ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਰੁੱਖ ਲਾਓ: ਰੁੱਖ ਭੂਮੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁੱਖ ਭੋਂ ਖੋਰ ਵੀ ਰੋਕਦੇ ਹਨ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭੂ-ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਖੁੱਲੇ ਮਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਖ਼ਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਲੱਕੜੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨੀ ਅਤੇ ਬਾਲਣ ਦਾ ਵੀ ਸਾਧਨ ਬਣੇਗੀ। ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਰੁੱਖ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਦਰਅਸਲ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਪੱਧਤੀ ਨੇ ਕੀਟਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਔਜਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਥਮਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਉਹਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਜੈਵਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਰੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸੰਸਾਧਨ ਹਨ ।ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ 'ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਆ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪੰਛੀ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਦੁਆਲੇ ਕਾਫੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਰੁੱਖ ਲਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿਵਾਸ ਅਤੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।

ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਛੱਪੜ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਓ: ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਛੱਪੜ/ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਓ ।ਜਿਸ

ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੱਪੜ ਦੀ ਗਾਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਖੇਤ ਦੀ ਕਾਇਆਕਲਪ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਅਦਭੁੱਤ ਨੁਸਖਾ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੂਖਮ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਗਾਦ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਕਾਰਗਰ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਗਾਦ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਦੀ ਨਮੀ ਅਤੇ ਹਵਾ

ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਤਾਲਾਬ ਜਾਂ ਛੱਪੜ ਦੀ ਗਾਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਘੱਟ ਖਰਚੇ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਲੈਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਲਬ ਦੀ ਗਾਦ ਜਰੂਰ ਪਾਉਣ।

ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ: ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਦੀਨ ਵੀ ਉੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਕਿਸਾਨ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜਹਿਰਾਂ ਛਿੜਕ ਨਦੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਲਤ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਜਿੱਥੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਬਣਤਰ 'ਤੇ ਉਲਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧੜਾਧੜ ਲੂਲੇ-ਲੰਗੜੇ ਅਤੇ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚੇ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਤਮਾਹੇ-ਅਠਮਾਹੇ ਬੱਚੇ ਥੋਕ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਇਸ ਲਈ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਥੈਲੀ 'ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸੁਕਰਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਫੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨੁਕਸਾਨੇ ਹੋਏ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉੱਪਰ ਵਰਣਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੁਡਾਈ ਕਰਕੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚਕੋਟੀ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੋ: ਮਿਸ਼ਰਤ ਫਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਕਦਮ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਏਕਲ ਫਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਹਿਤ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਫਸਲ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੂਸਰੀ ਫਸਲ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਘਾਟੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਫਾਇਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਫਸਲ ਦਾ ਭਾਅ ਘੱਟ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਫਸਲ ਉਸ ਘਾਟੇ ਦੀ

ਅਧਿਆਇ 1

ਸਮਗਰ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜਮੀ ਹੈ। ਉਸਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀਟ ਪਨਪਦੇ ਕਿਉਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਕੀ ਹੈ। ਸਮਗਰ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਇਸੇ ਸਮਝ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਕਈ ਪੜਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਪੜਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਆਓ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਸਮਝੀਏ: ਕੀਟ ਆਪਣੀ ਬਾਲਗ ਅਵਸਥਾ ਪਤੰਗੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਡੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਪਤੰਗੇ ਤੋਂ ਅੰਡਾ, ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਲਾਰਵਾ ਅਰਥਾਤ ਸੁੰਡੀ ਅਤੇ ਲਾਰਵੇ ਤੋਂ ਪਿਊਪਾ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਨਾ, ਫੁੱਲ, ਫਲ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟ ਉਪਰ ਦੱਸੀਆਂ ਚਾਰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਊਪਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।

ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜੇ ਕੀਟ ਤੇ ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰਨਗੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਭਿਆਨਕ ਕੀਟ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪਏ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਪਿਊਪੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਤਹ ਕੇ ਆ ਕੇ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸੁੱਕੀ ਡੂੰਘੀ ਵਹਾਈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮਾਂ: ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਮਈ-ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਜਮੀਨ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਪਏ ਹੋਏ ਪਿਊਪੇ(ਕੈਪਸੂਲ ਨੁਮਾ ਉਹ ਕਵਚ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦੇ ਪਤੰਗੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ) ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਛੀ ਚੁਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਖ਼ਤ ਧੁੱਪ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ 2 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ: ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ- ਅੰਦਰ ਸਮੂਹ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮ 7 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਤੰਗੇ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਕੇ ਸੜ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 20 ਫੀਸਦੀ ਕੀਟ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀ ਅਕਾਰ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਖੜੇ ਕਰਨਾ: ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਪੰਛੀ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਨਭਾਉਂਦੀ ਖੁਰਾਕ। ਸੋ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਉਚਿੱਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਕੰਮ ਪੰਛੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰ ਦੇਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਟੀ ਅੱਖਰ ਵਰਗੇ ਅੱਠ ਦਸ ਵਰਡ ਪਰਚਰ ਅਰਥਾਤ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਢਾਂਚੇ ਖੜੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਪਰ ਪੰਛੀ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਸਕਣ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁੰਡੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਹਾਇਕ ਬਣਨ।

ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਲਾਉਣੇ: ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਵੀ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਫੈਰੋਮੋਨ ਟਰੈਪ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਕੈਪਸੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਗੰਧ ਕਾਰਨ ਨਰ ਪਤੰਗੇ ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਪਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਦੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਫੈਰੋਮੋਨ ਕੈਪਸੂਲ 15 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਰ ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਪਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਣ ਕਾਰਨ ਮਾਦਾ ਪਤੰਗੇ ਅੰਡੇ ਦੇਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਨਰ ਪਤੰਗਾ 500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਾਦਾ ਪਤੰਗਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।