਾਗਹਿ ਹਾਥੁ ਪਸਾਰੇ ॥੨॥

ਹਰਿ ਜਸੁ ਜਪਿ ਜਪੁ ਵਡਾ ਵਡੇਰਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਖਉ ਉਰਿਧਾਰੇ ॥

ਜੇ ਵਡ ਭਾਗ ਹੋਵਹਿ ਤਾ ਜਪੀਐ ਹਰਿ ਭਉਜਲੁ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੇ ॥੩॥

ਹਰਿ ਜਨ ਨਿਕਟਿ ਨਿਕਟਿ ਹਰਿ ਜਨ ਹੈ ਹਰਿ ਰਾਖੈ ਕੰਠਿ ਜਨ ਧਾਰੇ ॥

ਨਾਨਕ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹੈ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਹਰਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਰੇ ॥੪॥੬॥੧੮॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੮੮੨

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਦਾਤਾ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਮ ਦਾ ਦਾਤਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡਾ ਪੁਰਖੁ ਪੁਰਖੋਤਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਪ੍ਰ ਕੇ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਈਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਏਸੇ ਜੀਅ ਦਾਨੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੇ ਮਹਾਂ ਪੁਰਖੁ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੇ (ਪੂਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ) ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚਿ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਮ ਰੂਪੀ ਜੀਅ ਦਾਨ ਦਿਤਾ । ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਭੀ ਏਸੇ ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾਤ ਦੀ ਅਤੁਟ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਭੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਦਰ ਕਿਰਪਾ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਦ੍ਰਿੜ ਹੋਈ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਰੂਪ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਮੂਰਤਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੇ, ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਬਸੀਠੀ ਵਿਚਿ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮੁ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੰਠ ਵਿਚਿ ਧਾਰਿ (ਉਤਾਰਿ) ਦਿਤਾ । ਇਉਂ ਇਹ ਗੁਰਦੀਖਿਆ-ਮਈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਮਨ-ਭਾਉਂਦੀ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਸੁਣਨਸਾਰ ਹੀ ਨਿਹਾਲ ਨਿਹਾਲ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਗਏ, ਓਹ ਸਿਖ ਭੀ ਧੰਨ ਧੰਨ ਵਡਭਾਗੇ ਗੁਰਸਿਖ ਹੋ ਗਏ । ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਡੇ ਭਾਗ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੇ ਭਾਗ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਨ ਕਿ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ-ਮਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਸਹਜ ਕਥਾ ਸੁਣਨੀ ਗੁਰ-ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੁਹੇਲੀ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੇਤੀਸ ਕਰੋੜ ਦੇਵਤੇ ਇਸ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਝੂਰਦੇ, ਵਿਸੂਰਦੇ ਤੇ ਤਰਸਦੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ । ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਨੂਪਮ ਕਥਾ ਦੀ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਲੱਝੀ। ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ । ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਥਾ ਦੀ ਅਕਾਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫਰੀ । ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਤਾਂ ਕਾਮ ਕਾਮਨੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਹੀ ਵਸੀ ਰਹੀ । ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਓਹ ਹੱਥ ਪਸਾਰ ਕੇ ਰਿਧਿ ਸਿਧਿ ਦੇ ਹੀ ਮੰਗਤੇ ਬਣੇ ਰਹੇ ।

ਇਸ ਹਰਿ ਜਸੁ ਰੂਪੀ ਹਰੀ ਕਥਾ ਦਾ ਜਪ ਜਪਣਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡਾ ਵਡੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰ ਦਾਤਾਰੀ ਉਤਮ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਨਦਰੀ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲੜਾ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦੁਆਰਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਟਿਕਾ ਕੇ ਰਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਦਾ ਟਿਕਾਈ ਉਰਿ-ਧਾਰੀ ਹੀ ਰਖਦੇ ਹਨ । ਸਭ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਰਮ ਹੈ ਕਿ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਉਰਿ-ਧਾਰੀ ਰਖਣ ਦੀ

ਯਾਚਨਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ । ਜੇ ਅਤਿ ਉਚੇ ਵਡਭਾਗ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਸ ਗੁਰ- ਦੀਖਿਆ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸਦਾ ਜਪਦੇ ਰਹੀਏ। ਇਉਂ ਭਵਜਲ ਤੋਂ ਪਾਰ ਉਤਰਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਧੁਰਵਾ ਬੱਝੇ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪਣ ਵਾਲੇ, ਅਰਥਾਤ, ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਰਟਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨਾਂ ਦੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਦਾ ਹੀ ਨਿਕਟਿ ਹੋਇ ਕੈ ਵਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੇ  ਅਭਿਆਸ-ਰਸੀਏ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਕਰਨਹਾਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਭੀ ਸਦਾ ਹੀ ਉਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਹੀ ਵਸਦੇ ਰਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਠ ਨਾਲਿ ਲਾ ਕੇ ਰਖਦਾ ਹੈ । ਤੱਤੀ ਵਾਉ ਨਹੀਂ ਲਗਣ ਦਿੰਦਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲੇ ਹੋਏ ਬਾਲਕ ਹਾਂ । ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਰਹਾਉ ਰੂਪ ਅਸਥਾਈ ਵਿਚਿ ਆਈ ਹੋਈ ਕਥਾ ਸਾਰੇ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਭਾਵ ਵਿਚਿ ਰਮੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਸੰਤਹੁ ਐਸੀ ਕਥਹੁ ਕਹਾਣੀ ॥

ਸੁਰ ਪਵਿਤ੍ਰ ਨਰ ਦੇਵ ਪਵਿਤਾ ਖਿਨੁ ਬੋਲਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਾਣੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੮੩

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਹੀ ਐਸੀ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਥਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ । ਜਿਸਨੂੰ ਖਿਨ ਪਲ ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਬੋਲਿਆਂ (ਕਥਿਆਂ) ਅਤੇ ਸੁਣਿਆਂ ਦੇਵਤੇ ਆਦਿ ਨਰ, ਮਨੁਖ, ਮੁਨਿ ਜਨ ਸਭ ਪਵਿਤ੍ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬਸ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਕਥਾ ਕਰਨ ਸੁਣਨ ਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰਿ ਵਿਧਾਨ ਹੈ ।

ਤ੍ਰੈ ਗੁਣ ਰਹਤ ਰਹੈ ਨਿਰਾਰੀ ਸਾਧਿਕ ਸਿਧ ਨ ਜਾਨੈ ॥

ਰਤਨ ਕੋਠੜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਪੂਰਨ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਖਜਾਨੈ ॥੧॥

ਅਚਰਜੁ ਕਿਛੁ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਬਸਤੁ ਅਗੋਚਰੁ ਭਾਈ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਮੋਲੁ ਨਾਹੀ ਕਛੁ ਕਰਣੈ ਜੋਗਾ ਕਿਆ ਕੋ ਕਹੈ ਸੁਣਾਵੈ ॥

ਕਥਨ ਕਹਣ ਕਉ ਸੋਝੀ ਨਾਹੀ ਜੋ ਪੇਖੈ ਤਿਸੁ ਬਣਿ ਆਵੈ ॥੨॥

ਸੋਈ ਜਾਣੈ ਕਰਣੈਹਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿਆ ਬੇਚਾਰਾ ॥

ਆਪਣੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਹਰਿ ਆਪੇ ਪੂਰ ਭੰਡਾਰਾ ॥੩॥

ਐਸਾ ਰਸੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮਨਿ ਚਾਖਿਆ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਰਹੇ ਆਘਾਈ ॥

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਮੇਰੀ ਆਸਾ ਪੂਰੀ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਾਈ ॥੪॥੪॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੮੮੩

ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਜੋ ਰਹਿਤ ਰਹਿਣੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ,

ਉਹ ਤਿਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਲੀ ਤੁਰੀਆ ਗੁਣ ਵਾਲੀ ਰਹਿਤ ਰਹਿਣੀ ਹੈ। ਸਿੱਧ ਸਾਧਿਕ ਭੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਰਹਿਤ ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚਿ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸਹਿਤ ਭਰਪੂਰ ਹੈ । ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਮੁਲ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਅਮੁਲ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਹੈ। ਇਸ ਅਮੁਲ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਮੁਲ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਥਨ ਕਹਿਣਹਾਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਨਾ ਕੋਈ ਕਥਨ ਕਹਿਣ ਦੇ ਜੋਗ ਹੀ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ । ਇਹ ਅਚਰਜ ਭੇਦ ਕੁਛ ਕਹਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਹ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਪਦਾਰਥ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੀ ਅਮਰਾਪੁਰੀ ਤੋਂ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਲਿਆਵਣੀ ਨਸੀਬ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਥਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਪਦਾਰਥ ਵਾਲੀ ਅਗਮਪੁਰੇ ਤੋਂ ਲਿਆਵਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਜੋਤੀਸ਼ ਗੁਰੂ ਜਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਰੂਪ ਵਿਚਿ ਕਲਜੁਗ ਵਿਖੇ ਪਰਗਟ ਹੋਏ । ਹੋਰ ਕੋਈ ਭੀ ਪੀਰ, ਪੈਗੰਬਰ, ਸਾਲਿਕ, ਸਿੱਧ, ਔਲੀਆ, ਅਵਤਾਰ ਇਸ ਅਮੋਲਕ ਵਸਤੂ ਦੀ ਕਦਰ ਪਾਉਣ ਜੋਗਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕੀ ਸੁਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? 'ਕਥਨ ਕਹਣ ਕਉ ਸੋਝੀ ਨਾਹੀ' ਅਧ-ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭੀ ਇਸ ਅਮਰ ਕਥਾ ਦੇ ਕਥਨ ਕਹਿਣ ਦੀ ਸੂਝ ਬੂਝ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਤਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਇਹ ਕਹਿਣੀ ਕਥਨੀ ਬਣਿ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਆਪ ਪੇਖੀ ਪਰਖੀ ਹੈ । ਜਾਂ ਇਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸੋਈ ਜਾਣੇ ਜੋ ਇਸ ਕਥਾ ਦੇ ਕਰਨਹਾਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਤਿਗੁਰ ਸੱਚਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਪਿ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਆਪਿ ਤੁਠ ਕੇ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਭੇਦ ਜਾਣਾਇ ਦੇਵੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਅਲਪੱਗ ਜੰਤੂ ਕੌਣ ਵਿਚਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪੋਂ ਇਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੱਥ ਸਕੇ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਭੰਡਾਰੇ ਦਾ ਖੁਦ ਭੰਡਾਰੀ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਥੀ ਹੋਈ ਕਥਾ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਆਪ ਹੀ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਚਖਿਆ ਹੈ ਓਹ ਰਸ ਚਖ ਚਖ ਕੇ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਹੋਇ ਗਏ ਹਨ, ਗਟਾਕ ਰਸ ਪੀ ਪੀ ਕੇ ਅਘਾ ਗਏ ਹਨ, ਓਹ ਬੋਲਣ ਕੁਅਣ ਜੋਗੇ ਰਹੇ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਬੋਲਣ ਤਾਂ ਕੀ ਬੋਲਣ ? ਕੁਅਣ ਤਾ ਕੀ ਕੁਅਣ ? ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੰਝ ਸਭ ਮਿਟ ਗਈ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨਾਈ ਆਇਆ । ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨਾਈ ਆ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-

ਧਾਰੀ ਗੁਰਦੀਖਿਅਤ ਸਿੱਖ ਬਣਿਆ ਓਹ ਤ੍ਰਿਪਤਾਸ ਗਏ ਹਨ ।

ਹਰਿ ਕਾ ਜਸੁ ਨਿਧਿ ਲੀਆ ਲਾਭ ॥ ਪੂਰਨ ਭਏ ਮਨੋਰਥ ਸਾਭ ॥

ਦੁਖ ਨਾਠਾ ਸੁਖੁ ਘਰ ਮਹਿ ਆਇਆ ॥ ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਕਮਲੁ ਬਿਗਸਾਇਆ ॥੨॥

ਨਾਮ ਰਤਨੁ ਜਿਨਿ ਪਾਇਆ ਦਾਨੁ ॥ ਤਿਸੁ ਜਨ ਹੋਏ ਸਗਲ ਨਿਧਾਨ ॥

ਸੰਤੋਖੁ ਆਇਆ ਮਨਿ ਪੂਰਾ ਪਾਇ ॥ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਮਾਗਨ ਕਾਹੇ ਜਾਇ ॥੩॥

ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਨਤ ਪਵਿਤ ॥ ਜਿਹਵਾ ਬਕਤ ਪਾਈ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ॥

ਸੋ ਪਰਵਾਣੁ ਜਿਸੁ ਰਿਦੈ ਵਸਾਈ ॥ ਨਾਨਕ ਤੇ ਜਨ ਊਤਮ ਭਾਈ॥੪॥੧੭॥੨੮॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੮੯੧

ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਰੀ ਜਸ ਰੂਪੀ ਨਿਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਸਭੇ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਏ । ਸਭੇ ਲਾਭ ਸਭੇ ਲਾਹੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਏ । ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦਾ ਦੁਖ ਨੱਠ ਗਿਆ । ਸਚਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮ ਰੂਪੀ ਆਤਮ ਸੁਖ ਉਸਦੇ ਘਟ ਵਿਖੇ ਹੀ ਆਇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸੰਤ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਹਿਰਦੇ ਰੂਪੀ ਕਮਲ ਖਿੜ ਗਿਆ। ਨਾਮ ਰਤਨ ਦਾ ਦਾਨ ਜਿਸ ਜਨ ਨੇ ਪਾ ਲਿਆ, ਸਾਰੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਸੁਖਾਂ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਪਲੇ ਆ ਪਏ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਅੰਦਰਿ (ਘਟ ਅੰਦਰਿ) ਹੀ ਪੂਰੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ ਆਇਆ। ਬਸ, ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ । ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਮੰਗ ਮੰਗਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਰਤਨ ਨਾਮ ਅਥਵਾ ਹਰੀ ਜਸ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਸਾਰ ਹੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਹੋ ਗਏ । ਜੀਭ ਰਾਹੀਂ ਹਰੀ ਜਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਕਥਾ ਬੋਲਣ ਸਾਰ ਹੀ ਕਲਿਆਣ ਹੋ ਗਈ । ਬਸ ਉਹੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹੇ ਪਰਵਾਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਹਰਿ ਜਸ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਰੂਪ ਹਰਿ ਕਥਾ ਵਸਾ ਰਸਾ ਲਈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐਸੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹਨ।

ਕੋਟਿ ਜਨਮ ਕੇ ਬਿਨਸੇ ਪਾਪ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਤ ਨਾਹੀ ਸੰਤਾਪ ॥

ਗੁਰ ਕੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਮਨਿ ਵਸੇ ॥ ਮਹਾ ਬਿਕਾਰ ਤਨ ਤੇ ਸਭਿ ਨਸੇ ॥੧॥

ਗੋਪਾਲ ਕੋ ਜਸੁ ਗਾਉ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥

ਅਕਥ ਕਥਾ ਸਾਚੀ ਪ੍ਰਭ ਪੂਰਨ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਣੀ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੂਖ ਸਭ ਨਾਸੀ ॥ ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਜਪਿਆ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥

ਰੈਨਿ ਦਿਨਸੁ ਪ੍ਰਭ ਸੇਵ ਕਮਾਨੀ॥ ਹਰਿ ਮਿਲਣੈ ਕੀ ਏ ਨੀਸਾਨੀ ॥੨॥

ਮਿਟੇ ਜੰਜਾਲ ਹੋਏ ਪ੍ਰਭ ਦਇਆਲ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਨਿਹਾਲ ॥

ਪਰਾ ਪੂਰਬਲਾ ਕਰਮੁ ਬਣਿ ਆਇਆ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਣ ਨਿਤ ਰਸਨਾ ਗਾਇਆ॥੩॥

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਸਦਾ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਸੰਤ ਜਨਾ ਮਸਤਕਿ ਨੀਸਾਣੁ ॥

ਦਾਸ ਕੀ ਰੇਣੁ ਪਾਏ ਜੇ ਕੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਤਿਸ ਕੀ ਪਰਮਗਤਿ ਹੋਇ॥੪॥੩੫॥੪੬॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੫, ਪੰਨਾ ੮੯੭

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਰਹਾਉ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਵਿਚਿ ਜੋ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਆਈ ਹੈ, ਉਹੀ ਹਰੇਕ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚ ਤਤ ਭਾਵ ਕਰਕੇ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਜਪਣਾ, ਗੁਰ ਕੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਦਾ ਮਨ ਵਿਚਿ ਵਸਣਾ ਵਸਾਉਣਾ, ਗੋਪਾਲ ਦਾ ਜਸ ਗਾਵਣਾ, ਇਹ ਸਭ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਾਚੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਹਰਿ ਜਾਪ ਰੂਪੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨੂੰ ਜਪਦਿਆਂ ਕੋਈ ਅੰਦਰਲਾ ਦੁਖ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ । ਇਸ ਹਰਿ ਜਾਪ ਰੂਪੀ ਕਥ: ਦੇ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰੋੜਾਂ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਪਾਪ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਹਰਿ ਜਪ ਜਾਪ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਜੋਤੀ ਸਪੰਨ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਹਿਰਦੇ ਵਿਖੇ ਨਿਰਣੱਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਹਾਂ ਬਿਕਾਰ ਤਨ ਤੇ ਸਭ ਨਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿ ਜਪ ਜਾਪ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਕਮਾਇਆ ਹੈ, ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਸਭ ਦੁਖ ਨੱਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਿਰਪਾਲੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਸ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਰਿ-ਜਸ ਹਰ ਦਮ ਗਾਉਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਪੂਰਨ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਹਰਿ-ਜਸ ਗਾਉਣਾ ਹੀ ਪੂਰਨ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਹਰਿ ਜਸ ਕਥਾ ਕਰਨਹਾਰੇ ਨੂੰ, ਅਰਥਾਤ, ਹਰਿ ਜਸ ਕਰਨਹਾਰੇ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨ ਨੂੰ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਿਸੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਸੰਤ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਜਪਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਭੁਖ ਸਭ ਨੱਸ ਗਈ ਹੈ । ਸਿਵਾਏ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੇ ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਅਕਾਂਖਿਆ ਹੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । ਖਿਨ ਖਿਨ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਉਪਰ ਹੀ ਤੁਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਫੋਕੀ ਗੱਲ ਗਲੋਚਰੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਉਹ ਮਹਾਂ ਮਨਮਤਿ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਗਤੀ ਰੂਪੀ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਸਮਝੋ ਕਿ ਤੱਤ ਭਾਵ ਵਿਚਿ ਗੁਰਮਤਿ ਕਥਾ ਕਰ ਲੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਸ ਅਭਿਆਸੀ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਕਥਾ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚਿ ਲੀਣ ਹੋਣਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪੱਕੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਉਸ ਪਰ ਦਇਆਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੰਜਾਲ ਮਿਟ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿਕਟੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਹੋਏ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਮਰ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਜੋਤਿ ਚੁੰਭਕੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਦੇਖਦਿਆਂ

ਹੀ ਉਹ ਨਿਹਾਲੋ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਾ ਪੂਰਬਲਾ ਭਾਗ ਉਦੇ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਹਰਿ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਗੁਣ ਨਿਤਾ-ਪ੍ਰਤਿ ਹੀ ਗਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀਆਂ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲ ਕੇ ਇਉਂ ਨਿਤਾਪ੍ਰਤਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਉਣ, ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਉਸੇ ਨੂੰ ਜੁੜਿਆ ਹੈ । ਐਸੇ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਸਦਾ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚਿ ਪਰਵਾਣ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਸਤਕ ਉਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਜੋਤਿ ਜਮਾਲੀ ਜਲਾਲ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪਰਗਟ ਪਾਹਾਰੇ ਜਾਪਦਾ ਹੈ । ਐਸੇ ਜੋਤਿ-ਜਲਾਲੀ ਕਥਾ-ਕਮਾਲੀ, ਨੀਸਾਣ-ਬਾਲੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਾਸ ਦੀ ਚਰਨ ਧੂੜੀ ਪਾਉਣਹਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਰਮ ਗਤੀ ਸੁਤੇ ਸੁਭਾਵ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਉਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਚੀ ਸਾਖੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ।

ਸਭਸੈ ਊਪਰਿ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਹੋਰ ਕਥਨੀ ਬਦਉਨ ਸਗਲੀ ਛਾਰੁ॥੨॥੪॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੯੦੪

ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਵੀਚਾਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਹੈ, (ਦੇਖੋ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਬਿਬੇਕ ਨਾਮੇ ਪੁਸਤਕ) । ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੱਚਾ ਵੀਚਾਰ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਕਿਥੇ ਭੀ 'ਵੀਚਾਰ' ਪਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਉਥੇ ਵੀਚਾਰ ਦਾ ਭਾਵ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਲਪੱਗ ਅਕਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੋਚਣਾ ਵੀਚਾਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਵੀਚਾਰ ਹੋਰ ਸਭ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਕਲ ਮੁੱਲੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਸੱਚਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਸਰਬੱਗ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਰਬੱਗ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਲਪੱਗ ਅਕਲ ਕੀ ਵੀਚਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਾਰਸ-ਮਈ-ਉਚਾਰਨ ਹੀ ਸੱਚਾ ਵੀਚਾਰ ਹੈ । ਅਲਪੱਗ ਅਕਲੱਈਏ ਇਸ ਸੱਚੇ ਵੀਚਾਰ ਤੋਂ ਘੁੱਥ ਕੇ ਜੋ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੀ ਹੀ ਚੁੰਚ ਕਥਾ ਐਵੇਂ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਹੀ ਹੈ । ਬਦਉਨ ਪਦ ਬਦਨੀ ਦੇ ਥਾਉਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੋ ਕਥਨੀ ਬਦਉਨ ਤੋਂ ਮਤਲਬ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਹੀ ਹੈ । ਤੱਤ ਸਾਰ ਸਿੱਟਾ ਇਸ ਦੁਤੁਕੀ ਦਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੀ ਸਾਰ-ਕਥਾ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਹੀ ਹੈ । ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰੀ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਸਿਫਤਿ ਸਲਾਹ ਹੈ। ਸਚੀ ਸਿਫਤਿ ਸਲਾਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਹੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੇ ਅਕਲ ਦੀ ਚਤੁਰਾਈ ਨਾਲ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਯਥਾ ਗੁਰ-ਪ੍ਰਮਾਣ:-

ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂ ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਸਚੁ ॥

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੈ ਜੋ ਬੁਝੈ ਸੋ ਫਲੁ ਪਾਏ ਸਚੁ ॥

ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਰਤਾ ਫਿਰੈ ਹੁਕਮੁ ਨ ਬੁਝੈ ਸਚੁ ॥

ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਕਾ ਭਾਣਾ ਮੰਨੇ ਸੋ ਭਗਤ ਹੋਇ

ਵਿਣੁ ਮੰਨੇ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ ॥੧॥੯॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੩, ਰਾਮਕਲੀ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੯੫੦

ਤਥਾ ਹੋਰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਮਾਣ :-

ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਸਚੁ ॥

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝਿ ਪਰਵਾਣੁ ਹੋਇ ਤਾ ਫਲੁ ਪਾਵੈ ਸਚੁ ॥

ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਰਤਾ ਫਿਰੈ ਹੁਕਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਬੁਝਈ

ਅੰਧਾ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ ॥੨॥੨॥

ਮ: ੩, ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੫੦੯

ਤਥਾ:-ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਹਨੁ ਕਹਾਵਨੁ ॥੩॥੧੧॥

ਆਸਾ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਪੰਨਾ ੪੭੮

ਤਥਾ ਹੋਰ:-ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਜੇ ਕਰੇ ਮਨਮੁਖਿ ਬੂਝ ਨ ਹੋਇ ॥

ਗੁਰਮਤੀ ਘਟਿ ਚਾਨਣਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪਾਵੈ ਸੋਇ ॥੩॥੯॥

ਗੂਜਰੀ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੪੯੨

ਬਸ, ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਥਾ ਪਰਪਾਟੀ ਜੋ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਸੋ ਉਪਰ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਵਿਚਿ ਆਈ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਹੀ ਹੈ, ਏਦੂੰ ਵਧ ਹੋਰ ਕੁਛ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਐਵੇਂ ਬਕਬਾਦ ਹੀ ਹੈ, ਛਾਰ ਰੂਪ ਖ਼ਾਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਹਕੀਕਤ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਪਿਆਰਿਹੋ ਅਕਥ ਕੀ ਕਰਹ ਕਹਾਣੀ ॥

ਕਰਹਾ ਕਹਾਣੀ ਅਕਥ ਕੇਰੀ ਕਿਤੁ ਦੁਆਰੈ ਪਾਈਐ ॥

ਤਨੁ ਮਨੁ ਧਨੁ ਸਭੁ ਸਉਪਿ ਗੁਰ ਕਉ ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ ਪਾਈਐ॥

ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿਹੁ ਗੁਰੂ ਕੇਰਾ ਗਾਵਹੁ ਸਚੀ ਬਾਣੀ ॥

ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਸੁਣਹੁ ਸੰਤਹੁ ਕਥਿਹੁ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੯॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੯੧੮

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਛਲੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਵਣਾ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਮੁਚੇ ਸਿਖ ਸੰਤ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਆਵਹੁ ਮਿਲ ਕੇ ਅਕੱਥ ਕਹਾਣੀ ਕਰੀਏ, ਭਾਵ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਾਵੀਏ ਉਚਾਰੀਏ । ਕਿਸੇ ਇਕ ਅਧੇ ਸਿਖ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ (ਜੈਸਾ ਕਿ ਅੱਜ

ਕਲ੍ਹ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕੱਥਾਂ ਪਾ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਵੇ) । ਤਾਂ ਤੇ ਕਥਾਂ ਪਾਉਣ ਦਾ, ਕਥੋਲੀਆਂ ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੁਕਮ ਨਹੀਂ । ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਭੈੜੇ ਰਿਵਾਜ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਪਰਵਾਣ ਨਹੀਂ । ਇਸਦਾ ਰਿਵਾਜ ਫ਼ੌਰਨ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਜਿਉ ਤੂ ਚਲਾਇਹਿ ਤਿਵ ਚਲਹ ਸੁਆਮੀ ਹੋਰੁ ਕਿਆ ਜਾਣਾ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ॥

ਜਿਵ ਤੂ ਚਲਾਇਹਿ ਤਿਵੈ ਚਲਹ ਜਿਨਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਵਹੇ ॥

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਜਿਨ ਨਾਮਿ ਲਾਇਹਿ ਸਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਦਾ ਧਿਆਵਹੇ ॥

ਜਿਸ ਨੋ ਕਥਾ ਸੁਣਾਇਹਿ ਆਪਣੀ ਸਿ ਗੁਰ ਦੁਆਰੈ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹੇ॥

ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਸਚੇ ਸਾਹਿਬ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਚਲਾਵਹੇ ॥੧੫॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੯੧੯

ਹੇ ਮੇਰੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਸੁਆਮੀ, ਮਾਲਕ! ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਅਲਪਗ ਅਕਲ ਦੁਆਰਾ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਉੱਕੇ ਹੀ ਕਹੇ ਕਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਸੱਚਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮੇਲਦਾ ਹੈ, ਓਹੀ ਤੇਰੇ ਇਸ ਮਾਰਗ ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਵਖਾਣੇ, ਵਿਥਾਰੇ ਤੇਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹੁਕਮਾਂ ਉਪਰਿ ਚਲਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਗੁਰਮੁਖਤਾਈ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰਿ ਤੇਰੀ ਕਿਰਪਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਗੁਰੂ ਮੇਲ ਕੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਨਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੇ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਵਿਚਿ ਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈਂ । ਓਹ ਤੇਰੀ ਕਿਰਪਾ ਪਾਤ੍ਰ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਖਿਨ ਖਿਨ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਧਿਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਸਿ ਸ੍ਵਾਸਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਵਾਲੀ ਗੁਰਦੀਖਿਆ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਰੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਏਥੇ ਕਥਾ ਸੁਣਾਵਣਹਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕਰਤਾਰ ਆਪਿ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਥਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ- ਜਾਪ ਹੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਅਲਪਗ ਬੁਧੀ ਵਾਲੇ ਕਥੋਗੜ ਅਤੇ ਕੁਫੱਕੜ, ਆਪੋਂ ਬਣ ਬੈਠੇ ਕਹਾਵਤੀ ਸੰਤ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹਰਗਿਜ਼ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ।

ਅੰਤੈ ਸਤਿਗੁਰੁ ਬੋਲਿਆ ਮੈ ਪਿਛੇ ਕੀਰਤਨੁ ਕਰਿਅਹੁ ਨਿਰਬਾਣੁ ਜੀਉ ॥

ਕੇਸੋ ਗੋਪਾਲ ਪੰਡਿਤ ਸਦਿਅਹੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਪੜਹਿ ਪੁਰਾਣੁ ਜੀਉ ॥

ਹਰਿ ਕਥਾ ਪੜੀਐ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੁਣੀਐ ਬੇਬਾਣੁ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਗੁਰ ਭਾਵਏ ॥

ਪਿੰਡ ਪਤਲਿ ਕਿਰਿਆ ਦੀਵਾ ਫੁਲ ਹਰਿ ਸਰਿ ਪਾਵਏ ॥੫॥

ਰਾਮਕਲੀ ਸਦੁ, ਪੰਨਾ ੯੨੩

ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਸਮੇਂ (ਅੰਤ ਕਾਲ ਸਮੇਂ) ਸਤਿਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ

ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਫੁਰਮਾਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਚਲਾਣੇ ਪਿਛੋਂ ਕੇਵਲ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰਿਅਹੁ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਸੁ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕਰਿਅਹੁ । ਇਹ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਪੁਰਾਣ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਹੁਕਮੁ ਦਿਤਾ ਹੈ । ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਅਤੇ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਕੀਤਿਆਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹਾਜ਼ਰ ਨਾਜ਼ਰ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਸਦੜਾ ਐਸਾ ਪਾਰਸ-ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦੀ ਨਿਰਬਾਣਤਾ ਅਖੰਡ ਅਭਿਆਸ ਦੁਆਰਾ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਘਟ ਅੰਦਰਿ ਹੀ ਆਇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਥਾਹ ਕਮਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਰੂਪੀ ਕੇਸੋ ਗੁਪਾਲ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚਿ ਆਇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਅੰਦਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਬਿਬਾਣ ਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਿ ਕਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸੋਮਾ ਸਰਸ਼ਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰਸਾਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਪਿੰਡ ਪੱਤਲ ਕਿਰਿਆ ਆਦਿਕ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਹੈ । ਹਰਿ ਨਾਮ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਫੁਹਾਰੇ ਚਲਾਉਣੇ ਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰੇ ਪਰਵਾਣ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਦੇ ਚਲਣ ਚਲਾਣ ਕਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ-ਰੂਪੀ-ਜੋਤਿ ਅੰਤਰਿ- ਆਤਮੇ ਜਗਿ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਟ ਅੰਦਰਿ ਜੋਤਿਮਗੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਦੇ ਫੁਲ ਖਿੜ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਮੁ ਅਗਮੁ ਅਗੋਚਰੋ ਚਰਨ ਕਮਲ ਨਮਸਕਾਰ ॥

ਕਥਨੀ ਸਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵਸੀ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਅਧਾਰ ॥੧॥

ਸਲੋਕ, ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੯੨੭

ਦੂਸਰੀ ਪੰਗਤੀ ਸਾਫ਼ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮ ਅਧਾਰ ਰੂਪ ਕਥਨੀ ਹੀ ਭਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ, ਪਰਤੱਖ ਜੋਹਾਰ, ਏਸੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਰੂਪ ਕਮਾਈ ਹੀ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਮ ਕਰ ਕੇ, ਸਾਵਧਾਨ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਕਥਾ ਕਮਾਈ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਜੋਤੀਸ਼ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਆਇ ਵੁਠਦਾ ਹੈ । ਆਪ ਹੀ ਆਇ ਵੁਠਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜੋਤਿ-ਕਿਰਨੀ-ਆਭਾ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਆਇ ਜ਼ਹੂਰ ਪਜ਼ੀਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਜੋਤਿ ਕਿਰਨੀ ਆਭਾ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਕੰਵਲਾਂ ਦਾ ਜ਼ਹੂਰ ਹੈ।

ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥੁ ਕਥੈ ਬੀਚਾਰਿ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਬਹੈ ਸਪਰਵਾਰਿ ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਪੀਐ ਅੰਤਰਿ ਪਿਆਰਿ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਅਚਾਰਿ ॥

ਸਬਦਿ ਭੇਦਿ ਜਾਣੈ ਜਾਣਾਈ ॥ ਨਾਨਕ ਹਉਮੈ ਜਾਲਿ ਸਮਾਈ ॥੨੯॥

ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੯੪੧

ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੀਚਾਰ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਹੈ । ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਮਾਈ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਹੀ ਹਰ ਦਮ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰ ਸਹਿਤ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਜਪ ਜਪ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਕਰਣੀ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਪੂਰਨੇ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਕਥਾ ਕਮਾਈ ਦਾ ਭੇਦ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਹੀ ਜਾਣਾਇ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਕਥਾ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨ ਦੀ ਹਉਮੈ ਅੰਦਰੋਂ ਉੱਕਾ ਹੀ ਜਲ ਬਲ ਸੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਮਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਭਣਤਿ ਨਾਨਕੁ ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਏ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਇਹੁ ਧਨੁ ਪਾਏ ॥੫॥੮॥

ਮਾਰੂ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੯੯੧

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲੇ ਤੋਂ ਹੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਰੂਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਧਨ ਪਾਈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸੀ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਦੇ ਸੁਣਨ ਸੁਣਾਵਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਸ, ਇਹ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਹੀ ਹੈ ।

ਕਥੜੀਆ ਸੰਤਾਹ ਤੇ ਸੁਖਾਊ ਪੰਧੀਆ ॥

ਨਾਨਕ ਲਧੜੀਆ ਤਿੰਨਾਹ ਜਿਨਾ ਭਾਗੁ ਮਥਾਹੜੈ ॥੨॥੨੧॥

ਮ: ੫, ਮਾਰੂ ਕੀ ਵਾਰ, ਪੰਨਾ ੧੧੦੧

ਜੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਭਿਆਸੀ ਸੰਤ ਹਨ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਅਥੱਕ ਕਮਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਐਸੇ ਪ੍ਰਮਾਰਥੀ ਆਤਮ ਪਰਮਾਤਮੀ ਸੁਖ ਦੇ ਸੱਚੇ ਪੰਧ (ਗੁਰਮਤਿ ਮਾਰਗ) ਤੇ ਚਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਇਹੋ ਕਥ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਸੰਤ ਜਨ ਉਚਾਰਦੇ ਕਬਦੇ ਹਨ। ਤੇ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਦਵਾਰਿਓਂ ਲਝੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਸੁਖ ਭਾਗ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਿਓਂ

ਲਧੜੀ ਕਥਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ-ਮਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ ਦੀ ਅਭਿਆਸ ਕਥਾ ਹੈ। ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹ ਹਰਿ ਜਸੁ ਰੂਪੀ ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ, ਉਤਮ ਕਰਮਾਂ ਕਰਿ ਲਧੜੀ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ।

ਸਰਨੀ ਆਇਓ ਨਾਥ ਨਿਧਾਨ ॥

ਨਾਮ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਾਗੀ ਮਨ ਭੀਤਰਿ ਮਾਗਨ ਕਉ ਹਰਿ ਦਾਨ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਸੁਖਦਾਈ ਪੂਰਨ ਪਰਮਸੁਰ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਰਾਖਹੁ ਮਾਨ ॥

ਦੇਹੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਸੁਆਮੀ ਹਰਿ ਗੁਨ ਰਸਨ ਬਖਾਨ ॥੧॥

ਗੋਪਾਲ ਦਇਆਲ ਗੋਬਿੰਦ ਦਮੋਦਰ ਨਿਰਮਲ ਕਬ ਗਿਆਨ ॥

ਨਾਨਕ ਕਉ ਹਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ਰਾਗਹੁ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸੰਗਿ ਧਿਆਨ॥੨॥੧॥੩॥

ਕੇਦਾਰਾ ਮ: ੫ ਘਰੁ ੪, ਪੰਨਾ ੧੧੧੯

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਰੂਪ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨੀ ਆਇਆ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦਾਨ ਮੰਗਣ ਦੀ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰਿ ਪ੍ਰੀਤੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਪੂਰਨ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਸੁਖਦਾਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ! ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਨ ਆਇਆਂ ਦੀ ਲਾਜ ਰਖ ਲਵੋ । ਸਤਸੰਗਤਿ ਕਰਨ ਦੀ ਤੇ ਸਤਸੰਗ ਵਿਚਿ ਰਹਿਣ ਦੀ ਐਸੀ ਜਿਗਰੀ ਸਦਾ ਦੀ ਭਾਵਨੀ ਬਖ਼ਸ਼ੋਂ ਕਿ ਰਸਨਾ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਸਦਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣ ਹੀ ਵਖਾਣਦਾ ਰਹਾਂ। ਇਸ ਬਿਧਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣ ਵਖਾਨਣਾ ਹੀ ਗੁਪਾਲ ਦਇਆਲ ਗੋਬਿੰਦ ਦਮੋਦਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਕਥਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹੀ ਨਿਰਮਲ ਕਥਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਬਿਧਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨ ਕਮਲਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਸੰਗਿ ਜੁੜਨਾ ਹੈ।

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ॥ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਦੁਰਤੁ ਸਭੁ ਨਸੈ ॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਨਿਰਮਲ ਰੀਤਿ ॥ ਸੰਤ ਸੰਗਿ ਹੋਇ ਏਕ ਪਰੀਤਿ ॥੧॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਤਹਾ ਕਾ ਨਾਉ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕੇਵਲ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਜਨਮ ਮਰਣੁ ਰਹੈ ॥ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਜਮੁ ਕਿਛੂ ਨ ਕਹੈ ॥

ਸੰਤ ਸੰਗਿ ਹੋਇ ਨਿਰਮਲ ਬਾਣੀ॥ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੀ ॥੨॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਕਾ ਨਿਹਚਲ ਆਸਨੁ ॥ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਪਾਪ ਬਿਨਾਸਨੁ॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਨਿਰਮਲ ਕਥਾ॥ ਸੰਤ ਸੰਗਿ ਹਉਮੈ ਦੁਖ ਨਸਾ ॥੩॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਕਾ ਨਹੀ ਬਿਨਾਸੁ ॥ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਹਰਿ ਗੁਣਤਾਸੁ॥

ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਠਾਕੁਰ ਬਿਸ੍ਰਾਮੁ ॥ ਨਾਨਕ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਭਗਵਾਨੁ ॥੪॥੨੪॥੩੭॥

ਭੈਰਉ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੧੪੬

ਇਸ ਗੁਰਵਾਕ ਦੀ ਰਹਾਉ ਰੂਪ ਅਸਥਾਈ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦਾ ਮੰਡਲ ਉਹ ਹੈ ਜਿਥੇ ਕੇਵਲ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣ ਹੀ ਗਾਈਦੇ ਹਨ । ਤੇ ਏਸੇ ਵਾਕ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪੰਗਤੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਦ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸਤਸੰਗ ਰੂਪੀ ਸੰਤ-ਮੰਡਲ ਵਿਖੇ ਹਰ ਦਮ ਹੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਕਥਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਣ ਗਾਵਣੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਜਸ ਦਾ ਉਚਾਰਨਾ ਹੀ ਇਹ ਨਿਰਮਲ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਥੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਸਤਸੰਗ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਹੀ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਿਆਂ ਤੇ ਹਰ ਦਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਗੁਣ ਕਥਦਿਆਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਿ ਵਸਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸਤਸੰਗ ਮੰਡਲ ਵਿਖੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨਾਲਿ ਮਿਲ ਕੇ ਹਰਿ ਜਸ ਗਾਵਣ ਰੂਪੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਰ ਕੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦਾ ਕਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸਭ ਬੱਜਰ ਪਾਪ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿਖੇ ਵਸਣ ਰਸਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਹਰੀ ਕਥਾ ਦੇ ਰਸੀਏ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਕੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸੰਗ ਹੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਰੀਤਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਜਸ ਦੀ ਕੀਰਤਨ ਰੂਪੀ ਕਥਾ ਕਰਨ ਕਰਿ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦਾ ਚੁਰਾਸੀ ਦਾ ਗੇੜ ਸਭ ਮੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਤਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਕਥਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਮਕਾਲ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ, ਨੇੜੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਦੇਖ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਤਸੰਗ ਮੰਡਲ ਵਿਖੇ ਕੇਵਲ ਨਿਰਮਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਹੀ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨ ਨਾਮ ਨਿਧਾਨ ਨੂੰ ਰੋਮ ਰੋਮ ਵਿਖੇ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਸਹਾਈ ਹੈ । ਸੱਚੇ ਟਿਕਾਉ ਵਾਲਾ ਥਾਨ ਨਿਹਚਲ ਆਸਣ ਹੀ ਸਤਸੰਗ ਮੰਡਲ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਹਰ ਦਮ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਹਚਲ ਥਾਨ ਦਾ ਕਦੇ ਬਿਨਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਿਧਾਨ ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਦਾਇਮ ਹੈ। ਸੰਤ ਮੰਡਲ ਵਿਖੇ ਠਾਕਰ ਦਾ ਬਿਸਰਾਮ ਹੈ । ਉਥੇ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਹੀ ਵਾਸਾ ਹਰ ਦਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਦਰਸਨ ਕੀ ਪਿਆਸ ਜਿਸੁ ਨਰ ਹੋਇ ॥ ਏਕਤੁ ਰਾਚੈ ਪਰਹਰਿ ਦੋਇ ॥

ਦੂਰਿ ਦਰਦੁ ਮਥਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਖਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਏਕ ਸਮਾਇ ॥੧॥

ਤੇਰੇ ਦਰਸਨ ਕਉ ਕੇਤੀ ਬਿਲਲਾਇ ॥

ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਚੀਨਸਿ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਮਿਲਇ ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਬੇਦ ਵਖਾਣਿ ਕਹਹਿ ਇਕੁ ਕਹੀਐ ॥ ਓਹੁ ਬੇਅੰਤੁ ਅੰਤੁ ਕਿਨਿ ਲਹੀਐ ॥

ਏਕੋ ਕਰਤਾ ਜਿਨਿ ਜਗੁ ਕੀਆ ॥ ਬਾਝੁ ਕਲਾ ਧਰਿ ਗਗਨੁ ਧਰੀਆ ॥੨॥

ਏਕੋ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਧੁਨਿ ਬਾਣੀ ॥ ਏਕੁ ਨਿਰਾਲਮੁ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥

ਏਕੋ ਸਬਦੁ ਸਚਾ ਨੀਸਾਣੁ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਜਾਣੈ ਜਾਣੁ ॥੩॥

ਏਕੋ ਧਰਮੁ ਦ੍ਰਿੜੈ ਸਚੁ ਕੋਈ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਪੂਰਾ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਸੋਈ॥

ਅਨਹਦਿ ਰਾਤਾ ਏਕ ਲਿਵਤਾਰ॥ ਓਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵੈ ਅਲਖ ਅਪਾਰ॥੪॥

ਏਕੋ ਤਖਤੁ ਏਕਂ ਪਾਤਿਸਾਹੁ ॥ ਸਰਬੀ ਥਾਈ ਵੇਪਰਵਾਹੁ ॥

ਤਿਸ ਕਾ ਕੀਆ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸਾਰੁ ॥ ਓਹੁ ਅਗਮੁ ਅਗੋਚਰੁ ਏਕੰਕਾਰੁ ॥੫॥

ਏਕਾ ਮੂਰਤਿ ਸਾਚਾ ਨਾਉ॥ ਤਿਥੈ ਨਿਬੜੈ ਸਾਚੁ ਨਿਆਉ॥

ਸਾਚੀ ਕਰਣੀ ਪਤਿ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਸਾਚੀ ਦਰਗਹ ਪਾਵੇ ਮਾਣੁ ॥੬॥

ਏਕਾ ਭਗਤਿ ਏਕੋ ਹੈ ਭਾਉ ॥ ਬਿਨੁ ਭੈ ਭਗਤੀ ਆਵਉ ਜਾਉ ॥

ਗੁਰ ਤੇ ਸਮਝਿ ਰਹੈ ਮਿਹਮਾਣ ॥ ਹਰਿ ਰਸਿ ਰਾਤਾ ਜਨੁ ਪਰਵਾਣੁ ॥੭॥

ਇਤ ਉਤ ਦੇਖਉ ਸਹਜੇ ਰਾਵਉ ॥ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਠਾਕੁਰ ਕਿਸੈ ਨ ਭਾਵਉ ॥

ਨਾਨਕ ਹਉਮੈ ਸਬਦਿ ਜਲਾਇਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਸਾਚਾ ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਇਆ ॥

੮॥੩॥ ਬਸੰਤੁ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੧੧੮੮-੮੯

ਜਿਸ ਜਗਿਆਸੂ ਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੀ ਸੱਚੀ ਸਿੱਕ ਲਗੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਪੂਰਬਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਅੰਕੁਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਮੁਢ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਤਲਾਸ਼ੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੱਚੀ ਪਿਆਸ ਉਸ ਦੇ ਰਗ ਰੇਸ਼ੇ ਅੰਦਰਿ ਐਸੀ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋ ਕੇ ਲਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਪਿਆਸ ਦੇ ਵਹਿਣਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਅਨਦਿਨ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਬਿਨਾਂ ਦੂਜੇ ਭਾਵ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਧੰਧ ਬੰਧ ਵਿਚਿ ਖੱਚਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਦੂਜਾ ਭਾਵ ਸਭ ਤਿਆਗ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰਬਲੇ ਭਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਦੁਆਰਿਓਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤਿ ਭੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਈ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਗੁਰ-ਦੀਖਿਆ ਭੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਸੁਆਸਿ ਸੁਆਸਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਈ ਨਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਖੰਡਾ ਹੀ ਖੜਕਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਮ ਦਾ ਬਿਲੋਵਨਾ ਬਿਲੋਇ ਕੈ ਘਟ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਮਿਤ ਦੇ ਛਾਂਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਐਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛਕਣੋਂ ਹਟਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਾਂਦਿਆਂ ਦਾ ਐਸਾ ਰਸ ਬਿਸਮਾਦ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਛਿਨ ਭੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸ ਗਟਾਕ ਭੁੰਚਣੋਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਹੋਰ ਭੀ ਜ਼ੋਰੋ ਜ਼ੋਰ ਨਾਮ ਦਾ ਬਿਲੋਵਨਾ ਬਿਲੋਂਵਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਭੀ ਅਧਿਕ ਨਾਮ ਦਾ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭੋਜਨ ਛਕਣ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦੁਖ ਦਰਦ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕੋ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ