ਅਣਡਿਠਾ ਰਸਦਾਤਾ

ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਅਧਖੁੱਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ, ਹਾਇ

ਮੇਰੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਅਧਮੀਟਿਆਂ ਨੂੰ

ਛੁਹ ਗਿਆ ਨੀ, ਲਗ ਗਿਆ ਨੀ,

ਕੌਣ ਕੁਛ ਲਾ ਗਿਆ?

ਸ੍ਵਾਦ ਨੀ ਅਗੰਮੀ ਆਯਾ

ਰਸ ਝਰਨਾਟ ਛਿੜੀ,

ਲੂੰ ਲੂੰ ਲਹਿਰ ਉਠਿਆ

ਤੇ ਕਾਂਬਾ ਮਿੱਠਾ ਆ ਗਿਆ।

ਹੋਈ ਹਾਂ ਸੁਆਦ ਸਾਰੀ,

ਆਪੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਆਪ ਵਾਰੀ

ਰਸ-ਭਰੀ ਵਾਰੀ,- ਹੋਈ

ਸ੍ਵਾਦ ਸਾਰੇ ਧਾ ਗਿਆ।

ਹਾਇ, ਦਾਤਾ ਦਿੱਸਿਆ ਨਾ

ਸ੍ਵਾਦ ਜਿਨ੍ਹੇ ਦਿੱਤਾ ਐਸਾ,

ਦੇਂਦਾ ਰਸਦਾਨ ਦਾਤਾ

ਆਪਾ ਕਿਉਂ ਲੁਕਾ ਗਿਆ?   ੧.

ਸਮਾਂ

ਰਹੀ ਵਾਸਤੇ ਘੱਤ

'ਸਮੇਂ' ਨੇ ਇਕ ਨ ਮੰਨੀ,

ਫੜ ਫੜ ਰਹੀ ਧਰੀਕ

'ਸਮੇਂ' ਖਿਸਕਾਈ ਕੰਨੀ,

ਕਿਵੇਂ ਨ ਸੱਕੀ ਰੋਕ

ਅਟਕ ਜੋ ਪਾਈ ਭੰਨੀ,

ਤਿੱਖੇ ਅਪਣੇ ਵੇਗ

ਗਿਆ ਟਪ ਬੰਨੇ ਬੰਨੀ,

ਹੋ! ਅਜੇ ਸੰਭਾਲ ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ

ਕਰ ਸਫ਼ਲ ਉਡੰਦਾ ਜਾਂਵਦਾ,

ਇਹ ਠਹਿਰਨ ਜਾਚ ਨ ਜਾਣਦਾ

ਲੰਘ ਗਿਆ ਨ ਮੁੜਕੇ ਆਂਵਦਾ।        २.

ਤ੍ਰੇਲ ਤੁਪਕਾ

ਮੋਤੀ ਵਾਂਙੂ ਡਲ੍ਹਕਦਾ

ਤੁਪਕਾ ਇਹ ਜੋ ਤੇਲ,

ਗੋਦੀ ਬੈਠ ਗੁਲਾਬ ਦੀ

ਹਸ ਹਸ ਕਰਦਾ ਕੇਲ,

ਵਾਸੀ ਦੇਸ਼ ਅਰੂਪ ਦਾ

ਕਰਦਾ ਪ੍ਯਾਰ ਅਪਾਰ,

ਰੂਪਵਾਨ ਹੈ ਹੋ ਗਿਆ

ਪ੍ਯਾਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚਾਲ,

ਅਰਸ਼ੀ ਕਿਰਨ ਇਕ ਆਵਸੀ

ਲੈਸੀ ਏਸ ਲੁਕਾਇ,

ਝੋਕਾ ਮਤ ਕੁਈ ਪੌਣ ਦਾ

ਦੇਵੇ ਧਰਤ ਗਿਰਾਇ।

ਨਿੱਤ ਪ੍ਯਾਰ ਖਿਚ ਲ੍ਯਾਂਵਦਾ

ਕਰੇ ਅਰੂਪੋਂ ਰੂਪ,

ਅਰਸ਼ੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਹੈ ਕੁਈ

ਨਿਤ ਫਿਰ ਕਰੇ ਅਰੂਪ।     ३.

ਵਲਵਲਾ

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਚਿਆਈਆਂ ਉਤੋਂ

ਬੁੱਧੀ ਖੰਭ ਸਾੜ ਢੱਠੀ

ਮੱਲੋ ਮੱਲੀ ਓਥੇ ਦਿਲ

ਮਾਰਦਾ ਉਡਾਰੀਆਂ,

ਪ੍ਯਾਲੇ ਅਣਡਿੱਠੇ ਨਾਲ

ਬੁੱਲ੍ਹ ਲਗ ਜਾਣ ਓਥੇ

ਰਸ ਤੇ ਸਰੂਰ ਚੜ੍ਹੇ

ਝੂਮਾਂ ਆਉਣ ਪ੍ਯਾਰੀਆਂ,

'ਗ੍ਯਾਨੀ' ਸਾਨੂੰ ਹੋੜਦਾ ਤੇ

'ਵਹਿਮੀ ਢੋਲਾ' ਆਖਦਾ ਏ :-

'ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਾਈਆਂ

ਬੁੱਧੋਂ ਪਾਰ ਤਾਰੀਆਂ।'

"ਬੈਠ ਵੇ ਗਿਆਨੀ! ਬੁੱਧੀ-

ਮੰਡਲੇ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿਚ

'ਵਲਵਲੇ ਦੇ ਦੇਸ਼' ਸਾਡੀਆਂ

ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਯਾਰੀਆਂ।”     ੪.

ਚੜ੍ਹ ਚੱਕ ਤੇ ਚੱਕ ਘੁਮਾਨੀਆਂ

ਚੜ੍ਹ ਚੱਕ ਤੇ ਚੱਕ ਘੁਮਾਨੀਆਂ,

ਮਹੀਂਵਾਲ ਤੋਂ ਸਦਕੇ (ਪਈ) ਜਾਨੀਆਂ,

ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਦਲਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਰਸ਼ ਬਨਾਨੀਆਂ,

ਉਤੇ ਨਾਚ ਰੰਗੀਲੜੇ ਪਾਨੀਆਂ,

 

ਬਾਜੀ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਾਨੀਆਂ,

ਖਿੜ ਖਿੜ ਹੱਸਨੀਆਂ ਓਨੂੰ ਸ਼ਰਮਾਨੀਆਂ,

ਤਾਰੇ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗੁੰਦਾਨੀਆਂ,

ਚੰਦ ਮੱਥੇ ਤੇ ਚਾ ਲਟਕਾਨੀਆਂ,

 

ਨੀਲੇ ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਠੁਮਕਦੀ ਜਾਨੀਆਂ,

ਮੀਂਹ ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਪਈ ਵਸਾਨੀਆਂ,

'ਜਿੰਦ-ਕਣੀਆਂ' ਦੀ ਲੁੱਟ ਲੁਟਾਨੀਆਂ,

 'ਅਰਸ਼ੀ-ਪੀਂਘ' ਕਮਾਨ ਬਨਾਨੀਆਂ,

 

ਰੰਗ ਰੂਪ ਦੇ ਤੀਰ ਵਸਾਨੀਆਂ,

ਨੂਰ ਅੱਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨੀਆਂ,

ਨੂਰੋ ਨੂਰ ਹੁਵੰਦੜੀ ਜਾਨੀਆਂ,

ਨੂਰ ਨੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਈ ਲਾਨੀਆਂ।       ੫.

ਟੁਕੜੀ ਜਗ ਤੋਂ ਯਾਰੀ

ਅਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚ 'ਕੁਦਰਤ ਦੇਵੀ'

ਸਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਈ,

‘ਹੁਸਨ-ਮੰਡਲ’ ਵਿਚ ਖੜੀ ਖੇਡਦੀ

ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਛਹਿਬਰ ਲਾਈ।

ਦੌੜੀ ਨੇ ਇਕ ਮੁਠ ਭਰ ਲੀਤੀ

ਇਸ ਵਿਚ ਕੀ ਕੀ ਆਇਆ:-

ਪਰਬਤ, ਟਿੱਬੇ ਅਤੇ ਕਰੇਵੇ*

ਵਿਚ ਮੈਦਾਨ ਸੁਹਾਇਆ।

ਚਸ਼ਮੇ, ਨਾਲੇ, ਨਦੀਆਂ, ਝੀਲਾਂ

ਨਿੱਕੇ ਜਿਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ,

ਠੰਢੀਆਂ ਛਾਵਾਂ, ਮਿੱਠੀਆਂ ਹ੍ਵਾਵਾਂ,

ਬਨ ਬਾਗਾਂ ਜਿਹੇ ਸੁੰਦਰ,

ਬਰਫ਼ਾਂ, ਮੀਂਹ, ਧੁੱਪਾਂ ਤੇ ਬੱਦਲ

ਰੁੱਤਾਂ ਮੇਵੇ ਪ੍ਯਾਰੇ,

ਅਰਸ਼ੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਾਰੇ ਆਏ

–––––––––––––––––

੧. ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਉਚੇਰੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੱਧਰਾਂ ਨੂੰ ਕਰੇਵਾ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਉਸ ਮੁੱਠੀ ਵਿਚ ਸਾਰੇ।

ਸੁਹਣੀ ਨੇ ਅਸਮਾਨ ਖੜੋਕੇ

ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਤਕਾ ਕੇ,

ਇਹ ਮੁੱਠੀ ਖੁਹਲੀ ਤੇ ਸੁਟਿਆ

ਸਭ ਕੁਝ ਹੇਠ ਤਕਾ ਕੇ।

ਜਿਸ ਥਾਵੇਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਕੇ

ਇਹ ਮੁਠ ਡਿੱਗੀ ਸਾਰੀ-

ਓਸ ਥਾਉਂ 'ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਣ ਗਿਆ

ਟੁਕੜੀ ਜਗ ਤੋਂ ਨ੍ਯਾਰੀ।

ਹੈ ਧਰਤੀ ਪਰ 'ਛੁਹ ਅਸਮਾਨੀ'

ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿਚ ਲਿਸ਼ਕੇ,

ਧਰਤੀ ਦੇ ਰਸ, ਸ੍ਵਾਦ, ਨਜ਼ਾਰੇ,

'ਰਮਜ਼ ਅਰਸ਼' ਦੀ ਕਸਕੇ।   ੬.

ਇੱਛਾਬਲ ਦੇ ਚਨਾਰ ਤੇ ਨੂਰਜਹਾਂ

ਕਿਸੇ ਸੁੰਦਰੀ ਦੇ ਹਥ ਲਾਉਣ ਤੇ -

ਤੇਰੇ ਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਵੇਰ ਆ

ਹੱਥ ਅਸਾਨੂੰ ਲਾਏ,

ਪ੍ਯਾਰ ਲੈਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰ ਆਵੇ

ਉਛਾਲ ਕਲੇਜਾ ਖਾਏ,-

ਪਰ ਉਹ ਪ੍ਯਾਰ ਸੁਆਦ ਨ ਵਸਦਾ

ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਹਥ ਅੰਦਰ,

ਨੂਰ ਜਹਾਂ! ਜੋ ਛੁਹ ਤੇਰੀ ਨੇ

ਸਾਨੂੰ ਲਾਡ ਲਡਾਏ।         ੭.

 

ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ

ਜਿੱਕੁਰ ਰੁਲਦੇ ਸੇਬ ਤੇ ਨਸ਼ਪਾਤੀਆਂ

ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੀਕਰ ਰੁਲ ਰਹੀ

ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿਚ ਖ਼ਾਕ ਲੀਰਾਂ ਪਾਟੀਆਂ,

ਜਿੰਕੁਰ ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬ ਟੁੱਟਾ ਢਹਿ ਪਵੇ

ਮਿੱਟੀ ਘੱਟੇ ਵਿਚ ਹੋਇ ਨਿਮਾਨੜਾ।    ੮.

ਫੁੱਲਰ *

ਫੁੱਲਰ ਤੇਰਾ ਖੁਲ੍ਹਾ ਨਜ਼ਾਰਾ

ਵੇਖ ਵੇਖ ਦਿਲ ਠਰਿਆ,

ਖੁੱਲ੍ਹਾ, ਵੱਡਾ, ਸੁਹਣਾ, ਸੁੱਚਾ,

ਤਾਜਾ, ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ

ਸੁੰਦਰਤਾ ਤਰ ਰਹੀ ਤੈਂ ਉਤੇ

ਖੁਲ੍ਹ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲੈਂਦੀ

ਨਿਰਜਨ ਫਥਨ ਕੁਆਰੀ ਰੰਗਤ

ਰਸ ਅਨੰਤ ਦਾ ਵਰਿਆ। ੯.

 

ਬੀਜ ਬਿਹਾੜੇ ਦੇ ਬੁੱਢੇ ਚਨਾਰ ਨੂੰ - -

ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਹੋ ਬੁੱਢੇ ਬਾਬੇ!

ਕਿਤਨੇ ਗੋਦ ਖਿਡਾਏ ?

ਕਿਤਨੇ ਆਏ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠੇ?

ਕਿਤਨੇ ਪੂਰ ਲੰਘਾਏ? ৭০.

–––––––––––––––

* ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਝੀਲ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਿਹਲਮ ਇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਦੂਜਿਓਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।

 

ਵੈਰੀ ਨਾਗ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਝਲਕਾ

ਵੈਰੀ ਨਾਗ! ਤੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਝਲਕਾ

ਜਦ ਅਖੀਆਂ ਵਿਚ ਵਜਦਾ,

ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਾਦਰ ਦਾ ਜਲਵਾ

ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਇਕ ਸਿਜਦਾ,

ਰੰਗ ਫੀਰੋਜ਼ੀ, ਝਲਕ ਬਲੌਰੀ,

ਡਲ੍ਹਕ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੀ

ਰੂਹ ਵਿਚ ਆ ਆ ਜਜ਼ਬ ਹੋਇ

ਜੀ ਵੇਖ ਵੇਖ ਨਹੀਂ ਰਜਦਾ।

ਨਾ ਕੁਈ ਨਾਦ ਸਰੋਦ ਸੁਣੀਵੇ

ਫਿਰ ਸੰਗੀਤ-ਰਸ ਛਾਇਆ,

ਚੁੱਪ ਚਾਨ ਪਰ ਰੂਪ ਤਿਰੇ ਵਿਚ

ਕਵਿਤਾ ਰੰ ਗ ਜਮਾਇਆ,

ਸਰਦ ਸਰਦ ਪਰ ਛੁਹਿਆਂ ਤੈਨੂੰ

ਰੂਹ ਸਰੂਰ ਵਿਚ ਆਵੇ,

ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ ਅਡੋਲ ਸੁਹਾਵੇ!

ਤੈਂ ਕਿਹਾ ਜੋਗ ਕਮਾਇਆ ? ৭৭.

ਕੋਈ ਹਰਿਆ ਬੂਟ ਰਹਿਓ ਰੀ

ਮੀਂਹ ਪੈ ਹਟਿਆਂ ਤਾਰ ਨਾਲ ਇਕ

ਤੁਪਕਾ ਸੀ ਲਟਕੰਦਾ,

ਡਿਗਦਾ ਜਾਪੇ ਪਰ ਨਾ ਡਿੱਗੇ

ਪੁਛਿਆਂ ਰੋਇ ਸੁਣੰਦਾ;

'ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਸਾਥੀ

    ਕੱਠੇ ਹੋ ਸਾਂ ਆਏ,

"ਕਿਤ ਵਲ ਲੋਪ ਯਾਰ ਓ ਹੋਏ

ਮੈਂ ਲਾ ਨੀਝ ਤਕੰਦਾ।"       १२.

 

ਮਹਿੰਦੀ

ਸੱਜਣ ਦੇ ਹੱਥ ਲਗੀ ਹੋਈ - -

ਆਪੇ ਨੀ ਅਜ ਰਾਤ ਸਜਨ ਨੇ

ਸਾਨੂੰ ਫੜ ਘੁਟ ਰਖਿਆ,

'ਵਸਲ ਮਾਹੀ ਦਾ, ਮਿਹਰ ਮਾਹੀ ਦੀ

 ਅੱਜ ਅਸਾਂ ਨੇ ਲਖਿਆ,-

ਜਿੰਦੜੀ ਸਾਡੀ ਅੰਗ ਸਮਾ ਲਈ

    ਵੇਖ ਵੇਖ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇ:

ਕਿਉਂ ਸਹੀਓ! ਕੋਈ ਸ੍ਵਾਦ ਸਜਨ ਨੇ

ਛੁਹ ਸਾਡੀ ਦਾ ਬੀ ਚਖਿਆ?          ੧੩.

ਭੁੱਲ ਚੁਕੀ ਸਭ੍ਯਤਾ

ਪੰਡਤਾਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ

'ਸਤਿਕਾਰ-ਲਵੇ' ਦਿਸ ਆਂਵਦੀ,

ਇੱਜ਼ਤਦਾਰ ਅਮੀਰ

ਪਹਿਰਾਵਾ ਉਸ ਸੋਹਿਣਾ

ਵਰੀ ਹਯਾ ਦੇ ਨਾਲ

ਸੁੰਦਰਤਾ ਉਸ ਫਬ ਰਹੀ,

ਫਿਰਦੀ ਖੁੱਲੇ ਹਾਲ-

ਸੰਗ ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਲਾਜ ਹੈ।

ਤੁਰ ਫਿਰ ਰਹੀ ਤਸਵੀਰ

ਕਿਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ;

ਜਦ ਹੋਸੀ ਕਸ਼ਮੀਰ

ਸਭ੍ਯ, ਪ੍ਰਾਬੀਨ, ਸੁਤੰਤਰਾ। १४.

ਵਿਛੁੜੀ ਰੂਹ

ਵੇ ਮਾਹੀਆ! ਗਲੇ ਤੇਰੇ ਗਾਨੀਆਂ

ਰੋਵਾਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ

ਕੁਮਲਾਨੀ ਜਾਨੀ ਆਂ!        १५.

 

ਨਵਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ

ਮੈਂ ਰੁੰਨੀ ਮੈਂ ਰੁੰਨੀ ਵੇ ਲੋਕਾ!

ਮੀਂਹ ਜਿਉਂ ਛਹਿਬਰ ਲਾਏ:

ਟੁਰੀ ਵਿਦਸਥਾਂ ਡਲ ਭਰ ਆਏ

ਤੇ ਫੁੱਲਰਾਂ ਉਮਡ ਉਮਡਾਏ:-

ਆਪਾ ਹੇਠ ਵਿਛਾਕੇ ਸਹੀਓ !

ਅਸਾਂ ਨਵਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਣਾਯਾ,

ਗਾਓ ਸੁਹਾਗ ਨੀ ਸਹੀਓ!

ਸੁਹਣਾ ਕਦੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਚਲ ਆਏ।   ੧੬.

––––––––––––

*੧. ਜਿਹਲਮ ਨਦੀ।        ੨. ਸਿਰੀ ਨਗਰ ਦੀ ਝੀਲ।

੩. ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਝੀਲ।

ਵਿਛੋੜਾ ਵਸਲ

ਸਾਬਣ ਲਾ ਲਾ ਧੋਤਾ ਕੋਲਾ,

ਦੁੱਧ ਦਹੀਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ,

ਖੁੰਬ ਚਾੜ੍ਹ ਰੰਗਣ ਭੀ ਧਰਿਆ

ਰੰਗ ਨ ਏਸ ਵਟਾਇਆ;

ਵਿੱਛੁੜ ਕੇ ਕਾਲਖ ਸੀ ਆਈ

ਬਿਨ ਮਿਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਲਹਿੰਦੀ:

ਅੰਗ ਅੱਗ ਦੇ ਲਾਕੇ ਵੇਖੋ

ਚੜ੍ਹਦਾ ਰੂਪ ਸਵਾਇਆ। ੧੭.

ਹੋਸ਼ ਮਸਤੀ

ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕੀਕੂੰ ਹੋਇਆ

ਖਪ ਖਪ ਮਰੇ ਸਿਆਣੇ,-

ਓਸੇ ਰਾਹ ਪਵੇਂ ਕਿਉਂ ਜਿੰਦੇ !

ਜਿਸ ਰਾਹ ਪੂਰ ਮੁਹਾਣੇ,।

ਭਟਕਣ ਛੱਡ, ਲਟਕ ਲਾ ਇੱਕੋ

ਖੀਵੀ ਹੋ ਸੁਖ ਮਾਣੀਂ,

ਹੋਸਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਸਤੀ ਚੰਗੀ

ਰਖਦੀ ਸਦਾ ਟਿਕਾਣੇ ।      १੮.

ਰੌਸ਼ਨ ਆਰਾ (ਸਮਾਧ 'ਚੋਂ)

ਕਿਉਂ ਜਚਦੇ* ਹਨ ਕਦਮ ਤੁਸਾਡੇ

ਬਾਗ਼ ਅਸਾਡਾ ਵੜਦੇ ?

ਅਰਜ ਨ ਕਰਦੇ, ਮੰਗ ਨ ਮੰਗਦੇ,

ਪੱਲਾ ਅਸੀਂ ਨ ਫੜਦੇ,

ਖ਼ਾਕ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਖ਼ਾਕ ਹੋ ਗਏ

ਹੈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਇਕ ਬਾਕੀ,

ਭਲਾ ਜਿ ਸਾਡੀ ਯਾਦ` ਕਦੇ ਇਹ

ਦਿਲ ਤੁਹਾਡੇ ਮੁੜ ਜੜਦੇ।   ੧੯.

ਰੌਸ਼ਨ ਆਰਾ ਯਾਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ :-

ਮੇਰੀ ਕਬਰ ਉਦਾਲੇ ਕੁਦਰਤ

ਬਾਗ਼ ਸੁਹਾਵਾ ਲਾਇਆ,-

ਬਾਗ਼ ਸੈਰ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਈ ਆਵੇ

ਕਬਰੋਂ ਪਰੇ ਰਹਾਇਆ, -

ਲੋਥ ਨਹੀਂ ਵੇ ਲੋਕੋ! ਮੈਂ ਹਾਂ

ਕਿਉਂ ਜਚਦੇ* ਤੇ ਹਟਦੇ ?

ਫੁਲ, ਫਲ਼, ਫਲੀ, ਕਲੀ ਤੇ ਪੱਤੇ

ਮਹੀਓਂ ਰੂਪ ਵਟਾਇਆ। २०.

––––––––––––––

* ਜਚਦੇ ਝਕਦੇ। ਇਹ 'ਜਚਦੇ ਸ਼ਬਦ ਇਸੇ ਅਰਥ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਮਤਕਾਰ (ਪੂਰਬਾਰਧ) ਦੇ ਪੰਨਾ ੫੧੧ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਸਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ।

ਦਰਂਦ ਦੇਖ ਦੁਖ ਆਂਦਾ

ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਦੁਖ ਦੇਖ ਦੇਖ ਦਿਲ

ਦਬਦਾ ਦਬਦਾ ਜਾਂਦਾ,

ਅੰਦਰਲਾ ਪੰਘਰ ਵਗ ਟੁਰਦਾ

ਨੈਣੋਂ ਨੀਰ ਵਸਾਂਦਾ;

ਫਿਰ ਵੀ ਦਰਦ ਨ ਘਟੇ ਜਗਤ ਦਾ

ਚਾਹੇ ਆਪਾ ਵਾਰੋ,

ਪਰ ਪੱਥਰ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ

ਦਰਦ ਦੇਖ ਦੁਖ ਆਂਦਾ।     २१.

ਕਿੱਕਰ

{ਕਿੱਕਰ ਦਾ ਅਟੰਕ ਰਹਿਣੇ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਿਛ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਤਰੰਗ ਮਾਨੋ ਇਉਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:-}

ਕੱਢ ਸਿਰੀ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਟੁਰਿਆ

ਵੱਲ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਜਾਵਾਂ,

ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਤੱਕਾਂ ਰੱਬ ਵੰਨੇ,

 ਝਾਤਿ ਨਾ ਹੋਰਥੇ ਪਾਵਾਂ ।

ਸ਼ਹਿਰ ਗਿਰਾਂ ਮਹਿਲ ਨਹੀਂ ਮਾੜੀ

ਕੁੱਲੀ ਢੱਕ ਨ ਭਾਲਾਂ,

 ਮੀਂਹ ਹਨੇਰੀ ਗੜੇ ਧੁੱਪ ਵਿਚ

ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਦਿਨ ਘਾਲਾਂ।

ਲੋ ਅਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਾਲੀ ਵੰਨੇ

ਹੋਰ ਲਾਲਸਾ ਨਾਹੀਂ,

ਗਿੱਠ ਥਾਉਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਲੀਤੀ

ਵਧਾ, ਟਿਕਾਂ, ਇਸ ਮਾਹੀਂ।

ਫੁੱਲਾਂ, ਫਲਾਂ, ਖਿੜਾਂ, ਰਸ ਚੋਵਾਂ

ਰਹਿ ਅਛੋਤ ਟੁਰ ਜਾਵਾਂ,

ਕੁੱਲੀ, ਗੁੱਲੀ, ਜੁੱਲੀ, ਦੁਨੀਆਂ!

ਬਿਨ ਮੰਗੇ ਮਰ ਜਾਵਾਂ।

ਮੀਂਹ ਦਾ ਪੀਵਾਂ ਪਾਣੀ ਦੁਨੀਆਂ

ਪੌਣ ਭੁੱਖ ਕੇ ਜੀਵਾਂ,

ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਸਥਿਤ ਮੈਂ ਜੋਗੀ

ਸਦੀਆਂ ਇਵੇਂ ਟਿਕੀਵਾਂ।

बेशं ਛੇੜ ਕਰਾਵਾਂ ਨਾਹੀਂ

ਹਾਂ ਵਿਰਕਤ ਨਿਰਗੁਨੀਆਂ,

ਮੇਰੇ ਜੋਗਾ ਬੀ ਤੈਂ ਪੱਲੇ

ਹਾਇ, ਕੁਹਾੜਾ, ਦੁਨੀਆ!    २२.

ਕੇਲੋਂ ਦੇ ਗਲ ਲਗੀ ਵੇਲ

ਦਿਉਦਾਰ ਚੀੜ ਆਦਿ ਦੀ ਭਾਂਤ ਵਿਚੋਂ ਪਹਾੜ ਵਿਚ ਇਕ ਨੂੰ ਕੋਲੋਂ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵੇਲ ਇਸ ਪਰ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਇਕ ਅਯਾਲੀ ਵੇਲ ਤੋੜ ਮਰੋੜ, ਧੂਹ ਧਾਹਕੇ ਹੇਠਾਂ ਲਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੇ ਆਪਣੇ ਅੱਯੜ ਨੂੰ ਪਾਵੇ, ਵੇਲ ਦੀ ਅਯਾਲੀ ਅਗੇ ਮਾਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਇਹ ਹੈ :-

ਹਾਇ, ਨਾ ਧਰੀਕ ਸਾਨੂੰ,

ਹਾਇ, ਵੇ ਨ ਮਾਰ ਖਿੱਚਾਂ,

ਹਾਇ, ਨਾ ਵਿਛੋੜ

ਗਲ ਲੱਗਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਪੀਆ।

ਹਾਇ, ਨਾਂ ਤਰੁੱਕੇ ਮਾਹੀਂ,

ਖਿੱਚ ਨਾ ਫਟੱਕੇ ਦੇ ਦੇ,

ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਲੱਗੀ ਸਾਡੀ

ਤੋੜ ਨਾ ਸਰਾਪੀਆ।

ਹਾਇ, ਨਾਂ ਵਲੂੰਧਰੀਂ ਵੇ!

ਸੱਟਾਂ ਨਾਂ ਉਤਾਰ ਭੁੰਞੇ,

ਸਜਣ ਗਲੋਂ ਟੁੱਟੀਆਂ

ਹੋ ਜਾਸਾਂ ਇਕਲਾਪੀਆ।

ਮੇਰੇ ਹੱਡ ਤਾਣ ਨਾਹੀਂ,

ਸੱਕਾਂ ਨਾ ਖੜੋਇ ਪੈਰੀਂ

ਖੜੀ ਸਜਣ ਆਸਰੇ ਹਾਂ,

ਅਬਲਾ ਮੈਂ ਅਮਾਪੀਆ।

ਪ੍ਯਾਰੇ ਨਾ ਵਿਛੋੜੀਏ ਵੇ

ਮਿਲੇ ਨਾ ਨਿਖੇੜੀਏ ਵੇ,

ਆਸਰੇ ਨ ਤੋੜੀਏ ਵੇ,

ਅਵੇ ਪਾੜੀਏ ਨ ਜੋੜੀਆਂ।

ਵਸਲ ਵੇਖ ਖੀਝੀਏ ਨਾ

ਅੱਡ ਕਰ ਰੀਝੀਏ ਨਾ

ਇਕ ਹੋਈਆਂ ਜਿੰਦਾਂ ਦੀਆਂ

ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਹੀਓਂ ਕੋੜੀਆਂ।

ਵਿੱਥਾਂ ਵਾਲੇ ਜੱਗ ਵਿਚ

ਵਿੱਥਾਂ ਪਈਆਂ ਚੱਪੇ ਚੱਪੇ,

ਅੱਡ ਅੱਡ ਸਭ ਕੋਈ,

ਜੋੜੀਆਂ ਨੀ ਥੋੜੀਆਂ।

ਵਿੱਥਾਂ ਮੇਟ ਇੱਕ ਹੋਏ

ਓਹਨਾਂ ਵੇਖ ਰੀਝਣਾਂ

ਵੇ ਬਾਹੀਂ ਗਲੇ ਲਿਪਟੀਆਂ

ਨ ਚਹੀਏ ਕਦੇ ਤੇੜੀਆਂ।     ੨੩.

ਇੱਛਾਬਲ ਦਾ ਨਾਦ

ਇਛਾਬਲ ਜਦ ਨਾਦ ਤਿਰਾ ਆ

ਪਹਿਲਾ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦਾ,

ਭਰ ਸਰੂਰ ਸਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂਦਾ

ਝੂਮ ਇਲਾਹੀ ਲੈਂਦਾ,-

ਹੀਰੇ ਵਰਗੀ ਚਮਕ ਨੀਰ ਦੀ

ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਸਤਾਂਦੀ;

ਬੇਖ਼ੁਦੀਆਂ ਦਾ ਝੂਟਾ ਆਵੇ

ਚੜਿਆ ਹੁਲਾਰਾ ਰਹਿੰਦਾ।   ੨੪.

ਚਸ਼ਮਾ ਇੱਛਾਬਲ ਤੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸ਼ਾਮਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸੰਤ ਹੋਈ ਪਰਛਾਵੇਂ ਛੁਪ ਗਏ

ਕਿਉਂ ਇੱਛਾਬਲ ਤੂੰ ਜਾਰੀ ?

ਨੈਂ ਸਰੋਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੀ

ਉਵੇਂ ਤੇ ਟੁਰਨੇਂ ਵੀ ਨਹਿ ਹਾਰੀ

ਸੈਲਾਨੀ ਤੇ ਪੰਛੀ ਮਾਲੀ

ਹਨ ਸਭ ਅਰਾਮ ਵਿਚ ਆਏ,

ਸਹਿਮ ਸ੍ਵਾਦਲਾ ਛਾ ਰਿਹਾ ਸਾਰੇ

ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਟਿਕ ਗਈ ਸਾਰੀ।

ਚਸ਼ਮੇ ਦਾ ਉਤ੍ਰ

ਸੀਨੇ ਖਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਧੀ

ਓਹ ਕਰ ਅਰਾਮ ਨਹੀਂ ਬਹਿੰਦੇ।

ਨਿਹੁੰ ਵਾਲੇ ਨੈਣਾਂ ਕੀ ਨੀਂਦਰ

ਓਹ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਪਏ ਵਹਿੰਦੇ।

ਇਕੋ ਲਗਨ ਲਗੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ

ਹੈ ਟੋਰ ਅਨੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ,-

ਵਸਲੋਂ ਉਰੇ ਮੁਕਾਮ ਨ ਕੋਈ,

ਸੋ ਚਾਲ ਪਏ ਨਿਤ ਰਹਿੰਦੇ। २५.

 

ਪ੍ਰੀਤਮ ਛੁਹ

ਤੁਸਾਂ ਤੋੜਿਆ ਅਸੀਂ ਟੁਟ ਪਏ

ਵਿਛੁੜ ਗਏ ਸਾਂ ਡਾਲੋਂ,

ਤੁਸਾਂ ਸੁੰਘ ਸੀਨਾ ਲਾ ਸਟਿਆ

ਵਿਛੁੜ ਗਏ ਤੁਸਾਂ ਨਾਲੋਂ,

ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਲਿਤਾੜ ਲੰਘਾਊਆਂ

ਕੀਤਾ ਖੰਭੜੀ ਖੰਭੜੀ

ਪਰ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਛੁਹ ਤੁਹਾਡੀ' ਦਾ

ਅਜੇ  ਨ ਭੁਲਦਾ ਸਾਨੋ ।     ੨੬.

ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੇ!

ਤੇਰਾ ਥਾਉਂ ਕਿਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ

ਤੇਰਾ ਥਾਉਂ ਕਿਸੇ ਜੰਗਲ ਬੇਲੇ,

ਤੇਰੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਉਡਣਾ

ਤੇ ਗਾਂਦਿਆਂ ਫਿਰਨ ਅਕੇਲੇ,

ਤੇਰਾ ਜੀਵਨ ਸੀਗਾ ਤੇਚੇ ਹੀ ਜੋਗਾ

ਤੂੰ ਆਪੇ ਆਪੇ ਨਾਲ ਖੇਲੇਂ,

 ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਲਿਆਂ ਵਿਚ ਆ ਖਲੋਤੀ

ਤੇਰੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਝਮੇਲੇ। ੨੭.

ਨਾ ਹੋਇ ਉਹਲੇ

ਲੱਗੇ ਪ੍ਯਾਰ ਤਾਂ ਪ੍ਯਾਰੜਾ ਪਾਸ ਵੱਸੇ,

ਕਦੇ ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਨਾ ਹੋਇ ਉਹਲੇ,

ਕਦੇ ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਜੇ ਹੋਇ ਉਹਲੇ

ਸੂਰਤ ਓਸਦੀ ਦਿਲੋਂ ਨਾ ਹੋਇ ਉਹਲੇ,

ਸੂਰਤ ਓਸਦੀ ਦਿਲੋਂ ਜੇ ਹੋਇ ਉਹਲੇ

ਨਾਮ ਜੀਭ ਤੋਂ ਕਦੇ ਨ ਹੋਇ ਉਹਲੇ,

ਨਾਮ ਜੀਭ ਤੋਂ ਕਦੇ ਜਿ ਹੋਇ ਉਹਲੇ

ਸੁਰਤ ਦੇਹ ਤੋਂ, ਸ਼ਾਲਾ! ਤਦ ਹੋਇ ਉਹਲੇ।       ੨੮.

ਕਮਲ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਤ੍ਰੇਲ-ਮੋਤੀ

ਕਮਲ ਪੱਤ ਤੇ ਪਿਆ ਹਾਂ ਮੈਂ ਹਾਂ ਮੋਤੀ ਤ੍ਰੇਲ,

ਝੂੰਮਾਂ ਜੀਕੂੰ ਨੀਰ ਤੇ ਪੱਤਾ ਕਰਦਾ ਕੇਲ,-

ਸੂਰਜ ਰਿਸ਼ਮ ਪੁਰੋਤੜਾ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਯਾ ਆਣ,

ਸੋਨੇ ਤਾਰ ਪੁਰੋਤੜੇ ਮੋਤੀ ਵਾਂਙੂ ਜਾਣ,

ਡਲ੍ਹਕਾਂ 'ਗੋਦੀ ਕਮਲ' ਮੈਂ, ਚਮਕਾਂ ਤੇ ਥਰਰਾਉਂ,

ਜੀਕੂੰ ਖਿੜੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਕਿਰਨ ਦਏ ਲਹਿਰਾਉ।

ਭਾਗ ਭਰੇ ਜਿਸ ਹੱਥ ਨੇ ਪਲਮਾਯਾ ਮੈਂ ਹੇਠ,

ਸਭ ਨੂਰਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਉਹ ਕਾਦਰ ਮਾਲਕ, ਸੇਠ,

ਉਹੋ ਸੁਹਾਵਾ ਹੱਥ ਹੈ ਸ਼ਾਹ ਮੇਰੇ ਦਾ ਹੱਥ,

ਸਾਰੇ ਹਥ ਉਸ ਹੱਥ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੱਥ।

ਕਮਲ ਗੋਦ ਅਜ ਖੇਡਦਾ ਰਖਿਆ ਮੈਂ ਉਸ ਹੱਥ,

ਕੱਲ ਪਰ ਗੋਦੀ ਓਸਦੀ ਖੇਡਾਂਗਾ ਛਡ ਵਿੱਥ।

ਘੱਲੇ ਸੱਦੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਏਥੇ ਓਥੇ ਆਪ,

ਅਮਰ ਖੇਡ ਮੈਂ ਓਸਦੀ ਖੇਡ ਖਿਡਾਵੇ ਬਾਪ।      ੨੯.

ਬਿਨਫ਼ਸ਼ਾ ਦਾ ਫੁੱਲ*

ਬਿਨਫਸ਼ਾ ਦੇ ਡਾਢੇ ਖੁਸਬੂਦਾਰ ਫੁੱਲ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਐਸੇ (ਖ਼ੁਦ-ਰ) ਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਸਿਆਲੇ ਵਿਚ ਖਿੜਦੇ ਹਨ। ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਏਹ ਨਜਰ ਨਾਂ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲੇ ਢੰਗ ਉੱਗਦੇ ਵਧਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਬੀ ਲੋਕੀ ਜਾ ਤੋੜਦੇ ਨੂੰ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦਿਲ-ਤਰੰਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹਨ :-

ਮਿਰੀ ਛਿਪੀ ਰਹੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ, ਮੈਂ ਨੀਵਾਂ ਉੱਗਿਆ;

ਕੁਈ ਲਗੇ ਨ ਨਜ਼ਰ ਟਪਾਰ, ਮੈਂ ਪਰਬਤ ਲੁੱਕਿਆ।

ਮੈਂ ਲਿਆ ਅਕਾਸ਼ੋਂ ਰੰਗ, ਜੁ ਸ਼ੋਖ ਨ ਵੰਨ ਦਾ;

ਹਾਂ, ਧੁਰੋਂ ਗਰੀਬੀ ਮੰਗ, ਮੈਂ ਆਯਾ ਜਗਤ ਤੇ।

ਮੈਂ ਪੀਆਂ ਅਰਸ਼ ਦੀ ਤ੍ਰੇਲ, ਪਲਾਂ ਮੈਂ ਕਿਰਨ ਖਾ;

ਮੇਰੀ ਨਾਲ ਚਾਂਦਨੀ ਖੇਲ, ਰਾਤਿ ਰਲ ਖੇਲੀਏ।

ਮੈਂ ਮਸਤ ਆਪਣੇ ਹਾਲ, ਮਗਨ ਗੰਧਿ ਆਪਣੀ;

ਹਾਂ, ਦਿਨ ਨੂੰ ਭੋਰੇ ਨਾਲ ਭਿ ਮਿਲਣੈ ਸੰਗਦਾ।

ਆ ਸ਼ੇਖੀ ਕਰਕੇ ਪਉਣ, ਜਦੋਂ ਗਲ ਲੱਗਦੀ

ਮੈਂ ਨਾਂਹਿ ਹਿਲਾਵਾਂ ਧਉਣ, 'ਵਾਜ ਨਾ ਕੱਢਦਾ।

ਹੋ, ਫਿਰ ਬੀ ਟੁੱਟਾਂ, ਹਾਇ! ਵਿਛੋੜਨ ਵਾਲਿਓ!

ਮਿਰੀ ਭਿੰਨੀ ਇਹ ਖੁਸ਼ਬੋਇ ਕਿਵੇਂ ਨਾਂ ਛਿੱਪਦੀ।

ਮਿਟੀ ਛਿਪੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਚਾਹ ਤੇ ਛਿਪ ਟੁਰ ਜਾਣ ਦੀ:

ਹਾ, ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਨਾਂਹ, ਮੈਂ ਤਰਲੇ ਲੈ ਰਿਹਾ।     ੩੦.

–––––––––––––––

• Volet.

ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ

ਖੇੜੇ ਖਿੜਕੇ ਆਖਦਾ ਹੈ:-

ਧਰਤੀ ਗੋਦ ਬਨਾਇ

ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਚ ਖੇਡਿਆ,

ਮਿੱਟੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਗਡਾਇ

ਮੈਂ ਭੋਜਨ ਖਿੱਚਿਆ,

ਰਜ ਰਜ ਪੀਤਾ ਨੀ

ਮੈਂ ਆਡੋਂ ਵਗਦੀਓਂ,

ਹੋਇਆ ਮੈਂ ਨਮਗੀਰ

ਤੇ ਤ੍ਰੇਲਾਂ ਚੱਖੀਆਂ ।

ਬੱਦਲ ਅਰਸ਼ੋਂ ਸੱਦ

ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਖਿੱਚਿਆ,

ਨ੍ਹਾਤਾ ਮੈਂ ਰਜ ਰਜ

ਤੇ ਨ੍ਹਾ ਨ੍ਹਾ ਨਿਖਰਿਆ।

ਸੂਰਜ ਪਾਸੋਂ ਧੂਹ

ਮੈਂ ਕਿਰਨਾਂ ਲੀਤੀਆਂ,

ਮੈਂ ਵਧਿਆ ਮੌਲਿਆ।

ਚਾਨਣ ਤੇ ਨਿਘ ਕੱਢ

ਲਈ ਆਪ ਵਿਚ ਕੱਢ,

ਮੈਂ ਲੀਤਾ ਧੁੱਪ ਤੋਂ,

ਲਈ ਆਪ ਵਿਚ ਗੱਡ

ਓ ਮਾਨੋਂ ਧੁੱਪ ਮੈਂ ।

ਤਾਣ ਚਾਂਦਨੀ ਸ਼ਾਲ

मैं ਸੁੱਤਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ।

ਡਲ੍ਹਕ ਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ

ਮੈਂ ਲਈਆਂ ਲੋਰੀਆਂ।

'ਨ੍ਹੇਰਾ ਲਿਆ ਬਿਠਾਲ

मैं ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਸੀ,

ਕੁਈ ਨ ਦੇਇ ਉਠਾਲ

मैं ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤਿਆਂ।

 ਜੇ ਕੁਛ ਮੇਰੇ ਹਾਲ

ਸੀ ਮੈਨੂੰ ਸੱਜਿਆ,

ਆਪੇ ਵਿਚ ਬਿਠਾਲ

ਮੈ ਆਪਾ ਪਾਲਿਆ।

ਪਲ ਪਲ ਰੰਗ ਜਮਾਇ

ਮੈਂ ਭਰੀਆਂ ਡੋਡੀਆਂ.

ਡੋਡੀਆਂ ਖੇੜੇ ਲ੍ਯਾਇ

ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਖਿੜ ਪਿਆ,

ਮਹਿਯਾ ਮੁਸ਼ਕ ਮਚਾਇ

ਤੇ ਲਪਟਾਂ ਛੱਡੀਆਂ,

ਹਾਂ ਹੁਣ ਜਦ ਲਪਟ ਬੁਹਾਇ

ਮੇਂ ਡੁਲ੍ਹ ਡੁਲ੍ਹ ਪੈ ਰਿਹਾ,-

ਖੇੜਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਾਂਅ

ਮੈਂ ਝੋਲੀਆਂ ਅੱਡੀਆਂ

ਅਣਹੋਂਦਾ ਆਪ ਵੰਡਾਇ

ਮੈਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ।

---

'ਦੇਣਾ' ਬਣਦਾ ਰੂਪ ਹੈ 'ਖੇੜੇ ਖਿੜ ਪਿਆਂ',

'ਦੇਣਾ` ਰੰਗ ਅਨੂਪ ਹੈ ਚੜ੍ਹਦਾ ਮੁਸ਼ਕਿਆਂ। ੩੧.

 

ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਇਕ ਬੇਨਿਸ਼ਾਂ ਸਮਾਧ

ਜੀਂਵਦਿਆਂ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਸੁਹਣਾ

ਅੰਤ ਸਮੇ ਨਾ ਆਇਆ,

ਮੁਖ ਯਾਤ੍ਰਾ ਨਾ ਕੀਤ੍ਯੁਸ ਆਕੇ

ਸਿਹਰਾ ਬੀ ਨਾ ਭਿਜਵਾਇਆ

ਬਣੀ ਸਮਾਧ ਜਗਤ ਆ ਢੁੱਕਾ

ਸੁਹਣੇ ਝਾਤਿ ਨ ਪਾਈ;

ਸ਼ਾਲਾ ਮਿਟੇ ਝਾਤਿ ਤਾਂਘ ਅਸਾਡੀ

ਤੁਸੀ ਕਰੋ ਮਨ-ਭਾਇਆ । ੩੨.

 

ਧੋਬੀ

ਧੋਬੀ ਕਪੜੇ ਧੋਂਦਿਆ

ਵੀਰਾ! ਹੋ ਹੁਸ਼ਿਆਰ !

ਪਿਛਲੇ ਪਾਸ੍ਯੋਂ ਆ ਰਿਹਾ

ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਸੰਸਾਰ। ३३.

ਸਾਈਂ ਲਈ ਤੜਪ

'ਤੜਪ-ਗੋਪੀਆਂ' ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਗਰ ਜੋ

ਲੋਕੀ ਪਏ ਸੁਣਾਵਨ,

‘ਲੱਛਣ-ਸੱਸੀ' ਪੁੱਨੂੰ ਪਿੱਛੇ

ਜੋ ਥਲ-ਤੜਫ ਦਿਖਾਵਨ,

ਰਾਂਝੇ ਮਗਰ ਹੀਰ ਦੀ ਘਾਬਰ,

ਮਜਨੂੰ ਦਾ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ,-

ਏਹ ਨਹੀਂ 'ਮੋਹ-ਨਜ਼ਾਰੇ ਦਿਸਦੇ,

ਏਹ ਕੁਈ ਰਮਜ਼ ਛਿਪਾਵਨ।

ਹੇ ਅਰੂਪ! ਇਹ ਤੜਪ ਉਹੋ ਨਹੀਂ

ਧੁਰੋਂ ਤੁਸਾਂ ਜੋ ਲਾਈ ?

ਕੀ ਇਹ ਚਿਣਗ ਨਹੀਂ ਉਹ ਜਿਹੜੀ

ਤੁਸਾਂ ਸੀਨਿਆਂ ਪਾਈ ?

ਮਿਲਨ ਤੁਸਾਨੂੰ ਦੀ ਏ ਲੋਚਾ

ਏ ਹੈ ਤੜਪ ਤੁਸਾਡੀ,-

ਜਿੱਥੇ ਰਮਜ਼ ਪਵੇ ਕੁਈ ਕਟਕੀ

ਏ ਕਮਲੀ ਹੋ ਜਾਈ। ੩੪.

ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ

ਕੀ ਤੂੰ ਕੁਤਬ! ਕੁਤਬ! ਦਾ ਜਾਇਆ

ਸੈਮਟਿੰਕ ਹੈਂ ਤੂੰ ਅਸਲੋਂ?

ਯਾ ਪੱਥਰ, ਤੂੰ ਪੁੱਤ ਪਿਥੌਰਾ*

ਆਰਯ ਹੈਂ ਤੂੰ ਨਸਲੋਂ?

ਕੀ ਤੂੰ ਕੁਤਬਾਂ ਧੂ ਧਰਤੀ ਦਾ,

ਛੋਟਾ ਉਸਦਾ ਭਾਈ

ਵਿਚ ਅਸਮਾਨ ਅਟਲ 'ਧੁਰ' ਓ

ਹੈ ਤੂੰ ਧੁਰ ਹੈਂ ਇਸ ਥਾਈਂ?

–––––––––––

੧. ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਮੁਨਾਰਾ ਹੈ। ਧੂ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇ ਕੁਤਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

੨. ਕੁਤਬ ਦੀਨ ਐਬਕ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਠਾਣ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਜਿਸਨੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ ਬਣਾਈ। ਹਿੰਦੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ     ਕਿ ਇਹ ਲਾਠ ਪ੍ਰਿਥੀਰਾਜ ਨੇ ਬਣਾਈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਅੰਤਲਾ ਰਾਜਾ ਸੀ।

੩. ਅਰਬ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਕੌਮਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਆਰਯ ਨਹੀਂ ਹੈ।

੪. ਪ੍ਰਿਥੀ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਰਾਇ ਪਿਥੌਰਾ' ਸੀ।

੫. ਆਰਯ ਨਸਲਾਂ ਜੇ ਹਿੰਦ, ਈਰਾਨ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾਕੇ ਵਸੀਆਂ।

६. ਧੂ ਤਾਰਾ।

ਚੰਦ੍ਰਰਾਜ* ਨੇ ਹਸ਼ਤ ਧਾਤ ਦਾ

ਥੰਮ੍ਹ ਜਿਵੇਂ ਬਨਵਾਇਆ,

ਯਾਦਗਾਰ ਅਪਣੀ ਦੀ ਖਾਤਰ

ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਗਡਵਾਇਆ,

ਤਿਵੇਂ, ਦੱਸ, ਤੁਧ ਯਾਦਗਾਰ ਹਿਤ

ਪ੍ਰਿਥੀ ਰਾਜ ਬਨਵਾਇਆ ?

ਹਿੰਦੂ ਰਾਜ ਗਏ ਦਾ ਬਾਕੀ

ਤੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਰਹਾਇਆ

ਅਸ਼ੇਕ ਪੁਤਰੀ ਜਿਉਂ ਲੰਕਾ ਵਿਚ

ਬੋਧੀ ਬੋੜ੍ਹ ਜਮਾਇਆ,

ਕੁਤਬਦੀਨ ਨੇ ਕੀ ਤਿਉਂ ਤੈਨੂੰ

ਥੰਮ੍ਹ ਇਸਲਾਮ ਗਡਾਇਆ ?

ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਤੂੰ ਕੁਤਬਦੀਨ ਨੇ

ਕਲਮਾ ਆਣ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ?

–––––––––––––

* ਕੁੱਤਬ ਦੀ ਲਾਠ ਪਾਸ ਇਕ ਵਿਸਨੂੰ ਦੀ ਗਦਾ ਚੇਖੀ ਵੱਡੀ ਤੇ ਉੱਚੀ ਹਸ਼ਤ ਧਾਂਤੀ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਖੜੀ ਹੈ, ਇਹ ਚੰਦ੍ਰ ਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਜੈ ਤੇ ਬਣਵਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਟਿਕਾਣਾ ਸਾਰਾ ਇਕ ਵਿਸਨੂੰ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਢਾਹਕੇ ਕਬਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ, ਵਿਚ ਇਸਲਾਮੇ

ਤੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਸੈਂ ਆਇਆ?

ਜਿਨੇ ਤੁੱਧ ਬਨਾਯਾ, ਭਾਈ!

ਗਲਤੀ ਬੜੀ ਕਰਾਈ,-

ਨਾਮ ਨਾਮ ਅਪਣੇ ਦੀ ਕੋਈ

ਸ਼ਿਲਾ ਨ ਇੱਕ ਲੁਆਈ।

ਹਸ਼ਤ ਧਾਤ ਦੀ ਲਾਠ ਉੱਪਰੇ

'ਚੰਦ੍ਰ ਰਾਜ' ਉਕਰਾਇਆ;

ਅਪਣਾ ਨਾਮ ਪਤਾ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ

ਭਰਮ ਨ ਅੱਜ ਪੁਆਇਆ;

ਤਿਉਂ ਜੇ ਤੇਰਾ ਪਿਤਾ ਕੁਈ ਦੇ

ਹਰਫ਼ ਕਿਤੇ ਲਿਖ ਜਾਂਦਾ,

ਤੋਂ ਅਸਲੇ ਦਾ ਝੇੜਾ ਸਾਰਾ

ਸਿਰ ਨਾ ਕਿਸੇ ਖਪਾਂਦਾ।

'ਕੁਤਬ' ਨਾਮ ਤੋਂ ਸੈਮਟਿਕ ਜਾਪੇਂ

'ਲਾਠ' ਨਾਮ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ,

ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਤੂੰ ਸਾਂਝਾ ਦਿੱਸੇ

ਹਿੰਦ ਗਗਨ ਦਾ ਇੰਦੂ।

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਜਬਾਂ ਅੰਦਰ

ਤੂੰ ਮਿਨਾਰ ਲਾਸਾਨੀ,

ਅਸਲ ਨਸਲ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ

ਤੂੰ ਹੈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ।

ਜਾਤਿ ਜਨਮ ਤੇ ਅਸਲ ਨਸਲ ਨੂੰ

ਕੋਈ ਕਦੇ ਨ ਛਾਣੇ,

ਜਦ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਵੇ

ਸਭ ਕੁਈ ਅਪਣੀ ਜਾਣੇ। ੩੫.

ਮਰਦ ਦਾ ਕੁੱਤਾ

ਸੁਬਕ ਸੁਬਕ ਧਰ ਪੈਰ

ਕੁੱਤਾ ਸੀ ਇਕ ਜਾਂਵਦਾ

ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਪਲ ਠਹਿਰ

ਬੂਥੀ ਲਾ ਲਾ ਸੁੰਘਦਾ।

ਖੜ੍ਹ ਗਈ ਏਸੇ ਥਾਨ

ਰਾਹ ਜਾਂਦੀ ਇਕ ਸੁੰਦਰੀ,

ਹੋਇ ਰਹੀ ਹਰਿਆਨ

‘ਕੌਤਕ-ਕੁੱਤਾ' ਵੇਖਕੇ।

ਦਾਨਾ ਇਕ ਸੁਜਾਨ

ਏਨੇ ਨੂੰ ਆ ਨਿਕਲਿਆ,-

ਕੀ ਕਰਦਾ ਇਹ ਸ੍ਵਾਨ?

ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ।

‘ਕੁੱਤਾ ਕਰੇ ਪਛਾਣ,

ਦਾਨੇ ਨੇ ਹਸ ਆਖਿਆ:

'ਕਿਤੇ ਪਿਆ ਪਕਵਾਨ,

ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਖਾਣ ਦਾ।'

ਕੁੱਤਾ ਸੁਣਕੇ ਤੱਕਿਆ

ਬੋਲਿਆ ਢਾਕ ਮਰੋੜ :

'ਹੋਸ਼ ਕਰੀਂ ਓ ਦਾਨਿਆਂ!

ਮਨੋਂ ਉਕਤਿ ਨਾ ਜੋੜ।

ਲਾਲਚ ਬੱਧੇ ਆਦਮੀ

ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁੱਠੇ ਲੋਕ,

'ਹਰ ਇਕ ਜਾਣਨ ਰੁੜ੍ਹ ਰਿਹਾ;

ਲੋਭ ਲਹਿਰ ਦੀ ਝੋਕ।

'ਕੁੱਤਾ, ਸੱਜਣਾਂ! ਠੀਕ ਮੈਂ

ਨੀਵੀਂ ਹੈ ਮੈਂ ਜਾਤਿ,

ਨੀਚ ਜਾਣ ਮੈਂ ਤੇ ਤੁਸਾਂ

ਨੀਵੀਂ ਮਾਰੀ ਝਾਤ,

ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੈ

ਸੰਗਤ ਮਰਦ ਸੁਜਾਨ

'ਦੀ ਮੈਂ ਕੀਤੀ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ

ਠਰਕੀ ਹੋ ਗਿਆਂ ਸ੍ਵਾਨ।

ਸੁੰਘ ਨ ਰੋਟੀ ਮੈਂ ਰਿਹਾ

ਬੇਟੀ ਦੀ ਨਹੀਂ ਝਾਕ,

'ਯਾਰੀ ਲੱਗੀ ਮਰਦ ਦੀ

ਉਸਦੀ ਹਰ ਥਾਂ ਤਾਕ।

'ਠਰਕ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਪੈ ਗਿਆ

ਪ੍ਰੇਮ ਲਪਟ ਦੀ ਸਿੱਕ।

'ਮਰਦ ਸੰਗ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ

ਗੁਣ ਮੈਂ ਵੱਡਾ ਇੱਕ :

'ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਾਂ ਨਿਜ ਮਰਦ ਨੂੰ

ਤੱਕਾਂ ਸੁੰਘਾਂ ਪ੍ਯਾਰ,

'ਜਿੱਥੇ ਮੁਸ਼ਕ ਪਰੀਤ ਦੀ

ਓਥੋਂ ਮੈਂ ਬਲਿਹਾਰ।

ਦੇਖੋ ਸੁੰਞੀ ਥਾਉਂ ਸਭ

ਤੁਸੀਂ ਪਈ ਹਰ ਓਰ;

‘ਸੁੰਞੀ ਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਨਹੀਂ ਏ ਨਵੀਂ ਨਕੌਰ!

ਨਜ਼ਰ ਚੱਕ ਖਾਂ ਦਾਨਿਆਂ!

ਝਾਤ ਪਿਛੇਰੇ ਮਾਰ

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਸਾਏ ਦੇਸ਼ ਸਨ

ਕਿੱਥੇ ਹਨ ਓ ਯਾਰ? ਮਾਰ,

ਤੁਰ ਤੁਰ ਗਈਆਂ ਖੂਹਣੀਆਂ

ਕਦਮ ਕਦਮ ਕਰ ਵਾਸ,

'ਗਹਿਮਾ ਗਹਿਮ ਸੁ ਨਗਰੀਆਂ

ਵਸ ਵਸ ਹੋਈਆਂ ਨਾਸ।

'ਜੰਗਲ ਸਨ ਫਿਰ ਹਲ ਫਿਰੇ

ਸ਼ਹਿਰ ਬਣੇ ਫਿਰ ਆਨ,

ਸ਼ਹਿਰ ਗਿਰੇ, ਫਿਰ ਹਲ ਫਿਰੇ

ਖੋਲੇ ਹੋ ਸੁਨਸਾਨ,

ਕਈ ਵੇਰ ਇਉਂ ਦੌਰ ਹੈ

ਪਰਤ ਚੁਕਾ ਇਸ ਥਾਉਂ,

"ਬਾਕੀ ਲਭਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ

ਪਤਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਿ ਨਾਉਂ।

"ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਆਦਮੀ

ਕਦੇ ਗਏ ਹਨ ਬੈਠ,

ਬੱਧੇ ਹਿਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ

ਕਿਸੇ ਜਗਾ ਕਰ ਐਂਠ।

'ਕਿਤੇ ਜੋੜੀਆਂ ਸੁਹਣੀਆਂ

ਕਿਤੇ ਗੁਟਕਦੇ ਯਾਰ!

'ਮਮਤਾ ਬੱਧੇ ਮਾਪੜੇ

ਖਿੱਚੇ ਕਿਤੇ ਪਿਆਰ।

ਬੈਠ ਬੈਠ ਉਠ ਗਏ ਹਨ

ਸੁੰਞੇ ਕਰ ਅਸਥਾਨ,

ਮੁੜਕੇ ਪਰਤੇ ਨਾ ਕਦੇ

ਗਏ ਨ ਛੱਡ ਨਿਸ਼ਾਨ।

'ਕਿਤੇ ਦਰਦ ਦੇ ਹੰਝੁ ਸਨ

ਕਿਰੇ ਕਲੇਜੇ ਠਾਰ,

'ਕਿਤੇ ਬਿਰਹੁੰ ਦੇ ਨੈਣ ਸਨ

ਵੱਸੇ ਮੁਹਲੇ ਧਾਰ।

'ਕਿਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਤੇ ਭਗਤਿ ਦੇ

ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਝੁਨਕਾਰ,

'ਕੀਰਤਿ ਹੋਈ ਸੋਹਿਣੀ

ਲਗੇ ਦਿਵਾਨ ਅਪਾਰ।

ਵਿਛੁੜੇ ਮਿਲਿਆਂ ਕਿਸੇ ਥਾਂ

ਨੈਣੀ ਨੈਣ ਮਿਲਾਇ,

ਦੋ ਦੀਵਯਾਂ ਦੇ ਨੂਰ ਜਿਉਂ

ਇਕ ਹੋ ਰੰਗ ਜਮਾਇ।

ਹੰਸਾਂ ਵਾਂਝਾਂ ਸੁਹਣਿਆਂ

ਕੇਲ ਕਰੇ ਕਿਸ ਥਾਉਂ,

‘ਪੈਲਾਂ ਪਈਆਂ, ਰਸ ਮਿਲੇ

ਖਿੜੇ ਕਲੇਜੇ ਭਾਉ।

'ਜਿਸ ਜਿਸ ਥਾਵੇਂ ਪ੍ਯਾਰੂਏ

ਬੈਠ ਗਏ ਰੰਗ ਲਾਇ,

ਉਥੇ ਉਥੇ ਅਜੇ ਤਕ

ਲਪਟ ਰਹੀ ਲਹਿਰਾਇ। “

'ਮਾਣਨਹਾਰੇ ਟੁਰ ਗਏ

ਸਮੇਂ ਗਏ ਹਨ ਬੀਤ,

'ਪਰ ਲਪਟੀ ਹੈ ਦੇ ਰਹੀ

ਲਪਟ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੀਤਿ।

'ਸੁੱਚੀ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦੇਂਵਦੀ

ਸਦਾ ਸਦਾ ਖੁਸ਼ਬੋਇ,

'ਨਾਮਧਰੀਕੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਦੀ

ਹੈ ਲੋਇ। ਨਾਸ਼ਮਾਨ

'ਯਾਰ-ਆਦਮੀ ਰਿਦੇ ਮੈਂ

ਡੂੰਘਾ ਲਿਆ ਵਸਾਇ,

'ਇਸਦੀ ਪ੍ਯਾਰ-ਸੁਗੰਧਿ ਦਾ

ਚਸਕਾ ਰਿਹਾ ਸਮਾਇ।

ਜਿਥੇ ਕੋਈ ਪਯਾਰੂਆ

ਕਰ ਗਯਾ ਕਦੇ ਪਿਆਰ,

'ਓਥੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸੁੰਘਿਆਂ

ਮਿਲਦੀ ਲਪਟ ਅਪਾਰ।

ਏਸ ਲਈ ਮੈਂ ਅਝਕਦਾ

ਸੁੰਘਦਾ ਹਰ ਥਾਂ ਜਾਉਂ,

'ਹੋ ਵਰਤੇ ਮਤ ਪ੍ਯਾਰ ਦੀ

ਕਿਤੇ ਲਪਟ ਮੈਂ ਪਾਉਂ।

'ਇਕ ਛਾਬੇ ਸਭ ਜਗ ਤੁਲੇ

ਦੂਜੇ 'ਮਰਦ-ਪਿਆਰ',

'ਭਾਰੀ ਛਾਬਾ ਪ੍ਯਾਰ ਦਾ

ਹੋਰ ਜਾਣ ਸਭ ਛਾਰ,

ਜੋ ਬਣਿਆ ਸੋ ਭੱਜਸੀ

ਜੋ ਦਿੱਸੇ ਸੋ ਨਾਸ਼,

'ਲਪਟ ਲਹਿਰ ਇਕ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ

ਕਦੇ ਨ ਹੋਇ ਬਿਨਾਸ।

'ਸੱਚੀ ਰਿਸ਼ਮ ਪਿਆਰ ਦੀ

ਜੁਗ ਜੁਗ ਚਮਕ ਦਿਖਾਇ,

'ਸੱਚੀ ਗੰਢ ਪਿਆਰ ਦੀ

ਪੀਡੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾਇ,

'ਸੱਚੀ ਗੰਧਿ ਪਿਆਰ ਦੀ

ਸਦਾ ਸਦਾ ਮਹਿਕਾਇ,

'ਸੱਚੀ ਅੰਸ਼ ਪਿਆਰ ਦੀ,

ਸਾਂਈਂ-ਚਰਨ ਪੁਚਾਇ।' ੩੬.

ਵਿਛੁੜੀ ਕੂੰਜ

 

ਮਿੱਠੇ ਤਾਂ ਲਗਦੇ ਮੈਨੂੰ

ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹੁਲਾਰੇ,

ਜਾਨ ਮੇਰੀ ਪਰ ਕੁੱਸਦੀ ! ੩੭.

ਛੁਹਾਰਾ

ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਅਰਸ਼ਾਂ ਵਲ ਤਕੀਏ

(ਇਕ) ਬੂੰਦ ਨ ਕੋਈ ਪਾਵੇ,

ਜਦੋਂ ਅਸਾਂ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਕੋਈ

ਆ ਉਹ ਛਹਿਬਰ ਲਾਵੇ,-

ਤਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹੋ ਦਾਤੇ ਵਸੀਏ

ਠੰਢ ਸੁਹਾਵਾਂ ਵਾਲੇ, -

ਕਿਧਰੋਂ, ਕੌਣ, ਕਦੋਂ, ਦਸ ਸਖੀਏ!

ਕਿਤ ਗੁਣ ਉਹ ਕੋਈ ਆਵੇ? ੩੮.

ਆਪੇ ਵਿਚ ਆਪਾ

ਅੰਮੀਂ ਨੀ ਕਲਵਲ ਹੋ ਉਠੀਆਂ

ਮੈਂ ਡਿੱਠਾ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਸੀ,-

ਮੇਰੀ ਮੈਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨੀ

ਦਿਸਨਾ ਸੀ ਪਰ ਛੁਪਨਾ ਸੀ।

ਮੈਂਹਦਾ ਤੇ ਝਰਨਾਟ ਛੇੜਦਾ

ਚਸਕ ਮਾਰ ਠੰਢ ਪਾਵੇ ਓ,-

ਦੱਸ ਕੌਣ ਉਹ, ਕਦੋਂ ਵੜ ਗਿਆ,

ਕਿਉਂ ਦਿਸਨਾ, ਕਿਉਂ ਲੁਕਨਾ ਸੀ? ੩੯.

ਚਾਂਦਨੀ

ਉਚੇ ਪਰਬਤਾ ਤੇ ਦਿਆਰਾ ਯਾ ਕੋਲੋਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਛ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸੂਈਆਂ ਵਾਗੂੰ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਿੜੀ ਚਾਦਨੀ ਦੀਆਂ ਰਿਸਮਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਪੈਣ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦਿਲ ਤਰੰਗ-

 

ਸੂਈਆਂ ਨਾਲੋਂ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ

ਚਾਂਦਨੀ ਦੇ ਪੈਰ ਸਹੀਓ!

ਕੇਲੋਂ ਦੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਉਤੇ

ਆਨ ਆਨ ਟਿੱਕਦੇ,

 

ਏਥੋਂ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਟੱਪ

ਪੈਣ ਚਿੱਟੇ ਪੱਥਰਾਂ ਤੇ

ਉਥੋਂ ਕੁੱਦ ਹੇਠ ਖੱਡ

ਪਾਣੀ ਉਤੇ ਡਿੱਗਦੇ ।

 

ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਉੱਤੇ ਉੱਤੇ

ਤਿਲ-ਮਿਲ ਖੇਡਦੇ ਨੀ

ਪੋਲੇ ਪੋਲੇ ਰੱਖ ਰੱਖ

ਠੁਮਕ ਠੁਮਕ ਠਿੱਕਦੇ,

 

ਨਾਚ ਕਰਨ ਪਾਣੀ ਉਤੇ

ਲਾਸਾਂ ਮਾਰਨ ਪੌਣ ਵਿਚ

ਚਾਂਦਨੀ ਦੇ ਨੈਣ ਉਪਰ

ਚੰਦ ਵਲ ਤੱਕਦੇ ।

ਚੰਦ ਭਰਿਆ ਪ੍ਯਾਰ ਨਾਲ

ਤੱਕੇ ਵੱਲ ਚਾਂਦਨੀ ਦੇ

ਤੱਕਦਾ ਏ ਸਾਰਾ, ਸਹੀਓ!

ਅੱਖ ਹੀ ਜੇ ਹੋ ਰਿਹਾ।

 

ਚਾਨਣ ਚੰਦ ਦੇਂਵਦਾ ਜੇ

ਚਾਨਣ ਏ ਆਪ ਸਾਰਾ

ਚਾਨਣੀ ਦੇ ਚਾਨਣੇ ਨੂੰ

ਵੇਖ ਰੀਝ ਜੇ ਰਿਹਾ।

 

ਚਾਨਣੇ ਦੇ ਰੂਪ ਪ੍ਯਾਰ

ਭੇਜਦਾ ਏ ਚਾਂਦਨੀ ਨੂੰ

ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਯਾਰ-ਮੀਂਹ

ਚੰਦ ਹੇਠ ਦੇ ਰਿਹਾ।

 

ਚਾਂਦਨੀ ਨ ਲੋਭਦੀ ਹੈ

ਹੇਠਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਯਾਰ ਹੋਰ

ਧ੍ਯਾਨ ਚੰਦ ਵਿਚ ਖਿੱਚ

ਉਤਾਹਾਂ ਮਨ ਲੈ ਰਿਹਾ।

 

ਖੱਡਾਂ ਨਦੀ ਨਾਲਿਆਂ ਤੇ

ਖੇਤਾਂ ਬਨਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਤੇ

ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਸਭਨਾਂ ਤੇ

ਚਾਂਦਨੀ ਹੈ ਪੈ ਰਹੀ।

ਰਾਜਿਆਂ ਅਮੀਰਾਂ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ

ਪਾਪੀ ਪੂੰਨੀਆਂ ਦੇ

ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਦ੍ਵਾਰਿਆਂ ਤੇ

ਚਾਨਣਾ ਹੈ ਦੇ ਰਹੀ।

 

ਵ੍ਯਾਪੀ ਸਾਰੇ ਦਿੱਸਦੀ ਹੈ।

ਖਚਿਤ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਨਾਂਹਿ,

ਧ੍ਯਾਨ ਲਾਇਆਂ ਚੰਦ ਵਿਚ

ਚੰਦ ਖਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀ।

 

ਚੰਦ ਪ੍ਯਾਰੇ ਚਾਂਦਨੀ ਨੂੰ

ਚਾਂਦਨੀ ਖਿਚੀਵੇ ਚੰਦ,

ਵੱਸ ਮਾਤਲੋਕ ਸ੍ਵਾਦ

ਅਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜੇ ਲੈ ਰਹੀ। ੪੦.

––––––––––––

੧. ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

२. ਧਰਤੀ ਤੇ।

ਅਵਾਂਤੀ ਪੁਰੇ ਦੇ ਖੰਡਰ*

ਅਵਾਂਤੀਪੁਰਾ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਬਾਕੀ

ਦੋ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ,

ਬੀਤ ਚੁਕੀ ਸਭਯਤਾ ਦੇ ਖੰਡਰ

ਦਸਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੇਰ,

ਸਾਖੀ ਭਰ ਰਹੇ ਓਸ ਅੱਖ ਦੀ

ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੋਤੀਆਬਿੰਦ

ਹੁਨਰ ਪਛਾਣਨ ਵਲੋਂ ਛਾਇਆ

ਗੁਣ ਦੀ ਰਹੀ ਨ ਜਿੰਦ।

'ਜੋਸ਼-ਮਜ੍ਹਬ' ਤੇ 'ਕਦਰ-ਹੁਨਰ ਦੀ

ਰਹੀ ਨ ਠੀਕ ਤਮੀਜ,

ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਦੇ ਹੋਰਾਂ ਤਾਈਂ

ਆਪੂੰ ਬਣੇ ਮਰੀਜ਼।

ਬੁਤ ਪੂਜਾ? 'ਬੁਤ ਫੇਰ ਹੋ ਪਏ

'ਹੁਨਰ ਨ ਪਰਤ੍ਯਾ, ਹਾਇ!

ਮਰ ਮਰਕੇ 'ਬੁਤ ਫੇਰ ਉਗਮ ਪਏ

ਗੁਣ ਨੂੰ ਕੌਣ ਜਿਵਾਇ ? ੪੧.

–––––––––––––

* ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਖੋਲੇ, ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਤੇ ਅਨੰਤ ਨਾਗ ਵਿਚਾਲੇ।

ਕੰਡੇ

ਫੁਲ ਗੁਲਾਬ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਪੁਛਿਆ;

'ਅਵੇ ਕੋਮਲਤਾ ਦੇ ਸਾਈਂ!

ਇਸ ਸੁਹਣਪ, ਇਸ ਸੁਹਲ ਸੁਹਜ ਨੂੰ

ਹੈ ਕਿਉਂ ਕੰਡਿਆਂ ਬਜ ਲਾਈ?"

ਮਸਤ ਅਲਸਤੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਸੁਹਣੇ

ਹਸ ਕਿਹਾ: ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ,

'-ਤੋੜ ਨਹੀਂ'- ਦੀ ਫੱਟੀ ਭਾਵੇਂ

ਮੇਰੇ ਮੌਲਾ ਨੇ ਲਿਖ ਲਈ। ੪੨.

 

ਯਾਦ

ਯਾਦ ਸਜਨ ਦੀ ਹਰਦਮ ਰਹਿੰਦੀ

ਲਹਿ ਗਈ ਡੂੰਘੇ ਥਾਈਂ।

ਵਾਂਗ ਸੰਗੀਤ ਲਹਿਰਦੀ ਅੰਦਰ

ਬਣ ਗਈ ਰਾਗ ਇਲਾਹੀ।

ਦਾਰੂ ਵਾਂਗ ਸਰੂਰ ਚਾੜ੍ਹਦੀ

ਤਰਬ ਵਾਂਗ ਥਰਰਾਵੇ;

ਖਿੱਚੇ ਤੇ ਰਸਭਿੰਨੀ ਕਸਕੇ

ਲੱਗੇ ਫਿਰ ਸੁਖਦਾਈ। ੪੩.

ਪਸਾਰੀ ਕਿ ਮਖੀਰ !

ਤੋੜ ਗੁਲਾਬ ਪਸਾਰੀ ਲ੍ਯਾਯਾ

ਮਲ ਮਲ ਖੰਡ ਰਲਾਈ,-

ਭੀ ਕਉੜੱਤਣ ਰਹੀ ਸ੍ਵਾਦ ਵਿਚ

ਬਣੀ ਨ ਉਹ ਮਠਿਆਈ,

ਮੱਖੀ ਬਣ ਕਣ-ਰਸ ਜੇ ਚੁਣਦਾ

ਤੋੜ ਨ ਆਬ ਗੁਆਂਦਾ,

ਮਾਲੀ ਨਾਲੋਂ ਨੇਹੁ ਨ ਟੁਟਦਾ

ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਸੁਖਦਾਈ। ੪੪.

 

ਮਹਿੰਦੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਕੋਲ

ਮਹਿੰਦੀਏ ਨੀ ਰੰਗ ਰੱਤੀਏ ਨੀ!

ਕਾਹਨੂੰ ਰਖਿਆ ਈ ਰੰਗ ਲੁਕਾ, ਸਹੀਏ!

ਹੱਥ ਰੰਗ ਸਾਡੇ ਸ਼ਰਮਾਕਲੇ ਨੀ!

ਵੰਨੀ ਅੱਜ ਸੁਹਾਗ ਦੀ ਲਾ ਲਈਏ;

ਗਿੱਧੇ ਮਾਰਦੇ ਸਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੱਥਾਂ

ਰੰਗ-ਰੱਤੜੇ ਦੇ ਗਲੇ ਪਾ ਦਈਏ,-

ਗਲ ਪਾ, ਗਲਵੱਕੜੀ ਖੁਹਲੀਏ ਨਾ

ਰੰਗ ਲਾ ਰੰਗ-ਰੱਤੜੇ ਸਦਾ ਰਹੀਏ। ੪੫.

ਸ਼ਾਲਾ ਮਾਰ

ਜੋਗੀ ਖੜੇ ਚਨਾਰ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਸ ਰਹੀ,

ਨਹਿਰ ਵਹੋ ਵਿਚਕਾਰ ਬ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਜਿਉਂ।

ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਵੰਨ ਮਖਮਲ ਘਾਹ ਦਾ,

ਛਾਇ ਸਹਿਜ ਦਾ ਰੰਗ ਸ਼ਾਂਤਿ ਏਕਾਂਤ ਹੈ।

 

ਫਿਰ ਆਈ ਅਬਸ਼ਾਰ ਪਾਣੀ ਢਹਿ ਪਿਆ

ਅਲਾਪ ਸੰਗੀਤ ਉਚਾਰ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਰਿਹਾ,

ਰੰਗ ਬਲੌਰੀ ਵੰਨ ਡਿਗਦੇ ਦਾ ਲਸੇ-,

ਫਿਰ ਕੁਝ ਕਦਮਾਂ ਲੰਘ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਵਦਾ, -

 

ਵਿਚ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਜਾਇ ਉੱਪਰ ਆਂਵਦਾ

ਕਲਾ-ਬਾਜ਼ੀਆਂ ਲਾਇ ਉਛਲੇ ਖੇਡਦਾ;

ਲਾਵੇ ਡਾਢਾ ਜੋਰ ਪਹਿਲ ਉਚਾਣ ਨੂੰ

ਪਹੁੰਚਾਂ ਮਾਰ ਉਛਾਲ ਪਰ 'ਖਿਚ' ਰੋਕਦੀ।

 

ਉੱਚਾ ਜਾਂਦਾ 'ਖਿੱਚ' ਫਿਰ ਲੈ ਡੇਗਦੀ,

ਉਛਲ ਗਿਰਨ ਦਾ ਨਾਚ ਹੈਵੇ ਹੋ ਰਿਹਾ।

ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲ ਅਜੀਬ ਬਾਰਾਂ-ਦਰੀ ਹੈ,

ਸ਼ਾਮ ਰੰਗ ਦਾ ਸੰਗ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰ ਪਾਣੀ ਖੇਡਦਾ;

 

ਉਠਣ ਡਿਗਣ ਦਾ ਨਾਚ ਨਾਲੇ ਰਾਗ ਹੈ

ਮਾਨ ਸਾਵਣ ਮੀਂਹ ਹੈਵੇ ਪੈ ਰਿਹਾ।

ਓ ਅਸਮਾਨੋਂ ਡਿੱਗ ਹੇਠਾਂ, ਆਂਵਦਾ,

ਓ ਅਸਮਾਨੋਂ ਡਿੱਗ ਹੇਠਾਂ ਆਂਵਦਾ

ਇਹ ਹੇਠੋਂ ਰਾਹ ਪਾੜ ਉਛਲ, ਵੱਸਦਾ।

 

ਇਸ ਦੀ ਧੁਨਿ ਸੰਗੀਤ ਚਮਕ ਸੁਹਾਵਣੀ,

ਬੈਠਿਆਂ ਇਸ ਵਿਚਕਾਰ ਝੂਟੇ ਦੇਵਦੀ,

ਕੁਦਰਤ ਮਾਨੋਂ ਆਪ ਨਚ ਰਹੀ ਨਾਚ ਹੈ।

ਇਹ ਰੰਗ ਰਾਗ ਅਪਾਰ ਦਸ ਕੇ ਨੀਰ ਜੀ,

ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਜਾਇ ਹੇਠਾਂ ਤਿਲਕਦੇ। ੪੬.

 

ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਵਿਦੈਗੀ

ਸੁਹਣਿਆਂ ਤੋਂ ਜਦ ਵਿਛੁੜਨ ਲਗੀਏ

ਦਿਲ ਦਿਲਗੀਰੀ ਖਾਵੇ,

ਤੈਥੋਂ ਟੁਰਦਯਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰੇ!

ਸਾਨੂੰ ਨਾ ਦੁਖ ਆਵੇ, ਪਰ

'ਮਟਕ-ਹਿਲੋਰਾ' ਛੁਹ ਤੇਰੀ ਦਾ

ਜੋ ਰੂਹ ਸਾਡੀ ਲੀਤਾ

ਖੇੜੇ ਵਾਲੀ ਮਸਤੀ ਦੇ ਰਿਹਾ,

ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਿਆ ਜਾਵੇ। ੪੭.

ਨਸੀਮ ਬਾਗ਼

ਜਿਉਂ ਮਾਵਾਂ ਤਿਉਂ ਠੰਢੀਆਂ ਛਾਵਾਂ

ਅਸਾਂ ਤੁਧੇ ਦੀਆਂ ਡਿਠੀਆਂ,

ਠੰਢੀ ਪ੍ਯਾਰੀ ਗੋਦ ਤੁਧੇ ਦੀ

ਛਾਵਾਂ ਮਿਠੀਆਂ ਮਿਠੀਆਂ।

ਮਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਬਾਲ ਪਿਆਰਾ

ਤੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਈ ਪ੍ਯਾਰਾ,

ਜੋ ਆਵੇ ਉਸ ਲਾਡ ਲਡਾਵੇਂ

ਠਾਰੇਂ ਜਿੰਦੀਆਂ ਲੁਠੀਆਂ। ੪੮.

 

ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਵਿਚ-ਪ੍ਰੀਤਮ

ਸਿਕਦਾ ਸਿਕਦਾ ਵੱਛਾ ਛੁਟਿਆ

ਧਾ ਅੰਮੀ ਵਲ ਆਇਆ।

ਅੰਮੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰੇ

ਤੁਠ ਤੁਠ ਲਾਡ ਲਡਾਇਆ।

ਸਿਕਦੀ ਨਦੀ ਜਾਲ ਜੱਫਰਾਂ

ਜਦ ਸ਼ਹੁ-ਸਾਗਰ ਪਹੁੰਚੀ

ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਯਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੀਤਮ

ਮਿਲਣ ਅਗਾਹਾਂ ਧਾਇਆ। ੪੯.

'ਕਵਿ ਰੰਗ' ਸੁੰਦਰਤਾ

ਅਰਥਾਤ ਉਹ 'ਉਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਜਿਸਦੇ ਆਵੇਸ ਵਿਚ ਕਵੀ ਤੋਂ ਉੱਚ ਕਾਵ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਸਦਾ ਹੈ।

 

ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾਈ ਉੱਚੇ ਨਛੱਤ੍ਰੀ ਵਸਦੀ,

ਅਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਲਹਿਰੇ ਅਪਣੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਸਦੀ

ਇਕ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਏ ਉਥੋਂ ਹੇਠਾਂ ਪਲਮਦੀ ਆਈ,

ਰਸ ਰੰਗ ਨਾਲ ਕੰਬਦੀ ਸੰਗੀਤ ਥਰਥਰਾਈ,-

 

ਜਿਉਂ ਤ੍ਰੇਲ ਤਾਰ ਪ੍ਰੋਤੀ ਜਿਉਂ ਆਬ ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ

ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਤਾਰ ਪ੍ਰੋਤੀ ਨਾਜ਼ਕ, ਸੁਬਕ ਸੁਹਾਈ,

ਕੋਮਲ ਗਲੇ ਦੀ ਸੁਰ ਜਿਉਂ ਝੁਨਕਾਰ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਜਿਉਂ

ਝਰਨਾਟ ਰੂਪ ਵਾਲੀ ਤਾਰੇ ਡਲ੍ਹਕ ਜਿਉਂ ਛਾਈ।

 

ਜਿਉਂ ਮੀਂਡ ਥਰਕੇ ਖਿਚਿਆਂ ਖਿਚ ਖਾ ਮੈਂ ਰੂਹ ਜੋ ਕੰਬੀ,

ਹੁਸਨਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਲਹਿਰੇ ਰਸ ਝੂਮ ਇਕ ਝੁਮਾਈ,

ਪੰਛੀ ਉਡਾਰ* ਵਾਂਙੂ ਆਪੇ ਦੇ ਖੰਭ ਫੜਕੇ

ਇਕ ਸੂਰ ਸਿਰ ਨੂੰ ਆਯਾ ਇਕ ਤਾਰ ਸਿਰ ਝੁਮਾਈ।

 

ਪੁਛਯਾ ਅਸਾਂ: ਹੋ ਸੁਹਣੀ ਤੂੰ ਆਪ ਸੁੰਦਰਤਾ ਹੈਂ,

ਹੀਰੇ ਜੁਆਹਰ ਵਾਙੂ ਟਿਕਦੀਂ ਕਿਉਂ ਤੂੰ ਨਾਹੀਂ?

‘ਪਰਬਤ ਖੜੇ ਸੁਹਾਵੇ ਝੀਲਾਂ ਤੇ ਬਨ ਸਮੁੰਦਰ

'ਕਾਯਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਭਾ ਦਾਯਮ ਰਹੇ ਹੈ ਛਾਈ।'

–––––––––––––

* ਉੱਡਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਪੰਛੀ।

੧. ਸਦਾ।

ਬੋਲੀ ਓ ਥਰਥਰਾਂਦੀ ਲਰਜ਼ੇ ਵਜੂਦ ਵਾਲੀ:-

'ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੂੰਦ ਦਸ ਤੂੰ ਟਿਕਦੀ ਕਿਵੇਂ ਟਿਕਾਈ?

'ਲਸ ਦੇਕੇ ਕਿਰਣ ਸੂਰਜ ਲਰਜ਼ੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਵੇ.

'ਸੁਰ ਰਾਗ ਦੀ ਥਰਾਂਦੀ ਕਿਸਨੇ ਟਿਕਾ ਲਿਆ ਈ ?

'ਉਲਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਲਿਸ਼ਕੇ ਚਮਕਾਰ ਮਾਰ ਖਿਸਕੇ

'ਜੁੱਸਾ ਧਨੁਖ ਅਕਾਸੀ ਕਿਸਨੇ ਟਿਕਾ ਲਿਆਈ ?

'ਚੰਦੋਂ ਰਿਸ਼ਮ ਜੁ ਤਿਲਕੇ ਤਾਰ੍ਯੋਂ ਜੁ ਡਲ੍ਹਕ ਪਲਮੇਂ

ਦੇ ਕੇ ਮਟੱਕਾ ਖਿਸਕੇ ਟਿਕਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਈ?

'ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਦੀ ਪ੍ਯਾਰ ਚਿਤਵਨ ਕੋਇਲ ਦੀ ਕੂਕ ਕੁਹਣੀ

‘ਗ਼ਮਕਾਰ ਦੇ ਨਸਾਵੋ, ਕਾਬੂ ਕਦੋਂ ਹੈ ਆਈ?

 

'ਲਰਜ਼ਾ ਵਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਰਜਾ ਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ

'ਚੱਕਰ ਅਨੰਤ ਅਟਿਕਵੇਂ ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਪਾਈ,

'ਵਿੱਥਾਂ ਅਮਿਣਵੀਆਂ ਵਿਚ ਸਿਰ ਚੀਰਦੇ ਥਰਾਂਦੇ

ਜਾਂਦੇ ਅਨੰਤ ਚਾਲੀਂ ਚਮਕਾਂ ਦੇ ਹਨ ਓ ਸਾਈਂ।

––––––––––––––

੧. ਕਾਂਬਾ ਹੀ ਜਿਸਦਾ ਸਰੀਰ ਹੋਵੇ।

੨. ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਟੁਟਦੇ ਤੇ ਚਮਕਾਰ ਦੇਂਦੇ ਤਾਰੇ।

੩. ਅਕਾਸ਼ੀ ਪੀਂਘ!

੪. ਕਲੇਜਾ ਕੋਹ ਸੁਟਣ ਵਾਲੀ ਕੂਕ।

੫. ਸੰਗੀਤ ਥਰਥਰਾਹਟ।

'ਚਮਕਾਰ ਰੰਗ ਦੇਣਾ, ਰਮ ਝੂਮ ਵਿਚ ਝੁਮਾਣਾਂ,

'ਇਕ ਜਿੰਦ-ਛੋਹ ਲਾਣੀ, ਅਟਕਣ ਨਹੀਂ ਕਿਥਾਈਂ।

'ਲਰਜ਼ਾ ਵਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਰਜ਼ਾ ਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ

'ਰੇਖਾ ਅਨੰਤ ਅਟਿਕਵੀਂ 'ਲਰਜ਼ੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਪਾਈ! ੫੦.

 

ਕੰਬਦੇ ਪੱਥਰ

ਮਾਰਤੰਡ ਨੂੰ ਮਾਰ ਪਿਆਂ

'ਹੋਈ ਮੁੱਦਤ' ਕਹਿੰਦੀ ਲੋਈ,

ਪਰ ਕੰਬਣੀ ਪਥਰਾਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਤਕ

ਸਾਨੂੰ ਸੀ ਸਹੀ ਹੋਈ:

'ਹਾਇ ਹੁਨਰ ਤੇ ਹਾਏ ਵਿਦ੍ਯਾ

'ਹਾਇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਾਲਤ!

'ਹਾਇ ਹਿੰਦ ਫਲ ਫਾੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ।'

ਹਰ ਸਿਲ ਕਹਿੰਦੀ ਰੋਈ।    ੫੧.

–––––––––––

੧. ਇਕ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਖਗੋਲ ਵਿਦ੍ਯਾ ਦਾ ਬੀ ਟਿਕਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਖੋਲੇ ਪਏ ਹਨ।

੨. ਸੇਬ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਵਾਂਗੂੰ ਇਕ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸੰਤਰੇ ਵਾਂਙੂ ਵਿਚੋਂ ਫਾੜੀ ਫਾੜੀ, ਵਖੇ ਵਖ ਹੈ।

ਅਮਰ ਰਸ

ਸੁਹਣੇ ਹੱਥ ਸੁਰਾਹੀ ਪ੍ਯਾਲਾ

ਦੇਖ ਦੁਖੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਈ,

ਖੁਸ਼ ਹੋਈ ਮੁਖ ਵੇਖ ਸਜਨ ਦਾ

ਦੇਖ ਸੁਰਾਹੀ ਰੋਈ।

ਰੋਂਦੀ ਵੇਖ ਸਜਨ ਹਸ ਆਖੇ:-

'ਕੌੜੀ ਸ਼੍ਰਾਬ ਨ ਲਗਾਯਾ,

'ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਏਸ ਸੁਰਾਹੀ ਭਰਿਆ,

ਪੀਏ ਤੇ ਜੀਵੇ ਮੋਈ।'

 

S ਦੇਹ ਇਕ ਬੂੰਦ ਸੁਰਾਹੀਓ ਸਾਨੂੰ

ਸੋਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੌੜੇ,

ਬੇਖ਼ੁਦੀਆਂ ਦੇ ਚਾੜ੍ਹ ਅਰਸ਼ ਤੇ

ਆਸ ਅੰਦੇਸੇ ਤੋੜੇ,

ਰੰਗ ਸੁਹਾਵੇ ਤੇ ਨੌਰੰਗੀ

ਪੀਂਘ ਘੁਕੇ ਆਨੰਦੀ

ਆਣ ਹੁਲਾਰੇ ਅਮਰ ਸੁਖਾਂ ਦੇ

ਮੁੜਨ त ਐਸਾ तेरे। ੫੨.

ਕੰਬਦੀ ਕਲਾਈ

ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਮਿਲੇ ਅਸਾਨੂੰ

ਅਸਾਂ या ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਈ

ਨਿਰਾ ਨੂਰ ਤੁਸੀਂ ਹੱਥ ਨ ਆਏ

ਸਾਡੀ ਕੰਬਦੀ ਰਹੀ ਕਲਾਈ,

 

ਧਾ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾਇਆ

ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ਛੋਹ ਨ ਪਾਈ,

ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੇ ਅਸੀਂ ਨੀਵੇਂ ਸਾਂ

ਸਾਡੀ ਪੇਸ਼ ਨ ਗਈਆ ਕਾਈ,

 

ਫਿਰ ਲੜ ਫੜਨੇ ਨੂੰ ਉਠ ਦਉੜੇ

ਪਰ ਲੜ ਉਹ 'ਬਿਜਲੀ ਲਹਿਰਾ'

ਉਡਦਾ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਅਪਣੀ

ਛੂਹ ਸਾਨੂੰ ठाजा ਲਾਈ:

 

ਮਿੱਟੀ ਚਮਕ ਪਈ ਇਹ ਮੋਈ

ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਲੂੰਆਂ ਵਿਚ ਲਿਸ਼ਕੇ,-

ਬਿਜਲੀ ਕੂੰਦ ਗਈ ਥਰਰਾਂਦੀ

ਹੁਣ ਚਕਾਚੂੰਧ ਹੈ ਛਾਈ। ੫੩.

ਲਗੀਆਂ ਨਿਭਣ

ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਨੇਹੁੰ ਲਾ ਬੈਠੀ

ਨਾਂ ਹੱਸੇ ਨ ਬੋਲੇ,

ਸੁਹਣਾ ਲੱਗੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ

ਘੁੰਡੀ ਦਿਲੋਂ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹੇ।

ਛੱਡਿ ਛਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਨਾਹੀਂ

ਮਿਲਿਆਂ ਨਿੱਘ ਨ ਕੋਈ:

ਹੱਛਾ, ਜਿਵੇਂ ਟਜ਼ਾ ਹੈ ਤੇਰੀ

ਅਖੀਅਹੁ ਹੋਹੁ ਨ ਉਹਲੇ।    ੫੪.

 

ਰਉਂ ਰੁਖ਼

ਸਾਗਰ ਪੁਛਦਾ: ‘ਨਦੀਏ! ਸਾਰੇ

ਬੂਟੇ ਬੂਟੀਆਂ ਲ੍ਯਾਵੇਂ,

ਪਰ ਨਾਂ ਕਦੀ ਬੈਂਤ ਦਾ ਬੂਟਾ

ਆਣ ਪੁਚਾਵੇਂ ?'

 

ਨਦੀ ਆਖਦੀ: 'ਆਕੜ ਵਾਲੇ

ਸਭ ਬੂਟੇ पट ਸੱਕਾਂ,

ਪਰ ਜੇ ਝੁਕੇ ਵਗੇ ਰਉਂ ਰੁਖ ਨੂੰ

ਪੇਸ਼ ਨ ਉਸ ਤੇ ਜਾਵੇ।'       ੫੫.

ਇਲਮ, ਅਮਲ

ਸਿਰ ਕਚਕੌਲ ਬਨਾ ਹਥ ਲੀਤਾ

ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਦ੍ਵਾਰੇ ਫਿਰਿਆ,

ਦਰ ਦਰ ਦੇ ਟੁਕ ਮੰਗ ਮੰਗ ਪਾਏ '

ਤੁੱਨ ਤੁੱਨ ਕੇ ਇਹ ਭਰਿਆ;

 

ਭਰਿਆ ਵੇਖ ਅਫਰਿਆ ਮੈ ਸਾਂ

ਜਾਣਾਂ ਪੰਡਿਤ ਹੋਇਆ,-

ਟਿਕੇ ਨ ਪੈਰ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਮੇਰਾ

ਉੱਚਾ ਹੋ ਹੋ ਟੁਰਿਆ।

 

ਇਕ ਦਿਨ ਇਹ ਕਚਕੌਲ ਲੈ ਗਿਆ

ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਮੂਹਰੇ ਧਰਿਆ:

ਜੂਨ ਜੂਠ ਕਰ ਉਸ ਉਲਟਾਇਆ

ਖਾਲੀ ਸਾਰਾ ਕਰਿਆ।

 

ਮਲ ਮਲ ਕੇ ਫਿਰ ਧੋਤਾ ਇਸ ਨੂੰ

ਮੈਲ ਇਲਮ ਦੀ ਲਾਹੀ

ਵੇਖੋ, ਇਹ ਕਚਕੌਲ ਲਿਸ਼ਕਿਆ।

ਕੰਵਲ ਵਾਂਗ ਫਿਰ ਖਿੜਿਆ। ੫੬.

ਨਾਮ, ਧਿਆਨ, ਰਜ਼ਾ

ਨਾਮ ਸਜਣ ਦਾ ਜੀਭ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ

ਜਾਂ ਸੱਜਣ ਉਠ ਟੁਰਿਆ,

ਮੱਲ ਲਏ ਦੇ ਨੈਣ ਧ੍ਯਾਨ ਨੇ

ਸਬਕ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਫੁਰਿਆ,

ਬਿਰਹੋਂ ਦੇ ਹਥ ਸੌਂਪ ਅਸਾਨੂੰ

ਜੇ ਸੱਜਣ ਤੂੰ ਰਾਜੀ!

ਯਾਦ ਤੁਸਾਡੀ ਛੁਟੇ ਨ ਸਾਥੋਂ

ਪ੍ਯਾਰ ਰਹੇ ਲੂੰ ਪੁੜਿਆ। ੫੭.

 

ਬਰਦਾ ਕਿ ਮਾਲਕ ?

ਇਕ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਫਿਰੇ ਆਦਮੀ

ਗਲ ਵਿਚ ਫੱਟੀ ਪਾਈ,-

ਫੱਟੀ ਤੇ ਲਿਖਿਆ: 'ਮੈਂ ਬਰਦਾ

'ਵਿਕਾਂ ਲਓ ਕੋਈ ਭਾਈ।'

 

ਲੈਣ ਲਗੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸਿ ਕਹਿਆ:

ਏ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਟੋਲੇ,

ਏਸ ਭੇਸ ਏ 'ਚਾਹੇ ਬਰਦਾ ਲੱਭੇ

ਹੁਕਮ ਹੁਕਮ ਚਲਾਈ।' ੫੮.

ਬ੍ਰਿਛ

ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੋ ਤੰਗ-ਦਿਲ ਲੋਕੋ!

ਨਾਲ ਅਸਾਂ ਕਿਉਂ ਲੜਦੇ ?

ਚੌੜੇ ਦਾਉ ਅਸਾਂ ਨਹੀਂ ਵਧਣਾ

ਸਿੱਧੇ ਜਾਣਾ ਚੜ੍ਹਦੇ,

ਘੇਰੇ ਤੇ ਫੈਲਾਉ ਅਸਾਡੇ

ਵਿਚ ਅਸਮਾਨਾਂ ਹੋਸਣ;

ਗਿੱਠ ਥਾਉਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੱਲੀ

ਅਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹੋ ਲੜਦੇ ? ੫੯.

 

ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁਲ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ :-

ਡਾਲੀ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਨ ਸਾਨੂੰ

ਅਸਾਂ ਹੱਟ ‘ਮਹਿਕ' ਦੀ ਲਾਈ,

ਲਖ ਗਾਹਕ ਜੇ ਸੁੰਘੇ ਆਕੇ

ਖਾਲੀ ਕੋਇ ਨ ਜਾਈ;

ਤੂੰ ਜੇ ਇਕ ਤੋੜਕੇ ਲੈ ਗਿਓਂ

ਇਕ ਜੋਗਾ ਰਹਿ ਜਾਸਾਂ,-

ਉਹ ਭੀ ਪਲਕ ਝਲਕ ਦਾ ਮੇਲਾ

ਰੂਪ ਮਹਿਕ ਨਸ ਜਾਈ। ੬੦.

ਪ੍ਰੇਮ ਤਰੰਗੀਂ

ਪੁੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੁ ਸਾਗਰ ਉਛਲੇ

ਤਾਂਘ ਅਰਸ਼ ਦੀ ਕਰਦਾ,

ਦੂਰ ਵਸੇਂਦੇ ਸੁਹਣੇ* ਵੇਲੇ

ਉਮਲ ਉਮਲ ਜੀ ਭਰਦਾ

ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਪਰ ਉਸ ਲਗੇ ਚਾਂਦਨੀ

ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਕੀ ਉਹ ਦੇਖੇ ?

ਪ੍ਰੀਤਮ ਦਾ ਦਿਲ ਪ੍ਰੇਮ ਤਰੰਗੀਂ

ਦਾਨ ਉਛਾਲੇ ਕਰਦਾ। ੬੧.

ਡਲ

-ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦੀ ਝੀਲ-

ਨੀਵੇਂ ਲੁਕਵੇਂ ਥਾਇਂ ਕੁਦਰਤ ਬਾਗ਼ ਲਗਾਇਆ,

ਉਤੇ ਪਾਣੀ ਪਾਇ ਆਪਣੀ ਵੱਲੋਂ ਕੱਜਿਆ,

ਪਰਦਾ ਪਾਣੀ ਪਾੜ-ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾ ਲੁਕ ਸਕੀ:-

ਰੂਪ ਸਵਾਯਾ ਚਾੜ੍ਹ ਨਿਖਰ ਸੰਵਰ ਸਿਰ ਕੱਢਿਆ;

ਤਖਤਾ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਵਿਛਿਆ ਹੋਇਆ ਜਾਪਦਾ,

ਪਰੀਆਂ ਜ੍ਯੋਂ ਕੁਹਕਾਫ਼ ਕਵਲਾਂ ਦਾ ਵਿਚ ਨਾਚ ਹੈ। ੬੨.

––––––––––

* ਭਾਵ ਚੰਦ੍ਰਮਾਂ ਤੋਂ ਹੈ।

ਪਿੰਜਰੇ ਪਿਆ ਪੰਛੀ

ਪਿੰਜਰੇ ਦੀ ਸਲਾਹੁਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ:-

ਜ਼ਾਲਮ ਖੜਾ ਹਵਾ ਖੁੱਲੀ ਵਿਚ

ਆਖੇ:    'ਪਿੰਜਰਾ ਸੁਹਣਾ'-

'ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੇਂ ਫਿਰ ਮੈਂ ਪੁੱਛਾਂ।

ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਮਨ ਮੁਹਣਾ ?

'ਪਰ* ਤੋਂ ਹੀਨ ਧਰਾ ਦੇ ਕੈਦੀ!

ਉ ਮੂਰਖ ਦਿਲ ਕਰੜੇ!

‘ਉੱਡਣਹਾਰੇ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਇਹ

ਸੁਹਣਾ ਹੈ ਜਿੰਦ-ਕੁਹਣਾ

ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਰੰਗ ਸੁਹਣਾ ਲੱਗਾ

ਮਿੱਠੀ ਲੱਗੀ ਬਾਣੀ,-

'ਵਾਹਵਾ ਕਦਰ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪਾਈ

ਛਹਿ ਕੇ ਜਾਲੀ ਤਾਣੀ।

ਪਕੜ ਪਿੰਜਰੇ ਪਾਇ ਵਿਛੋੜਿਆ

ਸਾਕ ਸਨੇਹੀਆਂ ਨਾਲੋਂ,

ਭੱਠ ਪਵੇ ਇਹ ਕਦਰ ਤੁਹਾਡੀ

ਖੇਹ ਇਸ ਯਾਰੀ ਲਾਣੀ।     ੬੩.

––––––––––––

* ਖੰਭ

ਲਗੀਆਂ

ਜੀ ਮੇਰੇ ਕੁਛ ਹੁੰਦਾ, ਸਹੀਓ!

ਉਡਦਾ ਹੱਥ ਨ ਆਵੇ,-

ਕੱਤਣ, ਤੁੰਮਣ, ਹੱਸਣ, ਖੇਡਣ,

ਖਾਵਣ ਮੂਲ ਨ ਭਾਵੇ :

ਨੈਣ ਭਰਨ, ਖਿਚ ਚੜ੍ਹੇ ਕਾਲਜੇ

ਬਉਰਾਨੀ ਹੋ ਜਾਵਾਂ,-

ਤਿੰਞਣ ਦੇਸ਼ ਬਿਗਾਨਾ ਦਿੱਸੇ

ਘਰ ਖਾਵਣ ਨੂੰ ਆਵੇ।        ੬੪.

ਪੱਥਰ-ਸ਼ੀਸ਼ਾ-ਹੀਰਾ

ਮੈਂ ਪੱਥਰ ਸੁਖ-ਨੀਂਦੇ ਸੁੱਤਾ

ਤੇ ਵਿਚ ਸੁਫ਼ਨੇ ਕੁਈ ਸੁਣਾਵੇ:

ਬਣ ਹੀਰਾ, ਕਰ ਦੂਰ ਹਨ੍ਹੇਰਾ

ਤੈਨੂੰ ਚਾਨਣ ਆ ਗਲ ਲਾਵੇ।

ਆਪ ਪੀਹ ਅੱਗ ਤਾਪ ਸਹਿ,

ਬਣ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਨੂਰ ਮੈਂ ਪਾਯਾ

ਹੁਣ ਲੋਚਾਂ ਮੈਂ ਹੀਰਾ ਬਣਨਾਂ

ਜੋ ਜ਼ਰਬ ਨ ਕੋਈ ਆਵੇ! ੬੫.

ਐਤਕੀਂ

ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਛੱਤ ਬਗੀਚੇ ਏਸ ਸਾਲ ਹਨ

ਸੁੰਝਾਂ ਕਿਉਂ ਵਰਤਾਈਆਂ ?

ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ ਅੱਗੇ ਵਾਂਙੂ

ਕਿਉਂ ਏਥੇ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ?

 

ਉਤਰ- ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ ਸਹੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ

ਅਰਸੋਂ ਸਨ ਟੁਰ ਆਈਆਂ,

 

ਰਸਤੇ-ਮਾਰ ਇੰਦ੍ਰ ਨੇ ਰਸਤੇ

ਸੁਹਣੀਆਂ ਰੋਕ ਰਖਾਈਆਂ।

 

ਬੱਦਲ ਭੇਜ ਕਟਕ ਦੇ ਉਸ ਨੇ

ਸੜਕਾਂ ਸੱਭ ਰੁਕਾਈਆਂ,

 

ਬਿੱਜਲੀਆਂ ਦੇ ਮਾਰ ਕੜਾਕੇ

ਸੁਹਣੀਆਂ ਸਹਿਮ ਡਰਾਈਆਂ,

 

ਮੁਹਲੇ ਧਾਰ ਵਰ੍ਹਾਈ ਵਰਖਾ

ਅਰਸ਼ਾਂ ਨੀਰ ਭਰਾਈਆਂ,

 

ਧਰਤੀ ਤੇ ਜਲ ਥਲ ਕਰ ਦਿਤੇ

ਬੂਟੀਆਂ ਮਾਰ ਸੁਕਾਈਆਂ,-

 

ਸੁਹਣੀਆਂ ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ

ਇੰਦਰ ਬੰਨ੍ਹ ਬਹਾਈਆਂ,

ਸੁਰਗਪੁਰੀ ਵਿਚ ਇੰਦਰ ਭਾਵੇਂ

ਅਪਣੇ ਲਾਗ ਲਗਾਈਆਂ

 

ਐਸ ਸਾਲ ਪਰ ਧਰਤੀ ਉਤੇ

ਸੁਹਣੀਆਂ ਹਨ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ:

 

ਸੁੰਝਾਂ ਅੱਜ ਬਗੀਚੇ ਸਾਡੇ

ਇੰਦਰ ਨੇ ਵਰਤਾਈਆਂ। ੬੬.

 

ਦਰ ਢੱਠਿਆਂ ਦੀ ਕਦਰ

ਦਰ ਢੱਠਿਆਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ

ਕਦਰ ਨ ਪੈਂਦੀ ਯਾਰ!

ਗਲੇ ਪਏ ਫੁਲ-ਹਾਰ ਦੀ

ਭਾਸੇ ਨਾ ਮਹਿਕਾਰ।                   ੬੭.

ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ

ਸੁਹਣੇ ਸੁਹਣੇ ਮਹਿਲ ਅਸਾਡੇ

ਦੇਖਣ ਆਈਓ ਸਹੀਓ!

ਇਕ ਤੋਂ ਇਕ ਚੜ੍ਹੰਦੇ ਨਕਸ਼ੇ

ਦੇਖ ਦੇਖ ਰਜ ਰਹੀਓ,

ਪਰ ਇਕ ਨਕਸ਼ ਗੁਪਤ ਏਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ

ਹਰ ਨੁਕਤੇ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ,

ਪੜ੍ਹੇ ਬਾਝ ਉਸ ਨਕਸ਼ ਅਟਲਵੇਂ

ਸਹੀਓ ਨਾਂ ਮੁੜ ਜਈਓ!

ਏ ਨਕਸ਼ੇ ਨੱਕਾਸ਼ ਰੰਗੀਲਾ

ਜਦ ਸੀ ਜਾਂਦਾ ਪਾਂਦਾ,

ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਗੈਬ ਤੋਂ ਕੋਈ

ਗੁਪਤ ਨਕਸ਼ ਇਕ ਵਾਂਹਦਾ।

ਉਹ ਸੀ ਨਕਸ਼ 'ਵਿਛੋੜਾ' ਸਹੀਓ!

ਅਸਾਂ ਨਿਖੁਟਿਆਂ ਪੜ੍ਹਿਆ,

ਕਾਸ਼! ਕਦੇ ਇਹ ਨਕਸ਼ ਮੇਰਾ ਉਹ

ਜ਼ਾਲਮ ਬੀ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ।      ੬੮.

ਅੰਦਰ ਦੀ ਟੇਕ

ਸਿਕ ਸਿਕ ਰੋ ਰੋ ਢੂੰਡ ਢੂੰਡ ਕੇ

ਮਜਨੂੰ ਉਮਰ ਗੁਆਈ,

ਪਰ ਪੰਘਰ ਨਾ ਖਾਧੀ ਲੇਲੀ

ਧਾ ਉਸ ਪਾਸ ਨ ਆਈ।

ਅੰਤ ਹਾਰ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ ਮਜਨੂੰ

‘ਲੇਲੀ’ ‘ਲੇਲੀ’ ਜਪਦਾ,

ਲਿਵ ਲੇਲੀ ਵਿਚ ਲਗ ਗਈ ਅੰਦਰ,

ਅੰਦਰ ਲੇਲੀ ਆਈ।

ਲੇਲੀ ਵੀ ਹੁਣ ਖਿੱਚ ਖਾਇਕੇ

ਮਜਨੂੰ ਲਭਦੀ ਆਈ.

'ਮੈਂ ਲੇਲੀ' ਲੇਲੀ ਪਈ ਕੂਕੇ

ਮਜਨੂੰ ਸਯਾਣ ਨ ਕਾਈ।

'ਮੈਂ ਲੇਲੀ' ਲੇਲੀ ਪਈ ਕੂਕੇ

ਮਜਨੂੰ ਲੇਲੀ ਹੋਯਾ,

ਆਪੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਬਣ ਗਿਆ ਪ੍ਰੇਮੀ,

ਟੇਕ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਪਾਈ। ੬੯.

ਵਰਜਿਤ ਵਾੜੀ

ਖਿੜੇ ਚਮਨ ਵਿਚ ਆਕੇ ਡਿੱਠਾ:

ਵੰਨੋ ਵੰਨੀ ਰੰਗ ਰੰਗਾ,

ਜੋਬਨ ਭਰੇ ਫੁੱਲ ਪਏ ਝੂਮਣ

ਡਾਲੀ ਪੱਤੇ ਰੂਪ ਲਗਾ,

ਤੱਕ ਤੱਕ ਅਖ ਮੋਹਿਤ ਹੁੰਦੀ,

ਮਨ ਪਿਆ ਪੈਂਦਾ ਲੋਭ ਲੁਭਾ,

ਜਫੀਆਂ ਪਾਂਦੀ ਪੌਣ ਪਿਆਰੀ

ਆ ਆ ਲਗਦੀ ਕਰੇ ਸੁਹਾਂ।

 

ਮੱਲੋ ਮੱਲੀ ਹੱਥ ਵਧੇਂਦੇ

ਕਹਿੰਦੇ: ਲਈਏ ਫੁੱਲ ਤੁੜਾ।

 

ਪਰ ਜਦ ਹੱਥ ਫੁਲ ਨੂੰ ਲਗਦੇ

ਤੋੜਦਿਆਂ ਹੋ ਜਾਣ ਸੁਆਹ।

ਜਿਸ ਫੁਲ ਨੂੰ ਚਾ ਛੋਹੋ ਰੱਤੀ

ਛੁਹੰਦਿਆ ਸਾਰ ਜਾਇ ਭਸਮਾ।

 

ਫਿਰ ਦੇਖੇ ਬੂਟੇ ਫਲ ਵਾਲੇ

ਨਾਲ ਫਲਾਂ ਦੇ ਭਰੇ ਭਰਾ।

ਪ੍ਯਾਰੇ ਸੁਹਣੇ ਤੇ ਮਨ-ਮੁਹਣੇ

ਦੇਖਦਿਆਂ ਚਿਤ ਲੈਣ ਚੁਰਾ,

ਪਰ ਜਦ ਤੋੜੋ ਰਾਖ ਹੋਵਦੇ,

ਅਚਰਜ ਕੀ ਅਚਰਜ ਇਸ ਥਾਂ ?

 

ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਬੁੱਢੇ ਪਿੱਪਲ

ਹੱਸ ਕਿਹਾ: 'ਨਾ ਸੋਚ ਕਰਾ

ਤੋੜਨ ਹੁਕਮ ਨਹੀਂ ਇਸ ਜਾਗਾ

ਦੇਖਣ ਦੀ ਹੈ ਖੁੱਲ੍ਹ ਭਰਾ!

'ਜਾਦੂਗਰ ਇਕ ਮਾਲੀ ਇਸਦਾ

ਜਾਦੂ ਦਿੱਤਾ ਬਾਗ਼ ਲਗਾ,

ਦਿੱਸੇ, ਸੋਹੇ, ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ,

ਦਏ ਤਰਾਵਤ ਨਾਲ ਸੁਹਾਂ,

'ਪਰ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਭੋਗ ਬਾਗ ਏ

ਭੋਗਣ ਦੀ ਏ ਨਾਹੀਂ ਥਾਂ,

'ਦੇਖੀਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੀਂ ਵੀਰਾ!

ਖਿੜੀਂ, ਟਿਕੀ, ਰੰਗ ਲਈਂ ਜਮਾ,

'ਪਰ ਜੇ ਹੱਥ ਲੈਣ ਨੂੰ ਪਸਰੇਂ

ਸੁੰਦਰਤਾ ਜਾਸੀ ਬੀਲਮਾ

'ਰਾਖ ਰਹੇਗੀ ਮੁੱਠ ਅੰਦਰੇ

ਦਿਲ ਅਰਮਾਣ ਭਰੇ ਭਰ ਆ

‘ਹਾਂਢ ਹਾਂਢ, ਹਥ ਝਾੜ ਤੁਰੇਂਗਾ,

ਹਰੇ ਜ੍ਵਾਰੀਏ ਵਾਂਗ ਭਰਾ!

'ਅੱਖੀਂ ਨਾਲ ਪਿਆ ਰਸ ਪੀਵੀਂ

ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹੋਰ ਵਿਸਾਰੀਂ ਚਾ,

ਤਦ ਸਾਬਤ ਲਾਹੇ ਵਿਚ ਜਾਸੇਂ

ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਾਯੇਂ ਆਪ ਖੁੰਝਾ। ੭੦

 

ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੈਣਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਮੁਕਾ ਲਿਆ

-ਇਕ 'ਨੈਣ-ਪਿੰਜਰੇ ਫਸੇ ਸਾਧੂ ਦੀ ਅਰਜ਼ੋਈ-

ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੈਣਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਮੁਕਾ ਲਿਆ,

ਟੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਬਹਾ ਲਿਆ,

ਬਿਨਾਂ ਸੰਗਲਾਂ ਕੱਸ ਕਸਾ ਲਿਆ,

ਬਿਨਾਂ ਦੰਮਾਂ ਦੇ ਬਰਦਾ ਬਨਾ ਲਿਆ।

 

ਕਿੱਥੇ ਅਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗਿਆ ਤਕਾਵਣਾ ਓ,

ਕਿਥੇ ਸਾਈਂ ਦਰ ਨਜਰ ਜਮਾਵਣਾ ਓ.-

ਨਜਰ ਮੇਲਣੀ ਨਾਂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਕੀਆਂ ਦੇ

ਟਕ ਬੰਨ੍ਹਣੀਂ ਨੂਰੀਆਂ ਝਾਕੀਆਂ ਤੇ।

ਹਾਏ ਭੁੱਲ ਏ ਨੈਣ ਤਕਾ ਬੈਠੇ,

ਝਾਕੇ ਪਹਿਲੜੇ ਖੰਭ ਖੁਹਾ ਬੈਠੇ!

ਜਾਦੂਗਰੀ ਕੀਤੀ ਏਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖੀਆਂ ਨੇ,

ਮਾਰ ਘੱਤਿਆ ਸਾਂਭਕੇ ਰੱਖੀਆਂ ਨੇ!

 

ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੈਣਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾਂ ਦੇ ਪੂਰ ਲਾਹੇ,

ਜੇਧੇ ਬਲੀ ਵਰਿਆਮ ਤੇ ਸੂਰ ਫਾਹੇ,

ਖੰਭ ਸੜੇ ਪਤੰਗਿਆਂ ਵਾਂਗ ਬਿਸਮਿਲ

ਪਏ ਖਿੱਚ ਖਾਵਣ, ਤੜਫ਼ਣ ਹੋਣ ਤਿਲਮਿਲ।

 

ਮੈਂ ਬੀ ਮਾਰਿਆ ਇਕ ਮਟੱਕੜੇ ਨੇ

ਕਰ ਕੈਦ ਲੀਤਾ ਜੱਫੇ ਤੱਕੜੇ ਨੇ।

ਕੋਈ ਕਰੋ ਕਾਰੀ ਸਾਡੀ ਆਣ ਲੋਕੋ!

ਕੋਈ ਰਬ ਪ੍ਯਾਰੇ ਆ ਬਚਾਣ ਲੋਕੋ!

ਤਾਣ ਅਸਾਂ ਵਿਚ ਰਹੀ ਨ ਸ਼ਾਨ ਲੋਕੋ!

ਫਾਥੇ ਪਿੰਜਰੇ ਆਣ ਛੁਡਾਣ ਲੋਕੋ!

ਕਰੇ ਬਾਹੁੜੀ ਰਬ ਜੇ ਆਪ ਲੋਕੋ!

ਵਿਸ-ਚੜ੍ਹੀ ਦਾ ਝੜੇ ਏ ਤਾਪ, ਲੋਕੋ!

 

ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਆਸ ਕੀਤੀ,

ਅਪਣੇ ਬਚਣ ਦੀ ਆਸ ਫਿਰ ਨਾਸ ਕੀਤੀ।

ਜਾਦੂਗਰੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ,

ਧੁਰੋਂ ਕ੍ਰਾਮਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆ ਹੈ।

 

ਤੂੰ ਸੱਤਾਰ ਗੁਫ਼ਾਰ ਹੇ ਰਬ ਸਾਈਂ!

'ਸਾਂ ਤੇ ਕਰਮ ਕਰੀਓ ਮਿਹਰ ਨਜ਼ਰ ਪਾਈਂ,-

ਰੱਖ ਲਓ ਸਾਨੂੰ ਏਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ,

ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਾਧਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖੀਆਂ ਜੋ;

ਬੇੜਾ ਕਰੋ ਸਾਡਾ ਆਪ ਪਾਰ ਸਾਈਂ!

ਰੂਪ, ਰੰਗ, ਮਟੱਕਿਓਂ ਤਾਰ ਸਾਈਂ! ੭੧.

 

ਗੁਲਦਾਊਦੀਆਂ ਆਈਆਂ

ਗੁਲਦਾਊਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਸਾਡੀਆਂ

ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ ਆਈਆਂ

ਰਲ ਮਿਲ ਦਿਓ ਵਧਾਈਆਂ ਸਹੀਓ !

ਰਲ ਮਿਲ ਦਿਓ ਵਧਾਈਆਂ!

ਵਰ੍ਹਾ-ਵਿਛੁੰਨੀਆਂ ਸਹੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ

ਝੂਮ ਝੁਮੰਦੀਆਂ ਆਈਆਂ,

ਲੰਮੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ, ਸਾਵੀਆਂ ਸਾਵੀਆਂ

ਗੰਦਲ ਕ੍ਰਾਰੀ ਜਿਹੀਆਂ।

ਹਸੂੰ ਹਸੂੰ ਓ ਕਰਦੀਆਂ ਆਈਆਂ

ਆਪ ਹਸਾਂਦੀਆਂ ਆਈਆਂ:

ਖਿੜੇ ਖਿੜੰਦੇ ਮੱਥੇ ਆਈਆਂ

ਖੇੜਾ ਨਾਲ ਲਿਆਈਆਂ।

 

ਮੁਖੜਾ ਮੁਖੜਾ ਚੰਦ ਚੰਦ ਹੈ

ਚੰਦ ਮੁਖ ਹੋਕੇ ਆਈਆਂ;

ਖਾਣ ਚੰਦਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੰਦ ਲਭਾਕੇ

ਚਿਹਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਲਿਆਈਆਂ,

 

ਗਗਨ ਮੰਡਲ ਇਕ ਚੰਦ ਕਾਰਨੇ

ਕੇਡਾ ਗਰਬ ਕਰੇਂਦਾ,

ਏਥੇ ਵੇਖੋ ਡਾਲ ਡਾਲ ਹੈ

ਚੰਦ ਚੰਦ ਛਬਿ ਦੇਂਦਾ!

ਇਕ ਰੰਗਾ ਉਹ ਚੰਦ ਅਸਮਾਨੀ-

ਨਾਲ ਦਾਗ਼ ਦੇ ਭਰਿਆ,

ਹਰ-ਰੰਗਾ ਹਰ ਰੌਣਕ ਏਥੇ

ਸੈ ਲਖ ਚੰਦਾ ਚੜਿਆ।

 

ਗੁਲਦਾਊਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਸਹੀਓ!

ਚੰਦ੍ਰ-ਮੁਖੋਂ ਬੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹੀਆਂ,

ਦਰਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਚੰਦ ਅਕਾਸ਼ੀ

ਚੜ੍ਹ ਦੇਖੇ ਚੰਦ ਲੜੀਆਂ।

ਮਾਲੀ ਆਖੇ: ‘ਗਮਲੇ ਵਿਚੋਂ

ਉੱਗ ਉਤਾਹਾਂ ਆਈਆਂ

ਪਰ ਜੇ ਹੇਠੋਂ ਉੱਤੇ ਆਈਆ

ਚੰਦ-ਮੁਖ ਕਿਥੋਂ ਲ੍ਯਾਈਆਂ ?

 

ਚੰਦ ਵਸੇ ਅਸਮਾਨੀਂ ਲੋਕੋ !

ਅੰਬਰ ਦੌਰ ਲਗਾਵੇ,

ਮਿੱਟੀ ਗਮਲ੍ਯਾਂ ਅੰਦਰ ਨਾਹੀਂ

ਚੰਦ ਕਦੇ ਲੁਕ ਆਵੇ

 

'ਸੀਤੋ ਸੀਤਾ ਮਹਿਮਾ ਮਾਹਿ ਹੈ

ਅਰਸ਼ੀ ਰੂਪ ਵਸੇਂਦਾ,

ਸੁਹਜ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਸੈ ਓਸ ਥਾਂ

ਘਾੜਤ ਰੂਪ ਘੜੀਂਦਾ,

 

ਸੁਹਣੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਗੁਲਦਾਉਦੀਆਂ

ਊਥੋਂ ਹੋਕੇ ਆਈਆਂ,

ਰੂਪ ਰੰਗ ਇਹ ਫਬਨ ਅਜੈਬੀ

ਰੂਪ-ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਗਾਈਆਂ।

 

ਭੋਲੇ ਮਾਲੀ! ਗਮਲ੍ਯਾਂ ਵਿਚੋਂ

ਹੂਰਾਂ ਏ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ,

ਏ ਅਪੱਛਰਾਂ ਅਰਸ਼ ਤੋਂ ਸਜਣਾਂ!

ਸਾਡੇ ਘਰ ਉਤਰਾਈਆਂ।

ਚਿਹਰੇ ਦੇਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਜਨਾਂ!

ਨੀਝ ਰੰਗ ਤੇ ਲਾਵੀਂ,

ਹਰ ਜੌਹਰ ਹਰ ਰੰਗੇ ਦੇਖੀਂ

ਗਹੁ ਕਰ ਸਮਝ ਕਰਾਵੀਂ।

 

ਅਖੀਂ ਭਰੇ ਸਿਰ ਅਨੰਦ ਦਰਸ਼ਨੋਂ

ਸਿਰ ਸਰੂਰ ਜੋ ਧਾਵੇ,

ਸ੍ਵਾਦ ਰਮੇ ਜੇ ਰੋਮ ਰੋਮ ਵਿਚ

ਮਨ ਨੂੰ ਮਨੋਂ ਭੁਲਾਵੇ,-

ਇਹ ਰਸ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਨ ਵਸਦਾ

ਪੱਤਰ ਬੂਟੇ ਨਾਹੀਂ,

ਇਹ ਰਸ ਸਾਡੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਹੀਂ,

ਧਰਤੀ ਇਹ ਰਸ ਨਾਹੀਂ।

 

ਇਹ ਰਸ ਗੈਬ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ, ਮਾਲੀ!

ਇਹ ਰਸ ਅਰਸ਼ੀ ਭਾਈ!

ਇਹ ਰਸ ਰੂਪ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਭਾ,

ਇਹ ਰਸ ਧੁਰ ਤੋਂ ਆਈ।

ਇਹ ਰਸ ਦੇਵਣਹਾਰੀਆਂ ਸਹੀਆਂ

ਅਰਸ਼ੋਂ ਰੰਗ ਲਿਆਈਆਂ।

ਅਰਸੀ ਸੁਹਣਿਆਂ ਨੇ ਆ ਏਥੇ

ਲੁਕ ਲੁਕ ਰਸੀ ਭਿਨਾਈਆਂ

 

ਚਾਨਣ ਜਿਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ੋਂ ਆਵੇ

ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਪੈ ਦਮਕੇ,

ਤਿਵੇਂ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਰਸ਼ੋਂ

ਆਵੇ ਸੁਹਣਿਆਂ ਤੇ ਪੈ ਚਮਕੇ।                 ੭੨.

 

ਤਿਆਰੀਆਂ

ਰਾਂਝਾ ਬੈਠਾ ਤਖਤ ਹਜ਼ਾਰੇ

ਨਾਲ ਭਾਬੀਆਂ ਅੜਦਾ,-

ਕਾਸਾ ਅਜੇ ਚੱਕ ਹੈ ਚੜਿਆ

ਹਥ ਘੁਯਾਰ ਉਸ ਘੜਦਾ,-

ਹੀਰ ਸੁਰਾਹੀ ਧੌਣ ਨਿਵਾਈ

ਖੜੀ ਝਨਾਂ ਦੀ ਕੰਧੀ;

ਸ਼ਹੁ ਦਰਿਯਾਉ ਵਗੇ ਨਹੀਂ ਅਟਕੇ

ਤੁਪਕਾ ਤੁਪਕਾ ਖੜਦਾ।      ੭੩.

ਅਟਕ

ਅਟਕ ਦਰਿਆ ਉਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਤੇ ਅਗੋਂ ਉਸਦਾ ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਜਾਵੇਂ

ਤਿੱਖਾ ਤਿੱਖਾ ਟੁਰਿਆ ਜਾਵੇਂ

ਪਲ ਛਿਨ ਠਹਿਰੇਂ ਨਾਹੀਂ

ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਲ ਪਈ।

ਅਟਕ ਹੈ ਨਾਮ ਤੇਰਾ,

ਅਟਕਾਯਾ ਕਦੇ ਡਿਠਾ ਨਾ

ਅਟਕ੍ਯਾ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਤੂੰ

ਅਟਕ੍ਯਾ ਕਦੇ ਹੈ ਨਹੀਂ।

ਪੱਛੇ ਵੱਲੋਂ ਤੁਰੇ ਆਏ

ਜ੍ਰਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਦਲੋ ਦਲ

ਮੂੰਹ ਚੱਕ ਪਾਰ ਆਏ

ਪੇਸ਼ ਤੇਰੀ ਨਹੀਂ ਗਈ।

ਅਟਕ ਕੋਈ ਪਾਈ ਨਾਂ

ਜਾਲਮ ਅਟਕਾਏ ਨਾਂ

ਫੇਰ, ਅਟਕ ਨਾਉਂ ਤੇਰਾ

ਗੱਲ ਦੱਸ ਕੀਹ ਹਈ ?॥੧॥

ਉੱਤਰ-(ਅਟਕ ਵੱਲੋਂ)-

ਅਟਕਣਾ ਨ ਕੰਮ ਮੇਰਾ

ਅਟਕਿਆ ਸੋ ਮਾਰਿਆ ਹੈ,

ਅਟਕ ਨਾਮ ਮੌਤ ਦਾ ਹੈ,

ਕੋਈ ਅਟਕਦਾ ਨਹੀਂ।

 

ਤੋਰੇ ਵਿਚ ਤੁਰ੍ਯਾ ਜਾਵੇ

ਸਾਰਾ ਜੱਗ ਦਿੱਸਦਾ ਜੋ

ਤੁਰੇ ਰਹਿਣਾ, ਤੁਰੇ ਰਹਿਣਾ,-

ਕਾਰ ਧੁਰੋਂ ਏ ਪਈ।

 

ਰੂਪ ਏਸ ਦਿੱਸਦੇ ਦਾ,

ਚੇਸ਼ਟਾ ਤੇ ਬਦਲਨਾ ਹੈ

ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਾ ਚੇਸ਼ਟਾ ਹੈ

ਦਾ ਜਿੰਦ ਇਹਦੀ ਹੈ ਸਹੀ।

 

ਅਟਕ ਇਹ ਜਦੋਂ ਜਾਸੀ

ਰੂਪ ਨਾਮ ਬਿਨਸ ਜਾਸੀ

ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ ਰਹੇ ਨਾਹੀਂ-

ਕਲਾ ਇਹਦੀ ਹੈ ਇਹੀ॥੨॥

 

ਦੇਖ ਖਾਂ ਤੂੰ ਅਖ ਉਘਾੜ

ਸੂਰਜ, ਚੰਦ, ਤਾਰੇ, ਗ੍ਰਿਹ

ਲਗਾਤਾਰ ਤੁਰੇ ਜਾਣ

ਕਦੇ ਕੋਈ ਅਟਕਿਆ ਹੈ ?

ਧਰਤੀ ਨਖੱਤ੍ਰ ਚਲੇ

ਰੈਣ ਦਿਨ  ਬਨਸਪਤੀ

ਜੀਵ, ਜੰਤੂ ਸਭ ਟੁਰੇ,

ਅਟਕਿਆ ਸੋ ਫਟਕਿਆ ਹੈ।

 

ਉਮਰਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਰੀ ਜਾਏ,

ਕਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਲਗਾ ਜਾਏ,

ਜਿੰਦ ਹੈ ਤਾਂ ਚਲੀ ਚਲੇ,

ਕਦੇ ਕੌਣ ਹਟਕਿਆ ਹੈ ?

 

ਦਿੱਸਦਾ ਸੰਸਾਰ ਸਾਰਾ

ਸਦਾ ਸਦਾ ਟੁਰਨਹਾਰਾ

ਅਟਕੇ ਜੇ ਇਹ ਨਜ਼ਾਰਾ,-

ਤਦੋਂ ਜਾਣ ਪਟਕਿਆ ਹੈ॥੩॥

 

ਨਾਮ ਹੈ 'ਅਟਿਕ' ਮੇਰਾ,

'ਅਟਕ' ਹੈ ਭੁੱਲ ਤੁਹਾਡੀ,

ਅਟਕੇ ਬਿਨ ਟੁਰੀ ਜਾਣਾ,-

ਵਹਿਣ ਦਾ ਹੈ ਕੰਮ ਇਹੀ।

 

ਅਕਲਹੀਨ ਕਿਵੇਂ ਸੱਕੇ

ਅਕਲ ਵਾਲੇ ਅਟਕ ਪਾ,

ਅਟਕ ਪੌਣੀ ਆਦਮੀ ਨੂੰ

ਸਾਡੀ ਸਮਰਥ ਨਹੀਂ।

ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਅਕਲ ਵਸੇ

ਅਟਕ ਪਾਣੀ ਕੰਮ ਤੁਹਾਡਾ

ਮੇਲ, ਬਲ, ਸਾਹਸ, ਦਾ

ਅਟਕ ਪਾਣਾ ਫਲ ਹਈ।

 

ਅਟਕ ਵਧਾਵਣੇ ਤੋਂ

ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਅਟਕ ਖਲੇ

ਅਟਕਿਆ ਸੁ ਹਟ੍ਯਾ ਪਿੱਛੇ

ਤਾਣ ਨਿੱਘਰਦੀ ਗਈ॥੪॥

 

ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਜੋ ਤੁਰੇ ਨਾਹੀਂ

ਪਿਛੇ ਉਸ ਤੋਰ ਪੈਣੀ,

ਅਟਕ ਕਿਸੇ ਥਾਵੇਂ ਨਹੀਂ

ਤੇ ਅਟਕ 'ਟਿਕਾ' ਨਹੀਂ।

 

ਅਟਕਣ ਨੂੰ ਅਰਾਮ ਜਾਣੇ

ਮਾਰਿਆ ਸੋ ਜਾਣ ਲੈਣਾ,

ਅਗੇ ਅਗੇ ਟੁਰਯਾ ਜਾਵੇ,

ਮਾਲੀ ਉਸ ਮਾਰ ਲਈ।

 

ਵਧਦੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾਂਦੇ,

ਵਿਦ੍ਯਾ ਬਲ ਜ਼ੋਰ ਪਾਂਦੇ

ਕਟਕਾਂ ਦੇ ਕਟਕ ਆਂਦੇ,

ਅਟਕ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਸਹੀ।

ਅਟਕੇ ਜਦ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਯਾਰੇ!

ਅਟਕਾਂ ਫੇਰ ਪਾਂਦਾ ਕੌਣ ?

ਜਿੰਦਹੀਨ ਨਦੀਆਂ ਪਾਸੋਂ

ਅਟਕੇ ਕਟਕ ਹਨ ਨਹੀਂ॥੫॥

 

ਹੋ ਬੇਖਟਕ ਸੌਂਦੇ ਨਾ

ਅਟਕ ਨਾ ਅਰਾਮ ਲੈਂਦੇ

ਲਟਕ ਐਸ਼ ਲਾਂਦੇ ਨਾ,

ਅਟਕ ਕੌਣ ਤੋੜਦਾ ?

 

ਕਟਕਾਂ ਦੇ ਕਟਕ ਆਂਦੇ,

ਤੁਸੀਂ ਉਠ ਅਟਕ ਪਾਂਦੇ,

ਇਕ ਮੁੱਠ ਹਟਕ ਪਾਂਦੇ,

ਮੈਂ ਭੀ ਕੁਝ ਹੋੜਦਾ;

 

ਲਟਕਾਂ ਨੇਹੂਂ ਤੁਸੀਂ ਲਾਏ,

ਪਟਕ ਵੈਰੀ ਟੁਰੇ ਆਏ,

ਗਾਹਣ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਪਾਏ,

ਵਾਹ ਲਗੀ ਮੈਂ ਬੋੜਦਾ।

 

ਰੋੜ੍ਹੇ ਨੀਂ ਮੈਂ ਪੂਰਾਂ ਪੂਰ,

ਡੋਬੇ ਕੀਤੇ ਕਈ ਚੂਰ,

ਅਗੋਂ ਭੰਨਦੇ ਤੁਸੀਂ ਮੂੰਹ,

ਵੈਰੀ ਮੂੰਹ ਚਾ ਮੋੜਦਾ॥੬॥