'ਤੇ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਤਾਪਮਾਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਚੂਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤਾਪਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਪਰਿਣਾਮ ਸਰੂਪ ਉਤਪਾਦਨ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਦੇਰ ਨਾਲ ਬਿਜਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਕਣਕ ਦੀ ਉਪਜ ਦੋ ਕੁਇੰਟਲ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 15 ਦਸੰਬਰ ਤਕ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹੀਂ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 15 ਦਿਨ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਬੀਜਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੱਝ ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਬਿਜਾਈ :-

ਬਰਾਨੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ 45 ਸੈਂ:ਮੀ: (1.5 ਫੁੱਟ) ਦਾ ਵਕਫਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਸਿੰਚਤ ਬੰਸੀ ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ 30 ਸੈਂ:ਮੀ. ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸ਼ਰਬਤੀ ਕਣਕ ਲਈ 22 ਸੈਂ:ਮੀ: ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਰੱਖੋ। ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਉੱਤਰ ਦੱਖਣ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਢਲਾਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਢਲਾਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨਾਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਕਰੋ। ਬੀਜ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੈਂ:ਮੀ: ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੂੰਘਾ ਨਾ ਪਾਓ।

ਸਿੰਜਾਈ :-

ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉੱਪਰ ਮੌਨਸੂਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਨਸੂਨ ਜਦੋਂ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਓਨੀ ਬਾਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। 80-90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮੌਨਸੂਨ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਦੀ ਅਵਸ਼ੱਕਤਾ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੋੜੀਂਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕਦੇ ਘੱਟ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ

ਆਮ ਲੋਕ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਪਾ ਕੇ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਖਾਰਯੁਕਤ ਤਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਜਾਈ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੰਭ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੇਕਿਨ ਸਾਡੀ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਲਈ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇ ਤੀ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਉੱਪਜ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਬੇਲੋੜਾ ਅਤੇ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁਨਾਹ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਿੰਜਾਈ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਹ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਮਾਤਾ ਜਾਂ ਭੈਣ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਕਰੋ ਜੋ ਦੂਰ ਪਹਾੜਾਂ 'ਤੇ ਜਾਂ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਬਾਰਸ਼ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਵੀ 10-12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਲਈ ਬੱਚੇ-ਬੁੱਢੇ ਤੜਫ਼ਦੇ ਹਨ। ਜਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖੋ। ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਭੂ- ਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਪਾਣੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕਾਰਖ਼ਾਨਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਉਸ ਪਾਣੀ ਉਪਰ ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਮਾਨਵ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਹੈ। ਇਕ ਤਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗ਼ੈਰ-ਮਨੁੱਖੀ ਬਰਬਾਦੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਤਰਫ ਪਾਣੀ ਲਈ ਤਰਸਦੇ ਇਨਸਾਨ।

ਫ਼ਸਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਮੀ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਕਾਰਨ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਤਹ ਤੋਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਜੜ੍ਹ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ। ਜੜ੍ਹਾਂ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਾਸ਼ਪਕਣ ਅਤੇ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਵਾ ਕਣਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਵਾ ਦੇ ਕਣ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿਵਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਪ-ਕਣ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਲੈ ਕੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਪੱਤੇ ਭੋਜਨ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ

ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੰਜਾਈ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਰਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਓਨਾ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਵਾਫਸਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ। ਕਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਵਾਫਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ?

ਤੁਸੀਂ 45 ਸੈਂ:ਮੀ: (1.5 ਫੁੱਟ) ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾਓ। ਕਣਕ ਦੇ ਬੀਜ ਨਾਲੀਆਂ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਪਾਸੇ ਢਲਾਣ 'ਤੇ ਬੀਜੋ। ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਛੇਕ ਕਰ ਕੇ, ਛੇਕ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਪਾਓ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿਓ। ਹੇਠਾਂ ਵਿਖਾਏ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਵਾਂਗ ਇਕ ਨਾਲੀ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ

 ਯਾਨੀਕਿ ਇਕ ਨੰਬਰ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਹੈ, 2 ਨੰਬਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ, 3 ਵਿੱਚ ਦੇਣਾ ਹੈ, 4 ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰੀ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕੋਸ਼ਕ ਆਕਰਸ਼ਨ (capillary movement) ਨਾਲ ਨਮੀ ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਨਾਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ ਕਣਕ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਤੁਸੀਂ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਵਾਫਸਾ ਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹਰੇਕ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਵਾਰਸਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਕਰੋਗੇ ਹੀ, ਨਾਲ ਹੀ 75 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਨਾਲੀ ਨਾ ਭਰੋ, ਸਿਰਫ਼ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਭਰੋ। ਜੇਕਰ ਆਪ ਇਸ ਖ਼ਾਲੀ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵਨਸਪਤੀ ਦੇ ਕੱਖ- ਕੰਡੇ ਦਾ ਢੱਕਣਾ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਅਤੇ

ਢੱਕਣੇ, ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਸਰੂਪ ਗੰਡੋਏ ਬਹੁਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਮਲ-ਮੂਤਰ, ਵਿੱਠਾਂ ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਦ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤਕ ਲਿਆ ਕੇ ਪਾਈ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਦਾਅਵਤ ਮਿਲ ਜਾਏਗੀ। ਨਾਲ ਹੀ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ ਵੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਫ਼ਸਲ :-

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਣਕ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਵਾਂਗੇ। ਕਣਕ (ਬੰਸੀ ਜਾਂ ਸ਼ਰਬਤੀ) ਵਿੱਚ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਅੰਤਰ- ਫ਼ਸਲ ਲੈਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵੇਗੀ, ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਦੋਸਤ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦੇਵੇਗੀ, ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਸਜੀਵ ਢੱਕਣਾ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗੀ, ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਮੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕੇਗੀ, ਆਪਣੇ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਾਰਮੋਨਾਂ ਨੂੰ ਜਲ-ਬੂੰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ ਅਤੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੈਸਾ ਉੱਪਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਵੇਗੀ। ਕਣਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ 'ਤੇ ਹੋਇਆ ਸਾਰਾ ਖ਼ਰਚਾ ਛੋਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਾਗਤ ਮੁਕਤ ਬੋਨਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇਗੀ।

ਤੁਸੀਂ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ 'ਤੇ ਨਾਲੀਆਂ ਬਣਾਓ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੇਖੋ

 

 

 

ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ?

 

ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਪਾਲੇਕਰ