رُوپ سُهنّپ دا آپنا نام هَے, بِنا سُهنّپ دے دھارے انےک رُوپاں رںگاں دی سُگںدھی دے پِآر جی نهیں سکدے, پر سّچے دِوے پِآر دا خاسا هَے, کِ اُه اُناں دھارے رُوپاں نُوں وےکھ وےکھ آپے وِچ هی وِگسدا هَے۔ وِگسن اُهدا آپنے اںدر دا کھےڑا هَے جِهڑا باهر نُوں وےکھ وےکھ ریجھدا هَے, سوکھدا هَے, مُشکدا هَے ۔ پر باهر نُوں پھڑن لای پِآر دیآں کوای ِاںدریآں نهیں جِنھاں نال اُه آپنے کےںدر تھیں اُّتھان هو کے اُنھاں نُوں پھڑن لای کدی باهر آ سکے۔ پِآر سدا گِآنی هُںدا هَے, اُه اّلا بچپن نهیں هُںدا جِس کرکے ِاک نںگا بّچا گھُںگھرُو پااے, تڑاگی نِّکے جِهے لّک نال بّدھی سوهنیآں تِّتلیآں نُوں پھڑن لای باںه اّڈ کے نّسی پھِردا هَے ۔ کُچھ هور بھان پِآر دے ِاک دو درِشٹاںتاں نال هی درسااے جا سکدے هن ۔ ِاه نِشان ِاک اُّچی تھاں بَےٹھے نزارے نُوں وےکھن والے ساکھی دے من دی اوستھا واںگ کای چمکدی ٹیسی دے جیون دیآں اُچاایآں وِّچ لِشکدی کوای شَے هن ۔ لاهَور دیآں گںدیآں گلیآں تے شهِر دیآں بدبوآں تھیں نِکل کے جے کِسے بںدے نُوں ےکا-ےک کشمیر دیآں کےسر کِآریآں وِّچ جا بهالیاے, اَودھر کےسر کھِڑِآ هووے, اُّپر چنّ, تے تّلے چکور دی پَےل تے کُهک, کھُشبُو, ٹھںڈھی سمیر تے اُچاای تے بَےٹھے دا سهِج سُبھا اُهو جِهی پھُّلاں دے اهںکار ورگی کوای نشیلی مٹک, جِوےں اُس بںدے دا چا, شَوک, پھُّٹے, جِوےں اُهنُوں نشا چڑھے, تِوےں هی پِآر جِّتھے آاُںدا هَے, اُّتھے اُه نِّکا نِّکا سدا رهِن والا نشا جِها چڑھِآ رهِںدا هَے ۔ ِاس دا نتیجا ِاه هُںدا هَے, کِ پِآر والا امیر هُںدا هَے, اُهنُوں کوای لوڑ نهیں هُںدی, آشا, ترِشنا تھیں رهِت هُںدا هَے ۔۔

جِوےں درِےا کِنارے کوای آدمی گرمیآں دی رُّت وِچ چاننی رات وےلے کّپڑے لاه کے نرم نرم ٹھںڈھی چِّٹی رےت تے لےٹدا هَے, پھِر چھال ماردا هَے تے ساری گرمی تے مَےل لاه کے ٹھںڈھا, هلکا هُںدا هَے, تے ِاک تراں دا کھِنک موکھ پرتیت کردا هَے, آتم آزادی نُوں انُبھو کردا هَے, تِوےں جِّتھے پِآر آاُںدا هَے, اُه پُرکھ سدا نھاتا جِها ٹھںڈھا, سُبک, هلکا پھُّل ورگا آپنے آپ وِّچ هُںدا هَے ۔ کدی جے کِسے مهاں پُرکھ دا آپ اںدر پِآر هَے تے درشن کرن دا بھاگ هويا هووے, تد ِاه مےری هّڈ بیتی گّل, ِاه کای وےر تجربے کیتی گّل هَے, کِ مهاں پُرکھاں نُوں مِل کے کای دِن ِااُں جاپدا هَے, جِوےں هر وےلے کِسی ندی وِّچ اشنان هو رهے هن۔ دِل, دِماغ, جِسم سبھ هلکے هلکے پھُّل, دھوتے دھاتے موتی دِّسدے هن ۔ ِااُں کُجھ هُںدا هَے, جِوےں گرمی دی رُّت دے دھُوڑ پاے برِچھاں نُوں هُنے هی ساون دی برکھا نها کے لںگھی هَے۔ پِآر دی چھوه جیآ دان دےن والی هُںدی هَے, پِآر نُوں پا کے جیونی کنی اںدر آن وّسدی هَے تے مَوت ِاک بھرم جِها دِّسدا هَے ۔۔

پِآر دا ِاک اچرج کَوتک هَے, کِ جِّتھے هووے اُّتھے آپنی جِںد, جان, رُوه, سبھ کُچھ پِآر دے هوالے کرن تے دِل کردا هَے تے بِهبل هو پِآر دے هوالے سارا آپا تے سب کُچھ کر دِّتا جاںدا هَے ۔۔

جِوےں ارشاں دی کوای سّچی چیج هووے تے اُهدا پرتیبِںب هےٹھاں پوے,

چنّ تاں گگن وِّچ چمکے پر, ساڈے پِںڈ دے چھّپڑ وِّچ وی چنّ دِّسے, اسیں نّسیاے تے چھّپڑ وِّچ چمکدا چنّ وی نال نال نسے تے اسیں پرتیبِںب تے ِانّے بھُل جاایاے کِ هّتھ وی لںمے کریاے, پر چھّپڑ دا چنّ ساڈی جّپھی وِّچ نهیں آاُںدا ۔ تِوےں هی پِآر رُوه دا ِاک پربھاو هَے رُوه دا ِاک آپنا دھُراں دا سُبھاو هَے, جِوےں چنّ دا سُبھاو چانن تِوےں رُوه دا پرکاش پِآر هَے ۔ جد رُوپاں وِّچ اُس دا پرتِبِںب پَےںدا هَے, رُوپ دیآں مُورتیآں وِّچ اُهدی کھِّچ وجدی هَے ۔ اسیں بالکاں واںگ پِآر دے سدا اُڈارُو تے سدا نا پکڑے جان والے پربھاو نُوں آپنے دوهاں هّتھاں وِّچ پھڑن نُوں دَوڑدے هاں, تے جد پھڑِآ نهیں جاںدا, اسی کهِںدے هاں پِآر هَے هی کِتے نهیں۔ جِّتھے پِآر نازل هُںدا هَے, اُس آپنے دِل دے مںدر دے بُوهے کھُّلھے سُّٹ کے اسیں باهر دَوڑ پَےںدے هاں ۔ باهر مِلدا نهیں تے بُّڈھے وار ساری زِںدگی دی پِآر دے ٹول دی تھکان, نِراستا, سپھر تے تلاش دا گھّٹا تے مَےل, ساڈے اُّپر آن جںمدی هَے تے جِّتھے جیون نے پّکے پھل واںگ رںگ, رُوپ, رس, اںمرِت, تے مِّٹھے رس نال بھرے ڈالی نالوں وِچھڑنا سی, اُّتھے اسی هَوکے کھاںدے, جگت نُوں کالا تے بھَےڑا تے کرُوپ وےکھدے, رّب نُوں اُلاهمے دےںدے مَوت ول ِاکُر جاںدے هاں جِوےں هتھکڑی لگا کَےدی جےهلکھانے دی کالی کوٹھڑی ول جاںدا هَے ۔ ِاه ساڈا تجربا کالکھ دا ڈھےر هَے کِ اسی جواریآں واںگ رُوه نُوں هار چُکے هاں ۔۔

ِاس وِّچ کُچھ شّک نهیں, کِ اَےسے مَوکے آاُںدے هن جد پِآر تے اَوهدے پرتِبِںب وِّچ پھرک کرنا کُپھر هو جاںدا هَے, پر اُه دےوتِآں دے رچے کَوتکاں دے اکهِ رںگ هن ۔ مجنُوں لَےلی تے آشک هُںدا هَے ۔ سّچ کِ کُوڑ, کهِںدے هن کِ لَےلی کوای منّی پرمنّی سوهنی ےُوتا نهیں سی, تے کُچھ ِاه گّل ِاس تھیں وی سِّدھ هُںدی هَے کِ اکھان هَے, کِ بھاای لَےلی نُوں تاں مجنُوں دی اّکھ نال وےکھنا لوڑیاے ۔ ِاتھے لَےلی تے مجنُوں دے رُوه وِّچ بھےت هی نهیں رِها سی ۔ اُه کھِّچ, اُه تیکھنتا, اُه درد, اُه آشکی آ وّسی کِ مجنُوں نُوں آپنا آپ بھُل گِآ, آپنا آپ کی بھُلنا سی, شریر بھُّل گِآ ۔ رُوه هی رُوه, لَےلی دی ےاد هی ےاد, کھِّچ هی کھِّچ جین هو گِآ ۔ لَےلی دی ےاد بِنا مجنُوں جی نهیں سی سّکدا ۔ پراپتی تے آپراپتی دی کاںکھِآ تھیں اُّپر جیںدا سی ۔ کهِںدے هن نَوروز والے دِن ےا کِسی هور دِن لَےلی گریب گُربے نُوں ِاکّٹھا کر کے ِاک مےلا جِها کردی سی تے سبھ نُوں تُهپھے دِںدی سی, بھاوےں مجنُوں نُوں وےکھن لای هی گھر لُٹاںدی سی ۔ پر مجنُوں ِاک پاگل جِها پھکیر هو چُّکا سی, اُه آپنے ٹھُوٹھے وِّچ کای درواجے مںگ کے روج دا نِرباه کردا سی, اُه وی لَےلی دے سّدے مےلے اُّپر اّپڑدا سی, وِچارے دی واری سبھ تھیں اکھیر آاُںدی سی تے جد آاُںدی سی مِلدا کُچھ نهیں سی, بّس تدوں هّتھ تے هّتھ مار کے لَےلی مجنُوں دی مںگی بھِّچھا ڈوهل دِںدی سی, کاسا مِّٹی دا ٹُّٹ جاںدا سی ۔ کهِںدے هن, مجنُوں ِاس هّب نال هّتھ لّگن دی کھُشی وِّچ اُنمّت هو ناچ کرن لّگ جاںدا سی, کدی اَوڑک دی کھُشی وِّچ بےهوش هو جاںدا سی ۔ جِّتھے باهر دے پدارتھ بّس ِانی ِاک هّتھ لّگن دی چھوه نال رُوه نُوں ِاناں انںت جِها کھےڑا دے دےن, اُّتھے پِآر تے پِآر-پرتِبِںب ِاک هواے هُںدے هن ۔۔

ِاس ارتھ وِّچ پِآر جِسم دی مَوت هَے,

پر ِاه کھِآل پُرانا تے موٹا هَے۔جِسم دی مَوت نهیں جِسم وِّچ وّسدے هَےوان دی مَوت هَے, پھےر جِسم ِاک هری مںدر هو جاںدا هَے جِس وِّچ نِرول پِآر وّسدا هَے ۔

پِآر اُه اںدر دا رس هَے, جِس دے اںدر هی اںدر رسین نال جیون پھُّل آپے وِّچ کھِڑدا هَے تے هور سبھ ماِاک پدارتھ بھوں تے کھاد دا کںم کردے هن ۔ جیںدے برِچھ نُوں جل, هوا, چنّ, سُورج دا پرکاش سبھ مِلدا هَے ۔ کِس ارتھ ? کِ اُه آپنے پھُّل تے پھل نُوں آپ اُّپر ول چل کے اُّپر اُّڈ کے اّپڑے تے ِااُں برِچھ کِسی ترھاں انںد اُچھالا کھا آپنے پھُّل تے پھل نُوں بوچے, تے بوچ کے بنسپتی جیون وِگسدے هن۔ چںبا تاں کھِڑِآ پر سارے جگت دا زور لّگا ۔ چںبے دے پھُّل دے کھِڑن دے سادھناں دا جِکر کرنا سُورج نُوں دیوے دے پرکاش دا پتا دےن دے تُّل تُّچھتا هَے۔ بّدل آاے تے نِّکے نِّکے چںبے دی وےل دیآں چیرویآں پتیآں نُوں کِسی دے کےس سمجھ دھو گاے, هواواں آایآں, کایآں نکھرِآں نال اُه چںبے نُوں جّپھیآں پا مِلیآں۔ کِرناں نے چُںمِآں, دھرت نے ماں دی گود بکھشی تے ِانھاں کارناں دے سمُوه سادھناں دے جُگا جُگی هڑھ آاے۔ ِاک جیںدی کنی والے بی نُوں آپے وِّچ ِاک رُوهی جھُوٹا مِلِآ۔ چںبے دی کھِڑی وےل کدی تّکی جے ? وےکھو کِس رُوهانی نشے وِّچ جھُوم رهی هَے تے کھُشبُو اُس نکھریلی جھُوم دا آوےش هَے ۔ اںدر کُچھ نهیں رِها سبھ رُوه باهر هو گِآ هَے تے باهر کِتھے هَے چںبے دے نَےن پھُّلاں وِّچ ےوگی دے نَےناں تھیں ودھ بںد پاے هواے هن۔ ِاه کھےڑا باهر نهیں, اںدر رُوه وِّچ هَے, اںمرِت بِںدُو دسوےں دوار دی ٹپک رهی هَے کوای ترےل دا کترا تاں نهیں, ِاه پھُّلاں دا سمُوه ِاک اںدر تھیں وی اںدر رُوه دے اںتریو اوستھا دا جھاکا هَے۔ باهر اںدر کی? اںدر کُچھ وی نهیں, سبھ باهر آ گِآ هَے تے باهر هَے کِّتھے? ِاه سبھ کُچھ اںدر هی, اںدر هَے۔

جیون پںج ِاںدریآں دے کےںدراں اُّپر هی آپنی اسلیات نُوں بھان کردا هَے, تے پںج ےا چھے ِاںدریآں دے مرکز اُه هن, جِناں باریآں تھیں پِآر رّب دے دیدار هُںدے هن۔ رس دا گِآن ِانھاں دوارا هُںدا هَے, ِانھاں بِنا سُونے هووے تاں هووے, پر پِآر دا بھان هو نهیں سّکدا۔ سُونے دا بھان وی کتھن تک هی هَے? جِهڑا ڈورا هَے اُس لای راگ دی دُنیآں کی هونی هَے۔ جِهڑا گُںگا هَے اُس لای مِّٹھے وچناں دا اںمرِت کی ارتھ رکھدا هَے? هیجڑے نُوں کام رس دے گُّجھے رسمںڈلاں دا کی پتا? جِناں شاه-دَولے تے چُوهِآں دا دِماغ هی نهیں اُنھاں لای ساهِتے کٹاکھے, ےا هور وِگےانِک وِکاشاں دے سُهنّپاں دا کی پتا هو سّکدا هَے? لوکی کهِںدے هن, کِ پںج ِاںدریآں باهر-مُکھی هن, ٹھیک اںدر تاں هوےا هی کُچھ ناں تے هونا هی اُنھاں باهر-مُکھی سی, تے پںجاں ےا چھِآں درواجِآں وِّچوں رُوه ِاک جیںدا بیج پھُّل کے برِچھ واںگ نِکلدا هَے, تے آپنے اسلے ول برِچھ واںگ اُّچا هُںدا هَے, ودھدا هَے, تے کُل جگت تے اُهدے پدارتھ ِاس رُوه دے وِگسن لای هن, تے رُوه چںبے دی وےل واںگ سبھ کھِّچاں کھا کھا, تنُکے-کھا کھا, رس دیآں لهِراں وِّچ تر تر, آپنے پھُّل تے پھل نُوں پراپت هُںدا هَے۔

بِناں ِاںدریآں پںجاں ےا چھِآں دے ِاه آپا سهی هی نهیں کر سّکدا

تے رُوه دا آپا اںدروں تاں باهر نِکلدا هَے تے باهر سارے نُوں اںدر بناکے آپا پاںدا هَے۔جِوےں لاجوںتی چھوه دا وار کھا کے مُںد جاںدی هَے, تِوےں سُهنّپ دے رُوپاں تے رںگاں دی چھوه پا کے رُوه مُڑ جاںدا هَے, ِاهدے نَےن بںد هو جاںدے هن تے ِاه پِآر دی جوت نُوں جگا اںدر وِگسن لگ جاںدا هَے:-

"نامے پیت ناراِان لاگی ۔۔

سهج سُبھاِا بھِااَو بَےراگی ۔۔        

جِنھاں نُوں اسیں پِآر سمجھدے هاں اُه پِآر دے جھلکے, جھاںولے هن ۔ ِاک وےری ِاک پےںڈُو اںگرےز گریبی دے کارن گریب-گھر وِّچ لِآںدا گِآ۔ اُهدی تیمی "مےری" وی نال آای۔  اُه جنانیآں والے پاسے بھےجی گای تے اُه مرداں وِّچ کںم کردا رِها۔ ےا کِسی هور ترھاں اَےسی گھٹنا هوای کِ اُه ِاس گریب-گھر وِّچ اُس راتی آپنی "مےری" نُوں نا مِل سّکِآ تے اُس "گریب-گھر" دے کرتِآں دھرتِآں نُوں بڑی پیڑ نال کهِںدا هَے, کِ اج مَےں "مےری" نُوں نهیں مِل سّکاںگا ? اج پںجاه سال تھیں هر رات مَےں مےری نُوں مِل کے 'گُڈ-ناایٹ کِّس' (رات وِچھوڑے دی چُںمی) دِںدا رِها هاں, کی اج مَےں "گُڈ-ناایٹ کِّس" نهیں کر سّکاںگا ۔ ِاس هاڑے وِّچ اجیب درد تے بےبسی سی ِاهو جِهے نےمی پرےمی منُّکھی پِآر وِّچ جد اُه ۵۰ سال پکدا هَے اُس وِّچ پِآر مُورتی مان هُںدا هَے ۔ ارشاں دے پِآر دے ِاک کِسی پربھاو دی تسویر آن اُتردی هَے۔ لگاتار اَےسا پِآر بھرِےا نےم سِمرن هو جاںدا هَے ۔۔

پِآر ِاک دروِتا هَے, جِهڑی ندی دے وهِن واںگ "کھِما, دےا", تے سدا 'ماپھی' وِّچ وِچردا هَے۔ ِاهدا ِانساپھ بس بکھشنا تے پِآر کرنا هَے ۔ ِاه تاں گںگدھار هوای جِس وِّچ سبھ کُڑ دی مَےل اُتر جاںدی هَے ۔ چاننے وِّچ هنےرے دِآں کُوڑے بھُلےکھِآں تے پرچھاوِآں دا مُڑ کَون زِکر کردا هَے ?

نَےن وِچ دُکھیآں لای اّتھرُو هن۔ سںدل دے برِّچھ واںگ کُهاڑا مارن والِآں لای سُگںدھی تے کُربانی هَے, سُبھا هی جد سُگںدھی هوےا ۔ رےشم دا کیڑا شاِاد رےشم دی تںد آپنے وِّچوں کدی کّڈھ نا سکے تاں سںبھو هَے, پر پِآر نال جیںدا بںدا کدے وَےر, وِرودھ کر هی نهیں سکدا ۔۔

وَےر دا کںم هَے, کِسی سوهنی چیج نُوں انّھے واه جّپھا مار آکھنا مےری هَے تے آپنی بنان وِّچ هی سبھ وَےر وِرودھاں دا مُول هَے ۔ جِهنُوں اسی هّتھاں نال پھڑ سّکدے هاں, اُه تاں سُهنّپ هو هی نهیں سکدی ۔ سُهنّپ سدا رُوه وِّچ وسدی هَے, اُهنُوں هّتھ پھڑ هی نهیں سّکدے, جِهڑی اساں پھڑی هَے اُه کُچھ هور هَے ۔ جّپھی جِسمانی جِهنُوں اسی مار کے کهِںدے هاں, کےهی ٹھںڈھ پای هَے, ِاه ٹھںڈھ تاں ِاک اکه جِهی رُوه دے دےس دی آای مدھم وےگ دی کوای سمیر هَے۔ جِسم تاں پںج تت دے ماساں دے اکار هن, اُناں وِّچ ِاهو جِهی اپکرِتک چیز (جو پرکرِتی ارتھات مادے دی نا هووے ۔) رُوه نُوں ٹھںڈھ پان والی برکت کِّتھے ? تے جے هَے تاں کای پاے جّپھیآں ماردے هن۔ ِاک بھُّس جِها هی هُںدا هَے, اُه اکتھنیے جِهی آوےشک ٹھںڈھک سدا کِاُں نهیں آاُںدی? ساری اُمر جّپھیآں مار مار آکھر کالکھ نال هتھ بھرے دِسدے هن۔۔

پِآر ِاس اںش وِّچ ِاک سدا وَےراگےوان کوملتا هَے, جِس وِّچ هر گھڑی اکھںڈ تے سیما رهِت تِآگ هَے۔ جِس تِآگ وِّچ رُوه دے سُوکھم ترل رُوپاں دا تاں پّکا گرهِن هَے تے ماےک ٹھوس-کُوڑاں دا تِآگ هَے تے ِاه کوای پرتِگےا ےا نےم رُوپ وِّچ نهیں, ِاه اُسی تراں پِآر دا سهِج لّچھن هَے, جِس ترھاں اّگ دی لالی اّگ دا هون درساںدی هَے ۔۔

پِآر دی پاتشاهی رُوه دی پاتشاهی هَے, تے جد کدی لوڑ هووے, ِاس وِّچ اُه بل آ جاںدا هَے جِهڑا دُنیآں دیآں بادشاهیآں دے کُوڑ دے دلاں نُوں, هار دِںدا هَے ۔ پرهِلاد نے آپنے چّکرورتی راجے, تے آپنے پِتا دے دِّتے تّسیهے ِاک کنی پِآر نال سهے تے ساری سلتنت ِاک "هری هری" دی دھُنی نال جِّتی ۔ پِآر اُس مهاں بل دا داِاک هَے, جِس نال کمزور نواں جںمِآ وّچھا اُٹھ کھڑا هُںدا هَے ۔ نِّکا جِها پھُّل لّکھاں تُپھان تے جھّکھڑ سهاردا هَے ۔ نِّکا جِها بالک آپنیآں نِّکیآں, نِّکیآں ٹںگاں تے کھڑا هو وّڈیآں وّڈیآں بادشاهیآں سنے اُنھاں دے کھُوهنیآں لشکراں نُوں ِاک نَےن مّٹکے نال نیواں کر سُّٹدا هَے ۔۔

جد ِاک بںدا دُوجے نُوں ازل دے راهاں تے مِلدا هَے, اُه اُهدے وّل وےکھدا هَے تے اُه اُهدے وّل ۔ نَےناں نَےناں دا سںباد هُںدا هَے, اُهدے هّڈ کںبدے هن, اُهدے هوٹھ کںبدے هن, هوٹھ مِلدے هن, باهاں کںبدیآں هن, باهاں پسار آپے وِّچ مِلدیآں هن تے اُس نا کدی مِلے بںدِآں دیآں جّپھیآں وِّچ ازل دیآں سِنجاناں ساںجھاں پَےںدیآں هن, ِاس مےل وِّچ پِآر دیآں انےک مُورتیآں هن ۔۔

ِاک پںچھی زکھمی هو ڈِّگدا هَے, ِاک بالک اُهنُوں اُٹھا کے گھر لِآاُںدا هَے, بالک نُوں کھبر نهیں درد کی چیز هَے? اُه اُسی تراں دا جکھم آپنی باںه تے کرکے, اُهدی پیڑ دا انُبھو کردا هَے تے مُڑ اُهدے زکھماں نُوں رازی کردا هَے ۔۔

ایسا دا سِّکھ بِهبل هويا ایسا نُوں ٹولدا هَے۔ ِاک راه جاںدے کُشٹی نُوں مِلدا, اُهدے زکھماں نُوں آپنے هوٹھاں نال چںمدا هَے, هر هّتھ وِّچ, کی روگی, کی کُشٹی, کی سوهنی تیمیں دے هّتھ وِّچ ایسا دے هّتھ نُوں چُںمدا هَے۔ پِآرے بِنا پِآر کِّتھے? پِآر بِنا سےوا سِردردی تے تھکاوٹ هَے ۔۔

ِاه تیبرتا تے ِانّی تےز دھارا رُوه دا وےگ هَے ۔ کِسی اکل دا کںم تاں نهیں, ِاه پِآر دے کرِشمے هن ۔ سےںٹ تھرَےسی وِآه نهیں کیتا ۔ "مَےں تاں , ایسا نال وِآهی هاں" تے جد هور نال دیآں سادھنیآں اُپکار دے کںماں تھیں اّک کے تھّک کے, تںگ هو کے سےںٹ تھرَےسی پاس آپنا رونا لَے کے آایآں تے آکھن لّگیآں اسی تاں پُر پُر دُکھی هاں۔ پھلانے ِاه گّل آکھی, ڈھِمکے ِاه گّل آکھی, تاں سهِج سُبھا سےںٹ تھرَےسی اُّتر دِّتا, "بھَےنے! اسیں تاں ایسا نال وِآهیآں هاں, جد اُه دُنیآں دے دُکھڑے دُور کر کرکے تے دُکھی تریمتاں دیآں ارداساں سُن کے اُنھا دے اّتھرُو پُوںجھ پُوںجھ کے تھّک کے آپنے گھر آوےگا کی اسیں وی هورناں واںگ اُهنُوں رودیآں هی مِلاںگیآں, تے اُهنُوں آپنے گھر وی کوای گھڑی آرام دی نهیں مِلےگی? ساڈا پِآر کی, جے شکاِاتاں دِل وِّچ پھُردیآں هن, ساڈا تاں چا هی امِٹ هونا لوڑیاے"۔

بھیلنی آپنے رّب لای مِّٹھے بےر چّکھ چّکھ کے رّکھدی رهی, تے جد اُه آيا سُّکے بےر اّگے رّکھے ۔۔

ِاک تیمی آپنے چُنے سوهنے نُوں چُںم چُںم رّب بنا دِںدی هَے, تے پھِر ساری اُمر سےوا وِّچ آپا گال دِںدی هَے۔ سهِج سُبھا اتھاه, نِرسںکلپ, سےوا کردی هَے, جِتنا وِت اُتناں ورتدی هَے, هَے تاں اُه پِآر, رّبی جوت جِهڑی نِسباسر جگدی هَے۔

تیمی مرد دے ِاهو جِهے لگاتار تے سهِج سُبھا پِآر نُوں گُرُو نانک ساهِب نے پِآر دا چِنّھ منّ کے آپنے پِآر دے گیت گااے هن ۔۔

گُرُو ساهِب اُس سادھن نُوں بھگتی نهیں منّدے, جو آدمی آپنے آپ نُوں کُچھ سمجھ کے آپنی ترپھوں رّب نُوں پِآر بھےجن دی کردا هَے۔ پِآر اُسی تراں رّب دا گُن هَے, جِس تراں سُورج دا گُن پرکاش ۔ سو پِآر-وستُو رّب تھیں هی سروتر وِستیرت (سارے وِستار کردی پھَےلدی هَے۔) هُںدی هَے, جِّتھے جِّتھے پِآر کنی هَے, اُه اُسی ترھاں رّب وّلوں آای هوای هَے, جِس تراں سُورج دا پرکاش گُلاب دے پھُّل وِّچ وسدا هَے, مےرا کُچھ نهیں, سبھ تےرا, سبھ تُوں هی تُوں۔ ِاه پِآر دی سهِج سُبھا کوملتا هَے ۔ سمُںدر وِّچ کھےڈدا جل دا کِنکا کِها سوهنا لگدا هَے, وکھری جِںد والا وی دِّسدا هَے, پرکاش وِّچ اُه کُجھ جھِلمِلاںدا هَے, پر کِنکے دی هستی کوای نهیں, سمُںدر نے هی اُهنُوں سبھ ستا بکھشی هوای هَے۔ ِااُں پِآر رُوپ وِّچ بھےد کوای نهیں, پر پِآر سدا نِرںکار کرتاری هَے تے کرتارتا سهِج سُبھا هَے, سُںدرتا دے رُوپ آپ مُهارے بندے تے بِنسدے هن ۔۔

پِآر هی رّب هَے, ِاه واک گُرُو گوبِںد سِںگھ جی مهاراج دا هَے:-

'جِن پرےم کیاَو تِن هی پربھ پاِااَو'۔  

2. کوِتا

 

"هردم کھِڑے مِلو هے مِترو!

تُساں مّتھے وّٹ ن پااے۔

سینے ساپھ کینيوں تُهاڈے,

تُساں وَےر ن کدے کمااے۔

ڈِّٹھِآں کھِڑے کالجا ساڈا,

اساں دےکھ دےکھ سُکھ پااے۔

(بھاای ویر سِںگھ جی)

پِآر وِّچ مواے بںدِآں دے مِّٹھے بچن کوِتا هن ۔ ایسا پانی بھرن والیآں پَےلِسٹین دیآں جوان کُڑیآں نُوں کهِںدا هَے:-"بیبیاَو! مےرے کول اُه پانی هَے, جو سدا دی پِآس بُجھاںدا هَے تے جد هواری پُّچھدے هن, اسی جیون دا نِرباه کِس تراں کراںگے, تد اُه کهِںدا هَے "وےکھو! کھےتاں وِّچ لِلیآں کِس تراں کھِڑ رهیآں هن, ِاه کِتھوں کھاںدیآں هن۔ نا هل واںهدیآں هن نا کّپڑا بُندیآں هن پر سُلےمان آپنے اَےشورج سمےت ِانھاں تھیں ودھ پھبن تاں نهیں سی بنا سّکدا پھِر "سّچا جیون تاں اُناں نُوں پراپت هَے جِهڑے جیون نُوں گوا بَےٹھے هن", پُورب دے دےشاں وِّچ سادھبچناں نُوں هی کوِتا اتھوا اُّچا ساهِتے منِّآ هَے۔باکی واک رچنا منّی هَے۔ ساهِتے دے رسِک واک رچنا دے رس گھڑی پل لای لَے لَےںدے هن۔ پر ِاه اُنھاں دا نِشچا سدا اٹّل هُںدا هَے, کِ واک رچنا ِاک لپھزاں دی ماےا هَے۔۔

کوِتا دا رںگ آپ مُهارا آاُںدا هَے۔ جد ِاک لاجوںتی دے پّتِآں ورگا نرم دِل چڑھدے سُورج نُوں وےکھ ِاک اکهِ سُکھ وِچ جاںدا هَے تے جِوےں نیںدر آاے وےلے هّتھ پَےر آپ-مُهارے ڈِّگ پَےںدے هن, تِوےں اُس رسِک سُکھ نال بِهبل هو اَوهدے هّتھ پَےر سریر من آد سبھ ڈِّگ پَےںدے هن۔ اُه اکهِ سُکھ, کوِتا دی هالت هَے۔ اسل وِّچ پارکھی لوکاں لای تاں بس اُه درشن هی بس هن, اَےسی اُّچی اوستھا وِّچ ارُوڑ بںدے دے درشن هی کوِتا دے راگ دے الاپن تھیں ودھ کِسی کھُشی دا انُبھو هَے۔

کوی بھی آپنی هالت تھیں اُتھان هو کے کُچھ کهِنا چاهُںدا هَے, جِوےں سُورج نیلے سمُںدر وِّچ ڈُب کے اُّپر آاُںدا هَے تے سارے سمُںدر دی ڈوب اُهدے چڑھااُ وِّچ ڈلھکدی هَے (ِاه رںگ سمُںدر وِّچ جهاج تے چڑھِآ سوےر وےلے سُورج-چڑھدے سمےں دا هَے) تِوےں کوی دے دِل-سمُںدر دی رںگن نال ڈلھکدی کوِتا اُدے هُںدی هَے۔ ِاک انںت دی دروِتا وِّچ گھُلِآ کوای الاپ هَے تے اُه کدی کدی سدیآں وِّچ ِاک وےری ِاک اچںبا کر دےن والی, سُتِآں دے رُوه جگان والی کوای ِالاهی سُر دی چھےڑ هَے تے اُه دِل نُوں کھِّچ پاںدی هَے۔۔

اُسی تراں جِس تراں ِاک هرنی مُوںه اُّچا کرکے آپنے وِچھڑے ساتھی دی آواز نُوں سُندی هَے تے بِهبل هُںدی هَے ۔ تِوےں هی کوی دے دِل دی اواز سدیآں دے کنّ کھڑے کر دِںدی هَے۔

سُرت نُوں کھِچ پاںدی هَے تے کڑاکا دے کے سُرت نُوں مامُولی دھرت تھیں اُٹھا کے اُّچا کرکے ان ڈِّٹھے گگناں, اُّچِآں دمکدِآں گگناں وِّچ ستھِتی دے دِںدی هَے ۔۔

ِاه مِّٹی گھّٹا, ِاه کاهلاپن کھّپ, کرِجھ, ِاه دھُوڑ لِبڑی ان نهاتی جِهی مادی بھاری هالت نُوں ساپھ سُتھرا کرکے هلکا پھُّل کر دِںدی هَے۔ جِسم تھیں اُٹھ بںدے نُوں رُوه وِّچ کاِام کر دِںدی هَے ۔ بس اَےسی کوی دی آواز هَے:-

کوِتا نَےناں وِّچ سُپھنے لٹکا دِںدی هَے ۔ دِلاں وِّچ اشریریآں دے مےلے کرا دِںدی هَے۔ نواں اکاش, نویں دھرت, نویں دُنیآں تے سوهنی دُنیآں رچ وِکھاںدی هَے۔ هر ِاک جوان گّبھرُو تے جوان کُڑی اُّپر آپنی جوانی ِاک کوِتا دا رںگ جماںدی هَے۔ اُنھاں لای اکاش دھرت نوےں هو جاںدے هن۔ ِاک اجیب انوکھا چا اُنھا دی رگ رگ وِّچ گےڑے لاںدا هَے۔ بھاوےں اُس جوانی دا چا کُسںبھے دا رںگ هُںدا هَے, تھوڑا چِر رهِںدا هَے, شراب دے نشے واںگ اُتر جاںدا هَے, تاں وی ِاک بھان ماتر وِکھاوا تاں کوِتا دے رںگ دا هر کوای آپ بیتی گّل واںگ ساکھےاتکار کر لَےںدا هَے۔ کوِتا دا رںگ بس اُهو جِها هَے, پر پّکا رںگ مجیٹھی هُںدا هَے۔جِس بںدے نُوں سدا جوانی دا, سدا بهار دا کھےڑا چڑھِآ رهے, کےس دھَولے هو جان, هّڈی ماس سِتھل هو جااے, نِربل, گریب هووے پر رُوه وِّچ سدا بسںت دے رںگ کھِڑے هون اُه بھاوےں ِاک اّکھر نا لِکھے بھاوےں ِاک وچن نا بولے, اُه کوی هَے ۔۔

اُهدا تّکنا, اُهدے باںه دی اُلار, اُهدا بهِنا, چلنا, کھانا, پینا, پهِننا کاوے هَے, جے کدی کوای گّل کرے تاں اُه لِکھ لای جااے, اُه اُّچا ساهِت هَے, کوِتا هَے ۔۔ کوِتا جیون رںگ هَے۔ ِاس ِاک ستر لای ورھِآں بّدھی بِرهاں دی جھینی-بان-برکھا سهِنی پَےںدی هَے۔ ساری اُمر بیت جااے تے ِاک پّکے پھل واںگ کوای بچن کرے۔ اُس وِّچ ساری اُمر دی سُرت دا تجربا گا اُّٹھدا هَے تے اُس بچن وِّچ رُوه دی ساری تاکت هُںدی هَے, تے بھاوےں ِاه کوِتا اکل نُوں نا وی اُکساوے, اُه رُوه دی پالنا کردی هَے۔ سُّتیآں کلاں نُوں جگاںدی هَے, دِل دے دیوے بالدی هَے تے ڈھّٹھِآں نُوں آسرا دِںدی هَے۔ سِدک آپ-مُهارا آاُںدا هَے۔ بِنا دلیلاں دے تے اکلی سمجھَوتِآں دے سهِج سُبھا ِاه پرتیت هُںدا هَے کِ ِاه هَے سّچ تے جد ِاهو جِهے وچناں نُوں مُڑ مُڑ پڑھیاے اُه سدا نویں چمک تے اُجلتا رُوه نُوں دِںدے هن, بِپتا وےلے اُنھاں نُوں مُڑ مُڑ چھوهن تے دِل کردا هَے ۔ تے اُنھاں وچناں دے پاٹھ وِّچ رُوه نُوں ارام مِلدا هَے ; کهِںدے هن جد هرناکش نے آپنی بھَےن هولی نُوں کِها کِ پرهِلاد نُوں جھولی وِّچ بِٹھا کے بلدے بھاںبڑ وِّچ جا بَےٹھے ۔ هولی تاں کِسی جادُو دی کلا کرکے نهیں سڑن لّگی تے پرهِلاد ِاس وِاُںت نال سڑ جاسی ۔ پرهِلاد دے وِّچ گِآں بھاںبڑ ٹھںڈھا هو گِآ, ِاه کرامات جڑے جادُوآں دی نهیں هُںدی ۔ ِاه سبھ رُوه دے دےشاں دے الںکار هن ۔ سبھ کرِشمے رُوه دے دےشاں دے هُںدے هن۔ پرهِلاد سادھبچناں دے سِمرن وِّچ ولےٹِآں, کّجِآں, تے اُس رچھِآ نُوں پاکے جد بلدی اّگ وِّچ گِآ, اّگ ٹھںڈھی هو گای۔ ِاه اسر سّچی کوِتا دا هَے ۔ جد اُه ساڈے نال هووے تد آشا ترِشنا وِّچ جلدے جگت وِّچ رهِںدے هواے بھی اسی ٹھںڈھے تے هلکے تے دَےوی اوستھا وِّچ دِن سوهنے کّٹ سّکدے هاں ۔ کوی تاں دُور پهُںچی رّب دی کرمات هَے۔ اُه تاں کُدرت دا کرِشما هَے۔

کوی بچن نُوں دھارن کرکے پرهِلاد واںگ اُنھاں وچناں دی گُوںج وِّچ جی اُّٹھنا تے مست هو اُّچے "گگناں وِّچ نِواس گھر بنا لَےنا, ِاه کاوے دے رسِک پُرشاں نُوں هی سِّدھی هو سّکدی هَے۔ پّتھر جِهڑا کِسے چُّک کے چھّت پر آن رّکھِآ هووے اُهدی تاکت اَونی هی ودھ جاںدی هَے جِس تاکت نال هےٹھاں تھیں چک کے اُه اُّپر رّکھِآ گِآ هَے۔ پّتھر اُهو هی هَے تے اُه تاکت کوای دِّسدی وی نهیں, پر تّلے پِآ پّتھر جکھم نهیں کر سّکدا تے اُّتوں رُڑھِآ پّتھر سّٹ مارن نُوں سمرتھ هَے۔ ِاسی تراں بچناں بچناں وِّچ پھرک تاں نهیں دِّسدا, پر جد امل کریاے تے رُوه تے آای هالت دی پرکھ کرکے وےکھیاے تد پتا لّگدا هَے, کِ کوِتا کےهڑی هَے تے واک رچنا کےهڑی ?

میراں باای دا کتھن:-

رانا رُوٹھے نگری راکھے,

هر رُوٹھے کهاں جانا ۔۔

جرا پاٹھ کرو, ِاک دےوی آزادی رگاں وِّچ بھردی هَے, رُوه وِّچ تاکت آاُںدی هَے ۔ بادشاه دےس نِکالا دِںدے هن۔ جے مےرا رّب نا رُٹھے تے دُنیآں دے بادشاهاں دی کی پرواه هَے ? ِاک اںدر دا اُّچا ِاکھلاک تے آزادی رُوه دی شِست سِّدھی کردی هَے ۔ کدی آدمی ِاس دے پاٹھ تھیں رّجدا نهیں ۔۔

سری گُرُو نانک چمتکار دے کرتا جی دا کتھن:

باراں هِ برس بیتے,

بالم بِدےس دھااے ۔۔

آےا ن سُکھ سُنےها,

دھَولے هو کےس آاے ۔۔

جرا امل کرکے تّک, ِانھاں ستراں وِّچ کِنّاں بِرها بھرِآ هويا هَے ۔۔

پھِر اُنھاں دیآں ِاه ستراں:

ٹھهِر جاایں ٹھهِر جاایں,

گُرُو دے پِآرِآ ۔۔

پون وےگ کَون روکے,

بّدلاں نُوں کَون ٹھاکے ۔۔

دھُراں تھیں جو چال پااے,

ٹرن نهیں ٹارِآ۔۔

ِانھاں وِّچ رُوه دے دےش دا اکاش دِّسدا هَے, سهِج سُبھا سپےس کوای هور آن پای هَے۔۔

میراں باای تے بھاای ساهِب جی دی کوِتا سِّکھ کوِتا هَے, ِاتھے اُنھاں دے پِآرے گُرُوآں دی کوِتا دا زِکر هی نهیں کردے, کِاُںک اُه تاں اُه شبد هن, جِنھاں نُوں لّکھاں زِںدگیآں ارپن هوایآں هوایآں هن تے اُه ارشاں کُرشاں دے رس تے اکاش تے سّچ دے جواهراتاں دا کھجانا هن ۔ اسی بھاای ساهِب دی کوِتا اُّپر ِاتھے کُچھ لِکھنا چاهُںدے هاں, پر ِاه درد جِهڑا کےلوں دے گل لّگی وےل وِّچ آپ نے دّسِآ هَے, اُه کِس تراں دِل دے چُّپ سرگماں وِّچ جا کوای راگ چھےڑدا هَے:-

کےلوں دے گل لگی وےل

هاِا ن دھریک سانُوں,

هاِا وے ن مار کھِّچاں,

هاِا ن وِچھوڑ, گل

لّگِآں نُوں پاپیآ !

هاِا, ن تُنُّکے ماریں !

کھِّچ ن پھٹّکے دے دے,

ورھِآں دی لّگی ساڈی

توڑ ن سراپیآ ۔

هاِا ن ولُوںدھریں وے !

سّٹیں ن اُتار بھُںنجےں,

سجن گلوں ٹُّٹِآں

هو جاساں ِاکلاپیآں !

مےرے هّڈ تان ناهیں,

سّکاں ن کھڑوِا پَےریں,

کھڑی سجن آسرے هاں,

ابلا مَےں اماپیآں !

پےارے ن وِچھوڑیاے وے

مِلے ن نِکھےڑیاے وے,

آسرے ن توڑیاے وے,

اوے ! پاڑیاے ن جوڑیآں ۔

وسل وےکھ کھیجھیاے نا,

اّڈ کر ریجھیاے نا,

ِاک هوایآں جِںدیآں دیآں

هُںدیآں نهیاَوں کوڑیآں ۔

وِّتھ والے جّگ وِچ

وِّتھاں پایآں چّپے چّپے,

اّڈ اّڈ سبھ کوای,

جوڑیآں نی تھوڑیآں ۔

وِّتھاں مےٹ ِاّکو هواے

اُهناں وےکھ ریجھناں وے

باهیں گلے لِپٹیآں

ن چاهیاے کدے توڑیآں ۔

بنپھشے دے پھُّل وِّچ آپ ِاک آپنے جیون دا بھےت ِاک کاوے رس دے نکھریلے اںداز وِّچ دّسدے هن ۔ بنپھشا دا پھُّل

مِری چھِپی رهے گُلزار,

مَےں نیواں اُّگِآ;

کُای لگے ن نزر ٹپار,

مَےں پربت لُّکِآ,

مَےں لِآ اکاشوں رںگ

جُ شوخ ن ونّ دا;

هاں, دھُروں غریبی مںگ,

مَےں آےا جگت تے ۔

مَےں پیآں ارش دی ترےل,

پلاں مَےں کِرن کھا;

مےری نال چاںدنی کھےل,

رات رل کھےلیاے ۔

مَےں مست آپنے هال,

مگن گںدھ آپنی;

هاں, دِن نُوں بھَورے نال

بِ مِلنوں سںگدا ۔

آ شوخی کرکے پَون

جدوں گل لّگدی,

مَےں ناهِں هِلاواں دھاُن

واج ن کّڈھدا ۔

هو, پھِر بی ٹُّٹاں, هاِا !

وِچھوڑن واليو ۔

مےری بھِنّی ِاه خُشبوِا

کِوےں ن چھِّپدی ۔

مِری چھِپے رهِن دی چاهِ,

تِ چھِپ ٹُر جان دی;

ها, پُوری هُںدی ناںهِں,

مَےں ترلے لَے رِها ۔

ِاس وِّچ شّک نهیں, کِ کوِتا آپنی هی بولی وِچ اُس کھاس دےش دے واسیآں نُوں رُوه تک اپڑا سّکدی هَے۔ ِاه اسںبھو هَے, کِ اںگےزی کوِتا تے اُهدا اُچارن سانُوں پںجابیآں نُوں اُّناں تیکھن تے مِّٹھا تے رسیلا لّگے جِس تراں اںگرےزاں نُوں لّگدا هَے۔ مےری جاچے ِاه نامُمکن هَے, کِ پںجابی دِل نُوں هِںدی تے اُردُو بولی کدی رُوه نُوں چںگی لّگے۔ جِس وےلے پںجابی ماں تے بھَےناں آپنے پُت تے بھرا دے گُزر جان۔ اُّپر رُدن کر کر وَےن پاںدیآں هن, اُه وَےن۔ کدی وی اںگرےزی ےا پارسی ےا اُردُو ےا هِںدی وِّچ نهیں هو سکدے۔ سو جِس تراں ماں دے کھُون تے هّڈی نال ساڈا رِشتا هَے, ِاسے تراں اُهدی بولی نال۔ رُوه تک تاں ماں دی بولی اّپڑدی هَے, سو کوی سدا آپنیآں دی بولی وِّچ رهِںدا هَے, اُّسے نُوں اُّچا کردا هَے۔ واک رچنا تاں هر کوای هر بولی وِّچ کر سّکدا هَے ۔ جے اُسنُوں اکلی هُنر آاُںدا هووے, پر کوِتا کدی پراای بولی وِچ نهیں هو سّکدی۔

"دھن سُ دےس جها تُوں وسِآ',

مےرے سجن میت مُرارے جیاُ

هاُ گھولی هاُ گھول گھُماای ,

گُر سجن میت مُرارے جیاُ۔

ِاه ِاک شبد دّسدا هَے, کِس تراں ستِگُراں دے وےلے ساڈی مات بولی اُنھاں دے بس چھوهن نال, نا سِرپھ اُّچی هوای, نا سِرپھ وّڈی هوای, گهِر تے گںبھیر هوای, پر کِنّی مِّٹھی, سُّچی تے پِآری هو گای۔۔

کوِتا دے کرتا تاں ِالاهی لوک هواے, پر کوِتا دے پاٹھ کرن والِآں دے دِل وِّچ ستھاای بھاو ديا, نِںمرتا, مِّٹھت, گریبی, تِآگ, وَےراگے تے چا مِلواں هونا لوڑیدا هَے۔ کوِتا پڑھن والِآں دے دِل ِاک وگدے چشمے واںگ سدا ٹھںڈھے تے نِرمل لوڑیاے۔

کوی دے مِّٹھے بچناں دا پاٹھ تد کر سّکدے هاں جد کھُدگرجی, کشمکش, وَےر-وِرودھ, تے دُنےاداری دیآں کمینیآں گھبراٹاں دا گھّٹا دِل تھیں ساپھ هو چُّکِآ هووے۔ اّکھ وِچ کوای جوالا لِشکاں ماردی هووے, دِل وِچ بِهبلتا هووے, هّتھ پَےر اچل چا وِّچ چںچل هون, تے رُوه کِسے مَوت ورگے پِآر وِّچ کھِّچِآ هووے۔ جِهڑے ِاک دُنیآں دے کُوڑے ٹھوس پدارتھاں نُوں سّچ وےکھ رهے هن, اُنھاں دے اُه نَےن نهیں هن جو کوی نُوں پچھان سّکن۔ پھرک دےکھو, ِانھاں لای تاں دِسن پِسن دے جھمےلے سّچ, تے کوی لای ِاه سبھ کُوڑ۔ "کُوڑ راجا کُوڑ پرجا کُوڑ سبھ سںسار"۔ کوی دا سّچ ِاه نهیں, اُه هَے:-"سچ تا, پر جانیاَے جا رِدَے سچا هوِا' تے 'سچ تا پر جانیاَے جا سچ دھرے پِآرُ۔۔ نااُ سُن من رهسیاَے تا پاوَے موکھ دُآرُ"۔ کوی تاں کالے بّدلاں دے سمُوه وِّچ ِاک لِشکدی چاںدی دی لکیر وےکھ کھُش هُںدے هن۔ ٹھیک, نِرا کالاپن کُسُهنا نهیں, جے بّدلاں والی کوای لِشک هووے تے جے اُنھاں ورگا برکھا کرن والا دِل هووے, جے کالِآں وِچ "تھرر تھرر'' کوای "کھِرن" هووے تد مور پَےل پان لگ جاںدے هن۔ لںکا واسیآں نے ِاک وےری اّک کے کِها سی-

"کںچن کے دھام کاهے کام جهاں اُپادھ رهے, رام راج بھلو جهاں سواےں کھااے لوبیآ"۔

جِهڑی بِجلی دی چِنگ واںگ تڑپ کے شریری ماےاوی دُنیےاں تھیں باهر نهیں هو سّکدے, اُه کوِتا نُوں کی سِںجھان سکدے هن, اُه مر چُکے هن۔ گُلبکاولی سَےل پّتھر تاں هی هوای سی, جد اُهنُوں ِاس "کُوڑ" دا کوای هّتھ لگ گِآ سی۔ بںدے ٹھوس کالے جگت دے کُوڑ نُوں "سّچ" منّ کے پَےراں وّلوں لگ کے سِر تک هَولی هَولی سَےل پّتھر هو جاںدے هن, دِل دی دھڑک بںد هو جاںدی هَے۔ شَےکسپیار نے وی کُجھ کھِّجھ کے کِها سی کِ جِنھاں نُوں کوِتا چںگی نهیں لگدی اُه لوک پھاںسی لا دِّتے جان جوگے هن ۔۔

ِاهو جِهے مادا چِّت لوکاں وِّچ تاں اںت ِاه هُںدا هَے کِ آدمی پتھر دے هو جاںدے هن۔ جِّتھے اُه چُّپ کوِتا دا رںگ اںدرے اںدر سِںجردا رهِںدا هَے, اُّتھے اُنھاں بںدِآں دے پِآر نال برِچھ وی رُوه هو جاںدے هن ۔

لَےکفَےڈیاُو هَےرن جد پهِلاں جاپان پهُںچا تد پدم تے چَےری دے پھُّلاں بھرے برِچھ دےکھ کے هَےران هويا سی, تے اُس لِکھِآ هَے "هااے ! ِاه برِچھ جاپان وِچ کِاُں ِاڈے سُهنے لگدے هن ? ساڈے دےشاں وِچ ِاک کھِڑِآ پدم ےا چَےری کوای هَےران کرن والی گّل نُوں نهیں جاپدی, پر ِاّتھے ِاس مُلک وِچ ِاک برِچھ ِاک سُهنّپ تے سُهج دی پُورن کرامات دِّسدی هَے ۔ رُوه نُوں کھِّچدی هَے تے بھاوےں اساں جاپان تے لِکھے انےک پُستک پڑھے هون تے ِانھاں نُوں برِچھاں دی کھُوبسُورتی دے ورنن پڑھے هون, جد پرتّکھ ِاس دِوے دیدار نُوں کردے هاں, تد ِاک اچرج وِسماد دی چُّپ تے رسِک چُّپ ساڈے رُوه پر چھا جاںدی هَے ۔ تُسیں کوای پّتیآں نهیں وےکھ رهے, برِچھاں نال پلمدیآں ِاک پھُل-پںکھڑیآں دی دھُںدھلی کُهر جِهی وےکھ رهے هو۔۔

"کی ِانھاں برِچھاں دے رُوهانی پربھاو دا ِاه تاں کارن نهیں کِ ِاس دےوتا دھرتی دے منُّکھاں دے سدا دے لگاتار لاڈ پِآر نال ِانھاں برِچھاں وِّچ رُوه آن پاے هن, تے رُوه پَے جان دی شُکرگُزاری وِّچ ِاه برِچھ وی نِّت نوےں سوهنے چا نال آپنے آپ نُوں نِّت نوےں سُهج نال سںوار سںوار پھبا پھبا آپنے پِآر دے داتِآں نُوں ِااُں ریجھا رهے هن جِوےں سُںدریآں آپنے آپ نُوں گهِنے پا پا تے آپنے کےساں دی دھڑیآں لوا لوا آپنے پِآر داتے جوان چھبیلے باںکے جواناں نُوں رِجھاںدیآں هن ۔ ِاس وِچ شّک نهیں, کِ ِانھاں برِچھاں نے سوهنے گُلاماں واںگ منُّکھاں دے دِل نُوں رِجھا لِآ هويا هَے۔۔

ِاس مُلک وِچ پّچھم تھیں کوای وهِشی لوکی جرُور آاے جاپدے هن, جِس کرکے هر تھاں اںگرےزی وِّچ ِاهو جِهے نوٹس لّگے پاے هن۔۔

"ِاس مُلک وِّچ برِچھاں نُوں دُکھ پهُںچانا منا هَے" ۔۔

سدیآں دی کوِتا-اوستھا دا اسر پّتھراں پهاڑاں برِچھاں تے پَےںدا هَے ۔ جِس تراں ساڈے دےش وِّچ کِسی سّچے سادھ دی کُٹیآ وِّچ کدی ِاک رُوه دا کھےڑا تے آرام ِااُں هُںدا سی جو شِلا تے برِچھاں اُتے اُنھاں دے پرچھاوِآں تے ساےاں وِّچ سادھ دے اںدر دے پربھاو دا اسر پتّکھ هُںدا سی۔ ِاسی تراں بُّدھ مت دا سدیآں دا اسر جاپان دے سارے جںگلاں تے پربتاں تے برِچھاں پر ِاس تراں پِآ هويا هَے, کِ منُّکھ تے کُدرت دی ِاک ساںجھی دھڑکدی جِںد دی نبز دی آواز سُناای دِںدی هَے۔۔

مُلک سارا, سمُںدر سارا کوِتا دا رُوپ هو گِآ جاپدا هَے ۔ هُن پتا نهیں کِ پّچھمی وهِشی پُنے نے اُّتھے وی جیںدیآں گُلبُکاولیآں نُوں پتھرا دِتا هووے, ےا سَےل پّتھر هونا پَےراں وّلوں آرںبھ هو چُکا هووے ۔۔

جِّتھے اکل دی بےچَےنی, بے سِدکی هَے, جِّتھے سّچ دے هون تھیں شّک هَے, اُّتھے کوِتا دا کںول کھِڑ نهیں سّکدا ۔ جِس تراں پھُّلاں دا سُهنّپ کِسی اُّچے تے انوکھے انڈِّٹھے دےشاں دے لُکوےں پربھاو دا ِاک چِنّھ ماتر وِکاش هَے, اُسی تراں کوِتا لای وی جو منُّکھ دے رُوه دے باگاں دا کھےڑا هَے, کِسے اُّچے کھِّچے پِآر دی لوڑ هَے۔بِنا پِآر نا کوِتا جی سّکدی هَے, نا پھُّل تے ن سوهنے۔ کوِتا ِاک سوهنی ِاستری هَے, جِهڑی آپنی نِرادری نُوں برداشت نهیں کر سّکدی تے نا اُه کھُش هو الاپ سّکدی هَے, جد تک اُس نُوں پُوجا تے پِآر کرن والے اُسدی ناز برداری نا کرن۔ کوِتا بھری, ٹھںڈی, رسِک سُرت دا سدا-شِو-نرِتے هَے۔ ِاه جد هّتھ وِّچوں چُّپ بولی وِّچ پرکاش کردی هَے, تد جیون دیآں رمجاں دا اجیب اشارِآں نال پتا دِںدے چِتراں وِّچ بولدی هَے۔ رںگ وِّچ راگ تے راگنیآں چھےڑدی هَے۔ بُّتاں دے آسرے سمادھی دے اںدرلے رس نُوں پرگٹ کردی هَے۔ کوِتا جد اںدر سِںجر جاںدی هَے, تد اُه سادھُو جیون هو نِبڑدی هَے۔۔

کوِتا پِآر دا کںواراپن هَے, اںدر دی سّچی پرتیت دا ِاک سُهنا سُپھنا هَے, تے جیون دی کلی دا چٹکنا هَے۔ کوِتا رّبی دربار دا پرکاش هَے۔ کوِتا دے پِّچھے انںت چُّپ جیون دا سمُںدر هَے تے سّچی کوِتا دی گوںد ِاس اکهِ وِسمادی جیون دی لهِر هَے, جِهڑی چنّ سُورج نُوں آپنیآں باںهاں وِچ پکڑ کے اُناں نُوں آپنے کھےڈن دے گےںد بنا اُچھالدی هَے۔ انںت نُوں ِاک بھاو دی هّد وِّچ بنّھ کے رُوپمان کرکے ِاس تراں دا چّکر بنّھدی هَے, جِس چّکر دے سدا ترِّکھا چّلن نال اںت دیآں لکیراں مِٹ کے امِت پرکاش وِّچ سدا گھُلدیآں جاںدیآں گُںمدیآں دِسدیآں دِسدیآں لوپ هُںدیآں هن ۔۔

3. کوی دا دِل

هنےرا اےوےں چںگا نهیں لّگدا, پر جد پےارا کول هووے تاں چاننے تھیں دِل کاهلا پَےںدا هَے, هنےرا سُکھاںدا هَے۔ آشا ِاه هُںدی هَے, کِ پےار دی تلوار دی مِّٹھی تیبرتا هور کوای تّک نا لوے, ساری دی ساری اںدرے اںدر سِںجرے ۔۔

ِاس تراں دا سُکھاںدا چاننے تھیں وی مِّٹھا هنےرے دا پردا هر کومل اُّنر والے دے چِّت لای وی زرُوری هَے ار بِنا چِّت چانن دے دیوے دے هِسااے کوای رسِک اُّنری کِرت هو هی نهیں سّکدی ۔۔

کالے کالے بّدل جد گھٹا-ٹوپ آن پربتاں تے چھاںدے هن, پرتیت هُںدا هَے کالی پرلَے آ گای هَے, پر جِوےں هِسے دیوِآں وِّچ پِآراں والے چُّپ کوای گّلاں کردے هن تے اُناں دے هّتھ پَےر پِآر کاںبِآں وِچ تھرراںدے هن, تِوےں هی ِاس بّدل هنےرے دے پردے پِّچھے کِسی رسِک پُرکھ دے هّتھ پھُّٹی پھُّٹی ٹَےهدی برپھ دی کلم پھڑی هوای رسِک کِرت وِّچ کںب رهے هن تے پردے اںدر هنےرے وِّچ کوای اکه درشن تِآر هو رِها هَے تے ِاس نِّکی نِّکی رسِک هِل چِل دا پتا تد هی لّگدا هَے, جد اُه گُوڑھے رںگ رںگن والا رںگرےج هنےرے دا پردا اّدھا کھبے اّدھا سّجے اچانک پرے کرکے دُور بَےٹھی دُون دی اّکھ اّگے ِاک نویں وِآهی وهُٹی دے چمکدے مُکھ واںگ چوٹی تے ِاک سّجی هیرِآں جڑی پربت دی چوٹی دا ورنن کراںدا هَے ۔ راتو رات پھںگ لاکے پری واںگ اُّڈ, مّدھم اسماناں وِچ بِنا دھرت دے ِاک اڈول کھڑی پری هَے تے اُسدے سِر تے کِس تراں سُورج سُهاگے بھاگے دے مَےںهدی رںگ چھِڑکدا هَے تے چےهرا سوهنی دا کِںنج شوکھی پکڑدا هَے ۔۔

سُهنپ دے درشن دی پُوجا تاں وےکھن والی اّکھ کردی هَے ۔ هاں, نِری اّکھ کردی هَے, اڈول تّک تّک مست هُںدی هَے ۔ اُه مستی وےکھن والی اّکھ دی سوهنی پُوجا هَے ۔

کُچھ کھُشی دے نشے وِّچ لالی اّکھ وِّچ جھلکدی هَے, پر درشن کرن والے دا روم روم پُوجا کردا هَے ۔ اُهدی هالت سدا بِهبلتا دی هُںدی هَے, اُه تاں بناںدے بناںدے کںبدا هَے, سِر توں لَے کے پَےر تّک تھرراںدا هَے, ِاک ِاک کلم دی چھوه, بُرش رںگاں دی چھےڑ اُهنُوں بهال کردی هَے ۔ لّکھاں کھُشی دیآں گھڑیآں, پل, چھِن, لکھاں مستی بھرے جیون, ِاک نُورانی چےهرے دی دید دی گھڑی تّک اُس اُّپر کُربان, گھولی, وارے جا چُکے هن ۔ ِاک رسِک کِرت وِّچ لّکھاں رسِک کرتار آاے هن, آپنا هّتھ لا کے اُهدی کِرت نُوں بھاگ دے سوهنے رںگ بکھشدے گاے هن۔ اُس رسِک کِرت دی پردے پِّچھے هالت کُچھ ِاک-شکھسی نهیں, انےک-شکھسی هَے, اُه آپ نراں تے ناریآں, آوےساں, دےوی دےوتِآں دا, جگمگ کردیآں لاٹاں دا کُچھ مِلِآ جُلِآ ِاک رںگ هَے جےهڑا پِگھلدا تے جںمدا, مُڑ جںمدا تے پِگھلدا هَے۔اںدر کوای انڈِّٹھا جِها مںدر هَے, پُوجا سدا اُّتھے بُّتاں دی هُںدی هَے تے ِاک آدمی کھڑا پِآر دی پاگلتا وِّچ لّکھاں دیوے جگااے, آرتی اُتاردا هَے۔ هَےرانی تاں ِاس گّل دی هَے, کِ ِاک, پردے اںدر, سمُوهاں دی سُهنپ والا هَے, لّکھاں هی آدمی تے تیمیآں سوهنے گهِنے کّپڑے لااے, کِسی هّتھ سںکھ, کِسی هّتھ چھَےنے, کِسی هّتھ کَےںسیآں, کِسی هّتھ لاٹاں, کِسی هّتھ گھںٹیآں, کِسی هّتھ ڈھولکی, کِسی هّتھ کوای ساج, کِسی هّتھ کوای ساج, لّکھاں ساجاں ناواں دا سمُوه آرتی وِّچ شامل هَے تے جگ-مگ آرتی هو رهی هَے تے پِآر والے بُتپرست دے آواز دی پرت دھُنی لّکھاں کنّاں وِّچ بھری مںدر وِّچ گُوںج رهی هَے ۔ کُچھ ِاس تراں دی اجیب اُس درشناں نُوں کران والے دے رُوه دی اٹھپهِری هِلجُل وِّچ آای

ِاک پِآر سمادھی وِّچ ٹھهِری هوای بِهبلتا هَے, جےهڑی ِاک, گھڑی دو گھڑی دے سُهنّپ دی دیدار لای سدیآں لںمی پرلَے دے رںگ مںگدی هَے تے رسِک کِرت والا ساهو ساه هويا کِرت وِّچ لّگا هَے ۔ وِهل رتا نهیں, تاول تاول دا, کُچھ انںت بےسبری دا اںدر پربھاو پَے رِها هَے, ِااُں جاپدا هَے کِ کھاس گھڑی دے شگن نُوں منّ کے اَوهدے لںگھ جان دے ڈر دی کاهل هَے تے اُس نچھّتری پل تھیں پهِلاں پهِلاں سب سامِّگری دیدار دی تِآر کرنی هَے تے درشناں دی گھڑی ازل تھیں بِدھ چُکی هَے, اُه اٹّل هَے جو درشن هونے هن, بّس ! اَوس وےلے هونے هن ۔

سو هر اُنر وِچ, کُدرت دے دِل وِچ رهِںدے کوی-کرتاراں نُوں پتا هَے کِ هر سوهنی چیز (بھاوےں کوِتا, بھاوےں چِت , بھاوےں بُّت) دے آوےش, آگمن تے نِکھرن دی آپنی آپنی سںجوگی گھڑی هُںدی هَے, جد اَوهدا اںدرلا رس بّجھدا هَے اںدر دی کرتاری کِرت دے کھُّلھے دیدار کدی نهیں هُںدے, همےشا کدی کوی-پردے وِچ دی کوای کوای جھلکا وّجدا هَے ۔ ِااُں تاں بنی, گھڑی, جڑی, مڑی تسویر سوهنی هَے, پر چِتکار دے دِل وِچ لٹکی تے چِت دے پردے اُتے (جد اُه بن رهی سی) اَوهدی اُّبھردی سُهنّپ تے کِنکا کِنکا جُڑدی سُهنّپ کُجھ هور وی ودھ, سوادلی چیز هَے ۔

اّج اسیں کوی چِت دے اںدر هنےرے وِچ جھاتیآں مار کے دےکھنا چاهُںدے هاں کِ اَوتھے انےکاں لٹکیآں تسویراں جےهڑیآں پھّب پھّب کے آاُںدیآں هن, اُه کوی-چِت آپنے اںدر کِس تراں بناںدا هَے تے ِاس کھوج لای ساڈا چا اّج اَوسے تیبرتا وِچ هَے, جِهڑا هر دِل نُوں , گھُںڈ چُّک کے نویں وهُٹی دا سّجرا پِآرا مُوںه دےکھن لای آاُںدا هَے۔۔

کوی چِت-ِاک پاردرشی انوکھا جِها شیشا هَے, سکںدر دے جامےں-جم تھیں هور ادبھُت تے کراماتی هَے, جِس وِّچ ِاکو وکت دو تِنّ کںم هُںدے هن ۔ ِاک تاں جو اکس اَوس تے پَےںدے هن, اُه جیںدے چِتر هو نِّبڑدے هن, اُس وِّچ بھوں ورگا کوای کھاسا هَے, سُهنّپ دے اکس دے بیج مانو جد اُس چِّت-شیشا رُوپ بھوں تے پَےںدے هن, تد اُه برِکھ بنّ بنّ اُتھے آپنے وکت سِر نِکلدے هن تے اکس وی جِوےں اسیں دّس آاے هاں, باهر دی کھُّلھی سُهنّپ دے بِجلی دے چمتکارِآں واںگ پَےںدے هن, تاں تے دُوجا ِاس چِّت وِّچ ِاک اجیب تراں دی, سُهنّپنِآں دی چون دی تاکت هَے جےهڑی اُسی تراں آپ-مُهاری نِکھاردی تے چُندی هَے, جِس تراں پھُّلاں تے پّتیآں دے پرمانُوآں وِّچ سُورج دی چِّٹی رَوشنی نُوں سّت رںگاں وِّچ پھاڑن دی سهِج سُبھا شکتی هَے ۔ ساوا پّتا هور سارے رںگ اںدر جزب کر لَےںدا هَے تے رںگ دی کِرن نُوں آپنے تھیں باهر کّڈھکے سُّٹدا هَے, ِااُں هی لال, اُدا, گُلابی تے هور رںگ ۔ رںگاں دی ساری سُهنّپ پّتِآں تے رںگ رںگیلیآں چیزاں دے سپھَےد نُور نُوں پھاڑن لای اںدرلے کرِشمے تے کھڑی هَے ۔ ٹھیک ! ِاسی تراں کوی-چِّت وِّچ سُهنّپنِآں دی 'چون دی تاکت' هَے تے نالے نِکھارن دی شکتی۔ جد کوای سوهنی چیز کوی-چِّت دے ساهمنے آای, اُه اُهنُوں پرمانُو پرمانُو کر سِّٹدا هَے ۔ ِاه هںس وِوےک ورگا کوای گُن هَے تے مُڑ جو اںدر لٹکیآں اندِسدیآں آپمُهاریآں بن رهیآں تسویراں دی پل پل دیآں لوڑاں هن, ِانھاں لای ِاک بےهوشی جِهی وِّچ, ِاک سهِج سُبھا آپمُهارتا وِّچ چُندا هَے تے اُه پرمانُو کھڑّک کھڑّک اُّتھے ٹھیک سِّدھے جا جُڑدے هن, جِوےں اُنھاں دی لوڑ هَے, ِاه آوےس دوارا اںدر گایآں دی چُمٹ وکھری وکھری تسویراں دے اںگاں نال مادے دے انُوآں تے پرمانُوآں دی اںدرلی کیمِآای چُمٹ واںگ

ِاک مِکناتیسی تے بِجلی جِهی چُمٹ هَے تے بس کوی-چِّت دے آوےشک پھاڑن تے کھِلارن دی ڈھِّل هَے کِ بِنا کِسے دےری دے جھٹا پّٹ تھاایں پر تھاایں جا آکرکھِت هُںدیآں هن۔ِاهدا اُداهرن دےنا ِاتھے چںگا هووےگا۔ کوی آپنے ِاںدرِآں تے سریر نُوں وگدے جل واںگ نِّسل سُٹی رّکھدا هَے۔ بس کوی-چِّت ِاک هَے, جِهڑا سدا کںم کردا بی اکرَے هَے۔ اَوه دھرت واںگ, جل واںگ, آکاش واںگ اڈول, نِرمل, نِرسںکلپ, ٹھںڈھے ساگر واںگ-جِس تے لهِراں سبھ سُّتیآں پایآں هن-رهِںدا هَے, تے ِاسی کرکے اُسدے نِّسل سُّتے, پر بڑی تےز چال والے چِّت تے کُدرت تے دِل دے اںدر دے اکس پَےںدے هن۔ کُدرت تھیں اُّچی دُنیآں, اُّچی رُوهانی دُنیآں دے جھاولے پَےںدے هن, سو ِاس کوی-چِت دی نِّسلتا تے اکرَےتا ِاک آپ-مُهاری سهج سُبھا جیون اوستھا هَے, جِهڑی اُهنُوں کِسی سادھن نال نهیں, آپ-مُهاری پراپت هَے تے ِاس پراپتی کرکے اُه کوی-چِت هَے۔ ِاه بڑی وِرلی تے امولک جیون اوستھا هَے, جِهڑی کِسی کِسی نُوں پراپت هُںدی هَے تے ِاس کرکے کوی وِرلا وِرلا کوای کوای کدی کدی هُںدا هَے ۔۔

هُن ِانھاں اکساں تے باولِآں دے دو وّکھرے وّکھرے اسر هُںدے هن ۔ ِاک تاں چِّتراں دے نوےں سّجرے خاکے سُجھ سُجھ آپ مُهارے اںدر کھِچیںدے هن تے آپ مُهارے اںدر پاے لٹکدے هن۔

ِاه گھاڑا کھِآل پھُرنے دے خاکے هن, انےکاں (سںکلپ-چِتر) اںدر لٹکدے هن, ِاه اسر تاں ِانھاں آوےشاں دے آگمن دا کوی اسر هُںدا هَے, ِاک ٹِک آوےش دے انےک رُوپ بن کے اںدر لٹک جاںدے هن۔ مُکںمل کوای نهیں هُںدا, کوای خاکا پُورا, کوای اّدھا, کوای ِاک لکیر هی جِهی, کوای ِاک رںگ جِها کںبدا اںدر آ پَےںدا هَے تے ِاک نویں پر, تِهاں وِّچ اناُگڑی دُنیآں بنن دا پربھاو پَے جاںدا هَے تے دُوجا اسر سمےں تے گھڑی, پل دے رںگ تے مستی تے بےهوشی انُسار ِاک بِجلی واںگ کرتاری اّگ کُوںد پَےںدی هَے۔ اُه لِشکاں اںدر وڑ اّدھی اُگڑی چِّتر کوی-چِّت دی چِّتر دُنیآں نُوں لوڑیدا رںگ, رُوپ اتھوا رںگ رُوپ دے انُو تے پرمانُو دِںدی هَے۔ کوی سهِج سُبھا بِناں پرےوجن ِاک تھاں تے کھڑا کِسی هور کںم کھڑا هَے, کُچھ سَودا لَے رِها هَے تے اُتھے اچانچک ِاک بڑی رُوپوتی کوای کنّےا کِسے هور کںم آای هَے۔ کوی دی اّکھ نے بّس ِاک بِجلی دی لِشک جِهے آوےشی چاننے وِّچ اُس کُڑی دے رُوپ ول تّکِآ تے اُهدے بھروّٹے دی کالکھ دِل نُوں چںگی لّگی, ےا کنّ دا جھُمکا هِلدا دِل نُوں چھوه گِآ, اّکھ دے پلکاں وِّچ دی کوای لِشک پوِترتا دَےوسّتا دی سی, ِاک ِانّے بڑے اسگاه رُوپ وِّچوں ساڈے کوی نُوں پتا نهیں کی چںگا لّگِآ? سما لںگھ گِآ آپ نُوں کُچھ پتا نهیں, نزارا کوی جی نُوں بھُّل گِآ, پر دس سال باد آپ دے اںدروں ِاک بنِآ پُورا چِّتر نِکلِآ, جِس وِّچ اُه اُس دِن دےکھی چںگے لّگے اںگ ےا رںگ ےا رُوپ دی جھلک, پلک, مٹک, ادا جو کُچھ سی اُهو ِانّ-بِنّ آپدی تسویر وِّچ آای پای هَے, آپنے نهیں کُچھ کیتا۔ ِاه آپ دے کوی-چِّت دی سهِج سُبھا رسِک کِرت هَے ۔ ِااُں سهِج سبھا آپ-مُهاری کوی-چِّت دیآں گھاڑاں هُںدیآں هن ۔ نِّکا نِّکا جگت وِّچوں کوای کوای رُوپ رںگ چںگا لّگنا, بّس ِاه اٹھپهِری ٹھک ٹھک هَے, جےهڑی بُّت گھڑدی هَے۔ کوِتا ارتھات کوی-چِّت دی رسِک کِرت, اَوه نهیں جےهڑی بن باهر آںدی هَے, جِس وےلے بن کے چِّتر اتھوا بُّت باهر آےا, اُه کوِتا نهیں رهِںدی, اُه تاں جگت وِّچ هور لّکھاں جُّسے والیآں شریری سُهنّپاں واںگ ِاک ستھُول سُهنّپ هَے,

جےهڑی ِاںدریآں دوارا رس دے سکدی هَے۔ کوِتا سُّدھ اںدر دا کوای جیون رںگ هَے, جِس نُوں ساکھی آتما آپنے آپ وِّچ انُبھو کردا هَے۔ هاں, جد ِاںدریآں دوارا اَوس سوهنی چیز نُوں, راگ گوںد نُوں, چِّت نُوں, گھاڑ نُوں, گان والی کِسی سنات نُوں جد مُڑ اںدر رس رُوپ کر لَے جاایاے اُه کوِتا هو جاںدی هَے۔ کوِتا تاں کَےپھیات دا ناں هَے, ِاک کھاس اُّچے درجے بِن ٹوٹ کِسی کَےپھ تے سرُور دا ناں هَے, کوِتا جیون دی ِاک اںدرلی رس بھری اوستھا دا ناں هَے۔ سوهنیآں چیزاں, راگاں, رںگاں, بُّتاں, چِّتاں نُوں تّک کے جد اّکھاں آپ مُهاریآں "واه, واه" کردیآں میٹ جاںدیآں هن تے سواد جِسم تے تُچا (کھلڑی) ساری وِّچ ِاک کام بھری کھِّچ واںگ پھَےل جاںدا هَے, گھُل جاںدا هَے تے دِل شهُ درِےا هو وگدا هَے, ستوگُن شاںتی دا میںه اںدر باهر پَےںدا هَے تے انںت رس دی چںچل بِهبلتا وِّچ ِاک بّجھ رس-سمادھی دا رںگ هُںدا هَے, اُه کوِتا هَے! سُهنّپ دی کھِّچ کھاکے روم روم دے کھِچیںن دی بےچَےنی دا جِںدا رس هَے ۔ جی, سُرت, من آد اَوس کھِّچ وِّچ سدا اپھُر, اڈول, جل وِّچ مین واںگ رس بھِّجے, رس گُّجھے, رس ڈُّبے, رس رُوپ هُںدے هن, پرم نِّسلتا تے سمادھی بی اوستھا هَے, جےهڑی آپنی اںدرلی رسک سُتںترتا تے آتم رس لینتا وِّچ بےپرواه هو ٹھهِر چُّکی هَے, ٹِک گای هَے ۔ ِاس ٹِکا دا ناں کوِتا هَے ار کوِتا نِری اّکھراں وِّچ راگ گوںد دا نام نهیں, ِاه تاں ِاک جیون-آوےش هَے, جِهڑا پّتھراں وِّچ, چِّتاں وِّچ, آپنے هّتھ دیآں کِرتاں وِّچ, آپنی پِآر-سےوا وِّچ, آپنے هر کھِآل, کںم کاج وِّچ, جِّتھے کِدھرے راگ-گوںد گُںد دےںدا هَے۔ کوای سماں هُںدا هَے, رس دی پھُهار نَےناں تھیں وهِںدی هُںدی هَے۔ هوٹھ کھُلھے هُںدے هن تے اُناں تھیں بھرے رس منُّکھ دا رںگ تے لالیآں باهر هو رهیآں هُںدیآں هن ۔ اُس وکت اُه کوِتا دے آوےش وِّچ هَے اَوهدی ناڑ ناڑ اُّٹھدی هَے, اَوهدی چھوه راگ گوںد هُںدی هَے, اَوهدی تّک وِّچ اسر هُںدا هَے ۔ جیون دی کوای اوستھا جِس وِّچ ِاه رّبی دَےوی چھوه هَے, اُه کوِتا دی اوستھا هَے۔ اَوس تھی هِٹھاهاں بھاوےں کِنّا ڈھول ڈھمّکا هووے, کُچھ هووے کوِتا نهیں هو سکدی, بھاوےں کوای سِر تھیں پَےر تّک اُلٹا پِآ هووے۔۔

سو کوی-چِّت سدا آپمُهاری نِّسلتا وِّچ هُںدا هَے, "بھولے بھاو مِلے رگھُرايا", اُهدے جیون دی جِگری لوڑ ِاه هَے تے ِاه سُوجھ اُهنُوں رّب نے آپمُهاری دِّتی هُںدی هَے ۔

سرلتا ےا اںدر دے گُوڑھے رںگ دی سچاای جِهنُوں کهِںدے هن, اُه ابھول جِهی اوستھا وِّچ اُهدی تبیات دا رںگ هُںدا هَے, سارا دِّسدا جگت اُهدے دِل شیشے تے پَے پَے باهرلے دی اناتمتا تِآگ کے اںتریو دی آتمتا بندا هَے تے کِسی پدارتھ دا باهروں اُّٹھ کے ساڈے اںدر وڑن تے وڑکے اپدارتھ هو ساڈے چِّت دے لوڑیںدے رس وِّچ سما جان دا ناں رس هَے۔ ِاک سماں کوی تے چھاںدا هَے جد کُل چیجاں رّب-رُوپ وِّچ لین هو رّب وِّچ سما, رّب رُوپ هو جاںدیآں هن۔

اُه گھڑی جےهڑی کوی-نَےناں, فکیر-نَےناں دے سدکے, بکھشے هواے بںدِآں دے سدکے, هر چیز اُّتے جوبن واںگ آاُںدی هَے, اُه کُچھ تھیںن-اتھیںن, هون-انهون جِهے دا وےلا رںگ رس دا هَے, اُهو رس هَے ۔ ِاه بھےت کےول سّچا رسِک کِرت والا پارکھی چِّت جان سّکدا هَے۔ آپاں نُوں تاں کِسی کھواهِش ےا سںکلپ دے پھلیبھُوت هون وِّچ رس دِّسدا هَے۔ چاهوان نُوں تیمیں مرد دا مِلاپ, بھُّکھے نُوں روٹی, وِّچھڑے بّچے نُوں ماں, گریب نُوں دھن, راجے نُوں بادشاهی, سِپاهی نُوں مَےدان جںگ, گُلام نُوں مالک دی کھُشی, ِالم والے نُوں اُهدی انےک لوڑاں دی پُورنتا آد, جِنھاں نُوں هِںدُستان واسیآں نے سِںگار, وَےراگ, کرُنا آد رساں وِّچ وںڈِآ هَے اُه رس نهیں هن, اُه تاں ِانسانی فِترت دے ولولِآں دے اُتار, چڑھا آد هن۔ ِاه پُرانے لوکی چِّت دے پل چھِن دے ٹِکا, بھوگاں آد دی کھُشی وِّچ آاے ٹِکا نُوں رس منّدے هن ۔رسِک کِرت ارتھات کوِتا تد ارںبھ هُںدی هَے, جد ِانسانی , پھِترت جِهدا ٹھیک ناں هَےوانی پھِترت هَے تے ساڈی تے پشُوآں دی ِاکو جِهی ساںجھی پھِترت هَے, جھڑ جاںدی هَے۔ شِںگار, وَےراگے, بیر تے کرُنا رس آد سبھ هَےواناں پر بھی آاُںدے هن۔ هَےوان جد منُّکھ وِّچوں نِکل جاںدا هَے تد اُه بےهوشی دی هوش آںدی هَے, تد اُه تبیات دی سپھاای, سچاای, سرلتا, آپ مُهارتا, سهج سُبھا نِشلتا, اگےات جِهی مگنتا, "جیںدی مَوت'' ورگی اٹھ پهری بےسُّدھتا جِهی والی جیون-اُچاای پراپت هُںدی هَے, جِس وِّچ کوی-چِّت دا کراماتی, سکںدری جامےں جم تھیں ودھ کرتاری, کرامات والا, کادری تاکت والا, آوےش گرهِن کرن والا اکسی شیشے ورگا گُن, سُهنّپ دے پرکاش دے اسراں دا جانُو تے چونُو تے بھو ورگا اُپجااُو آد گُناں والا هو نِکھردا هَے ۔۔

ِاس آلیشن اُچاای والی کوِتا ارتھات سادھ-بچن جےهڑا کِ سدا اٹلادھا هُںدا هَے, بانی هُںدی هَے, نِرول آتمتا هُںدی هَے, ِاّتھے تے اّگے سهاِاک هُںدی هَے, مَوت تھیں پرے دےش دی اُه جیون-سواس دا اںدرلا گیت هَے ۔۔

کوِتا سِرپھ اںدر دی اوستھا دا ناں هَے, جِس وِچ دھُری-بانی آپمُهاری روم روم وِّچ پروای بولدی هَے ۔ ِااُں اسی آپنی بولی وِّچ کُچھ دّس سکدے هاں کِ کوِتا رّبی چرِّتر هَے, ِاه رّب هون دا ِاک سواد هَے, جےهڑا بںدے نُوں بںدا کهِ کے بںدے دے رُوپ وِّچ نهیں آ سکدا۔ کوِتا لِکھن ےا گان والی چیز نهیں, آوےش هَے, جِهنُوں کُّل رسِک-کِرتاں گااُںدیآں هن, کُّل ناچ نّچدے هن, کُل جیون دے سِّٹے سِّدھے اُّچے هو ٹولدے هن, تے ِاس تھیں تھّلے دی سبھ کوِتا جِس وِچ کُل دُنیآں دے کوی, چِترکار آدِکاں دیآں کرنیآں هن, کالیداس تے شَےکسپیار آد سبھ ِاک سکُول دے مُںڈے هن, جےهڑے آپنے ِاس ےتن وِّچ هن کِ کِسی تراں کوِتا دے رّبی رںگ نُوں پهُںچ سکیاے ۔

جِوےں کنک دا سِّٹا پرکاش نُوں تّکن دی تاںگھ وِّچ سِر اُّچا کردا هَے, تِوےں ِاه سب هَےوان-ِانسان کوی, سُورج نُوں تّکن دی چاه وِّچ سِر کّڈھ رهے هن, پر جِس ارتھ وِّچ کوی-چِّت دا اسیں زِکر کر رهے هاں, اُس ارتھ وِّچ ِاه وّڈے وّڈے دُنیآں دے منّے پرمنّے کوی هَےوانی-ِانسان وِّچ بس وّڈے هن, ِانھاں دی اںترےامتا بس هَےوان رُوپی کیڑِآں دے دِلاں تّک هَے ۔

پھِترت دے هَےوان-ِانسانی کاںبِآں دے رںگ نُوں آپنے اںدر بھر بھر باهر کّڈھنا تے ِااُں اپنے جِهے هَےواناں دے بھاواں دا جانُو هونا بس ِاک سُرکھاب دا پر, ِاه لوک آپنی پگڑ وِّچ لگا سمجھدے هن کِ ِاک سیما هو گای۔ کی ِاس هَےوان تھیں اسیں اّک تھّک نهیں گاے ? کی اّج تک دیآں کرتُوتاں ِاهدے ِاتِهاس وِّچ ساریآں پھاش نهیں هوگیآں? کی ِاه نِری مِّٹی دی ٹوکری تے نِرا پُرا هَےوان تھیں ودھ هور کُچھ بِنا واهِگُرُو دی بکھشش دے کدی هو سکدا هَے ? اسی تاں ِاس هَےوان نُوں دھرت اُّتے چھّڈ کے, جرا اُّتے هوا وِّچ چڑھ کے دےوتا مںڈل دے اںدرلے دِلاں دی کھبر لوچدے هاں ۔ سانُوں هَےوان-پھِترت دے اںدرلے بھےتاں نُوں جانن دی باهلی لوڑ نهیں۔ آدمی دا پڑھن دا سبھ تھیں وّڈا وِشا جےهڑا کِها جاںدا هَے آدمی هَے, اُه آدمی هَےوان نهیں اُه "آپے ديو" بںدا هَے۔ جے ِاس بھےت نُوں هَےوان-آدمی کرکے سمجھِآ جاںدا هَے تد گلت هَے, اُه رس-آدمی هَے, اُه رّب-رُوپ هَے, سبھ تھاں وّڈا وِشا ساڈے پڑھن ےوگ رّب هَے۔ کوِتا ارتھات کوی-چِت دی نِشچل اوستھا رّب-رُوپ اّگے وِچھِآ شیشا هَے, اَوس اُّپر ِاس هَےوانی دُنیآں وِّچوں, نِرے تے نِرول رّب کِنکے نِکھار کے اںدر لاے جاںدے هن ۔ اَوتھے سپھٹک منی والی پاردرشتا هَے ۔ ستھُول ماےاوی جگت دی مَےل اَوتھے رهِ نهیں سّکدی, سُهنا کوی-چِت شَےکسپیار واںگُو لےڈی مَےکبتھاں دے هَےوانیات نال رگڑ کھان دے آپنی اُچاای کرکے اسمرّتھ هُںدا هَے ۔ کوی-چِت اَوس گںد وِّچ جا کے بدبو نال مرن تک پهُںچدا هَے۔ منِّآ, کِ شَےکسپیار نُوں پڑھ کے هَےوانی ِانسان نال تے دُنیآں دیآں اکلاں شکلاں, نکلاں, چںگِآایآں, بُرِآایآں نال بڑی واکپھیات هو جاںدی هَے, پر اسی تاں دُنیآں داراں دی هَےوانی-اکل تے هَےوانی کرتُوتاں, کھِآلاں, ولولِآں تھیں اّکے هواے هواے اسی اَوه ِالم نهیں لوچدے, جِهڑا شَےکسپیار آد سانُوں مّلوملی وی ساڈے اںدر واڑدے هون۔ کوی اَوه ِاس اںس وِچ کهے جا سکدے هن, کِ جِس تراں کوی دا چِّت رّبی ولولِآں تے جھاوےلِآں نُوں آپنے اںدر سِںجر سِںجر نویں تراں مُڑ اُناں بیآں دا اُپجااُ هُںدا هَے, ِااُں هی شَےکسپیار تے کالیداس آد دا چِّت هَےوان آدمی تے هَےوان کُدرت دے سااے آپنے اںدر لَےکے وےهلیآں گھاڑاں کر باهر لَے آںدے هن۔ِاه کوی دُنیآں دی ِاک نای ار آپنے چِّت اُپجی دُنیآں دی تسویراں کھِّچ کھِّچ سامنے رّکھدے هن, پر جِس کوی-چِت دا اسیں زِکر کردے هاں, اَوس لای جِوےں هَےوان آدمی دے رُوپ رںگ تے هَےوان کُدرت دے رُوپ رںگ ِاک اُپجااُو رس کِرت دی سامّگری هن, تِوےں هی ِانھاں کویآں دے چلِّتر بھی رُوپ رںگ آد لااے ماےاوی سامّگری هن۔ ِاس سامّگری وِّچوں کوی-چِّت رّبی سُهنّپ, رّبی دِل دے گُناں دے هیرے پرمانُوآں نُوں آپ-مُهارا الّگ کرکے آپنے اکهِ رس دی کرتارتا نُوں سِّدھ کردا هَے, پر کوی-چِّت سدا رّبی-چِّت دے اںدر دی هِلجُل نال ِاک سُر هُںدا هَے تے شَےکسپیار کالیداس آد هَےوان مںڈل دے اںدر دی هِلجُل نال ِاک سُر هُںدے هن, چِّت دے شیشے شیشے وِّچ پھرک هَے ۔۔

جِّتھے شَےکسپیار آد آپنے چُگِردے دی جیون هِلجُل دے اسراں هےٹھ آںدے هن, اَوس تھیں اُلٹ کوی آپنے چَوگِردے دے اسراں تھیں آزاد تبیات هُںدا هَے۔ سونے دی ڈلی چاهے ٹھوس چاهے پِآلی هووے, چاهے چِّکڑ وِّچ هووے, چاهے راج سِںگھاسناں تے آپنے اںدر کدی مَےل وڑن نهیں دِںدی,

تِوےں هی کوی-چِّت, کُچھ اَےسا درِڑھ آتمتا آتمسّتا آتمرستا وِّچ جاںدا هَے کِ چاهے ترےل واںنگُو کِنکا کِنکا ِاک پھُهار جِهے رُوپ وِّچ وگ تُرے, چاهے هِمالا دی بّجر چِٹاناں واںگ سِّدھا اُّچا هو تُرے, اُه آپنے سُبھااُ وِّچ سدا کاِام هُںدا هَے ۔ هوا, گرمی, سردی, هَےوانی ولولِآں تے کاںبِآں ِاںدریآں دی پربل لوڑوںدیآں کھِّچاں دے تُنکے آد سبھ آپنے اسر پاںدے هن, پر جِوےں بّدلاں دیآں شکلاں بھاوےں نیلے تنے کھڑے اکاش نُوں گھڑی دی گھڑی جِنّاں بھرن ےا آسکت کردیآں دِّسن, پر اکاش ِاس تراں دے سدمے جھّلدا, هور هور نویں نویں آپنی آتم سُهج وِّچ مُڑ مُڑ نِکھردا هَے, ِااُں ِاه سبھ بّدل, شکلاں, بّدل رںگ, بّدلاں تے بِجلیآں دی گھنگھور, میهاں دے شور ونّ ونّ سوےر شام دیآں پل چھِن هُںدیآں سُهنّپناں آکاش دے گهِنے بن جاںدے هن۔ سِںگار, وَےراگے, بیر تے کرُنا رس آد ساڈے کوی دے الںکارِک رںگ هن ۔۔

کوی-دِل تے چِّت سدا کّجِآ هَے, اَوهدے ِارد گِرد سدا اَوس تراں دا پرلَےای هنےرے دھُںدھُو-کاراں جِهاں دا پردا هُںدا هَے, جِهدا رُوپ اسی چِنّھ ماتر دّس آاے هاں ۔ جد کُدرت آپنی برپھانی کِسی چوٹی نُوں نویں وِآهی وهُٹی واںگ سجا کے گھڑی دی گھڑی چھااے بّدلاں دے پردے نُوں اّدھا کھّبے ادھا سّجے کر درساںدا هَے تے نالے سُورج دی ٹِکا اُس رسِک کِرت تے نُور دے پھُّل ورساںدی نزر آاُںدی هَے, ِااُں هی کوی-چِت, کوی-دِل, کوی-رس دی کِرت دا جھاکا سانُوں کدی کدی کِسی سواںتی نچھّتر دی گھڑی, بس ِاک پل چھِن لای نسیب هُںدا هَے ۔۔

کوی-چِّت ِاک چِّتر کھِّچن والی بُّت-شالا هَے, جِّتھے مادا-جگت, مُردا-جِںدگی, رُوهانی جگت دی سدا جیوی جوت-زِںدگی دی سامِّگری هَے, نا سِرپھ رُوپ, رںگ نُوں پرمانُو رُوپ کر رّبی گُناں نُوں چُن چُن آپنے اںدر بھردا هَے, اُه هر ِاک رںگ, چال, تھّرراهٹ, کاںبے, هِلجُل, بھروّٹے تے اّکھاں دے ِاشارِآں, ندراں دے ارتھاں آد, سبھ نُوں آپنی هںس والی شکتی دوارا پرمانُو پرمانُو کر سُّٹدا هَے تے اُس وِّچوں ِانھاں زِںدگی دے چُّپ-چالاں, کاںبِآں تے ِاشارِآں تے سَےنتاں دے وِّچوں رّبی-پرمانُو کّڈھکے چُنکے آپنے دِل دیآں لُکیآں تَےهاں وِّچ رّبی چِّت رُوپ کر اکّٹھا کردا هَے ۔۔

جِس تراں ِاس هَےوانی جیون کھےتر تے هَےوانی کُدرت دے چُگِردے وِّچدی لںگھدے اساں کوی-چِّت نُوں رُوپ, رںگ تے نانا شریری جیون دے بھُوتِک مادا من دی هِل جُل آد نُوں پرمانُو کردے تے چون کردے تّکِآ هَے, ِاسی تراں هُن اسی ِاهنُوں ِاس پدارتھی چُگِردے دے کرم کھےتر وِّچوں لںگھدے دےکھ سّکدے هاں ۔ِاه سونے دی رےکھ جِّتھے وّگے آپنی چمک وِّچ هُںدی هَے, ِاهنُوں کوای آدمی پِتل آکھ نهیں سکدا ۔۔

کوی-چِّت کرماں بھوگاں, جوگاں, گرهِستھاں, پاپاں, پُنّاں وِّچوں دی لںگھدا آپنے کرماں نُوں وی پرمانُو پرمانُو کر سُّٹدا هَے, تے کےول رّبی کرم دے پرمانُو مِکناتیس واںگ اُس نال رهِںدے هن, باکی سبھ آپ-مُهارے جھڑ جاںدے هن۔ کوی سدا کرماں دی سےجل تھیں انبھِّجا هُںدا هَے, لوکی هَےوان لوکی بڑے دھوکھے کھاںدے هن, من دے پدارتھِک وِچاراں دے مارُو رُوهانی کرِشمے تھیں ناواکپھ هُںدے هن, شرابیآں واںگ پارتھِک بےهوشی وِّچ کُچھ دا کُچھ کهِںدے جاںدے هن۔ کوی-چِّت تلوار چُّک جد ماردا هَے تے مَےدان جںگ وِّچ ِاک جرنَےل تے سِپاهی واںگ کّپڑے پااے کاتلاں جراراں والے کهِر کرم وِّچ دِس آاُںدا هَے, تد ِاناں مواے مارے بںدِآں دی پارساای تے پےار, پاکیزگی آد کںب اُّٹھدے هن ۔ مواے مناں نُوں هَول پَے جاںدا هَے, کِ هَےں ! رّبتا کدی کتل کرن وِّچ وی هو سکدی هَے ?

ِاه بےهوش شرابیآں واںگ آپا تاں سمجھ نهیں سکدے, تے چمگادڑ واںگ پُّٹھے لٹک رّب تے اُهدی رّبتا نُوں پهِلے هی ِاک مِت والی چیج ےا گُن مِتھ چُّکے هن, تے بڑبڑا رهے هن کِ کی رّبتا کتل کرن دے کںم وِّچ وی دِس سکدی هَے? تے ِااُں سُّتی سُّتی بڑ بڑاںدی ناستکتا وِّچ سدا رهِںدے هن تے اَوسے پَےمانے وِّچ رب تے رّبتا نُوں وی رّکھ وےکھدے هن ۔ جیںدی چیز نُوں مُردا جِها بناکے آپنے من وِّچ لٹکا آپنی رّبتا تے کھُش هُںدے هن, گٹکدے هن کِ اساں رّب پا لِآ هَے, هور رّب هُن کِدھرے نهیں رِها۔ کھَےر ! ِانھاں موياں کاِاراں اج کل دے پارساواں تے پَےگںبراں نُوں اسی اُناں دے وزُو تے کُوزے وِّچ هی چھّڈ کے آپنے کوی نُوں تلوار پکڑی دےکھدے هاں, کوی-چِّت اَوتھے سوادھان کھڑا هَے تے جںگ کرم پھُّٹ پھُّٹ پرمانُآں دے ڈھےر لّگدے هن, پربت پرمانُوآں دے جگمگ کر رهے هن تے کوی-چِّت تاں جںگ نهیں کر رِها ۔ کرم کھےت وِّچوں رّب چُن رِها هَے, اَوهدی تاں اںدر رُوه دی کوای لوڑ پُوری هو رهی هَے ۔ ِاه سبھ جںگ کرم ےا هور کرم اُسی آپمُهارتا نال هو رهے هن, جِس نال ِاس پارتھِک چُگِردے وِّچ پربت بن تے انبن رهے هن ۔ سمُںدر بھرے جا رهے هن تے سّکھنے هو رهے هن کی کُدرت دے کرم تے کی منُّکھ دے کرم, پارتھِک دُنیآں دے کول پارتھِک هن, تے جِس تراں پرِتھوی دی جیآلوجیکل تبدیلیآں کِسی وهے هُکم وِّچ بےبس چّل رهیآں هن, ِاس تراں ِاه پارتھِک کرم کھےتر دی چال وی کِسی هُکم وِّچ بےبس چّل رهی هَے ۔ کوی-چِّت سدا اکرَے هَے, اُه سرپھ دِّس رِها هَے, کِ کرم کھےتر وِّچ کھڑا هَے ۔ اسلی اُه, رسِک کِرت دے گُپت مںدر وِّچ چُّپ آپمُهارا ِاک کرتار هَے, تے سدا ادرِشٹ هَے ۔۔

ِاهو کوی پَےگںبر هو جاںدا هَے, جد اُّپر دے راگ جھاولے زرا کِسی انےمی باهُلتا وِّچ پَےن لّگ جاںدے هن ۔ ِاه کوی پھکیر هو جاںدا هَے, جد اںدر دی کھِّچ ٹُّٹ کے پَےںدی هَے تے بِجلی واںگ مِکناتیسی نےم نال ِاه گُرُو چرناں نُوں سدا لای چموڑ دِںدی هَے ۔ ِاه کوی چِّترکار, ِاهو کوی بُّت-گھڑنهار رسک کرتاری هو جاںدا هَے ۔ کوی-دِل بھری دُنیآں وِچ اکّلا هُںدا هَے تے رُوه دی اکّل وِّچ اُهدی آپنے ستِسںگ دی بھری دِوے دُنیآں هُںدی هَے, کوِتا چاهے لِکھے چاهے نا لِکھے, کوی سدا رسدا کرتار هُںدا هَے۔اَوهدیآں نجراں, اَوهدی ٹور, اَوهدے بول, سهِج سبھا گّلاں سبھ کوِتا هن ۔

کُچھ پتا نهیں کِهڑی گّل, کِهڑا کرم, کِهڑا چوهل تے کِهڑی لگن کوی نُوں اُکساوےگی تے اَوس اُکساوٹ دا پرینام پتا نهیں کد گھڑی باد کِ ۲۰ ورِآں باد کُچھ چیز پرگٹ هو باهر آوےگی ? کوی سدا ارُوپ رّب نُوں رُوپ-مان کردا هَے تے رُوپ-مان نُوں ارُوپ کردا هَے ۔۔

کوی جن سدا آپنا نےم تے کانُونّ آپ هُںدے هن, اُنھاں نُوں باهر دی لوکاچاری تے دُنیآداراں والی, وِوهارک نیتی تے دھِآن پھوکی اکل اُّکا لوڑ نهیں هُںدی ۔ پرتیت ِاںو هُںدا هَے, جِوےں اُه بےاسُول, انےمی تے باولے جِهے لوک هن, جِنھاں نُوں دُنیآں والا ِاکھلاک وی کاهلا پاںدا هَے ۔ اُهناں دا ِاکھلاک کِسی شریات دیآں لکیراں اںدر نهیں مِٹدا, اّج کُچھ کهِںدے هن کّل اَوس تھیں اُلٹ کهِںدے هن۔ کُچھ اجلی لا-مکانی جِهے لوک هن, جِّتھے دُنیآں والِآں دے سادھارن آچرن تے سبھےتا دے کھںبھ سڑدے هن تے وّڈے تھیں وّڈا اّچھے تھیں اّچھا دُنیآں والِآں دا آچرن کوی-دِل نُوں کوای ِاّک اّدھ جیںدا پرمانُو هچھاای دا دِںدا هَے تے اُّنا کُ اُنھاں نُوں چوراں ےاراں مںگل مُکھیآ دے ولُوںدرے جیون کتھا تھیں وی لّجھ جاںدا هَے ۔۔

جد دُنیآں والے کهِںدے هن, پھلانا بڑا اّچھا آدمی هَے

کوِتا وِّچ, ِاه کوای پرشںسا نهیں جِس تراں کِّکر نُوں کِها کِّکر هَے, اّچھا هونا کوای هچھےاای نهیں, جد تک هچھےاای کِسے جیںدے رںگ وِچ چّل نهیں رهی, ڈااینَےمِک نهیں تے آپنی چال وِّچ اَوه بھرے کٹورے واںگ اڈول نهیں, جےهڑا روال چال چّلدی گھوڑی تے چڑھے جوان دے هّتھ وِّچ ڈُلھدا نهیں۔ِااُں جےهڑی اچھاای تیبرتا وِچ رںگ تےج چال والی تے تےج ٹھهِرااُ والی نهیں, اُه مُردا هچھےاای ِاسی کںم نهیں۔ ِاس مُردا, کاںباں تے جُںبش رهِت, هچھاای تھیں تے هِلدی چلدی بُرِآای جِآدا رّبی پرمان والی دھات هَے, کُچھ هووے بھاوےں اُه بُرِآای چِّکڑ وِچ تھیں لںگھ رهی هَے, سدا مںزل مارن والی بُرِآای, ِاک هّٹی تے لُون, تےل, سبُون, تولن والی هواای تھیں بڑی وّدھ امولک هَے ۔۔

سبھ منُّکھاں وِّچ تھوهڑا باهلا کوی-چِّت هَے, پر اُنھاں آپنا اکس شیشا گلت چیزاں دے پربھاو کھِّچن ول موڑِآ هويا هَے ۔ دُنیآں وِّچوں چوٹی دے لوک شَےکسپیار تے کالیداس ورگے کوی اُهو پلےٹ کُدرت جِس وِّچ هَےوان-ِانسان وی شامل هَے, سِّدھا کر آدمی دے اںدر دی اںتےاتما دے کرِشمے کردے هن, پر ِاه وی هالے دِو کوِتا دے رُخ دے پربھاو نهیں هن ۔ کوای کوای, کدی کدی جھاولا آپمُهارا پَے جاںدا هَے, اسل تاں کوی-چِّت اُه هَے, جو آپنا چِّت چھُپا لُکا کے, کالے پردِآں وِّچ بںد کرکے کےول رُوهانی تبکِآں دے رهِن والے دےوتِآں دے دِلاں دے ولولِآں تے پربھاواں وّل رُخ کر اُپرلے هُکم-دےساں دے پربھاواں وِّچ رّکھدے هن تے اُنھاں نُوں مُورتی-مان کردے هن, ِاس ارتھ وِّچ سِوااے مهاںپُرکھاں, سادھاں تے رّبی اںش والے نِتے اوتاراں دے کوای هور کوی-سِںگھاسن تے بَےٹھ نهیں سکدا, تے دھُر دی بانی کےول کوِتا دا درجا رّکھدی هَے, باکی نهیں ۔۔

گُرُو ارجن دےو ساهِب جی نے هور گّل تھیں چھُّٹ اپنی پارکھی چون سِرپھ بانی رُوپ کوِتا دی کیتی هَے۔ نِری کوِتا نُوں سّچی بیڑ وِچ نهیں چاڑھِآ, پر گّل اسل ِاه هَے, کِ دِّسدی دُنیآں دے کوی دا مزمُون بنے تاں اپھسوس هَے! ِاه تاں هر چِّت دا آپنا دِسدا پِسدا وِشا هَے تے جے زرا وی ِاکاگر هو کے دُنیآں دے رںگاں وِچ سَےر کرنا چاهے تاں آپنی کھُّلھ وِچ آ کے کھُّلھا کر سکدا هَے۔ مَےں هی تاں تیمی, مرد, چور, ےار, جواریآ, بادشاه, امیر, پھکیر هاں۔ بھےس بدلِآ تے جِس دِل دا هال چاهو مَےں کھُد آپ اُه هو کے دس سکدا هاں, چںد مِںٹاں دی کھےل هَے۔ مَےں سبھ کُچھ بن کے اُسی تراں دے کںم آپ-مُهارا کر سکدا هاں۔ ِاه کوای کٹھِن گّل نهیں, کٹھِن گّل هَے ادرِشٹ وِّچ, آپنے تھیں اُّچے جیون دا جانُو هونا, اُهدا پتا کوی پاسوں اسی پُّچھن دے هّکدار هاں, پر اُه نا شَےکسپیار نا کالی داس کوای هُںدا هَے۔ کاهدے کوی هواے ? شَےکسپیار پراسپیرو تھیں وّدھ تے هَےملِٹ دے آپنے مواے هواے پِاُ دے پرےت دےکھن تھیں وّدھ هور کوای ادرِشٹ دےساں دا هال نهیں دّس سکِآ ۔ کالیداس ِانّا دّسدا هَے, کِ سُهنّپ اُّپروں آاُںدی هَے, پر پھِر سِواِا شِںگار رس دیآں اُّچیآں تسویراں دے کی هور کھِّچدا هَے ۔ ِانھاں تھیں تاں بھرتھریهری بڑے اُّچ پااے دا کوی هَے, هور نهیں تاں ِانھاں دی کوِتا نُوں کںڈ دےن وِّچ تاں شےر هَے ۔۔

اںجیل دی کوِتا نال پّچھمی دےس دا کوای کوی نهیں پهُںچدا ۔ اُپنِشداں دی کوِتا نال کوای هور سںسکرِتی کوی نهیں پهُںچدا ۔ کُران دی کوِتا سدا لای کُّل اربی تے پھارسی کوِتا تھیں مهان اُّچی رهےگی ۔۔

سری گُرُو گرںتھ ساهِب جی وِّچ چڑھی بانی مَوت, تھیں باد رُوه دی دَےوی ساتھن هوای, مدد کردی جا رهی هَے تے ِاه بانی دھُر ادرِشٹ دےساں وِّچ کیرتن رُوپ وِّچ گُوںج رهی هَے ۔۔

4. مزھب

مزھب  سبھ تھیں اُّچا, سُّچا تیکھن تے جیںدا دھِآنی پِآر هَے۔ ِاس اںدرُونی اُّچی سُرت دے کھےت نُوں رسماں, رواجاں, کانُونّاں, پاپ, پُنّے دیآں بهِساں, جگت دی اُتپّتی تے لَے هون دی پھِلاسپھی تے جھگڑِآں وِّچ سُّٹ کے کدی کُچھ کهِنا, کدی کُچھ کهِنا تے من گھڑت گّلاں دیآں کُوڑیآں اُلجھناں وِّچ ِاه بھُّل جانا کِ مزھب ِاک دھِآنی پِآر هَے, ساڈے, آپنے نوےں ولولِآں تے جزبِآں دا نتیجا هَے- هر کوای کِسے نا کِسی پِآر وِّچ رهِںدا, جیںدا تے سواس لَےںدا هَے-آپو آپنی ستھِتی مُتابک هر ِاک بںدے دا آپنا اںدر دا مزھب ارتھات پِآر دی ٹےک, بندا هَے۔ ِاه ٹےک آپ-مُهاری بندی هَے ۔ ِاه جےهڑی گّل هَے ناں, کِ پھلانا هِںدُو, ایساای, مُسلمان ےا سِّکھ ےا باُوُدھ ےا جَےن هَے, ِاک کتھنی مات گّل هَے, هو سکدا هَے کِ ِانھاں وِّچوں بهُ سارِآں نُوں مزھب دی کَےڑ هی نا هووے ۔ ساری اُمر کای ناں دھر دھر ِاک کِسم دی مِّٹی لِبڑی جهالت دی بےهوشی جِهی وِّچ لںگھ جاوے ۔ مزھب تاں اںدر گُوںجدا کوای پرکاش ورگا ِاشک هَے, اُه چھُپِآ نهیں رهِںدا, گُرُو نانک ساهِب ِاس هِںدُستان مُلک وِّچ ساری اُمر پھِردے رهے تے بڑے بڑے مںدراں وِّچ گاے, بڑیآں بڑیآں مسیتاں وِّچ پھِرے, پر سبھ پاسے جهالت دی بےهوشی تّکی, مزھب ِانّا اُّچا تے دِل وِّچ لُکِآ کوای بهُ-مُّلا دِوے بھاو هَے جِهڑا گُرُو نانک ساهِب نُوں کِدھرے نا دِّسِآ ۔ کاںشی وِّچ بڑے بڑے پڑھے لِکھے پںڈِت تھال وِّچ دیوے بال ِاک پّتھر دے کرُوپ بُّت اّگے آرتی کردے آپ نے دےکھے, آپ نُوں سبھ کُچھ کُوڑ دِّسِآ, آپ نے "گگن مَے تھال آپنی کاسمِک, انےک اکاشی, آرتی اُّچارن کیتی۔آپ نے مسجِد وِّچ کازیآں نُوں ایمان دے کےںدر تھیں پرے گاے هواے دِّسے تے اُناں دی نِشا کیتی, کِ اُه نِماج تے ِاسلام نال مکھَول جِها کر رهے سن ۔ آپ نے ماس نا کھان والے سُچمن کرن والے وَےشنواں نُوں اُناں دا وهِم دّسِآ, کِ ِاه مزھب نهیں هو سّکدا, ماس تھیں جںمے, ماس نال پلے, ماس دے بنے, اسیں ماس تھیں کِدھر نّس سّکدے هاں ? جنانی نُوں گُرُو نانک ساهِب کِها هَے, کِ کّچا ماس گھر لِآاے, اسیں کد تک تے کِتھے تک تے کِںنج اَوس پھِلاسپھی دی پتھریلی منی مانک دی نِرجِںد سُچمن اُّپر ٹِک سّکدے هاں ? آپ دے دِماگ نُوں هِںدُستان دے مزھباں تے سکھت گھِنا آای۔ مزھب اَوه نهیں جِس نال اسیں دھوکھا کما سّکیاے ےا آپنے آپ نُوں دھوکھا دے سّکیاے, مزھب تاں اَونا هی سانُوں لبھدا هَے, جِنّا ساڈا آپنا وِّت هووے۔ کامی دا مزھب کامنی, نامے دا مزھب پریت مُراری۔ جے اسیں پِّتل هاں تاں اسی پِّتل هی هوایاے, مُلّمے دے سونے دا گِلٹی کںم آپنے اُّپر کرکے کُوڑا پاج کرکے آپے نُوں دھوکھا نا دےایاے۔ اُمر کھِآم نے آپنی ِاک رُباای وِّچ دّسِآ هَے, کِ ِاک لںمی داهڑی والا, ساوے رںگ دا هزرتی لںما چولا پايا, تسبی هّتھ وِّچ مَولوی, ِاک پهلوی گان والی نُوں راه وِّچ مِلِآ ۔۔

مَولوی-تُوں کَون هَےں ?

گان والی-مَےں تاں جو هاں, دیهدی هاں۔

تُوں جو هَےں, اَوهو هی هَےں?  

اکپٹتا, مزھب جد لّبھ پوے, تد سهِج سُبھا پراپت هُںدی هَے, جِوےں ِاک ےاترُو آپنے راه ٹُری جاںدا هَے۔ تِوےں هی مزھب جد مِلدا هَے سانُوں راه پا ٹوری جاںدا هَے, اسیں اّگے هی اّگے پَےر رّکھن تے مجبُور هو جاںدے هاں۔ ِاک وےری ِاک نیلی گھںٹی والے پھُّلاں دی بےل اُگ پای تے لّگی ارداس کرن "هااے رّبا ! مَےں نا اُّگاں, مَےں نا اُّگاں" ۔ اَوه بھاوےں آکھدی رهی, مَےں نا اُّگاں, پر دِن بدِن اُه ودھدی رهی ۔ مزھب تاں کُچھ اَےسی چال هَے, جے اسی چاهیاے وی کِ نا چلیاے اُه چال رُک نهیں سّکدی, ساڈی ترّکی بںد نهیں هو سّکدی ۔۔

سِدک نال آپ-مُهارا آ جاںدا هَے, جد ِاک ابھول کنّےا نُوں اسی مِلدے هاں تے ِاک نَےن مٹکے نال ساڈے ازل دے پِآر پَے جاںدے هن۔ ِاک نِگاه وِّچ سانُوں اَوس پِآر وِّچ , سِدک آپ-مُهارا آ جاںدا هَے۔ ِاسے تراں جد کھُوه تے بھردیآں پَےلسٹین دیآں ےُوتیآں ایسا نُوں وےکھدیآں هن تے اَوهدے وچن سُندیآں هن, اُنھاں نُوں آپ-مُهارا سِدک, ےکین, ایمان اَوس مهاںپُرکھ پر آ جاںدا هَے۔ کوای اکل دے سمجھَوتے نال نهیں, رُوه رُوه نُوں سریراں وِّچوں چھالاں مار مِلدے هن ۔ِاهو جِهے مےلے, سِدک هن۔ بِنا ِاهو جِهے گُرمُکھاں دے مےلِآں اکل مردی نهیں, پھُرنے مِٹدے نهیں, شّک دُور نهیں هُںدے, بھرم نهیں جاںدے۔ رات بِنا سُورج دے اُدے هون دے کتھنیآں تے سوچاں نال تاں نهیں لوپ هُںدی تے جد سُورج اُدے هو آںدا هَے تد رات رهِںدی هی نهیں ۔ مهاںپُرکھاں دے دیدار درشن وِّچ ِاک جیون رَو هَے, جِهڑی ساڈے اںدر آپ-مُهاری وگن لّگ جاںدی هَے۔ ساڈے نَےناں وِّچ انڈِّٹھے سّجناں تے رُوهاں دے دےشاں دیآں لِشکاں دے اُڈارُو جِهے جھاولے مِلوےں مِلوےں پَےںدے هن, پرتیت آپ-مُهاری آاُںدی هَے۔ جِهنُوں اکلاں والے مَوت سمجھدے هن, اُه سِدک والے هور تراں وےکھدے هن ۔ ساهمنے جُو اُنھاں نُوں لَےن لای پرلوک دے دےوتے آاُںدے هن, ِاه جیون تاں اَونھاں نُوں اُس وےلے ےاترا دِّسدی هَے ۔۔

سِمرن اتھوا ےاد ِالاهی جیون رُوهانی هَے ۔ جدوں پِآرا ساهمنے, تد پِآر دے درشن دا نشا روم روم وِّچ وّجدا هَے, هّڈی هّڈی وِّچ کُوک هُںدی هَے ۔ شریراں تھیں اُّٹھ رُوهاں دے مےلے هن تے شریراں دے وی مےلے هن ۔ رُوه مِلے پاچھے شریراں دی چھوه وی گاڑا اےکتا دا مےلا هَے تے جے رُوه نا هی مِلے تد شریراں دے مےلے کوای مےلے نهیں, من مِلے دے مےلے هُںدے هن ۔ تن مِلے دیآں سدا بِرهاں دے درد تے ماےُوسیآں هی هن, تے جد پِآرا اَوهلے هووے تد اَوهدی ےاد هّڈیآں وِّچ گُوںجے, ِاه ےاد سِمرن پِآر دا دُوجا رسرُوپ رُوپ هَے۔۔

سُرت نُوں اںدروں هی کڑاکا وّجِآ, کُچھ هوےا ۔ هالت اَوهو هی هو گای جِهڑی پِآرے دی هزُوری وِّچ هُںدی سی, جِهڑے پرتّکھ مِلِآں دے رس سن ۔ اَوهو پربھاو, اَوهو دِوے ٹھںڈھ, اُه رُوهانی چانن, سریر تاں کدی نهیں اّگے وی مِلے سن, سو اج وی شریر تاں اَوتھے دا اَوتھے هی پِآ رِها, ِاه کَون آ گِآ کِ سُرت نے کڑاکا کھادھا۔ اَوهو رس هو گِآ, بس ےاد وِّچ کُچھ گُںمِآ نهیں, پِآرا ےاد وِّچ نام هو گِآ تے نام کِهڑا, اُه جِهڑا رّب رُوپ آدمی بن آيا, جِهڑا ِاک وےری مِلِآ تے پھِر کدی نا وِچھڑِآ ۔

جِس کدی نا چھّڈِآ مےرے رُوه دا رُوه, سواس دا سواس, مےری جِںد دی جِںد, مےرے کُوڑ دا سّچ, مےرے سّچ دا سّچ, اکپٹتا, سِدک, دھِآن, سِمرن تے نام ِاه هن سبھ تھیں اُّچے تے تیبر پِآر دے وِکاش تے پرکاش, جِهنُوں مزھب کهِنا لوڑیاے ۔۔

مزھب پِآر واںگ, بھاو واںگ, شریرک دُکھ, سُکھ, سُبھا واںگ, جیون-هِل واںگ, جیون بھُّکھ واںگ سبھ نال کِسے نا کِسے رُوپ اںتر, اںش ماتر, ِاک کسر ِاشارِآں واںگ سبھ پاس هُںدا هَے تے اَوسے دے آسرے جیون لںگھدا هَے, بِنا سِمرن, نام, دھِآن, دے کوای پرانی جی هی نهیں سکدا, پر هر ِاک دے هِّسے اَونا هی آيا هويا هَے جِنّی جیون دی اّگ اُس وِّچ پردیپت هَے ۔ ِاک شےرنی جِهڑی ِانّی بھِآنک هَے, کِ هِرناں نُوں مار کے اُناں دی رّت پَےںدی هَے, مُڑ مُڑ پِّچھے مُڑ آپنے بّچِآں ول وےکھدی هَے, اُناں نُوں دُّدھ پِلاںدی هَے, اُنھاں نُوں کِاُں نهیں ماردی? اَونی دےا اُس وِّچ سهِج سُبھا کِاُں هَے ? تے دُوجے پاسے هَےواناں دے دےش وِّچ ِاک دےا دا ِاتبار آاُںدا هَے, اُه اُس شِکاری راجا شِکاری دے چِّلے چاڑھے بان تے هِرن دے وِّچ آپنا دِوس پرکاشمان سریر رّکھدا هَے, "مَےنُوں مار پر اےهنُوں ! نا مار'', کهِںدا نهیں, پر راجے دا بان ڈِّگ پَےںدا هَے, راجے دا رُوه چرن شرن آاُںدا هَے ۔ شےرنی دی دےا آپنے بّچِآں لای تے بُّدھ دےو دی دےا هِرنی دے بّچِآں لای, دووےں کادر دی کُدرت هن ۔ شےرنی دی جِںد هِرن نُوں مار کے کھان دی مجبُوری وِّچ کَےد هَے پر اُس جےهلکھانے دی ِاک کھِڑکی هَے آپنے بّچِآں دا پِآر, اُنھاں دا دھِآن, سِمرن, تے اُس نُوں بھاوےں کِّتھے چلی جاوے آپنے بّچے ےاد هن۔۔

"اُوڈے اُوڈ آوَے سَے کوسا

تِس پاچھَے بچرے چھرِآ۔

تِن کون کھلاوَے کون چُگاوَے

من مهِ سِمرن کرِآ" ۔۔

ِاه کُںجاں جِهڑیآں رُوس دے ٹھںڈھے ساایبےریآ تھیں اُّڈ کے پںجاب وِّچ آاُںدیآں هن, شاِاد چوگا هی چُّگن, ِاناں سوهنے اُڈارُو مهِماناں لای اُپرلا وچن هويا۔ ِاه سِمرن هَےواناں, پںچھیآں, منُّکھاں وِّچ سبھ وِّچ پايا جاںدا هَے۔ ِاه مزھب دا کںم هَے, سُبکتگین نُوں جد هِرنی گھوڑے مگر آاُںدی اُّپر ترس آيا تے اُهدا بّچا چھّڈ دِّتا۔ هور اُّچے کِسی پِآرے دے سِمرن دی گھڑی اُس اُّپر آای, اُهدی اُهو نِماز دی گھڑی سی ۔ دِن وِّچ پںج وےری ! نهیں جے جیون وِّچ ِاک وےر وی نِماز ِاهو جِهی پڑھی جاوے تے ماس دیآں کَےداں وِّچ پاے بںدے شےرنی دی پِآر دی گھڑی واںگ کِسی کھُّلھ جان والی کھِڑکی تھیں اجل دے پِآر دا جھاکا جے کدی آوے تد سِمرن دا سواد بجھدا هَے۔

رامکرِشن پرمهںس نے کِدھرے لِکھِآ هَے, جو هری دا نام لَے ِاک وےری وی جیون وِّچ رُوه دے روماں دے در کھُّلھ جان تاں اهو بھاگ! جِهڑا ٹّبر ٹور والا بںدا آپنے ٹّبر دی پالنا کر رِها هَے, آپا سهِج سُبھا ِاک نِّکی جِهی کھِّچ وِّچ وار رِها هَے, بھاوےں, شےرنی دے سهِج سُبھا مار کے اهار کرن واںگ اُهدا جیون کِنّا هی کَےد هَے, تد وی اُهدا آپنے بال بّچے دا نِّکا نِّکا سِمرن ےاد بھُّل وِّچ وی جاری هَے, لگاتار هَے, ِاهو هی اَوهدا مزھب هَے تے جِهڑا اُه دھّکو دھّکی گِرجے ےا مسجِد ےا ٹھاکردوارے جاںدا هَے, اَوه ِاک آپنے آپ نال دھوکھا هَے ۔۔

اسی هَےران هاں کِ الی جِس هزرت ساهِب دے دیدار پهِلاں کیتے, ےا هور چار ےار پِآرے جِنھاں اَونھاں دے درشن کیتے, اَونھاں لای ِاسلام کی ادبھُت پِآر هونا هَے? کھلیپھِآں دے نِرمان جیون نُوں تے اُنھاں دیآں پِآر وِّچ تڑپدے دِلاں دی بےچَےن چںگاریآں تھیں پتا لّگدا هَے کِ اُناں نُوں ِاسلام دا کِنّا رس آيا هونا هَے, اُس رس وِّچ اُنھاں آپنا سبھ کُچھ وار دِّتا ۔

وار دےنا گلت هَے, اُنھاں پاس اُس رس وِّچ هور سبھ کُچھ چھُٹ گِآ جِس تراں گاڑھی نیںدر آون پر ساڈا سریر تے ساڈے پِآرے سارے اساں تھیں چھُّٹ جاںدے هن, جِوےں مَوت اچانچّک آن پر سبھ ساڈیآں ملکیاتاں ِاتھے هی دھریآں دھراایآں رهِ جاںدیآں هن۔ ِاسلام دی پهِلی کھُشی اَوهو هی مَوت ورگی کھُشی هوای هونی هَے نا جِهڑی ایسا نُوں وےکھ کے مَےری مَےراڈالین نُوں هوای سی, جِهڑی بُّدھ دے درشن کرکے سارے اےشیآ نُوں ِاک وےری هوای سی ۔ بّس گھڑی دی گھڑی نوےں درشن کِسی مزھب دے کِسی کِسی نُوں منُّکھ دے جیون ِاتِهاس وِّچ هُںدے هن, تے جد اُه درشن هو جان تد اَوه سبھ تھاں اُّچے سُّچے سّچے سوهنے سّچ دے دیدار هُںدے هن کِ بںدا اَوس شما دا پروانا هو جاںدا هَے۔ مزھب ِاک بڑی کیمتی اںدر آاے رّب دی هزُوری تے درشن دی سِّک, سِمرن, دھِآن, سِدک, نام هَے, کِ آدمی دا نا کےول جیون, بلک کُل دِّسدا پِّسدا جگت ِاک پِآرے دا پِآر مںدر هری مںدر هو جاںدا هَے ۔۔

"ِاه جگت هر کا رُوپ هَے ۔

هر رُوپ ندری آيا ۔۔

نَےناں وِّچ وّسدا هَے, نَےن کھُّلھدے هن, تد اَوهو, چھهِبر لاای انُراگ رُوپ 'پھَےليو انُراگ' دِّسدا هَے ۔ آپنا هّڈی ماس پِآرا لّگدا هَے, سبھ جگت پِآرا لّگدا هَے, مِّٹھا لّگدا هَے, کدی ےاس, اُداسی گھرِنا, نپھرت, ماےُوسی, بےاُمَےدی پاس نهیں پھٹک سّکدی ۔۔

سب تھیں پِآری وستُو ِااُں ِاه مزھب دی وستُو هَے ۔۔

"ٹُونے کامن کرکے نی,

مَےں پِآرا ےار مناواںگی۔

لا مکان دی پَوڑی اُّپر,

چڑھ کے ڈھولا گاواںگی۔

سُورج اگن اسپںد تارے,

مَےں تاں ِاهو جوت جگاواں گی ۔۔

اچرجتا دا رںگ نِّت نواں وِسماد تے تیکھن پِآر دی اُنماد اوستھا اںدر چھاںدی هَے۔۔

مزھب مهاں پُرکھاں دی دات هَے-

"اےهُ پِرم پِآلا کھسم دا,

جَے بھاوَے تِس دےِا"۔۔

جِهڑی دات هَے, جِهڑی کِسے دی مِهر نے ساڈی جھولی پاای هَے ۔ اُه ٹول, سادھن, آپنیآں چھالاں مارن نال کِس تراں سانُوں مِل سکدی هَے ? کِسی آجڑی دے بکری دے کھُر نُوں مےکھ لّگی هوای سی, بیآباناں وِّچ پھِردی دا کھُر پارس نُوں لّگا, مےکھ سونے واںگ چمکن لّگ گای, لّگا آجڑی انےک پّبراں وِّچ پارس نُوں, ڈھُوںڈھن, سوااے ساری اُمر ڈھُوںڈ کردا پاگل هو گِآ۔ پارس تاں نا لّبھا تے اُه کِهڑا نےم هَے, جو اُهدی بھےڈ دے مےکھ دی رےکھ جاگی۔ جو چیز بھےڈ نُوں چھوه گای, اُه اُهدے مالک نُوں نا پراپت هوای۔۔

ِااُں مزھب دات هَے۔ ِاک آوےش هَے, ِاه سکُولاں وِّچ پڑھاےا نهیں جا سّکدا, ِاه اُپدےشکاں دے وکھِآناں نال سِکھاےا نهیں جا سکدا, ِاه مَولویآں, مَولانِآں, پادریآں تے بھاایآں دے مزھبی پوتھیآں دیآں واهزاں نال سمجھ آ نهیں سکدی۔ هار کے جد منُّکھ نهیں بنا سّکدے, ِاه وِچارے هسپتال تے ےتیمکھانے تے سکُول تے گِرجے کھوهلن دی کردے هن۔

ایسا نے تاں آپنا سُنےها اّکھ دی مٹک وِّچ برِچھ هےٹھ بَےٹھِآں دے دِّتا تے ِاتھوں راایمز جِهڑے سوهنے گِرجے هُںدِآں بھراواں دیآں توپاں ِاک دُوجے نُوں مارن لای چّلیآں تے گِرجے نُوں وی پار بُلاےا, مزھب کِتھے ? جد بھرا بھرا نال لڑدے هن تے لوکی آپنے نوےں تے کمینے جزبِآں نُوں اُلاںبھا نهیں دِںدے, مزھباں نُوں کوسدے هن۔ مزھب تاں کدی بهُوچن هو هی نهیں سکدا, مزھب تاں سدا ِاک هَے:-

هِںدُو اَو تُرک کواُو رافزی ِامام ساپھی,

مانس کی جات سبَے اےکَے پهِچانبو۔۔

کرتا کرم سوای راجک رهیم اَوای,

دُوسرو ن بھےد کوای بھُول بھرم مانبو۔۔

اےک هی کی سےو سبھ هی کو گُردےو اےکو,

اےک هی سرُوپ سبَے اےکَے جوت جانبو۔۔

دےهُرا مسیت سوای پُوجا اَو نِماج اَوای,

مانس سبَے اےک پَے انےک کو بھرمااُ هَے۔۔

مزھب جِهڑا ِانے پِآر دے سمُںدر ساڈے اںدر سُّٹدا هَے, "مَےں اُه هاں کِ پِآر دے سمُںدر روهڑاںگا تے آپ پِّچھے رهاںگا ۔اُه مزھب جِهدیآں نِّکیآں رےشم ڈوریآں واںگ نِّکیآں نِّکیآں سُنهِری چمکدیآں لکیراں ساڈے سادھارن جیون وِّچ وگدیآں هن تے اسی اُناں دے مّدھم جِهے پرکاش دے آسرے جیاُںدے هاں۔

جے اَوه کدی ساڈے اںدر واس کرے تد اسی تاں مر جاںدے هاں, دےوتے ساڈے من تے سریر تے سُرت وِّچ آن وّسدے هن۔ دھرتی هور هو جاںدی هَے اُس مزھب دا نام لَے کے لوکی لڑدے هن-رّب ِاک, بانی ِاک, بںدا ِاک اَوهو هی, تے پھِر جںگ, مزھب کِّتھے? ِاه دات ِانّی امولک هَے کِ ِاهدا وِارتھ نام لَےنا شیلتا تے سُهِردتا دے وِرُّدھ هَے۔۔

مال تُّٹی چرکھا کِںجھ چلے? مزھب بِنا پِآر سںسار وِّچ کد آ سّکدا هَے, چھّڈ کے دےکھو کی هال هُںدا هَے تے اَےوےں پھزُول مزھب دا ناں لَے لَے شےرنی واںگ شِکار چڑھ چڑھ آپنے بّچے مُڑ آن پالنے نُوں منُّکھ دا مزھب کِاُں کهِنا ? منُّکھ دا مزھب تاں هَےوان نُوں چھوه کے دےوتا کردا هَے, هالے اسی منُّکھا جنم تک هی نهیں اّپڑے, ساڈا مزهب کی تے بهِس ِانّے اُّچے مزمُون تے کی?

ٹھیک هَے جانوراں دے سریر تھیں تاں اسیں اُّڈ آاے پر منُّکھ دی شکل وِّچ هالے اسی شےر, کُّتے, بگھِآڑ, لُوںبڑ آد هی هاں۔ ایسپ دیآں کهانیآں ساڈی پھِترت دیآں کهانیآں هن, هالے مزھب کِّتھے ? پر ِاه جرُور هَے کِ کدی کدی ساڈے وِّچوں کوای کوای مزھب اتھوا نام دے درشن کردا هَے تے اُه پھِر کدی نهیں بھُّلدا۔ اُه ساڈے وِّچوں سادھ, بںدا, کھُدا, پراُپکاری هو جاںدا هَے, اُهدی نِگاه نِهال کردی هَے ۔۔

ٹھیک اَےمرسن نے کِها کِ تُوں جانےںگا, کِ تُوں بڑا چّل آےا هَےں, رُوهانی مںزلاں مار آےا هَےں, سدیآں تُوں چلدا رِها هَےں پر سدیآں مگروں ِاک دِن اچانچّک تَےنُوں پتا لّگےگا, کِ تُوں تاں اَوتھے هی کھڑا هَےں, جِّتھوں چّلِآ سَےں۔ 

رُوهانی اتھوا مزھبی, ترّکی تاں کِسی دی ندر نال هووےگی, 'نانک ندری ندر نِهال' ۔ مزھب ِاک جین تھین دے رسِک پرکاش دا سدا چلدا چّکر هَے۔ دےوی دےوتِآں دی چھاےا, منُّکھ دی چھاےا, هر کِسی دی آپنی آپنی شکھسیات دی اںمرِت چھاےا هَے, ِاس بِنا کوای رهِ نهیں سّکدا, جی نهیں سکدا, مزھب نُوں تد تک هی بھُلےکھے نال ِاک سادھن دّسِآ جاںدا هَے, جد تک کوای پُورنتا انُبھو نهیں کر لَےںدا, پر جو پُورن پُرکھ هن, اُنھاں دا مزھب اَوه تاں نهیں جو چور ےار نُوں سُدھارن کھاتر ورنن کیتا جاںدا هَے۔ نِرول اَےبسولُوٹ مزھب تاں کوای اںدر دی سُورج دے آپنے پرکاش واںگ کوای چیج هَے, جِس تھیں سُورج وّکھرا کیتا جا هی نهیں سّکدا۔ بںدے دا مزھب اسل اَوه نهیں جو اُه کردا هَے, جاں جو اُس تھیں کرايا جاںدا هَے۔ اسل مزھب اُسدا اُه هَے, جِس بِنا اُه جی هی نهیں سّکدا, اُسدے سهِج-سُبھا آپ هواے بِنا اُه رهِ هی نهیں سکدا ۔ ِاه هستی دا کوای گُوهڑا اںدرلا راز هَے, بھےت هَے۔ ِاه کوای اںدر دی مرم هَے, جِهدی کھُشبُو سبھ نےکیآں, اشراپھتاں تے پِآر هن تے کُّل مِترتا تے هور سوهنے بھاو هن, مِّٹھت ماکھيوں سبھ چیزاں دا رُوه هَے, بڑا اَوکھا تے بڑا هی سُکھالا هَے۔

جِس تراں مَےں آپ سبھ آپنیآں سمجھاں تھیں پرے هاں, پر دوهاں باهاں آپنیآں نال ِاه کهِکے کِ ِاه مَےں تے گھُٹ آپے نُوں جّپھی پاںدا هاں, تِوےں هی مزھب مےری هستی دا کوای بھرمی بھےت هَے, جِهڑا سمجھ نهیں آاُںدا پر جِس نُوں مَےں آپنے هوٹھاں دے دّب هےٹھ مهِسُوس کرکے آپنے بچناں نُوں سُرت نال جوڑ سّکدا هاں, دےکھ نهیں سّکدا, پر آپنے نَےناں دے چھّپراں هےٹھ اَوس اُردھ کںول نُوں چھوه سکدا هاں تے کپاٹ کھُل جاںدے هن, جور ٹُّٹ جاںدے هن تے اُس پِآرے دے دیدار بِن دےکھے ِاک چھوه جِهی نال هو جاںدے هن۔ سپرش نهیں هو سکدا پر روم روم وِّچ کِسے انڈِّنے دے الِںگن نال مےرا من تے سریر اںمرِت نال بھر جاںدے هن:-

گُرمُکھ رںگ چلُولِآ مےرا من تن بھِنّا ۔۔

جن نانک مُسک جھکولِآ سبھ جنم دھن دھنّا۔۔

مزھب, کاِادے, ِاکھلاک, ِاه کرو ِاه نا کرو دی دُنیآں دی دُکانداری دیآں مُرتبشُدا پھهرِستاں تھیں پرے ِاک کِسی ادرِشٹ دی ٹےک وِّچ جُڑی سُرت دا پرکاش هَے ۔ ِاک کِسی پِآر کےںدر وِّچ جین تھین, هون, رهِن, بهِن دی سهِج-سُبھا کیرتی هَے۔ ِاس وِّچ کوای دِکھاوا, بناوٹ کوای ےتن, جبر, تے کشٹاں, تپاں, دی سِکھاوٹ دا کوای اسر نهیں۔ کُدرت دیآں انگِنت تاکتاں تے زِںدگی نُوں وِکاش دےن دیآں تاکتاں دے سمُوهاں دے سمُوهاں دے 'جور' نال بھری بھاوےں مےری سهِج-سُبھاوتا هووے, پر مےرا مزھب اَوهو سهِج سُبھا سُهج هَے جِس وِچ دِاُدار جد کھڑا هوا نال لگ لگ برپھانی پهاڑاں تے جھُوم رِها هَے, اسی تاں اُس سهِج-سُبھا, سادا, بِنا جور لااے دے اُس اُّپر آای اوستھا اُنماد نُوں مزھب کرکے دےکھ رهے هاں, هااے ! مَےں اُسی کھُشی وِّچ کِس تراں جھُوماں, تے پساری پاسوں نُسکھے بنواکے جے کھانے شُرُو کراں, کِ ِااُں اُه دِاُدار والا اُنماد آوے, سو دےکھ لوو کُدرت دے اسگاه تے انںت وِّچ ِانھاں نُسکھِآں دا کی کںگلا جِها پرینام هَے ?

5. آرٹ

اسی هِںدُستان وِّچ اکلی چالاکیآں ول ِاوےں پاے هاں کِ سانُوں نا کھُدا هی مِلِآ هَے نا سنم, نا ِاس جیون دا سُکھ پراپت هويا هَے تے نا اگلی دُنیآں دا هی کُچھ پتا لّگا هَے, بھاوےں اسی آپنے آپ نُوں لگاتار سدیآں تھیں دھوکھا دےای آ رهے هاں, کِ اسی بڑی اگّم دی رُوهانیات نُوں پهُںچ پاے هاں ۔ ِاه ساڈا اکلی بُکھار تد اُتردا هَے جد اسی جاپان جَےسے مُلک جا کے دےکھیاے, کِ لوکی کِس تراں رهِںدے بهِںدے هن ۔ اُنھاں آپنے باگ کِس تراں سُرگ دے نںدن-بن واںگ سجااے هواے هن ۔ اُناں نے کُدرت نُوں کِس تراں آپنے اںدر وساےا هويا هَے تے آپ اُس اںدر وّسے هواے هن تے اُناں دا جیون کِس تراں مَوت تھیں ابھَے هَے تے اُناں دیآں رِشتاداریآں تے دوستیآں تے پِآر آپے وِّچ کِس تراں پھُل ورگے کومل تے پھُّلاں واںگ سُهنے تے سبک هن ۔ جے اُناں نُوں پُّچھو رّب کی هَے, دُنیآں کد بنی هَے, کِںجھ بنی هَے, کِس بناای هَے? تد وّڈے تھیں وّڈا جاپان دا دانا سِر نُوں کھُرک کے بالک واںگ بِهبل جِها هو جاںدا هَے تے هَےران هُںدا هَے, کِ کوای ِاهو جِهے وّڈے سوالاں تے گّل کرن دا هیےا هی کیکر کردا هَے? نِمرتا, مِّٹھا بولنا تے ادب اُس وِّچ دےوتِآں ورگا هَے۔ اُسدا پرچھاواں کوای نهیں, تے اُهدا پِآر برِّچھاں, پھُّلاں نال تیبر ِاشک دے درجے تک سهِج سُبھا اّپڑِآ هويا هَے ۔ کوای سوانی گھر وِّچ پھُّلاں بِنا جی نهیں سکدی۔ جاپان وِّچوں جے سارے پھُّل پدم تے چَےری اُڈا دِّتے جان, تد مےرا کھِآل هَے جاپانی کَوم مر جااےگی۔ کَوم دی جِںد پھُّلاں وِچ هَے, اُناں دے پربت اُناں نُوں آپے واںگ پِآرے هن, پھُجیےاما دی برپھانی تے دِوے چوٹی جاپانیآں دے پّکھِآں اُّپر هر ِاک دے هّتھ وِّچ هَے, دِل وِّچ هَے, جاپان دے سمُںدر تے کِشتیآں اُنھاں آپنی سُرتی وِچ ِاس دھِآن نال بنّھیآں هوایآں هن کِ اج کل جِّتھے جاپان دا نام جاںدا هَے, اُّتھے اُناں دے سمُںدر تے کِشتیآں دے جھاکے سوهنیآں تسویراں وِّچ لهِردے پهِلاں اّپڑدے هن۔ آپ دے پںچھی آپ دے من وِّچ پھِردے هن, اُناں دے رںگاں دی اُلار, اُناں دا ِالاهی راگ, آپ مُورتی-مان کرکے سِّدھے سادے کھِّچے چِتراں نُوں جان پا دِںدے هن۔۔

هّتھ کوای وےهلا نهیں رهِںدا۔ بتکھاں پانیآں وِّچ تردیآں, چِّتراں وِچ هِلدیآں دِسدیآں هن۔ ِااُں جاپان دے هّتھاں وِچ کرتاری کِرت هَے, پر شاںتی بُّدھ مت دے نِوارن والی ِانّی هَے, کِ آپ دے گھر آاے آپ دے جزیرے دے اںدر آن لهِرے سمُںدر (Inland Sea) ِاک مان سروور هَے, ِاتھے پّچھمی پارکھی آ کے جاپان دی شاںتی دا بھان کردے هن۔ اُه کِنارے پُر باںس تے کّکھاں دیآں چمکدیآں جھُّگیآں جےهڑیآں جاپانی چِّتراں وِچ برلِن ےا نِاُےارک دےکھیآں سن, هُو-بهُو اَوهو هی چِّتر رُوپ چمکدی سادگی وِّچ سمُںدر دے کِنارے پِںڈ رُوپ وِچ هن۔ کاماکُرا تے اےنوشیآ آد, نِکو تے هاکونو آد جِس تراں چِتراں وِّچ دےکھے سن, اُسی تراں هن۔

ِاک شاںتی, جیںدی شاںتی سارے دےس وِّچ جِوےں چنّے دی چاننی رات جھُگیآں تے جںگلاں اُّپر پَے کے اُناں نُوں اپُورو شاںتی وِّچ دھو دِںدی هَے, ِاس تراں دِن دِهاڑی اُس اّدھی رات چاننی دا شاںت پربھاو هَے۔ پھجُول گّل کوای نهیں کردا, کھاهمکھاه کوای زور نهیں, بّچا کوای روںدا نهیں, جنانی لڑدی نهیں, کھاوںد کوای جنانی تے گُّسے نهیں هُںدا۔ کام, کرودھ, لوبھ اهںکار سبھ هن, پر شاںت رس دے هن, سگُن جیون وِّچ گھُلِآ هويا هَے, رجوگُن کدی کدی آاُںدا هَے تے اُس دا جور سارا کِسی دی آپنی نِمانی جِںد تے پَےںدا هَے, تاں دُوسرے کِسے نُوں کوای کھےچل نهیں دِّتی جاںدی۔ جاپان دا وزیر-آزم ساِاکو دا لِکھِآ هَے, گھڑیآں هی آپنے مِتراں دے درواجے اُّپر جا کے باهر کھڑا رهِںدا سی اتے بُوها کھوهلن نال تے بُوهے نال لّگ پِّتل دی گھںٹی وّجن نال مےرے اںدر بَےٹھے مِتراں دے اںتریو دے سُکھ تے چُّپ وِّچ کوای کھلل پوے ۔ آهِںسا دی هد هو گای, نِروان دا پتا سارے مُلک دے نِّکے وّڈے نُوں لگ گِآ, مَوت تھیں پرے دےش هن ۔ اُنھاں نال سِدک دے راهی آوا-جاوی سبھ لای کھُّلھ گای, باگ تے جںگل گھراں وِّچ آ وّسے تے آپنی اےکاںت گھراں نُوں دےن لگ پاے تے گھر اُّٹھ کے آپنی پھںگاں ورگیآں پھُّلاں دیآں پںکھڑیآں ورگیآں دیواراں سمےت جںگلاں تے نںدن باگاں وِّچ جا وّسے تے اَوتھے شهِراں دی چهِل بهِل لّگن لگ پای ۔

آدمی ِاک ِاک آپ کُدرت دھاری هو گِآ تے کُدرت آدمی دھاری بن گِآ۔۔

ِااُں جاپان سدیآں تک بُّدھ مت نُوں پا کے چُپ رِها جِوےں پّتیآں وِّچ ڈھّکی گُلاب دی ڈوڈی ۔ گُلاب دی ڈوڈی ڈاڈھی جیون-چںچلتا وِّچ وی سُپھنے رس وِّچ ٹِکی هوای هَے, جد بسںت دا سُگںدھِت سواس کِدھرے آن لگدا هَے, کرامات واںگُو ِاک دمبدم وِّچ سارا کھِڑِآ پھُّل بن پرکاشدی هَے۔ گُلاب دی ڈوڈی دی نیںدر ےوگ دی نیںدر هَے ۔ گُلاب دی ڈوڈی سّچی سمادھی وِچ هَے۔ جیون چُّپ هَے ٹھیک اُسی تراں جاپان آپنے اںدر هی بُدھ دےو دے نِروان تے نِروان دی سمادھی دے انںد نُوں جردا رِها تے جد باهر آيا تاں سارا جاپان مںدراں, بُّدھ دے سوهنے بُتاں, آپنی رسِک کِرت دیآں انےک گُلکاریآں, آپنے بنااے نںدن باگ, آپنے سجااے بن, سارے ِاک سهسر دل کںول واںگ کھِڑِآ دِّسِآ۔ آپ دے باگاں وِّچ سدیآں دے بھاو نال دھوتے پِآر کاںبِآں نال پّبر دیآں پَوڑیآں بنا رّکھیآں هن تے اُناں دے ساهمنے سےدھ وِّچ پّتھراں دا راه بنايا هَے تے راه دے دووےں پاسے پّتھراں دیآں لالٹَےناں, پّتھر دے تھںماں تے رّکھیآں هن۔ سدیآں تھیں بنیآں هن, سدیآں تھیں اُس اُّپر بُّدھ دے پِآرے بھگت سدا ٹُردے رهے هن, پَوڑیآں چڑھدے رهے هن, جا کِّتھے رهے هن, جِّتھے ےاترُو جاںدے هن, ِاه پَوڑیآں چڑھنا هی دھرم هَے کِدرے ن آپنا هی رس دا ِاںتجار هَے سّدےاں چَےری دے پھُّل دیآں پںکھڑیآں نُوں بسںت-هواواں اُنھاں راهاں تے وِچھاںدیآں هن تے ساوی مکھمل واںگ کاای پّتھراں۔ اُّپر جںم رهی هَے, اُس وِّچ سّدےاں دے پِآر دی کھُشبُو هَے۔ کای وےری ِانھاں لںمیآں سّتھاں وِّچ شاماں وےلے بھگتاں نے لالٹَےناں وِّچ دیوے بالے, لّکھاں وےری ِاّتھے نمو-بُّدھ دے مںتراں دے پاٹھ هواے۔ اّج ِانھاں بھاواں تے بھاوناں دے سمُوه دے املاں نے ِانھاں پّتھراں نُوں وی ِااُں جاپدا هَے, نِروان دا سُکھ دے دِّتا هَے۔

پّتھر رُوه هو گاے هن جد پّچھمی لوکی ِاتھے آاُںدے هن تد وےکھ وےکھ هَےران هُںدے هن کِ پّتھر ِاک ِاک پّتھر کِس تراں مںدر رُوپ هو رهے هن, نںگے پَےر ِاناں پر جان تے رُوه کردا هَے, ِانھاں نُوں چُںمن تے دِل کردا هَے, ِانھاں پَوڑیآں نُوں مّتھا ٹےکن تے دِل کردا, ملو-ملی شاںت رس چھاںدا هَے, ملو-ملی پُوجا دے بھاو نال جکڑے جاںدے هن, هِّلن تے دِل نهیں کردا, سمادھی جےهی چھاںدی هَے پر ِاس سادا جےهی تھاں تے انےک رُوهاں دے پِآراں دے میںه پاے هن, انےک رُوهاں دی سمادھی ِاتھے وّسدی هَے, اُه ادرِشٹ تاں دِّسدا نهیں پر اسر ِاه هَے۔۔

ِاک جاپان دی گااُن والی ناےکا, (گَےشا) نُوں ِانھاں متبرک پَوڑیآں نُوں وےکھ کے اَوه انںد مِلدا هَے, جو ِاک جاپان دے بادشاه دی ملکا نُوں, ِاس سِمرن دے سںگرے دے بھاو هےٹھ گَےشا دے نَےن ِالاهی رسدے اتھرُوآں نال سجل هُںدے هن۔ کھڑی اَواےن دے چَےری باگ وِّچ, اُناں پُرانیآں پَوڑیآں تے کهِںدی هَے, نمو بُّدھا, تے آکھدی هَے هے مالک! مَےں نِکاری وی تےرے ول جاںدے راه دی پَوڑیآں تے کھڑی هاں, مَےں وی سدا تےرے وّل جا رهیآں, سُکھی وّسن اُه, جِنھاں ِاه پَوڑیآں هر کھاس آم واستے بنا دِّتیآں, راه بنا دِّتے تے سب کوای تے مَےں وی ِانھاں راهاں تے ٹُر سّکدی هاں, مَےں وی آپنی نَےن آپ وّل موڑ سّکدی هاں,

نَےن مےرے آپ دے پدم چرناں نُوں چھوه سکدے هن, مےرے نِمانی دے دِل تھیں اسیس نِکلدی هَے, مَےں کی بھےٹ کر سکدی هاں? آپ دے ِاه چَےری دے پھُّلاں دے باگ وِّچوں پھُّل توڑ کے دےواں, مَےں تاں سارے باگ ِاه سارے مِلکھ پھُّلاں دے آپ دے ارپن کردی هاں ۔ اَودھر ِاک مهارانی اَےمپرَےس کومیاَو بُّدھ مت تے گھول گھُماای هوای آپنی لڑکی سمےت جِهدا نام کوکِن سی تے جو اَوهدے باد تکھت تے بَےٹھی, بُّدھ دے مںدر بنوا رهی هَے۔ آپ کھڑی هوای هَے تے پّتھر گھڑے جا رهے هن تے گھاڑت کرن والِآں دے هّتھاں وِّچ پھڑے لوهے دے هتھِےار لّگ کے پّتھر وِّچوں ارداس ورگے کاںبے نِکل رهے هن, ِاک انوکھے جوش وِّچ اَےمپرَےس دی چھاتی پھٹ کے ِاه ارداس نِکلدی هَے "ِاه شبد جو ِانھاں اَوزاراں نال ِاّتھے هو رِها هَے, ِاهو مُبارک گُوںج سورگاں وِّچ گُوںجے, ِاهو مُبارک آواج دھرتی دے دِل نُوں پِآر چیراں پان, پِتاواں مهاپِتاواں دی کھاتر ِاه اُهی ماواں مهاں ماواں دی کھاتر ِاه هووے, سربت دے بھلے لای ِاه هووے تے ِاهو اَےمپرَےس ماں ِاک سدا کوِتا لِکھدی هَے۔ جد اُه پھُّل بُّدھ نُوں چڑھان دے جوش وِّچ آاُںدی هَے "جے مَےں توڑاں تد مےرے هّتھ دی مَےل پھُّلاں نُوں مَےلا کرےگی, ِاس کرکے مَےں ِاناں هرے کھےتاں وِّچ کھڑی هوا نال هِلدے پھُّلاں نُوں آد جُگاد تے هُن دے بُّلھاں نُوں چڑھاںدی هاں" ۔۔

بُّدھ دے نِروان دے سمےں وِّچ انےک ڈوڈیآں دا کھِڑِآ هويا پھُّل ورگا جاپان ِااُں پرتیت هُںدا هَے, جِوےں اےشیآ دے هور مُلکاں کھاس کر هِںدستان دے کالے هنےرے تلے دے چِّکڑاں وِّچ اُّگِآ ِاک پھُّل دا برِچھ ٹےڈھا هو سُورج دی سُنهِری کِرن, نُوں ٹولدا پےچ جِهے کھاںدا تِّبت, چین, ملاےا دے جزیرِآں اُّپروں هُںدا آکھر جاپان وِّچ جا کے کھِڑِآ تے اَوتھے ِاهدے پھُّلاں دا کوای اںت نا رِها۔ سو جد کدی اےشیآ دے آرٹ دا پربھاو دےکھنا هووے, تد جاپان دے آرٹ وِّچ هی دےکھ سّکیدا هَے تے آرٹ سبھ تھاں پهِلاں لوکاں دے آپنے جیون وِّچ آاُںدا هَے اُّتھے رس رُوپ هو سِںجردا هَے, جھردا هَے تے جد گِرا وِّچوں دی پھُّٹدا هَے تد اُه کوِتا هَے, جد هّتھاں وِّچ دی پھُّٹدا هَے تد اُه چِترکاری, پّتھراں دے بُّت دے چِتر بنان وِّچ پُورنتا نُوں پراپت هُںدا هَے۔ جد دِل وِّچوں پھُّٹدا هَے تد بھگتی هو نِبڑدا هَے۔ تے منُّکھاں جُڑے سمُوهاں دے دِل وِّچ دی پھُٹدا هَے, تد اُنھاں دے رهِن والی دھرت اکاش نُوں انوکھے گهِنے پا ِااُں سجا دِںدا هَے, جِوےں دےوی دےوتِآں دا سورگ ِاهو هَے سو بُّدھ جی دا نِروان رس تے الَوکِک سمادھی جاپان دے سمُوهاں پر اںمرِت ورکھا واںگ پای تے نِرا ِاک ِاک هی نِهال نهیں هويا, ساری کَوم دی کَوم وّڈا نِّکا, پاپی پُنّی سبھ نِهال هواے تے سّدےاں (سدیآں) ِاه گُن اُه آپنے اںدر سِںجردے رهے۔ هُن ن رسِک سکھسیات سدا کرتاری هُںدی هَے جِوےں رّب دی کُدرت کرتاری سُهنّپ, سُهج, دھرم, ديا, درد آد دی اُپجااُو هَے۔

تِوےں منُّکھ وی کُدرت واںگ کرتاری تے اُپجااُو هون بِنا رهِ نهیں سّکدا۔ آرٹ کای تراں دی رسِک کِرت هَے, جِوےں پربتاں تھیں روانا هويا درِےا باگاں وِّچ پھُّل تے پھل اُپجااُو هَے تِوےں ِاه دِوے ِانسانیات دا درِےا جد کَوماں دے دِلاں وِّچوں اُناں دی تیبر سںگِم دے دیواراں تے درواجِآں دے کُپھل توڑ کے باهر نِکلدا هَے, تد رسِک کِرت دیآں انےک تے سمُوهی کراماتاں وِّچ بدلدا هَے پر کےول اُس هالت وِّچ جد بھگتی دھےانی هووے, سمادھی شکھسی هووے, پِآر کِسی آدرش منُّکھ دا هووے ۔جِس تراں بُّدھ مت وِّچ بُّدھ جی دا, جِس تراں ایساای مت وِچ ایسا جی دا, تے سِّکھ مت وِچ گُرُو ساهِبان دا, بِنا ِاس اُّچی دِوے, گُرمُکھ دی پُوجا دے دھن دے سِمرن دے نام دے آرٹ نهیں اُپجدا۔ نِرگُن برهم دا دھےان جِس تراں دے پُرانے براهمناں نے چلايا شُونے دا دھےان هَے اُّتھے نامرُوپ مِتھےا هويا, اَوتھے دےوی دےوتا سوهنا کوجھا هويا هی کوای نا, اَوتھے آرٹ نهیں اُپجدا, نا کِرت اُپجدی هَے, اَوتھے آلس, مَوت تے اپےکھےا آد شکھسی اَوگُن تے کَومی مَوت آاُںدی هَے۔ براهمناں دے نِرگُن برهم دے پھِلاسپھی دے چِںتن کرکے هی بُّدھ دےو دا دھےان ِاس مُلک وِّچ نا ٹھهِر سکِآ, اُه ِاس چَوگِردے وِّچ جی نی نهیں سّکِآ۔ ایسا تے اُهدے هواریآں نے پَےلِسٹین وِّچ جا پنیری گّڈی تے ےُورپ وِّچ تھوهڑے چِر لای اُهو بُدھ دےو دی شکھسی بھگتی والا رس سِںجرِآ تے ِاٹلی دا آرٹ اُپجِآ تے مُڑ پںجاب دی دھرتی وِّچ گُرُو ساهِبان نے اُهو نام سِمرن تے شکھسی دھےان انںت پِچھوکڑ نُوں ساهمنے اُگا کرکے آد کیتا ِاس انںت دی پِچھوکڑ نال شکھسی دھےان انںت نُوں سںبھال سّکدا هَے پر براهمناں دے برهم آد دے پُرانے پھلِسپھے نے گُرُو ساهِبان دے باگ نُوں اُّگن هی نا دِّتا, کُچھ دےس دے راجِآں نے سِّکھی نُوں مارِآ تے اںدروں براهمناں دے شاستراں نے زهِر دِّتا۔

هُن آشا هَے جے گُرُو ساهِبان دے نام-لےوا جاپان (نوےں جاپان دے نهیں, اَوتھے وی هُن اُه گّل پّچھمی مُلکگیری تے ڈالر پُوجا دے کھوهرےپن نے شاےد گُںم کر دےنی هَے) تے ِاٹلی دے پُرانے جیون تے آرٹ نُوں انُبھو کرکے اُس تھاں مگر شاےد گُرُو ساهِبان دا سّجرا تے نوےں زمانے دا کُدرت دا آرٹ تے مزھب سمجھ سّکن تے هو سّکدا هَے, کِ اُنھاں گںبھیر جیون دے رازاں نُوں لّبھ کے گُرُو ساهِبان دے آدرش دُنیآں نُوں دّس سّکن, پر بڑی هی سمُوهاں دیآں کَوماں دی تِآری تے پِآر تے بھگتی دی لوڑ هَے, اکّلا دُکّلا جے سمجھِآ وی تد گُرُو ساهِبان دے آدرش ِاک وِّچ نهیں سمُوهاں وِّچ کھِڑ سّکدے هن ۔ شاےد نِرول بُّدھ دے نِروان برِچھ واںگ گُرسِّکھی دا برِّچھ وی کِسے نوےں سمُںدر تھیں جںمے, مُلک وِّچ کوای ٹاهن پھُّل لِآ کے مُڑ دُنیآں نُوں نِهال کر سّکے۔۔

اےشیآ دے آرٹ اتھوا رسِک کِرت دے وِکاش لای زرُوری هَے, کِ دھےان دے سِدک وِّچ ِاه پّکا پرتیت هووے کِ دےوی دےوتِآں دی دُنیآں هَے, بُّدھ دےو جی دا سورگ جِّتھے بُّدھ آد جُگاد رهِںدے هن, اتھوا گُرُو ساهِبان دا پرلوک جِّتھے-

سرم کھںڈ کی بانی رُوپُ۔۔

تِتھَے گھاڑت گھڑیاَے بهُت انُوپُ۔۔

تاکیآ گلا کتھیآ نا جاهِ ۔۔

جے کو کهَے پِچھَے پچھُتاِا۔۔

تِتھَے گھڑیاَے سُرت مت من بُدھِ۔۔

تِتھَے گھڑیاَے سُرا سِدھا کی سُدھ۔۔

کرم کھںڈ کی بانی جور ۔۔

تِتھَے هور ن کوای هورُ۔۔

تِتھَے جودھ مها بل سُور ۔۔

تِن مهِ رام رهِآ بھرپُورُ۔۔

تِتھَے سیتو سیتا مهِما ماهِ۔۔

تا کے رُوپ ن کتھنے جاهِ۔۔

مُڑ اُه سوهنے دھےان سِّدھ هو ساڈے دِلاں دے اکاش وِچ آن سانُوں آپنی سوهنیآں سُورتاں نال ٹھںڈھ پان۔ "راگ رتن پروار پریآ سبد گاون آایآ" تے اُنھاں دے رُوپ, راگ, رںگ ساڈی سُرت نُوں بھرن, ساڈی سُرت اُه رُوپ دے سمُںدراں نُوں آپنے اںدر سماوے, سدیآں تک ِاه واکپھیات پُورن هووے, تے پھُٹ پھُٹ کے پدم دے پھُّلاں واںگ پھِر اُه کھُشی, رس تے دھےان مُورتاں ساڈے اںدروں باهر آ کے ساڈے رهِن والے ستھاناں مُلکاں نُوں انےک رُوپاں دے سِںگار نال سِںگارن۔

ِانھاں درشناں, سمادھیآں, رساں نال ساڈی هّڈی ماس مّجھ دھےان وِّچ وّسے, رُوپ نام رس گںدھ, سپرش دے اَوڑک دِوے سُکھاں نال دِوے هو وںجھے, دِل دی وستی وّسے۔ پریآں, دےوی دےوتِآں دی چهِل بهِل هووے, ِااُں اںدر سمادھی دا جیون, چُّپ رسِک کِرت دی کھےڈ سدیآں تک سانُوں لُکاایآں ڈوڈیآں واںگ جوبن دا رںگ دےکے ِاک بسںت دے دِن سانُوں کھِڑے کںولاں واںگ, گُلاباں واںگ باهر کّڈھے۔ ِاه پتا نهیں کِ اُه باهر نِکلنا هَے کِ هور اںتریو وِّچ جا کے رّب نال ِاک هونا هَے۔ گُلاب دا کھِڑِآ پھُّل تاں مںزل مکسُود تے پهُںچ گِآ, پر بناں نُوں, باگاں نُوں, پربتاں نُوں, درِےاواں نُوں, دھرت نُوں, اکاش نُوں, ِانھاں سمُوهاں نُوں تاں آدمیآں دھےان ستھِت رسِکاں نے پهُںچانا هَے تے تیسری گّل ِاه هَے, کِ شریر تے سریرک جیون نُوں سُّچا, سّچا, سُتھرا, سوهنا بنان لای اںدر ِاک بےچَےنی هووے کِ شهِر ساڈے هری مںدر هون, بن ساڈے نںدن باگ هون, پربت ساڈے بھرا هون تے راه ساڈے پِآرے دے دےش اتھوا نِروان سُکھ نُوں لَے جان وال هون۔۔

"ِاه جگ سچے کی هَے کوٹھڑی

سچے کا وِچ واسُ"۔۔

"کُدرت دِسَے کُدرت سُنیاَے

کُدرت بھاُ سُکھ سارُ۔۔

کُدرت پاتالی آکاسی

کُدرت سرب آکارُ۔۔

کُدرت وےد پُران کتےبا

کُدرت سرب ویچارُ۔۔

کُدرت کھانا پینا پَےننُ

کُدرت سرب پِآرُ"۔۔

تے ساڈے اںدر نازک کھِآلی هووے جِهڑی کِسی کِسم دی مَےل, مںدپُنا, کرُوپتا, کوجھ سهار نا سّکے۔ ِامارت بھّدی جےهی, بھَےڑی جِهی بنا نا سّکے, گلی گںدی هو نا سّکے, اںدر گںد مںد نا هووے, باهر نا هووے, سرلتا اںدر, سادگی باهر, نِری آپنے سریر دی پوچا پاچی نا هووے, شهِر دا سریر بھی سوهنا چمکے, لکیر کوای واهی نا جاوے, جِهڑی اُس پِآرے ول نا جاوے۔ ساڈی جاتی دے تیرتھ وےکھو تد اُه گںدے, شهِر گںدے, گھر گںدے, سُبھااُ گںدے, رهِن بهِن هَےواناں والا تے اَوتھے آرٹ کِس تراں آ سکدا هَے?

آرٹ جیون دا بےچَےن بِهبل جِها بھَےڑی چھو کوای سه ن سّکن والا کرتاری اُپجااُو سُبھااُ هَے, پر جِتھے جیون تھیں هی اپےکھےا سِکھاای جااے, شکتی مَوت دا نام هووے, سوهنا هی کوای نا هووے, رّب وی ِاک شےش شُونے هووے, اَوتھے جیون دی ِاه کرِےا اسل وِّچ آ نهیں سّکدی۔

جے آوے تد کوای سُهنّپ نُوں نهیں اُپجا سّکدی, اےشیآ دا آرٹ بُدھ دےو دے سااے هےٹھ پلِآ, وّڈا هوےا تے جی رِها هَے۔ تِّبت تے چین وِّچ آرٹ هووے تھوڑھا جِها تِّبت دے آسرے کشمیر وِّچ وی هووے پر هِںدُستان وِّچ کوای رُوپ نا گھڑن هون, تے جے متھرا دے مںدراں وِّچ کرِشن دی پُوجا وی هووے تاں کوای سوهنے بُّت نا تراشے جان, بھَےڑے جِهے کالے جِهے بھّدے جِهے , جرمنی دے بنے چِّتر تے پّتھر دیآں مُورتیآں ساڈی دےوی دےوتے هون, ِاه سبھ کُچھ دّسدا هَے کِ ساڈی سُرت دھِآنی رس تھیں کھالی هَے, شکھسی پُوجا تھیں واںجی هوای هَے, سانُوں اُّچے آرٹ آدرش دِّس هی کِس تراں سّکدے هن? تے بُّدھ مت جَےسے آرٹِسٹک پِآر ساڈی ورتن وِّچ کِس تراں آ سّکدے هن ? تے جے کُچھ سی کدی تد اَوه هو چُّکی کوای شان سی:-

اُکاکرا (لےکھک-"Ideal of the East".) لِکھدا هَے, اشوک دی اُّچی شان تے , پادشاهی جو اےشیآ دے بادشاهاں دا ِاک آدرش نمُونا هَے, جِهدے اهکام اَےنٹیآک تے اَےلگزںڈرا دے مهاراجِآں تھیں آپنی این منااُںدے سن, اج تکریبن اسی بھارهُوت تے بُّدھ گےا دے کِر کِر کردے پّتھراں وِّچ بھُل چُّکے هاں۔ وِکرمادِت دا جواهرات نال سجِآ دربار بس ِاک گُںم گِآ سُپھنا هَے, اَےسا گُںمِآ هَے کِ کالیداس دا واکے بھی چےتے نهیں کرا سّکدا, …

تے اسی اجںتاں دیآں مُسیآں دیواراں وِّچ ِاک گُجر گای شان نُوں ٹولدے هاں ےا ِالورا دے دُکھِت بُّتاں وِّچ, ےا پهاڑاں وِّچ اُّکرے اَوڑیسا دے چِّتراں دیآں چُّپ آهاں وِّچ, تے ےا هوس نال اسی پُرانے آرٹ نُوں هِںدُستان دے ِاک سوهنے گھروگی جیون وِّچ چمکدے برتناں دے رُوپاں وِّچ جِنھاں وِّچ سُهّپن اُداسین وَےراگی هوکے مزھب نال آلِںگن کر رهی هَے, وےکھدے هاں ۔۔

کُچھ باکی نهیں رِها۔ براهمناں نے اںدروں دھِّکا دِّتا تے باهر وی آاے وںڈالاں نے سانُوں باهروں مارِآ, ِاس پچھوکڑ نُوں کاِام کردے هواے اےشیآ دے آرٹ نُوں اُکاکُرا سوهنے اّکھراں وِّچ ِااُں دّسدا هَے:-

"آرٹ ِااُں مزھب دا ِاک گھڑی دی گھڑی دا ساه لَےنا هَے, ےا اُه کھِن هَے جِس وِّچ پریت اّدھی بےهوش جِهی انںت دے بھال دی ےاترا وِّچ جاںدی ٹھهِر جاںدی هَے تے بڑی مامتا نال مُک چُّکے پِّچھے نُوں وےکھدی هَے تے دھُںدھلے جِهے اگے نُوں لوچدی هَے دِّسن والے دِسدے-کِسے انکھُلھے جِهے راز دے ِاشارے ماتر دا سُپھنا ِاس تھیں ودھ کوای ٹھوس چیج ناںه, پر رُوه دے هون دا پُورا ِاشارا, ِاس اُّچے سّچ دی اُّتمتا تھیں گھٹ ناںه" ۔۔

پھِر آپ جوش وِّچ آاے لِکھدے هن:-

"کُدرت دے اُه کاوے ٹُکڑے جِتھے اُه آپنا "آتم-سُهنّ۵ راگ گاںدی هَے, کالے بّدل وِچ سُتے بِجلی دے شرارے, دِاُداراں تے چیلاں دے جںگلاں دی بلوان چُّپ, تلوار دی اُه ناکمپاےمان ستوگُنتا, کالے پاے پانیآں وِّچ اُّٹھدے کںول پھُل دی اُه پرِبھ جوت پوِترتا, اُه پدم دے پھُّلاں دا تارِآں والا سواس, کںواری کنّےا دے کںواری پوشاکاں اُّپر اُه پُنّے پِّچھے جان دےن والی بهادُری دے بےگُناه کھُون دے داگ, ویر ورِےام پُرش دے آپنی بُّڈھی اُمر وِّچ کےرے اّبرُو, جںگ دے مِلوےں درد تے ڈر, کِسی وّڈی شان دی ڈھهن وےلے دی پھِکی پَےںدی روشنی-ِاه سبھ آرٹِسٹ دی سُرت دی چِنّھ تے اںداز هن, جِنھاں وِچ رسِک کرتار دی سُرت پهِلاں چُّبھی مار کے پھِر اُّپر آاُںدی هَے تے آپنے درشن کران والے هّتھاں نال اُس پردے نُوں پرے کردی هَے, جِس پردے وِّچ جگت دا رُوه چھُپِآ هويا هَے"۔۔

6. وتن دا پِآر

کِسی کِسم دا کوای پِآر جیون دا ستھاای بھاو نهیں هو سکدا, جد تک آدمی جیون دیآں ڈُوںگھیآں تَےهاں دا نِواسی نا هووے۔ سِته اُّپر هاسا کھےڈاں کرن والے تے پشُوآں واںگ آپنا جیون آپنی پےٹ پُوجا تے آپنے سواد کھاتر دُوجِآں نُوں تںگ کرن والے ستان والے تاں اُس مرمی درد دا جِهڑا جیون دی سبھ تھیں ڈُوںگھی تَےه وِچ هَے, هاں اُس جی-پیڑا دا سُکھ لَے نهیں سکدے۔ تے جد تک جیون دے درد تک کوای بںدا نا اّپڑے, اُه کوای آدرش کاِام نهیں کر سّکدا, نا آپنے امل سِّدھے کر سّکدا هَے, نا پِآر دے رس نُوں مان سّکدا هَے ۔۔

وتن دے پِآر دا مُّڈھ آپنے گھر, ماں, بھَےن, تے آپنے بّچِآں دی ماں دا گُوهڑا, سادا, پر اس-گاه جِها کھسمانا هَے۔ ِاس مُںڈھ تھیں وتن دے پِآر دا برِچھ اُپجدا هَے, جے جڑھ هی نا هووے اُتھے جِںدگی دا پھَےلااَو کِس تراں هو سکدا هَے ? تے گھر دا ڈُوںگھا پِآر اُنھاں لوکاں وِّچ پَے نهیں سّکدا, جِنھاں نے ِاه وِدےا پڑھی هووے, کِ پںج ِاںدریآں دا جیون هی ِاک دُّکھ رُوپ هَے گھر دا تِآگ هی آدرش هَے تے ِاس دُّکھ دی نِوِرتی وِّچ هی کلِآن هَے۔ جِهڑے ِاس تراں دی پھِلاسپھی دے سِکھااے مزھب دے اّڈے چڑھے اُنھاں نُوں گھر دا موه, بال بّچے دا پِآر, ماں بھَےن, ِاستری دا ستکار پاپ جِهے بھاسدے هن, هِںدُستان دے سنّےاسی تے سادھ وَےراگے تِآگ دی تالیم دِںدے ِاستری جاتی نُوں ترِسکار کردے ار سِکھاںدے آاے, ِاتھوں تک ِاه نپھرت پھَےلی, کِ گُرُو نانک ساهِب جی نُوں ِاسدے برکھِلاپھ جںگ کرنا پِآ, ساهِب پھرماںدے هن:-

"بھںڈ جںمیاَے بھںڈ نِںمیاَے بھںڈ مںگن ویآهُ ۔۔

بھںڈهُ هووَے دوستی بھںڈهُ چلَے راهُ ۔۔

بھںڈ مُآ بھںڈ بھالیاَے بھںڈ هووَے بںدھانُ۔۔

سو کِاُ مںدا آکھیاَے جِت جںمهِ راجان"۔۔

گھر دا جیون تے وتن دا پِآر ِاس جاتی دے بےهد ستکار تے پِآر دے بِنا جیںدا نهیں هو سکدا ۔ جد تک ماں بھَےن تے ِاستری تے اُنھاں دے رچے گھر دی جیون دا تیبر پِآر نا هووے, وتن دا پِآر ستھِر هو نهیں سکدا۔ ِاک پاسے تاں جںگ جّدل, لالچ تے مُلکگیری دے اتِآچار کرن دے شَوک وِّچ کیتے جاںدے هن ۔  

لّکھاں دے کھُون هُںدے هن, زالم جروانے زُلم تے جبر کردے هن, اُنھاں دا وّڈا اهںکار ِانّا هُںدا هَے, کِ انےک پاپ کرکے وی انےک زُلم کردے وی نهیں تھّکدا, ِاس واستے ےا تاں کُچھ منُّکھ دے سمُوه ِاس کرکے گول ِاکّٹھے هو جاںدے هن کِ ِاکّٹھے مِلکے ماریاے تے کھاایاے,ِاه تاں بگھِآڑاں دا گول هوےا اُناں دا آپے وِّچ ِاکّٹھا هو جانا ِاک هَےوانی پےشا هوےا۔

ِاهو جهِآں جروانِآں دیآں کَوماں دا آپو وِّچ سُله کرنی تے اےکتا کرنی کِسی تراں سوهنی چیج نهیں, بھاو اُپر آکھر نِبےڑے هن۔ پر جے بگھِآڑاں دے ساهمنے نِربل ماں بھَےن, ِاستری, بّچے کھترے وِّچ هون تے اُس وےلے وےداںت دیآں گِآن اّکھاں کھوهلکے اّکھ میٹ لَےنی کِ ِاه سبھ مِتھےا هَے, ےا کِسی اُّچے کھِآل دی بال دی کھال لاه کے کهِنا کِ بھاای هّتھ نهیں اُٹھانا, آپ مر جااَو ِانھاں مسُوم زِںدگیآں نُوں مار ديو پر بگھِآڑاں دے گول اُّپر هّتھ نهیں اُٹھانا هَے, ِاه نِرول تے سولاں آنے کاِارتا هَے۔جِس تراں مُلکگیری تے ماس کھان دا لالچ بگھِآڑاں نُوں ِاکّٹھا کردا هَے, اُسی تراں ِاهو جِهے بِپتا دے وےلے منُّکھ دے سمُوهاں نُوں آپنے وتن دا پِآر ِاک مُّٹھ کر دِںدا هَے تے جِهڑا کںم, ِاک نهیں کر سکدا, اُه سبھ مِل کے سادھ لَےںدے هن۔ جِس تراں اُنھاں بگھِآڑاں نُوں چلان والی تاکت اُنھاں دے زُلم کرن دی بھُّکھ هَے, تِوےں ِانھاں نُوں چلان, والی نِرول ِاک منُّکھی انکھ هَے, جو آپنے بےآسرے پریوار نُوں آسرا دِںدی هَے تے اُنھاں دے ڈُوںگھے پِآر وِّچ تے ِاک آهلا جوش وِّچ آپنی جان اُّپر کھےڈ جاںدی هَے۔ ِااُں جان دے دےنا جان دی سب تھیں وّڈی رّچھا هَے۔۔

پر کی زُلم کرن دی بھُّکھ واستے زالماں دا ِاکّٹھا هو دُوجِآں دے مُلک تے گھر ساںبھن تے لُّٹن دے راجسی ِاکّٹھ, تے کی اّگوں وتن پر پروانے واںگ شهید هو جان والے پِآر دے کُّٹھے لوکی-دووےں تد هی مُمکِن هن-جد جیون دیآں تَےهاں وِّچ دُکھ, درد دی اسلیات وِّچ کوای رهِںدا هووے, ِاناں زالماں دیآں کڑیآں چٹان ورگیآں سُرتاں وی کھںڈا پکڑ کے بڑے وِکاش وِّچ آاُںدیآں هن, جیون کھےت وِّچ ِاک تراں دی کھےڈ کردیآں هن, دُکھ سهِںدیآں هن, مَوت جھاگدیآں هن, سبھ کُچھ آپنے سِرڑ اُّپر وار دِںدیآں هن, ِاک اَوگن کرکے انےک گُناں نُوں آپنے وِّچ لِآاُںدیآں هن ار اُس اَوگن دا پِّچھا انےک نےکیآں نُوں سادھ کے کری جاںدیآں هن, اُناں دا وی ِاس کرکے ِاک پاسے دا منُّکھی آچرن پَےدا هو جاںدا هَے, تے جےهڑے اُنھاں دا گریب نِمانا جِها مُکابلا کر دُوسرِآں نُوں سُکھ دےن لای آپ دُّکھ جھاگدے هن ےا جان دے دِںدے هن, اُه وی کھےتر وِچ ِاک آلیشان آدرشک جیون تے آچار دیآں جوتاں جگاںدے هن۔ پر جےهڑے جیون دیآں ڈُوںگھیآں تَےهاں دے دُّکھاں تھیں کتراںدے هن تے سته دی کھا تے کھُش رهِ دی کھُدگرزی وِّچ رهِںدے هن تے کِسی جیون دے مُشکل نُوں هّل کرن وِّچ نهیں لّگدے پهِنن تے کھان تے وِشے بھوگاں دِآں گُلچھرِآں وِّچ دِن تے رات بِتیت کردے هن تے دُکھ, سادھن, پیڑا, مُشکل نُوں دےکھ آپنی جان بچان دی کردے هن, نا اُناں نُوں ماں نال, نا بھَےن نال, نا ِاستری نال ڈُوںگھا پِآر هو سکدا هَے تے نا جیون دی کمال سادگی-جِهڑی سّچے پِآر نال جِںد جان پان هو کے رهِںدی هَے-دا کُچھ پتا لّگ سکدا هَے, اُه لوکی نےکی دے آچرن تے بدی دے آچرن دوهاں تھیں کھالی لوتھاں هُںدیآں هن ۔ ِاهو جِهے لوکاں وِّچ نا زُلم, نا پِآر لای جان وار دےن دی بیرتا آ سکدی هَے, جیںدا زالم چںگا, جیںدا دُشمن چںگا, پر کھُدگرزی وِچ لِبڑِآ, آپنی چںم کھُشیآں وِّچ گلتان آدمی ِاک لاش هَے۔۔

کَوم دی کَوم تد هی لاشاں بن جاںدی هَے جد آدرش دی تیبرتا, زِںدگی دے دُّکھ تے درد دیآں ڈُوںگھِآایآں دی سادگی نُوں لوکی چھّڈ دےن۔۔

پھراںس وِّچ جد بادشاهاں نے مهِلاں نُوں آپنی اَےش دے سادھن بنا لِآ تے چم-کھُشیآں وِّچ دِن رات, شراب تے ناچ وِچ بِتان لّگے, تاں ِاک بھاںبڑ مچِآ سی, تے اُه وی تاں مچِآ سی,

کِ مُلکھایاے وِّچ کوای آپنے بھُّکھے مردے بال بّچے دی انکھ باکی سی تے جِس مُلک وِّچ راجا تاں ِااُں چںم-کھُشیآں دا گاهک هووے تے لوکی سدیآں دے گلت پھِلسپھے نال مر چُّکے هون, اَوتھے بھاںبڑ کِس تراں مچن جے اُّتھے بالن نهیں رِها, تے اَےسے دےشاں وِّچ جد سُرت وِّچوں منُّکھتا دا بھاو هی اُّٹھ گِآ هووے دےش دا پِآر کِس تراں پردیپت رهِ سکدا هَے?

دےش دے پِآر نُوں جگان لای جرُوری هَے, کِ گھر دے جیون دی نیںه زِںدگی دیآں ڈُوںگھیآں تهِآں اُپر جاوے ۔۔

جنانی مرد نُوں ماس دا سوهنا بُّت سمجھ کے نا پِآرے, تے نا مرد جنانی نُوں ماس دا سوهنا بُّت سمجھ کے پِآرے, کِاُںک پِآر دی تیبرتا تاں سوهنے کوجھے نُوں کِّتھے دےکھدی هَے? رّب دیآں بناایآں بنتاں هن, جو سںجوگاں سےتی مِل گِآ, رّب نے مِلاےا هَے, تے ساتھی چںم-کھُشی دا نا هووے, ساتھی ِاک دُوجے دے دُّکھ دا هووے ۔ جِںدگی ِاک ساںجھی دُکھ تے درد هَے تے اُس درد وِّچ ِاک کھترا هَے, ِاک دُوجے دی باںه پھڑنی هَے, ِاس درد وِّچ ِاک دُوجے پاسوں سانُوں سُکھ دی کی آس هو سکدی هَے ? مِل بَےٹھن دی گھڑی دی گھڑی کھُشی ِاک اچںبھا هَے, ِاّتھے تاں دردین, درد پین, دُکھ سهِن, تے ِاک دُوجے دی باںه پکڑنا هی سّچ هَے, چم-کھُشیآں تاں کُوڑ هن۔ سو درد دیآں ڈُوںگھِآایآں وِّچ , جا کے گھر نُوں وتن سارا تے وتن سارا گھر جے بناایاے, تد مَوکے سِر سمےں پاکے کدی اُه آچرن آ سّکدا هَے, جِهڑا دےش نُوں پِآر کرن والے جاپانیآں ےا پھراںسیسیآں ےا اںگرےزاں وِّچ دِّسدا هَے, ِاس واستے دےش دے پِآر لای زرُوری هَے, کِ اسی آپنے پهِنن کھان, چںم-کھُشی کھُدگرجی توں اُّٹھکے جیون دے دُکھ تے درد دی تهِ وِّچ جیویاے۔ گلاں ن هوون, سّچا درد هووے, جے ساڈی ماں بھَےن نُوں دُّکھ هووے تد ساڈے دِل نُوں کُچھ هووے, تے جے اُنھاں اُّپر کوای بِپتا آوے تد اسی نا هونا سهِج سُبھا چُنیاے, ساڈی چون سهِج سُبھا کُربانی دی هووے, مرن وِّچ سُکھ دِّسے, جین وِّچ دُّکھ

'مِتر پِآرے نُوں هال مُریداں دا کهِنا۔۔

تُدھ بِن روگ رجاایآں دا اَوڈھن

ناگ نِواسا دا رهِنا۔۔

سُول سُراهی کھںجر پِآلا

بِںگ کساایآں دا سهِنا ۔۔

ےارڑے دا سانُوں سّتھر چںگا

بھّٹھ کھےڑِآں دا رهِنا' ۔۔

ِاه دُّکھ, درد, مَوت, نال تیبر تے سهِج-سُبھا لاگ هووے تے سُکھ تھیں اُپرامتا هووے۔۔

"دُکھ دارُو سُکھ روگ بھيا" وِّچ ساهِبان دا ِاشارا هَے, کِ جیون دی رَو اُس چںچل چںم-کھُشی دے پِآزی تَےهاں وِّچ نهیں, اسل جیون تاں ِانھاں اُّچ تے تیبر دُکھاں وِّچ هَے۔۔ 

کِها هاسُو-هینا کُوڑ جِها سّچ منِّآ جاںدا هَے تے لوکی سمجھدے هن, کِ کَومی گیت تے دےش پِآر دے ٹّپے بنا کے تے گااُن نال ِاس دےش وِّچ ِاک وتن دا پِآر اُپجےگا۔ جد اَوهو ِاهو جِهے گیت بنااُن والے چںم-تَےه اُّپر سِسک رهے هن۔جد اُناں نُوں چںم تھیں تّلے ےا اُّپر کوای سّچ هور دِّسدا هی نهیں۔ گیت جِهڑے جِںد پاںدے هن, اُه ِاس تراں تُک بںدی دی واک رچنا تاں نهیں هُںدے, اَوه تاں جیںدے لوکاں دے تیبر وچن هُںدے هن, جِهڑے لّگے باناں واںگ دِلاں نُوں گھاِال کردے جاںدے هن۔ جیںدا اَوه هَے, جِهڑا چںم-جیون لای مر چُّکا هووے, جِّتھے جِهڑی کوای سادگی رهی سهی سی, اُه وی چھّڈ کے گھر باهر تھیں نِکل چںم هی چںم دی کُوڑ نُوں سّچ سمجھ چُّکے هن۔ اُنھاں نُوں کی دےش بھگتی تے کَون سِکھا رِها هَے? دےش بھگتی دا بیج وی دِلاں نُوں چیر کے اںدر جا پَےںدا هَے تے سدیآں اُسدے اُّگن نُوں لّگدیآں هن۔ سدیآں ودھن نُوں تے سدیآں هی مُڑ اُکھےڑن نُوں لگدیآں هن۔ نا سَوکھا پِآر پَےںدا هَے, نا سَوکھا نِرمُول هُںدا هَے۔ کهِںدے هن, پھراںسیسی چںم-سّچ نُوں منّدے هن, پر ِاه کتھن گلت هَے, جے چںم سّچ نُوں منّدے تد پِچھلے مهان ےُّدھ وِّچ ِانّے چھےتی بھوگ بِلاس دے بِسترِآں تھیں اُّٹھکے کی تیویں, کی مرد, مَوت دا مُوںه نا چُںمدے, چںم متوالے تاں بِسترِآں وِّچ هی لےٹے رهِںدے تے پرااے پُت آکے اُتھے هی کوه سُّٹدے, تے جے ِاه سّچ هَے, کِ پھراںسیسی چںم-سّچ نُوں هُن منّدے هن, تد سدیآں دا پلِآ دےش پِآر سدیآں وِّچ هی جا کے مرےگا۔ سو جے اَوه چںم سّچ منّ بَےٹھے هن, تد اُه پُرانا باپ دادے دا کھجانا کھا رهے هن, مُّکن وِّچ سماں لّگےگا۔ ِااُں جِنھاں پھاته کَوماں نے اَوه سدیآں دے کھجانے جما کیتے هن اَوه تاں چںم-سّچ نُوں هی کُچھ سدیآں منّ کے جی سکدیآں هن, پر جِهڑیآں مپھتُوه کَوماں سدیآں تھیں دیوالیاے هو چُکیآں هن, اَوه جد چںم-سّچ تے آ بَےٹھن تے آپنی جڑھاں نُوں نںگا کرکے هوا تے دھُوپ لوان, اَوه اج وی مواے تے کّلھ وی۔ کی ساڈے دےس وِّچ ِاه پھوکاپن نهیں آ رِها? 

هِںدُستان وِّچ ِاس واستے درد, دُّکھ تے سادھن تے تتِکھےا وِّچ درد بھرے رهِن دی لوڑ هَے, سِرپھ ِاس اںش وِّچ کھّدر پهِنن دی سادگی, تے هور تراں دیآں تتِکھےا جے نِرے مکھَول نا هون, جیون دی ڈُوںگھِآایآں ول ِاک موڑا هَے۔ تے دےش دی بھگتی دا بیج تاں سدیآں لَےکے اُّگےگا, پر گھر دے جیون نُوں ڈُوںگھا تے سادا کر, کھان پین پهِنن وِچ دُکھ سهیاے۔ پِآر شکلاں نکلاں پُشاکاں شراباں مزاکھاں نال نا پاایاے, پِآر نُوں دھرت وِّچ ڈُوںگھے بےملُوم دّبیاے۔۔

مِهنت, کِرت کریاے, آپا کںم وِّچ ِانا ماریاے کِ چںم-درِشٹی رهے هی ناںه۔۔

جِںدگی اُنھاں دی هَے, جو زِںدگی نُوں وار سّکدے, هن, چںم سّچ نُوں منّن والے سدا کھوار هُںدے هن۔ چںم سوچ والے چںم-کھُدی شراب وِّچ گڑُوںد مواے کدی سّچا پِآر, آپنے آپ دا, کی آپنے پِآرِآں دا, کی رّب دا, کی دےش دا, پرتیت کر سّکدے هن? کدی نهیں ِانھاں پاسوں کِسی آشا تے آدرش دی پُورتی دی اُمَےد کرنی نِسپھل هَے, وےلا هَے کِ سبھ هِںدُستان دے واسی چںم-سّچ تھیں اُداس هو کے تے چںم-کھُشی نُوں مںد بھاگ واںگ چھّڈن دی کھو پان لّگن, متے کُدرت دے کھےتر وِّچ مُڑ گُںم هو جان نال, متے درد دے ڈُوںگھے سّچ دا ِانھاں نُوں بھی مُڑ انُبھو هووے تے جیون گھر دے سُّچے تے سادے پِآراں اُّپر مُڑ آ جاوے تے ِانّا سّچا گھر هووے, کِ اُهدی رچھِآ لای وتن دا سُپھنا کدی سانُوں آن لّگے !!

7. ِاک جاپانی ناِاکا دی جیون کتھا

هر ِاک دےش وِّچ آپنے آپنے ترز دیآں چںگِآایآں تے بُرِآایآں هُںدیآں هن سبھ ِاس تراں دیآں چیزاں جڑاں والیآں هُںدیآں هن تے اسی اُناں دا اُّپر دا پھَےلااَو وےکھ کے مںدا چںگا نهیں کهِ سّکدے۔جِهڑیآں اسی سدیآں تک چںگِآایآں منّدے آاے هاں, مُمکِن هو سّکدا هَے, کِ اُهدیآں ڈُوںگھیآں جڑھاں بُرِآایآں والیآں هون تے جِنھاں نُوں اسی سته تے بُرا کهِںدے هاں, اُه اںدروں جڑاں وِّچ چںگِآایآں هون۔ جیون ِاک اسگاه کھےڈ هَے۔ پتا نهیں کَون کِس تراں آپنے اسلے نُوں اّپڑدا هَے? گُلام رّکھن دا رواج جڑاں وِّچ کِنّا ادَےوی سی, پر سته اُّپر گُلاماں دے اَوه اَوه گُن وےکھے, کِ آدمی کهِںدا هَے, گُلامی رهِںدی هَے تاں اچھا سی۔ مرجینا الی بابا دی گُلام کِس تراں مالک دی وپھاداری دے گُن نُوں سارے منُّکھ ِاتِهاس وِّچ مُورتی مان کردی هَے۔ جد آدمی کُچھ نا کر سکے, من دی تاکت لان دی تھاں نا هووے, پِآرِآں نُوں پالنا هَے, نِرا مَوکا ٹُّکڑ دےنا هَے, اَوه وی نهی مِلدا, تد مَےں آپ کای وےری تیبر ِاّچھا کیتی هَے, کِ کاش گُلامی هُںدی تے مَےں آپنے آپ نُوں وےچ کے پِآرِآں دی سےوا کر سّکدا, شریر دے ماس دا مُّل تاں پَےںدا جے من دے گُناں دا گاهک کوای نا نِکلِآ ۔۔

پُرانے زمانِآں وِّچ جاپان دیآں ناِاکاں نّچن والیآں بالیآں اج کل دی گَےشا واںگ نهیں سن, اُنھاں دے دِل پّتھر نهیں سن, اَوه بڑیآں سوهنیآں هُںدیآں سن تے اُناں دے هّتھ وِّچ سونے دے پِآلے هُںدے سن تے اُنھاں دا پهِراوا رےشم گوٹے کناری والا سی تے بادشاه تے شاهزادِآں دے مهِلاں وِّچ اَوه تلوار نںگی دا ناچ کردیآں سن, تے اُنھاں دی آواز کھاس سادھناں نال شراب دی سُراهی دے کُل کُل واںگ مِّٹھی تے باریک تے بھرویں کیتی جاںدی سی۔ کهِںدے هن, سِآلے دی ٹھںڈھ وِّچ دھُر چھّت نِّکیآں نِّکیآں ۱۲, ۱۳ سالاں دی کُڑیآں نُوں سوےر سار گانا سِکھايا جاںدا سی, گا گا کے اُناں دے هّتھاں پَےراں وِّچوں سردی نال لهُ پھُّٹ پَےںدا سی تے گلا بںد هو جاںدا سی, تے ِااُں کای چِر گلا بںد رهِ رهِ کے بهِ بهِ کے تاکت پکڑدا سی, تے ِاهو جِهی ِاک ناِاکا دی, جیون کتھا جاپان دے ساهِت وِّچ آاُںدی هَے۔۔ هالے رےلاں تاراں نهیں سن, تے جاپان دے نوےں تے جوان چِترکاراں دی, رسِک کِرت, آرٹ دے سادھن تے ابھےاس دا ِاک اںگ هُںدا سی, کِ اَوه پَےدل سارے دےش دا رٹن کرن۔ پربت وےکھن, درِےا وےکھن, مںدراں دی ےاترا کرن تے آپنی سُرت نُوں ِااُں سوهنیآں چھبیآں نال بھرن۔

ِااُں بڑا چِر هوےا هَے, کِ ِاک جوان آرٹِسٹ کاُوٹو شهِر تھیں ےِدو ےا ٹوکےو ول ےاترا نُوں چّلِآ, تے جاپان دی دھرتی نِّکے نِّکے پهاڑاں دیآں چوٹیآں نال بھری پای هَے تے چوٹیآں دے پاسِآں تے باںس چیلاں دے برِّچھ جھُرمٹ پا رهے هن, تے جھونے دے لهِراںدے کھےت ِاک اُّپر دُوجا, اُّچے نیوےں تھڑِآں واںگ لهِرا رهے هن تے وِّچ وّڈیآں وّڈیآں پیلیآں ٹوکریآں جِهیآں سِر تے رکھیآں جاپان دے کرِسان جمین دے گںد مںد چِّکڑ وِّچ کھڑے پھسلاں نُوں کھسما رهے هن۔ پربتاں دے سِر اُّپر ےا کُّکھاں وِّچ گھاه دے چھّتاں والے کرِساناں دے گھر تے گراں وّس رهے هن۔

سوهنیآں تھاواں تے اےکاںتاں وِّچ مںدر بنے هن۔ هر تھاں بُّدھ دے بُّت مںد مںد هّس رهے هن تے اسیساں دے رهے هن, تاں وی جد ساڈا نواں گّبھرُو چِترکار ےاترے چڑھِآ تے هُن وی اُسی تراں مُلک دی کاںےا تے نکشا تے رںگ اَوهو هی هَے۔ ِاه نَوجوان سُکھ دا گولا نهیں سی, ِاسنے شریر نُوں کمايا هويا سی تے دُکھ سهارن دا آدی سی, پر بھاوےں اَوه بڑا چالڑ سی, بھاوےں بڑی تتِکھےا والا ےاترُو سی, پھِر وی کدی کداںای کوای اّگے نا ڈِّٹھی, اَوڑک ِاهو جِهے سپھراں وِّچ آن بندی هَے۔ سُورج ڈُّب گِآ هَے تے ساڈا نَوجوان ِاک پهاڑی دی چوٹی اُّپر آپنا راه تّک رِها هَے, پَےںڈا گھٹ کرن لای اَوه هِٹھاںه وادی وِّچ جا کے دُوجی چوٹی اُّپر چڑھدا هَے تے هنےرا پَے چُّکا هَے تے جںگل وِّچ اُس نُوں راه بھُّل گِآ هَے۔جاںدِآں جاںدِآں رات وےلے ِاک ندی مِلی پر اَوه ِانّی تےز سی کِ اُسدے پار, جا نهیں سی سکدا ۔ مُڑ بِنا کِسی راه دے بُوٹے بُوٹیآں دیآں جڑھاں پّتے پھڑدا ِاک پهاڑ دی چوٹی تے چڑھِآ, شاِاد کوای دیوا دِّسے, کوای سےدھ لّبھے, چنّ سی نهیں تے چیلاں دے برِچھاں نے هور وی هنےرا کالا کر دِّتا سی۔ هار کے برِچھ دے هےٹھ رات گُجارن دی کیتی, بَےٹھا هی سی, کِ دُور ِاک مّدھم جِهی پیلی جِهی روشنی دِسی ۔ سمجھِآ شاِاد کِسی کرِسان دا گھر هَے تے اُتھے دیوا بل رِها هَے, هِںمت کرکے اَوسدی, سےدھ تے گِآ ۔ اّدھی رات دے نےڑے سما اّپڑ پِآ هويا سی, کِ اَوه اُس کّکھاں دی جھُگی دے درواجے تے پهُتا, وّڈے درواجے جِهڑے پهاڑ دی چوٹی تے تےج تُپھانی هواواں نُوں روکن لای هُںدے هن, بںد سن, تے جھیتاں وِّچوں اںدروں بلدے دیوے دی پیلی روشنی جھر رهی سی, بُوها کای وےری کھڑکايا, اںدروں کوای سُر سر نهیں آای۔ کای وےری مُڑ زور نال کھڑکان تے اںدروں ِاک کومل سُر دی تیویں دی آواج آای, جِهڑی پُّچھدی هَے کِ کھڑکان والے نُوں کی لوڑ هَے ? نَوجوان چِترکار بجھک رهِ گِآ, آواز بڑی مدھُر سی,ِانّی مدھُر بِنا سِکھااے دے هو نهیں سکدی, تے بولی بھی پےںڈُو نهیں سی, نِهاِات شُستا دارُلکھلاپھے دی رایسی بولی سی۔ ''مَےں هاں ِاک وِدےارتھی پربتاں وِّچ رستا بھُّل بَےٹھا هاں تے جے هو سکے تد رات دا بسےرا تے بھِّچھا مںگدا هاں, تے جے نا مِل سکے تے کِسی نزدیک پِںڈ دا راه دّسِآ جاوے" اںدر تھیں آواز آای ''پر ِادھر تاں کِسی پِںڈ دا راه هی نهیں, آپ کِس تراں بھُّل گاے ?" اُس نے کِها :-

"مَےں تاں واکپھ نهیں۔ مَےں جاتا, پَےںڈا تھوڑھا هواُو, جے ِاس پربت تھیں دُوجے پربت نُوں سِّدھا لَے لواں پر ِاس ےتن وِّچ مےرا پَےںڈا لںما تے نامُمکن هو گِآ هَے"۔۔

"پر آپ جِس سےدھے آاے هو, اُس سےدھے ِاتھے اّپڑ هی نهیں سی سّکدے۔۔

"ٹھیک هَے, پر سےدھاں ساریآں ِاس هنےرے وِّچ مِس گایآں۔ اَوس ندی تے اّپڑِآ تے پار لںگھ هی نهیں سی سّکدا, سو مجبُورن ِاس پربت تے چڑھِآ تے پُورب دا پّچھم تے پّچھم دا اُّتر بھَوںدا پھِردا هاں۔۔"

اںدر وّسن والی دی نِشا هو گای, کِ بھُّلِآ هويا کوای انجان وِدےارتھی هَے۔ "اّچھا, مَےں هُنے آای" تے نالے کِها "هُن آپ کِسی پِںڈ اّپڑ نهیں سّکدے تے نالے رستا بِکھڑا تے کھترناک هَے"۔ تھوڑھے چِر پِّچھوں ِاک کاگت دی لالٹَےن هّتھ وِّچ لای ِاک پرِبھجوت سوانی آای اَوس وّڈا تُوپھانی بُوها کھوهلِآ تے لالٹَےن اُّچی کرکے اجنبی مهِمان دے چےهرے نُوں تّکن دی کیتی۔ اُهدا آپنا چِهرا لالٹَےن دے هنےرے پِّچھے چھُپِآ رِها۔ آپ نے اُهنُوں چںگی تراں گَوه نال تّکِآ, تے سهی کیتا کِ ِاس وِّچ دھوکھا کوای نهیں۔۔

"اّچھا زرا ٹھهِرو, مَےں هُنے هی هّتھ پَےر دھون لای جل لِآاُںدی هاں" اَوس کِها تے اںدر لگی گای, تَولیآ تے چِلمچی تے پانی لِآای تے مهِمان نُوں کِها آپ هّتھ پَےر دھو لوو۔۔

آرٹِسٹ نے کّکھاں دیآں چپلیآں لاهیآں, هّتھ پَےر سُچےت کیتے تے اںدر گِآ, اںدر ِاک نِهاِات هی سُتھرا سادا کمرا اَوس نُوں اُس پرِبھجوت سوانی نے اَوهدے رات دے آرام کرن لای دّسِآ۔ سارا تکریبن گھر هی ِاهو کمرا سی, پچھوکڑ نِّکی جِهی نال لّگدی رسوای سی, تے رجاای تے اّگ سےکن لای آپ نُوں اُس سوانی نے دِّتی, جد اُه ِاه آاُبھاگت کر رهی سی, ِاس نَوجوان نُوں اَوهنُوں چںگی تراں وےکھن دا اوسر مِلِآ, ِاهدے نَےن اُهدے وِّچ گّڈے رهے۔۔

کی وےکھدا هَے? کِ اَوهدی میجبان ِاک اتی سوهنی پری نکش سوانی هَے تے اُهدی چال, بَےٹھک اُوٹھک بڑی هی نازک تے دِل لُبھان والی هَے, اُهدی اُمر اُس کولوں شاِاد هی ۳ ےا ۴ سال وّڈی هووے پر اُه بڑی جوان تے جوانی دے پُورے جوبناں وِّچ هَے۔ جد ِااُں اُه وےکھ رِها سی, تد اُه سوانی بڑی مِّٹھی اواز نال اُهنُوں کهِںدی هَے, "مَےں هُن اکّلی هاں, تے مَےں نِمانی ِاس کُٹیآ وِّچ مهِماناں دے سواگت کرن دے اسمرتھ هاں پر اج راتی مَےنُوں نِسچا هو گِآ هَے, کِ آپ لای ِاتھوں کِدھرے اَودھر جانا خترناک هَے۔ ِاس پاسے کای ِاک کرِسان رهِںدے هن پر ِاس وکت آپ اُنھاں پاس اّپر نهیں سّکدے, نا آپ نُوں بِنا راه دّسن والے دی مدد دے رستا هی لّبھ سّکدا هَے۔

سو ِاس کرکے مَےں آپنُوں سواگت کیتا هَے, آپ نُوں آرام تاں پُورا ِاتھے مِل نهیں سّکدا, پر مَےں آپ نُوں ِاک بِسترا دے سّکدی هاں تے آپ مےری جاچے بھُّکھے بھی هو, سو ِاه لوو نباتاتی بُّدھ بھِّکھِآ دا بھّکھن, تھوهڑا جِها هَے شاِاد آپ دا گُجارا رات لای ماڑا موٹا هو جااے, پر آپ اج رات ِاتھے هر تراں 'جی آاے' هو۔۔

ےاترُو بھُّکھا سی, سوانی نے جھٹ پٹ چُّپ چاپ آلُو کچالُو ساگ آد بھُنّ بھنّ کے تے ِاک پِآلا اُبلے چاولاں دا آپ دے اّگے دھرِآ, تے نِمانی روٹی دی بڑیآں ماپھیآں مںگیآں پر پھِر اَوه کُچھ نا بولی تے جِنّا چِر اَوه روٹی کھاںدا رِها اَوسدے دِل وِّچ کھوه پَےںدی سی کِ هاِا ِاه سوانی ِانّی چُّپ تے اُداس کِاُں هَے? تے جد اَوس کوای گّل پُّچھی ِاس کرکے کِ گّل بات ارںبھ هووے سوانی ےا جراک هس چھّڈدی ےا سِر نیواں پا کے هاں نا کر دِںدی سی۔ پھِر اَوه وی چُّپ هو گِآ, تے ِاتنے چِر وِّچ تّک لیتا سی, کِ اَوه چھوٹا گھر بِلکُل بےداگ سپھا سی, تے اَوهدے برتن جِوےں هُنے بنے هن۔ تھوڑیآں جِهیآں چیزاں جو اّگے پِّچھے پایآں سن, بڑیآں هی سوهنیآں تے مُوںهوں بولدیآں سن۔ کوِتا تے آرٹ دے سںبںدھ دیآں چیزاں تے چینی بولی دے کاوے مںتر لِکھے لٹک رهے سن, مکان تے ِاک کِنارے ِاک چَوکی سی تے اُس اُّپر ِاک مںدر دی شکل دی دو دروازِآں والا نِّکا مںدر کھِڈاونا جِها سی, تے دووےں نِّکے درواجے کھُلھے هواے سن تے اُسدے ساهمنے ِاک نِّکا جِها دیوا جگايا هويا سی, تے پھُّلاں دا سےهرا لٹکايا هويا سی۔ ِاه شاِاد اَوه گھر دا آلا جِها سی جِس وِّچ کِسے گُجر گاے مِتر دیآں نِشانیآں رّکھدے هن, تے ِاس گھر دے شِوالے اُّپر ِاک بڑی هی سُںدر مِهر دی دےوی دی تسویر سی, جِس آپنے کےساں وِّچ پُورا چنّ لٹکايا هويا سی۔ جد وِدےارتھی روٹی کھا چُّکا تاں سوانی کهِںدی هَے, "مَےں آپ نُوں چںگا بِسترا نهیں دے سکدی تے بّس ِاه ِاّکو هی کاگت دی بنی مّچھردانی هَے۔ ِاه بِسترا تے ِاه مّچھردانی مےری آپنی هَے, پر اج رات مَےنُوں کای ِاک کںم کرنے هن تے مَےنُوں سَون لای کوای اوسر نهیں مِلےگا,ِاس لای آپ ِانھاں دوهاں چیجاں نُوں ورت سّکدے هو, تے هُن مَےں آپ دی مِنّت کردی هاں, کِ آپ آرام کرو, بھاوےں مَےں نِمانی پاسوں آپ نُوں ارام دےن دے کاپھی سامان پُورے نهیں هو سّکے" ۔۔

پر نَوجوان آرٹِسٹ سمجھ گِآ سی, کِ اُس اکّلی سوانی پاس ِاکو هی بِسترا هَے ار اَوه آپنا بِسترا اُهنُوں ِاک مےهربانی کرکے دِںدی هَے, تے آپ جگراتا کرن دا دےاوان بهانا کردی هَے ۔ ِاه دےکھکے اَوس کِها, "جی ! مَےں تاں بھُںنجے هی سَےں سکدا هاں تے مَےنُوں مّچھراں دا کوای ڈر نهیں, آپ نُوں کی اَےسا کںم هَے جو آپ رات سَونا نهیں چاهُںدے ?

مَےنُوں آپدی ِانّی کھےچل, مےری کھاتر کرنا چںگا نهیں لّگدا تے مےرے پر مِهربانی کرو تے مَےنُوں بھُںنجے هی پَے جان ديو, مےرا رُوه آپ دی ِانّی دےا برداشت نهیں کر سّکدا۔۔"

"جو مَےں کهِںدی هاں, اَوه آپ نُوں منّنا پوےگا, در هکیکت مَےنُوں کںم هَے تے مَےں اج رات نهیں سَےنا"۔ ِاه لپھز ِاک وّڈی بھَےن دی هَےسیات وِّچ اَےسے پِآر تے اَےسے داهوے نال اُسنے کهے, جو ِاس نَوجوان نُوں سِر جھُکا کے منّنے پاے تے "آکھِآ کِ ِاه اُچِت هَے, کِ آپ مَےنُوں جو بںدوبست مَےں چاهاں, اُه آپنے مهِمان لای کرن دی آگِآ دےووگے ِاس بںدوبست وِّچ آپ دا دکھل دےنا واجب نهیں۔۔"

نَوجوان چُّپ هو گِآ, کِاُںک سَےن واستے کمرا وی ِاکو سی, اُسنے آپنی تُلاای لِآ کے پھرش اُّپر وِچھا دِّتی تے رجاای رّکھ دِّتی۔۔

ِاک لّکڑی دا سِرهانا وی لِآ دِّتا تے کمرے دے اُس پاسے, جِس پاسے اَوه گھر دا نِّکا جِها مںدر پِآ هويا سی, اُس اّگے ِاک سکرین (پردا) کھڑی کر دِّتی, اَوهدا پاسا وّکھرا ِااُں کر دِّتا تے آکھِآ کِ هُن آپ تھّکے هو براج جااَو تے سَےں جااَو, ِاه ِاّچھِآ ِاس تراں پرگٹ کیتی کِ اُه درهکیکت اَوهنُوں سَےں جان دا هُکم دے رهی هَے, تا کِ اَوه اُهدے رات دے کںماں وِّچ کِسی تراں دا دکھل دے نا سّکے۔۔

نَوجوان بِسترے وِّچ وڑ گِآ,بھاوےں اُهدا رُوه دُکھی سی, کِس تراں سوانی نے آپنا بِسترا اَوهنُوں دے دِّتا, تاں وی لےٹدے سار سَےں گِآ, بهُت تھّکا هويا سی۔۔

پر تھوڑھا چِر هی سُّتا هونا هَے, کِ ِاک انوکھی جِهی اواز نے اَوهنُوں جگا دِّتا تے اُه اچںبھا هوکے سُنن لّگ پِآ, کِ اواج کی هَے تے کِّتھوں آ رهی هَے? اواز پَےراں دی سی, پر پَےر چّل نهیں رهے کوای آ جا نهیں رِها۔ ِااُں جاپے, جِوےں کوای گھبراهٹ وِّچ تِّکھے تِّکھے پَےر رّکھ رِها هَے, سوچِآ کِ شاِاد گھر وِّچ چور نا آ وڑے هون, اُس نُوں آپنے لای تاں کوای ڈر نا لّگا, کِاُںک اَوس پاس لُٹے جان نُوں سی هی کُچھ نهیں, پر سوانی دی کھاتر کُچھ بھَے بھیت هويا مّچھردانی وِّچ ِاک لّکڑی دی جالی جِهی نال بھرِآ سُراکھ سی, اُسدی راںهی دےکھن لّگا پر اّگے اَوه پردا سی کُچھ وےکھ نا سکِآ, جو هو رِها سی سکرین دے پِّچھے هو رِها سی۔

اُس نے اُّچا رَولا پان دی سوچی, پر پھِر سوچِآ کِ جد تک ساری گّل دا پتا نا لّگے, سوانی دی جان دی رّچھِآ ِاس وِّچ هَے کِ اُه اُّچا نا بولے۔پر اَوه اواز جِهڑی سُناای دے رهی سی برابر جاری رهی تے هور ودھ اُسدی هَےرانی ودھدی گای۔ آکھر رهِ نا سکِآ,

 جو کُچھ هووے اُه اُّٹھ کے وےکھےگا, کِ کِس تراں اَوه آپنی دےاوان مالکا دی جان دی هِفازت کر سّکدا هَے جلدی نال کّپڑے پاکے, اَوس مّچھردانی وِّچوں نِکلکے, اَوس سکرین تک بِنا کھڑاک کیتے دے جا اّپڑِآ تے جھاتی پا کے وےکھِآ۔ جو اَوس وےکھِآ اُسنے اَوهنُوں بڑا اچرج کیتا۔۔

کی سی? اَوهو هی پربھجوت سوانی, بڑے هی سوهنے گوٹے کناری والے کّپڑے پااے اُس مںدر جِهے اّگے ِاک اچرج نرِتے کر رهی هَے۔ اَوه سوانی آپ ِاک امُّل ناچ نّچ رهی هَے, پُشاک اُس سِهان لای کِ نِت کرن والی ناِاکا دی هی هَے, پر ِاهو جِهی کیمتی پُشاک اَوس اّگے کدی نهیں وےکھی سی, تے بڑیآں ناِاکاں دے ناچ دےکھے سن پر ِاهو جِها نا ناچ, نا رںگ, نا رس کِدھرے وےکھِآ سی۔ اجیب گھڑی سی, اَوه آپنے ناچ وِّچ لین هَے ار ِاه آپنی اّکھ کِدھرے اُّپر اُٹھا نهیں سکدا, ِاهدا رُوه اَوتھے بّجھ گِآ۔ پهِلاں تاں پُرانے جاپان دے وهِم جِهے اَوهنُوں ڈران لّگے, کِ شاِاد ِاه کوای بھُوت پرےت هی نا هووے, پر بُّدھ دا اُه نِّکا جِها گھر دا مںدر وےکھ کے اَوهنُوں تسّلی هوای, کِ اَےسی پاک هزُوری وِّچ کوای اَےر گَےر آ نهیں سّکدا۔ نالے اَوهنُوں ِاه وی کھِآل هويا, کِ ِاه اُس راز نُوں وےکھ رِها هَے جِهدی آگِآ نهیں سی کِ اَوه وےکھو, پر اُس ناچ تے رس تے چُّپ راگ دا اسر اُس اُّپر هور ڈُوںگھا! هُںدا گِآ تے اَوه اَوتھوں هِّلن جوگا هی نا رِها,اَوه وی وےکھن وِّچ بّس اّکھاں هی هو گِآ۔ اچانچّک اُس سوانی نے جد ناچ بںد کیتا, آپنی پِشواز اُتاری تے اَوهنُوں دےکھ کے اَوه بڑی چَوکی تے اُس وّل گھُور کے دےکھن لّگ پای۔۔

نَوجوان نے جھٹ ماپھی مںگن دی کیتی۔ اَوس جو بیتِآ سی, سو کهِ سُنايا, کِس تراں ِاس سوهنے تے اچںبھا کرن والے کھڑاک نے اَوهدی نیںدر کھوهلی۔ اَوه کِاُں نا چِّلايا تے چُپکے اُّٹھ کے سکرین ول آيا تے پھِر اُس رس مگنتا وِّچ هِّل نا سّکِآ۔۔

"مَےنُوں تُسی ماپھ کرنا, پر هُن مَےں پُّچھے بِنا رهِ نهیں سکدا, کِ آپ کَون هو ار آپدی کهانی کی هَے? آپ ِاس سارے مُلک وِّچ مےری جاچے ادُتی نِتے دی ملکا هو تے آپ ِاّتھے کِس تراں آاے, سّچ تاں ِاه هَے کِ مَےں دارُلکھِلاپھے دے سبھ چونویآں نّچن والیآں وِّچ آپدے اُنر دا مُکابلا کرن والی کوای نهیں ڈِّٹھی۔۔"

پهِلاں تاں سوانی گُسے هی سی, پر جد اَوه ِاه کهِکے ماپھی مںگ کے چُّپ هويا, تد اُهدے مُوںه تے وی مُڑ اناِات آای, آپ هّس کے اَوهدے کول هی اَوتھے بهِ گای, کهِن لّگی "نهیں! مَےں تےرے پر خپھا نهیں, پر مَےنُوں مںدا جرُور لّگا هَے, کِ آپ نے, مَےنُوں نّچدِآں کِاُں وےکھِآ آپ نُوں مَےں تاں پاگل جِهی لّگی هوواںگی کِ آپ-مُهاری کل مُکّلی نّچن لّگ پای هاں, هُن آپ نُوں ِاس ساری گّل دا بھےت دّسنا هی پِآ مےری کهانی ِانّی هی هَے, کِ مَےں اَوه ناِاکا هاں ِاه نام مشهُور سی تے نَوجوان نُوں وی ِاهدے نام دی شُهرت دا پتا سی,

 کِاُںک اَوه سارے مُلک وِّچ هر دِل نُوں موهِت کرن والی ناچ بالِکا سی "مَےں جد آپنے پُورے جوبن وِّچ سی تے مےرا اُنر وِکھےات سی, مےرے رُوه نُوں ِاک نَوجوان نے موهِآ, مَےں اُس نال سبھ شُهرت راج, بھاگ, سُکھ, مهِل چھوڑ کے نّس آای, بھاوےں مےرے پِآرے پاس کوای دھن نهیں سی پر ساڈے پاس کاپھی سی, آپنے گریبی وِّچ-پر پِآر وِّچ-جین نُوں۔ اَوه پِآرا مےرا بڑا کھُش هُںدا سی, جد مَےں اُهدے ساهمنے نّچدی ساں, ِاس گھر وِّچ تے ِاس اےکاںت وِّچ, کُچھ ِاک چِر اسی دووےں ِاک دُوجے لای جیںدے ساں۔ ساڈا سارا جگت ِاک دُوجے لای اسی آپ ساں۔ اَوه مَےنُوں پِآردا نهیں سی, مَےنُوں پُوجدا سی, ار بےهّد اَوهدا پِآر سی۔ مَےں نِمانی کِس جوگ ساں, مَےنُوں ِانّا پتا سی, کِ مےرا ناچ اَوهنُوں ریجھاںدا سی۔ سو مَےں اَوهنُوں ریجھان دی کردی ساں۔ هر شام اَوه کوای نا کوای سُر راگ دی چھےڑدا سی تے مَےں اُس سُر اُّپر نّچدی ساں۔ ِاک دُوجے نُوں اسی تک تک جیںدے ساں, پر ِاک سِآلے کُچھ چِر هی هويا هَے, کِ آپ نُوں سّدا آ گِآ, مَےں جِنّی واه لّگی سےوا کیتی پر مےری بھُڑی وِارتھ گای, آپ سدا لای مَےتھوں جُدا هو گاے۔۔" نَوجوان سمجھ گِآ, کِ هُن ِاه اج رات دا ناچ گُجر گاے پِآرے نُوں ریجھان دا ترلا سی, تے اَوه بُّدھ دا نِّکا جِها مںدر اَوهدی ےاد وِّچ رچِآ هويا هَے, اُس وِّچ اَوس پِآرے دا نام تے کُچھ اُهدیآں چیزاں رّکھیآں هوایآں هن تے اُسدی ےاد وِّچ ِاه ِاک تراں دا پِآر شرادھ سی, جِهڑا اَوسنے ِاس تراں وےکھِآ۔۔

سوانی نے چاه بناای, ار دوهاں پیتی تے پھِر اُسنے کِها, کِ هُن آپ سَوں جااَو۔۔

نَوجوان نے کِها "آپ مَےنُوں ماپھی دےنا, کِ مَےں ِاس تراں آپدے متبّرک ناچ نُوں وےکھن لای مجبُور هويا۔" اَوه کهِن لّگی "نهیں, سگوں آپ نے ماپھی دےنی, کِ مَےںنے آپ دی نیںدر اُکتاای۔ پهِلاں تاں مَےں اُڈیک کردی رهی, جد آپ گھُوک سَےں گاے سے, تد مَےں بِنا باهلے کھڑاک دے آرںبھ کیتی سی, پر آپ نُوں وِکھےپتا هوای هَے۔۔"

ِااُں ماپھیآں مںگدا اَوه مجبُورن مُڑ کاگج دی مّچھردانی هےٹھ جا لےٹِآ تے کھُوب سَےں گِآ, دِن کاپھی چڑھ آيا سی, جد اَوه سوےرے جاگِآ, جد اُه اُّٹھِآ, تاں جِس تراں راتی ِاک سادا جِها بھوجن اَوس لای بنايا سی, اُسی تراں دا سادا بھوجن سوانی نے بناکے تِآر کیتا سی, تے آپ دے اّگے بڑی کھاتر تے آجزی نال رّکھِآ, راتی تاں اَوه بھُّکھا سی, بِنا سوچے کھا گِآ سی, پر سوےرے اُسنُوں سوچ آای کِ شاِاد آپ اَوه راتی بھُّکھی هی رهی هَے تے هووے نا هووے, کِ هُن وی اَوه اُسدے هِّسے نُوں کھا نا جاوے, اُس بڑا تھوڑا کھا کے وِدِآ هون دی کیتی۔۔

پر جد اَوس کھیسے وِّچ هّتھ پااے, کِ کُچھ اُس دی سےوا تے روٹی آد لای بھےٹا کر جاوے, تد سوانی بولی "جو کُچھ مَےں آپ نُوں دے سّکدی هاں, اَوه کِسی لاِاک نهیں تے جو وی سی, تد اَوه مَےں آپ پر ترس کھا کے کیتا هَے, اُسدا مُّل دےنا آپ نُوں اُچِت نهیں۔

سو مےری ِانّی هی پرارتھنا هَے, کِ آپ نُوں جو تکلیپھ ِاّتھے رات رهِن وِّچ هوای هووے, اَوهدی کھِما بکھشنی تے نِرا ِاه چےتے رّکھوگے, کِ آپ نُوں ِاک اَےسی نِمانی دی کُّلی وِّچ رهِنا پِآ, تے مےرے پاس سِوااے پِآر تے شُبھ سںکلپ دے هور دےن جوگا کُچھ نهیں سی۔“ اُسنے پھِر وی کوشِش کیتی, کِ کُچھ بھےٹ اَوه دے سّکے پر جد تّکِآ کِ اَوهدے جتن نال اُهدا سوهنا پر اُداس چِهرا دُکھِت هو رِها هَے, تد اُس ِاه گّل چھّڈ دِّتی تے بڑے نرم درد بھرے شبداں وِّچ وِدا لای۔ اُهدے دِل وِّچ اُهدا سُهنّپ تے اَوهدی اُداسی دووےں کھُّّبھ رهے سن تے اُهدے دُّکھ دی پیڑا اُس نُوں بھی هو رهی سی۔۔

سوانی نے اَوهنُوں راه دّسِآ تے بڑا چِر کھلو کے دےکھدی رهی, جد تک پهاڑ تھیں اُترکے اَوه اَوهلے نهیں هو گِآ سی۔۔ ِاک گھںٹے دے باد اُسنُوں اَوه شاه راه-جِس اُّپر اَوه کّل آ رِها سی-مِل گِآ, پر ِاّتھے اّپڑکے سکھت مںدا لّگا سُو, کِ هااے "مَےں آپنا نام بھی اُسنُوں دّس نا آےا'' تھوڑا چِر دو دِلیآں وِّچ پِآ رِها, پر پھِر کهِن لّگا "کی هويا, مےرے نام دا کی پرےوجن هَے? مَےں تاں سدا ِااُں هی گریب رهِنا هَے, مَےں اَوهدی کی مدد کر سّکدا هاں, گریباں دے نام دّسے نا دّسے ِاکو گّل هَے", ِااُں آپنے من دا سمجھَوتا کرکے راه پَے گِآ۔۔

ِاه نَوجوان آرٹِسٹ سماں پا کے بڑا وِکھےات چِترکار هويا تے بادشاهاں دے شهِر دا نگینا سی۔ شاهزادے ِاک دُوجے نال ِاس چِترکار نُوں ستِکارن تے وڈِآن وِّچ ریس کردے سن تے ِاس پاس دھن امےنواں آ گِآ۔ دارُلکھِلاپھے وِّچ ِاک بڑے آلیشان مهِل وِّچ ِاه رهِںدا سی, پر هُن بڑا هو چُّکا سی, سارے مُلک دے نَوجوان آرٹِسٹ ِاس دے آکے شاگِرد بندے سن تے ِاس پاس رهِںدے سن, تے ِاهدے گُلاماں واںگ ِاسدا هُکم منّدے سن, ساری, ولاِات وِّچ بس ِاک ِاه ادُتی چِترکار سی۔۔

ِاک دِن ِاسدے درواجے تے ِاک بُّڈھی جِهی جنانی آای تے دوارپالاں نُوں کهِن لّگی, مَےں چِّترکار نُوں مِلنا هَے, دوارپالاں نے دےکھِآ ِاک مںگتی جِهی چھّج چھّج لیراں لمکدی رُلدی کھُلدی کوای هَے, سو اُنھاں پرواه نا کیتی تے اَوهنُوں آکھن لّگے تُوں کِس لای مالک نُوں مِلنا چاهُںدی هَے, تے اَوه اُّتر دِںدی سی "مےرا کںم آپ نال هی هَےں, تُساںنُوں دّس نهیں سّکدی تے ِااُں اَوه اَوهنُوں ٹال دِںدے سن تے کای وےری ِاه کهِکے ٹال دِںدے سن, کِ اَوه شهِر وِّچ هی نهیں, باهر گِآ هويا هَے۔۔

اَوه بُّڈھی مُڑ آاُںدی سی تے هر وےری اَوهنُوں کوای نا کوای کُوڑ بول کے ٹال دِّتا جاںدا سی۔

"اج اَوه وّل نهیں" "اّج اَوه بڑا رُّجھا هويا هَے" "اج بڑے مهِمان آاے هواے هن, مِل نهیں سّکیدا" پر اَوه بُّڈھی آاُںدی هی رهی, اَوس وی پِّچھا نا چھّڈِآ, تے هر روج ٹھیک اَوسے وےلے آاُںدی سی تے اُهدی کمر تے نِّکا جِها بّجھا هويا بُچکا هُںدا سی۔ آکھرکار نَوکراں نُوں وی ترس آيا تے اُنھاں جاکے آپنے مالک نُوں کِها "جناب! اج کِنّے چِراں تھیں ِاک بُّڈھی روج ٹھیک اَوسے وکت آپ نُوں مِلن آاُںدی هَے, اساں گریب مںگتی سمجھکے کای چِراں تھیں ٹالِآ هَے, پر اَوه آپدے مِلے بگَےر نهیں رهےگی تے اَوه کهِںدی هَے, کِ جو گّل اَوس کرنی هَے, آپ نال کرنی هَے, سانُوں کُچھ نهیں دّسدی, جے اَوه پھِر آوے تاں آپ دا کی هُکم هَے ?" "تُساں پهِلے ِاس بابت مَےنُوں کِاُں نهیں آ کے دّسِآ?" تے ِاه کهِکے آپ اُٹھکے درواجيوں باهر جا کے اَوس بُّڈھی نُوں بڑی هی مےهربانی نال مِلِآ, کِاُںک اَوهنُوں آپنی گریبی دے دِهاڑے ےاد سن تے پُّچھِآ, "کی اَوسنُوں کوای چیز لوڑ هَے? رُپےے پَےسے کّپڑے کھانا پینا کُچھ" اُس نے اُّتر دِّتا "جی مَےنُوں هور کُچھ لوڑ نهیں, مےرا سںکلپ هَے کِ آپ مَےنُوں ِاک چِتر بنا دےوو"۔ اُسدی ِاس کاںکھےا اُّپر چِّترکار نُوں اچرج هويا تے اُس نُوں کِها, کِ اںدر آ جااَو تے آپنے نال ستِکار نال لَے گِآ۔ بُّڈھی نے بهِ کے, ساه لَےکے اَوس آپنے بّدھے بُچکے دیآں گںڈھاں کھوهلیآں تے اُس وِّچوں ِاک پُرانی جرجر هوای کِدھروں پھٹی, کِدھروں چمکدی گوٹے کناری والی پُرانے جمانے دی پِشواز کّڈھی تے بڑے پِآر نال اُهدے وّٹاں نُوں سِّدھا کرن دی کوشش کیتی تے جِاُں جِاُں اَوه بُّڈھی ِاس پِشواز نُوں کھوهلدی تے سواردی سی, تِاُں تِاُں اَوه چِترکار اُستاد نُوں اچانچّک آپنے جوانی دی ےاترا دا چےتا آيا, اَوهدے ساهمنے ےاد نے ِاک کڑاکا کھادھا تے اَوهو پهاڑ, اَوهو رات, اَوهو راه بھُّلنا, اَوهو دیوے دی مّدھم رَوشنی, اَوهو اُهدا باهر جا کے بُوها ٹھکورنا, اَوهو اَوس پرِبھجوت سوانی دا لالٹَےن لَے کے باهر آاُنا, اَوه سبھ کُچھ چےتے آ گِآ, نهیں ساهمنے پرتّکھ دھِآن وِچ ساکھےات اُه نزارا دِّس پِآ ۔ اُس بُّڈھی نُوں بڑی هی هَےرانی هوای, جد ےکاےک چِترکار اُستاد, جو هُن شاهزادِآں تے بادشاهاں دا ماننیے اُستاد سی, اُس اّگے بڑے ادب نال جھُکِآ تے بڑی آجزی نال هّتھ جوڑکے ماپھی مںگن لّگ پِآ "مےری بےادبی نُوں ماپھ کرنا, مےری کرکھتگی نُوں کھِما کرنا, کِ مَےں ِاک کھِن دی کھِن لای آپدا چےهرا پچھان نهیں سّکِآ,پر مَےں وی تے مےری ےاد وی کی کر سّکدی سی? ِاس گّل نُوں اج چالی سال لںگھ گاے هن, جد ِاک دُوجے نُوں اسی مِلے ساں۔ هُن مَےنُوں ٹھیک ےاد آ گِآ هَے, آپ نے بڑی مِّٹھی کرِپالتا نال مَےنُوں آپنا مِهمان کیتا سی, مَےں تد آپدا ناچ تّکِآ سی تے آپ نے تدوں مَےنُوں آپنی وِتھِآ سُناای سی, آپ وِکھےات تے ادُتی ناِاکا هو تے مَےنُوں آپدا نام هُن تک نهیں بھُّلا۔۔" جد اَوس ِاه گّل کهی, تد ماای نُوں کُچھ وی چےتے نهیں آاُںدا هَے, اوستھا وڈےری هو چُّکی سی, ےادداشت کاِام نهیں سی, پر جد هور نرمی تے پِآر نال گّلاں کرن لّگا, تے هور نِّکیآں نِّکیآں گّلاں اُس چےتے کراایآں تد آکھر اُسنُوں وی چےتا آ گِآ تے نَےن هںجھُوآں نال بھر کے بولی, ٹھیک اَوه دِوے پُرکھ, جِهڑا ساڈیآں ارداساں سُندا هَے, اَوس آپ مَےنُوں آپدے گھر دا راه دّسِآ هَے,

پر جد مےرے نِمانے-کِسے جوگے ناںه گھر وِّچ آپ نے چرن پااے سن-تد مَےں ِاهو نِمانی ساں, جو هُن هاں۔ مَےنُوں ِاه مالک ناتھ بُّدھ دی ِاک کرامات دِّسدی هَے, کِ آپ نُوں مَےں نِمانی دا وی ِااُں چےتا آ گِآ هَے, شُکر! شُکر۔۔

ِاه کهِکے پھِر اَوس آپنی اُس تھیں پِّچھے گُجری جیون دی کتھا سُناای۔ کِس تراں گریبی کرکے اُسنُوں اَوه پربتاں والا مکان وےچنا پِآ, تے مُڑ ِاس بادشاهاں دے شهِر وِّچ, جِّتھے ِاک دِن وّڈی مشهُور سی, واپس اَونا پِآ۔ گھر وِک جان دا اَوهنُوں بڑا مںدا لّگا سی تے دُّکھ هويا سی, پر هُن سبھ تھیں وّڈا دُّکھ ِاه هَے, کِ اُه اُسی تراں آپنے پِآرے دی ےاد وِّچ اُس نِّکے جِهے بُّدھ دے مںدر اّگے ناچ نهیں کر سّکدی تے آپنے سُرگ گاے پِآرے نُوں اَوس تراں ریجھا نهیں سّکدی تے ِاس کرکے اَوه چاهُںدی هَے, کِ اَوهدی تسویر اَوسے پِشواز وِّچ جِهڑی اَوه نال لِآای هَے, بن جاوے, کِ هور نهیں تاں اَوه آپنی تسویر اَوس پِآرے دی ےاد دے بُّدھ مںدر دے ساهمنے لٹکا سّکے! اُس ارداس کیتی سی, کِ اَوهدا ِاه سںکلپ پُورن هووے تے اُس دےو نے ِاه پرےرنا کیتی هَے تاں هی اُس پاس آای هَے, کِ کوای ماڑا چِترکار سِواِا اُهدے, اُس آلیشان ریجھ دا چِتر کھِّچ هی نهیں سّکدا۔ اُستاد نے ِاه سبھ وِتھےا بڑی گهُ نال سُنی تے بڑی همدردی نال اُس نُوں ریجھان دی کردا رِها, تے بولِآ "جِهڑی تسویر آپ بنااُنی چاهُںدے هو, اُه مَےں بڑی هی کھُشی نال بناواںگا۔۔ اج مَےنُوں ِاک هور چِتر دے پُورا کرن دی کاهل هَے تے جے آپ کل ِاس وےلے آاَو, تد جِس تراں آپ چاهوگے تے جو مےرے پاسوں سو سکِآ مَےں کراںگا۔۔

پھِر اَوه بولی "پر ِاک گّل مَےں آپ هزُور نُوں دّسی نهیں, جِهڑی گّل مَےنُوں دُکھی کردی هَے تے اَوه ِاه هَے, کِ آپدی ِاس مےهربانی لای مےرے پاس آپ نُوں دےن لای کُچھ هَے نهیں, سِواِا ِاس پُرانی تے پُرانی کته دی پِشواز دے, تے ِانھاں دا هُن کوای وی مُّل نهیں, بھاوےں کِسی وکت ِاه بهُمُّلی چیز سی تے پھِر وی آپ هجُور مےرے اُّپر کِرپا کرکے ِاه تِل پھُّل لَے کے مےرے اُّپر دےا کروگے تے شاِاد آپ دے اجاِاب گھر وِّچ ِاهدی تھاں ِاس لای هو جاوے, کِ هُن نا اَوه نّچن والیآں رهیآں هن, نا ِاس تراں دیآں پُشاکاں تے پِشوازاں, ِاک اجُوبا تاں بن هی سّکدی هَے۔۔"

نهیں, نهیں, آپ ِاس ماملے تے کوای سوچ نا کرو, مَےنُوں تاں آپ دی نِّکی جِهی ِاه سےوا کرن وِّچ پُرانا زمانا ےاد آاُںدا هَے تے آپدا کیتا مَےں کدی مُکا نهیں سّکدا, سو کل مَےں جرُور کںم شُرُو کراںگا ۔۔"ِاس تِنّ وےری سِر جھُکا کے شُکرگُزاری کیتی تے کِها "آپ هزُور مَےنُوں ماپھ کرنا تے مَےں ِاک گّل هور وی کهِنا هَے, اُه هَے, کِ مَےں ِاه نهیں چاهُںدی کِ آپ مےرے اج دی شکل دا تے اّج دی پُشاک وِّچ چِتر بنااَو, مَےں چاهُںدی هاں کِ مےرے جوبن مّتی دا اَوه رُوپ, جو آپ نے اَوس رات وےکھِآ سی, اَوهو هی بنااَو۔۔"

اُس کِها "ٹھیک مَےنُوں اُه چںگی تراں ےاد هَے, ےاد هی نهیں, مےرے دھِآن وِّچ هَے, سو مَےں اَوهو هی چِتر بناواںگا۔"

ِاس واک لای جد اُس بُّڈھی سوانی نے شُکرگُزاری کیتی تد اُهدی مُوںه دیآں جھُرلیآں تے لالی بھا مارن لّگ گای تے بِهبل هوکے بولی "مَےنُوں هُن آپ نے سوهنا کرنا هَے,  جو مَےں اُس پِآرے نُوں سوهنی لّگاں, جِس دے پِآر وِّچ مَےں سارا جیون ناچ کیتا هَے, هُن اُه مَےنُوں نهیں, هزُور دی رسِک کِرت نُوں دےکھ کے کھُش هووےگا تے اَوه پِآرا مَےنُوں ماپھ کرسی, کِ مَےں هُن اَوس اّگے نّچ نهیں سّکدی۔۔"

پھِر اُس چِترکار آچارے نے اُهنُوں تسّلی دِّتی "ک آپ کل آوو, مَےں آپدی اَوهو جوبن مّتی چھّبی مُڑ چِتراںگا تے مَےں اَونا هی اُنر تے وکت تے ریجھ آپ دے چِتر تے لاواںگا, جِهڑا مَےں بادشاهزادِآں دے مهِںگے تھیں مهِںگے کںم تے کھرچدا هاں۔ آپ کوای پھِکر تے شّک نا کرنا, آپ نے کل آ جانا۔۔" مُکّرر وکت تے اَوه دُسرے بھلک آای, تے چِترکار نے نرم سپھَےد رےشم تے اُهدا چِتر کھِّچِآ پر ِاه چِتر اُهدی هُن دی شکل دا نهیں سی ِاه اَوه جھاکا سی, جو آپ نے اُس رات دےکھِآ سی۔ پںچھی واںگُو شوکھ نَےنی, باںس دی ٹهِنی واںگُو پتلی ےُوتی, تے سونے تے رےشم دی پُشاک پاای ِاک سورگ دی دےوی واںگ چمکدی اَےسی چھّبی سی, کِ اّکھ دےکھکے چُںدھِآںدی سی۔ اَوس اُستاد دے برش دی کلا نال گِآ گُجرِآ جوبن مُڑ واپس آيا, اُه مُرجھا گِآ سُهنّپ پھِر ٹهِکِآ تے اُه گُجر چُکی نازنین دا سارا ناز مُڑ پرتّکھ دِسِآ۔ جد اَوه تسویر بن گای تے اَوس آپنی مُهر اُس اُپر لا دِّتی تے رےشمی کّپڑے وِّچ جڑ دِّتی تے سیڈار دے رُولِآں وِّچ دںد-کھںڈ دے لاٹُوآں نال ٹھیک جڑ کے سجا دِّتی تے رےشمی ڈورا وی دِّتا, جِس نال اَوهنُوں لٹکانا سی تے سپھَےد لکڑ دے بکس وِّچ مُڑ ساری نُوں بںد کر دِّتا, ِااُں مُکںمل کر اُس سوانی دے بھےٹا کیتی۔۔

نالے اُسنے آپنی چاه پرگٹ کیتی کِ اُهدے گُزارے لای کُچھ ماےا وی نال بھےٹا کرے, پر ِاه اُس سوانی نے نا منزُور کیتی۔۔

اَوه رو کے بولی "نهیں مَےنُوں ِاس ماےا دی لوڑ نهیں, بّس مےری لوڑ ِاه چِتر سی, سو آپ نے بنا دِّتا هَے۔ ِاسدی پراپتی لای مَےں ارداساں کیتیآں سو مےریآں ارداساں کبُول هو گایآں هن, تے هُن مَےنُوں ِاس جیون وِّچ هور کوای سںکلپ نهیں هَے, تے هُن ِااُں نِرسںکلپ هو کے جے مَےں ِاتھے مرن آای هاں تد جرُور هَے, کِ مَےنُوں مر کے بُّدھ دے راه اُّپر جانا مُشکل نهیں هووےگا, تے بّس ِاک اپھسوس هَے, کِ آپ نُوں ِاس بڑے کںم لای مےرے پاس دےن نُوں کُچھ نهیں هَے, تے ِاه ناِاکا دی پِشواز هَے, جے آپ کبُول کرو تد مَےں بڑی پرسنّ هوواںگی, تے ارداس کراںگی کِ آپ نُوں آپدیآں جیون دیآں ساریآں آساں مُراداں پُوریآں هون۔۔ 

چِترکار نرمی نال کهِںدا هَے, مَےں تاں کُچھ نهیں کیتا, جو آپ مَےنُوں اُسدی کیمت دےن لای ِاتنے بِهبل هو, درهکیکت مَےں کُچھ نهیں کیتا, پر جے آپ دی کھُشی هَے تد مَےں ِاه بهُومُّلی کیمتی اجُوبا پِشواز آپ دی سویکار کردا هاں, ِاهنُوں دےکھ کے مَےنُوں آپ نال بِتاایآں اَوه سوهنیآں گھڑیآں ےاد آون گیآں تے مَےنُوں آپ ےاد آووگے, کِس تراں آپ نے آپنا بھوجن بِسترا آد سبھ مَےنُوں دے دِّتا, تے مےرے لای جو کِسی لاِاک نهیں هاں, نا ساں, تے پھِر آپ نے مےرے پاسوں آپنی کرِپالتا دا مُّل کوای نهیں لِآ سی, تے اَوس آپ دی مےهربانی دا هُن تک تے سدا مَےں آپ دا رِنی هاں, پر هُن دّسو کِ آپدا نِواس کِّتھے هَے? تاک مَےں کدی ِاس تسویر نُوں آپنی تھاں تے لٹکِآ جا کے وےکھاں۔۔

پر گریب جِهے شبداں وِّچ ِاس سوال دا اُّتر اُس سوانی نے ٹالواں جِها دِّتا۔ "مےری تھاں آپ دے آون تے دےکھن دے ےوگ نهیں, اَوه تھاں آپ دے لاِاک نهیں ۔" ِاه کهِکے پھِر مُڑ مُڑ جھُکی, شُکرگُزاری کیتی تے اّکھاں وِّچ ڈل ڈل کردے ان کِرے اّتھرُوآں نال گّچ جِهے وِّچ ٹُر گای۔۔

جد اَوه چلی گای, تد اُستاد نے آپنے شاگِرداں وِّچوں ِاک نُوں بُلايا تے کِها, "اُس سوانی دے مگر مگر چھےتی جاه تے اُهنُوں پتا وی نا لّگے, کِ تُوں اُهدے پِّچھے پِّچھے آ رِها هَےں, ملکڑے جاویں تے مَےنُوں آنکے پتا دےویں, کِ اَوه کِّتھے رهِںدی هَے? ِااُں اُه نَوجوان بے ملُوما جِها اُهدے پِّچھے پِّچھے گِآ تے جد اَوه مُڑِآ تد گّل کردِآں ِااُں کُچھ هّسِآ تے کُچھ شرمايا, جِوےں ِاک بڑی ناواجب جِهی کوای گّل کرن لّگا هَے۔۔

"هے کھاوںد! مَےں اُس بُّڈھی دے مگر مگر گِآ, پر اَوه تاں شهِروں باهر اُس سُّکے نالے ول اُتھے گای, جِّتھے مُجرماں نُوں پھاںسی لاای جاںدی هَے تے اَوُتھے ِاک نِّکی جِهی جھُّگی هَے, اُس وِّچ اُه رهِںدی هَے, بڑی بھَےڑی گںدی جِهی وَےران تھاں هَے۔''

چِترکار نے اُّتر دِّتا "کُچھ بھی هَے, اَوس تھاں کل سوےرے مَےنُوں تُوں لَے جاایں, هاں اُسی گںدی وَےران تھاں تے مَےں جانا هَے, جد تک مَےں جیںدا هاں, اُه سوانی کِسی تراں کھان پان دے دُکھ نهیں پاوےگی۔۔"

ِاه کهِ کے اَوس نے اُنھاں سارِآں نُوں اُسدی, کتھا سُناای تے سُنکے سارے اجیب رںگ وِّچ رںگ گاے تے مُڑ دُوسرے دِن سُورج چڑھن تھیں ِاک گھںٹا پِّچھے اُه اُستاد تے اُهدا چےلا اَوس سُّکے نالے ول نُوں جا رهے هن, اُتھے جا رهے هن جِّتھے شهِر دے کںگلے رهِںدے هن, تے اَوس جھُگی پاس جا پهُںچے۔ ِاکو بھِّت دا درواجا بںد سی۔ اُس چِترکار نے بھِّت کھڑکايا اُّتر کوای نهیں, جد بھِّت کھولِآ تد وی کوای آواز نهیں آای, تد اَوه اںدر گِآ مُڑ اُهو لُوں کںڈے ےاد هواے, اَوهو نزارا چےتے آيا, جِس تراں اَوهدے پربتاں اُّپر جھُگی وِّچ اَوه جوانی وِّچ گِآ سی, جد اںدر جاکے تّکِآ, تد اَوه سوانی ِاک ماڑی پُرانی پھٹی جِهی رجاای وِّچ لپےٹی ِااُں لےٹی هوای سی, 

  کِ سُّتی هوای هَے تے ساهمنے ِاک ٹُٹی جِهی, گںدی جِهی الماری اُّپر اُهو بُّدھ دےو دے مںدر دی پرتِما سی تے اُس وِچ اُهدے پِآرے دیآں نِّکیآں جِهیآں پُرانیآں نِشانیآں دھریآں سن, ِاه اُهو هی پرتِما جِهڑی ۴۰ برس پهِلے اَوس اُتھے اُهدی پربتاں دی جھُّگی وِّچ تّکی سی, تے جِسدے ساهمنے ِاک دیوا جگ رِها سی۔ سِرپھ اَوس اُپر دیوار تے مِهر دی دےوی دی تسویر کوای نهیں سی, پر اَوس پرتِما دے ساهمنے دیوار تے اُهدی آپنی بنی تسویر لٹک رهی سی۔ ِااُں دِّسدا سی, کِ اَوهو رات هَے تے اُه آپ اُس اّگے اُسے رںگ وِّچ نّچ رهی هَے۔۔ ِاس جھُگی وِّچ هور کُچھ نهیں سی, ِاک ِاستری بھِکھےُونی دا لِباس سی تے ِاک بھِکھےُونی دی سوٹی تے ِاک بھِچھِآ دا پِآلا سی۔۔ 

پر اُه چِترکار ِاناں چیزاں نُوں نیجھ لا کے, دےکھن دا سبر نهیں سی کر سکدا۔اُه تاں بِهبل سی, کِ چھےتی اُس سُّتی هوای نُوں جگااے تے کھُش کرے کِ اَوه اُس پاس مهِمان هويا هَے۔ تے چار وےری اُس اُهدا نام لَے کے مِّٹھی مِّٹھی اواز دِّتی پر اَوه نا جاگی۔۔

اچانچّک اُسنُوں پتا لّگا, کِ اَوهو ِاه تاں چل بسی هَے۔ هَےران هوکے اُهدے مُکھ ول وےکھدا هَے تے دےکھدا هَے کِ هُن ِاه آکھری نیںدر وِّچ اَونی بُّڈھی نهیں دِّسدی, جِنّی کل سی,   اُهدی جوانی نُوں ےاد دِلان والا ِاک اکهِ جِها مِّٹھا رُوپ اُس چِهرے اُّپر چڑھِآ دِسِآ, اَوه گم دیآں کُرکھت لکیراں مُلاِام هو گایآں سن, تے جھُرلیآں اجب تراں ساپھ هو گایآں سن, تے ِاه سُهنّپ اُس اُّپر اُس تھیں وڈے مالک چِترکار دی چھوه نال آن چھاےا سی۔۔ ِاه کتھا پڑھ کے کَون کهِ سکدا هَے? کِ مزب کوای چیز نهیں, تے پںجاب دے سِّکھاں نُوں جو دسوےں پاتشاه آپنیآں نِشانیآں تے آپنا وچن گُرُو گرںتھ ساهِب دے گاے هن,  اُنھاں دی پُوجا, سّچی پُوجا کوای وهِم هَے تے پِآرے دیآں نِشانیآں اّگے جیون ناچ کرنا کِسی تراں دی بُّت پُوجا ورگے وهِم هن?

جِهڑے ِاهو جِهیآں گّلاں کردے هن ےا پاپ پُنّے آد دیآں بهِساں کر کر کوای نےم تے اسُول کاِام کردے هن, اُنھاں نے جیون دے دُّکھاں دے هڑھ نهیں تّکے۔ پر هااے اُه دِل دا ناچ هووے, اُه ریجھ هووے, اُه ساری اُّمر دی لگاتار تیبرتا هووے!

8. آپنے من نال گّلاں

هُن تاں مےرے تے مِهر کر, مَےنُوں چھّڈو, آپ نے مَےنُوں بڑا بھُلايا۔ آکھر آپ کی کهِںدے هو ? جے مَےں رّب نُوں آکھاں, ارداس کراں ک مَےنُوں اُنھاں اُلجھناں وِّچوں کّڈھے جِس وِّچ آپ نے پايا تد آپ گھڑی دی گھڑی ٹِک جاںدے هو۔ کای وےری آپ نے کھُوه وِّچ سُٹِآ, کای وےری ارداس کیتی, کای وےری رّب جی آاے, اُناں دے هّتھ چِّکڑ نال لِّبڑے۔ مَےنُوں بھُّلے نُوں کّڈھِآ, پھاتھے نُوں آزاد کیتا, سںکلپ مےرے انےک, اُناں سںکلپاں دی پُورتی دا میه پايا, پر آپ آپنیآں شَےتانیآں, شرارتاں تھیں باج نا آاے۔ کی گےٹے دے پھُواَوسٹ وِچ شَےتان دے رُوپ دی چھاےا آپدا هی ِاک وٹاںدرا تاں نهیں۔۔

اُه بچپن هی چںگا سی, جد آپ نال واکپھیات نهیں هوای سی۔ چنّ نُوں وےکھ کے گھاه اُّپر پِآ هی اںگُوٹھا مُوںه وِّچ پايا مَےں هّسدا ساں۔ دُّکھ کی سن? بّس ِاک بھُّکھ, جد بھُّکھ لّگدی سی, تد روںدا ساں۔ ماں بِچاری ممتا دی ماری دُّدھ پِلا دِںدی سی, ساپھ سُتھرا وی کر جاںدی سی, ِاک پُوری سنِّآس اوستھا سی, آپنا دےه ادھےاس کوای نهیں سی۔۔

جد ماں دی کُّچھڑ تھیں اُتر آپنے پَےریں چّلن لّگا, تد وی جِںدگی کوای وبال نهیں سی دِّسدی, تڑاگی وِّچ نِّکیآں نِّکیآں چاںدی دیآں گھُںگھریآں لّگیآں وجدیآں جاںدیآں سن, جد مَےں ٹُردا سی آواز سوهنا لّگدا سی, مَےں دَوڑدا سی کھُش هُںدا سی, دُنیآں بس مےرے آپنے مچااے شور سی, مَےں هَےران هُںدا ساں کِ ِاه هور لوکی کِدھر بھّجی پھِردے هن? سبھ کُچھ تاں مےرے کدم کدم چّلن وِّچ, هّسن وِّچ, تے جمین تے پَے لوٹ لوٹ کے کھِڑ کھِڑ دِّسن وِّچ هَے۔۔

سو بهِشت مےرا هالے وی نهیں سی مَےتھوں کھُّسِآ, جے آپ نے کھِسکانا آرںبھ دِّتا سی تاں وی مَےنُوں پتا نهیں سی لّگا۔۔

بالپن گِآ, لڑکپن آےا۔ ماپِآں نے پڑھن پايا, کدی مسیتے گھّلِآ, کدی دھرمسالے,اّکھر انوکھے لّگے, تے مُڑ مُڑ بول, بول مُڑ مُڑ لِکھ لِکھ کے, مسے سِںجھاتے, ِاک دُنیآں سی, وّڈی ِاک کِتاب کوای ۱۰۰ سپھے دی ۱۸''×۲۲'' ساایز دی-بھاوےں زِلا هجارے دی مِسل بںدوبست هی هووے-پای سی, تے چاایں چاایں مَےں کُچھ ڈردا ڈردا, کُچھ دلےری کرکے, کھوهل کے سِںجھاتے هرپھاں نُوں وےکھدا سی, جِس تراں لںڈن جَےسے شهِر وِّچ پھِر پھِر جد کوای آپنا جان پچھان مِلے تے کھُشی هُںدی هَے, اُوےں اُناں هرپھاں دے جںگل وِّچ جد الف ےا بے دے درشن هُںدے سن, تد ماں تے پِاُ دوهاں نُوں کھُشی وِّچ چیکھاں ماریدا سی کِ اُه "الپھ" مِلی اُه "بے" مِلی, تے ِااُں کِتاباں وِّچ بںدے مِلن لگ گاے۔ ِاه شهِراں ورگیآں چیجاں سن, پر بھُّلے کدی نا سے, مَولوی جی ساهِب گھوڑے تے جا رهے هن, اُه لںمی داهڑی, سوهنی پگڑی تے اُه مَولویآں والا وّٹِآ جِها مُوںه دِّس پَےںدا سی۔ جے مالی کول جا کھلوتے هاں, تاں اُس وِچارے کوای گّل هی دّسی تے ساڈیآں کھُشیآں اُسے وِّچ سن, اَوه پِاُ آيا هَے تے ِاک بّلا تے گےںد لَے آيا هَے, بّس دوهاں رُوساں دا راج مِل گِآ-"ماں,اج ِانسپَےکٹر نے سکُول آاُنا هَے تے وّڈے ماسٹر نے آکھِآ هَے, پگڑیآں گُلابی هون, کوٹ پیلے هون تے پجامے چِّٹے هون, نویں جُّتی هووے, کِتاباں ساریآں ساپھ هون, سلےٹ هووے, سلےٹ پِنسل هووے۔" ماں نے بھَےناں نُوں کِها, گںگا اُّٹھیں, لاج اُّٹھیں, اُنھاں نے سبھ کپڑے بنا دِّتے, بستا پُورا کر دِّتا۔ گای گواچی چیزاں باهروں مںگا وِچاریآں ویر نُوں تورِآ تے هُن ِاه پتا نهیں کِ ِانسپَےکٹر ساهِب پُّچھِآ کی?

 تے اَوه گّل کی سی جِس لای ساڈے کپڑِآں تے بستِآں دی دُنیآں ِااُں ماسٹر ساهِب نے اُلٹ پُلٹ کراای, پر ِانّا ےاد هَے کِ بُوںدی دے لّڈُو پںج پںج مِلے سن تے بس کھُشی پُوری هو چُّکی سی۔ ساتھیآں کھان نا دِّتے, کِسے گُّسے هوکے تے کِسے مِّٹھے بچن کهِ کے, کِسے تھّپڑ مار کے, کِسے پگڑی جِهڑی ڈھِّلی هو گای سی, چںگی تراں مُڑ بنّھ کے سارے ساڈے لّڈُو مِتراں نے اُڈااے, پر اَوسے کھُشی وِّچ گھر گاے, بھَےناں نے 'جی آياں' نُوں کِها, دِن ِااُں لںگھے۔ اّدھی رات تک نِّکے نِّکے دیوے بالکے پڑھدے رهے, سوال کّڈھدے رهے, جماتاں چڑھدے رهے تے تھوڑھی جِهی کیرتی آپنے شهِر وِّچ سی, کِ مُںڈا کِنّا سوهنا هَے تے کِنّا مِهنتی هَے, تے کوای کهِںدا سی, چُّپ کِاُں هَے تے کوای کهِںدا سی بڑا شرارتی هَے ۔۔

آپنے تھیں وّڈِآں دے ساهمنے بھلے مانس تے چُّپ تے آپنے جِهے نال اَوه اُدھم مچانا کِ بس دھرتی نُوں اُلٹ کے اسمان هی بنا دےنا هَے۔ مَےنُوں چےتے نهیں آپ نال تد تک-جد تک کِتاباں دے شهِراں وِّچ رهِںدے ساں-جان پهِچان نهیں سی تے آپ اُنھاں شهِراں نُوں شاِاد کدی نهیں گاے ۔۔

مُکدی گّل "جا کُآری تا چااُ ویآهی تا ماملے۔۔

پتا نهیں آدم هوا دی کهانی مےری هی تاں, کهانی نهیں تے اُه بھرمان والے آپ هی تاں نهیں سااَو, جِوےں مارکٹوَےن آپنی سوهنی تے هسا هسا مارن والی پوتھی “Diary of Adam” وِّچ چِّتر کھِّچِآ هَے۔ کُچھ گھبراهٹ تد دی آرںبھ هوای, جد پِّپل هےٹھ اَوه دےکھی جِهڑی اّگے واکپھ نهیں سی۔ اَوه هّسی تے تُساں آکھِآ کھلو جا تے مَےں کھلو گِآ,ِاه کَون سی?"

مارکٹوَےن دے آدم نُوں وی مےرے ورگا گھبرا پِآ, پر گھبرا وِّچ درد وی سی, دردین وی سی, کُچھ کھِّچ وی سی, چا وی سی, سواد وی سی تے بںدھن وی سی, بڑی کُچھ مِلویں جِهی اوستھا سی پر بھَے نهیں سی۔ اُناں نَےناں وِّچ ِاکرار سی, کِ جین سّچا اُناں نَےناں وِّچ هَے, مےرے دِل دی دھڑک وِّچ جین نهیں۔ سو جد دے اَوه تّکے, تد دے پِّچھے پِّچھے رهِن والے آپنے پرچھاوےں واںگ آپ پتا نهیں۔ کِّتھوں اُگم پاے تے ساڈے نال نال رهے۔ سو جو جو تُسی کهی گاے, اسی منّی گاے۔ آپ دے دِّتے تے سِکھااے گِآن دا ِاه پھل هويا, کِ بچپن والا سنِّآس تے سریر دی بےسُدھ دی پُورن اوستھا گای, جا چُّکی سی, بالپن دا ساڈا سںسار مُّکا, لڑکپن دی دُنیآں کِتاباں دے شهِراں, مهلاں, دے سَےر هو چُّکے, آپدے کهِنے مُوجب آپے دی گِآت هوای, شیشے وِّچ مُوںه تّکِآ, اّکھاں, بھروّٹے, کپول, هوٹھ تّکے, آپ هی تّکے, آپ هی هّسے کھُش هواے, ڈَولے تّکے, کّپڑے پااے, پّگاں بّدھیآں, جاتا اسی وی کوای هاں۔ هواے تاں هی نا اَوه پِّپل هےٹھ جاںدی سُںدری سانُوں وےکھ هّسی تے سانُوں چاهِآ, گِآن آيا تے ساڈا۔ اںدرلا سورگ اُّڈ گِآ۔ هُن سورگ اُس سُںدری دے نَےناں وِّچ سی, اّگے اّگے اَوه مگر مگر اسی تے ساڈے مگر مگر تُسی۔ ساری اُمر بیتی "آگے سںبھل چلو نںدلالا جو بیتی سو بیتی" پر نهیں, آپ پِّچھا نهیں چھّڈدے۔۔

جد بِپتا آای, تُساں آکھِآ کرو رّب نُوں ےاد, تے آپ اُس وےلے چھاای ماای جرُور هو گاے۔ رّب جی تاں, ِااُں دِّسدا هَے, کِ سدا اُڈیکوان هن,ک کِهڑے وےلے کوای بُلاوے تے اَوه ''پااےں پِآدے دھااے۔" 

سو بڑِآں بڑِآں جالاں وِّچ پھسِآں نُوں مَےنُوں, تے اُس سُںدری نُوں رّب نے کّڈھِآ, پر جد جرا سُرت آای, کوای نا کوای سںکلپ سُهنا رام بن وِّچ آاے "سُنهِری هِرن" واںگ آپ نے آ کھڑا کیتا, مُڑ اُهو هی گّل, اُهو هی آپدے چُهل, چّلو بھاای ِاس هِرن نُوں مارو, هزاراں دلیلاں آپ نے ساهمنے لِآ کھڑیآں کیتیآں۔ اَےسے دلاں دے دل آاے کِ مُڑ کوای پےش نا گای, دھنُکھ تے تیر لَے مُڑ چّلے اسی, هرن گِآ اّگے اّگے, تے اسی کھوار هواے ڈںگراں, بےلِآں تے جُوهاں وِّچ, هار کے جھکھ مار کے تھک کے ٹُّٹکے شاماں نُوں گھر آاے, آپ اُس وکت پھِر چھاای ماای۔ مُڑ ساڈا ِاک ِاکّلا رّب مُڑ اُه رُوه دی ارادھنا, اَواے "هاُ سںمل تھکی جی اُه کدے ن بولے کاُرا۔" رّب جی نُوں جد ارادھِآ اُهو ٹھںڈ, اُهو مِٹھاس, اُهو دےا, اُهو نرمی, اُهو پراُپکار, اُهو ترس, اُه جیون دی کنی دا مُڑ مُڑ دان اتے جد پربھات دِل دے کلس اُّتے آای, ساڈے اںدر دے مںدر دے کلس اُس پربھجوت دِوے سونے نال چمکے, آپ پُوجا دی گھڑی وی نال آن کھڑے هو, نِت نواں سںکلپ رچ کے ساهمنے کیتا۔ هُن کی? "بُرا ساڈا هال, بنايا ِانھاں بِدےسیآں۔" اُمرا دا سُورج ڈھل گِآ پر آپ دی ِاه سںکلپ ماےا نا مُّکی پر نا مُّکی اج ِاه, کل اَوه, کدی هِمالا نُوں چیرو, گںگا لِآوو, هُن ِاهنُوں سُکاوو, هُن میںه دی لوڑ هَے, نهیں هُن دھُپ دی لوڑ هَے۔ اج کّپڑا تے کل گهِنا اج مکان تے کل مںدر, آکھِر جِوےں بھرتھری جی نے لکھِآ, اَو منا مےرِآ ساڈا کی بنايا ای:-

تپ ن تپے اساں نے, تپاں سانُوں تپ لِآ ای۔۔

بھوگ ن بھوگے اساں نے, بھوگاں نے بھوگ لِآ ای۔۔

ِاّچھا ن پُوریآں ساتھیں, ِاچھاواں نے پُور لِآ ای ۔۔

هُن کےس دھَولے هو گاے هن, شریر جھُرل کھا چُّکا هَے, پر آپ اُپستھِت هو,

اُه سُںدری جِهڑی ساڈے نال چںگی نِبھی, ساڈے سُبھااُ دی تّت ٹھںڈ اُوچ نیچ سبھ کُچھ سِها۔ آپنی جِںد جان اساتھیں واری, گھول گھُماای, جد کدی بیمار هواے ساریآں راتاں جاگی, ساڈی سےوا لای تپ سادھے, جوگ کمااے, آپنا سارا جیون ساڈی کھاتر هلال کر دِّتا۔ اُه تاں اُه جںگل وِّچ سِنّیآں لّکڑاں چُن رهی هَے, کِ رات دی روٹی پّکے تے آپ سانُوں مُڑ کِسی نوےں پِّپل هےٹھ ِاک هور کھڑی دّس رهے هو, ٹھیک! آپ سُپھنے جِهے وِّچ مردی وےر سانُوں چےتے کرا رهے هو کِ اَوه اَوه سی تے اُس ول "مُڑ مُڑ تکے" اَوه پرے کھڑا ِاک گّبھرُو ِاه اسی ساں, تے آپ دی اگوانی تے سلاه مشورے وِّچ دےکھو اسی کِس مُوںه نال آپنے رّب دی درگاه جا رهے هاں۔ آپ جےکر نا کُچھ ِاهو جِها سبک دِںدے تد تاں پتا لّگدا کِ آپ بی بُّڈھے هو چُکے هو تے کُچھ همدردی اُناں نال آای, جِناں نُوں آپنے ِانّاں بے-رهِمی نال کوهِآ هَے, پر نهیں آپ هالے وی کُچھ مُسکرا رهے هو ار آپ لّچھناں برِتی نال ِاشارا کنّی پا رهے هو کِ کاش اُه ابلا سانُوں پِآر کرے,

تے ِانّے وِّچ هی مَےں اُس پِّپل هےٹھ جاںدا هاں تے آپنی چِّٹی داهڑی نال اُس سُںدری, نال کُچھ گّلاں کرنا هی چاهُںدا هاں کِ اَوه ڈرکے نّس جاںدی هَے تے مَےں پِّپل هےٹھ بَےٹھ کے سُںدری دے پِآر سوهلے جوڑن لّگدا هاں۔ من جی, آدتاں آپ نے جےهڑیآں پاایآں سو هُن کِدھرے جان نهیں دِںدیآں, "چھےڑ کھُوباں سے چلی چااے" آپ کهِ رهے هو, پِآر نهیں تاں دُشمنی هی سهی, پر آپ دا کی کسُور هَے, کسُور تاں ساڈا هَے جو آپ دے پِّچھے لّگے? آپ کوای باهروں نهیں آاے سااُ۔ مےرے اںدر دی هی بیماری هو, سو ِانّی اواجاری کِس گّل دی سی, کِ سںکلپاں دی کھےه چھانن ٹُر پاے, آپنے رّب نُوں کںڈ دِّتی, آپا کُچھ جوکھ کے کُچھ آپنیآں اکلاں نال, سوچ کے کُچھ داناای دی چوناں کرکے رّب نُوں بھُلا بَےٹھے۔ بھُلا کے جے ِاتپھاک نال کِسی چںگے سِّٹے تے اّپڑ پَےںدے تد وی کُچھ دھراس هُںدی, پر سںکلپ نُوں جِهڑے ِاوےں لُبھاِامان دِّسدے سن جد هّتھ وِّچ پھڑے تد کھےه هو گاے۔ کدی هوش نا آای تے جد سبھ سوچاں نُوں تِآگ کرن دی کیتی تے سںکلپاں تھاں ِاکاںت ٹھانی, تد هُن سںکلپاں نے هور تے ِاسے پاسے دے رُوپ دھارے, چلو هتھ وِّچ کاسا لَے پھکیر رمتے بنیاے تے آپنے رّب نُوں ریجھاایاے:-

سِجدا کرُوںگا تُجھے هاتھ دھو کر دُنیآں سی۔

مَےں وُه نهیں کِ ےاد کرُوں بےوجُو تےری۔۔

کای وےری ِاهو جِهی وهِشت چھاای کِ کّپڑے پھاڑ گھروں باهروں, کموں کاجوں, بال بّچے تھیں نّسکے هَےواناں واںگ جںگلاں وِّچ جا وّجے کِ رّب نُوں ٹولیاے, پر دھوکھے , کھا کھا کُچھ آپنے اسلے دی سو لّگ چُّکی سی تے آپنا پُرانا اُهو هی من اَےسے گےرُو کّپڑے پااے, بھسم رمااے, هّتھ وِّچ نُوٹھا لِآ, سادھ دے رُوپ برُوپیاے واںگ سِآن لِآ, هّسِآ تے چھاای ماای هو گِآ۔ مُدتاں لںگھ گایآں, سِر تلے سُّٹ, بَےل واگُوں هل اّگے جُت ٹُر پِآ ۔ سںکلپ کی کرن گّل تاں کِدھرے هورتھے مُّکدی هَے ۔۔

پر کای مِتر آاے, بھاای تُوں چںگا لِکھنا هَےں تُوں چںگا بولنا هَےں, تےری بڑی لوڑ هَے, بَےل دی لوڑ نهیں۔ گھوڑے دی لوڑ هَے, نا مُنکر کیتی, آجزی کیتی, مَےں کِس جوگ سبھ نُوں کِها, اںدروں کُچھ کھُش هويا کِ هوسی ِاه نِکںما جِها بُّڈھا شریر بھی آکھر کِسے جوگ نِکلِآ, ِاه تاں ِانھاں لوکاں دا سںکلپ هَے, ساڈا تاں نهیں۔ ِاه تاں کوای واهِگُرُو دی هی مرجی هَے, اُه تاں وکت ٹالِآ پر لّگے سوچن کی پںجالی هُن گلوں لاه هی دےایاے تد ٹھیک هَے, اکال هُکم ِاه هَے۔۔

پر پھےر مِهر هوای تے ساهمنے هسُوں هسُوں کردا اُهو آپنا پُرانا مِتر ساکھےات آپ اُنھاں سمُوهاں دے سںکلپ وِّچ کھڑے دِّسے۔ نا بھاای, بهُت لںگھ گای هُن تھوڑھی رهِ گای هَے:-

ساری اُمر گُناهاں بیتی۔

آگے سںبھل چلو نںدلالا جو بیتی سو بیتی۔

تے هُن آپے نے کی اّکھڑکھانی چُّکی هَے, چلو بھاای دھرم پرچار کریاے۔ ِاه وی آپ دی کھےڈ هَے, کِاُں? ِاه رّب دی مِهر هَے کِ جد بالک واںگ روےا اَوه ماں واںگ دَوڑ کے آاے, پِآر کیتا, ساپھ سُتھرا کیتا, تاں کھیر پِآلِآ, لوری دِّتی, سوا دِّتا۔ پر ساڈے, امل تاں ِاه هن کِ روج توبا تے روج ےاری, هے رّبا! جے اَےتکی بچا لوےں تے سدا پھِر تےری نَوکری کرنی۔ جے ِاس اَوڑکوں کّڈھ لوےں تے تےرے بُوهے تے, بُهاری سدا دےواںگا۔ هے رّب! جے مےرے ِاستری هُن وّل کر دےں تد مَےں آپنا سارا جیون تےرے وِهڑے وِّچ گُجاراںگا۔ رّب جی! جے ِاس شرمساری بدنامی تھیں بچاوےں, جے ِاس وےری مےرا پردا ڈھّک دےوےں, مَےں ِاک اےانی ِاستری نُوں جِس مےرے تے بھروسا کیتا اُس کی دھوکھا دِّتا هَے۔ پِآر دے تھاں مَےں اُس نال دھروه کمايا هَے, تے هُن لوکی کی آکھنگے جے مےرا پاج کھُلھ گِآ۔ مےرے بال بّچے کی آکھنگے, جے مَےں چُراهے وِّچ کھڑا کر دِّتا, تے سارا شهِر مےرے پر تھُّکےگا۔ هے رّبا! مےرے ِاس کرم اُّپر آپنی چادر دےه, مےری لاج رّکھ, ِاه بھےت مےرا کِسی نُوں نا پتا لّگے۔۔

جے ِاه کرامات کرو تد مَےں پھِر کدی نا مُکھ موڑساں, هے رّبا! مَےں ِاکرار کر بَےٹھا هاں۔ جو پُورا نا کراں تد مَےنُوں تے سارے مےرے پلے لّگِآں نُوں دُّکھ هُںدا رهے۔ ِاه کرامات کرو, مےرا ِاه ِاکرار پُورا کر ديو, ِاه هُںڈی جرُور تر جااے, تے پھِر مَےں جے کاپھر هوواں تد مَےنُوں کوای تھاں ڈھوای نا دےوو۔ هے رّبا! بِگڑی مَےتھیں تُسی سںوار ديو, تےرا جُو هويا, آپ دے نام بِرد دی کھاتر مےری رّکھ وِکھاوو۔۔

هے رّبا! ِاه سںکلپ بّس آکھری هَے, ِاه پُورن هووے تد مَےں سدا آپ دی چرن دھُوڑ وِّچ نِواس کراںگا, ِااُں هی ساری اُمر لںگھ گای۔ رّب نے هر وےلے سبھ کُچھ کیتا۔ شرم, شان, ِاّزت, سبھ کُچھ هّتھ دے رّکھِآ, پاپ بکھشے گُناهاں اُّپر پردے پااے۔ دُشمناں نُوں ٹالِآ, دُّکھاں نُوں پرے کیتا, رّب نے سبھ کُچھ کیتا, جو کیتا رّب نے کیتا۔ مَےں پامر پاسوں کُچھ وی نا هو سّکِآ۔ ساری اُمر پِّچھوں اُه کُّتے دا کُّتا, اُهو هی بھُّکھ ٹُکڑ دی, اُهو هی بھُّکھ بھوگ دی, اُه هی لالسا چوری دی, ےاری دی, اُهو هی آدتاں, آپنُوں وّڈا, دُوجے نُوں نیواں سمجھن دیآں, اُهو هی جو کُچھ پهِلے دِن, جد تھیں سورگ تھیں اُتھان سی, هُن تک هَے ۔ هُن اج جد ِاه لِکھ رِها هاں, شام دا وےلا هَے, میںه آپنا تےز چھڑاکا دے کے هٹِآ هَے ۔ کالے بّدل هالے اسمان وِّچ پھِر رهے هن تے سُورج نے پّچھم وِّچ ِانّی گُوهڑی لالی دی چھٹا کیتی هَے کِ اکھ وےکھکے هَےران هَے کِ ِاک دُنیآں وِّچ کِس تراں لال گُلاباں دے کھِڑے پھُّلاں دے هڑھ آ گاے ۔ سوهنی اےکاںت هَے, اےکاںت نهیں بدل هن۔ نھاتے دھوتے برِچھ کوای کوای ِااُں کھڑے هن جِوےں کرِسان آپنے کھےتاں وِّچ کںم کر رهے هن ۔ انےکاں گھاه دے بُوٹے آپنے پراپت پھُّلاں نُوں هوا وِّچ اُچھال رهے هن۔۔

سُورج نے آپنے لال پھُلواڑی دی مهِما بڑے اُّچی سُر دے راگ دی تراں ِاک الاپ رُوپ وِّچ سجاای هَے ۔ ِاه اےکاںت نهیں, بڑی گهِما گهِم هَے تے ِاه سبھ کُچھ وےکھ کے مَےں کِها-هے من جی! تُسی جے اُّچے اُپدےش کرن چڑھھن دی اج وی مّت دِںدے سَو ۔ ِاه دّسو سُورج تے آپنے دِل دے پوست ورگے لال پھُّلاں نال اکاش سُهنّپ نال بھر دےوے ار مےرے پاس اج ِاک کںول وی کھِلِآ نا هووے, مےرے دِل دے مںدر دا دیوا بھی بُجھِآ هووے مَےنُوں سںکلپ اُّٹھن کِ چلو اُپدےش کریاے, بھاوےں آپ اےکاںت ِاس وّلوں نُوں ِاکاںت منّدے ِاک وهِم جِهے وِّچ آپنے دِل نُوں مِتراں دے مِلن گِلن دے شوک وِّچ هوواں ۔۔

اَوه اَوهو ! ِاه وی آپدا سںکلپ هی هَے, مَےں نِکارا کی تے اُپدےش کی ? پّتھر کِتھے تے هیرا بادشاهاں دے تاجاں وِّچ لّگن والا کِتھے ? اَوه مَےں, جِهڑا کِسی نال ِاک مِّٹھی سرل-سادا مِترتا نال نا نِبھ سکِآ ! سدا آپنے سُکھ لای دُوجِآں نُوں دُّکھ دِںدا رِها, آپنے وهِم مگر لّگ کے دُوجِآں دی آزادی کھوںهدا رِها, مَےں جے آپ تھیں بچکے هُن وی بچساں تد اَوه سّچا پاتشاه ماپھ کر دےوےگا, اُتھے تاں سدا مِهراں بکھششاں بکھششاں هی هن, گّل ِانّی هی هَے کِ : -

سںکل۵ چںگے بُرے اںدر دے مںدر سورگاں تھیں مّلو-مّلی اُتھان کردے هن باهر لِآ سُّٹدے هن, تے بس کِرکٹ دی کھےڈ والی گّل هَے کِ سجناں سَےٹر تھیں جرا باهر هوےا تے موےا۔ ِااُں ساری اُمر مر مر کے وی هالے جِںدگی دی سوجھی نهیں هوای, رّب پاس کھڑا هَے تے هَوتھ وِّچ تاکت نهیں کِ آپنا بُوها هی چا کھوهلاں ۔ جیبھ هِلدی نهی, کِ آکھاں آاَو ِاس نِمانی جھُگی ڈھّٹھی, بےهال هوای جھُّگی وِّچ چرن پااَو ۔۔

سو هَے بھاوےں بُڈھےپے دی گّل, پر سّچ ِاه هَے کِ بَےل بنیاے پںجالی پاایاے ۔ هُوں وی د دا هُوں, جِدھر کھسم دی رجا اُدھر هالیآں هل واهنا ۔۔

من جی ! آپ وی نِّسل هو بهِ جااَو ۔ ِاه گھوڑ دَوڑ چھّڈو, بلد دے رُوپ وِچ جیون هَے, باکی تاں نِری مَوت جے ۔ جِهڑی کھُشی هَے اَوه پیڑا هَے, جِهڑی کامےابی هَے اَوه سّچ تھیں وِچھوڑا هَے ۔ جِهڑی ترّکی هَے, اَوه هیرا رُوه دا مُڑ پّتھر هو جانا هَے ۔۔

سّچ پُّچھو, تد کِس کرکے آپ سدا انےک رںگ دے پھںگ مےری پگڑی اُّتے لٹکاںدے رهے هو۔ اںدر وڑ کے اج تّکِآ جے۔ دِل وِّچ ِاک کلی وی کھِڑی هوای نهیں, کی ِاه جیون هَے ?

پھُّلاں دے گیت گااُنے تے آپنے اںدر دے نںدن بن وِّچ شُونے هونے, بّس هُن موياں نُوں کِاُں چھےڑدے هو ۔ اج ۴۹ سال وِّچوں ۱۲ سال ےا ۱۵ سال کّڈھ ديو ۔ ۳۵ سال جے سںکلپاں دے مگر لّگِآں کُچھ نهیں بنِآ, جے بنِآ هَے تد اُنھاں هی وِگاڑِآ هَے ۔ کِسے نال آکھر نا نِبھی, کی بنِآ, سو هُن مر جااَو متے مر کے کُچھ سِّدھ هووے ۔ سِّدھ نا هووے هُن اگوں کھےه تاں نا چھانیاے, گھّٹا تاں مُوںه تے نا پوے, سُورج نُوں تّکیاے, چنّ نال هّسیاے, متے ساڈے دِل دا چنّ آپ هی چڑھ پوے, ساڈی وی اید دا دِن آوے تے اَوه مَوت سُبھاگی هووے جے شریر دے تُڑن اُّتے آپنے گُںمے سورگ نُوں مُڑ پراپت هو سّکیاے ۔۔

9. کِرت

پِآر تے مِّترتا تے هور دِوے گُناں نُوں آپنے وِّچ آوےش رُوپ وِّچ پڑُچھن لای تے پھِر آپنے اںدر دھارن کرن لای تے مُڑ اُناں نُوں اںدروں باهر ِاک مالتی دے پھُّل واںگ سُگںدھی کھلےرن لای آدمی نُوں کدی نِکںما نهیں رهِنا چاهیدا, جِس دے هّتھ وِّچ کِرت نهیں اَوه نِکںما آدمی هَے, ار اُه کدی اُّچ جیون دے مرماں نُوں انُبھو نهیں کر سّکدا۔۔

ِاک بںدا جِهڑا سهِج سُبھا آپنے کںم وِّچ اّٹھ پهِر هی دھِآن نال لّگا هَے, اُسنُوں ماڑے چِتون تے کںگالتا دے پامر کرم کرن دی وےهل هی نهیں لّگدی-سِآنِآں جو ِاه کِها کِ نِکںما من شَےتان دی آپنی ٹکسال هو جاںدا هَے-ِاس کتھن وِّچ بڑا سّچ بھرِآ پِآ هَے۔۔

هُن تُسی آپنے دےس تے جاپان دے دےس دا جے مُکابلا کرو, تد پتا لّگدا هَے کِ اُتھے کِسی نُوں, منگھڑت کھِآلاں تے وِچاراں دی کُوڑی گِآن-گودڑی دیآں مانسِک چںچلتا دیآں کھےڈاں کرن دی وِهل نهیں, اَوه چِتر وت آپنے کںماں وِّچ لّگے هن۔ ِاک ترکھان جو آپنے هّتھ نال لّکڑی نُوں رُوپ دے رِها هَے, ِاک لوهار جو گرم لوهے نُوں سادھ رِها هَے, ِاک چِترکار جِهڑا دھِآن وِّچ کِسی دےکھی چیز نُوں امر کر رِها هَے۔ بھاوےں اَوه سِرپھ رںگ, رُوپ تے پربھااُ نُوں امر کر رِها هَے, اُنھاں نُوں اتھک کِرت کرن تھیں اُپجی سهِج سمادھی دے سُکھ تھیں وِهل هو هی نهیں سّکدی, کِ اَوه کِسے دوَےت تے دُّکھ دے نِکںمے واد وِواد وِّچ پَےن, اُه گّلاں کرن والِآں نُوں کُچھ پاگل سمجھدے هن۔ اَوه سما جِهڑا نَےناں پراناں نال کُچھ سادھ سّکدا هَے, اَوه وِارتھ نِکںمے من دے بھورے کھِآل اُڈاریآں, مسلے باجیآں, "رب هَے نهیں" "چِّٹا هَے کالا هَے" آد وِّچ وںجان کِهڑی سِآنپ هَے? سّچی کِرت کرن والے دے هّتھ پَےر آپ-مُهارے پاک هو جاںدے هن۔ مانسِک چِتون کِنّا هی اُّچا هووے, رُوه نُوں ساپھ نهیں کردا, مَےلا کردا هَے, پر سریر نال کیتی کِرت آپ-مُهاری جِس تراں برِّچھاں اُّتے پھل پھُّل آن لّگدے هن, سِدک تے پِآر تے رّب دی رّبتا وِّچ جین لّگ جاںدی هَے۔ ایساای مت بادشاهی مهّلاں وِّچ ٹولسٹااے نُوں ندر نهیں سی آيا, پر بھولے بھالے رُوس دے کرِساناں دے وهِماں دے هنےرے وِچ بِجلی لِشک دیآں دھاریآں سّچے سِدک دی اَوهنُوں نجر آایآں ۔

کرِسان جِمیںدار جِهڑے هل واهُںدے, تے مجُوریآں کردے هن, اُناں وِّچ سهِج سُبھا دےا, اُدارتا, تِآگ, رجا آد مهان گُناں دی چھاےا, هُںدی هَے ۔ کِسی امیر دے دِل وِّچ نُکسان اُٹھا کے رجا دا نُکتا نهیں آاُںدا, پر مَےں کِرتی کِساناں کی سِّکھ تے کی مُسلمان تے کی هِںدُو سبھ نُوں وےکھِآ هَے کِ اَوه بڑے بڑے نُکسان نُوں رّب دی رجا دے نُکتے وِچ گُجار دِںدے هن, اَوه گم تے دُکھ دی اَونی کاںب نهیں کھاںدے جِنّی اکلاں والے تے بهُ سوچاں والے نِّکے نِّکے نُکسان وی بِنا شِکوے دے برداشت نهیں کر سّکدے, تے کھلواڑے وِّچ بَےٹھا کِسان جِس کھُلھے دِل تے اُدارتا نال دان کردا هَے اَوه اکل والا تے سوچاں والا مانسِک آدمی نهیں کر سکدا ۔

جِس تراں گاُو وِّچ بّچے نُوں پِآر کرن دا سهِج سُبھا گُن هَے تے کُدرت تے جیون وِّچ آکھر دِبےتا دا لچھن درسااُںدا هَے تِوےں کرِسان مِهنت کرن والا کُدرت دے ِاس نےم دا درشن کرااُںدا کِ هّتھ پَےر توں جے کوای کار کرے تے چیت آپ-مُهارا نِرںجن نال وی جُڑن لّگ جاںدا هَے تے سماں پا کے کِرت هی پُوجا هو جاںدی هَے۔ کارلَےل نے ٹھیک وچن کیتا هَے, کِ ِاهو جِهی رجا, سهِج-سُبھا رّبتا دی چُّپ سِدک وِّچ جیںدی تھیںدی کِرت رّب دی پُوجا تُلے هَے ۔۔

ِاه دّسن دی کی لوڑ هَے? کِ سمُںدراں وِّچ کورل کیڑے نِّکی نِّکی کِرت نال پهاڑ کھڑے کر دِںدے هن تے سمُںدراں وِّچ کورل ٹاپُو بن جاںدے هن ۔ سو کِرت دا ِاک ِاه وی سُبھا هُںدا هَے کِ اَوه نِرمان هو کے لّگا رهِںدا هَے تے اُهدے کںم وِّچ برکت پان والا کوای هور هُںدا هَے ۔ سُّچی کِرت کرن والے دا سهِج-سُبھا ِاه انُبھو هُںدا هَے, کِ مےرا تاں کںم کرنا هی بندا هَے پھل دےن والا کوای هور هَے۔ سو ِاس سِدک وِّچ اُس اںدر چںچل مناں تے انےک چِںتا والے بے آسار هَے چُکے مناں والی لوبھ لالچ دی برِ‌تی نهیں' هُدی ۔ تھوهڑے وِّچ سبر بهُت هُںدا هَے, تے ِاه چمکدی اُّچی سُرت دا چوٹی دا رسِک انُبھو هَے :-

گو دھن گج دھن باج دھن اَور رتن دھن کھان ۔۔

جب آوے سںتوکھ دھن سب دھن دھُول سمان ۔۔

آپنے کِسب وِّچ, هر ِاک کِرتی دے اںدر کُدرتی سادگی تے بےپرواهی هُںدی هَے۔ اُه چِترکار آپنے بنااے چِتر دے رںگ وےکھ وےکھ وِگسدا هَے,اَوهنُوں کِّتھے پھُرست هَے, کِ اُه آپنے کّپڑِآں دیآں سِلوٹاں ول تّکے ےا آپنے کھُد بن گاے وَےریآں دیآں چوٹاں دا کھِآل کرے, نشے وِّچ آدمی دُنیآں تے آپنے چُگِردے دی کی پرواه کردا هَے ?

سو کںم وِّچ لگے آدمی سهِجے هی کُچھ آپے دا رس ماندے هن, ار اُه نِںدِآ اُستت دوهاں تھیں اتیت جِهے هُںدے هن تے رسِک کِرتاں نُوں چھّڈ وی دےایاے تد سادھارن سُّچی هّتھاں پَےراں دی کِرت تے کِسب والے آپے وِّچ بّچے واںگ ابوجھ اوستھا وِّچ ٹِکے رهِںدے هن۔ ِاک امیر موٹر تے ِاک وےری جا رِها سی, مَےں وِّچ بَےٹھا ساں تے اگے ِاک بُّڈھا گریب گوالیآر دا کرِسان ٹھُمک ٹھُمک آپنی لے وِّچ جا رِها سی۔ موٹر دی ٹھوکر لگ گای, موٹر والے آپ سّجے تے اَوه کھّبے هوےا, اُس کھّبے پرتاای تے اُه سّجے هوےا ۔ ِاس گھبراهٹ وِّچ ٹّکر اَوهنُوں لّگی, گریب کِرتی ڈھهِ پِآ ۔ امیر نے موٹر کھڑی کیتی, اُه ِااُں پِآ سی جِوےں کِسی برِّچھ نُوں ٹّکر لّگی سی۔ کُچھ وی نهی کُويا, اساں سمجھِآ ٹںگ ٹُّٹ گای تے هسپتال لَے گاے, اَوه ڈاکٹر اّگے وی ِااُں پَے گِآ جِوےں کوای لّٹھ هُںدی هَے ۔ ڈاکٹر نے هِلا چِلا کے وےکھِآ تے کِها کِ ٹُّٹِآ کُچھ نهیں, اُس بےجبان نے نا کوای شکاےت کیتی نا کُچھ کُوےا۔ جے کوای انےک چِںتن والا هُںدا تے هور کُچھ نهیں تد شاکی تاں جرُور هُںدا ۔ ِاه شِکوا وی نا کرنا کوای جِهالت دی گّل نهیں, ِاه کِرت دوارا سهِج سُبھا ٹِکے, بھاوےں کِرت بھلے بھاو وِّچ ٹِکے من دا لّچھن هَے ۔۔

سو سُّچی کِرت جرُور رّب دی پُوجا هَے, کِاُںک سادھ تے کِرتی دے لّچھن مِلدے هن ۔۔

جد امیر لوک هّد تھیں ودھ اتےاچار کردے هن , تد رّب ولوں هی کوای تُوپھان سوساِاٹی وِّچ آاُںدا هَے, جِهڑا سوساِاٹی دی جمین اُّچی نِّچی پَےلی وِّچ کراه پھےردا هَے تے بنّے چنّے وّٹ ٹواے نُوں ِاک برابر کر دِںدا هَے ۔ ےُورپ وِّچ کای واری ِاه هوےا, پر پھِر وی مُڑ تُڑ گّل سما پا کے اُتھے هی ۔ آ ٹِکدی هَے۔ کِرتی کُچھ گریب جِهے, نِمانے جِهے, تے امیر لوک من دے چںچل ِااُں, جِوےں موم دے بنے بےجان جِهے بُّت هُںدے هن تے اّکھاں جھمکاںدے هن تے هوٹھ هِلاںدے هن ۔ اُنھاں نُوں اَوه سُکھ جِهڑا کِرتی دی هّڈی وِّچ کِرت پَےدا کردی هَے, کدی نهیں آ سّکدا ۔ نِکںما هون کر کے اُنھاں نُوں دھرم کرم دیآں گّلاں, مسجِداں مںدر بنااُن دے اهںکاری تے بناوٹی دان تے کھَےراِاتاں سُجھدیآں هن ۔ اُنھاں نُوں اگر وِشے دے کیڑے کِها جااے تد سادھارن اُنھاں دی سُرت دی هالت دا ورنن هَے ۔ ےا کِرتی سُّچا, ےا آوےش گربھِت سادھ, بس دو بںدے ِاس دُنیآں تے سهِج سُبھا دَےوی گُناں دے پرکاشک هُںدے هن, ار اُنھاں دے اَوه گُن آپ مُهارے ِااُں چمکدے هن, جِس تراں ِاس ٹھهِرے گگن وِّچ سُورج دی جوتی دیپمان هُںدی هَے, تے دو هّداں جرُور مِلدیآں هن کِاُںک آکھر جیون بس ِاک گولاای هَے سرکل هَے جِهدا هر تھاں آد تے هر تھاں اںت هَے ۔ سو اُس هّد تے سادھ اکرَے هو کے کِرتی هَے تے اَوهدی کِرت سدا رسِک کِرت هَے, جِهدا دِّسن والا رُوپ کےول بس جیون رَو چلان والا درشن هَے, تے کلا کَوشل, آرٹ کوِتا آد اُس درشن دے چاننا رُوپ هن, اَوه سادھ هَے, تے ِادھر ِاک ابھول سُّچا کِرتی سدا کِسب کرن والا بںدا هَے, جِس وِّچ سادھ دے جیون دا پتیبِںب آپمُهارا پَےںدا هَے ۔۔

مَےں وےکھِآ هَے, کِ سِرپھ ِاک گُرُو نانک ساهِب تے دس گُرُوآں دے وےاکھےان وِّچ سهِج سُبھا دِآں گُناں دے پرکاشک نُوں باںه پکڑ ِاس کُوڑ بھںور وِّچوں کّڈھِآ هَے ۔ اُنھاں دے دربار وِّچ ِاک پاسے سُّچی کِرت نَےن پراناں دی دساں نَوهاں دی مِهنت دی کدر هَے تے دُوجے پاسے ِاک پُورن برهم گِآن اکرَے رسِک کِرت والے سادھ دی چُّپ کِرت تے پُورن درشن دی سِپھت هَے تے سوساِاٹی منُّکھ دی جڑھ تاں کِرتی دی کِرت تے چوٹی دا پھل سادھ دا وجُود دّسِآ هَے, ِاس تھیں چھُٹ سبھ "کرم دھرم پاکھںڈ جو دیسهِ تِن جم جاگاتی لُوٹَے," ِانھاں نُوں کُوڑے واںگُو بُهاری دے آپنے مںدر تھیں باهر سُّٹے هن ۔۔

اَوهو وِدےا اوِدےا هَے, جِهڑی مانسِک جُواے نُوں تے انےک چِتوناں تے من گھڑِت مسلِآں نُوں کُدرت تے کادر دے رںگ تھیں جُدا کیتے من دیآں چرچاواں تے کھِآلاں نُوں کوای هَےسیات دِںدی هَے تے اَوه اوِدےا وِدےا رُوپ هَے, جِهڑی کُدرت دے رُوه نال ابھےد هو اُسی کادر دے رںگ وِّچ کِرت کردی ساه لَےںدی هَے۔۔

10. مِترتا

جیون مِترتا هَے۔ بِنا مِترتا جیون ِاک تراں دی آپ پاای اکّل هَے تے اکل ِاک تراں دے نرک دا هنےرا هَے۔ پھُّلاں دے بُوٹے جِهڑے آپ بیجیاے تے آپ سِںچیاے, اَوه جد جںمدے تے وّڈے هُںدے هن هر ِاک پّتی تے کوںپل جِهڑی کّڈھدے هن, ِاک تراں دی سُبھاوک کھُشی ساڈے دِلاں وِّچ بھردے هن تے سّچے مناں والِآں نُوں ِانھاں پھُّلاں دی سںگت ِاک اجیب نِرول تے سُوکھم تے تیکھن مِترتا دا بھاو اُپجاںدی هَے۔ ملُوم هُںدا هَے, کِ نِّکے نِّکے پھُلاں دے بُوٹے لاجوںتی دیآں پّتیآں دی چھُوهی مُوهی--تا وِّچ آپنے اںدر دی شُکرگُجاری دے رںگ نال بھرے نَےناں نال تّکدے هن, کُملااے هُںدے هن جد جل لِآ کے اُنھاں اُّپر چھِنکِآ جاںدا هَے تد کِس مںد مںد هسی نال ساڈے رُوه نُوں تروتازا کردے هن ۔ ِاه کومل بےجبان شُکر نال بھری مِترتا دا مُوک بھاو مُڑ پھِر نِّکے بّچِآں دی پرسنّتا وِّچ دِّس آاُںدا هَے۔ کهِںدے هن, سبھ تھیں سوهنی چیز منُّکھ دا پھُّل ورگا بّچا هَے, بّچِآں دے هسُوں هسُوں کردے چِهرے پھُّلاں دے مُوںهاں تھیں کِسی تراں گھٹ نهیں, ِااُں پرتیت هُںدا هَے کِ پھُّلاں نُوں نَےن تے جُبان پُورے پُورے ِاتھے آن لّگے هن ۔ بِنا پھُّلاں تے بّچِآں دے آدمی هّس کے هُٹ کے مر جاوے ۔ِاس جیون دی مِترتا نُوں شَےلی اںگرےز رسِک کوی انُبھو کردا هَے اتے مِترتا دی پھِلاسپھی دی سُرکھی هےٹھ ِااُں لِکھےا هَے :

(اُلتھا چھںد سَےلانی)

آ جِںدے اسی رل مِل بهیاے,

کوای نا کّلا جیوے ۔

چشمے تے درِےا مِل بهِںدے,

ندیآں نال سمُںدر ۔

دَےوی هواواں رل مِل جھُّلن,

مِّٹھی پریت سب پاںدے ۔

آ جِںدے اسی رل مِل بهیاے,

کوای نا کّلا جیوے ۔۔

نےم رّب دا سبھ ِاکّٹھے,

رُوه رُوهاں وِّچ کھهِںدے ۔

تُوں تے مَےں کِاُں,

ِاںنج ن مِلیاے ۔

جد هر چیز دے دُوجی نال,

هن سدا پریت دے مےلے ۔۔

آ وےکھ پربت کِںنج,

گگناں نُوں هن چُںمدے۔

تے ساگر-لهِراں ِاک دُوجے

نُوں مارن جّپھیآں ۔

ِاک بھَےن پھُّل دُوجے بھرا,

شگُوپھے نُوں جے ن چُںمے ۔

کُدرت ماپھی کدی ن دےوے ۔

سُورج دیآں کِرناں دھرت نُوں آپنی

باهاں پںگُوڑے وِّچ اُلارن ۔

تے چنّ دیآں رشمیآں ساگر دا

مُوںه پِآر دے دے چُںمن ۔

ِاه سبھ چُںمن کِس کم پِآری !

جے تُوں نا آ مَےنُوں ِااُں چُںمے۔

آ جِںدے اسی رل مِل بهیاے,

کوای نا کّلا جیوے ۔

کَول پھُّل تے سُورج دی پتلی کِرن دی مِترتا دی کهانی کوی جناں دے دِل وِّچ پھُّٹدی هَے, تے بنپھشاں دے پھُّل وِّچ ترےل تُپکا کِسی هور گُپت پِآر دی کتھا دا چُّپ درد هَے ۔ دھرت درهکیکت ماتا هَے۔ آپنی چھاتی تے کِنّے هی بّچے پالدی هَے تے سبھ تھیں وّڈا مِتر دُنیآں وِّچ دھرتی ماتا دا جیںدا چِنّھ رُوپ ماں هَے, تے کُدرت دا رُوهانی, بےگرج پِآر دا اُهدی چھاتی وِّچ دّبِآ راز ماں-مُورت وِّچ آن کے کھُلدا هَے ۔۔

تیویں کھاوںد دی مِترتا پهِلاں کّچی هُںدی هَے تے پھل واںگُو تاں هی پّکدی هَے جد تیویں ماں هو جاںدی هَے۔ جد تیوی ماں هو جاںدی هَے تد هر تراں دِوے مُورتی هو جاںدی هَے, پُوجنیے هو جاںدی هَے ۔۔

آکرشن تیویں کھاوںد دا اَوهو هی هَے, جو چنّ دی رشمی تے کُمدنی دا هَے ۔ جے کںول پھُّل تے بھَورے دا هَے, پر آتم رام اںدر بَےٹھا کُچھ بےکھبر جِها رهِںدا هَے, جد تک انںت وِّچ گڑُوںد نا هو جااے ۔ سو تیویں کھاوںد دی مِترتا آمتَور تے ِانّی انںت ول مُوںه کیتی نهیں هُںدی, جِنّی کِ ِاک پُت دی مِترتا ماں ول انںت دا مُوںه کیتی هُںدی هَے, تے جےهڑی جوڑیآں دے پِآر (جگ وِّچ کِها جاںدا هَے جوڑیآں تھوڑیآں, جُّٹ بهُتےرے) امر هو جاںدے هن ۔ اُس مِترتا دی جڑھاں گُن اَوگُناں دے اُپرلی دھرتی وِّچ تے رُوپ سُهنّپاں تے کوهجھاں آد دے گملِآں دی مِّٹی وِّچ نهیں رهِںدیآں, اَوه کِسی اگںم انںت دے پاتال تے اکاش ارشاں وِّچ جا آپنی کھُراک ٹولدیآں هن ۔۔ سو کوای مِترتا چِرستھاای نهی هو سّکدی, جِتھے پهِلاں تاں مُوںه چِنّھ رُوپ دیآں هّداں تھیں پرے پار کِسی انںت سُهج تے انںت سُهنّپ ول نا تّکدا هووے۔۔

سُورج وِّچ کھلو کے سُهنے تے کوجھے مُکھاں نُوں چِتر رُوپ وےکھن والے لای سبھ نُور دے بنے بںدے سوهنے هن ۔ جِهڑی اّکھ ماس دے بُّتاں دے دھُّپ چھاں ول دی سُهنّپ تے کوجھ نُوں گِن گِن تے مِن مِن کر کے آپنی مِترتا دا دھاگا تے سِّکے دا لاٹُو سُٹ رهی هَے, اُه کدی مِتترا دے بھاو نُوں انُبھو نهیں کر سّکدی ۔۔

مِتر دی اّکھ جاهری اّکھاں نال دِسدی ےا من اُّپر پاے دھُّپ چھاں دیآں پرتیتاں تے ےکیناں دی بنی ِااُں آکھی "اسلیات" نُوں نهیں دےکھدی ۔ اُس وِّچ ِاک پاردرشی شکتی هُںدی هَے, جِهڑی ِانھاں پردِآں تے کّپڑِآں تھیں پار پرے کِسی آدرش دِوےتا دے رُوپ نُوں وےکھدی هَے تے اَوهنُوں "اُس جِها هور نا کوای مِتر" لگدا هَے, تے اُتھے کرماں دی کالکھ اُهنُوں اُس رُوپ وِّچ نهیں دِّسدی, اُهنُوں کرُوپتا کی مانسک تے کی شریرک نهیں دِّسدی۔ رّب رچِت رُوه سدا سوهنا هَے ۔۔

لَےلی نُوں کِها جاںدا هَے, مجنُوں دی اّکھ نال وےکھو ۔ جِّتھے نجر انںت تھیں وِچھوڑ کے چیجاں ےا بںدِآں دے هّد بجھیآں شکلاں ےا مناں نُوں وےکھدی هَے, اُتھے مِترتا ِاک اُکساوٹ هَے, جِهڑی اُکساکے پھِر چُّپ هو جاںدی هَے, رُوه کِسی هور اگاںه دی اگمتا نُوں ٹولدا هَے۔

 

اُتھے نهیں تاں هور اگے, ےا ِاهنُوں چھوڑ اَوهنُوں پھڑ دی چںچلتا تے باهر مُکھی درِ‌شٹی دی دُّکھ کتھا وِّچ ماےُوس هو هو مر جاںدا هَے, ےا اَوهنُوں کدی انںت کِسی جھاکے دا لِشکارا وّجدا هَے تے اُهدی سُرت جاگ پَےںدی هَے, تے اُس نُکتے نُوں پراپت کردا هَے, جِتھے کوای رُوپ وان تے کوجھا نهیں رهِںدا, کِاُںک هر ِاک چیج اُّپر اُهدی اّکھ وِّچ بَےٹھا انںت نُور آپنی کراماتی رُوپ پا پا اُهدے امر مِتر بھاو تے مِترتا نُوں پالدا هَے ۔۔

اُس لای وَےری پھِر کوای رهِںدا نهی, سرب وسُودےو کُٹںب هو جاںدا هَے, سبھو منُّکھ مِتر هو جاںدے هن, هواواں آن کے همدردی کردیآں هن, سُّتے دا مُوںه چُںمدیآں هن, درِےا نُهلاںدے هن۔ درِےاواں دے کںڈھے اُّپر نویں سّجری بجری آرام بِچھَونے وِچھے مِلدے هن, سُّکے پربتاں وِّچوں ماں دا دُّدھ انےک دھاتاں وِّچ پھُٹ کے 'بّچے' دے مُوںه وِّچ پَےںدا هَے۔ "بّچا" سی تاں کُّل جهان مِتر سی, جد ِاه مِهر هُںدی هَے, نَےناں وِّچ کوای سّچ آ سماںدا هَے ۔ کوای درشن رُوه وِّچ آن بهِںدا هَے ۔ تد مُڑ ''بّچا" هو جاںدا هَے, ِاس بّچے لای وی سبھ کُدرت مِتر هو جاںدی هَے ۔ کُدرت جد تک وَےری دِّسدی هَے, تد تک منُّکھ دا بّچا هالے پُورن نهیں هويا, جد کُدرت ماں واںگ جھولی وِّچ چُّک کے مُڑ پالدی هَے, تد پُورن مِترتا رُوه وِّچ پھُّلدی تے پھلدی هَے۔۔

سو "مِتر اساڈڑے سےای" سو سّچی مِترتا ِاک کِسی اُّچے سِدک وِّچ رهِن والے, ڈُوںگھِآایآں وِّچ گڑُوںد لوکاں دے دِلاں وِّچ وّسدی هَے ار اَوهو هی ساڈے مِتر سّچے هن :-

جگت مَے جھُوٹھی دےکھی پریت ۔۔

اپنے هی سُکھ سِاُ سبھ لاگے

کِآ دارا کِآ میت ۔۔۱۔۔ رهااُ ۔۔

ِاه سبھ جگت دیآں دوستیآں دا گُن هَے, کِاُںک اُناں نُوں هالے ماس دے بُّتاں دے رُوپ کرُوپ تے آپنیآں لوڑاں تے کھُدگرزی دیآں جرُورتاں تے سںکلپاں دیآں پُورتیآں تھیں پرے کُچھ دِّس نهیں رِها ۔ گاُ دا وّچھے نُوں چّٹنا ِاک اپُورن مِترتا دا امل هَےوانی دُنیآں وِّچ هَے تے چِر ستھاای نهیں ۔ گاُو نُوں ِااُں کرن وِّچ اکهِ جِها, پر کھِنک سُکھ پرتیت هُںدا هَے۔ ِانھاں سُکھاں دا لالچ دے دے کُدرت ماں هَےواناں وِّچ شےرنی دے دِل وِّچ آپنے بّچِآں لای دےا دھرم اُپجاںودی هَے ۔ ِااُں هی جروانِآں زالماں جِهڑے بےگُناه لوکاں نُوں دُّکھ دے دے مار دِںدے هن, اَوه آپنے بّچِآں لای دےا دِل رّکھدے هن, پر اَوس ِاهے جِهے پُرش کی وّڈے کی چھوٹے جِهڑے اگم اتھاه, اکهِ, انںت دی جمین وِّچ نهیں اُّگ رهے, سِرپھ آپنیآں پںج ِاںدریآں دے گملِآں وِّچ کھُدگرجی دے پھل پھُّل نُوں اُگا رهے هن, اَوه هَےوان هن, ار اُنھاں دی مِترتا دی نیںه سدا کھُدگرجی دے سُکھ اُّپر هَے ۔

جد اُنھاں نُوں اَوه سُکھ اُنھاں پاسوں نا مِلِآ, اَوه مِترتا وَےر وِّچ بدل جاںدی هَے۔ جِّتھے من مِلے هواے هن اُّتھے جرا هور اگاںه اّپڑ هَےواناں دی مِترتا ڈُوںگھی هوای هوای هَے پر اَوه وی هَےوان هن, کِاُک ِاتھے من دے کھِآلاتاں وِّچ اَوسے کھُدگرجی دے ِاک سُوکھم پرکار دے سُکھ اُّپر هَے, جد اَوه وِچاراں دی گںڈھ ٹُّٹی اُنھاں دی مِترتا کھےرُو کھےرُو هو جاںدی هَے ۔ سو سریرک هّداں تے من دیآں هّداں وِّچدی وِچرن والے لوکاں دی مِترتا جِس تراں گُرُو تےگ بهادُر ساهِب جی آپنے مُکھاربِںد توں کهِ رهے هن-سبھ جھُوٹھی هُںدی هَے کے جھُوٹھی هونی اوشے تے جرُوری هَے, کِاُںک نیںه جے کھُدگرجی اُّپر هَے, من دے ِاتپھاکاں وِّچ هی ِاکھلاکی شریرک مانسِک دھرماں دی اےکتا تے مِترتا هَے بںدے دے رُوه دا جھاکا ِانھاں رِشتِآں وِّچ مّدھم جِها هُںدا هَے, تے وِشے وِکار دے کھِنک مِترتا واںگ ِانھاں ِاکھلاک, پاپ پُنے, نےکی بدی اُّپر جور دےن والے تے جوشیلے لوکاں دی مِترتا وی اَونی هی کھِنک تے ناشوںت هُںدی هَے۔ کُّل راواں دے ِاکھتلاپھ کرکے جِهڑی نپھرت هُںدی هَے, اَوه وی اُسے شرےنی دی هَے, جِهڑی کِ ِاک کامی نُوں آپنے کامنی دے چاهے رُوپ دے وِگڑن پر اُپرامتا ےا نپھرت وِّچ بدل جاںدی هَے۔ جِهڑے آپنے آپ نُوں نِشپاپ کهِںدے هن, اُنھاں وِّچ سّچی همدردی دا اُسی تراں دا ابھاو هُںدا هَے, جِس تراں کِ ِاک کامی دوکھی لوبھی, موهی, اهںکاری آدمی وِّچ ابھاو هُںدا هَے۔ کی گُناهگاراں دی کھُدگرجی والی مِترتا تے کی ِانھاں لوکاں دے پِآر ار مِترتا جِهڑے من تے سریر دیآں هّداں تے سریر تے من دے کرماں تے کھِآلاں دے هّداں والی درِشٹی اُّپر اُّٹھی هووے, ِاک کُوڑ هَے, جِهدی کوای کدر نهیں کرنی چاهیاے ۔۔

هااے, مےرے اَوگناں نُوں کَون پِآردا هَے ? ِاه چاه کِسی اںدرلی, سریر تے من دے پِچھوکڑوں اُّٹھدی هَے۔ کُّتا هّتھیں پالِآ هوےا, جے مَےں چوری کرکے آيا هوواں ےا کوای هور ےاری, هرامکھوری دا پاپ کرکے آيا هوواں, تاں وی آپنی پاای مِترتا وِّچ وّٹ نهی' پَےن دِںدا۔ سو ِاس تراں دا سّچا مِتر ےا کِسے چںگے هَےوان جُونی وِّچوں سانُوں مِلے جِهدی سُرت وِّچ ساڈے پُنّے پاپ دا گِآن هی نهیں, ےا ساڈے تھیں اُّچی دِّب لوکاں دی دُنیآں وِّچ کوای مِهر والا, بکھششاں والا ساڈا ساایں هووے, جِهڑے ساڈے پاپ پُنّاں تھیں اُسی تراں اُّچا هو گِآ هَے, جِس تراں اسی آپنے آپ نُوں منُّکھ کهِن والے مّکھیآں پِّسُوآں, کُّتِآں, بِّلِآں دے پاپ پُنّے تھیں اُّپر هو چُکے هن, جِس تراں ساڈا جواب کُّتے نُوں سِرپھ اُهدے والاں تے هّتھ پھےرنا هَے تے جد اسی کُتے نال پِآر کر رهے هاں, سانُوں سِوااے اَوهدے پِآر دے هور کُچھ چےتے هی نهیں آاُںدا, ِااُں هی اُّچ جیون دے لوک جد ساڈی گُناهگاراں دی, مَےلِآں دی, گںدِآں مںدِآں دی, مِترتا کرن دی ارداس نُوں سُندے هن ےا ساڈی مِترتا دی ٹول نُوں آن مِلدے هن, اَوه سِوااے پِآر تے بکھشش دے هور کوای پرشن ساڈے اُّپر کر هی نهیں سّکدے ۔

"جاه جنانیاے ! مُڑ پھِر پاپ نا کریں" اُنھاں دی امر مِترتا تے بکھشش دی نِگاه دے پَےن دی دےر هَے, کِ اسی آلیشان کِسی رُوهانی مِترتا جِهڑی شریر, من آد تھیں اُّتے دی کوای پُورنتا هَے, انُبھو کردے هاں, ِاس مِترتا دا گُن کِها هَے :-

ِاّتھے گھاڑ گھڑیںدے هور ۔

بّجھن سادھ تے چھُّٹن چور ۔

پر مِترتا دے سادھن کوای نهیں, آپے هور برِّچھاں دی هرِآول واںگ جل پانی هوا, روشنی کھا پھُٹدی هَے,

سّچے مِتر ِاناں هی بںدِآں وِّچوں مِلدے هن ۔ ِانھاں دیآں هی شکلاں والے هُںدے هن, جِّتھے آپ هور تے هور کوای گرجی مِلدا هَے, چںم تے دںم دیآں ےاریآں پااُںدے هن, اُّتھے رّب مِتر وی ٹول دِںدا هَے ۔ جد کوای کهِںدا هَے, بھاای مِترتا لای ِاه کرو ِاه نا کرو, اَوه سبھ کُوڑے سادھن هن ۔ دُنیآں وِّچ لوکی اُلٹی گںگا وگاںدے هن تے ٹمٹم نُوں گھوڑے دے اّگے لِآ کھڑا کردے هن ۔ سّچے مِتراں تے مِترتا وِّچ رهِن-بهِن جین تھین والے لوکاں دے سُبھاواں دی ِاک پھرِست بناںدے هن, تے پھِر سکُولاں مدرّسِآں, گِرجِآں, مسجداں, مںدراں وِّچ اُپدےش آرںبھ هُںدے هن ۔ بھاای ! مِتراں دے ِاه لّچھن هن, جے تُسی ِاه لّچھن آپے وِّچ پَےدا کرو, تد تُسی مِتر‌ هو جااَوگے ۔ ِاه گّل سدا گلت هَے, اَوه ساری پھرِست دے گُن وی تُسی دھارن کر لاَو, امل کر لاَو, تد بھی تُسی مِترتا دی اُس مهانتا, سهِج سُبھاوتا, کُدرتپُنے نُوں نهیں پا سکوگے ۔ سبھ سادھن وِارتھ هن ۔ مِتراں دے دِل ساپھ هُںدے هن آپس وِّچ کوای وِّتھ, بھےت, چھُپا, لُکا نهیں هُںدا ۔ ِاهو ِاک گُن لَے لوو, کِنّا هی تُسی ِاس تے پهِرا دےوو, جے تُسی مِترتا دی سهِج نُوں نهیں پهُںچے, تُسی جرُور آپنی مِتر دھروهی کیتے هواے کرم ےا کھِآل نُوں آپ مُهارا هی چھُپا لووگے۔ِاه آکھکے, کِ جے مِتر نُوں دّس دِّتا تد شاِاد مِترتا ٹُّٹ جااے۔ سو جے تُساں کدی ِاه کِسی مِتر نال کیتا هَے تد تُسی آپنے آپ دی کھُدگرجی دے سُکھ وِّچ جی رهے سی, مِتر دی مِترتا وِّچ نِرول مانسِک تَور تے تُسی سمجھ رهے سی کِ تُسی جی رهے هو, پر دراسل سُرت هالے اُسی پشُوپنے وِّچ سی ۔ سو مِترتا دا سُبھا هونا ِاک سدیآں دی کُدرتی کھےل هَے ۔ کوای ِاک کِتاب پڑھ کے تے آپنی اکل نُوں اُهدا سِّکھ بنا کے ماملے جیون دے تاں هّل نهیں هو جاںدے ۔ اکل نے ِاه جان لیتا کِ سبھ بںدے نُور دے هن, کَون بھلے کَون مںدے ۔ پرتیت کر لیتا, پر جد تک سُرت سهِج سُبھا اُس مان وِّچ نهیں جیںدی رهِںدی, تھیںدی, دم لَےںدی, جد تک اّکھ وِّچ اَوه کوای جل تھل وِّچ وّسدا سوهنا نهیں بَےٹھا, ِاه هالت سهِج نهیں هوای, تد تک بھاوےں درکھتاں نال اُلٹے لٹکیاے تے اّگاں تپیاے ِااُں دِّسن تاں نهیں لّگا۔

  کوجھے سوهنے, گُن, اَوگُن دے بھےت جنم جنماںتراں تھیں پشُو مناں وِچ پااے جان تاں نهیں لّگے۔ سو مِترتا اُّپر کھِآل لِکھ چھّڈنے ےا پڑھنے کِس کںم, سادھن کِس کںم جے ِاک مِتر دے دُّکھ نُوں دےکھ اسی دُکھی نهیں هُںدے تے اُهدے گُن پربت سامان ساڈی سُرت وِّچ نهیں چمکدے, جِّتھے اکلی نُکتاچینی دیآں هّداں تے لکیراں دی کھِّچوتانی هَے, اُتھے مِترتا دی سهِج سادگی کدی نهیں نِواس کر سّکدی۔۔

مِترتا وی ِاک کُدرت-ماں دے دِل وِّچ چھُپی شان دا امل هَے, جد تک اسی پشُو پُنے تھیں اُّپر هو, وّڈے جوان نا هو جاواںگے, اسی مِتر کِسی دے نهیں هو سّکدے تے نا ساڈا هی کوای مِتر هو سّکدا هَے۔ ِاه چوریآں, ےاریآں, ٹھّگیآں, زُلم, بھوگ بِلاس دیآں کھُدگرجیآں, ِادھر کوای بھُّکھے نںگے پھِر رهے هن, مر رهے هن تے اُّپر مهِلاں وِّچ رںگ رس هو رهے هن, ِاه سبھ مِترتا دا ابھاو تے پشُوپُنے دی اگِآنتا دا اںدھےرا چھاےا هويا هَے, سو ِاس گھُّپ هنےرے وِّچ جے کوای کِسے لای سهِج وِّچ دِلی مِترتا دی کوای وی سےوا کردا هَے, بھاوےں ِاک کھِن لای هی مِتر هُںدا هَے, اَوه دھنّے هَے۔

شےرنی دی آپنے بّچِآں نال مِترتا هی سُبھاگے هَے ساڈے درِشٹیگوچر کُدرت ماں دے دِل تے دےا دی کوای رشمی تاں دِّسدی هَے۔"ماں" "ماں" چِنّھ هَے, اّگے مَےں کهِںدا هُںدا ساں کِ "ماں" تھیں بھاریےا جِآدا تیبر پِآر وِّچ هُںدی هَے, پر هُن مَےں وےکھدا هاں کِ ماں دے دِل دا پِآر کُدرت دی دےا وِّچ رںگِآ هَے, تے بھاریےا کِسی کِسی وےلے تیبر مِترتا وِّچ جرُور هُںدی هَے, پر بهُت کرکے اُهدا پِآر (ٹاںوی ٹاںوی منُّکھ ِاتهاس وِّچ لَےلی مجنُوں هیر راںجھا تے سوهنی مهیوال آد دی مِترتا نُوں چھّڈکے, کِاُںک مَےں آپنے انُبھو دوارا, بھاوےں سِآنے کُچھ هی کهِن ِانھاں جوڑیآں دے پِآراں وِّچ ماں-پُّت والا پِآر دےکھدا هاں), کام کرودھ لوبھ موه اهںکار دے آسرے آم پِآر هَے سّچی مِترتا دا جِس مِسال وِّچ بھان آن هووے اُه ِاک انهوای تے کدی کدی چمکن والی مِسال هون کرکے ماں-پُّت دے سرےنی دے پِآر وِّچ هی گِننی چاهیاے ۔ شریرک تے ِاںدریآں دے سُکھ تے مانسِک ِاتپھاکاں تے مےلاں دے سمُوهاں دا نتیجا هُںدا هَے تے اَوه مِل بَےٹھن دے ِاتپھاکاں دے سمُوهاں دے پھےر کدی ِاتھے تے کدی اَوتھے ادلے بدلے هُںدے رهِںدے هن تے کدی کدی ادلے بدلے هو هو کِسی تھاں ماں پُّت والی دےا بھرِآ بے-گرج پِآر تیویں کھاوںد وِّچ وی وٹاںدرے کر کر کے آ جانا سںبھو هو جاںدا هَے۔ پر آم کرکے ِاه پِآر مالک نَوکر والا هُںدا هَے, اَوه اَوهنُوں پالدا هَے, اَوه اُهدی سےوا کردا هَے۔۔

سو مِترتا ِاک سّچا مزھب هَے, ِاه سریر تے من تھیں اُّتے دا کوای رُوهانی انُبھو هَے۔ ِاه کُدرت دا آپنا کرِشما هَے۔ ِاه کادر دا دّسِآ کوای آپنے دِل دا سهِج سُبھا هَے, ِاسے انُبھو لای هی تاں سبھ پاپ پُنّ, وَےر, تے دوستیآں هن۔ جد مِترتا رُوه وِّچ چھاای, جین سُپھل هو گِآ۔ ِاکھلاک بےارتھ هَے, جے مِترتا دی مِٹھاس برِچھ دی چھايا واںگ, پھُّل دے کھےڑے واںگ, اساں تھیں رُوپ واںگ, کھشبُو واںگ آپا وارکے هبھ کِسے دا مِتر نا هوکے ساه لوے۔۔

11. کیرت تے مِّٹھا بولنا

جد آپنا اںدر کِسی اںدرلی دَولت نال بھرِآ هُںدا هَے, تد گرمیآں نُوں اُهدی ٹھںڈھ تے سردیآں نُوں اُهدی نِّگھ کالجے نُوں ِاک اکهِ جِهے سُکھ وِّچ رّکھدی هَے, تد پھِّکا بولن هو هی نهیں سکدا۔ واه واه ! کِها سوهنا, آها آها کِها چںگا۔ بّس ِاهو جِهے انںد ناد هی مُوںه وِّچوں نِکلدے هن, جِوےں شهِد نال بھرِآ مُوںه هُںدا هَے, وچن مِّٹھے نال لِّبڑے, سُورج کِرناں دے سونے نال گُںدے, هوٹھاں دی گُلابی بھاه نال چمکدے, جھردے هن۔ ٹھںڈھ پاںدے هن, کیرت, سِپھت سلاه کرن نال ساڈی آپنی شکھسیات اُّچی, مِّٹھی تے ڈُوںگھی هُںدی هَے, "جے تُوں اکل لتیپھ کالے لِکھ نا لےکھ" پھرید جی دا کهِنا ِاک کھاس گںبھیرتا نال بھرِآ هَے۔ "دّس وے! پِآرے گھاه دِآ پّتِآ, تُوں کی هَےں"? امریکا دا شاِار پُّچھدا هَے تے نا سِرپھ آپ وِسماد وِّچ جاںدا هَے پر سانُوں وی اَوس اجیب ارتھ بھری نِگاه نال هَےران کر دِںدا هَے? ٹھیک! کِس نُوں پتا هَے کِ ِاه نِمانی گھاه دی پّتی کی هَے۔ بنپھشے دا پھُّل کی شهِد دی مّکھی کوای پھُّل بن گای هَے, ےا کِسے دے نَےن کِ بِجلی واںگ پِآر وِّچ پھُّل بن گاے هن? شمس-تبرےز اُسی هَےرانی وِّچ جاںدا هَے ۔۔

"نی اڑیاَو سانُوں پتا نهیں اسی کَون?

منُّکھ, کِ دےو, کِ پری, کِ پّتھر,

کِ کُچھ نهیں۔۔"

تے پھِر-

"هاِا! پَےنُوں پتا نا لّگا,

کی پڑھاں تے کِّتھوں تک?

کی جاناں تے کی کُجھ?

هّداں وِّچ بےهّداں مارن جھاکیآں,

هاِا وے مَےں تاں هَےران پھِراں۔

هو متوالا ِاس دُنیآں دی جادُو گلی وِّچ۔۔"

کد بنی دُنیآں? کِس بناای? کَون هَے? کوای کِّتھے هَے? کِّدھروں آيا? کِّدھروں جاسی? کی ? کِّدھر ? کِّتھے ? کِاُں ? بّس ِاه بِجلی واںگ پَےںدے سوالاں دا کوای جواب نهیں دے سّکدا تے مارِآ جاںدا هَے۔ دُنیآں دی اکل مانوں اپھریکا دا رےگستان هَے تے رےگستان وِّچ ڈُّبدا جاںدا بُّت, سِرپھ سِر کُچھ باهر, ِاک ادھی تیمی تے ادھے مرد دا بُّت کُچھ هَےوان دا, سِپھںکس, هَےوانیات ادھی تے ادھی ِانسانیات دا بُّت ِاه سوال پُّچھدا هَے

تے جو جواب نهیں دِںدا, مارِآ جاںدا هَے۔ جد اکل ِانھاں سوالاں دا جواب دے نهیں سّکدی تد اَوه وےکھ وےکھ هَےران هُںدی جاںدی هَے, تے ڈُوںگھے اُتردی جاںدی هَے تے واه واه کردی هَے, جے رّب دی سُگںدھِت سو کِدھروں مِل جاوے آوےش هُںدا هَے, کیرت تے سِپھت سلاه وِّچ آاُںدی هَے, کوای سوهنی چیج ِاس لا-جواب کرامات جِهی کُدرت وِّچ اَوهنُوں کھِّچدی هَے, تے اَوه کھِّچی سُرت پِآر درداں وِّچ سوهنی هُںدی جاںدی هَے تے کهِںدی هَے-"سبھ کُچھ چںگا" "جو هَے سو واه واه" برونِںگ کِدھرے ِاشارا کردا هَے۔ "واه واه! رّب اسماناں وِّچ واه واه! تُوں تاں هِٹھاهاں کھےڈدا, سبھ ول تے چںگے هن"۔۔

ِاه کیرت کرنی, ِاںو سِپھت سلاه کرنی, جِںدگی دا اُّچا وِسماد راگ هَے۔

کےںٹ پھِلاسپھر لِکھدا هَے کِ "اَوه اسگاه نیلا گگن تارِآں بھرِآ تے ِاه مےرے آپنے اںدر سوجھ تے کوجھ بُرے تے بھلے دی کھبر-اُه رّبتا کُدرت دی تے ِاه مےرے اںدر اُّچا رُوهانی راج-مَےنُوں هَےران کردے هن"۔۔

شاه هُسَےن کهِںدا هَے, "هیآ نا ٹھاهیں کهیںدا" تے ِاک هور ِاهو جِها "مِّٹھا بولیں جّگ" تے گُرُو نانک ساهِب جی لِکھدے هن:-

نانک پھِکَے بولِاَے تن من پھِکا هوِا۔۔

پھِکو پھِکا سدیاَے پھِکے پھِکی سوِا۔۔

پھِکا درگه سٹیاَے مُهِ تھُکا پھِکا پاِا۔۔

پھِکا مُورکھ آکھیاَے پانا لهَے سجاِا۔۔۱۔۔

بّس پھِّکا بولنا اَوه نُکتاچینی هَے, جِهڑی وّڈیآں چیزاں نُوں نِّکا کرکے دّسدی هَے۔ هر ِاه چیج ول کی پّتھر, کی درِےا, کی چنّ تے سُورج, منُّکھ, هَےوان ول ِاک ادب جِهڑا هُںدا هَے تے هون کرکے ساڈے جیون نُوں آپ-مُهارا ڈُوںگھا کردا هَے, اَوه پھِّکی نُکتاچینی نال گُںم جاںدا هَے۔

پِآر دا کترا نَےناں وِّچوں سُّک جاںدا هَے, دِل دی سادا همدردی ِاک کرخت کٹھورپن وِّچ بدل جاںدی هَے۔ آدمی پھِّکے بول تے پھِّکے وِچار تے پھِّکی نُکتاچینی نال آپ مر جاںدا هَے۔۔

پھِّکی اکل هر ِاک کُدرتی انوکھاپن نُوں تّتاں وِّچ پھاڑ پھاڑ وےںهدی هَے تے وِّچوں کُچھ نهیں نِکلدا۔ ِاک وّڈے مهاںپُرکھ دی آتمِک اُپّدرو لَے آاُن والی سمرتھا دا وِچار نهیں, اُهدے کھان پین آد دے اَوگُن دّس کے ِاه کهِ دےنا کِ ساڈے ورگا سی, ِاه پھِکا وِچار هَے, جِس نے مهاںپُرکھاں, نُوں تاں کی نِّکا کرنا هَے, سانُوں مار جاںدا هَے۔۔

کوای گّل منّنی نهیں چاهیدی, تجربا کر کے آپ اُّتے ورت کے وےکھنا چاهیدا هَے۔ پر آاَو وےکھو, ِاک کِسی پِآر وِّچ آپ وسکے اںدرلا بھر کے اکهِ کُدرت (جِس وِّچ منُّکھ وی شامل سدا هَے) دی پرم اگںم سُںدر امُورت مُورتی نُوں اّگے وےکھ کے سِپھت کرنا, ِاه ساڈی آپنی جِںدگی تے کی اسر کردا هَے? تجربا کرو تے پھِکا وِچار کی? سبھ پھزُول, سبھ گُناهگار, کوجھے, ِاه ِاک ڈُوںگھی نااُمَےدی اںدر پَےدا کردا هَے, ار جد کوای 'مُشکل آ بنے ڈھوای کوای نا دےوے' تے آپے تھاں وی ڈر لّگے تد اںدر چلاِامان من نُوں تُل دےن والا کوای نهیں رهِںدا۔ ِانھاں پھِّکے وِچاراں دا پھل مادی دُنیآں, مادا جِسم, تے کھا پی کے کںم کرن والیآں پںج ِاںدریآں دے سُکھاں دُکھاں نُوں بھان کرن ےا بھوگن دا "سّچ" اتھوا "کُوڑ" ساڈے پّلے رهِ جاںدا هَے, کوای اچرج کرن والی گّل نهیں دِّسدی۔ِاه جگت-کرامات جِس دا ِاک ِاک کِنکا انےک رُوهانی جلوِآں نال بھرِآ هَے, اَوه نِری کالی تے بُری تے, چِّٹی رےت دے رےگستان دِّسن لّگ جاںدی هَے۔ اںدر هنےرا باهر هنےرا, ِاهو جِهے سمےں وِّچ آدمی آپے تھیں دِک آاے, کِسی مهاںپُرکھ دی اُڈیک کردے هن, هااے کوای آوے تے دّسے, ِاس رےگستان وِّچ بهِشتاں دے بهِشت هن۔ سوهنی امُورتی کوای انےک مُورتیآں والی هستی هَے تے اَوه پِآر کردی هَے۔۔ جد پھِّکا بولن لّگیاے, تد وِچار کر لایاے کِ ِاس ساڈے سِدک تے وِسماد تے جیون دی کمال سادگی دی اسلیات نُوں پھُوک سُّٹن والی ِاه بھاه هَے۔ کیرتی کرنا ِاک آچرن هَے۔ بابا امر داس جی والے بکھشے 'بھّبھے' بڑے چںگے هن, اُنھاں وِّچ کیرتی کرن والا ڈُوںگھا تے سّچا آچرن هَے۔۔

بھ-بھلا جی۔

بھ- بھُّلا جی۔

پر نّک چاڑھنا تے آپنی چِڑی ورگی اکل نال, اسگاها-جِهڑا ِاک موم دی بّتی دے بلن وِّچ وی پرتّکھ تے گُپت هَے-نُوں پِآ تولنا تے هِساب لانے, ِاه آچرن نُوں نِّکا تے بھَےڑا کردا هَے۔۔ آدمی کوای کھِڈااُنا تاں نهیں, کُدرت کوای مںتک دی کِتاب تاں نهیں۔ جیون دی دِل دھڑکاں, دی روانگی هَے۔ ِاس وِّچ مںتکی اسُولاں دا گّٹھا بنّھ کے موڈھے تے چُّکی پھِرنا کوای گُّجھی گّل تاں نهیں۔ مجُور ٹوکری چُک جا رِها هَے, مَولوی کِتاباں, پادری , هور اسُول تے پںڈِت هور اسُول, ِانھاں بّجھے اسُولاں وِّچوں تاں جیون دے دوپّتیآ شگُوپھاں پھُّٹ کے نهیں, نِکلنا, اُه تاں انںت دھرتی وِّچوں سما پاکے پھُٹنا هَے, جیون تے آچرن کُدرت دے سادا, پر اسگاه دِل دھڑکاں دے روانا درِےا وِّچوں کوای کںول پھُّل دی نِکلی ڈوڈی هَے۔ جِس وِّچ هیرے دی چمک پراناں والی جیںدی کوای بھےت هو رهی هَے۔

  جِهڑا اںدروں باهروں مِّٹھا هَے تے مِّٹھے بچن کردا هَے, اُه کُدرت دی دھڑک وِّچ آپنے دِل دی دھڑک سُن رِها هَے۔ سُّچے آچرن والِآں دی سرلتا تے سادگی ول ِاشارا هَے۔ رےاکار تے ٹھّگ باهروں بڑے مِٹھے تے اںدروں کساای هُںدے هن, اُه هالے مُردے پّتھر الماس تے هیرے هن, اُنھاں نُوں هالے جیون کنی پراپت هونی هَے, پر جِس نُوں کُدرت دی جِںد دی کھبر مِل گای هَے, اُس دے دِل دے پردے آپ-مُهارے اَوڈر جاںدے هن, کپاٹ جےهڑے بںد سن, کھُلھ جاںدے هن۔ ِاهدیآں سبھ دِل-تھاںواں آنںت گگن دی کھُشی نال بھردیآں هن تے اُه دھوکھا کر هی نهیں سکدا۔ آپ تاں رِها هی نهیں, پردا کِس اُّپر پاوے, کُوڑا کرکٹ سبھ کھُشی دی اّگ نے جلا دِّتا هَے۔۔

ِاه آچرن هَے, باکی کی? هر ِاک نانا تراں دے کُدرت دے انےک رںگ هن۔  مِّٹھا بولن نال تاں شاِاد کُچھ نا بن سّکے, پر جے اںدر اُه بھےت بھری کھُشی هووے تے اُه سُّچا آچرن مِّٹھا بولے تد سڑی دُنیآں دے اهوبھاگ ! سُّکے هرے هو جانگے ۔۔

مِٹھ بولڑا جی هر سجن سُآمی مورا ۔۔

هاُ سںبھل تھکی جی اُه کدی ن بولے کاُرا ۔۔

بّس نُکتاچینی کرنا چیزاں نُوں, کی وّڈیآں تے کی چھوٹیآں نُوں پھُوک سُّٹنا هَے ۔ "ماں" ''ماں" کهِںدِآں بّچے جیںدے هن, پُتاں دیآں باهاں وِّچ بل آاُںدا هَے, بڑے بڑے ورِآم سُوربیرتا دے کںم "ماں" دے پِآر وِّچ کر جاںدے هن ۔

"ماں" دے وڈے سرُوپ مُلک پِّچھے کی کی کُربانیآں نهیں هُںدیآں تے ماں تاں کوای جیںدی جاگدی آپا وارن دا اوتار هَے, پر نِرے کَومی جھںڈِآں نُوں هوا وِّچ لهِراںدا دےکھ پھته پان والیآں کَوماں دے بچے کِسی سرُور تے هّڈیں گرُور نُوں پهُںچدے هن ار اُنھاں دے دِل وِّچ تاکت بھردی هَے۔ ِاه کهِ دےنا "ماں" کی هَے, بّس کاربن آکسیزن, هاایڈروجن, کَےلسیام, پھاسپھورس آد دا ِاک جوڑ اتھوا هّڈی ماس آدِ۔ تد اُه هکیکت "ماں" شبد وِّچ جِهڑی هَے, اُه تاں ِاه اںتم پھاڑ دّس نهی' سّکدی, هّتھ وِّچ تاں مُّٹھی چھاای دی رهِںدی هَے, تے مُّٹھی چھاای دی نے تاں اُه اوےش پِآر, کُربانی, بیرتا مےرے دِل وِّچ نهیں اُپجااے سن ۔ ِاسے تراں رّب کی هَے ? گُرُو کی هَے ? سںت سادھ کی هُںدے هن ? مهاں پُرکھ کی هن ? آد پرشناں دے اُّتر ِاس جیون نُکتاچینی دی چھان بین دے دےنے تے اُناں نُوں سّچ سمجھنا جیون دے نُکتے تھیں سرا سر کُوڑ هَے تے اکل ِاناں اج کل دے لوکاں لای کُوڑاں نُوں سّچ کر کے سٹےج تے لِآ رهی هَے, ِاه سبھ بربادیآں هن ۔ سِپھت سلاه کرنا, ِاک نِّکی پّتی گھاه تھیں جِهڑی هوا دے گلے لّگ کے جھُومدی هَے, سُورج تک, هَےوان تک, بںدے تک, مهاں پُرکھاں تک, ِاک جیون نُوں بنااُنا هَے جِںدا کرنا هَے ۔ آپ نُوں آپنی تاریپھ کوای چںگی لّگدی هَے, چںگی نهیں آپدے رُوه نُوں تاکت دےن والی کوای گِزا هَے۔ کھُشامد جے کُوڑی وی کردا هووے اُس نُوں روکنا بڑا مُشکل هَے, آتما جے اںدروں پرسنّ هُںدا هَے ۔ دِل جے اُّچا هُںدا هَے, کُل دُنیآں وِّچ هںبھلے, پراُپکار, بھجن بھگتی, ِالم اُنر دے هر کوای ماردا هَے,

پر اُه چھِپکے ِاه وی دھِآن نال سُندا هَے کِ کَون کَون ِاس کِرت دی کوای سِپھت کردا هَے ? کِاُں ? ِاس واستے کِ جیون سِپھت سلاه نُوں پاکے پردیپت هُںدا هَے ۔ ِاس واستے سِپھت سلاه کرنا چاهے وِسماد وِّچ آکے اںتم تے ِالاهی سُهنّپ دا, چاهے ادب لِهاج دی کھاتر, چاهے هِےا ن ٹھاهیں کهیںدا ِاس درد دی کھاتر, هر تراں ِاه جیون نُوں پالنا هَے تے نُکتاچینی اُسے نُوں مارنا هَے ۔۔

لوکی کهِںدے هن کِ نُکتاچینی تاں اَوگُن دّسکے گُناں ول کھڑدی هَے, ٹھیک جے بھاو اںدرلا همدردی پِآر دا هووے تد, اُه ساڑُو تے مارُو نُکتاچینی نهیں, اُه پِآر وِّچ گُںدی نِرول پھِترت دی اتھوا من دی پرکھ تک پهُںچ جاںدی هَے۔ اُه تاں کابلیات دی گّل هَے, ساهِتےک, اتھوا رسِک کِرت ِاک آلیشان کیرت هَے, پر پھِّکا بولنا سدا ِاک پاپ هَے, جِهڑا اسی کای وےری دِن وِّچ کردے هاں ار سانُوں کھِآل نهیں آاُںدا کِ اسی جگت وِّچ جِهڑا جیون کُدرت پلی پلی جوڑ جوڑ بڑی مُشکل نال بنااُںدی پھُلاںدی پھلاںدی هَے, اسی آپنے پھِّکے ار کَوڑے بچناں نال کِس تراں کُدرت دیآں بنااُن دیآں تاکتاں نُوں گھبرا دِںدے هاں ۔۔

12. پںجابی ساهِتے پر کٹاکھے

پںجابی دا ساهِتے گُرُو نانک دےو جی دے مںدراں دے آلے دُآلے برِچھاں دی چھاواں وِّچ پلِآ۔ نسر اُنھاں لوکاں نے پهِلی وار لِکھی جِنھاں دے هوٹھ گُرُو ساهِب دے پِآر اںمرِت نال سِںچے گُلاباں دیآں پّتیآں واںگ سِپھت سمیر نال هِلدے سن۔ پُراتن جنم ساکھی جِهڑی کولبرک ساهِب نے ایسٹ ِاںڈیآ کمپنی نُوں لبھ کے بھےٹ کیتی ار هُن سودھکے وجیر هِںد پرَےس وِّچ بھاای ساهِب جی نے چھپاای هَے, دے پڑھن نال پتا لّگدا هَے کِ نسر لِکھنی کِّڈی مُسکل هَے, نجم وِچ تاں تُکبںدی ےا راگ الاپ دی سهاِاتا مِل کے مامُولی کھِآل وی پر لا اُّڈ پَےںدے هن, تے رهِنی کرنی تھیں واںجے لپھجاں نُوں هےر پھےر جوڑن والے وی کوی کهِلا سّکدے هن, پر نسر لِکھنی کٹھِن هَے, کِاُںک ِاتھے رُوه تے دِماگ دی نںگی تسویر کھِچیںدی هوای, اسی ِاتھے دو چار مِسالاں پںجابی نسر دی دِںدے هاں ۔۔

ِاه پُرانی کولبک ساهِب دی لّجھی جنم ساکھی دی ِابارت هَے, آپنی سادگی دے کمال وِّچ کِنّی بھاو بھری, مِّٹھی سرل تے روهبداب والی هَے, جِس تراں ِاک وّڈا بجُرگ پِّپل هےٹھ بےٹھا, نُوری چِهرا, نُوری بیبی لںمی داهڑی تے کےس موهڈھِآں تے سُّٹے بَےٹھا گّلاں کردا هووے ۔ مِّٹھیآں مِّٹھیآں گّلاں کر رِها هَے, تے ِااُں جاپدا هَے جِوےں ارساں تھیں ماکھِاُں دا میںه پَے رِها هَے ۔ اُهدے رُوه دا رںگ وّکھرے وّکھرے پھِکرے بن رِها هَے, آپمُهارے گُںدے جا رهے هن, تے ِاک گھڑی پل دی وارتالابھ هی اپھلاتُو دے پُستک دے ٹُکڑے سهِج سُبھا هو گای هَے ۔ ِاه ساهِتے هَے جِهڑا جیون نُوں دیپت کرن وِّچ سهاای هُںدا هَے ۔ نسر تے نجم وِّچ پھرک بڑا گھٹ رهِ جاںدا هَے جد کِ انُبھوی پُرساں دے وچناں دی مِّٹھت دی گوںد هووے ۔ اںمِت بچن نسر وِّچ وی نجم هن تے نجم وِّچ ربی گیت هن ۔ اُه بچن سدا رب رس دے وجن وِّچ هُںدے هن, تے رس دا وجن کدی ساون دے میںه واںگ چھن چھن, کدی سرد رِتُو دی نِّکی نِّکی ورکھا واںگ, کدی ماں نال گّلاں کردے بّچے دی آرجُو دی نرم لمےت جِهڑی آپ مُهاری اُّچی هُںدی جاںدی هَے, کدی کںواری کنّےا دے سرم وِّچ رںگے, کدی سجوِآهی دی تیبر نِگاه دے وجناں وِچ, جیون دی ناجک آب دی سوکھیآں نرم راگ هو نِبڑدیآں هن ۔

سو جد جِںدا بھاواں, رُوه چھوهاں, ولولِآں دے نانا رںگ لپھجاں وِّچ بھرے جاںدے هن, ےا دُکھڑے گااے جاںدے هن, ےا سُکھاں دے درد بھرے سواداں دی کھُسبُو کھِلردی هَے, تے جد رُوه رُوهاں نال آن جُڑدے هن, اُه سبھ ساهِتے هَے بھاوےں اُه جیون اّکھراں وِّچ لِکھِآ جاوے بھاوےں بےاّکھرا هووے۔ بےاّکھرا ساهِتے پهِلاں آںودا هَے تے پھِر اّکھراں وِّچ چِترِت هُںدا هَے ۔ پںجابی وِّچ بےاّکھرا ساهِتے آيا, گُرُو ساهِباں نے آکے جِهڑیآں چِنگاں پںجاب وِچ سُّٹیآں اُنھاں نال دِل بل اُّٹھے ۔

پهِلے تاں ساهِتے ِااُں بےاّکھرا پردیپت هويا تے پھِر گُرُو اںگد دےو جی نے اّکھراں وِّچ رچِآ ۔ پھِر گُرُو هرِگوبِںد ساهِب جی نے پھَوجاں دی چال, تے تلواراں دی لِسک تے ڈھالاں دِآں کرتباں وِّچ سجايا۔ پھِر گُرُو تےگ بهادُر جی نے مَوت دے رںگاں وِّچ گايا تے اُنھاں مَوت دے گُوڑھے رںگاں وِّچ گُرُو گوبِںد سِںگھ جی ساهِب نے مَےدان جںگ وِّچ جُوجھ مرن دی چاه دے کے مرن مارن دی کھےڈ وِّچ بیر رس وِّچ لِسکاےا تے ِااُں ساهِتے پںجاب دا سهیداں, مُریداں دی کماای وِّچ ڈوبے کھا کے سُورج وت گگناں وِّچ لِکھے اّکھراں نال رچِآ گِآ ۔۔

پُوراتن پںجابی نسر دا نمُونا:-

۱. تب آگِآ پرمےسر کی هوای, جو ِاک دِن کالُو کِها, 'نانک ِاه گھر دیآں مهیں هن, تُوں چار لَے آاُ' ۔ تب گُرُو نانک مهیں لَےکر باهر گِآ, تاں چراِا لَے آيا ۔ پھِر اگلے دِن گِآ تاں مهی چھّڈکے کنک دے بنّے پَے سُّتا, تب مهیں جاِا کنک نُوں پایآں, تب کنک اُجاڑ دُور کیتی تب ِاک بھّٹی کِها, ‘بھاای وے ! تَےں جو کھےت اُجاڑِآ هَے, سو کِاُں اُجاڑِآ هَے ? ِاس اُجاڑے دا جواب دےه'۔ تب گُرُو نانک کِها, “بھاای وے ! تےرا کِچھ ناهیں اُجاڑِآ, کِآ هويا جِ کِسے مهیں مُوںه پايا کھُدا ِاسے وِّچ برکت گھّتسی۔ تاں بھی اُه رهے نهیں, گُرُو نانک نال لّگا لڑن, تب گُرُو نانک اتے بھّٹی جھگڑدے جھگڑدے راِا بُلار پاس آِا کھڑے هواے تب راِا بُلار کهِآ, “ِاه دِوانا هَے, تُسی کالُو نُوں سداوهُ" تب کالُو نُوں سدايا, تب راِا بُلار آکھِآ ۔ “کالُو ِاس پُتر نُوں سمجھااُںدا کِاُں نهیں, جو پراای کھےتی اُجاڑ آيا هَے? بھلا دِوانا کر چھوڈِآ آهی۔ بھاای وے اےه اُجاڑا جااے بھر دےه, ناهیں تاں تُرکاں پاس جاِا کھڑا هوسیآ ۔۔

تب کالُو کهِآ "جی مَےں کِآ کراں ? ِاه اجے بھی دِوانا پھِردا هَے تب راِا بُلار آکھِآ, “مَےں تےرے تاایں گُناه بکھسِآ, پر تُوں ِاس دا اُجاڑا بھر دےه ۔

تب گُرُو نانک آکھِآ “جاِا دےکھهُ اُتھے کِچھ ناهیں اُجڑِآ تب بھٹی کهِآ 'جی مےرا کھےت اُجڑِآ هَے, مےری تپاوس کر, نهیں تاں مَےں تُرکاں پاس وَےںدا هاں, تب گُرُو نانک آکھِآ, دیوان سلامت ! جے هِک پٹھا رُڑِکاٹُکِآ هووَے تاں جباب کرن, پر تُسی آپنا آدمی بھےج کر دےکھهُ ۔

پھےر بابا چُّپ کر رهِآ جاں کُچھ بولے, تاں اےهی وچن کرے,جو “نا کو هِںدُو هَے نا کو مُسلمان هَے” تب کاجی کهِآ “کھان جی ِاه بھلا هَے جو کهِںدا هَے ۔ نا کو هِںدُو هَے نا کو مُسلمان هَے, تب کھان کهِآ “جاِا کر نانک پھکیر تاںای لے آوهُ" تاں پِآدے گاے-جا کے کهِآ, “جی کھان بلاِاںدا هَے کھان کهِںدا هَے, اّج براهِ کھُداِا دے تاایں دیدار دےهِ۔

مَےں تےرے دیدار نُوں چاهِںدا هاں “تب گُرُو نانک اُّٹھ چّلِآ” ۔

تے ِااُں نسر پںجاب دے پھکیراں تے کھاس کر سِّکھ پھکیراں دے هّتھاں وِّچ کھےڈی تے وڈی هوای, تے هُن ِاک انوکھا پر بِلکُل نِآ رُوپ بھاای ساهِب بھاای ویر سِںگھ جی نے پںجابی نسر نُوں ساڈے جمانے وِّچ دِّتا هَے جِس رُوپ وِّچ ِاس وکت پںجابی نسر پرچلت هَے۔۔

نمُونے :-

ِاک هِماںچل دھار تے نال لّگدی تِّبت دے هِمای پهاڑاں دے وِّچ ِاک هےم کُںٹ نامے ٹِکانا هَے, سّت چوٹیآں سوبھ رهیآں هن, سّتوں هی برپھ دے ٹِکااَو نال مانوں سّت چاںدی دے کلس بن رهیآں هن, اںمرِت وےلے دا چںدرما لوپ هو رِها هَے, سوےرا آ رِها هَے, پهُ دا پھُٹالا هو گِآ, اکاس اّج نِرمل هَے, پُرے ول لالی پھِر گای هَے, ِاس لالی دا اکس هےم کُںٹ دیآں سّتاں چوٹیآں تے پَے رِها هَے۔ دےکھو ِانھاں دا رںگ کِوےں هو گِآ, سُورج دی ٹِّکی باهر نِکل آای جے, هُن تّکو سّتے چوٹیآں سونے واںگ چمک پایآں, اُدھروں سُورج دے سُآ, ِادھروں ِانھاں پر پَےںدے سُورج دے سُآواں دا ِاک دُوجے توں آپس دے وِّچ پرتواں سرتواں سُآواں دا پَےنا, ِاه درسن سونے دی چمک دا نجارا اّکھاں اّگے بنّھ دےںدا هَے, ِاه هےمکُںٹ پربت هَے ۔ برپھانی چوٹیآں دے هےٹھاں ِاک نِوان هَے, چھوٹا پّدھرا جِها تھااُں هَے ۔ ِاک پانی دا چسما نِکلدا هَے, کادر دیآں کُدرتاں برپھاں دے گھر وِّچ تّکو, ِاه چسما گرم پانی دے رِها هَے تھوڑھی تھوڑھی وِّتھ تے چُپھےری چِٹاناں دے هےٹھاں کھُّلھے بَےٹھن جوگے تھاں هن, کِتے کِتے ِانھاں وِّچ کُٹی پای هَے ِانھاں کُٹیآں وِّچ تپسوی وسدے هن, هےمکُںٹ دی وادی باراں مهینے برپھانی نهیں ۔

سِآل وِّچ برپھ پَےںدی, هُنال وِّچ برپھ پِںگر ٹُردی هَے, پر تد وی چڑھدے سُورج دی لالی کُچھ اَےسی پرتویں پَےںدی هَے کِ لالی دا جھااُلا سّتاں پهاڑیآں نُوں پرو لَےںدا هَے !

............................

اّج چںد نهیں چڑھِآ, پر چںدا ! سُںدرتا نِری تےری هی تاں مُتھاج نهیں ۔ سُںدرتا ِاک ِالاهی جلوا هَے, کدے تےرے وِّچوں جھاتیآں ماردی هَے کدے وهِںدے پانیآں وِّچوں جھاکے دےںدی هَے, کدے پهاڑاں وِّچوں اُّمل اُّمل پَےںدی هَے, کدے بنسپتی وِّچوں مَول اُّٹھدی هَے, کدے بِجلی دی ڈرااُنی گڑگّج وِّچوں لِسکارا مار جاںدی هَے, کدے سمُںدر دیآں لَےهراں وِّچوں تر آاُںدی هَے, کدے گلے دیآں نالیآں تے ساجاں دیآں تاراں توں پرکاس پاںدی هَے, کدے مَےدان جںگ دے گولِآں وِّچوں کُوک دے جاںدی هَے,

کدے سںگمرمر, کدے گّتے کاگت, رںگ کدے اّکھر, واک بھاو وِّچوں پای درسن دےںدی هَے, کدے سُںدریآں دے نَےناں وِّچوں پلکارے ماردی هَے, کدے سوهنِآں مُچھَےهارِآں تے باںکیآں نُهاراں وِّچوں پھُٹ پھُٹ نِکلدی هَے ۔ سُںدرتا ! تُوں ستھُول سَے نهیں, پر ستھُول ٹِکانِآں تے جلوے ماردی هَےں, تُوں دےوی هَےں کِ دےو هَےں, تُوں آپ هَےں کِ آپے دا پرکاس هَےں ? دےکھ ۔ ِاک سِآنا پِآ آکھدا هَے کِ جو سَے لابھداِاک هَے اُهی سُںدر هَے۔ پر تےرے رسیاے جاندے هن کِ نهیں تُوں کوای ارساں دی وّکھری هی مهارانی هَےں ۔ جِس من وِّچ گرج هَے, جِس وِّچ لوڑ هَے اُسنُوں 'لابھداِاک سُںدر’ هواُو, جِنھاں نُوں لوڑ نهیں, چاه نهیں, اَوه اسل تےرے سرُوپ دے جانُو هن ۔ تُوں تاں آپنے, آپنے آپ وِّچ مُکںمل دےوی هَےں۔ تےرے ٹِکانے پھکیراں, کویسراں, گوّےاں, چِّترکاراں تے سںگتراساں دے اںدر هن ۔ تُوں آپنے جھلکارے نال ِاکوےر تاں پارلوکک رس دا جھُوٹا دے جاںدی هَےں۔ تےرا لسکارا وّجدِآں چِّت آپنے وِّچ کّٹھا هوکے آپ دے رس وِّچ ٹُّبی لا لَےںدا هَے۔ تُوں وهم دی سَے نهیں, تُوں کھےال تے بھرم دی بناوٹ نهیں, تُوں پارلے دےس دا پھرِستا هَےں۔ ِاس سںسار توں اّگے جِنھاں نُوں کُجھ نهیں دِسدا تُوں اُنھاں نُوں دسدی هَےں کِ آه تّکو اّگے دا درسن ۔ لوکی سمجھدے هن کِ سُںدرتا جِنھاں پدارتھاں ےا ستھُول سماناں توں جھلکے ماردی هَے, ِاه اُنھاں دا کوای گُن ےا کھاسیات هَے, کوای سمجھدے هن کِ کرم وار ِاکّترتا توں سُںدرتا پَےدا هُںدی هَے, باجے سمجھدے هن کِ سُںدرتا کےول آپنا بھاو مات هَے ۔ سُںدرتا سبھ کُچھ هُںدی هوای ِانھاں دی مُتھاج نهیں, تے جو بی سُںدرتا دے لچھن کهو اجے کُجھ باکی ره جاںدا هَے۔ سُںدرتا پدارتھاں رُوپ والے سماناں ےا ستھُول آسرِآں تے کھےڈدی دِسدی هَے, پر هَے اےه کِسے هور دےس دی دےوی ۔ ِاس دا اسر جد وّجدا هَے تد رس پَےںدا هَے, اُه رس چِت نُوں سوچاں دے مںڈل توں کڈھ لَےںدا هَے ۔ ِاک وےر تاں رس وِّچ لینتا اَےسی کردا هَے کِ سوچ, وِچار, پرتیتی, کھےال سبھ گُںم هو جاںدے هن, سمادھی هو جاںدی هَے۔ بھاوےں بِجلی دے لسکارے واںگُوں ِاه چھِن دا بھی هجارواں هِّسا ٹھهرے, پر اسر ِاهو پاںدی هَے ۔ هاں جی, سُںدرتا دا جھلکا, ِاک چسے وِّچ ‘رس مںڈل' دا هُلارا دے جاںدا هَے۔

اُه هُلارا چِّت نُوں سارے دِّسن والے نجارے توں توڑکے آپنے سرُوپ وِّچ دےکھن هار نُوں دےکھن هار وِّچ-جوڑ جاںدا هَے۔ اَوه-اّکھ پھرکن جِنّے چِر وِّچ-اُس رس دا جھلکا مار جاںدا هَے, جو اّکھاں, نّک, جیبھ تے سریر دے رس توں وّکھراں چھےواں رس هَے جو اںدرلے دےکھن هار دے دیسن هار توں چھُٹِآں آپے وِّچ آےاں کھُلھدا هَے تے دسدا هَے کِ دےکھ :

"جےتے گھٹ اںمرِت سبھ

هی مَے بھاوَے تِسَے پِآای”

گھر دے اںدر بَےٹھِآں بجار وِّچوں سُںدر دھُنی واجِآں تُتیآں دی آاُںدی هَے, راگ دی سُںدرتا ساڈے من اُّتے اسر کردی هَے, من آپنے وِّچ کّٹھا هو جاںدا هَے, نَےن مُںد جاںدے هن, رس آ جاںدا هَے۔ راگ دی سُںدرتا نے چِّت نُوں چِّت وِّچ جوڑ دِّتا هَے, برِتی چڑھ گای هَے۔

پر ساڈا سُبھاو وَےری هَے, جو دِّسن والے پدارتھاں دا ات پےارا هو چُکا هَے ۔ راگ دی سُںدرتا نے چِّت نُوں کٹھِآں کیتا تے رس دِّتا سی, اُسنُوں چھّڈ باهر بھّجیدا هَے, باریآں کھوهل کے واجے وجان والِآں نُوں لّکڑ چمدے ڈھولاں تُوتیآں نُوں تّکیدا هَے, تے ِاس تّکن وِّچ درِسٹمان وِّچ لّگ جاایدا هَے سُںدرتا دا جو اسر 'رس مںڈلاں’ وِّچ لَے جانا سی, اتر مُکھ سُآد وِّچ ڈوبنا سی, اَوه گُآ لایدا هَے ۔ جو سُںدرتا دے جھلکارے دے وّجدے سار تِّکھے وَےگ نال لںگھ جان والا رس رُوپ اسر هُںدا هَے, جو آپے نُوں جوڑ جاںدا هَے, جے اُسدا هی اسیں لابھ اُٹھاایاے تاں سمادھی کهو, لینتا کهو, پرم سُکھ کهو, پا لایاے ۔پر اسیں سُںدرتا پرکاسن والے پدارتھاں وّل دَوڑدے هاں, جِتھے, سُںدرتا وسدی دِسدی هَے, اُنھاں ٹِکانِآں نُوں کابُو کرن تے بھوگن وّل لگدے هاں, سو اَےسا کرن وِّچ درِسٹمان وِّچ ودھیک پھسدے هاں۔ درِسٹمان بِنسدا هَے, وِچھڑدا هَے, بدلدا هَے تدوں درِسٹمان دے پرےمی نُوں سُکھ دی تھاں دُکھ هُںدا هَے ۔

جے کدے بںدے نُوں اےه سمجھ پَے جاوے کِ هر پرکار دی سُںدرتا ‘کلےان کاری' تاکت هَے, مُکتی داتا هَے, رس داتا هَے, سوچ دے مںڈل وِّچوں کھلاسی دےکے رس دے مںڈل وِّچ لَے جان والی دےوی هَے تاں کلےان کھبے هّتھ دی کھےڈ هَے۔

********

گل بات وِّچ منُّکھی دِل دے بھاواں دی جواهارات کھوهل کے رّکھ دےن دی اچرج کرامات بھاای ساهِب نے آپنے گُر پُرب ٹرَےکٹاں وِّچ هر تھاں پںجابی نسر وِّچ دّسی هَے۔ پدماں ٹرَےکٹ وِّچ جِّتھے پهاڑی راجِآں دیآں رانیآں اکّٹھیآں گّلاں کردیآں هن اُه سارے دا سارا هِّسا ِاّتھے اسی دِںدے هاں ۔۔

* * *

پدما-سُنااَو باای دھار دے سّترُو نال سُلاه سپھاای هو گای ?

رانی گُلےرن-اَےاُں نا کهو دُلاری جی اَوه تاں پےار دا اوتار هن, ڈِّٹھے سُنے دا پھرک هَے۔

رانی ڈڈوالن-سارے راجِآں دی مّت ماری هوای سی, جُ ِاس موهنی مُورت نال جِسدے چرن چُںمنے چاهیدے سن, مّتھے لاای رّکھے نے ۔

رانی سری نگرن-سںبھالکے بول, گھر والے دے گھر نهیاَوں وّسنا, جے کِتے پتا لّگ گِآ تاں دھّکا نا مِل جاای ۔

رانی ڈڈوالن-کِسدی مجال هَے? کھسم نُوں نوک نال بنّکے رّکھیدا هَے ۔

رانی کيوںتھلنی-رام رام! پتیبرتا دھرم تےرا اےهی هَے ?

رانی ڈڈوالن-ڈِّٹھا نی تُهاڈا پتیبرت دھرم, سَو جادُو تے لکھ ٹُونا۔ کھسم مُّجُو وّس کرن دے کامٹ دِنے رات ! ِاهو پتیبرت دھرم هَے, نالے نِکھسمے کھسم ِاستری-برت دھرم لای بَےٹھے هن ۔

رانی نُورپُرن-سّچ کِها هی بتھےری سےوا کیتی, آپا مارکے سدکے هوای, دِن رات ِاّک کیتے, چھےکڑ کھسماں کھانا چںبے دی ِاّک بھِّٹن تے ریجھ پِآ۔ لَے هُن اَوه رانی تے مَےں گولی۔ تاپ سڑی گھر ره گای; نهیں تاں مَےنُوں کِنھےں اےتھے لِآاُنا سی اےنھاں مرداں دا کوای وساه نهیں ۔

رانی بھُّٹن-هَے تاں سّچ, پر سانُوں کیه ? کرےگا سو بھرےگا, اسی آپنی نِباهیاے ساڈا پتیبرت دھرم سیتا ورگا نِبھےگا ۔ رام دی رام جانے, اّگ وِّچ پااے کِ بن نُوں تورے ۔

پدما-( مُسکرا کے آپنے آپ وِّچ ) چںگی وِّدوان هَے۔

رانی ناهن-بھَےنے ! جےهی بنی تےهی سار لای۔ سدا پرچھاوےں ٹِکے هن, کِ کدے سُورج دی ٹِّکی سدا سِکھرے تھِر رهی هَے ? سبھ کُچھ ڈھلنهار هَے ۔ روس کِاُں تے دوس کاس نُوں ?

رانی ڈڈوالن-سارے تُهاڈے گےان مَےں جاندی هاں ۔ اُّتوں مُوںه چوپڑیآں تے وِّچوں مُوںه میٹیآں پرا-کڑیآں ۔ جِنھاں تے پَے گایآں سَوںکناں تے سَوںکناں دیآں چڑھ پایآں گُّڈیآں اَوه تاں سبھ برهم گےانناں هو گایآں, تے جِنھاں دی چڑھ رهی هَے آپنی گُّڈی, اُه بن بَےٹھیآں پتیبرتا ۔ ِاهو کُچھ کِ هور? (ساریآں هّس پایآں) ۔

رانی کهلُورن-کھریآں پای کهِنیاےں۔ ڈر- نیاےں نهیں ۔ جے راجے کنّیں پهُںچ پایآں تاں تےری چڑھی گُّڈی ناں کّٹی جااے ?

رانی ڈڈوالن-کّٹی جااے تاں جااے کّٹی, ماری جُّتی توں کھانا هَے کھّٹِآ کرم دا ۔

 جد توڑی هَے ےاوری کرم وِّچ, لِکھاںگی نوک تے کھسم, تے نوک تے راجا ۔ جدوں دِّتی هار کرم نے, باهُڑی کرنی ناں رُوپ نے, ناں اکل نے, ناں مِنمِن نے تے ناں ِانھاں گےاناں دھےاناں نے ۔

رانی سُکےتن-بھَےنے! ڈریاے کرم دی گتی دا کی پتا ? سیتا ناں بچی, رادھاں اَےڈے کرماں والی سُکدی سُّک گای, هور کِسے دی گّل هَے ?

رانی ڈڈوالن-پھےر تےری کی مرجی هَے, اّگوں هی پاے ڈر ڈر مریاے ? جدوں کرم دی گُّڈی چڑھی هووے اَودوں بھَے نال مریاے, جدوں کّٹی جاوے تدوں دُّکھاں وِّچ سڑیاے, کوای گھڑی اُتلے ساه دی نا آوے ?

رانی سُکےتن-نهیں, مَےں ِاه تاں نهیں کهِںدی مَےں تاں کِها هَے کرم دا بی کاهدا مان ? کرم کوای پّکا تھوڑھا هَے ?

رانی ڈڈوالن-جد تک سهی, تد تک سهی۔

سارے پںڈت جگت نُوں دُکھ رُوپ دسدے هن ۔ سو ِاس سربتھا دُکھ-رُوپ وِّچ جو گھڑی سُکھ دی مِل گای سوای سهی, اَوسنُوں کِاُں کھراب کریاے ۔

رانی کهلُورن-گّل کردِآں کںدھ توں ڈریاے, تے تُوں جیاُںدے کنّاں توں نهیں ڈرنیاےں, کِنّے پاے سُندے هن, جے کنّیں جا چڑھیآں تاں روالسر وِّچ هی ڈےرا ناں لّگ جااے ?

رانی ڈڈوالن-مےرا کِ کھسم دا ? ساریآں-رام ? رام !!

رانی سری نگرن-تےری کَےںچی جیبھ سڑے, گھر والے نُوں ?

رانی ڈڈوالن-ڈِّٹھا نی گھر والا, اَےڈا ڈوبن والا ۔ چار هےٹھ تے پںج اُّتے دھر کے رّکھیآں, نّک وِّچ پاای نکےل تے کِها نّچوں جی مهاراج ۔ (چُپھےرے تک کے) نّک بھروّٹے نا وّٹو اڑیاَو !

 تے ناں ٹُّکو بُّلھ, کھریآں کھریآں لاَو سُن, اںدروں ساریآں مَےتھوں وّدھ هو, اُّتوں پایآں مےمنیآں بنوں۔ مَےں کهِںدی هاں کھری گّل, تے کهاںگی کھسم دے مُوںه تے مَےنُوں تاں جدوں کهِںدا هَے ناں کِ مےرا اُه پےار هَے جو رام جی دا سیتا نال سی, تاں مَےں تھّتھا نهیں رکھدی,  مُوںه تے مارنی هاں سّچی: ڈِّٹھا جی تُهاڈا پےار, مَےتھوں پهِلاں چار وِآه هو چُّکے, چارے راجِآں دیآں دھیآں, ِاک توں ِاک چڑھدیآں, گُناں والیآں مَےں تاں کِسے دے پَےراں دی تلی جےهی بی نهیں, اُه تُساں تاه سُّٹیآں, تے مےرے نال کد نِبھن لّگے هو—تُساںنُوں مرداں نُوں کِسے نال پےار نهیں, نوےں-پن نال موه هَے۔ جِس تراں بال اَوس تراں مرد ۔ نِّت نوےں کھڈَونے نال پےار پُرانے بھنّے, نوےں هور ۔

رانی سری نگرن- پھےر گُّسے نهیں هو جاںدے ?

رانی ڈڈوالن-هو پَےن تاں هو پَےن, مَےں تاں سِر تلی تے دھری بَےٹھی هاں ۔ چار چِکھاں جو ساهمنے بلدیآں دےکھدی هاں, پںجویں آپنی سمجھدی هاں بیڑی جا رهی هَے, پر جدوں پاُوں اَودوں سڑُوں ۔ مَےں کهِںدی هاں مَےں اّگوں هی کِاُں چُڑ چُڑ مراں ? جد تّک سهی تد تّک سهی ۔ اےهو مَےں کھسم دے مُوںه تے مارنی هاں, ساپھ آکھدی هاں۔ کرماں دی ےاوری هَے, تُهاڈی مُهّبت پرچھاواں هَے۔

رانی سُکےتن-دھنّ تُوں هَےں, ساڈی تاں سهِماں نال جان سُّکی رهِںدی هَے۔

رانی مںڈنی-وےکھناں کِتے اےس دی ریس ناں کر بهِنی ۔ کُّبے نُوں لّت کار آ گای هووے تاں ناجک لّک والے نُوں پُّٹھی پوےگی, بھَےنو ! آپ آپنے تھاں سمجھکے ورتناں ۔ اےس مُوںه-پاٹی دی کدے ریس نا کرنی۔

رانی ڈڈوالن-سُن لاَو کتھا پںڈتانی دی۔ کھُوب ڈرِآ کرو, سڑِآ کرو, کُڑھِآ کرو, مِنمِن کرِآ کرو ۔ ِاه جے ست دھرم, ِاهو جے پتیورت ۔ اُّتوں ٹھںڈے وِّچوں آوے دی اّگ واںنگُو۔ ٹھیک هَے ناں ?

رانی کُلُووال -ڈڈوالنے ! مَےں آکھاں سّچی, مےرے گل ناں اڑیاے پَے جاایں, کهِںدی تاں تُوں کھریآں هَے, پر ےوگ نهیں ۔ اسل گّل ِاه هَے کِ جِّتھے سااُکا هواُو اَوتھے ےا ساڑا تےرے وانگُو جِںد تلی اُّتے تے جیبھ مّتھے, دُّکھ ج هَے تاں سااُکے دا ۔ اےهناں باهمناں نُوں کُچھ دےایاے دواایاے جو ِاه وَےد واک کّڈھ دےن کِ دُوجا وِآه پاپ هَے تاں پھِر پتی نِبھ جان تے ساڈے اںدریں بی ساڑے جاں بےادبی دے بھاو ناں آاُن ۔

رانی ڈڈوالن-آکھی تاں سّچی هَے, تےرے کهے نُوں سِر مّتھے تے رّکھنی هاں, پر کر وےکھ جے پےس چلدی اُو تاں ۔ بھَےنےں ! ساتھوں گریب چںگے ۔ چار آنے لِآکے رات نُوں وهُٹی گّبھرُو پےار نال تاں وںڈ کھاںدے هن ناں, ناں سهی سںسار دے سُکھ, پر آپو وِّچ موه تے ِاتبار دا سُکھ سِر سُکھاں دے سُکھ هَے ۔ مَےں کھسم نُوں هُکم وِّچ ٹوردی هاں, سُکھی هاں, مَےں ڈردی نهیں, مُوںه تے سُناںدی هاں, جو مَےں تُساڈے ساهمنے کهیآں, اَوه اُهدے مُوںه تے آکھدی هاں, پر پھےر مَےں دُهاای دےکے آکھدی هاں کِ جے مَےں مجُور دی وهُٹی هُںدی, ِاّک ڈںگ لّبھدا, ِاّک ن لّبھدا, آپ بھردی, آپ پیںهدی, آپ پکَوںدی, تھّکے پتی دے اّگے دھردی, اُه کھاںدا تے سّجرے پانی دا گھُّٹ پیکے مےرے ول پےار نال تّکدا, تاں مَےں جیاُ جیاُ پَےںدی ۔ اُه سّچے پےار دی چِتون اُه اںدرلے نےهُں دی درِسٹ, جگت اَوس توں وار سُّٹاں ۔ اَوس۔ ِاّک نجر اُتوں ساری سدکے هو جاواں ۔ مےرا دِل, مےرے سُآمی دا دِل, ِاّک جھرناٹ وِّچ جھِردے ۔ پھےر دُّکھ کیه تے بھُّکھ کیه ? گریبی کیه تے بِدےس کی ? کوای دُّکھ پھےر دُّکھ نهیں ۔ اسل گّل ِاه هَے کِ امیری من دے سُکھ دی وَےرن هَے۔

پدما-مےریاَو وّڈیاَو تے ستِکار ےوگ وّڈیاَو! تُسیں لّگ پایآں جے آپنی گّلیں, تے مَےں کرنیآں سن هور گّلاں ۔ آکھو تاں چھےڑاں ?

رانی ڈڈوالن-آهو نی آهو بھڑاکُواے ! کرنیآں سُو گّلاں ۔ تےری گّلیں چَول جُو هواے, ناں هّڈ پاے ۔ سُکھی وسنیاےں, چھڑی چھاںٹ ۔ نا لالچ کیتا تے ناں پاے ماملے ۔ تَےنُوں تاں هور هور گّلاں بھااُںنیآں هوایآں ناں ۔

پدما دی ماں-ڈڈوالنے ! دھیآں نال بی مکھَول, آپو وِّچ تاں بھلا هويا ناں۔

رانی ڈڈوالن-اُه هو چںبِآلنے ! مَےنُوں چےتا هی بھُّل گِآ جو پدما دھی هَے۔ ماپھ کرنا, گُّسے نهیں هونا ۔ پر مَےنُوں تاں اےس دھی نال بی ساڑا هَے جِن پوتھیآں نال وِآه کیتا هَے تے سُکھ دی نیںدے سَوںدی هَے, تےرے ورگی مِلی هَے ماں تے بهاراں کردی هَے تےرے سِر تے ۔ کھِماں کرنی مَےں مُوںه پاٹا ڈھول جُو هوای۔

پدما-تُسیں ساریآں وّڈیآں مےریآں ماواں هو۔ مَےںنُوں اےه دّسو گُرُو کِهو جِها ڈِّٹھا نے ? “

رانی ڈڈوالن-سبھ توں پهِلاں مَےں دّساںگی, لَے سُن:-

موهِنی مُورت, سوهنی سُورت, ساکھےات آپ, ارساں تے کوای ناں, کُرساں تے کوای ناں, برهم لوک سِو لوک سُںنجے تے سُرگ لوگ سّکھنے, جو هَے سو ِاه هَے۔ جے اَوتھے بَےکُںٹھاں وِّچ کوای تاں هےٹھاں اُتر آيا جے, تے اَوه گھر هُن کھالی پاے جے, بّس ِاه تاں های سّچ تے باکی مِنمِن تے گِنگِن کُڑیاے ! سُن لَے ِانھاں ساریآں پتیورتاں کولوں ۔

رانی چںبِآلن-ڈڈوالنے? مَےں جُ کِها سی دھیآں نال مکھَول نهیں پھّبدے۔

رانی ڈڈوالن-جُلاهے دی مسکری ماں بھَےن نال ?

پدما-مَےں تُهاڈی بّچی هاں, تُسیں پےار کردے هو ۔ هاں جی گُرُو جی کےهو جےهے دےکھے ?

رانی ڈڈوالن-دّسو نی مُوںه میٹیاَو, پر سّچو سچ دّسنا ۔

رانی سری نگرےن-مےری جاچ وِّچ تاں ِاه آےا هَے کِ هر جُگ دا اوتار هَے آپو آپنا ۔ ساڈے جُگ وِّچ اوتار اےه هن ۔

رانی ناهن-مےرا کھےال بی ِاهو هَے کِ وِسنُوں جی دا سولاں کلا اوتار هن ۔

رانی مںڈینی-مےریآں اّکھاں وِّچ تے مےرے پتی دیآں اّکھاں وِّچ تاں دھےان وّس گِآ هَے۔ ِاّتھوں هوکے اساں آپنے نگر لَے جانا هَے تے داس هوکے سےوا کمانی هَے ۔ بّس مَےتھوں هور کی پُّچھدے هو ? مےرے تاں سُرت ادھار هو گاے ۔ دّساں کی ? (ِاه کهکے نَےن بھر گاے) ۔

رانی ڈڈوالن-ِاه سّچ بولی جے, ساباس!

رانی سُکےتن-مَےں تاں گھروں ِاه دھارکے گای ساں کِ جے اوتار هن, تاں مَےنُوں رام رُوپ دِّسن ۔ سو جد مَےں گای مَےنُوں ساںولی سُورت, موهِنی مُورت, دھنُکھ دھاری مرِگ نُوں تیر مار رهے دِّسے ۔ مَےں رام رُوپ سمجھدی هاں ۔

رانی نُورپُرن-مےرے نگر دیآں هون ٹھںڈھیآں چھاواں, بروٹِآں دے هےٹھاں ڈاهواں پلںگھ, ستِگُر دے اّگے لِآکے دھراں بھوجن, تے ِانھاں پهاڑی راجِآں نُوں کِ سِّکھاں نُوں لُوں ناں پّٹ کے وِکھاواں ۔ هاِا کٹک پوے, اےس ِالاهی جوت نال مّتھے لاںدے لڑدے تے لڑاںدے هن ? بّچیاے! مےریآں اّکھاں وِّچ تاں هںس اوتار دِّسدے هن ۔

رانی ڈڈوالن-پےارے کِنّے ک لّگے نی ?

رانی نُورپُرن-جِنّے سُداماں جی نُوں کرِسن, بھبیکھن جی نُوں رام, دھرُوه جی نُوں وِسنُوں ۔

رانی ڈڈوالنو-پھےر مر جااَو, تُهانُوں کٹک پوے, کھسماں نُوں دو دو لاکے سرن کِاُں نهیں جے پٹکدیآں تے پاهُل لَےکے گرک کِاُں نهیں هُںدیآں چرنیں کملیں ۔

رانی نُورپُرن-تےرے ورگیآں بھوجسُپتنیآں اسی نهیں ناں۔

پدماں-هاں بھُّٹناں جیاَو۔

رانی بھُّٹنا-مَےں تاں جںگلی تریمت هاں, مَےنُوں کی 'سار هَے۔ ِانّاں پتا هَے کِ جد درسن کیتا مےرے لُوں جیبھ وانگُو هو گاے تے آاُں سُنیوے کِ ‘واهِگُرُو واهِگُرُو' کردے هن۔ پھےر مَےں تاں ِاسے وِّچ رهِ گای, هور مَےنُوں کُچھ نهیں جے آاُںدا۔

رانی کيوںتھلنی-وِسنُوں رُوپ سںکھ چکر گدا پدم ۔

رانی ڈڈوالن-وِسنُوں دے دس اوتار۔ تَےنُوں کےهڑے دِّسے, کِسن رُوپ۔

رانی کيوںتھلنی-ساکھےات چتربھُج رُوپ, اوتاری منُّکھ رُوپ نهیں ۔

رانی هںڈُورن-مَےنُوں تاں اُس وےلے ِاه دِّسِآ کِ هُنے کالی نّتھ کے آاے آپنے تےج پرتاپ وِّچ دربار لا بَےٹھے هن تے سبھ راجے سرن آ گاے هن ۔

رانی گُلےرن-درسن کرکے چِّت کیتا هار سِںگار لاهواں, کّپڑے پھُوکاں تے اںگ ببھُوت رماواں, بھگو پهناں, لِٹاں چھوڑ دِآں, کِںگ لَے لواں تے در در پھِراں تے کُوکاں:-

“آپ آاے جگ تارن کارن کِاُ سُتَےں سںسار ۔

نَےناں دے در سُورج کھڑوتا مِل وے نَےن اُگھاڑ ۔”

رادی ڈڈوالن-پھےر بھَےڑیاے۔ اُڈیکدی کی اےں ? مار چھال, اسی بی تےری چرن دھُوڑ مّتھے لاکے ٹُریاے ۔ پیپے دی سَو رانیآں وِّچوں سیتا تری, ساڈے باای دھار وِّچوں گُلےرن تری ۔ نِّتر بھَےڑیاے ۔ سُبھ  واسنا وِّچ 'نهِ بِلںب دھرمں’ چاهیاے ۔

رانی گُلے رن-(ٹھںڈھا ساه بھرکے)پتی آگِآ !

رانی ڈڈوالن-کھاںدااے کھسماں نُوں ۔

رانی چںبِآلن-تےری جیبھ کُچھ بھےڈ دی ودھ گای اُںن واںگُوں کترنی دی مُتھاج هَے ۔ من ودھِآ چںگا نهیں, جیبھ وگ ٹُری چںگی نهیں ۔ اُه کتھا نهیاَوں سُنی ?

رانی سری نگرن-هار والی ?

رانی ڈڈوالن-سُنا دےه جو مےرے من چںدرے نُوں بی کوای لّگے۔ ِاه تاں آکھدا هَے جد تک گُّڈی چڑھی هَے, دےه ڈور, اُّڈ اُتلے گھریں ۔ سُنا نا پھےر کتھا ۔

رانی چںبِآلن-ِاّک راجے نے آپنی پرمےسر بھگت تریمت اُّتے ِاک هور وِآه کر لِآ تے نویں وهُٹی دے گھر ڈےرا پا لِآ ۱۲ ورھے پهِلی دے مهل هی ناں گِآ۔ ِاّک دِن ِاس نویں نے کِها, مهاراج ! تُسیں ِاّک رات مےری سَوںکن دے گھر هو آاَو, ۱۲ ورھے اُسنُوں نهیں مِلے هو, اںت اُسدا دِل مےرے هی ورگا هَے ناں ۔

 راجا منّے نا, پر اُسدے بهُت جور دےن تے منّکے چلا گِآ ۔ جد روٹی کھا کے رات پُرانی دے-جو پرمےسر دی بھگت سی-پاس بَےٹھا, تد اَوه پّکھا کرن لّگی, تاں آپ نے پُّچھِآ کِ کِاُں تےری سَوںکن نے اّج مَےنُوں تےرے گھر گھّلِآ هَے?

رانی-اُس دی کرِپا هَے ۔

راجا-تُوں باراں ورھے کِس تراں بِتااے ?

رانی-پرمےسر دے سِمرن وِّچ ۔

راجا-تے مَےنُوں ےاد کدے نهیں کیتا, کدے کِسے سےوا دا کھےال نا آےا ?

رانی-مهاراج, آپ دی ےاد کی آکھاں (نَےن بھر آاے) ۔

راجا-مےری سےوا۔

رانی-جی هور تاں کُچھ سرِآ نهیں, پر دو وےلے سَوںکن دے گھر گولیآں دا بھےس کرکے جاںدی هُںدی ساں تے نَوکراں نُوں ِانام دےکے کھُس کرکے ِاه کردی ساں کِ اَوه آپ دا جُوٹھا تھال لِآ دےںدے سن, تے مَےں پریت نال ماںج آاُںدی ساں ۔ ِاس توں ودھیک کوای سےوا کِس تراں کردی ? راجے دا دِل بھر آيا تے اُس دے سُبھ گُناں دا جانُو هوکے کهِن لّگا تُوں کدے سَوںکن نُوں بی مِلی ?

رانی-جی کای وےر مِلی تے ِاه ارداس کیتی کِ ِاّک وار راجا مَےنُوں مےل ۔

راجا-کِاُں ?

رانی-مَےں آپ توں کھِماں لَےنی سی۔ ِاه کهِنا سی کِ پاتساه ! آپ نے جو هور وِآه کیتا, مےرے وِّچ کوای اَوگن سی پر مَےنُوں اُس اَوگن دی سار نهیں سی, ِاس کرکے مےرا اُه اَوگن ماپھ کر ديو, جو مَےں هلکے چِت سںسار توں مراں, بّس ِاس کھِماں لای ترلے لَےںدی رهی ۔

راجا-(هور نرم هوکے پُّچھن لّگا) کی سَوںکن نے مےهر کرکے مَےنُوں تےرے گھر گھّلِآ هَے ۔

رانی-جی هاں ۔

راجا-تَےتھوں کوای سےوا نهیں لای ? کوای وّڈھی نهیں مںگی ?

رانی-کیه سےوا لَےنی سی ?

راجا-تُوں اّج تّک اُس نُوں کوای تھاں, مکان, مال, پدارتھ نهیں دِّتا ?

رانی-ِانھاں نِکاریآں گّلاں دا کی کھِآل هويا, مَےں گریب دی کی پاےاں ?

راجا-نهیں مَےنُوں ٹھیک دّس ديو ?

رانی-جے کوای اجےهی وّڈی گّل هووے تاں دّساں, تُّچھ گّل دا کی دّساں ?

راجا-تُّچھ بی دّس دےه, مےری کھُسی تے هُکم ۔

رانی-اَوه جو نَو لّکھا هار نِکارا پےکيوں داج وِّچ پِآ سی اُه سَوںکن نے مںگِآ سی کِ جے اےه دے دےوےں تاں ِاک رات راجا جی نُوں تےرے گھر گھّل دِآںگی ۔ سو مهاراج ! اُس نے مےهر کر دِّتی هَے ۔ هُن آپ مےرا اوگُن دّس ديو تے بکھس ديو۔

راجا هُن لالو لال هو گِآ تے کهِن لّگا ‘اّچھا اُسنے هماری کیمت نَوں لّکھ ڈالی هَے? نَوں لّکھ ? هم سُسرے سِرپھ نَوں لاکھ کے هَےں ?' بس ِاسے گُّسے وِّچ مَےں اُس توں آپا تے راج بھاگ وارِآ تے اُسنے مےرا مُّل نَوں لّکھ هی پاےا هَے, اُس توں اُپرام هو گِآ تے اُه سدا لای چھُّٹڑ هو گای۔ ِاس هال وِّچ اُس چھُّٹڑ رانی نے ِاک دِن نَولّکھے هار نُوں کِّلی تے لٹکدا دےکھکے هاوا بھرِآ, جِسنُوں چُوهڑ نامے پھکیر نے ِاںنج اُچارِآ هَے:-

سالا هار ٹُّٹےں ادھ وِّچوں,

تےرے تھیون لال اجاایں۔'

جے جاناں هاری نُوں هار هرےںدا,

تاں هارے هّتھ ن لاایں ۔

ِاک ڈُهاگ بِآ جگ دی سُهرت,

مَےں کِس تھے آکھ سُناای۔

چُوهڑ من ودھے دیآں ماراں,

مَےں مُّٹھیآں بے پرواهیں۔

سو ڈڈوالنے ! من ودھے توں ڈرِآ کر ۔

پھکیر رّبی کھُسی وےلے من نُوں ودھنوں روکدے هن, دُنیآںدار جگت کھُسی وےلے کھُسی نُوں جردے هن ۔ تُوں بوکدی هَےں وےکھیں کِتے کُپاه هاسا نا هّسیں جو پای جھںبیوےں تے چھٹیوےں ?

رانی ڈڈوالن-واه پںڈِتا جی دی ماتا!

آکھی تاں کلےجا سهم نال ٹھںڈھا ےکھ کر دےن والی های, پر جب تک سهی تب تک سهی ۔ جِتھے چار بلدیآں هن, اَوتھے پںجویں اسیں بال باهاںگے, پر هُن دی گھڑی کَون دِلگیری کرے۔

سنِّکو-(هَولے جِهے) کاس ! ‘هُن’ سںبھالن دی جاچ اںتر-مُکھ-سُکھ دی آ جاوے, بّچیاے! تےرا پار اُتارا هو جاوے ۔

رانی ڈڈوالن-(سُنکے) ِاه پار اُتارن والی کَون کُسکی هَے۔ (تّک کے) اّچھا ! ِاهو بھاوےں پںڈتانی دی سکھی تے اںتںگ سهےلی هَے۔ کِاُں ناں هووے, کی آکھِآ ای اںتر-مُکھ هوکے 'هُن وِّچ' سُکھی جیواں ? اَو بھولیاے ۔ اںتر مُکھ اگلے جنم, ِاه جنم سپھل هو گِآ ای “درسن هو گاے” بّس اےه نسا ِاس جنم لای بتےرا هَے ۔ سےوا, بھگتی, پےار, کلگیآں والے دا اگلے جنم کماواںگے ۔ ِاس جنم تاں ِاه نسا هی نهیں اُترناں کِ مےرے جےها کَون هَے جِس نُوں ساکھےات برهم دے درسن هو گاے ? جِس لای جوگی دھےان دھردے تے تپی تپ سادھنے هن, هُن نَےنی وےکھ لِآ, کِس نے ? مےرے ورگی بڑبولن, بےادب گُستاکھ نے, پتی اوّگےا کرن والی نے درسن پا لِآ ۔ پاپیآں نُوں وی درسن دے'دا هَے۔ مےرے ورگی نُوں بی دِّس پِآ اے, اےه نسا کّل دا چڑھِآ 'ک مَےں درسن پاےا هَے' ِاس جنم نهیں لهن لّگا۔ سنِّکو ! اگلے جنم, کُڑیاے ! اگلے جنم, تپ کراںگے, گھالاں گھالاںگے ۔ اےس جنم کھُسیآں, رّب نے دھن دِّتا, دھام دِّتا پتی دِّتا تے پتی مےرے-وّس-پتی دِّتا; پھےر گُمانبھری, ابھمانبھری, مانمّتی دی گِّچی دے منکے نهیں توڑے سُو;آپنا درسن دِّتا سُو, مَےنُوں بریک پیهکے آپنی بریکی نهیں سُو دِکھاای, مےرے موٹے موٹے هرناں ورگے تے کںولا ورگے نَےن کٹورِآں نُوں درسناں-هاں دِّسدے درسناں, جاهر پرتّکھ درسناں دی دات نال بھر دِّتا سُو ۔ کِاُں سنِّکو ! اےس مےهر دا سُکر ِاّک جنم وِّچ پُورا هو سکدا هَے ? دّس گھُوٹھیاے ? اّکھاں کِاُں نُوٹ بَےٹھی اےں ? میٹے چھپراں وِّچوں موتی نا کےر, مَےں جَوهری نهیں, مَےنُوں مےرے کنّاں دو سُنن گوچرے اّکھراں وِّچ کهُ کھاں کی ِاّک جنم وِّچ اےس مےهر دا سُکر ِاّک پاپی, جِس دے لُوں بی جیبھاں هو جان تے کردا بی سُکر دِنے رات رهے, کدے سُکر پُورا کر سکدا هَے ? هووے آپ پوِّترتا دا بلدا بھاںبڑ تے درسن دےوے مےرے ورگے ابھمانیآں نُوں ۔ سنِّکو ! ِاس مےهر دا سُکر, اےس مےهر دا نسا, نی آهو نی گےاننے ! اےس مےهر دا اگھُمان نی, اگھُمان نی, نی نی مَےں بھُّلی, ابھمان نی ابھمان, کاپھی هَے, بّس هَے۔ اگلے جنم تےریآں مےریآں گّلاں, پھےر کراںگے تےرے نال رلکے, ‘اںتر مُکھ دھےان' تے ‘هُن’ نُوں سںبھالاںگے کِسے هور سُکھ وِّچ, جِس وِّچ مَےں مهین هو گای هوواںگی, هالے تاں مَےں مَےگل هاں, موٹی موٹی پھُّلی پھُّلی, ٹھُّلی ٹھُّلی ۔

پدما-( گّل ٹُّک کے ) کھِما کرنی, تُهاڈے کٹاکھے گُوهے هن ۔

رانی ڈڈوالن-مُوںه پھّٹے ابھمانی هاں تے جاندے هاں کِ ماڑا کردے هاں, پر پےس نهیں جاںدی, اّج هور نسا چڑھ گِآ هَے۔ ِاّک سی کملی اُّتوں پی لای بھںگ۔

رانی سری نگرن-مےری وی سُنو ! مےرا جی اےه کیتا هَے تے مَےں راجے نُوں کِها هَے کِ دےس بھار هےٹھ هَے, راج اُپدرو هو رِها هَے ِاه ‘دھرا بھار هرن آاے' پرتّکھ دِسدے هن ۔ تُسیں هُن سُلھا کرن آاے هو, سُلھا هی نا کرو سرن لَےکے ِاک بھاری دل سِّکھاں تے راج پُوتاں دا کّٹھا کرکے بھارت دا بھار هر ديو ۔ سو بھَےنو ! مَےنُوں تاں “دھرا-بھار-هرن” دِسدے هن ۔

رانی بِلاسن-مَےنُوں کُچھ نهیں دِّسِآ,ِاک چاننے وِّچ هور چاننا سی تے چانن دے پھُّل چاننے اکاس توں ڈھهِ رهے سن تے کوای کهِ رِها سی کھاکی جامے تے نهیں بھُلنا ۔ مےرے کھےال وِّچ ساکھےات گُرُو هن, تے گُرُوآں دے گُرُو هن, سبد دے داتے هن ۔ مَےں اّگے مںتر لیتا هوےا هَے: “اےں آتما برهم” تے نِّت جپدی هاں ۔ پر هجُوری وِّچ جاکے ِاه بھُّل گِآ تے جیبھ تے چڑھ گِآ “واهِگُرُو”۔ ِاس توں مَےں جاتا کِ جُگ جُگ دا گُرُو, گُرُوآں دا گُرُو ِاهو هَے ۔

رانی ڈڈوالن-سّبھے جھِلمِل جھِلمِل ۔ جو ساڈی راِا سو ٹھیک ۔

پدما-مےری ِاک ماواں توں وڈیآں اّگے بےنتی هَے۔ اُه ِاه کِ کی تُساں کوای پریکھےا بی کیتی هَے ?

ساریآں:-نهیں جی۔

رانی ڈڈوالن-سُن نی پڑھیاے کُڑیاے ٹکے سےری گّل ۔ دو تراں دے هن پروانے, پروانے جاننی هَےں ناں ? بھںبٹ! ِاک تاں لاٹ وےکھدِآں لاٹ نُوں جّپھی پاکے لاٹ وِّچ سما جاںدے هن, دُوجے نےڑے هو هو پرکھدے هن کِ اُهو هَے کوای هور, اَوه پرکھدے پرکھدے کھںبھ سڑوا ڈِّگ پَےںدے هن, پھےر اُّڈن جوگے نهیں رهِںدے, تے پریکھےا هو گای کرکے سِّک ودھ جاںدی هَے, سو ودھدی سِّک وِّچ کِ کِوےں مِلیاے, تڑپھدے هن ۔ کدے ڈِّٹھے نی کِ نهیں دیوے دے هےٹھاں ڈِّگے هواے کھّبھ سڑے بھںبٹ, تڑپھدے تے سهِکدے تے لاٹ توں دُور هی دُور سِّکدے تے سِسکدے ۔

پدما-تے کوای پرکھدے سار لاٹ وِّچ نهیں پروےس کر جاںدے ?

رانی ڈڈوالن-هاں نی کُڑیاے آهونی, سّچی نی, اَےهو جےهے بی هُںدے نی, نی تُوں تاں کُچھ سِآنی هَےں نی دھیاے ! لَے هُن پھےر پرکھ, پر پھےر کُچھ سانُوں بی دّسےںگی کِ اَوتھے هی ره جااےںگی پر اساں پرتاوے دی سُنکے کیه لَےنا هَے ? سانُوں تاں چڑھ گِآ هَے نسا “کھُسیآں نِّت نویآں مےرے ستِگُر دے دربار” سِّکھ گااُںدے سُنیںدے سن, سو لَے لایآں کھُسیآں ۔ ساکھےات هَے ساکھےات ۔

پدما-مےری بےنتی ِاه هَے کِ جے مےری پرکھ وی تُساڈے کھےالاں نال مِل جاوے تاں مَےں پِتا جی نُوں بِنَے کراںگی تے تُسیں آپنے آپنے سِرتاجاں تے جور پااَو کِ ِاه جںگ بںد هون تے ِاک بھاری تاکت تُرک راج دے وِرُّدھ بن جاوے ۔

رانی ڈڈوالن-آکھنا کی اے? اےه پهاڑیاے ماهنُوں کھِن تولا کھِن ماسا, تّوے دی چھِّٹ, پل بھر سُوں سُوں, پھےر تپس, کّلھ دے سارے لّٹُو هو گاے هن مےرا مُنس تاں اںمرِت چھککے تےار بر تےار هون نُوں تےار هَے۔ گّل تاں کاکی ! تےری سُبھ هَے تے هو بی جااُو, پر جدوں تُرکاں ماری بھبکی, آےا اںدر کھانے ِاسارا دِّلیاَوں, تد سبھ نے ڈّڈُوآں دی پسےری بن جانا هَے ۔ پھساد تاں سارے نُرںگے دے هن جو آپو وِّچ لڑا مرا رِها هَے۔ اُںج کرو جتن ۔

پدما-پھےر جو اّگوں بھگوان کرے, پر ِاّک وےری سُبھ جتن هو جااے۔

ڈڈوالن-پریکھےا سںبھلکے کریں۔ پریکھےا کرنی آپا هوم کرنا هُںدا هَے۔

ساریآں-جرُور هو جااے ۔

... … … … … … ... …

ساهِتے پُستکاں لِکھن نال نهیں بندا, دُوسریآں بولیآں تھیں پراایآں رچناں دے اُلتھے کرن نال نهیں اُّنت هو سّکدا۔

گھر گھر گلی گلی ماهواری ےا هپھتےوار ےا روجانا اکھباراں دے وِّچ کُوڑا کرکٹ چھاپنا, روجانا جِںدگی دے جھگڑے پھساد جھےڑے رَولے, بِکھریآں تے کھِںڈیآں سُرتاں دیآں بےچَےنیآں نُوں اکلی اُکساوٹاں دے رُوپ وِّچ اںکِت کر کر کدی اُنھاں نُوں کوِتا دا لکب دے باهر ٹورنا, کدی پرستاو, کدی لےکھ آکھ پانی اُّپر لکیراں واںگ واه ٹھےهلنا۔ ِاه سبھ ساهِتے سُّچے ساهِتے دی اُّنتی وِّچ پّتھر ڈاهون دا کںم کرنا هَے ۔

اسلی تے سُّچا ساهِتے مهاتماں لوکاں دے اںمرِت بچن هُںدے هن, بںدے جِس کَوم وِّچ پَےدا هون اُس وِّچ ساهِتے دا دھن, آپ-مُهارا میںه واںگ وردا هَے۔ جِس تراں اُّچے مهِلاں نال کوای کَوم اُّچی نهیں هُںدی ۔ جے اُهدے بںدے وّڈے دِلاں والے اُّچیآں سُرتاں والے هون تے بھاوےں کّکھاں دیآں جھُّگیآں وِّچ رهِن, اُه کَوم نُوں وّڈا تے اُّچا کردے هن,  ِاسی تراں ساهِتے وی اُنھاں مهاںپُرکھاں دے پرچھاوِآں وِّچ پلدی هَے۔ پںجابی ساهِتے جو هَے سو پھکیراں, گُرُو پِآرِآں, سُرتی پُرکھاں دے وچن هن تے اُه ِاس تراں دا تیر برسااُنا ساهِتے هَے کِ جِهڑا ِاهدا جانُو هوےا اُهنُوں هور کوای بولی بھاںدی نهیں ۔تے پںجابی ساهِتے دے بان پِآر بھرے کلےجِآں نُوں وِنّھدے هن ار پِآر دے چھےک وی کردے هن ار پِآر دے جکھماں نُوں وی بھردے هن ۔۔

ِاس ساهِتے دی اُّنتی پھکیر دِلاں دے ڈُوںگھے تے اسگاه وهِناں وِّچ هَے, اُه وهِن پَےن, ماملے درپےس آن, کدی کِسی دے دیدار هون, نَےن لال هون, دِل نُوں انیآلے تیر چُّبن, اّدھے اںدر هون اّدھے باهر, وڈھِآں وڈھے نا جان, پیڑ هووے, تُنکے وّجن, تے اُنھاں جیون دے پِآر تجربِآں, اُّچیآں نیدراں تے دِل دیآں چیکھاں تے کسیساں وِّچ دی کوای نوےں آواج مارن, اُه مِّٹھے پِآر راگ دے آپ- مُهارے الاپ, پںچھی وت, پھُّل دے چُّپ-رںگ-الاپ, سُگںدھ راگ واںگ, کوای رچناں, کوای ِالاهی رںگ,کدی کدی کِدھروں اُپجے, هاں اُپجے, بناای نا جاوے, اُه سُّچے ساهِتے دا سماں بنّھے ۔۔

پر کِّتھے ? جِّتھے کںڈِآں نُوں پالِآ جاوے, پھُّلاں نُوں سُکايا جاوے, کھُدگرجی لالچ, مُهرے هو سور پان, کوی بنن, ساهِتے آچارے اکھوان نِرے اکھوان لای لوکاں دی سُرتاں ملین ار چںچل هون, اُتھے ساهِتے دا رںگ کِّتھے ?

هر ِاک کَوم دا آپنا آپنا ساهِتے هُںدا هَے, اںگرےجی ساهِتے بهُت کرکے پولیٹیکل ِاتهاس, تے جںگ لڑاای, تے کَوماں نُوں پھته کر اُنھاں نُوں کِس تراں هکُومت تے کانُون وِّچ رّکھنا, کانُون آد دا بنِآ هَے, جِهڑے پارکھی بںدے هن اُه وےکھدے هن کِ اںگرےجی بولی وِّچ کوای لِرک تے سُّچا رومَےںٹک ساهِتے (Lyrical and Ro- mantic literature) هی نهیں, ناٹک چےٹک چںچل تے جِهے لڑن بھِڑن تے دُوجیآں کَوماں نُوں واهُن والیآں بےچَےن سُرتاں نُوں رتاکُو ٹھںڈھ پان دے سامان هن ۔ اںگرےجی ساهِتے تھیں پهِلاں رومن اَےمپاِار وِّچ وی ِاهو جِهیآں کھےڈاں دا ساهِتے سی تے ِاهو کُچھ  (Lyric) سی کِ کوی امیراں دے مےجاں پر اکّٹھے هُںدے سن تے سُهنیآں گهِنے کپڑے پااے سجیآں دھجیآں امیر سوانیآں دے پرچاوے کھاتر تُکبںدی کردے سن تے جِهڑے کِسی سوانی نُوں بھا جان اُنھاں دی ِاّجت هُںدی سی ۔ ِااَوں رومن اَےمپاِار کںڈِآں نُوں پانی لا لا پالدے سن ۔ پھُّلاں دی ِاهو جِهیآں کَوماں وِّچ کوای پُّچھ نهیں هُںدی ۔۔

امریکا وِّچ ِاهو جِهی تجارتی هل چل هَے کِ ٹِکا دا اُتھے وی کوای ساهِتے پَےدا نهیں هويا ۔ ِاک ادھ بںدا هويا هَے, اَےمرسن نے کُچھ انُبھوی پرستاو لِکھے, تے کھےڈ دےکھو, اُهدے کھِآل لَے لَے ٹرااین جِهے بںدِآں نے کلماں سوار سوار,سوهنے سوهنے پھِکرے پاے گھڑے, تے گھڑ گھڑ پوتھیآں بناایآں تے لّکھاں دی تهداد وِّچ وےچیآں هاں جی وےچیآں, اَےمرسن نُوں اُنھاں وےچِآ, اُس وِچارے نُوں ِاک وِآکھےان لای دو ڈالر تے اُهدے گھوڑے واستے دانا مُوںه چڑکے مںگ کے مِلدا سی ۔ سو امریکا وِّچ وی پںجابی دے پااے دا لِرک ساهِتے هالےں تک نهیں اُپج سکِآ, بنايا بهُت کُچھ پر اُپج نهیں سکِآ ۔۔

جرمن ساهِتے وِّچ اجیب پںجابی ورگا لِرک ساهِتے هَے, اُهو جِهے کل ول بںدِآں نُوں هواے تے اُنھاں آپنے هّڈبیتیآں گّلاں لِکھیآں۔ پھراںسیسی وِّچ وی پںجابی ورگی لِرک ساهِتے هَے۔۔

ِاک اجیب کُچھ رُوه دے لگااَو دی کھےڈ دی گّل هَے پر جو ساهِتے رںگ کوِتا وِّچ رانا سُورت سِںگھ جی دے کرتا جی نے آپنیآں کای ِاک ِاکلوتریآں چھوٹیآں کوِتاواں وِّچ بھرِآ هَے۔ اُس تراں دا رںگ جاپان دی لِرک ساهِتے وِّچ هَے, پںچھیآں, بُوٹِآں, پّتھراں, درےاواں, تے کُدرت دے جلوِآں تے پرچھاوِآں وِّچ دی اُه ِالاهی پریت تیر پوتے درد دے جو وچن نِکلے هن, اُه جاپانی لِرک پوِاٹری دے ساںجھے هن تے سهِج سُبھا اُپجے هن ۔۔

ساڈے آپنے مُلک وِّچ اُه سبھ ساهِتے پںجابی نال آن ٹّکر کھاںدے هن جِنھاں وِّچ بھگتی بھاو هَے, ساسترِک ساهِتے دا پُرانا تریکا کوای جیآدان دےن والی چیج نهیں تے اُس تراں دیآں جِنّیآں پُستکاں کِسے وی پںجابی وِّچ لِکھیآں هن, اُه پںجابی ساهِتے دے مرم تھیں انجان هن ۔ مَےں اُّپر کهِ آيا هاں کِ هر ِاک مُلک تے کَوم دا ساهِتے آپنے وّکھراپن وِّچ هوکے سُگںدھِت هو سّکدا هَے, جے پںجابی هُن اںگرےجی ساهِتے دی نکل کرے تد بھاوےں کُچھ بن جاوے ساهِتے مر جاوےگا۔ هر کَوم دا ساهِتے اُهدی جیناس دا سهِج سُبھا اُپجِآ پرکاس هُںدا هَے, سو پںجابی سِرپھ گُرمُّکھی پھکیری رںگ وِّچ سوبھا پا سّکدی هَے ۔ بُّلھے ساه نُوں گُرمُّکھی مُرسدی رںگ لّگا, ِاس مںدر دی اُساری اُس کیتی, وارس ساه نُوں کُچھ تھوڑھا پھکیری دا ٹھرک هويا اُه وی ِاسی وِّچ گا اُّٹھِآ۔   کادرےار آدِک سبھ پھکیری دے ٹھرک والے بںدے سن ۔ جِنھاں وِچ سّچے پاتساه گُرُو گوبِںد سِںگھ جی نے بیر رس بھرِآ, تے ستِگُراں دے نِمانے سِکھ سِپاهی اںگرےج نال لڑن نُوں لاهَوروں نِکلے تے جںگ کیتا ۔

اُس نِجارے نُوں ِاک اجیب پھکیری اُداسی وِّچ ساه مُهںمد نے گا دِّتا ۔ ساه مُهںمد دا کِّسا وی ِاک وَےراگ دی سُوکدی نَے هَے, گا گا کے رون آاُںدا هَے ۔۔

“ساه مُهںمدا ِاک سرکار باجھوں,

پھَوجاں جِت کے اںت نُوں هاریآں نی”۔

سو کںگال دُنیآں دے دھںدھے وِّچ پھسِآں, دُکھی, چںچل, گںدیآں مںدیآں, دُکھ مِدھیآں سُرتاں دا کںم نهیں کِ پںجابی ساهِتے دے مںدر تک اّپڑ وی سّکن, اںدر وڑنا کِّتھے ? ِاه پِآر کُٹھی مر جانی سّسی دی بولی هَے:-

“اُٹھی پھجری پُنُوں نجری نهیں آيا”۔

جِس کدی پُنُوں راوِآ هی نهیں, اُس کی کُوکنا هَے ?

“ِاسک کرن تلوار دی دھار کپن,

ِاه کںم نهیں بھُّکھِآں نںگِآں دا۔

ِاه کںم نهیں انبھںگیآں دا,

ِاه تاں کںم هَے سِراں تھیں لں گِآں دا”۔۔

کدی بھَےناں دے بھراواں دے وِجوگ وِچ کیرنے سُنے جے ! کدی ماواں دے پُتاں دے سّلاں دیآں چیکاں سُنیآں جے, کدی سوهنی دی تاںگھاں دیآں لهِراں دے کّپر پَےںدے دےکھے جے ۔۔

“ساهِتے بنانا”, اُپجنا تے اُپجانا تاں منِّآ نا هُںدا هَے اَو بھوليو! اںگرےجاں دا بںگالیآں دا, مُلاں ملوانِآں دا کںم هووے تاں هووے, سّسی نے ےا سوهنی نے, ےا ساهِباں نے, ےا بُلھے نے, ےا ساه هُسَےن نے ساهِتے کی بنااُنا هَے, اُه تاں اُنھاں دے دِلاں نُوں چیر کے, دھراں نُوں پھاڑ کے اُنھاں دیآں وِلُوںدریآں چھاتیآں تے اُّگے لال پھُّلاں دا کھےت هَے۔ اَو بھوليو ! ساهِتے اُپجدا هَے نا بیجِآ جاںدا هَے, نا بندا هَے, بی هر ِاک سَے دا هَے پر ساهِتے بِناں بی دے میںه واںگ ارسوں ورھدا هَے تے ِاک ِاک کترے وِّچ لکھ لکھ باگ هن ۔۔

13. ووٹ تے پالِٹِکس

دُنیآں دے ِاںتجام اُسی تراں اُٹھدے تے ڈھهِںدے رهِںدے هن جِس تراں گھر دے ِاںتجام ۔ جد چںگی سوانی تے آدمی مِل بَےٹھے تے اُنھاں آپنے آپ نُوں ِاک دُوجے پر وار دِّتا, تد گھر ٹُر پَےںدا هَے ۔ دُّکھ درد دے سمے لای کُچھ کیڑی واںگ اںدر بھی رکھِآ هُںدا هَے, تے باکی آپنا, بّچِآں دا, تے آاے گاے دا نِرباه وی سوهنی تراں چّل جاںدا هَے, دّساں نَوهاں دی مِهنت آدمی کردا هَے تے سوانی وی دِن رات نِرباه لای هتھ پَےر سدا ماردی رهِںدی هَے, کھاوںد دا هتھ وٹاںدی رهِںدی هَے, جِس تراں اُه کما کے گھر لِآاُںدا هَے اُسی تراں ِاه نا کھرچ کرکے آپنی هّتھیں گھر دیآں لوڑاں دے کںم سںوار کے جو بچدا هَے اُه اَوهدی کماای جاننی چاهیاے۔ هر ِاک پَےسا جِهڑا کھرچ ن کیتا جاوے اُه بچِآ هی سمجھنا چاهیاے۔ جِهڑے لوکی ِاه گل کهِںدے هن کِ هِںدُستان دیآں تیمیآں نکںمیآں رهِںدیآں هن تے مکھّٹُو هن اُنھاں نُوں پںجاب دے گراواں وِّچ جا کے گَور نال دےکھنا چاهیاے کِ پںجابی سوانی آپنے گھر دا کِنّا کمااُو کںم کردی هَے, نِرا کھّدر بُننا هی کںم نهیں هُںدا۔ کِسی کارکھانے وِّچ جا کے بھُڑی کرکے چار کَوڈاں گھر لِآاے بِنا تیمی مکھّٹُو نهیں گِننی چاهیدی, ِاک بال بّچے دے کّپڑے دھونے, پتی دے کّپڑے دھونے, اُه ِاک دھوبی دا کںم کردی هَے تے جے گھر دے اَوستن ۵ مَےںبر گِنے جان تے دو کّپڑے روج گِنے جان تد ۱۰ کّپڑے روج تے مهینے دے ۳۰۰ کّپڑے دھوںدی هَے ۔ گراواں وِّچ سهِراں واںگ سپھاای نهیں آاُںدی ۔ پر جے آنا کّپڑا نهیں, پَےسا کّپڑا وی گِنِآ جااے تد ِاک اَےٹم دھوبی وِّچ هی اُه سوانی ۳۰۰ پَےسے ےا چار رُپَے ےاراں آنے کھّٹدی هَے,'  هُن روٹی پکانی کھوانی تے دُدھ دهیں ساںبھنا, مّکھن بنانا ِاه گھروگی جِمیںدارا ِانڈسٹری هَے۔ جے اُهدی بھُڑی دا هی مُّل پاوو تاں ِاک مجُور دا کںم اُه روج کردی هَے تے جے مجُور دے ۴ آنے وی روج گھّٹو گھّٹ مُّل پاوو تد ۷ ےا ۸ رُپَے دے لگ بھگ گھّٹو گھّٹ ِاه کںم هويا, هور گھر دا نِکا نِکا دِل نال ساںبھن, پِآر وِّچ بال بّچِآں دے سےوا جِهڑی جے هسپتال آد وِّچ هُںدی هَے, اُه سب گھر دے بانھنُو بنن وِّچ بڑی سهاای هُںدی هَے, سو سمُّچی تراں گَوه نال دےکھیاے تد گراواں وِّچ اُه جِمیںدار جو آپ هل واهُںدے هن, گھّٹو گھٹی نِکدی وِّچ جے نِری جِسمانی تے مسینی کںم دا مُّل پاویاے تد ۱۵) رُپَے ماهوار تھیں کِسی هالت گھّٹ نهیں هو سّکدا تے سال دا ۱۸۰) رُپَے هو جاںدا هَے ۔ هُن مُرّبِآں دی جے آمدن گِنیاے تد ِاک مُرّبا جے اَےسے هالی کںم کرن والے پاس هووے تد اّدھے مُرّبے دی آمدن اُهدی آپنی هُںدی هَے, تے جے ِاه اَوستن نکدی مايا آبِآنا آد کّڈ کے گِنیاے تد ۳۰۰) رُپَے تک سال دی هُںدی هَے ۔۔

سو ۳۰۰) رُپَے سال چںگی تکڑی کماای کرن والے دی جراِاتی آمدن اَوتھے هَے جِّتھے پانی نهری هَے تے بھَوں نویں تے کماای هوای هَے, سو جنانی ۱۸۰ رُپَے سال دا واهدُو کںم کردی هَے تے ِااُں اُه ۱۸۰) کھّٹدی نهیں پر کھرچ تھیں بچاںدی هَے, سو ۳۰۰) رُپَے وِچ ِاه پںج ِاک بّچے سمےت ٹّبر ماڑا موٹا پلدا هَے پر آم کرکے آمدن دی اَوست ِاس تراں نهیں هُںدی۔ سُودی رُپَے جِهڑے چڑھ جاںدے هن جد پھسل ماڑے هون اُنھاں دا سُود آد مار مُکاںدا هَے, سو مالی تراں ِاک کاستکار مُجارے دی آمدن ۲۰۰) تک رهِ جاںدی هَے,

  تے سارے ٹّبر نُوں مجُوری ۱۰ آنے دِهاڑی تک پای, تے جے پںج آدمی دی نکد مجُوری پااَو کِاُںک سارا ٹّبر کھےتی دے کںم وِّچ لگا رهِںدا هَے  سو دو آنے سِرے پرتی پای, هُن دو آنے روج وِّچ کَون چںگی تراں جی سّکدا هَے, اَےسی کٹھن کماای دا پَےسا هکُومت لَے راج کردی هَے ۔۔

هُن ِاس مُلک وِچ دھن اُپجااُو کںم سِوااے کھےتی دے هور آم کرکے کوای نهیں هَے, جِنّا مُلکی کھرچ پَےںدا هَے اُهو ِانھاں گریب گھراں پر دھن اُپجااُو گھراں تے پَےںدا هَے, آکھر دّساں نَوهاں دی مِهنت نال هی جمین, جل, میںه, هوا, دھُّپ تے مَوسماں دے انےک تراں دے گرم سرد وٹاںدرِآں کولوں مدد لای جاںدی هَے, هور وی منُّکھی مِلورتن کُدرت دے مِل ورتن نال نال ِاس اُپجااُو کِرت نُوں سهاِات دِںدا هَے, کُدرت آپنیآں ساریآں تاکتاں بگَےر کِسی مُّل لَےن دے اُپجااُو کِرت والِآں دے ورتن لای دھر دِںدی هَے, پر آدمی آپنی سهاِاتا دا مُّل پا کے دِںدا هَے, سرماےا جِس نال کوای امیر آدمی جمین کھریددا هَے تے پھِر واهی لای کِساناں نُوں دِںدا هَے, اُه درهکیکت کُدرت دے سرمااے واںگ هی هُںدا هَے ۔ کُدرت آپنی نِکی نِکی تے چُّپ, اںدر اںدر دی ڈاهڈی کِرت نال سب کںم کردی هَے, تے پلی پلی جوڑدی هَے تے اُهدے کُّپے روڑھے جاںدے هن, پر اُه ماں هَے اُه ساتھوں آپنے دُّدھ پِلان دا کوای مُّل نهیں لَےںدی, ساڈے آدمی بھرا مُّل لَےںدے هن, ِاه کوای پرمپرا هی اَےسی چلی آای هَے سو سرمااے والا ِاه سمجھدا هَے کِ مَےں کِاُں سرماےا لاواں, پر ِاه اُهدی بھُّل هَے جِهڑی سدیآں پِّچھے آپے هی کانُون تے سهِج سُبھا منُّکھ دی ِاکھلاکی تے مُلکی ترّکی هون نال نِکل جاوےگی ۔ بّس جِهڑے کِرت کردے هن چاهے هّتھاں نال چاهے ٹںگاں نال چاهے دِماگ نال چاهے مِّٹھی جیبھ نال اُهو هی انّ پانی دے ِاس آن والی برادری وِّچ هّک دار سمجھے جانگے, جِهڑے اج کل سرمااے اُّتے هی لوکاں دی چھاتی تے مُںگ دلدے هن اُنھاں نُوں, روٹی کّپڑا وی مِلنا مُسکل هو جاوےگا۔ کُل جاِاداد تے مال دی هَےسیات آکھر هّتھاں پَےراں, آپنے نَےن پراناں تے رهِ جااےگی, کوای آدمی امیر جنم تھیں نهیں هو سّکےگا۔ آپنی کِرت کرکے آپنے جیون پرےںت هی امیر ےا گریب هو سّکےگا, امیری گریبی نسل بنسل نهیں چل سکےگی, کِ سرمااے نُوں نکںما رّکھن دی آگِےا هی نهیں مِلےگی ۔ کِرتاں اُّپر هی نبےڑے هونگے ۔ پر جد تک اُه جاِاداد تے مالی دھن بروبری نهیں آاُںدی, تد تک چال, اَوس سےدھ وّل هو جاسی تے ِانسانیات تے بروبر دا سُپھنا کدی سمے پا کے پُورا هووےگا ۔۔

هالاں, ےُورپ دے ِاتهاس نُوں وےکھنا ِاک بڑی سِکھِآ دےن والی گّل هَے, ےُورپ وِّچ ساڈے دےس واںگ جِس تراں ِاتھے کدی هو چُّکا هَے تھوڑھے جِهے چِر کھےتی اُّپر کںم کرکے روٹی کپڑا چںگا مِل نهیں سی سّکدا ساڈِآں بچپن دے سمِآں وِّچ تِنّ تِنّ سےر رُپَے دا گھيو, تے ۳۰ سےر رُپَے دا آٹا مِلدا رِها هَے, اُس تھیں پهِلاں وی چیجاں هور وی سستیآں سن۔ سو ِاتھے روٹی کمان دا سوال اُس پےچیدگی تے سِر سِر باجی لان والی سکل وِّچ اج تک ساڈے ساهمنے نهیں آيا, هُن آ رِها هَے, پر سدیآں تھیں ےُورپ وِّچ ِاه سوال سبھ تھیں پهِلا رِها هَے ۔ اُس کرکے لوکاں دے دِل نُوں کُجھ هُںدا سی جد بادساه اُنھاں دے لهُو دے کترے وگا کے کمايا پَےسا برباد کردے سن ۔ پهِلاں پهِل هر مُلک وِّچ بادساه آپنے آپ نُوں رّب وّلوں آاے راجے سمجھدے سن, پر مکھلُوک دا نَوکر سمجھ کے تھوڑا تھوڑھا کھرچ آپنے بھوگ بِلاساں تے کردے سن۔

  اُنھاں کھرچ دے دےنا تے اُنھاں نُوں راج کاج دے نیتی آدِک دے کںم سَوںپ دےنے لوکی کھُسی نال برداست کردے سن پر جد بادساه بھوگی تے کامی هو گاے تے لّگے رُپَے آپنے بھوگ بِلاساں تے کھرچن تد مکھلُوک مُکابلے تے کھڑی هو گای تے اُنھاں دے بلوان تے دھرم نےتا آگُوآں نے ِاه نےم رچِآ کِ “جو ٹَےکس رّےت دِںدی هَےاُه رّےت دی مرجی بِناں کِدھرے کھرچ نا کیتا جاوے” سدیآں لڑ لڑ کے ِاه اسُول اُنھاں آپنے پالِٹِکس دا اسُول بنايا, جِس تراں پهِلے جمانِآں وِّچ “بادساه کدی کُچھ ماڑی گّل کر هی نهیں سّکدا جو اُه کرے سانُوں منجُور هَے”- ِاک سلتنت دا اسُول سی, ِاس پُرانے اسُول نُوں لوکاں دے مناں وِّچوں کّڈھن لای تے نوےں نُوں پان لای سدیآں لای جںگ تے کھُن کھرابے هواے تے هُن وی هو رهے هن تے هالیں کُچھ بهُت سُوت ماملے نهیں هواے۔ تاں وی کانُون ِاسی بنتر دے بن گاے هن, بھاوےں دھن والے لوک مِلکے ِانھاں کانُوناں نُوں مُڑ پُرانے بادساهی دے اسُولاں واںگ ورتکے اَوهو جِها کر دِںدے هن ۔ ِاک بادساه دی تھاں هُن انےک بادساه هن جنا کھنا - بادساه بن بَےٹھدا هَے, تاں وی اسُول اُنھاں مُلکاں وِّچ کاِام هو چُکا هَے کِ جو رُپِآ کمااے تے ٹَےکس بھرے, اُهدے کھرچن اُّتے اُهنُوں پُورا ادھِکار هَے ۔ ' سو ِاس گّل نُوں امل وِّچ لِجان لای ِاه جرُوری هويا کِ مکھلُوک دی ووٹ نال راج تے مُلک دے ماملِآں نُوں نجِٹھن دے کںم واستے کَوںسلاں بنن۔ انےک تراں دیآں بنتراں بنیآں, کِس کِس نُوں ووٹ دےن دا ادھِکار هووے, اسل گّل تاں ِاه هَے کِ هر ِاک منُّکھ جِهڑا آپنی وِت مُتابک دھن اُپجااُو کںم کردا هَے اُهدی ووٹ هونی چاهیاے, پر ِاس تراں اُه آدمی وِّچ نهیں آ سّکنگے جِهڑے دِماگی تاکت نال اُس اُپجااے دھن دا چںگا ورتن تے سںبھالن دی کابلیات رکھدے هن, سو ووٹ دےن دے هّک واستے پھِر مُڑ کای تراں دیآں سرتاں رچیآں آکھر هُن پِچھلے ےا اُس تھیں پِچھلےرے سال بڑا چِر رَولا پان تے جنانیآں نُوں وی ووٹ دےن دا آدھِکار کانُونی تَور تے مِلِآ ۔۔  

پُرانی بادساهی سکھسی سی, چںگے آدمی جُڑ بَےٹھے تے راج چںگا هو گِآ, مُلک سورگ هو گِآ تے جے ماڑے آ گاے تد تباهی, تے جُلم چھا گِآ, تے نِّکے نِّکے راجاں وِّچ ِاه گّل بن تے بِگڑ جاںدی سی ۔ پر جد راجدھانیآں وّڈیآں هوایآں تد چںگے راجِآں نے سُوبے چںگے چُنے, چںگے آدمی مِلے تے مُلکی هالت واه واه هو گاے, نهیں تا اُهو کھوسڑے تے اُهو بھاای بسںتا هوری۔ هُن اسوک ورگے راجِآں تے اُنھاں دے راج کر جان والیآں اُه چمکدیآں تاکتاں, دےا, درد, تے سےوا دے بھاو کِس مکھلُوک دی ووٹ والے راج نے کِس مُلک وِّچ انُبھو کر لَےنے هن? پر نمرُود نیرو جِهے بھَےڑے راجے تے اُس تھیں وی بھَےڑے وجیر مُساهِباں دے جُلم جےهڑے روم آدِک چکرورتی راجاں وِّچ هواے اُه کوای ماں دا جںمِآ جِس وِچ ِانسانیات دے کھُون دا کوای وی کترا باکی هَے کِس تراں هُن ِانھاں بنتراں وِّچ سهار سّکدا هَے۔ سو مکھلُوک آکھر ےُورپ وِّچ اُّٹھی, بادساهاں نُوں پھاںسی لٹکايا, گولیآں نال مارِآ,

جالم جروانے بھوگ لمپٹ بادساهاں, وجیراں, رانیآں آدِک سمےت سلےٹ ساپھ کیتی۔ هُن پارلیمِںٹاں تے کَوںسلاں تے ریپبلکاں بنیآں, ِاس وِّچ مکھلُوک دی ووٹ نال ِاںتجام کرن لای پرتینِدھی چُنے گاے, پر هر ِاک آدمی اسوک ورگا لاِاک هووے, هور نهیں تے آپنی ووٹ دےن وِّچ بس ِاک ووٹ دی هی هد تک اسوک ورگا هووے تد اُه ٹھیک چون کر سّکے ! آم هُںدا کی هَے کِ اُسنُوں, هر ِاک راج دا کںم کرن دی چاه والا آدمی, ووٹ دےن والے نُوں, کابُو کرن دی تے آپنے پاسے کھِّچن دی کردا هَے ۔ کدی تے راجسی گُناں کرکے ووٹ دےن والا گّل نُوں چںگی تراں سمجھ کے ووٹ دِںدا هَے تے کدی اُه کِسی لالچ وِّچ آکے اسوک دی کوای کسر اساریآ بلک جالم نیرو دی کسر اساریآ بن کے ووٹ دے هّک نُوں بھَےڑی تراں ورتدا هَے۔ سو چںگے راجسی کںم کرن دی ےوگتا تے لِآکت والے لاِاک پُرساں تیویآں دی تھاں بھَےڑے آدمی پارلیمِںٹ وِّچ بھےج دِںدا هَے, سو مُڑ گّل اُّتھے دی اُّتھے رهی۔ آدمی دے بنااے سِلسِلے مُلکی بنتراں بنااُن اُّپر گّل نهیں مُکدی, مُڑ بںدِآں دے چںگے هون تے چںگی چون اُّتے هی گّل رهِںدی هَے ۔ پُرانے جمانِآں تھیں جو راجسی کںم کردے چلے آاے هن اُنھاں دے کھُون وِّچ هی اُه کںم کرن دی کُچھ کابلیات هُںدی هَے تے هر کںم لای آپنی آپنی تراں دی کابلیاتاں دی لوڑ هُںدی هَے, سو ِاس تراں اُه لوکی جو پهِلے ِاک وّڈے راجے دی کھُسامد درامد وِّچ رهِ کے آپنا هُنر دّسدے سن تے کںم راج دا کردے سن اُه هُن ِاک ِاک ووٹ دےن والے دے دوالے چّکر ماردے هن تے ِااَوں مُڑ اُهو جِهے هی لوک راجسی کںم نجِٹھدے هن, گّدی اُّپر اُهو بهِن جو بهِںدے آاے هن۔ “جِس کا کام اُسی کے ساجے اَور کرے تو ٹھیںگا باجے", ِاس مُلکی کاِادے وِّچ وی اُهو کھان لگدا هَے, ساایسی ِالم درےاای هَے کَون بکسُوآ کهاں لاگت هَے ساایس هی جانے, سو راجسی کںم کرن والے لوک سدیآں پرےںت ِاه کںم کرن نال پربھین هواے, مکھلُوک وِّچ هی ِاک کھاس تبکا ِاس لِآکت دا پُرانے سِلسِلے وِّچ هی اُپج پِآ سی تے اُهو جمات نوےں گھاڑاں وِّچ گھڑی گای ۔ اّگے ِاه لوکی بادساهاں دی وجیری تے سُوبے داری کردے سن, هُن اُهو هی ووٹ دےن والِآں دی چھِںجھ وِّچ جا پهُںچے تے ِاک بادساه دی تھاں انےک پر نِّکے نِّکے بادساهاں دیآں کسراں کِرساں دے دوالے گھُمن لّگ پاے ۔ کَوںسل وِّچ گاے بںدِآں اُّپر کُچھ بھَے پَے گِآ جے ماڑے نِکلے, مکھلُوک کھُسی ن رهی, تد اسی تکھتوں اُتارے جاواںگے, ِاک تکھت دے انےک ٹُکڑے هواے تے ِاک مِاُونسِپل کمےٹی دا مَےںبر تے پردھان وی آپنی وِت دی هّد وِّچ ِاک بادساه هو گِآ ۔

نام تاں کرمچاری دا هی مِلِآ, پر اُسدا دِماگ تے اُس دی ورتوں آپنی هّد وِّچ ِاک بادساه دی ورتوں هو گای, هُن امریکا دا پرَےجیڈَےںٹ لوکاں دی چون بھاوےں کای تراں دے لالچاں, مجبُوریآں, رِسوتاں, لالچاں, دھناڈھ لوکاں دے سمُوه دے سمُوه اکّٹھاں دے ناجاِاج بل نال کھریدیآں ووٹاں نال هوای هووے ِاک راجا هی هَے, سو جو رُپِےا ٹَےکس دا مُلک لای اکّٹھا کیتا جاںدا هَے, اُهدا کھرچ کرنا کهِنماتر هی هَے کِ مکھلُوک دی مرجی مُتابک هُںدا هَے اسل وِّچ تاں جو گھوڑے تے چڑھِآ هويا هَے اُهدی چابک نال هی کںم تُردے هن,

اگے ِاک بھلاپُرس کوای هُںدا سی تے اُه آپنے رُهب نال چون کر لَےںدا سی تے هُن کای بھلے پُرس هُںدے هن جِهڑے آپنی چون مکھلُوک پاسوں آپنی مرجی دی کراکے راج کردے هن ۔ گّل اُّتھے دی اُّتھے هی پر ِاک تراں دا رُوپ اںتر هوکے لوکاں نُوں آپنے بل دا کُچھ مّدھم جِها گِآن هو گِآ, سمےں پاکے مکھلُوک آپنیآں جِمےواریآں سمجھ کے ِانھاں پُرانیآں آدتاں والے مُلکی کرمچاریآں نُوں سودھ لَےنگے, سو جو گّل سدیآں باهد وی هالےں ےُرپ وِّچ اّدھی پّکی هَے اُه ساڈے ِاس ابھاگے مُلک وِّچ وی جرُورت پای, ساڈا راج پاٹھ چروکنا کھُس گِآ, جِهڑے کوای کھڈااُنِآں ورگے موم دے بُّت جِهے راجے رهِ گاے, اُه سدا سدیآں تھیں اّگے بھوگ لِپٹ سن تے هُن جد اُنھاں دیآں چںگے کںم کرن دیآں تاکتاں هی کھُس گایآں, سو اُه هور وی کھراب هو گاے, اُنھاں تے اںگرےجاں دے بھےجے اپھسراں دیآں کھُد- مُکھتاریآں تے بدےسی راج دیآں مںدیآں کھرابیآں کرکے ساڈے مُلکی کرمچاری بھی ات دے گِرے' هواے لوک هو گاے, سو بادساهی تھیں نهیں بلک, ِاک تراں دی باهروں چوپی چاپڑی کانی دے جُلماں تھیں بچن لای رَولا پِآ کِ هِںدُستان وِچ وی ووٹ اُّتے هکُومت دی نیںه رّکھی جاوے, تے اّج ۴۰ پںجاه سال تھیں بڑے بڑے اکل دے کوٹاں نے ِاه سِّدھا کِها کِ جےهڑا دھن ساڈی کَوم وِّچوں انےک انگِنت نالیآں راهیں اج ۱۵۰ سال تھیں برابر باهر جا رِها هَے اُس سانُوں ِاک دِن بےجان کر دےنا هَے۔ هُن وی کُل دُنیآں وِّچ سبھ تھیں جِآدا ِاه مُلک ' گریب هَے ۔ لارڈ کرجن ساهِب نے بڑے آجاد تے کھُلھے اَےسٹیمےٹ بنا کے کِها کِ هِںدُستان وِّچ اَوست کماای سِر پرتی ماهواری دو رُپَے هَے, هُن ِاس وِّچ دھن اُپجااُو سِر وی هن تے دھن کھلےرُو سِر وی هن ۔ ِاک هلواای دُّدھ وےچکے کُچھ کماںدا هَے, اُه کماںدا تے نهیں اُه تاں دھن کھِلےردا هَے سو هالےں ِاه اَےسٹیمےٹ کِسی نهیں لايا, کِ دھن کھلےرُوآں دے سِر جے وِّچوں کڈھ دایاے تد دھن اُپجااُو سِر کِنّے رهِ جاںدے هن ۔ ِاک رےل تے چڑھنا دھن اُپجااُو کںم لای هَے, اُه تاں ٹھیک رےل دی آمدن هوای, اُه دھن اُپجااُو کںم دا کھرچ کھاتا هويا ِاس تراں اسباب وےچن لای لد کے ِاک تھاں تھیں دُوجے تھاں لَے جانا وی دھن اُپجااُو کںم وِّچ مجُوری دا هِّسا هويا پر دھن اُپجااُو کںماں تھیں چھُٹ هور کوای آمدن جو هُںدی هَے اُه دھن کھلےرُو آمدن هَے اُه سّچی آمدن نهیں, ِاک گَورمِںٹ دے نَوکر دی تنکھاه دھن اُپجااُو آمدن نهیں پر ِاه سبھ مناپھے تے سجُوریآں کھرچ دے کھاتے کڈھکے نِری دھن اُپجااُو تاکت جے سِرے پرتی دےکھوگے تد مهینے وِّچ ِاک پَےسا وی مُسکل نال بنےگا۔ سو جِس مُلک وِّچ دھن اُپجان دی تاکت ِانّی گھٹ هو گای هووے اُس پاسوں ِاه اُمَےد کرنی کِ اُه کدی آجاد آپنیآں باهاں دے بل هو سّکدا هَے نِرا اکلی پاگلپن هَے۔ ِاس کرکے کِسی هور تاکت دے آسرے سنھے سنھے سما پا کے ساڈے "جِهے مُلک آجاد هو سّکدے هن۔ ِاه اسُول منّ کے اگے ودھن دی کرنی چاهیدی هَے۔ رُوس نے ِاه کیتا , سانُوں وی اُنھاں دے پُورنِآں اُّپر چّلنا چاهیدا هَے ِاه سبھ گّلاں کُوڑیآں هن۔

سو راجِآں دے وِگڑ جان کرکے روٹی کمانی کٹھن هو جان کرکے گریب دا دھن هور مهِںگا هو جان کرکے اُهو ےُورپ والی ووٹ ساڈے تک اّپڑ پای هَے تے هر ِاک آدمی ِاس ووٹ دے دےن وِّچ جے آپنی جِںمےواری مهسُوس کرکے آپنی تاکت ورتےگا اَوه مُلک دی تے آپنی سےوا کرےگا پر جِهڑا رِسوت کِسی سکل وِّچ لَے کے, رُهب, لالچ, بھَے وِّچ, لِهاج وِّچ آ کے ووٹ دےوےگا اُه آپنے مُلک دی گُلامی دی تے مُسیبت تے دُّکھ تے بھُّکھ دیآں جںجیراں هور کرڑیآں کرےگا ۔

ِاس واستے هُن پُرانے جمانِآں واںگ ِاک بادساه اُّپر ڈوری سُّٹ کے مُلکی ماملِآں اُّپر انگےهلی کرکے سَےں جان دا وےلا نهیں ۔ هُن تاں ِاک ووٹ دی هّد تک هر ِاک بادساه هَے تے اَوس آپنی بادساهی کرن دی لِآکت دّسنی هَے, سو آپنے دُّکھ سُکھ دے اسی آپ جِںمےوار هونا هَے, جرُوری ِاه هَے کِ ساڈے وِّدےا مںدراں وِّچ مُلکی ماملِآں دی پُوری وِّدے پربھینتا کیتی جاوے, لَےکچراں تے اکھباراں تے سکھسی مےل جوڑاں دوارا ِاه کھبر پرکاسنی جرُوری هو گای هَے کِ کِهڑے تے کِس تراں دے کرمچاری چُننے چاهیاےں تے اُه کَون هن, کِّتھے کِّتھے هن, دھن والے جِهڑے بهُت رُپَے کھرچ کے کَوںسلاں وِّچ جا سّکن, اُه چںگے وی هو سکدے هن, پر امُومن ماڑے تے نلَےک هُںدے هن کِاُںک اُنھاں کدی دُکھ تّکِآ هی نهیں هُںدا ۔ گریب مِهنت کردے هن تے اُنھاں وِّچوں کوای کوای چںگا نِکل پَےںدا هَے پر اُه آم کرکے چھچھورے تے نِّکے پانیآں وِّچ رهِ رهِ کںگھلے جِهے هُںدے هن۔ امیر پھِر وی کُچھ آم کرکے گںبھیر هُںدے هن, سو ِاس تراں دے گُن اَوگُن سب وِّچ هُںدے هن, پر جِس تراں گھوڑ دَوڑ وِّچ جُوآ کھےڈن والے بڑی گَوه نال هر ِاک گھوڑے دی نسل سُبھا آد سب دے جانُوں هُںدے هن۔ هُو-بهُو ِاسی تراں هر ِاک ووٹ دےن والے نُوں آپنے مُلکی کںماں دی گھوڑ دَوڑ وِّچ جِنھاں پسُوآں نُوں دَوڑانا هَے اُنھاں دا هسب نسب دا پُورا چِّٹھا دِماگ وِّچ رکھنا جرُوری هَے, ِاه ےاد رهے کِ جِهڑا پُورا ِانسان هووے اُه هکُومت کر هی نهیں سکدا, جد تک دُنیآں پسُو هَے۔ سجاواں تے جےهلکھانے تے رّسے پسُوآں نُوں کابُو کردے هن جد تک کھُدگرجی تے هور پسُوآں والے سُبھا ساڈے وِّچ هن, جد تک هر ِاک نِرا دےوتا نهیں هو جاںدا, تد تک مُلکی ماملِآں وِّچ چںگے نیتی پربھین لوکاں دی لوڑ هَے جِوےں وّڈے گرِهستھ دے ِاںتجام کرن لای تکڑے پسُوآں دی لوڑ هَے تے مَےں ِاه سدا سمجھدا هاں کِ راجے ےا راجِآں دے انےک رُوپ اںتر ِاک تراں دے کھاس سِّکھےا پااے هواے سِںگاں والے پسُو هن, جِهڑے آپنے سِںگ ماملِآں دے ڈھِّڈاں وِس مار مار ماملے نجِٹھدے هن, ار اُنھاں وِّچ پسُوپُنا هونا جرُوری هَے, چالاکی آد وی گُن هن, گتکا باجی هَے سو بِنا ِاس تراں دی گهِری دُنیآں داری جِهنُوں نیتی کهِںدے هن راج کاج نهیں ساںبھے جا سّکدے ۔۔

تے جے چںگی نسل دے کںم کرن والے پسُو هون تاں اُه ِاه مُلک دے کںم چںگی تراں نجِٹھ لَےنگے ۔ پر ِاه کهِنا جِس تراں مهاتماں گاںدھی نے کِها سی, کِ جے ایسا نے مُلکی ماملِآں وِّچ دکھل نهیں دِّتا تاں اَوس اںس وِّچ اُّناں هی گھّٹ مهاتماں سی, ارتھات جِهڑا کںم مَےں مهاتماں گاںدھی کر رِها هاں جے اَوهو جِها کںم پَےگںبراں نهیں کیتا تے اُس هّد تک پَےگںبر هی نهیں سن, ِاه کهِنا ِاس تُّلے هی هَے کِ جِهڑا گھر والا جھولی وِچ آٹا پا کے آپنے بال بّچے نُوں لِآ کے نهیں دِںدا اُه پسُو هَے بںدا هی نهیں,

سو ِاه کتھن مهاتماں گاںدھی دا سّچ نهیں, اُّچی سرےنی دے لوک ِانھی پسُو برِتی آپنے وِّچ ِاکّتر هی نهیں کر سّکدے کِ اُه مُلکی تے مجھبی ماملِآں دی اگوانی کرن, اُه تاں کِسی هور تبکے وِچ پراُپکار کرن والے هُںدے هن, اُناں دا کںم گھر آٹا, دال, گھيو پهُںچان دا نهیں هُںدا ۔ هر ِاه مُلک دے ماملے بس گھر دیآں لُون, هلدی, لّکڑیآں, تے ِاهو گھر دیآں پھّکڑیآں ورگے هن ۔ سو جد تک سارے دےوتے نهیں هو جاںدے هکُومتاں پسُوآں دیآں رهِنگیآں تے بڑی مّدھم چال نال کدی سما پا کے دُنیآں دے رُکھ بدلنگے, تے جد دےوتے سارے هو جانگے, تد ایسا ورگے بںدے راجے مُڑ سّچے راجے هونگے, جِهڑے رُوهاں نُوں ٹھںڈاں پانگے اُه سّچ دا راج هووےگا, تد تک اُه رام راج نهیں بھاوےں لّکھ ےںگ ِاںڈیآ ِاک ِاک گلی تھیں نِکلن, تے بھاوےں لّکھ لّکھ گاںدھی ِاک ِاک مهّلے وِّچ آهِںسا دا اُپدےس کردے پھِرن دُنیآں دی کھُدگرجی نهیں مِٹ سّکدی ۔۔