ਵਿਸ਼ਾ ਸੂਚੀ

ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸੱਤ ਸੂਤਰ

 

ਅਧਿਆਇ 1

ਸਮਗਰ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

 

ਅਧਿਆਇ 2

ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਉਚਿਤ ਭੰਡਾਰਨ

 

ਅਧਿਆਇ 3

          ਜੈਵਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ

 

ਅਧਿਆਇ 4

ਜੈਵਿਕ ਟਾਨਿਕ ਤੇ ਜੈਵ ਖਾਦ

ਵਰਮੀ ਵਾਸ਼, ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਲਈ ਟਾਨਿਕ,

ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਸੱਲਰੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ, ਜੀਵ ਅੰਮ੍ਰਿਤ,

ਘਣ ਜੀਵ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਇੰਦੌਰ ਪੱਧਤੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ,

ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ, ਭੂ-ਨਾਡੇਪ, ਮਟਕਾ ਖਾਦ

ਨਿੰਮ ਦੀ ਖਲ ਦੀ ਯਾਦ, ਅੰਡਿਆਂ ਦੀ ਖਾਦ, ਹਰੀ ਖਾਦ,

ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ, ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੰਪੋਸਟ

ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸੱਤ ਸੂਤਰ

1. ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ

2. ਮਜ਼ਬੂਤ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾਓ

3. ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਰੁੱਖ ਲਾਓ

4. ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛੱਪੜ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਓ

5. ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜੋ ਨਾ ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਹੀ ਸੜਾਓ

6. ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੋ

7. ਰਸਾਇਣ ਮੁਕਤ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਪਣਾਓ

ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ: ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀ ਰੀੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਪਸ਼ੂਬਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਕਾਈ, ਜੋਤਾਈ, ਵਹਾਈ, ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਖੁਰਾਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚਰਾਂਦਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਮਾਸ, ਚਮੜੇ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਕਾਰਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗੌਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਚਿਹਰੇ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਅਰਥਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਵੇਚਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਸੋ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ। ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕਿੱਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਮੁੜ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਦਾ ਧੁਰਾ ਬਣ ਜਾਏ ਤਾਂ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤ ਅੱਧੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਮਜ਼ਬੂਤ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾਓ: ਭੂਮੀ ਦੀ ਉੱਪਰੀ ਸਤਹ ਉਪਜਾਊ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਸੂਖਮ ਕਣ ਮਿਲ ਕੇ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਰਖਾ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੂਖਮ ਕਣ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਵਹਿ ਕੇ ਵਿਅਰਥ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵੱਟ ਬਣਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਭੋਂ-ਖੋਰ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਇਸ ਕਦਮ ਨਾਲ ਖੇਤ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਘਟੋਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭੋਂ-ਖੋਰ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਸੂਖਮ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਰੁੱਖ ਲਾਓ: ਰੁੱਖ ਭੂਮੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁੱਖ ਭੋਂ ਖੋਰ ਵੀ ਰੋਕਦੇ ਹਨ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭੂ-ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਖੁੱਲੇ ਮਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਖ਼ਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਲੱਕੜੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨੀ ਅਤੇ ਬਾਲਣ ਦਾ ਵੀ ਸਾਧਨ ਬਣੇਗੀ। ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਰੁੱਖ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਦਰਅਸਲ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਪੱਧਤੀ ਨੇ ਕੀਟਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਔਜਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਥਮਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਉਹਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਜੈਵਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਰੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸੰਸਾਧਨ ਹਨ ।ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ 'ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਆ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪੰਛੀ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਕਾਫੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਰੁੱਖ ਲਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿਵਾਸ ਅਤੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।

ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛੱਪੜ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਓ: ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਛੱਪੜ/ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਓ ।ਜਿਸ

ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੱਪੜ ਦੀ ਗਾਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਖੇਤ ਦੀ ਕਾਇਆਕਲਪ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਅਦਭੁੱਤ ਨੁਸਖਾ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੂਖਮ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਗਾਦ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਕਾਰਗਰ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਗਾਦ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਦੀ ਨਮੀ ਅਤੇ ਹਵਾ

ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਤਾਲਾਬ ਜਾਂ ਛੱਪੜ ਦੀ ਗਾਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਘੱਟ ਖਰਚੇ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਲੈਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਲਬ ਦੀ ਗਾਦ ਜਰੂਰ ਪਾਉਣ।

ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ: ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਦੀਨ ਵੀ ਉੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਕਿਸਾਨ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜਹਿਰਾਂ ਛਿੜਕ ਨਦੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਲਤ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਜਿੱਥੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਬਣਤਰ 'ਤੇ ਉਲਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧੜਾਧੜ ਲੂਲੇ-ਲੰਗੜੇ ਅਤੇ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚੇ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਤਮਾਹੇ-ਅਠਮਾਹੇ ਬੱਚੇ ਥੋਕ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਇਸ ਲਈ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਥੈਲੀ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸੁਕਰਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਫੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨੁਕਸਾਨੇ ਹੋਏ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉੱਪਰ ਵਰਣਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੁਡਾਈ ਕਰਕੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚਕੋਟੀ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੋ: ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਕਦਮ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਏਕਲ ਫਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਹਿਤ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਫਸਲ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੂਸਰੀ ਫਸਲ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਘਾਟੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਫਾਇਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਫਸਲ ਦਾ ਭਾਅ ਘੱਟ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਫਸਲ ਉਸ ਘਾਟੇ ਦੀ

ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਸਾਨ ਦੀਆਂ ਖੁਰਾਕੀ ਲੋੜਾਂ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮੁੱਖ ਫਸਲ ਦੇ ਨਾਲ ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਉਗਾ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲਾਂ ਭੂਮੀ ਦਾ ਜੈਵਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿਕਰਯੋਗ ਕਮੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਸਫਲ ਆਧਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਰਸਾਇਣ ਮੁਕਤ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਪਣਾਓ: ਖੇਤੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਲਈ ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਰਸਾਇਣ ਮੁਕਤ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਪਣਾਉਣ। ਰਸਾਇਣ ਮੁਕਤ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਜਿਹਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਆਸਪਾਸ ਉਪਲਬਧ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਰਵਾਇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫਸਲਾਂ 'ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ । ਇਹਦੇ ਲਈ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜਾਅਵਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਵੀ ਅਪਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ।ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਕੀਟ ਨਿਯੰਤਰਨ ਸਦਕਾ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਰਚਣੇ ਪੈਂਦੇ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਕ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਉੱਕਾ ਹੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਉਹਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਅਧਿਆਇ 1

ਸਮਗਰ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜਮੀ ਹੈ। ਉਸਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀਟ ਪਨਪਦੇ ਕਿਉਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਕੀ ਹੈ। ਸਮਗਰ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਇਸੇ ਸਮਝ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਕਈ ਪੜਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਪੜਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਆਓ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਸਮਝੀਏ: ਕੀਟ ਆਪਣੀ ਬਾਲਗ ਅਵਸਥਾ ਪਤੰਗੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਡੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਪਤੰਗੇ ਤੋਂ ਅੰਡਾ, ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਲਾਰਵਾ ਅਰਥਾਤ ਸੁੰਡੀ ਅਤੇ ਲਾਰਵੇ ਤੋਂ ਪਿਊਪਾ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਨਾ, ਫੁੱਲ, ਫਲ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟ ਉਪਰ ਦੱਸੀਆਂ ਚਾਰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਊਪਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।

ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜੇ ਕੀਟ ਤੇ ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰਨਗੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਭਿਆਨਕ ਕੀਟ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪਏ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਪਿਊਪੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਤਹ ਕੇ ਆ ਕੇ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸੁੱਕੀ ਡੂੰਘੀ ਵਹਾਈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮਾਂ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਮਈ-ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਜਮੀਨ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਪਏ ਹੋਏ ਪਿਊਪੇ(ਕੈਪਸੂਲ ਨੁਮਾ ਉਹ ਕਵਚ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਪਤੰਗੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ) ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਛੀ ਚੁਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਖ਼ਤ ਧੁੱਪ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ 2 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ: ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ- ਅੰਦਰ ਸਮੂਹ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮ 7 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਤੰਗੇ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਕੇ ਸੜ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 20 ਫੀਸਦੀ ਕੀਟ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀ ਅਕਾਰ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਖੜੇ ਕਰਨਾ: ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਪੰਛੀ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਨਭਾਉਂਦੀ ਖੁਰਾਕ। ਸੋ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਉਚਿੱਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਕੰਮ ਪੰਛੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰ ਦੇਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਟੀ ਅੱਖਰ ਵਰਗੇ ਅੱਠ ਦਸ ਵਰਡ ਪਰਚਰ ਅਰਥਾਤ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਢਾਂਚੇ ਖੜੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਪਰ ਪੰਛੀ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਸਕਣ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁੰਡੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਹਾਇਕ ਬਣਨ।

ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਲਾਉਣੇ: ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਵੀ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਕੈਪਸੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਗੰਧ ਕਾਰਨ ਨਰ ਪਤੰਗੇ ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਪਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਦੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਫੈਰੋਮੋਨ ਕੈਪਸੂਲ 15 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਰ ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਪਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਣ ਕਾਰਨ ਮਾਦਾ ਪਤੰਗੇ ਅੰਡੇ ਦੇਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਨਰ ਪਤੰਗਾ 500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਾਦਾ ਪਤੰਗਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਫਸਲ ਦੁਆਲੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਲਾਉਣਾ: ਜਿਆਦਾਤਰ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਬਾਲਗ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਆਕ੍ਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਅੰਡੇ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਜਿਵੇਂ ਗੇਂਦਾ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ, ਜੰਗਲੀ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਆਦਿ ਲਗਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਫਸਲ 'ਤੇ ਕੀਟ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਖਤਮ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਅਰਿੰਡ ਦੀ ਕਤਾਰ ਲਗਾਉਣਾ: ਨਰਮਾ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 4-5 ਬੂਟੇ ਅਰਿੰਡ ਦੇ ਜਰੂਰ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ ਟੋਕੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਕਾਰਗਰ ਤੇ ਨਾਯਾਬ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਪਤੰਗ ਅਰਿੰਡ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅੰਡੇ ਦੇਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਸਿਰਫ ਅਰਿੰਡ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਹੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਨਿਰੀਖਣ ਦੌਰਾਨ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਅੰਡੇ ਜਾਂ ਲਾਰਵੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਉਹਨਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੱਬ ਦਿਓ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗੀ।

ਲਾਈਟ ਟ੍ਰੈਪਸ- ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਦੋਹੇਂ ਕਿਰਿਆਂਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ । ਸੋ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਪਤੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਟਰਾਂ ਵਾਲੇ ਕੋਠਿਆਂ 'ਤੇ ਲਾਈਟ ਟ੍ਰੈਪਸ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ 5 ਲਿਟਰ ਵਾਲੀ ਪੀਪੀ ਦਾ ਉਪਰੋਂ ਥੋੜਾ ਛੱਡ ਕੇ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ, ਇੱਕ ਹੋਲਡਰ, 60 ਜਾਂ 100 ਵਾਟ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਲਬ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਸਧਾਰਣ ਤਾਰ, ਇੱਕ ਬੱਠਲ, ਕੁੱਝ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਥੋੜੇ ਜਿੰਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰੋ। ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਪੀਪੀ ਵਿੱਚ ਹੋਲਡਰ ਫਿੱਟ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੱਲਬ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਦਿਓ। ਲਾਈਟ ਟ੍ਰੈਪ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਬੱਠਲ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ ਮਿਲਿਆ ਪਾਣੀ ਪਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਟ ਟ੍ਰੈਪ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖ ਦਿਓ। ਬੱਠਲ ਤੇ ਬੱਲਬ ਵਿੱਚ ਫਾਸਲਾ 1 ਜਾਂ 1.5 ਫੁੱਟ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਤੰਗੇ ਬੱਲਬ ਵੱਲ ਆਕ੍ਰਸ਼ਿਤ ਹੋਣਗੇ।

ਬੀਜਾਈ ਕਰ ਦਿਓ। ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਰਮ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਲਈ ਬੀਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਚੂਨਾ ਨਾ ਮਿਲਾਓ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਗ ਦੇ ਪਾਣੀ, ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਵੀ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ।

ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਓਂ ਕੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਫੁਟਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਭਿਓ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬੀਜ ਦੇ ਉਪਰੀ ਖੋਲ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਓਂਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਝੋਨਾ                                  12 ਘੰਟੇ

ਮੱਕੀ                                  12 ਘੰਟੇ

ਕਣਕ                                 07 ਘੰਟੇ

ਮੂੰਗਫਲੀ                                       1-2 ਘੰਟੇ

ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਭਿਓਂਤੇ ਗਏ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੱਢ ਕੇ ਬੀਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਉਣ ਉਪਰੰਤ 4-5 ਘੰਟੇ ਛਾਂਵੇ ਸੁਕਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਓ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਉਤੇ 1:9 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਛਿੜਕ ਕੇ ਛਾਂਵੇ ਸੁਕਾਉ। 100 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਲਈ 2 ਲਿਟਰ ਗਊ ਮੂਤਰ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੀਜਾਂ ਉੱਤੇ ਪਾਥੀਆਂ ਦੀ ਰਾਖ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਛਿੜਕ ਕੇ ਵੀ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਤਰਬੂਜ, ਕਰੇਲਾ ਅਤੇ ਫਲੀਦਾਰ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਿਉਂ ਕੇ ਬੀਜੀਏ ਤਾਂ ਬੀਜ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਉਗਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਮੂਲੀ ਅਤੇ ਚੁਕੰਦਰ ਆਦਿ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਉਂ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਉਚਿਤ ਭੰਡਾਰਨ: ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭੰਡਾਰਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

- ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੰਡੀ ਦੇ ਡੰਢਲਾਂ ਦੀ 20 ਕਿੱਲੋ ਰਾਖ 1 ਕੁਵਿੰਟਲ ਮੱਕੀ 'ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੀੜਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।

- ਸਾਰ ਅਨਾਜਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤੇ, ਲਸਣ ਦੀਆਂ ਗੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਚਿਸਾਂ ਅਤੇ ਥੋੜੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਥੀਆਂ ਦੀ ਰਾਖ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਅਨਾਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

- ਕਣਕ ਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਣਕ ਵਿੱਚ 2 ਕਿੱਲੋ ਅਰੀਠੇ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਣਕ ਨੂੰ ਘੁਣ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਏ ਗਏ ਰੀਠੇ 5 ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਅਧਿਆਇ 3

ਜੈਵਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ

 

ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ

ਤੰਬਾਕੂ ਵਿੱਚ ਨਿਕੋਟਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਾੜ੍ਹਾ ਸਫੇਦ ਮੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮਗਰੀ

ਤੰਬਾਕੂ                                1 ਕਿੱਲੋ,

ਪਾਣੀ                                 10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                       200 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਤੰਬਾਕੂ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ। ਕਾੜਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਠੰਡਾ ਕਰਕੇ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਛਾਣ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੈ । ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ 1/2 ਲਿਟਰ ਤੰਬਾਕੂ ਦੇ ਕਾੜ੍ਹੇ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਕਾੜਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਸਪ੍ਰੇਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਇਸਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਾਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕੀਟ ਵੀ ਮਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਨਿਰਗੁੰਡੀ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ

ਨਿਰਗੁੰਡੀ ਬਹੁਤ ਖਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਕੀਟ ਅਤੇ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਦੋਹਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਨਿਰਗੁੰਡੀ ਦੇ ਪੱਤੇ                              5 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                           10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                 200 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਨਿਰਗੁੰਡੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧਾ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ। ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ। ਠੰਡਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਨਿਰਗੁੰਡੀ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੈ । 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਓ। ਛਿੜਕਾਅ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਕਰੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਕਾੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਫਸਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ 2-3 ਵਾਰ ਇਸਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਘੋਲ

ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਸ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਮਗਰੀ

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਪੱਤੇ ਜਾਂ ਧਰੇਕ/ਡੇਕ/ਬਰਮਾ ਡੇਕ ਦੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਨਿੰਮੋਲੀਆਂ                  5 ਕਿੱਲੋ

ਪਸ਼ੂ ਮੂਤਰ                                                                                     3 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                                                       250 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਜਾਂ ਨਿਮੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਕੇ ਤਿੰਨ ਲਿਟਰ ਪਸ਼ੂ ਮੂਤਰ ਵਿੱਚ 2-3 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਘੋਲ ਦਿਓ। 2-3 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ-ਨਿਚੋੜ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਓ । ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ ਘੋਲ ਤਿਆਰ ਹੈ । ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ ਅੱਧਾ ਲਿਟਰ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ । ਸਮੱਸਿਆ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਬ੍ਰਹਮ ਅਸਤਰ

ਫਸਲਾਂ 'ਤੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਬ੍ਰਹਮ ਅਸਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਪਸ਼ੂ ਮੂਤਰ                                               10 ਲਿਟਰ                                            

ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤੇ                                             02 ਕਿੱਲੋ

ਕਨੇਰ ਦੇ ਪੱਤੇ                                            02 ਕਿੱਲੋ

ਅਰਿੰਡ ਦੇ ਪੱਤੇ                                           02 ਕਿੱਲੋ

ਗਿਲੋ ਜਾਂ ਅਮਰੂਦਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ                               02 ਕਿੱਲੋ         

ਵਿਧੀ: ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਣਾ ਕੇ 10 ਲਿਟਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਪੂਰੇ ਚਾਰ ਉਬਾਲੇ ਦੇ ਕੇ ਠੰਡਾ ਕਰ ਲਵੋ। ਠੰਡਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਸਾਫ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਰੱਖ ਲਵੋ। ਇਸ ਦੀ ਮੁਨਿਆਦ 6 ਮਹੀਨੇ ਹੈ ।

ਵਰਤੋਂ: ਹਰੇਕ ਫਸਲ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ ਇੱਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਲਿਟਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਸਤਰ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਅਗਨੀ ਅਸਤਰ

ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਣਾ ਛੇਦਕ, ਟੀਂਡੇ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਪਸ਼ੂ ਮੂਤਰ ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਜਾਂ ਮੱਝ ਦਾ                                  10 ਲਿਟਰ

ਨਿੰਮ ਦੀਆਂ ਨਿੰਮ੍ਹੋਲੀਆਂ                                            03 ਕਿੱਲੋ

ਪੂਰੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਮਿਰਚਾਂ                                  02 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀ ਸਮਗਰੀ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਚਾਰ ਉਬਾਲੇ ਦਿਵਾਓ। ਉਪਰੰਤ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਵੋ। ਅਗਨੀ ਅਸਤਰ ਤਿਆਰ ਹੈ।

ਵਰਤੋਂ : ਫਸਲ 'ਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ ਅੱਧ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲਿਟਰ ਅਗਨੀ ਅਸਤਰ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਗੋਹੇ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਦਾ ਘੋਲ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦੇ ਗੋਹੇ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਣੂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਫਸਲ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਸਲ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ 2-3 ਵਾਰ ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦਾ ਗੋਹਾ                                     5 ਕਿੱਲੋ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦਾ ਪਿਸ਼ਾਬ                                  5 ਲਿਟਰ

ਪਾਣੀ                                                    5 ਲਿਟਰ

ਚੂਨਾ                                                     150 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਗੋਹੇ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੱਬ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਢਕ ਦਿਓ। ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੜਨ ਦਿਓ। ਦਿਨ ਵਿੱਚ 1-2 ਘੋਲ ਨੂੰ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਹਿਲਾਓ। ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਵੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 150 ਗ੍ਰਾਮ ਚੂਨਾ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੌ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਓ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਗਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੁਣਦੇ ਸਮੇਂ ਖੱਦਰ ਦੀ ਬੋਰੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ। ਉਪਰੰਤ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਵੋ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਖਾਸੀਅਤ- ਇਹ ਘੋਲ ਫਸਲ ਦੇ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਘੋਲ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾਲ ਫਸਲ ਨੂੰ ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਲਸਣ, ਮਿਰਚ ਦਾ ਘੋਲ

ਮਿਰਚ ਵਿੱਚ ਖਾਰੇਪਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੈਪਸਿਕਨ ਅਤੇ ਏਲਿਸਿਨ ਨਾਮਕ ਰਸਾਇਣ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਸਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ 'ਤੇ ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੌਦਿਆਂ 'ਤੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ ਜਲਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜਮੀਨ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਮਾਨ

ਪੂਰੀ ਕੌੜੀ ਹਰੀ ਮਿਰਚ                                 3 ਕਿੱਲੋ

ਲਸਣ                                                    ½ ਕਿੱਲੋ

ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ                                           250 ਮਿਲੀਲੀਟਰ

ਪਾਣੀ                                                    10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                          250 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਦੋਹਾਂ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਕੁੱਟ ਕੇ ਚਟਣੀ ਬਣਾ ਲਵੋ। ਹਰੀ ਮਿਰਚ ਦੀ ਚਟਣੀ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿਓ। ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਲਸਣ ਦੀ ਚਟਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰ ਦਿਓ। ਦੋਹਾਂ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਪਏ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਹੁਣ ਇੱਕ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਮਿਸ਼ਰਣਾ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਇੱਕ ਥਾਂ ਕੱਢ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਲਸਣ, ਮਿਰਚ ਦਾ ਘੋਲ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੌ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਮਿਸ਼ਰਣ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਤੇਲ ਮਲ ਲਵੋ । ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ 1-2 ਵਾਰ ਇਸ ਘੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਇਸਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਾ ਕਰੋ।

ਨਿਮ੍ਹੋਲੀ ਪਾਊਡਰ ਦਾ ਘੋਲ

ਨਿੰਮ੍ਹ 'ਚ ਅਜਾਡਿਰੈਕਟਿਨ ਨਾਮਕ ਰਸਾਇਣ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਵਧੀਆ ਕਵਾਲਿਟੀ ਦੀ ਨਿਮ੍ਹੋਲੀਆਂ                       8 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                                    10 ਲਿਟਰ

ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਪੋਟਲੀ                                        1

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                          200 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਛਾਵੇਂ ਸੁਕਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀਆਂ ਨਿਮੋਲੀਆਂ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾ ਲਵੋ। ਇਸ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੋਟਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਨ ਕੇ ਰਾਤ ਭਰ (10-12 ਘੰਟੇ) 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿਓ। ਹੁਣ ਪੋਟਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਰਸ ਨਿਚੋੜ ਕੇ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਨਿਮ੍ਹੋਲੀ ਪਾਊਡਰ ਦਾ ਘੋਲ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸੌ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਭੰਡਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਹਰੇਕ ਫਸਲ, ਬਗੀਚੇ ਅਤੇ ਨਰਸਰੀ 'ਤੇ ਇਸਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਵਧੀਆ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਣਗੇ।  

ਨਿੰਮ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਗੁਠਲੀ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਦੇ ਲਾਭ:

- ਇਹ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਅੰਡਿਆਂ ਦੀ ਜਨਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਹ ਲਾਰਵਿਆਂ ਦੀ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਫਸਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ ਕਰਦੇ ਹਨ।

- ਨਿੰਮ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਅਜਾਡਿਰੈਕਟਿਨ ਰਸਾਇਣ ਕਾਰਨ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਅਸਰ ਕਾਰਨ ਕੀਟ ਅੰਡੇ, ਲਾਰਵੇ ਜਾਂ ਪਿਊਪੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

- ਨਿੰਮ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਲੇਮੇਨਾਈਡਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਖਸਦਾ ਹੈ।

 

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਹੋਰ ਉਤਪਾਦ

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ ਤੇਲ: ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਹੈ । ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਸ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਟਰ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਤੇਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਘੋਲ ਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਛਿੜਕੋ। ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ 2-3 ਵਾਰ ਇਸ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੀ ਖਲ੍ਹ: ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ 5.2 ਤੋਂ 5.3 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਨਾਈਟਰੋਜਨ, 1.1 ਫੀਸਦੀ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ 1.1 ਫੀਸਦੀ ਪੋਟਾਸ਼ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਮੀਨ ਵਿਚ ਪਨਪਣ ਵਾਲੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿੰਮੋਟੇਡਸ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹ ਦੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਫਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਇੱਕ ਤੋਂ 2 ਕੁਇੰਟਲ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੀ ਖਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਬੀਜ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ: ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਕ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਕੇ ਛਾਂਵੇਂ ਸੁਕਾ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਜੂਟ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਰੱਖ ਲਵੋ । ਧਿਆਨ ਰਹੇ

- ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਬੀਜ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਜਮ੍ਹਾਂ ਨਾ ਰੱਖੇ ਜਾਣ।

- ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧੁੱਪ 'ਚ ਨਾ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ।

- ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲੀਥੀਨ ਦੇ ਬੈਗਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਨਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।

ਜੇਕਰ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਵਿੰਟਲ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਸਲਫਰ ਅਤੇ 1:10 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਚੂਨਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੀ ਸਟੋਰ ਕਰੋ।

ਕਰੰਜ/ਸੁਖਚੈਨ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਰਸ

ਸੁਖਚੈਨ ਵਿੱਚ ਰੰਜੀਨ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਖਾਰੇ ਤੱਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਫਸਲ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਮਗਰੀ
ਸੁਖਚੈਨ ਦੇ ਬੀਜ                               7 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                           10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                 200 ਗ੍ਰਾਮ       

ਵਿਧੀ: ਕਰੰਜ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਲੀ ਗਿਰੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਵੋ। ਇਹ ਪੰਜ ਕਿੱਲੋ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋਵੇਗੀ। ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਗਿਰੀ ਨੂੰ 1 ਘੰਟੇ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਓਂ ਕੇ ਰੱਖੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਗਿਰੀ ਨੂੰ ਪੀਸ ਕੇ ਪੇਸਟ ਬਣਾ ਲਉ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਟਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਨ ਕੇ 10-12 ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਉਪਰੰਤ ਪੋਟਲੀ ਨੂੰ ਨਿਚੋੜ ਕੇ ਕਰੰਜ ਗਿਰੀ ਦਾ ਰਸ ਕੱਢ ਲਵੋ। ਇਸ ਰਸ ਵਿੱਚ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਕਰੰਜ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਰਸ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕੋ।

ਐਨ ਪੀ ਵੀ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਘੋਲ

ਫਸਲੀ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਾਇਰਸ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਹਨ-

ਐਚ ਐਨ ਪੀ ਵੀ- ਅਮਰੀਕਨ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ, ਐਸ ਐਨ ਪੀ ਵੀ- ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ, ਆਰ ਐਚ ਐਨ ਪੀ ਵੀ- ਲਾਲ ਵਾਲਾ ਵਾਲੇ ਟੋਕੇ ਨੂੰ।

ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਰੋਗ ਗ੍ਰਸਤ ਕਰਕੇ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਚਪੇਟ 'ਚ ਆਏ ਕੀਟ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ/ਟਹਿਣੀਆਂ ਆਦਿ 'ਤੇ ਉਲਟੇ ਲਟਕ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਵਿਧੀ: ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆਏ ਮਰ ਕੇ ਉਲਟੀਆਂ ਲਟਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ 400 ਸੁੰਡੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੇਸਟ ਬਣਾ ਲਉ। ਇਸ ਪੇਸਟ ਨੂੰ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਾਇਸ ਕਾਰਨ ਮਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ 100 ਸੁੰਡੀਆਂ ਨਾ ਮਿਲਣ ਤਾਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੀਸ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਫੜ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿਉ। ਸਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਹ ਘੋਲ ਬਣਾ ਕੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ 1-2 ਵਾਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਹਰੇਕ ਕੀਟ ਲਈ ਸਬੰਧਤ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਮਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਐਨ ਪੀ ਵੀ ਬਣਾਉ। ਐਨ ਪੀ ਵੀ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਫਰਿਜ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਠੰਡੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੀ ਰੱਖੋ।

ਹਰੀ ਮਿਰਚ, ਨਿੰਮ੍ਹ, ਲਸਣ ਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਘੋਲ

ਇਹ ਘੋਲ ਅਮਰੀਕਨ, ਚਿੱਤਕਬਰੀ ਅਤੇ ਲਾਲ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਖਿਲਾਫ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੈ।

ਗੋਮੂਤਰ                                        5 ਲਿਟਰ

ਵਿਧੀ: ਤੰਬਾਕੂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਣਾ ਲਉ। ਇਸ ਚਟਣੀ ਵਿੱਚ ਗੋਮੂਤਰ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਮਿਲਾ ਕੇ ਅਗਲੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਛਾਵੇਂ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਦਿਨ ਵਿੱਚ 1-2 ਵਾਰ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ । 10 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਲਉ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ 1-2 ਵਾਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਘੋਲ ਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਾ ਕਰੋ। ਘੋਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਮਲ ਲਉ। ਛਿੜਕਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖੋ।

ਬੇਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ

ਝੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬਲਾਸਟ ਅਤੇ ਸ਼ੀਥ ਬਲਾਈਟ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ 'ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਬੇਲ ਦੇ ਪੱਤੇ                                    10 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                           10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                 200 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਬੇਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ । ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਪੁਣ ਕੇ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਬੇਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਕਾੜ੍ਹੇ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਫਸਲ 'ਤੇ 1-2 ਵਾਰ ਹੀ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਇਸਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ

ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਯੁਕਤ ਖਾਰੇ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਾੜ੍ਹਾ ਚਿੱਤੀਦਾਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਧੀ: ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲ ਕੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰ ਲਉ। ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਠੰਡੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ 1-2 ਵਾਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਇਸ ਦਾ ਭੰਡਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਗੋਬਰ ਗੋਮੂਤ ਤੇ ਹਿੰਗ ਦਾ ਘੋਲ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦੇ ਗੋਹੇ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਉਲੀਨਾਸ਼ਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਬਲਾਸਟ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਛੂਤ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਧੀ: ਗੋਹੇ, ਪਿਸ਼ਾਬ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੋਲਣ ਉਪਰੰਤ ਢਕ ਕੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਛਾਂਵੇਂ ਰੱਖੋ। ਘੋਲ ਨੂੰ ਦਿਨ 'ਚ ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਰ ਹਿਲਾਉ । ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ- ਨਿਚੋੜ ਲਉ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 150 ਗ੍ਰਾਮ ਚੂਨਾ ਅਤੇ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਹਿੰਗ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੋਰ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਢਕ ਕੇ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ।ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਪੁਣ ਕੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉੱਲੀ ਰੋਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਉੱਲੀ ਰੋਗ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਫਸਲ 'ਤੇ ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਪੂਰੇ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ 2 ਵਾਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਇਸਨੂੰ ਸਟੋਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਕ ਲਉ।

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਘੋਲ

ਇਹ ਘੋਲ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਆਲਟਨੇਰੀਆਂ ਨਾਮਕ ਚਿੱਤੀਦਾਰ (ਧੱਬਿਆਂ ਵਾਲੀ) ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਚਟਣੀ                              10 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                           10 ਲਿਟਰ

ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ                                 375 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੇ ਦਸ ਕਿੱਲੋ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਣਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਦਸ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ 12 ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਢਕ ਕੇ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 375 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਲਉ। ਉਪਰੰਤ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

 

ਗੁੜ ਦਾ ਘੋਲ

ਤੇਲੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁੜ ਦਾ ਘੋਲ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਗੁੜ                                            01 ਕਿੱਲੋ

ਪਾਣੀ                                           10 ਲਿਟਰ

ਵਿਧੀ: ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਗੁੜ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਘੋਲ ਬਣਾ ਲਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਤੇਲੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕੋ। ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ।

 

ਨਰਮੇਂ ਦੇ ਬਾਲਗ ਕੀਟਾਂ ਲਈ ਚਿਪਚਿਪਾ ਘੋਲ ਬਣਾਉਣਾ

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਸ਼ੱਕਰ ਦੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਨਰਮੇ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਸ਼ੱਕਰ                                          ½ ਕਿੱਲੋ

ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ                                   50 ਗ੍ਰਾਮ

ਪਾਣੀ                                           1 ਲਿਟਰ

ਵਿਧੀ: ਸ਼ੱਕਰ ਨੂੰ 1 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਉਬਾਲ ਲਉ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਫਤੇ ਲਈ ਛਾਂਵੇਂ ਰੱਖੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 50 ਗ੍ਰਾਮ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਖੋਲ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ- ਵੱਖ ਥਾਂਵਾ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਬਾਲਗ ਕੀਟ ਇਸ ਘੋਲ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਕੇ ਮਰ ਜਾਣਗੇ।

ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਅਮਰੇਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫਸਲ ਦੇ ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਧਤੂਰੇ ਦੇ ਟਹਿਣੀਆਂ ਸਮੇਤ 2 ਕਿੱਲੋ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਬਰੀਕ ਕੱਟ ਕੇ 6 ਲਿਟਰ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿਉ। ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। 6-7 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਨਰਮੇ ਦੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ 15 ਦਿਨ ਪੁਰਾਣੀ ਡੇਢ ਲਿਟਰ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਰੋਗ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਹੀ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਦਾ ਘੋਲ

10 ਲਿਟਰ ਲੱਸੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ 15 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿਉ। ਉਪਰੰਤ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕਣ ਨਾਲ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਸਮੇਤ ਹਰੇਕ ਫਸਲ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਫ਼ਲਦਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਤਣਾਂ ਛੇਦਕ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਤਣਾ ਛੇਦਕ ਕੀਟ ਫਲਦਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਤਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੁੱਡਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਰੁੱਖ ਸੁੱਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਖੁੱਡਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿੰਮ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਭਿਉਂਤਾ ਹੋਇਆ ਕੱਪੜਾ ਜਾਂ ਰੂੰ ਭਰ ਕੇ ਉੱਪਰ ਗੋਬਰ ਜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਲੇਪ ਕਰ ਦਿਉ।

ਫਲਦਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਲੀ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ

ਫਲਦਾਰ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਉੱਲੀ ਰੋਗ ਦੇ ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿਪਚਿਪਾ ਪਦਾਰਥ ਰਿਸਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਰੁੱਖ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਚਿਪਚਿਪੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੁਰਸ਼ ਨਾਲ ਨਿੰਮ ਦਾ ਤੇਲ ਮਲ ਦਿਉ। ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਦੇ ਕੋਲ ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਇਹ ਪਾਊਡਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ 'ਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪੌਦਿਆਂ ਚੋਂ ਰਿਸਣ ਵਾਲੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਝੋਨੇ ਵਿੱਚ ਤਣਾ ਛੇਦਕ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਤਣਾ ਛੇਦਕ ਸੁੰਡੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਮਿਰਚ, ਤੰਬਾਕੂ, ਪਿਆਜ ਅਤੇ ਹਿੰਗ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤਿਆਰ ਕਰੋ। ਇਸ ਵਿੱਚ 50 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ ਡੇਢ ਲਿਟਰ ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਅੱਕ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕੁਤਰਾ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਵੀ ਤਣਾਛੇਦਕ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੀਤਾਫਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਘੋਲ

ਸੀਤਾਫਲ ਦੇ ਦੋ ਕਿੱਲੋ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ। ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ। ਠੰਡਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ।

ਇਹ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਸਲ 'ਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਨੁਸਾਰ 2-3 ਵਾਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਘੋਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲਉ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਨਾ ਕਰੋ ।

ਹਲਦੀ ਦਾ ਘੋਲ

ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਹਲਦੀ ਨੂੰ ਪੀਹ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਲਿਟਰ ਗੋਮੂਤਰ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿਉ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਕੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ।

ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਚੇਪੇ, ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ, ਡਾਇਮੰਡ ਬੈਕ ਮਾਊਥ, ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਣਾ ਛੇਦਕ ਕੀੜੇ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੈ। ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਰੇਕ ਫਸਲ 'ਤੇ ਇਸਦੇ 2- 3 ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਹੂਏ ਤੇ ਇਮਲੀ ਦਾ ਘੋਲ

ਇਹ ਘੋਲ ਨਰਮੇ ਦੀ ਡੋਡੀ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਗੁਲਾਬੀ ਸੁੰਡੀ ਅਤੇ ਧੱਬੇਦਾਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।   

ਸਮੱਗਰੀ

ਮਹੂਏ ਦੇ ਤਾਜਾ ਸੱਕ                                     500 ਗ੍ਰਾਮ

ਇਮਲੀ ਦਾ ਤਾਜਾ ਸੱਕ                                   500 ਗ੍ਰਾਮ

ਵਿਧੀ: ਮਹੂਏ ਅਤੇ ਇਮਲੀ ਦੇ ਤਾਜੇ ਸੱਕ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਸ ਕੱਢ ਲਉ।

ਵਰਤੋਂ: ਅੱਧਾ ਲਿਟਰ ਰਸ 15 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਜਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹਰੇ ਤੇਲੇ ਅਤੇ ਸਫੇਦ ਮੱਛਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਤੰਬਾਕੂ ਦੇ ਅੱਧਾ ਕਿੱਲੋ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ। ਉਪਰੰਤ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੈ। 15 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਇੱਕ ਲਿਟਰ ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਕਾੜਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਛਿੜਕੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਦਵਾਈ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕਾੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਘੋਲ

 

ਮਹੂਏ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ

ਮਹੂਏ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਕਾੜ੍ਹਾ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਾਰੇ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਰਦਾਰ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਹਾਈਪਾ ਨਾਮਕ ਉੱਲੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਪਿਆਜ ਦਾ ਰਸ

ਪਿਆਜ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਾਰੇ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਜ ਦਾ ਰਸ ਹਾਈਪਾ ਨਾਮਕ ਉੱਲੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।

ਮੂੰਗੀਆ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਰਸ

ਇਸ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਛੂਤ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਗੰਗਰਵ ਦਾ ਰਸ

ਗੰਗਰਵ ਦਾ ਰਸ ਰਾਇਜੇਕਟਾਨੀਆ ਨਾਮੀ ਸੜਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਰੋਗ ਲਈ ਜਿੰਮੇਦਾਰ ਉੱਲੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਲਸਣ ਦਾ ਰਸ

ਲਸਣ ਦਾ ਰਸ: ਲਸਣ ਦਾ ਰਸ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਧੀ: ਅੱਧਾ ਕਿੱਲੋ ਲਸਣ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪਤਲੇ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰਾਤ ਭਰ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਭੁਬੋ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਸਵੇਰੇ ਪੋਟਲੀ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਬਾਅ-ਦਬਾਅ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਲਸਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਰਸ ਨਿਚੋੜ ਲਵੋ ।ਹੁਣ ਇਸ ਰਸ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।

ਬਾਰਾਮਸੀ ਦਾ ਰਸ

ਇਹਦਾ ਰਸ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧੱਬੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਲਟਨੇਰੀਆ ਅਤੇ ਬੇਟਿਟਿਸ ਨਾਮੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਅਨਾਰ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਰਸ

ਅਨਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਦਾ ਰਸ ਨਿਚੜ ਲਉ। ਇਹ ਰਸ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਬਲਾਸਟ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸਫੈਦੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਘੋਲ

ਸਫੈਦੇ ਦੇ ਦਸ ਕਿੱਲੋ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 12 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ 'ਚ ਉਬਾਲ ਕੇ ਰਾਤ ਭਰ ਠੰਡਾ ਕਰੋ। ਠੰਡਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 750 ਗ੍ਰਾਮ ਰੀਠਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ 1 ਕਿੱਲੋ ਮੱਠਾ ਮਿਲਾ ਕੇ 12 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲਾਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ

ਨਿੰਮ੍ਹ ਅਤੇ ਰਤਨਜੋਤ ਦਾ ਤੇਲ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਂ ਅਤੇ ਉੱਲੀ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੇਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਫੈਲ ਕੇ ਇੱਕ ਪਰਤ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਉੱਲੀਆਂ ਖਾਸਕਰ ਹਾਈਪਾ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੇਲ ਦੀ ਇਹ ਪਰਤ ਪੱਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਦੀ ਵੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਵਾਇਰਸ ਤੋਂ ਫੈਲਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵਾਇਰਸ ਤੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਾਇਰਸ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਚੰਗਾ ਇਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਹੀਲੇ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਤੇ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ:

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ ਪੰਜ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਘੋਲ

ਫਸਲ 'ਤੇ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਛੂਤ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ 5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਘੋਲ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਅਰਥਾਤ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 5 ਲਿਟਰ ਨਿੰਮ੍ਹ ਅਸਤਰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੋਗੀ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਟ ਕੇ ਦੱਬ ਦਿਉ।

ਗੋਮੂਤਰ ਤੇ ਹਿੰਗ ਦਾ ਘੋਲ

ਰਸ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਅਤੇ ਵਾਇਰਲ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 4 ਲਿਟਰ ਗੋਮੂਤਰ ਵਿੱਚ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਹਿੰਗ ਅਤੇ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਚੂਨਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰਾਤ ਭਰ ਰੱਖੋ ।ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਅਤੇ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।

ਦੁੱਧ ਦੇ ਅਮਲ ਦਾ ਘੋਲ

ਇਸ ਘੋਲ ਵਿਚਲੇ ਸੂਖਮਜੀਵ ਵਾਇਰਲ ਅਤੇ ਉੱਲੀ ਰੋਗ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦਾ ਦੁੱਧ                                       01 ਲਿਟਰ

ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ                                 05 ਲਿਟਰ

ਗੁੜ                                            01 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ 7 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ 1 ਲਿਟਰ ਦੁੱਧ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ।ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਗੁੜ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵਾਇਰਸ ਜਾਂ ਉਲੀਰੋਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਇਸ ਘੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਅਤੇ ਬਾਗਾਂ ਨੂੰ ਰੋਗ ਮੁਕਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਲੈਣ ਲਈ ਇਹ ਛਿੜਕਾਅ ਪੂਰੇ ਫਸਲ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ 2 ਵਾਰ ਕਰੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਘੋਲ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਨਾ ਕਰੋ। ਘੋਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖੋ।

ਮੈਜਿਕ ਕੰਪੋਸਟ

ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵੀ ਕੀਟਾਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਗੋਬਰ                                                   1 ਕਿੱਲੋ

ਗੋਮੂਤਰ                                                 1 ਲਿਟਰ

ਨਿੰਮ੍ਹ, ਸੁਖਚੈਨ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਅੱਕ ਦੇ ਪੱਤੇ                1 ਕਿੱਲੋ

ਗੁੜ                                                      ½ ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਨਿੰਮ੍ਹ, ਸੁਖਚੈਨ ਅਤੇ ਅੱਕ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਰੀਕ ਕੱਟ ਲਵੋ। ਉਪਰੰਤ ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੋਲ ਕੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਛਾਂਵੇਂ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿਉਂਕ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਅਰਿੰਡ ਜਾਂ ਸੀਤਾਫਲ ਦੇ ਪੱਤੇ ਮਿਲਾਉ।

ਕੇਲੇ ਦੇ ਬੰਚੀ ਟਾਪ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਇਲਾਜ: ਇੱਕ ਖਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਕੇਲੇ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਗੁੱਛੇਦਾਰ ਧਾਰੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੱਤੇ ਸਖਤ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰੋਗ ਨੂੰ ਬੰਚੀ ਟਾਪ ਰੋਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੰਚੀ ਟਾਪ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੇਲੇ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਦੁਆਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਗੋਲ ਘੇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਭੁੰਨੀ ਹੋਈ ਮੇਥੀ ਦੱਬ ਦਿਉ। ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ।

ਪਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ (ਜਿਬਰੈਲਿਕ ਘੋਲ)

ਪਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਅਸਰਦਾਰ ਗ੍ਰੋਥ ਪ੍ਰੋਮੋਟਰ ਹੈ । ਪਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕਣ ਉਪਰੰਤ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਦਾ ਮਨਚਾਹਿਆ ਝਾੜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਸਮਾਨ

ਇੱਕ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ                           15 ਕਿੱਲੋ

ਸਾਦਾ ਪਾਣੀ                                              50 ਲਿਟਰ

ਵਿਧੀ: 15 ਕਿੱਲੋ ਪਾਥੀਆਂ ਨੂੰ 50 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । ਪਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਪੰਪ 2 ਲਿਟਰ ਪਾਥੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਫਸਲ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਕਰੇਗੀ ਅਤੇ ਝਾੜ ਵਿੱਚ 10-20 ਫੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਅਧਿਆਇ 4

ਜੈਵਿਕ ਟਾਨਿਕ ਤੇ ਜੈਵ ਖਾਦ

ਹਰੇਕ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਧੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 16 ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਜਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਫਸਲ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹੀ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਪਜਾਊ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਕਾਰਨ ਭੂਮੀ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੇ ਸਕਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਭੂਮੀ ਦੁਆਰਾ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਜਿੱਥੇ ਭੂਮੀ ਦਾ ਬੇਹਿਸਾਬ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਭੂਮੀ ਦਾ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਟਾਨਿਕਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ: ਭੂਮੀ ਸਜੀਵ ਅਰਥਾਤ ਜੀਵਤ ਸ਼ੈਅ ਹੈ। ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਸਜੀਵ ਜਗਤ ਦੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਰੂਪ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹਨ। ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ, ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਨਾ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਰੇਕ 1 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਤੱਕ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁੱਲ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਪੰਜ ਟਨ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦ ਹੈ। ਇਹ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਹੀ ਕਿਉਂ: ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਧਾ ਕੇ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਦੀ ਲੋੜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਸਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਵੀ ਆਸਾਨ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੱਝ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਵਿਚਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜ਼ਨ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ 'ਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਅਦਭੁਤ ਸਮਰਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਣੂ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਭੂਮੀ ਵਿਚਲੀ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਫਾਸਫੋਰਸ ਨੂੰ ਘੋਲ ਕੇ ਫਸਲਾਂ ਤੱਕ ਪੁਜਦੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਹੈ। ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁਲਾਂਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਲਾਭਕਾਰੀ

ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਹੋਰ ਵੀ ਉਪਯੋਗੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਸਮੂਹ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਉਪਲਬਧ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਦੇਸੀ ਖਾਦ, ਜੈਵਿਕ ਘੋਲ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਨਾਮਾਤਰ ਦੇ ਖਰਚ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਸੂਖਮ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ:

ਵਰਮੀਵਾਸ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 10 ਲਿਟਰ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਡੱਬਾ ਲਉ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਟੂਟੀ ਲਾ ਦਿਉ । ਡੱਬੇ ਦੇ ਤਲ 'ਤੇ ਚਾਰ ਇੰਚ ਬੱਜਰੀ ਜਾਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਕੰਕਰਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਛਾ ਦਿਉ। ਬੱਜਰੀ ਜਾਂ ਕੰਕਰਾਂ ਦੀ ਤਹਿ 'ਤੇ ਡੇਢ ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਛਿਲੜਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਛਾ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚ ਫਸਲੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਅਤੇ ਗੋਬਰ ਭਰ ਕੇ ਉੱਪਰੋਂ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਗਿੱਲਾ ਰੱਖਣ ਉਪਰੰਤ ਇਸਤੇ ਗੰਡੋਏ ਛੱਡ ਦਿਉ। ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ-ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਕਾਲੇ ਕੰਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਪਾ ਦਿਉ। 24 ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਤੁਹਾਨੂੰ 2 ਲਿਟਰ ਵਰਮੀਵਾਸ਼ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਫਤੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ ਫਿਰ ਡੱਬੇ 'ਚੋਂ ਕੰਪੋਸਟ ਕੱਢ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਲਉ।

ਵਰਤੋਂ: 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 10 ਲਿਟਰ ਵਰਮੀਵਾਸ਼ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਵਰਮੀਵਾਸ਼ ਸਾਰੀਆ ਫਸਲਾਂ, ਨਰਸਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਗਾਂ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਧੀਆ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫਸਲ 'ਤੇ ਇਸਦੇ ਇੱਕ-ਦੋ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਮੀਵਾਸ਼ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਲਈ ਟਾਨਿਕ

ਸਮੱਗਰੀ

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦਾ ਤੇਲ                                            1 ਲਿਟਰ

ਬਾਰੀਕ ਰੇਤ                                             3 ਕਿੱਲੋ

ਦੇਸੀ ਗਊ ਦਾ ਗੋਬਰ                                     3 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਉੱਪਰ ਦੱਸੀ ਸਾਰੀ ਸਮਗਰੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਖੱਦਰ ਦੇ ਗਿੱਲੇ ਬੋਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਬੋਰੇ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ 150 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਤਾਜਾ ਗੋਬਰ ਹੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ ।ਦੂਜਾ ਛਿੜਕਾਅ 12 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਰੋ।

ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਸੱਲਰੀ

ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਪਲਾਂਟ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਸੱਲਰੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਤਰਲ ਤੇ ਠੋਸ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਗੰਡੋਏ ਛੱਡ ਕੇ ਵਰਮੀ ਕੰਪੋਸਟ ਵੀ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਗਲੇ-ਸੜੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਰਸ ਦਾ ਘੋਲ

ਸਮਗਰੀ

ਗਲੇ ਸੜੇ ਫਲ                                           1 ਕਿੱਲੋ

ਗੁੜ                                                     1 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਗਲੇ-ਸੜੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਗੁੜ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ

ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਭਰ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਬਰਤਨ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਫਤੇ ਲਈ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਮਿਸ਼ਰਣ ਢਾਈ ਕਿੱਲੋ ਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਫਲਦਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ। ਵਧੀਆ ਨਤੀਜਿਆਂ ਲਈ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਹੀ ਇਸ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਫੌਰਨ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਵਧੀਆਂ ਵਾਧੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਰਦਾਰ ਟਾਨਿਕ ਹੈ।

ਸਮੱਗਰੀ

ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਦਾ ਤਾਜਾ ਗੋਹਾ                       10 ਕਿੱਲੋ

ਦੇਸ਼ੀ ਗਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਘਿਉ              125 ਗ੍ਰਾਮ

ਸ਼ਹਿਦ                                         400 ਗ੍ਰਾਮ      

ਬੋਹੜ ਦੇ ਛਾਂ ਹੇਠਲੀ ਮਿੱਟੀ                     20 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਗੋਹੇ ਵਿੱਚ ਘਿਉ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੈਂਟ ਲਉ। ਇਸ ਫੈਂਟੇ ਹੋਏ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਫੈਂਟ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ 1 ਕਿੱਲੋ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪਤਲਾ ਕਰਕੇ ਬੀਜਾਂ ਉੱਤੇ ਛਿੜਕੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੀਜਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਹਲਕੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹ ਜਾਵੇਗੀ । ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਛਾਵੇਂ ਸੁਕਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਉ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠਲੀ 20 ਕਿੱਲੋ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਛਿੱਟਾ ਦਿਉ।

ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ 200 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਫਸਲ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਪੂਰੇ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਉੱਤੇ 2-3 ਵਾਰ 15 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾਕੇ ਛਿੜਕੋ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ।

ਸਾਵਧਾਨੀ: ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਉਪਚਾਰਿਤ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰਸਾਇਣਕ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰ, ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।

ਜੀਵ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਵਿਧੀ: ਸਾਰੀ ਸਮਗਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਰੰਮ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ 5-7 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ। ਡਰੰਮ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢਕ ਦਿਉ। ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਹੱਥ ਘੁਮਾਉ। ਫਸਲ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਜੀਵ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿਉ। ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ।

ਘਣ ਜੀਵ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਦਾ ਗੋਹਾ                                       1 ਕਵਿੰਟਲ

ਪੁਰਾਣਾ ਗੁੜ                                             2 ਕਿੱਲੋ

ਬੇਸਣ                                                    2 ਕਿੱਲੋ 

ਬੰਨੇ ਦੀ ਮਿੱਟੀ                                           1 ਕਿੱਲੋ

ਵਿਧੀ: ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਖੱਦਰ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਉ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਸਕਾ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 1 ਕਵਿੰਟਲ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛਿੱਟੇ ਨਾਲ ਪਾ ਦਿਉ।

ਅੱਛਾਦਨ/ਅੱਟਣ: ਫਸਲੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਅਤੇ ਖੇਤ ਚੋਂ ਕੱਢੇ ਖਰਪਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਉਪਰੰਤ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ 2-2 ਇੰਚ ਮੋਟਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਛਾ ਦਿਉ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਾਣੀ ਘੱਟ ਲੱਗਣਗੇ, ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਧੇਗੀ।

ਇੰਦੌਰ ਪੱਧਤੀ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ

ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਤਰੀਕਾ 1931 ਵਿੱਚ ਅਲਬਰਟ ਹਾਵਰਡ ਨੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਹਨੂੰ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਧਤੀ ਤਹਿਤ ਘਾਹ, ਰਾਖ, ਫਸਲੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਣੇ, ਟਹਿਣੀਆਂ, ਖਰਪਤਵਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਬਰੀਕ ਟੁਕੜੇ ਕਰਕੇ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਗੋਹਾ-ਪਿਸ਼ਾਬ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਪੱਧਤੀ ਤਹਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 9 ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ 5 ਫੁੱਟ ਚੌੜਾ ਅਤੇ 3 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾ ਚੌਰਸ ਟੋਇਆ ਪੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਟੋਏ ਨੂੰ 3-3 ਫੁੱਟ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਭਰ ਦਿਉ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਰੱਖੋ । ਤੀਜਾ ਭਾਗ ਖਾਦ ਨੂੰ ਪਲਟਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਰਾਈ ਕਰੋ:

ਪਹਿਲੀ ਪਰਤ: ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਮੋਟਾ ਕਚਰਾ, 4 ਇੰਚ ਸੁੱਕਾ ਕਚਰਾ, 3 ਇੰਚ ਹਰਾ ਕਚਰਾ

ਦੂਜੀ ਪਰਤ: ਗੋਬਰ 2 ਇੰਚ

ਤੀਜੀ ਪਰਤ: ਰਾਖ, ਪੁਰਾਣੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ 2 ਇੰਚ

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇੱਕ ਥਰ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਭਾਗ 'ਚ ਅਜਿਹੇ 4-5 ਥਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। 2 ਥਰ ਬਣਨ ਉਪਰੰਤ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਬਾਂਸ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਕਿ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ। ਜਦੋਂ ਟੋਇਆ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ 1 ਫੁੱਟ ਉੱਪਰ ਤੱਕ ਭਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਗੋਹੇ, ਰਾਖ ਅਤੇ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਲਿੱਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਸੁਬਾ ਸ਼ਾਮ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕਦੇ ਰਹੋ।

ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਢੇਰ ਦਬ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। 15 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਟੋਏ ਦੇ ਖਾਲੀ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਤੀਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦਾ ਕਚਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਲਟ ਦਿਉ ਕਿ ਹੇਠਲਾ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਉਤਲਾ ਕਚਰਾ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਜਾਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੋਏ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਦਾ ਕਚਰਾ ਖਾਲੀ ਹੋਏ ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਲਟ ਦਿਉ। ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਕਚਰੇ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੋਹੇ, ਰਾਖ ਅਤੇ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਲਿਪ ਕੇ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿਉ। ਹਰੇਕ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ' 60 ਤੋਂ 120 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਮਦਾ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ

ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮਹਾਨ ਵਰਦਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗੋਹਾ ਵਰਤ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਤੋਂ 80-100 ਟਨ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਖਾਦ ਤੋਂ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨਾਈਟਰੋਜ਼ਨ, ਸਲਫਰ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਉਪਲਭਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਦੀ ਖੋਜ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਯਵਤਮਾਲ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਪਾਂਡਰੀ ਪਾਂਡੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਨਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਨਾਡੇਪ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ: ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਭਿਆਸ ਕਰੋ:

ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਹੌਦੀ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਚੌਰਸ ਹੌਦੀ ਬਣਾਉ। ਹੌਦੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 9 ਇੰਚ ਰੱਖੋ। ਹੌਦੀ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਾਪ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹੇਗਾ:

ਲੰਬਾਈ 12 ਫੁੱਟ, ਚੌੜਾਈ 5 ਫੁੱਟ, ਉਚਾਈ 3 ਫੁੱਟ, (180 ਘਣ ਫੁੱਟ) ਸਾਰੀ ਹੌਦੀ ਗਾਰੇ ਨਾਲ ਬਣਾਉ ਸਿਰਫ ਆਖਰੀ ਰਦਾ ਹੀ ਸੀਮੇਂਟ ਨਾਲ ਲਾਉ। ਹੌਦੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 420 ਇੱਟਾਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੌਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਬਜਰੀ ਪਾ ਕੇ ਫਰਸ਼ ਲਾ ਦਿਉ ਹੌਦੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰੇ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ 6-6 ਇੰਚ ਦੇ ਕੁੱਲ੍ਹ 84 ਸੁਰਾਖ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਹੌਦੀ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹਵਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸੁਰਾਖ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਉ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਦੋ ਸੁਰਾਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਦੂਸਰੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਸੁਰਾਖ ਆਉਣ। ਸੁੱਕਣ ਉਪਰੰਤ ਹੌਦੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਗੋਬਰ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਲਿਪ ਦਿਉ। ਬਰਸਾਤ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੌਦੀ ਉੱਤੇ ਛੱਪਰ ਪਾ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਨਾਡੇਪ ਭਰਨ ਲਈ 5 ਡਰੰਮ ਪਾਣੀ, ਇੱਕ ਟੋਕਰਾ ਗੋਬਰ, ਇੱਕ ਟੋਕਰਾ ਰਾਖ ਅਤੇ ਦਸ ਟੋਕਰੇ ਫਸਲੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਅਤੇ ਲਗਪਗ ਇੰਨੀ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਡੇਪ ਭਰਨ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਹੇਠਾਂ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੌਦੀ ਭਰੋ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਹੌਦੀ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਭਰਨੀ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਖਾਦ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਵੇਗੀ।

ਪਹਿਲੀ ਭਰਾਈ

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੌਦੀ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਗੋਬਰ ਦਾ ਘੋਲ ਛਿੜਕ ਕੇ ਹੌਦੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿੱਲੀ ਕਰ ਲਉ।

ਪਹਿਲੀ ਤਹਿ: ਹੌਦੀ ਦੇ ਤਲੇ 'ਤੇ ਵਨਸਪਤਿਕ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਵਿਛਾ ਦਿਉ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 1 ਕਵਿੰਟਲ ਫਸਲੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਖਪ ਜਾਣਗੇ। 1 ਕਵਿੰਟਲ ਵਨਸਪਤਿਕ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਨਿੰਮ ਜਾਂ ਪਲਾਸ਼ ਦੇ 4 ਕਿੱਲੋ ਪੱਤੇ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪਹਿਲੀ ਤਹਿ ਵਿਛਾਉ।

ਸਿਉਂਕ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਰਹੇਗਾ ।

ਦੂਜੀ ਤਹਿ: 150 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 4 ਕਿੱਲੋ ਗੋਬਰ ਜਾਂ ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਦੀ 10 ਕਿੱਲੋ ਸੱਲਰੀ ਘੋਲ ਪਹਿਲੀ ਤਹਿ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਿੜਕ ਦਿਉ ਤਾਂ ਕਿ ਪੱਤਾ-ਪੱਤਾ ਗਿੱਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇ।

ਤੀਜੀ ਤਹਿ: ਹੁਣ ਗੋਮੂਤਰਯੁਕਤ ਪਰੰਤੂ ਛਾਣੀ ਹੋਈ 50 ਕਿੱਲੋ ਸੁੱਕੀ ਮਿੱਟੀ ਪੱਧਰੀ ਕਰਕੇ ਹੌਦੀ ਵਿਚਲੇ ਮਾਦੇ 'ਤੇ ਵਿਛਾ ਦਿਉ (ਉਪਰ ਦੱਸੀ ਸਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਜਾਉ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹੌਦੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉਪਰ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਝੋਪੜੀਨੁਮਾ ਅਕਾਰ ਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਹੁਣ ਇਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੌਦੀ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ 3 ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਜਮਾ ਦਿਉ ਅਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਗੋਬਰ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿੱਪ ਦਿਉ।

ਦੂਜੀ ਭਰਾਈ

ਪਹਿਲੀ ਭਰਾਈ ਦੇ 15-20 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੌਦੀ ਵਿਚਲੀ ਖਾਦ ਸਮੱਗਰੀ ਸੁੰਗੜ ਹੌਦੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ 8- 9 ਇੰਚ ਥੱਲੇ ਬੈਠ ਜਾਵੇਗੀ । ਹੁਣ ਫਿਰ ਪਹਿਲੀ ਭਰਾਈ ਵਾਂਗੂੰ ਵਨਸਪਤਿਕ ਪਦਾਰਥ, ਗੋਬਰ ਘੋਲ ਅਤੇ ਛਾਣੀ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਤਹਿਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਟਾਂਕੇ ਦੇ ਤਲੇ ਤੋਂ ਸਾਢੇ ਬਾਰਾਂ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਭਰ ਕੇ ਝੋਪੜੀਨੁਮਾ ਅਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਉੱਪਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ 3 ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਜਮਾ ਕੇ ਗੋਬਰ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਲਿੱਪ ਦਿਉ।

ਰੁੱਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪਹਿਲੀ ਭਰਾਈ ਦੀ ਮਿਤੀ ਦੇ 60 ਤੋਂ 120 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਹੌਦੀ ਵਿਚਲੇ ਮਾਦੇ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗੋਬਰ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਰਹੋ। ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਸੁਰਾਖਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕੋ ਤਾਂ ਕਿ ਹੌਦੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰੇੜਾਂ ਨਾ ਪੈਣ। ਘਾਹ ਉਗੇ ਤਾਂ ਪੁੱਟ ਦਿਉ। ਤਿਆਰ ਖਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਵਿੱਚ 35 ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਛਾਨਣੀ ਨਾਲ ਛਾਣ ਲਵੋ। ਤਿਆਰ ਖਾਦ ਵਿੱਚ 15-30 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੌਦੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 160 ਤੋਂ 175 ਘਣ ਫੁੱਟ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਟਨ ਛਣੀ ਹੋਈ ਤਿਆਰ ਖਾਦ ਅਤੇ 40-50 ਘਣ ਫੁੱਟ ਅੱਧ ਪੱਕੀ ਖਾਦ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਧ ਪੱਕੀ ਖਾਦ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵਨਸਪਤਿਕ ਮਾਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।

ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ: ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 3 ਤੋਂ 5 ਟਨ ਨਾਡੇਪ ਖਾਦ ਨਮੀਦਾਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਿਛਾ ਕੇ ਹਲਕਾ ਹਲ ਚਲਾ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿਉ। ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਹੋਰ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗੀ। ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਘੱਟ ਨਾਡੇਪ ਕੰਪੋਸਟ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫਸਲ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਪਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਉ ।ਇੱਕ ਹੌਦੀ ਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਖਾਦ 4- 5 ਏਕੜ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਭੂ-ਨਾਡੇਪ

ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਨਾਡੇਪ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭੂ ਨਾਡੇਪ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਨਾਡੇਪ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਸਤਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਤਹਿਤ ਨਾਡੇਪ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ:

ਜਮੀਨ ਉੱਤੇ ਅੱਧਾ ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾ, 12 ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ ਅਤੇ 5 ਫੁੱਟ ਚੌੜਾ ਟੋਇਆ ਬਣਾ ਲਉ। ਹੁਣ ਹੌਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਨਾਡੇਪ ਖਾਦ ਲਈ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਟੋਏ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਭੂ-ਨਾਡੇਪ ਭਰ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਗੋਬਰ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਲਿਪਾਈ ਕਰ ਦਿਉ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਇਸ ਉੱਪਰ ਗੋਬਰ ਦਾ ਘੋਲ ਛਿੜਕਦੇ ਰਹੋ। 3-4 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਮਦਾ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ।

ਮਟਕਾ ਖਾਦ

15 ਕਿੱਲੋ ਗੋਹੇ, 15 ਲਿਟਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਅਤੇ 15 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਅਤੇ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਗੁੜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੱਟੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਮੱਟੀ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖੱਦਰ ਦੇ ਬੋਰੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ 4 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿਉ। ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਟਕਾ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਤਿਆਰ ਖਾਦ ਨੂੰ 200 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕ ਦਿਉ। ਇੱਕ ਫਸਲ 'ਤੇ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਵਾਰ ਮਟਕਾ ਖਾਦ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਗੰਨਾ, ਕੇਲਾ ਅਤੇ ਹਲਦੀ ਦੀ ਫਸਲ 'ਤੇ 8 ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ।

ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੀ ਖਲ ਦੀ ਖਾਦ

ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਗੋਹੇ, ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ ਬੇਸਣ ਅਤੇ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਨਿੰਮ੍ਹ ਦੀ ਖਲ ਨੂੰ 20 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿਉ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਢਕ ਕੇ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਸਵੇਰ-ਸ਼ਾਮ ਸਿੱਧੇ ਹੱਥ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਰਹੋ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਪੁਣ ਕੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਫਸਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕੋ। ਇਹ ਖਾਦ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜੜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਅੰਡਿਆਂ ਦੀ ਖਾਦ: ਸੱਤ ਕੱਚੇ ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਰਤਬਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਉੱਪਰ 15-20 ਨਿੰਬੂਆਂ ਦਾ ਰਸ ਪਾ ਦਿਉ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ 10 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮਰਤਬਾਨ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖੋ। 10 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਅੰਡਿਆਂ ਭੰਨ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੈਂਟ ਦਿਉ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ 250 ਪੁਰਾਣਾ ਗੁੜ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੋਰ 10 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਰਤਬਾਨ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਉ।

ਹਰੀ ਖਾਦ: ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਹਰੀ ਖਾਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਖਾਸ ਕਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦਲਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਲੇ ਬੀਜ ਇੱਕ ਸਾਥ ਉਗਾ ਕੇ 45 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਾਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਾ ਮਾਦਾ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵਿੱਚ ਅਥਾਹ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹਰੀ ਖਾਦ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਬੀਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:

ਦੋ ਦਲੇ ਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂੰਗੀ, ਚੌਲੇ(ਰਵ੍ਹਾਂ), ਗੁਆਰਾ, ਜੰਤਰ, ਆਦਿ                              6 ਕਿੱਲੋ

ਇੱਕ ਦਲੇ ਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ, ਮੱਕੀ, ਝੋਨਾ ਆਦਿ                         3 ਕਿੱਲੋ

ਤੇਲ ਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੋਇਆ ਬੀਨ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਤਿਲ, ਦੇਸੀ ਕਪਾਹ ਆਦਿ              1 ਕਿੱਲੋ

ਉਪਰੋਕਤ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਬੀਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛਿੱਟੇ ਦੇਖੋ ਜਾਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਬੀਜ ਦਿਉ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਉੱਗੀ ਹਰੀ ਖਾਦ 45 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਇਸਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਾਹ ਦਿਉ। ਉਪਰੰਤ ਖੇਤ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰੋ। ਭਰਪੂਰ ਫਸਲ ਹੋਵੇਗੀ।

ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹਵਾ ਚੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਤੇਜੀ ਲਿਆਉਣਾ: ਜਿਆਦਾਤਰ ਦੋ ਦਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਦੀ 80 ਫੀਸਦੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚੋਂ ਖੁਦ-ਬ-ਖੁਦ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਇੱਕ ਦਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਰਾਈਜੋਬੀਅਮ ਅਤੇ ਅਜੈਟੋਬੈਕਟਰ ਕਲਚਰ ਨਾਲ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਨਿਮਨ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਜੈਵਿਕ ਕਲਚਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ।

ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ ਦੀ ਵਿਧੀ

ਅੱਧਾ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਦਾ ਘੋਲ ਬਣਾ ਕੇ 10-15 ਕਿੱਲੋ ਬੀਜਾਂ ਉੱਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਛਿੜਕਦੇ ਹੋਏ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੋਲਾ-ਪੋਲਾ ਮਲਦੇ ਜਾਉ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਦਾਣਾ ਗਿੱਲਾ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਘੋਲ ਵਿੱਖ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਪਿੱਛ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਾਉ ਤਾਂ ਕਿ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਬੀਜਾਂ ਉੱਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿਪਕ ਜਾਵੇ। ਉਪਚਾਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ ਫਰਸ਼ ਜਾਂ ਤ੍ਰਿਪਾਲ ਤੇ ਵਿਛਾ ਕੇ ਛਾਵੇਂ ਸੁਕਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਉ।

ਜੜ ਉਪਚਾਰ ਵਿਧੀ

20-25 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 4 ਕਿੱਲੋ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਪਨੀਰੀ ਤੋਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਡੁਬੋ ਕੇ ਰੱਖਣ ਉਪਰੰਤ ਤੁਰੰਤ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਉ।

ਭੂਮੀ ਉਪਚਾਰ ਵਿਧੀ

5 ਕਿੱਲੋ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਨੂੰ 50 ਕਿੱਲੋ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ 50 ਕਿੱਲੋ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਹੈਕਟੇਅਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਛਿੱਟਾ ਦਿਉ।

ਰਾਈਜੋਬੀਅਮ ਕਲਚਰ ਦੇ ਲਾਭ:

- ਰਾਈਜੋਬੀਅਮ ਦਾ ਟੀਕਾ ਲੱਗੀ ਫਸਲ ਆਮ ਫਸਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 25-30 ਫੀਸਦੀ ਜਿਆਦਾ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

- ਇਹਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਔਸਤਨ 40 ਤੋਂ 80 ਕਿੱਲੋ ਤੱਕ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 

- ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਰਮੋਨ ਇੰਡੋਲ ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

ਅਜੈਟੋਬੈਕਟਰ ਦੇ ਲਾਭ:

- ਅਜੈਟੋਬੈਕਟਰ ਦਾ ਟੀਕਾ ਲੱਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ 10 ਤੋਂ 20 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਝਾੜ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

- ਅਜੈਟੋਬੈਕਟਰ ਸਦਕੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ 10-15 ਕਿੱਲੋ ਤੱਕ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

- ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਰਮੋਨ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਦਾਰੇ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਹੋਏ ਆਈ.ਏ.ਐਸ. ਮਾਰਕਾ ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ ਹੀ ਇਸਤਮਾਲ ਕਰੋ। ਕਟੇ-ਫਟੇ ਅਤੇ ਮੁਨਿਆਦ ਲੰਘੀ ਵਾਲੇ ਕਲਚਰ ਨਾ ਖਰੀਦੋ। ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰਾਂ ਨੂੰ ਧੁੱਪ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਧੂੜ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਛਾਂਦਾਰ ਠੰਡੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਰੱਖੋ। ਜੀਵਾਣੂ ਖਾਦ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਜਾਂ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ 'ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਾ ਵਰਤੋਂ।

	ਜੀਵਾਣੂ ਕਲਚਰ	ਕਿਹੜੀ ਫਸਲ ਤੇ ਵਰਤੀਏ	ਪ੍ਰ੍ਯੋਗ	ਮਾਤਰਾ
1	ਰਾਈਜੋਬੀਅਮ	ਦਲਹਨ: ਅਰਹਰ, ਚਨਾ, ਮੂੰਗ, ਉੜਦ, ਚੌਲੇ, ਮੇਥੀ, ਗੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸੇਮ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਤੇ ਤਿਲਹਨ: ਸੋਇਆਬੀਨ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਾ: ਬਰਸੀਮ, ਲੂਸਣ, ਗੁਆਰਾ, ਚੌਲੇ ਆਦਿ ਹਰੀ ਖਾਦ: ਢੈਂਚਾ, ਸਣ ਆਦਿ ਰੁੱਖ: ਸੁਬਬੂਲ, ਟਾਹਣੀ, ਇਮਲੀ, ਅਮਲਤਾਸ਼	ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ       ਭੂਮੀ ਉਪਚਾਰ	150 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ     750 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ
2	ਅਜੈਟੋਬੈਕਟਰ	ਅਨਾਜ: ਕਣਕ, ਜੌਂ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ, ਮੱਕੀ, ਝੋਨਾ ਤਿਲਹਨ: ਸਰੋਂ, ਤਿਲ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਨਗਦੀ ਫਸਲਾਂ: ਨਰਮਾ, ਕਪਾਹ, ਗੰਨਾ, ਜੂਟ ਬਾਗਵਾਨੀ: ਕੇਲਾ, ਅੰਗੂਰ, ਪਪੀਤਾ, ਤਰਬੂਜ, ਖਰਬੂਜਾ ਸਬਜੀਆਂ: ਪਿਆਜ, ਲਸਣ, ਆਲੂ, ਟਮਾਟਰ, ਗੋਭੀ, ਭਿੰਡੀ, ਟਿੰਡੇ, ਮਿਰਚ ਆਦਿ।	ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ       ਜੜ੍ਹ ਉਪਚਾਰ ਅਤੇ   ਭੂਮੀ ਉਪਚਾਰ	300 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ     900 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 900 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ
3	ਪੀ ਐਸ ਬੀ ਪੀ ਐਸ ਐਮ	ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ‘ਤੇ	ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ,   ਜੜ ਉਪਚਾਰ ਅਤੇ   ਭੂਮੀ ਉਪਚਾਰ	10-15 ਕਿੱਲੋ ਬੀਜਾਂ ਲਈ 200 ਗ੍ਰਾਮ 4 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ 5 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ
4	ਨੀਲ ਹਰਿਤ ਕਾਈ	ਝੋਨੇ ‘ਚ	ਲਵਾਈ ਦੇ 4-5 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 5-6 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਪਾਣੀ ਸੁੱਕ ਜਾਣ ‘ਤੇ	10 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ

ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਚਮਤਕਾਰੀ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਮਾਉ

 

ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕਦੇ ਪੀਲੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਸਗੋਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਰੀ-ਕਚਾਰ ਅਤੇ ਟਹਿਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 1 ਡਰੰਮ ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਫਸਲ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-

ਸਮਾਨ

ਦੇਸੀ ਗਾਂ/ਮੱਝ ਦਾ ਤਾਜਾ ਗੋਹਾ                           60 ਕਿੱਲੋ

ਪੁਰਾਣਾ ਗੁੜ                                             03 ਕਿੱਲੋ

ਬੇਸਣ                                                    01 ਕਿੱਲੋ

ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ                                             200 ਗ੍ਰਾਮ

ਪਾਣੀ                                                    150 ਲਿਟਰ

ਵਿਧੀ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 3-4 ਕਿੱਲੋ ਗੋਹੇ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਲਦੇ ਹੋਏ ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਬੇਸਣ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਗੋਹੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੁੜ ਸਮੇਤ 150 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦਿਓ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਖੱਦਰ ਦੀ ਬੋਰੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਕੇ ਛਾਂਵੇਂ ਰੱਖ ਦਿਓ। 48 ਘੰਟਿਆਂ 'ਚ ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

 

ਗੁੜਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੰਪੋਸਟ

ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੰਪੋਸਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਰਦਾਰ ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਹੈ। ਇਹ ਜਿੱਥੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡੀ.ਏ.ਪੀ. ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਦੇ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ। ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੰਪੋਸਟ ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

ਸਮਾਨ

ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ                                        ਇੱਕ ਡਰੰਮ

ਖੁਸ਼ਕ ਰੂੜੀ                                              10 ਕੁਇੰਟਲ

ਵਿਧੀ: ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਕਹੀ ਨਾਲ ਕੱਢੀ ਰੂੜੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਕਸ ਕਰ ਦਿਓ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ 15 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਧੁੱਪ-ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਓ। 15 ਦਿਨਾਂ ਉਪਰੰਤ ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੰਪੋਸਟ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਪਾਣੀ ਮੂਹਰੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 50 ਕਿੱਲੋ ਗੁੜ ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਛਿੱਟਾ ਦਿਓ। ਭਰਪੂਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।