بھارت وِّچ پھسلاں دا جھاڑ: کُّجھ ِاتِهاسک تّتھ

انےک ِاتِهاسِک دستاوےج دسدے هن کِ ستارویں اتے اٹھارویں سدی دَوران بھارت وِّچ کھےتی دا اُتپادن اّج دے آدھُنِک ےُگ دے اُتپادن توں کِتے جِآدا رِها هَے۔

اٹھارویں سدی دے کھےتی دستاوےج دسدے هن کِ اُس وےلے تامِلناڈُو دے چِںگلپےٹ جِلھے وِّچ کنک دا گھّٹو-گھّٹ جھاڑ 2.5 ٹن پرتی هَےکٹےار سی۔ جِهڑا کِ رساِاناں دی انّھےواه ورتوں دے باوجُود اّج وی اَوناں هی جاں اُس توں گھّٹ هَے۔ هالاں کِ چِںگلپےٹ سمُںدری کںڈھے دا ِالاکا هَے جِّتھوں دی جمین نُوں ودھےرے اُپجااُو نهیں منِّآ گِآ۔

تامِلناڈُو دے هی تںجاور جِلھے وِچلے نَوویں توں بارھویں سدی دے سِلالےکھاں مُتابِک اّج دے هِساب نال جھونے دا جھاڑ پرتی هَےکٹےار 15 توں 18 ٹن مِلدا سی۔

ِاسے ترھاں تامِلناڈُو دے هی دّکھن ارکاٹ جِلھے وِّچ جھونے دا پرتی هَےکٹےار جھاڑ 14.5 ٹن سی اتے اےسے وےلے رامناتھپُرم وِّچ جھونے دا پرتی هَےکٹےار جھاڑ 20 ٹن سی۔

ِاسے پرکار سنّ 1803 دے دستاوےجاں مُتابِک ِالاهاباد جِلھے وِّچ پرتی هَےکٹےار 7.5 ٹن کنک دا اُتپادن مِلدا رِها هَے۔ ارتھات اُس وےلے 30 کُِاںٹل پرتی اےکڑ !

اُپروکت جِآداتر وےروے اںگرےجاں دے بھارت 'تے ادھِکار توں پهِلاں دے هن۔ ِاه ِاس گّل نُوں درسااُںدا هَے کِ بھارت دے کِساناں کول کھےتی دا وِراستی گِآن-وِگِآن اتے تکنیک دی کوای گھاٹ نهی سی پر ساڈا دُکھاںت ِاه هَے کِ اسی آپنی کھےتی دی وِراست, جو هجاراں سال پُرانی هَے, نُوں بھُلا کے کوای 100-150 سال پهِلاں سُرُو هوای آدھُنِک کھےتی اّگے نتمستک هو گاے هاں۔

ِاه مانسِک, بَودھِک اتے وِچارک گُلامی دا پرتیک هَے۔ بستیواد ساڈے جهِن وِّچ گھر کر گِآ هَے۔ ِاس توں نِجات پااُنی هی پاےگی۔ کھےتی وِراست مِسن آپجی نُوں ِاسے کںم لای اّگے آاُن دا سّدا دِںدا هَے ۔

بھُومِکا

کُدرتی کھےتی پںجاب بھر آپنی هوںد درسااُن وِّچ سپھل رهی هَے ۔ سُوبے بھر وِّچ کُدرتی کھےتی کر رهے کِسان سپھلتا دے نِّتے نوےں آےام ستھاپِت کر رهے هن۔ کھےتی وِراست مِسن لوک لهِر نال جُڑے انےک پرےوگسیل کِسان نے کُدرتی کھےتی دیآں انےکاں هی نویآں اتے ٹِکااُو اتے لاهےوںد تکنیکاں ایجاد کیتیآں هن۔ کُدرتی کھےتی دے کای سپھل پرےوگاں وِّچوں نِکلیآں ِاه تکنیکاں اّج دےس بھر وِّچ کُدرتی کھےتی کرن والے کِساناں دے کھےتاں وِّچ سپھلتا دی بےجوڑ کهانی لِکھ رهیآں هن۔

ِاس سمُّچے کارج وِّچ کِساناں دا ساتھ دِّتا هَے دےس دے کُدرت اتے لوک پّکھی اُهناں کھےتی وِگِآنیآں نے جِهڑے کِساناں دی بدهالی دا کارن بنے اجوکے کھےتی ماڈل نُوں بدلن لای لگاتار ےتنسیل هن۔ اُهناں وِّچوں ڈا. اَوم پرکاس رُپےلا اتے ڈا. راماںجِےالُو پرمُّکھ هن ۔ جِکرےوگ هَے کِ ڈا. رُپےلا 'ِاںٹرنَےسنل کراپ رِسرچ سَےںٹر پھار سَےمی اےرِڈ ٹراپِکس(ICRISAT), سںےُکت راسٹر کھےتی اتے کھُراک سںگٹھن(UNFAO) اتے وِسو بَےںک نال وی جُڑے رهے هن۔ بیتے 25 ورھِآں توں کُدرتی کھےتی دے هّک وِّچ سرگرم .ڈا رُپےلا کھےتی وِراست مِسن نال سرپرست وجوں جُڑے هواے هن۔

ِاسے پرکار ڈا. راماںجِےالُو وی لگپگ 10 ورھِآں توں دےس وِّچ کُدرتی کھےتی دے جھںڈابردار بنے هواے هن۔ بھارتی کھےتیباڑی کھوج پرِسد(ICAR) دی وّڈی تنکھاه والی نَوکری چھّڈ کے اُس توں کِتے گھّٹ تنکھاه 'تے کُدرتی کھےتی دی ِاّک سوَےسےوی جّتھےبںدی سَےںٹر پھار سسٹےنےبل اَےگریکلچر(CSA), هَےدراباد نال جُڑ کے کُدرتی کھےتی دے وِگِآن نُوں بڑی سِّدت نال اّگے ودھا رهے هن۔ ِاهناں دی اگواای وِّچ اّج آںدھرا پردےس وِّچ 20 لّکھ اےکڑ جمین 'تے جهِر مُکت کُدرتی کھےتی ساکار رُوپ لَے چُّکی هَے۔ نان پَےسٹیساایڈل پَےسٹ مَےنےجمَےںٹ ڈا. راماںجِےالُو دی هی دُوردرسی اتے ترکسیل سوچ دا سِّٹا هَے۔

اسیں ڈا. اَوم پرکاس رُپےلا اتے ڈا. راماںجِےالُو هُناں دے ےوگ دِسا نِردےسن وِّچ هتھلی پُستک "کُدرتی کھےتی وِّچ کنک" آپجی دے رُو-ب-رُو کرن دی کھُسی لَے رهے هاں ۔ ِاه پُستک کُدرتی کھےتی تهِت کنک توں وّدھ جھاڑ پراپت کرن سبںدھی پرےوگ دی نِردےسک پُستِکا هَے۔ سانُوں آس هَے کِ ِاه پُستک کِساناں نُوں پسںد آاےگی اتے سمُوه کِسان بھرا کُدرتی کھےتی وِّچ پرےوگسیلتا دے ِاس اُّدم نُوں سهِبھاگی بن کے سپھل بنااُنگے۔

دوستو! ِاس وِّچ کوای دو راِا نهیں کِ جِهڑا کںم کھےتیباڑی ےُونیورسِٹیآں نُوں کرنا چاهیدا سی اُه کِساناں نُوں کھُد کرنا پاےگا۔ اسیں کُدرتی کھےتی 'تے کھوج لای ےُونیورسِٹیآں دے مُتھاج نهیں رهِ سکدے۔ هاں جےکر کھےتیباڑی ےُونیورسِٹیآں ِاس نےک کارج وِّچ ساڈا ساتھ دےن لای اّگے آاُنگیآں تاں اسیں اُهناں دا سواگت کراںگے۔ پر جےکر اُه اجِها نهیں کردیآں تاں سانُوں ِاس گّل دی چِںتا کیتے بگَےر اّگے ودھدے رهِنا هووےگا۔ جےکر اُه ساڈا وِرودھ کرنگیآں تاں ِاس ستھِتی وِّچ وی بِناں کِسے دی پرواه کیتِآں اسیں آپنے راه 'تے چلدے رهاںگے۔

سانُوں ِاه سپسٹ هَے کِ ساڈا ِاه سںگھرس لںباں سماں چّلن والا هَے اتے ِاس وِّچوں هی کھےتی اتے وِکاس دے نوےں- کِسان, کُدرت اتے لوک پّکھی ماڈل دی سِرجنا هووےگی۔

سانُوں ِاه وی سپسٹ هَے کِ لالچ اتے واسنا توں مُکت "نانک کھےتی " هی سربت دے بھلے دی کھےتی هو هَے۔ سو هُن نانک نام لےوِآں دی ِاه جِںمےواری بندی هَے کِ اُه دےس بھر وِّچ "نانک کھےتی" دی ستھاپناں لای آپنا کھُون-پسینا ِاّک کر دےن۔

آمین!