ਵੇਲੇ ਤਾਪਮਾਨ 15-20 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਣ ਸਮੇਂ 8-10 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ 20- 25 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਵਧੀਆ ਫਸਲ ਲੈਣ ਲਈ 7 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 21 ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਤਕ ਤਾਪਮਾਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤਾਪਮਾਨ 21 ਤੋਂ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਟਿਲਰਜ਼ (Tillers) ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਾਣੇ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਵਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਟਣ ਕਾਰਨ ਉਪਜ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਣਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੱਕਣ ਕਾਰਨ ਦਾਣੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਜ ਵੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ 600 ਮਿ.ਮੀ. ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਕਾਲੀ (Block cotton soil) ਸਪਾਟ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾਨੀ ਕਣਕ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜਤਾਈ :-

ਅਸੀਂ ਕਣਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਭੂਮੀ ਗਹਿਰੀ ਕਾਲੀ (Deep Block cotton soil) ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਾਲੇ ਪਦਾਰਥ 60 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਸੇਦਰੀ ਕਾਰਬਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ 0.63 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖੇਤ ਪੱਧਰਾ ਕਰਕੇ ਬੀਜ ਨਾ ਬੀਜੋ ਸਗੋਂ ਨਾਲੀਆਂ ਕੱਢਕੇ ਅੰਦਰਲੀ ਢਲਾਣ ਤੇ ਬੀਜ ਬੀਜੋ। ਬਾਰਸ਼ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਬਰਾਨੀ ਖੇਤੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭੂਮੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਮੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੂਮੀ ਉਪਰ 45 ਸੈਂ: ਮੀ: (1.5 ਫੁੱਟ) ਫਾਸਲੇ 'ਤੇ ਨਾਲੀਆਂ ਬਣਾ ਲਓ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਦੋ-ਦਲੀ (ਦਾਲਾਂ) ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀ ਢਲਾਣ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਪਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਾਰਸ਼ ਦਾ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਚ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਸਾਡੀ ਹਾੜੀ ਦੀ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਸਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲੋਬੀ ਦਿੰਦੀ ਆਦਿ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਓ। ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦੇਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਦੀ

ਨਮੀ ਨੂੰ ਉਡਣ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਭੂਮੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਮੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲੀ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਨਾਲੀਆਂ ਕੱਢ ਕੇ ਹੀ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਾਰਿਸ਼ ਦਾ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਰਿਜ਼ਰਵ ਰਹਿ ਸਕੇ। ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਰ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਭੂਮੀ ਦੀ ਜੁਤਾਈ ਕਰੋ। ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਾਲੀ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬਾਰਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਨਸਪਤੀ ਦੇ ਕੱਖ-ਕੰਡੇ ਦੇ ਢੱਕਣੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਿੜਕਦੇ ਰਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹਾੜੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਨੀ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਫਸਲ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜੀਵ- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਿੜਕਣ ਉਪਰੰਤ ਜੇਕਰ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਨਸਪਤੀ ਦੇ ਕੱਖ-ਕੰਡੇ ਦਾ ਢੱਕਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬਾਰਸ਼ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੰਡੋਏ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਦ ਨਾਲ ਢੱਕਣੇ ਹੇਠਲੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਸਾਡੀ ਹਾੜੀ ਦੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ ਉਹ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਣਕ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਦੇਸੀ ਗੰਡੋਏ ਹੀ ਸਾਡੀ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੁਤਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ

ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ – ਫੇਰ ਬਦਲ (Crop Rotation)

ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਆਪਣੇ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਅਤੇ ਉੱਪਜ ਦੇਣ ਲਈ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ 98.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਤ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 1.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੂਖ਼ਮ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤ ਲਏ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਪਰਲੀ ਸਤਹ 'ਤੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਸ ਸਥਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਿਸ ਸਥਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਭੂਮੀ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਇਹ ਖ਼ੁਰਾਕੀ

ਜੜ੍ਹਾਂ ਆਦਿ ਗਲਣ ਉਪਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਦਵ, ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਉਪਲੱਭਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਣਕ ਦਾ ਬੈਂਕ- ਬੈਲੇਂਸ ਹੈ।

ਲੇਕਿਨ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਉਣੀ ਵਿੱਚ ਜੀਰੀ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਵਰਗੀ ਇਕ-ਦਲੀ ਫ਼ਸਲ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਹਾੜੀ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਬੀਜ ਦੇਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਕਬਾੜ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਉੱਪਰ ਵੀ ਮੈਂ ਕੁਝ ਸੋਧਕਾਰੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ, ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਕੁਝ ਤਰੀਕੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੈਂ ਆਪ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਕੇਵਲ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਣਕ, ਜੀਰੀ, ਜਵਾਰ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਬਾਜਰਾ ਵਰਗੀਆਂ ਇਕ ਦਲੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਵੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖ਼ਮ ਜੀਵ ਪਾਲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੀਵਾਣੂ ਹਨ ਏਂਜੋਟੋਬੈਕਟਰ, ਏਸੀਟੋਬੈਕਟਰ, ਏਜੋ ਸਪਾਇਰਿਲਮ ਅਤੇ ਬਾਇਓਜੋਰਿੰਕੀਆ ਵਰਗੇ ਅਸਹਿਜੀਵੀ ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਜੋ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਕਸ ਕਰਕੇ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਥੋਂ ਇਕ-ਦਲੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਰਤ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੇਕਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੇਵਲ ਜੀਵ- ਅੰਤ, ਗੋਬਰ ਖਾਦ ਅਤੇ ਗਾੜ੍ਹਾ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਜਿਥੇ ਜੀਰੀ, ਜਵਾਰ ਜਾਂ ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲੈਣੀ ਹੈ ਉਥੇ 100 ਕਿਲੋ ਛਾਣਿਆ ਹੋਇਆ ਗੋਬਰ ਖਾਦ (Farm Yard Manure), 100 ਕਿਲੋਂ ਗਾੜ੍ਹਾ ਜੀਵ – ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਸਮੇਂ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸੀ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉੱਪਰ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਹਰ ਸਿੰਚਾਈ ਨਾਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ 200 ਲੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਣਕ ਦੀ ਵਧੀਆ ਫਸਲ, ਇਸ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਕੁਦਰਤੀ

ਖੇਤੀ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਬਾਹਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਪੈਣਾ। ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਰਮੀਕੰਪੋਸਟ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਟਰਾਲੀਆਂ ਭਰ ਕੇ ਗੋਬਰ ਖਾਦ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਉਪਜ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਾਧੀਏ ?

ਕਣਕ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ ਸਾਧਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬੀਜ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੱਸੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾਲ ਛੋਲੇ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਧਨੀਆਂ ਜਾਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਫ਼ਸਲ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੀਵ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ ਸਾਧਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ :-

ਬਰਾਨੀ ਖੇਤੀ :-

15 ਤੋਂ 30 ਅਕਤੂਬਰ। ਜਦੋਂ ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਤੇਲ ਠੰਡ ਨਾਲ ਜੰਮਣ ਲਗੇ ਉਹ ਕਣਕ ਬੀਜਣ ਦਾ ਠੀਕ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਠੰਡ ਪੈਣੀ ਸੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਠੰਡ ਪੈਣੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਆਕਰੁਣ ਲਈ 15-20 ਸੈਂ: ਤਾਪਮਾਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤੁਸੀ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰੋ।

ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੀ ਭੂਮੀ 'ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ :-

1 ਤੋਂ 15 ਅਕਤੂਬਰ ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੀ ਭੂਮੀ 'ਤੇ, ਲੇਟ ਬਿਜਾਈ 15 ਤੋਂ 30 ਅਕਤੂਬਰ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਪੂਰਵਾਂਚਲ ਵਿੱਚ ਧਾਨ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਜਾਂ ਰਾਂਗੀ (ਕੋਧਰਾ), ਮੱਕੀ ਜਾਂ ਜਵਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਹੀ ਦੇਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਹਰ ਸਟੇਜ