انڈِٹھا رسداتا

بُّلھاں ادھکھُّلھِآں نُوں, هاِا

مےرے بُّلھاں ادھمیٹِآں نُوں

چھُه گِآ نی, لگ گِآ نی,

کَون کُچھ لا گِآ?

سواد نی اگںمی آےا

رس جھرناٹ چھِڑی,

لُوں لُوں لهِر اُٹھِآ

تے کاںبا مِّٹھا آ گِآ۔

هوای هاں سُآد ساری,

آپے توں مَےں آپ واری

رس-بھری واری,- هوای

سواد سارے دھا گِآ۔

هاِا, داتا دِّسِآ نا

سواد جِنھے دِّتا اَےسا,

دےںدا رسدان داتا

آپا کِاُں لُکا گِآ?   ۱.

سماں

رهی واستے گھّت

'سمےں' نے ِاک ن منّی,

پھڑ پھڑ رهی دھریک

'سمےں' کھِسکاای کنّی,

کِوےں ن سّکی روک

اٹک جو پاای بھنّی,

تِّکھے اپنے وےگ

گِآ ٹپ بنّے بنّی,

هو! اجے سںبھال ِاس سمےں نُوں

کر سپھل اُڈںدا جاںودا,

ِاه ٹھهِرن جاچ ن جاندا

لںگھ گِآ ن مُڑکے آںودا۔        २.

ترےل تُپکا

موتی واںنگُو ڈلھکدا

تُپکا ِاه جو تےل,

گودی بَےٹھ گُلاب دی

هس هس کردا کےل,

واسی دےس ارُوپ دا

کردا پےار اپار,

رُوپوان هَے هو گِآ

پےاری گود وِچال,

ارسی کِرن ِاک آوسی

لَےسی اےس لُکاِا,

جھوکا مت کُای پَون دا

دےوے دھرت گِراِا۔

نِّت پےار کھِچ لےاںودا

کرے ارُوپوں رُوپ,

ارسی پریتم هَے کُای

نِت پھِر کرے ارُوپ۔     ३.

ولولا

جِنھاں اُچِآایآں اُتوں

بُّدھی کھںبھ ساڑ ڈھّٹھی

مّلو مّلی اَوتھے دِل

ماردا اُڈاریآں,

پےالے انڈِّٹھے نال

بُّلھ لگ جان اَوتھے

رس تے سرُور چڑھے

جھُوماں آاُن پےاریآں,

'گےانی' سانُوں هوڑدا تے

'وهِمی ڈھولا' آکھدا اے :-

'مارے گاے جِنھاں لاایآں

بُّدھوں پار تاریآں۔'

"بَےٹھ وے گِآنی! بُّدھی-

مںڈلے دی کَےد وِچ

'ولولے دے دےس' ساڈیآں

لّگ گایآں ےاریآں۔”     ۴.

چڑھ چّک تے چّک گھُمانیآں

چڑھ چّک تے چّک گھُمانیآں,

مهیںوال توں سدکے (پای) جانیآں,

مَےں تاں بدلاں نُوں پھرس بنانیآں,

اُتے ناچ رںگیلڑے پانیآں,

 

باجی بِجلی دے نال لگانیآں,

کھِڑ کھِڑ هّسنیآں اَونُوں سرمانیآں,

تارے کےساں دے وِّچ گُںدانیآں,

چںد مّتھے تے چا لٹکانیآں,

 

نیلے ارساں تے ٹھُمکدی جانیآں,

میںه کِرناں دا پای وسانیآں,

'جِںد-کنیآں' دی لُّٹ لُٹانیآں,

 'ارسی-پیںگھ' کمان بنانیآں,

 

رںگ رُوپ دے تیر وسانیآں,

نُور اّکھیآں وِّچ سمانیآں,

نُورو نُور هُوںدڑی جانیآں,

نُور نُوریآں نُوں پای لانیآں۔       ۵.

ٹُکڑی جگ توں ےاری

ارساں دے وِچ 'کُدرت دےوی'

سانُوں نجریں آای,

‘هُسن-مںڈل’ وِچ کھڑی کھےڈدی

کھُسیآں چھهِبر لاای۔

دَوڑی نے ِاک مُٹھ بھر لیتی

ِاس وِچ کی کی آيا:-

پربت, ٹِّبے اتے کرےوے*

وِچ مَےدان سُهايا۔

چسمے, نالے, ندیآں, جھیلاں

نِّکے جِوےں سمُںدر,

ٹھںڈھیآں چھاواں, مِّٹھیآں هواواں,

بن باگاں جِهے سُںدر,

برپھاں, میںه, دھُّپاں تے بّدل

رُّتاں مےوے پےارے,

ارسی نال نجارے آاے

–––––––––––––––––

۱. کسمیر وِچ اُچےرے ٹِّبِآں دیآں پّدھراں نُوں کرےوا آکھدے هن۔

اُس مُّٹھی وِچ سارے۔

سُهنی نے اسمان کھڑوکے

دھرتی وّل تکا کے,

ِاه مُّٹھی کھُهلی تے سُٹِآ

سبھ کُجھ هےٹھ تکا کے۔

جِس تھاوےں دھرتی تے آکے

ِاه مُٹھ ڈِّگی ساری-

اَوس تھااُں 'کسمیر بن گِآ

ٹُکڑی جگ توں نےاری۔

هَے دھرتی پر 'چھُه اسمانی'

سُںدرتا وِچ لِسکے,

دھرتی دے رس, سواد, نجارے,

'رمج ارس' دی کسکے۔   ۶.

ِاّچھابل دے چنار تے نُورجهاں

کِسے سُںدری دے هتھ لااُن تے -

تےرے جِهیآں کای وےر آ

هّتھ اسانُوں لااے,

پےار لَےن نُوں جی کر آوے

اُچھال کلےجا کھااے,-

پر اُه پےار سُآد ن وسدا

هور کِسے هتھ اںدر,

نُور جهاں! جو چھُه تےری نے

سانُوں لاڈ لڈااے۔         ۷.

 

کسمیر تے سُںدرتا

جِّکُر رُلدے سےب تے نسپاتیآں

وِّچ گِراں کسمیر تیکر رُل رهی

سُںدرتا وِچ کھاک لیراں پاٹیآں,

جِںکُر پھُّل گُلاب ٹُّٹا ڈھهِ پوے

مِّٹی گھّٹے وِچ هوِا نِمانڑا۔    ۸.

پھُّلر *

پھُّلر تےرا کھُلھا نجارا

وےکھ وےکھ دِل ٹھرِآ,

کھُّلھا, وّڈا, سُهنا, سُّچا,

تاجا, هرِآ بھرِآ

سُںدرتا تر رهی تَےں اُتے

کھُلھ اُڈاریآں لَےںدی

نِرجن پھتھن کُآری رںگت

رس انںت دا ورِآ۔ ۹.

 

بیج بِهاڑے دے بُّڈھے چنار نُوں - -

سدیآں دے هو بُّڈھے بابے!

کِتنے گود کھِڈااے ?

کِتنے آاے چھاوےں بَےٹھے?

کِتنے پُور لںگھااے? ৭০.

–––––––––––––––

* سبھ توں وّڈی جھیل, جِس وِچ جِهلم ِاک پاسيوں پَےںدا تے دُوجيوں نِکلدا هَے۔

 

وَےری ناگ دا پهِلا جھلکا

وَےری ناگ! تےرا پهِلا جھلکا

جد اکھیآں وِچ وجدا,

کُدرت دے کادر دا جلوا

لَے لَےںدا ِاک سِجدا,

رںگ پھیروجی, جھلک بلَوری,

ڈلھک موتیآں والی

رُوه وِچ آ آ ججب هوِا

جی وےکھ وےکھ نهیں رجدا۔

نا کُای ناد سرود سُنیوے

پھِر سںگیت-رس چھايا,

چُّپ چان پر رُوپ تِرے وِچ

کوِتا رں گ جمايا,

سرد سرد پر چھُهِآں تَےنُوں

رُوه سرُور وِچ آوے,

گهِر گںبھیر اڈول سُهاوے!

تَےں کِها جوگ کمايا ? ৭৭.

کوای هرِآ بُوٹ رهيو ری

میںه پَے هٹِآں تار نال ِاک

تُپکا سی لٹکںدا,

ڈِگدا جاپے پر نا ڈِّگے

پُچھِآں روِا سُنںدا;

'ارساں توں لّکھاں هی ساتھی

    کّٹھے هو ساں آاے,

"کِت ول لوپ ےار اَو هواے

مَےں لا نیجھ تکںدا۔"       १२.

 

مهِںدی

سّجن دے هّتھ لگی هوای - -

آپے نی اج رات سجن نے

سانُوں پھڑ گھُٹ رکھِآ,

'وسل ماهی دا, مِهر ماهی دی

 اّج اساں نے لکھِآ,-

جِںدڑی ساڈی اںگ سما لای

    وےکھ وےکھ کھُس هووے:

کِاُں سهیاَو! کوای سواد سجن نے

چھُه ساڈی دا بی چکھِآ?          ۱۳.

بھُّل چُکی سبھےتا

پںڈتانی کسمیر

'ستِکار-لوے' دِس آںودی,

ِاّجتدار امیر

پهِراوا اُس سوهِنا

وری هےا دے نال

سُںدرتا اُس پھب رهی,

پھِردی کھُّلے هال-

سںگ نهیں پھِر لاج هَے۔

تُر پھِر رهی تسویر

کِسے پُرانے سمےں دی;

جد هوسی کسمیر

سبھے, پرابین, سُتںترا۔ १४.

وِچھُڑی رُوه

وے ماهیآ! گلے تےرے گانیآں

روواں پانی نُوں

کُملانی جانی آں!        १५.

 

نواں کسمیر

مَےں رُنّی مَےں رُنّی وے لوکا!

میںه جِاُں چھهِبر لااے:

ٹُری وِدستھاں ڈل بھر آاے

تے پھُّلراں اُمڈ اُمڈااے:-

آپا هےٹھ وِچھاکے سهیاَو !

اساں نواں کسمیر بناےا,

گااَو سُهاگ نی سهیاَو!

سُهنا کدے سَےر کرن چل آاے۔   ۱۶.

––––––––––––

*۱. جِهلم ندی۔        ۲. سِری نگر دی جھیل۔

۳. سبھ توں وڈی کسمیر دی جھیل۔

وِچھوڑا وسل

سابن لا لا دھوتا کولا,

دُّدھ دهیں وِچ پايا,

کھُںب چاڑھ رںگن بھی دھرِآ

رںگ ن اےس وٹايا;

وِّچھُڑ کے کالکھ سی آای

بِن مِلِآں نهیں لهِںدی:

اںگ اّگ دے لاکے وےکھو

چڑھدا رُوپ سوايا۔ ۱۷.

هوس مستی

کِاُں هويا تے کیکُوں هويا

کھپ کھپ مرے سِآنے,-

اَوسے راه پوےں کِاُں جِںدے !

جِس راه پُور مُهانے,۔

بھٹکن چھّڈ, لٹک لا ِاّکو

کھیوی هو سُکھ مانیں,

هوساں نالوں مستی چںگی

رکھدی سدا ٹِکانے ۔      १۸.

رَوسن آرا (سمادھ 'چوں)

کِاُں جچدے* هن کدم تُساڈے

باگ اساڈا وڑدے ?

ارج ن کردے, مںگ ن مںگدے,

پّلا اسیں ن پھڑدے,

کھاک باگ وِچ کھاک هو گاے

هَے نِسان ِاک باکی,

بھلا جِ ساڈی ےاد` کدے ِاه

دِل تُهاڈے مُڑ جڑدے۔   ۱۹.

رَوسن آرا ےاتریآں نُوں :-

مےری کبر اُدالے کُدرت

باگ سُهاوا لايا,-

باگ سَےر نُوں سبھ کُای آوے

کبروں پرے رهايا, -

لوتھ نهیں وے لوکو! مَےں هاں

کِاُں جچدے* تے هٹدے ?

پھُل, پھل, پھلی, کلی تے پّتے

مهیاَوں رُوپ وٹايا۔ २०.

––––––––––––––

* جچدے جھکدے۔ ِاه 'جچدے سبد ِاسے ارتھ وِچ گُرُو نانک چمتکار (پُورباردھ) دے پنّا ۵۱۱ دی پںجویں ستر وِچ وی آيا هَے۔

درںد دےکھ دُکھ آںدا

دُنیآں دا دُکھ دےکھ دےکھ دِل

دبدا دبدا جاںدا,

اںدرلا پںگھر وگ ٹُردا

نَےنوں نیر وساںدا;

پھِر وی درد ن گھٹے جگت دا

چاهے آپا وارو,

پر پّتھر نهیں بنِآں جاںدا

درد دےکھ دُکھ آںدا۔     २१.

کِّکر

{کِّکر دا اٹںک رهِنے والا برِچھ آپنے دِل ترںگ مانو ِااُں کهِںدا هَے:-}

کّڈھ سِری اُّپر نُوں ٹُرِآ

وّل اکاساں جاواں,

اُّپر نُوں تّکاں رّب ونّے,

 جھات نا هورتھے پاواں ۔

سهِر گِراں مهِل نهیں ماڑی

کُّلی ڈھّک ن بھالاں,

 میںه هنےری گڑے دھُّپ وِچ

نںگے سِر دِن گھالاں۔

لو ارساں دے والی ونّے

هور لالسا ناهیں,

گِّٹھ تھااُں دھرتی توں لیتی

ودھا, ٹِکاں, ِاس ماهیں۔

پھُّلاں, پھلاں, کھِڑاں, رس چوواں

رهِ اچھوت ٹُر جاواں,

کُّلی, گُّلی, جُّلی, دُنیآں!

بِن مںگے مر جاواں۔

میںه دا پیواں پانی دُنیآں

پَون بھُّکھ کے جیواں,

سدیآں توں ِاستھِت مَےں جوگی

سدیآں ِاوےں ٹِکیواں۔

बेशं چھےڑ کراواں ناهیں

هاں وِرکت نِرگُنیآں,

مےرے جوگا بی تَےں پّلے

هاِا, کُهاڑا, دُنیآ!    २२.

کےلوں دے گل لگی وےل

دِاُدار چیڑ آد دی بھاںت وِچوں پهاڑ وِچ ِاک نُوں کولوں آکھدے هن۔ ِاک وےل ِاس پر چڑھی هوای سی, ِاک اےالی وےل توڑ مروڑ, دھُوه دھاهکے هےٹھاں لاه رِها سی جے آپنے اّےڑ نُوں پاوے, وےل دی اےالی اگے مانے اُس وےلے دی پُکار ِاه هَے :-

هاِا, نا دھریک سانُوں,

هاِا, وے ن مار کھِّچاں,

هاِا, نا وِچھوڑ

گل لّگِآں نُوں پاپیآ۔

هاِا, ناں ترُّکے ماهیں,

کھِّچ نا پھٹّکے دے دے,

ورھِآں دی لّگی ساڈی

توڑ نا سراپیآ۔

هاِا, ناں ولُوںدھریں وے!

سّٹاں ناں اُتار بھُںنجے,

سجن گلوں ٹُّٹیآں

هو جاساں ِاکلاپیآ۔

مےرے هّڈ تان ناهیں,

سّکاں نا کھڑوِا پَےریں

کھڑی سجن آسرے هاں,

ابلا مَےں اماپیآ۔

پےارے نا وِچھوڑیاے وے

مِلے نا نِکھےڑیاے وے,

آسرے ن توڑیاے وے,

اوے پاڑیاے ن جوڑیآں۔

وسل وےکھ کھیجھیاے نا

اّڈ کر ریجھیاے نا

ِاک هوایآں جِںداں دیآں

هُںدیآں نهیاَوں کوڑیآں۔

وِّتھاں والے جّگ وِچ

وِّتھاں پایآں چّپے چّپے,

اّڈ اّڈ سبھ کوای,

جوڑیآں نی تھوڑیآں۔

وِّتھاں مےٹ ِاّک هواے

اَوهناں وےکھ ریجھناں

وے باهیں گلے لِپٹیآں

ن چهیاے کدے تےڑیآں۔     ۲۳.

ِاّچھابل دا ناد

ِاچھابل جد ناد تِرا آ

پهِلا کنّیں پَےںدا,

بھر سرُور سِر وِچ ِاک جاںدا

جھُوم ِالاهی لَےںدا,-

هیرے ورگی چمک نیر دی

اّکھاں نُوں مستاںدی;

بےکھُدیآں دا جھُوٹا آوے

چڑِآ هُلارا رهِںدا۔   ۲۴.

چسما ِاّچھابل تے ڈُوںگھیآں ساماں

پرسن- سںت هوای پرچھاوےں چھُپ گاے

کِاُں ِاّچھابل تُوں جاری ?

نَےں سرود کر رهی هی

اُوےں تے ٹُرنےں وی نهِ هاری

سَےلانی تے پںچھی مالی

هن سبھ ارام وِچ آاے,

سهِم سوادلا چھا رِها سارے

تے کُدرت ٹِک گای ساری۔

چسمے دا اُتر

سینے کھِّچ جِنھاں نے کھادھی

اَوه کر ارام نهیں بهِںدے۔

نِهُں والے نَےناں کی نیںدر

اَوه دِنے رات پاے وهِںدے۔

ِاکو لگن لگی لای جاںدی

هَے ٹور انںت اُنھاں دی,-

وسلوں اُرے مُکام ن کوای,

سو چال پاے نِت رهِںدے۔ २५.

 

پریتم چھُه

تُساں توڑِآ اسیں ٹُٹ پاے

وِچھُڑ گاے ساں ڈالوں,

تُساں سُںگھ سینا لا سٹِآ

وِچھُڑ گاے تُساں نالوں,

پَےراں هےٹھ لِتاڑ لںگھااُوآں

کیتا کھںبھڑی کھںبھڑی

پر سُکرانا چھُه تُهاڈی' دا

اجے  ن بھُلدا سانو ۔     ۲۶.

مےری جِںدے!

تےرا تھااُں کِسے ندی دے کِنارے

تےرا تھااُں کِسے جںگل بےلے,

تےرے بھاگاں وِچ ارساں تے اُڈنا

تے گاںدِآں پھِرن اکےلے,

تےرا جیون سیگا تےچے هی جوگا

تُوں آپے آپے نال کھےلےں,

 تُوں کِوےں رولِآں وِچ آ کھلوتی

تےرے چار چُپھےرے جھمےلے۔ ۲۷.

نا هوِا اُهلے

لّگے پےار تاں پےارڑا پاس وّسے,

کدے اّکھیآں توں نا هوِا اُهلے,

کدے اّکھیآں توں جے هوِا اُهلے

سُورت اَوسدی دِلوں نا هوِا اُهلے,

سُورت اَوسدی دِلوں جے هوِا اُهلے

نام جیبھ توں کدے ن هوِا اُهلے,

نام جیبھ توں کدے جِ هوِا اُهلے

سُرت دےه توں, سالا! تد هوِا اُهلے۔       ۲۸.

کمل گودی وِچ ترےل-موتی

کمل پّت تے پِآ هاں مَےں هاں موتی ترےل,

جھُوںماں جیکُوں نیر تے پّتا کردا کےل,-

سُورج رِسم پُروتڑا هےٹھاں اُترےا آن,

سونے تار پُروتڑے موتی واںنگُو جان,

ڈلھکاں 'گودی کمل' مَےں, چمکاں تے تھررااُں,

جیکُوں کھِڑی سوےر دی کِرن داے لهِرااُ۔

بھاگ بھرے جِس هّتھ نے پلماےا مَےں هےٹھ,

سبھ نُوراں دا هّتھ اُه کادر مالک, سےٹھ,

اُهو سُهاوا هّتھ هَے ساه مےرے دا هّتھ,

سارے هتھ اُس هّتھ دے رهِںدے هےٹھاں هّتھ۔

کمل گود اج کھےڈدا رکھِآ مَےں اُس هّتھ,

کّل پر گودی اَوسدی کھےڈاںگا چھڈ وِّتھ۔

گھّلے سّدے پاتساه اےتھے اَوتھے آپ,

امر کھےڈ مَےں اَوسدی کھےڈ کھِڈاوے باپ۔      ۲۹.

بِنپھسا دا پھُّل*

بِنپھسا دے ڈاڈھے کھُسبُودار پھُّل پهاڑاں وِچ اَےسے (کھُد-ر) تے مَےدانی پںجاب وِکھے باگاں وِچ لگااے هواے سِآلے وِچ کھِڑدے هن۔ پهاڑاں وِچ اےه نجر ناں کھِّچن والے ڈھںگ اُّگدے ودھدے هن, پھِر بی لوکی جا توڑدے نُوں هن, ِاس دے ٹُّٹن سمےں دے دِل-ترںگ ِانھاں ستراں وِچ هن :-

مِری چھِپی رهے گُلجار, مَےں نیواں اُّگِآ;

کُای لگے ن نجر ٹپار, مَےں پربت لُّکِآ۔

مَےں لِآ اکاسوں رںگ, جُ سوکھ ن ونّ دا;

هاں, دھُروں گریبی مںگ, مَےں آےا جگت تے۔

مَےں پیآں ارس دی ترےل, پلاں مَےں کِرن کھا;

مےری نال چاںدنی کھےل, رات رل کھےلیاے۔

مَےں مست آپنے هال, مگن گںدھ آپنی;

هاں, دِن نُوں بھورے نال بھِ مِلنَے سںگدا۔

آ سےکھی کرکے پاُن, جدوں گل لّگدی

مَےں ناںهِ هِلاواں دھاُن, 'واج نا کّڈھدا۔

هو, پھِر بی ٹُّٹاں, هاِا! وِچھوڑن واليو!

مِری بھِنّی ِاه کھُسبوِا کِوےں ناں چھِّپدی۔

مِٹی چھِپے رهِن دی چاه تے چھِپ ٹُر جان دی:

ها, پُوری هُںدی ناںه, مَےں ترلے لَے رِها۔     ۳۰.

–––––––––––––––

• Volet.

گُلاب دا پھُّل

کھےڑے کھِڑکے آکھدا هَے:-

دھرتی گود بناِا

مَےں ِاس وِچ کھےڈِآ,

مِّٹی جڑھاں گڈاِا

مَےں بھوجن کھِّچِآ,

رج رج پیتا نی

مَےں آڈوں وگدیاَوں,

هويا مَےں نمگیر

تے ترےلاں چّکھیآں ۔

بّدل ارسوں سّد

مَےں پانی کھِّچِآ,

نھاتا مَےں رج رج

تے نھا نھا نِکھرِآ۔

سُورج پاسوں دھُوه

مَےں کِرناں لیتیآں,

مَےں ودھِآ مَولِآ۔

چانن تے نِگھ کّڈھ

لای آپ وِچ کّڈھ,

مَےں لیتا دھُّپ توں,

لای آپ وِچ گّڈ

اَو مانوں دھُّپ مَےں ۔

تان چاںدنی شال

मैं سُّتا رات نُوں ۔

ڈلھک تارِآں نال

مَےں لایآں لوریآں۔

'نھےرا لِآ بِٹھال

मैं پهِرےدار سی,

کُای ن دےِا اُٹھال

मैं راتیں سُّتِآں۔

 جے کُچھ مےرے هال

سی مَےنُوں سّجِآ,

آپے وِچ بِٹھال

مَے آپا پالِآ۔

پل پل رںگ جماِا

مَےں بھریآں ڈوڈیآں.

ڈوڈیآں کھےڑے لےاِا

مَےں سارا کھِڑ پِآ,

مهِےا مُسک مچاِا

تے لپٹاں چھّڈیآں,

هاں هُن جد لپٹ بُهاِا

مےں ڈُلھ ڈُلھ پَے رِها,-

کھےڑِآں نال بھراںا

مَےں جھولیآں اّڈیآں

انهوںدا آپ وںڈاِا

مَےں وںڈِآ جا رِها۔

---

'دےنا' بندا رُوپ هَے 'کھےڑے کھِڑ پِآں',

'دےنا` رںگ انُوپ هَے چڑھدا مُسکِآں۔ ۳۱.

 

دِّلی دی ِاک بےنِساں سمادھ

جیںودِآں نا مِلِآ سُهنا

اںت سمے نا آيا,

مُکھ ےاترا نا کیتےُس آکے

سِهرا بی نا بھِجوايا

بنی سمادھ جگت آ ڈھُّکا

سُهنے جھات ن پاای;

شالا مِٹے جھات تاںگھ اساڈی

تُسی کرو من-بھايا ۔ ۳۲.

 

دھوبی

دھوبی کپڑے دھوںدِآ

ویرا! هو هُسِآر !

پِچھلے پاسےوں آ رِها

مُوںه اّڈی سںسار۔ ३३.

ساایں لای تڑپ

'تڑپ-گوپیآں' کرِسن مگر جو

لوکی پاے سُناون,

‘لّچھن-سّسی' پُّنُوں پِّچھے

جو تھل-تڑپھ دِکھاون,

راںجھے مگر هیر دی گھابر,

مجنُوں دا سُّک جانا,-

اےه نهیں 'موه-نجارے دِسدے,

اےه کُای رمج چھِپاون۔

هے ارُوپ! ِاه تڑپ اُهو نهیں

دھُروں تُساں جو لاای ?

کی ِاه چِنگ نهیں اُه جِهڑی

تُساں سینِآں پاای ?

مِلن تُسانُوں دی اے لوچا

اے هَے تڑپ تُساڈی,-

جِّتھے رمج پوے کُای کٹکی

اے کملی هو جاای۔ ۳۴.

کُتب دی لاٹھ

کی تُوں کُتب! کُتب! دا جايا

سَےمٹِںک هَےں تُوں اسلوں?

ےا پّتھر, تُوں پُّت پِتھَورا*

آرے هَےں تُوں نسلوں?

کی تُوں کُتباں دھُو دھرتی دا,

چھوٹا اُسدا بھاای

وِچ اسمان اٹل 'دھُر' اَو

هَے تُوں دھُر هَےں ِاس تھاایں?

–––––––––––

۱. کُتب دی لاٹھ جو دِّلی وِچ ِاک مُنارا هَے۔ دھُو تارے نُوں وی ِا کُتب کهِںدے هن۔

۲. کُتب دین اَےبک دِّلی دا پهِلا پٹھان پاتساه, جِسنے آکھدے هن کِ کُتب دی لاٹھ بناای۔ هِںدُو کهِںدے هن     کِ ِاه لاٹھ پرِتھیراج نے بناای جو دِّلی دا اںتلا راجا سی۔

۳. ارب آد دیآں کَوماں, جِنھاں دا پِّچھا آرے نهیں هَے۔

۴. پرِتھی راج دا دُوجا نام راِا پِتھَورا' سی۔

۵. آرے نسلاں جے هِںد, ایران تے ےُورپ دے هِّسِآں وِچ جاکے وسیآں۔

६. دھُو تارا۔

چںدرراج* نے هست دھات دا

تھںمھ جِوےں بنوايا,

ےادگار اپنی دی کھاتر

ِاس تھاں تے گڈوايا,

تِوےں, دّس, تُدھ ےادگار هِت

پرِتھی راج بنوايا ?

هِںدُو راج گاے دا باکی

تُوں نِشان رهايا

اسےک پُتری جِاُں لںکا وِچ

بودھی بوڑھ جمايا,

کُتبدین نے کی تِاُں تَےنُوں

تھںمھ ِاسلام گڈايا ?

جاں هِںدُو تُوں کُتبدین نے

کلما آن پڑھايا ?

–––––––––––––

* کُّتب دی لاٹھ پاس ِاک وِسنُوں دی گدا چےکھی وّڈی تے اُّچی هست دھاںتی سدیآں توں کھڑی هَے, ِاه چںدر راج نے آپنی وِجَے تے بنواای سی۔ ِاه ٹِکانا سارا ِاک وِسنُوں مںدر هَے جو مُسلماناں نے ڈھاهکے کبراں نال بھرِآ هَے۔

پهِلاں هِںدُو, وِچ ِاسلامے

تُوں داکھل سَےں آيا?

جِنے تُّدھ بناےا, بھاای!

گلتی بڑی کراای,-

نام نام اپنے دی کوای

سِلا ن ِاّک لُآای۔

هست دھات دی لاٹھ اُّپرے

'چںدر راج' اُکرايا;

اپنا نام پتا لِکھ دِّتا

بھرم ن اّج پُآيا;

تِاُں جے تےرا پِتا کُای دے

هرپھ کِتے لِکھ جاںدا,

توں اسلے دا جھےڑا سارا

سِر نا کِسے کھپاںدا۔

'کُتب' نام توں سَےمٹِک جاپےں

'لاٹھ' نام توں هِںدُو,

پر سانُوں تُوں ساںجھا دِّسے

هِںد گگن دا ِاںدُو۔

هِںدُستانی اجباں اںدر

تُوں مِنار لاسانی,

اسل نسل هَے بھاوےں کوای

تُوں هَے هِںدُستانی۔

جات جنم تے اسل نسل نُوں

کوای کدے ن چھانے,

جد سُںدرتا درسن دےوے

سبھ کُای اپنی جانے۔ ۳۵.

مرد دا کُّتا

سُبک سُبک دھر پَےر

کُّتا سی ِاک جاںودا

کِتے کِتے پل ٹھهِر

بُوتھی لا لا سُںگھدا۔

کھڑھ گای اےسے تھان

راه جاںدی ِاک سُںدری,

هوِا رهی هرِآن

‘کَوتک-کُّتا' وےکھکے۔

دانا ِاک سُجان

اےنے نُوں آ نِکلِآ,-

کی کردا ِاه سوان?

کارن اُسنُوں پُّچھدی۔

‘کُّتا کرے پچھان,

دانے نے هس آکھِآ:

'کِتے پِآ پکوان,

کوای مےرے کھان دا۔'

کُّتا سُنکے تّکِآ

بولِآ ڈھاک مروڑ :

'هوس کریں اَو دانِآں!

منوں اُکت نا جوڑ۔

لالچ بّدھے آدمی

ترِسنا کُّٹھے لوک,

'هر ِاک جانن رُڑھ رِها;

لوبھ لهِر دی جھوک۔

'کُّتا, سّجناں! ٹھیک مَےں

نیویں هَے مَےں جاتِ,

نیچ جان مَےں تے تُساں

نیویں ماری جھات,

پر تُهانُوں نهیں پتا هَے

سںگت مرد سُجان

'دی مَےں کیتی چِراں توں

ٹھرکی هو گِآں سوان۔

سُںگھ ن روٹی مَےں رِها

بےٹی دی نهیں جھاک,

'ےاری لّگی مرد دی

اُسدی هر تھاں تاک۔

'ٹھرک پرےم دا پَے گِآ

پرےم لپٹ دی سِّک۔

'مرد سںگ توں سِّکھِآ

گُن مَےں وّڈا ِاّک :

'پرےم کراں نِج مرد نُوں

تّکاں سُںگھاں پےار,

'جِّتھے مُسک پریت دی

اَوتھوں مَےں بلِهار۔

دےکھو سُںنجی تھااُں سبھ

تُسیں پای هر اَور;

‘سُںنجی ساری نهیں هَے

نهیں اے نویں نکَور!

نجر چّک کھاں دانِآں!

جھات پِچھےرے مار

جِنھاں وسااے دےس سن

کِّتھے هن اَو ےار? مار,

تُر تُر گایآں کھُوهنیآں

کدم کدم کر واس,

'گهِما گهِم سُ نگریآں

وس وس هوایآں ناس۔

'جںگل سن پھِر هل پھِرے

سهِر بنے پھِر آن,

سهِر گِرے, پھِر هل پھِرے

کھولے هو سُنسان,

کای وےر ِااُں دَور هَے

پرت چُکا ِاس تھااُں,

"باکی لبھدا هَے نهیں

پتا نِسان کِ نااُں۔

"کِسے کِسے تھاں آدمی

کدے گاے هن بَےٹھ,

بّدھے هِت دے کِسے تھاں

کِسے جگا کر اَےںٹھ۔

'کِتے جوڑیآں سُهنیآں

کِتے گُٹکدے ےار!

'ممتا بّدھے ماپڑے

کھِّچے کِتے پِآر۔

بَےٹھ بَےٹھ اُٹھ گاے هن

سُںنجے کر استھان,

مُڑکے پرتے نا کدے

گاے ن چھّڈ نِسان۔

'کِتے درد دے هںجھ سن

کِرے کلےجے ٹھار,

'کِتے بِرهُں دے نَےن سن

وّسے مُهلے دھار۔

'کِتے سُکر تے بھگت دے

سبداں دی جھُنکار,

'کیرت هوای سوهِنی

لگے دِوان اپار۔

وِچھُڑے مِلِآں کِسے تھاں

نَےنی نَےن مِلاِا,

دو دیوےاں دے نُور جِاُں

ِاک هو رںگ جماِا۔

هںساں واںجھاں سُهنِآں

کےل کرے کِس تھااُں,

‘پَےلاں پایآں, رس مِلے

کھِڑے کلےجے بھااُ۔

'جِس جِس تھاوےں پےارُواے

بَےٹھ گاے رںگ لاِا,

اُتھے اُتھے اجے تک

لپٹ رهی لهِراِا۔ “

'ماننهارے ٹُر گاے

سمےں گاے هن بیت,

'پر لپٹی هَے دے رهی

لپٹ آپنی پریتِ۔

'سُّچی پریتی دےںودی

سدا سدا کھُسبوِا,

'نامدھریکی پریت دی

هَے لوِا۔ ناسمان

'ےار-آدمی رِدے مَےں

ڈُوںگھا لِآ وساِا,

'ِاسدی پےار-سُگںدھ دا

چسکا رِها سماِا۔

جِتھے کوای پےارُوآ

کر گےا کدے پِآر,

'اَوتھوں مَےنُوں سُںگھِآں

مِلدی لپٹ اپار۔

اےس لای مَےں اجھکدا

سُںگھدا هر تھاں جااُں,

'هو ورتے مت پےار دی

کِتے لپٹ مَےں پااُں۔

'ِاک چھابے سبھ جگ تُلے

دُوجے 'مرد-پِآر',

'بھاری چھابا پےار دا

هور جان سبھ چھار,

جو بنِآ سو بھّجسی

جو دِّسے سو ناس,

'لپٹ لهِر ِاک پرےم دی

کدے ن هوِا بِناس۔

'سّچی رِسم پِآر دی

جُگ جُگ چمک دِکھاِا,

'سّچی گںڈھ پِآر دی

پیڈی هُںدی جاِا,

'سّچی گںدھ پِآر دی

سدا سدا مهِکاِا,

'سّچی اںس پِآر دی,

ساںایں-چرن پُچاِا۔' ۳۶.

وِچھُڑی کُوںج

 

مِّٹھے تاں لگدے مَےنُوں

پھُّلاں دے هُلارے,

جان مےری پر کُّسدی ! ۳۷.

چھُهارا

مُوںه اّڈی ارساں ول تکیاے

(ِاک) بُوںد ن کوای پاوے,

جدوں اساں وِچ آ گِآ کوای

آ اُه چھهِبر لاوے,-

تدوں اسیں هو داتے وسیاے

ٹھںڈھ سُهاواں والے, -

کِدھروں, کَون, کدوں, دس سکھیاے!

کِت گُن اُه کوای آوے? ۳۸.

آپے وِچ آپا

اںمیں نی کلول هو اُٹھیآں

مَےں ڈِّٹھا ِاک سُپنا سی,-

مےری مَےں وِچ هور کوای نی

دِسنا سی پر چھُپنا سی۔

مَےںهدا تے جھرناٹ چھےڑدا

چسک مار ٹھںڈھ پاوے اَو,-

دّس کَون اُه, کدوں وڑ گِآ,

کِاُں دِسنا, کِاُں لُکنا سی? ۳۹.

چاںدنی

اُچے پربتا تے دِآرا ےا کولوں دے برِچھ هُںدے هن. جِنھاں دے پّتے سُوایآں واگُوں کھڑے هُںدے هن۔ کھِڑی چادنی دیآں رِسماں دے ِانھاں پّتِآں تے پَےن سمےں دے دِل ترںگ-

 

سُوایآں نالوں نِّکے نِّکے

چاںدنی دے پَےر سهیاَو!

کےلوں دیآں سُوایآں اُتے

آن آن ٹِّکدے,

 

اےتھوں چھالاں مار ٹّپ

پَےن چِّٹے پّتھراں تے

اُتھوں کُّد هےٹھ کھّڈ

پانی اُتے ڈِّگدے ۔

 

لهِراں دے اُّتے اُّتے

تِل-مِل کھےڈدے نی

پولے پولے رّکھ رّکھ

ٹھُمک ٹھُمک ٹھِّکدے,

 

ناچ کرن پانی اُتے

لاساں مارن پَون وِچ

چاںدنی دے نَےن اُپر

چںد ول تّکدے ۔

چںد بھرِآ پےار نال

تّکے وّل چاںدنی دے

تّکدا اے سارا, سهیاَو!

اّکھ هی جے هو رِها۔

 

چانن چںد دےںودا جے

چانن اے آپ سارا

چاننی دے چاننے نُوں

وےکھ ریجھ جے رِها۔

 

چاننے دے رُوپ پےار

بھےجدا اے چاںدنی نُوں

لگاتار پےار-میںه

چںد هےٹھ دے رِها۔

 

چاںدنی ن لوبھدی هَے

هےٹھاں کِسے پےار هور

دھےان چںد وِچ کھِّچ

اُتاهاں من لَے رِها۔

 

کھّڈاں ندی نالِآں تے

کھےتاں بناں جںگلاں تے

سهِراں پِںڈاں سبھناں تے

چاںدنی هَے پَے رهی۔

راجِآں امیراں تے گریباں

پاپی پُونّیآں دے

سارِآں دے دوارِآں تے

چاننا هَے دے رهی۔

 

وےاپی سارے دِّسدی هَے۔

کھچِت کِسے وِچ ناںهِ,

دھےان لاياں چںد وِچ

چںد کھِّچ پَے رهی۔

 

چںد پےارے چاںدنی نُوں

چاںدنی کھِچیوے چںد,

وّس ماتلوک سواد

ارساں دا جے لَے رهی۔ ۴۰.

––––––––––––

۱. پِآر کردا هَے۔

२. دھرتی تے۔

اواںتی پُرے دے کھںڈر*

اواںتیپُرا کی رهِ گِآ باکی

دو مںدراں دے ڈھےر,

بیت چُکی سبھےتا دے کھںڈر

دسدے سمےں دے پھےر,

ساکھی بھر رهے اَوس اّکھ دی

جِس وِچ موتیآبِںد

هُنر پچھانن ولوں چھايا

گُن دی رهی ن جِںد۔

'جوس-مجھب' تے 'کدر-هُنر دی

رهی ن ٹھیک تمیج,

راجی کردے هوراں تاایں

آپُوں بنے مریج۔

بُت پُوجا? 'بُت پھےر هو پاے

'هُنر ن پرتےا, هاِا!

مر مرکے 'بُت پھےر اُگم پاے

گُن نُوں کَون جِواِا ? ۴۱.

–––––––––––––

* دے پُرانے مںدراں دے کھولے, سری نگر تے انںت ناگ وِچالے۔

کںڈے

پھُل گُلاب توں کِسے پُچھِآ;

'اوے کوملتا دے ساایں!

ِاس سُهنپ, ِاس سُهل سُهج نُوں

هَے کِاُں کںڈِآں بج لاای?"

مست الستی سُر وِچ سُهنے

هس کِها: کھبر نهیں مَےنُوں,

'-توڑ نهیں'- دی پھّٹی بھاوےں

مےرے مَولا نے لِکھ لای۔ ۴۲.

 

ےاد

ےاد سجن دی هردم رهِںدی

لهِ گای ڈُوںگھے تھاایں۔

واںگ سںگیت لهِردی اںدر

بن گای راگ ِالاهی۔

دارُو واںگ سرُور چاڑھدی

ترب واںگ تھرراوے;

کھِّچے تے رسبھِنّی کسکے

لّگے پھِر سُکھداای۔ ۴۳.

پساری کِ مکھیر !

توڑ گُلاب پساری لےاےا

مل مل کھںڈ رلاای,-

بھی کاُڑّتن رهی سواد وِچ

بنی ن اُه مٹھِآای,

مّکھی بن کن-رس جے چُندا

توڑ ن آب گُآںدا,

مالی نالوں نےهُ ن ٹُٹدا

رس پیںدا سُکھداای۔ ۴۴.

 

مهِںدی دے بُوٹے کول

مهِںدیاے نی رںگ رّتیاے نی!

کاهنُوں رکھِآ ای رںگ لُکا, سهیاے!

هّتھ رںگ ساڈے سرماکلے نی!

ونّی اّج سُهاگ دی لا لایاے;

گِّدھے ماردے ساں جِنھاں نال هّتھاں

رںگ-رّتڑے دے گلے پا دایاے,-

گل پا, گلوّکڑی کھُهلیاے نا

رںگ لا رںگ-رّتڑے سدا رهیاے۔ ۴۵.

سالا مار

جوگی کھڑے چنار, ساںتی وس رهی,

نهِر وهو وِچکار برِتی پرواه جِاُں۔

هرِآ بھرِآ ونّ مکھمل گھاه دا,

چھاِا سهِج دا رںگ ساںت اےکاںت هَے۔

 

پھِر آای ابسار پانی ڈھهِ پِآ

الاپ سںگیت اُچار من نُوں موه رِها,

رںگ بلَوری ونّ ڈِگدے دا لسے-,

پھِر کُجھ کدماں لںگھ هےٹھاں جاںودا, -

 

وِچ پھُهارِآں جاِا اُّپر آںودا

کلا-باجیآں لاِا اُچھلے کھےڈدا;

لاوے ڈاڈھا جور پهِل اُچان نُوں

پهُںچاں مار اُچھال پر 'کھِچ' روکدی۔

 

اُّچا جاںدا 'کھِّچ' پھِر لَے ڈےگدی,

اُچھل گِرن دا ناچ هَےوے هو رِها۔

وِّچ وِچال اجیب باراں-دری هَے,

سام رںگ دا سںگ جِس توں بنی هَے۔

ِاس دے چار چُپھےر پانی کھےڈدا;

 

اُٹھن ڈِگن دا ناچ نالے راگ هَے

مان ساون میںه هَےوے پَے رِها۔

اَو اسمانوں ڈِّگ هےٹھاں, آںودا,

اَو اسمانوں ڈِّگ هےٹھاں آںودا

ِاه هےٹھوں راه پاڑ اُچھل, وّسدا۔

 

ِاس دی دھُن سںگیت چمک سُهاونی,

بَےٹھِآں ِاس وِچکار جھُوٹے دےودی,

کُدرت مانوں آپ نچ رهی ناچ هَے۔

ِاه رںگ راگ اپار دس کے نیر جی,

پھِر اّگے نُوں جاِا هےٹھاں تِلکدے۔ ۴۶.

 

کسمیر توں وِدَےگی

سُهنِآں توں جد وِچھُڑن لگیاے

دِل دِلگیری کھاوے,

تَےتھوں ٹُردےاں کسمیرے!

سانُوں نا دُکھ آوے, پر

'مٹک-هِلورا' چھُه تےری دا

جو رُوه ساڈی لیتا

کھےڑے والی مستی دے رِها,

نال نال پِآ جاوے۔ ۴۷.

نسیم باگ

جِاُں ماواں تِاُں ٹھںڈھیآں چھاواں

اساں تُدھے دیآں ڈِٹھیآں,

ٹھںڈھی پےاری گود تُدھے دی

چھاواں مِٹھیآں مِٹھیآں۔

ماں نُوں اپنا بال پِآرا

تَےنُوں سبھ کُای پےارا,

جو آوے اُس لاڈ لڈاوےں

ٹھارےں جِںدیآں لُٹھیآں۔ ۴۸.

 

وّدھ پِآر وِچ-پریتم

سِکدا سِکدا وّچھا چھُٹِآ

دھا اںمی ول آيا۔

اںمیں اُس توں وّدھ پِآرے

تُٹھ تُٹھ لاڈ لڈايا۔

سِکدی ندی جال جّپھراں

جد شهُ-ساگر پهُںچی

اُس توں وّدھ پےار وِچ پریتم

مِلن اگاهاں دھايا۔ ۴۹.

'کو رںگ' سُںدرتا

ارتھات اُه 'اُچ سُںدرتا دی پرتیتی جِسدے آوےس وِچ کوی توں اُّچ کاوے پرکاسدا هَے۔

 

کوِتا دی سُںدرتاای اُّچے نچھّتری وسدی,

اپنے سںگیت لهِرے اپنے پرکاس لسدی

ِاک سام نُوں اے اُتھوں هےٹھاں پلمدی آای,

رس رںگ نال کںبدی سںگیت تھرتھراای,-

 

جِاُں ترےل تار پروتی جِاُں آب موتیآں دی

نجراں دی تار پروتی ناجک, سُبک سُهاای,

کومل گلے دی سُر جِاُں جھُنکار ساج دی جِاُں

جھرناٹ رُوپ والی تارے ڈلھک جِاُں چھاای۔

 

جِاُں میںڈ تھرکے کھِچِآں کھِچ کھا مَےں رُوه جو کںبی,

هُسناں دے رںگ لهِرے رس جھُوم ِاک جھُماای,

پںچھی اُڈار* واںنگُو آپے دے کھںبھ پھڑکے

ِاک سُور سِر نُوں آےا ِاک تار سِر جھُماای۔

 

پُچھےا اساں: هو سُهنی تُوں آپ سُںدرتا هَےں,

هیرے جُآهر وانگُو ٹِکدیں کِاُں تُوں ناهیں?

‘پربت کھڑے سُهاوے جھیلاں تے بن سمُںدر

'کاےم ِانھاں دی سوبھا داےم رهے هَے چھاای۔'

–––––––––––––

* اُّڈن نُوں تِآر پںچھی۔

۱. سدا۔

بولی اَو تھرتھراںدی لرجے وجُود والی:-

'بِجلی دی کُوںد دس تُوں ٹِکدی کِوےں ٹِکاای?

'لس دےکے کِرن سُورج لرجے دے دےس جاوے.

'سُر راگ دی تھراںدی کِسنے ٹِکا لِآ ای ?

'اُلکا اکاس لِشکے چمکار مار کھِسکے

'جُّسا دھنُکھ اکاسی کِسنے ٹِکا لِآای ?

'چںدوں رِسم جُ تِلکے تارےوں جُ ڈلھک پلمےں

دے کے مٹّکا کھِسکے ٹِکدی نجر ن آای?

'چاترِک دی پےار چِتون کوِال دی کُوک کُهنی

‘گمکار دے نساوو, کابُو کدوں هَے آای?

 

'لرجا وتن جِنھاں دا لرجا وجُود اُنھاں دا

'چّکر انںت اٹِکوےں اَوهناں دی چال پاای,

'وِّتھاں امِنویآں وِچ سِر چیردے تھراںدے

جاںدے انںت چالیں چمکاں دے هن اَو ساایں۔

––––––––––––––

۱. کاںبا هی جِسدا سریر هووے۔

۲. اکاساں وِچ ٹُٹدے تے چمکار دےںدے تارے۔

۳. اکاسی پیںگھ!

۴. کلےجا کوه سُٹن والی کُوک۔

۵. سںگیت تھرتھراهٹ۔

'چمکار رںگ دےنا, رم جھُوم وِچ جھُماناں,

'ِاک جِںد-چھوه لانی, اٹکن نهیں کِتھاایں۔

'لرجا وتن جِنھاں دا لرجا وجُود اُنھاں دا

'رےکھا انںت اٹِکویں 'لرجے دے مّتھے پاای! ۵۰.

 

کںبدے پّتھر

مارتںڈ نُوں مار پِآں

'هوای مُّدت' کهِںدی لوای,

پر کںبنی پتھراں وِچ هُن تک

سانُوں سی سهی هوای:

'هاِا هُنر تے هااے وِدےا

'هاِا دےس دی هالت!

'هاِا هِںد پھل پھاڑیآں والے ۔'

هر سِل کهِںدی روای۔    ۵۱.

–––––––––––

۱. ِاک سُورج مںدر جِتھے کدے کھگول وِدےا دا بی ٹِکانا هُںدا سی, هُن کھولے پاے هن۔

۲. سےب ناسپاتی واںگُوں ِاک جان نهیں پر سںترے واںنگُو وِچوں پھاڑی پھاڑی, وکھے وکھ هَے۔

امر رس

سُهنے هّتھ سُراهی پےالا

دےکھ دُکھی کھُس هوای,

کھُس هوای مُکھ وےکھ سجن دا

دےکھ سُراهی روای۔

روںدی وےکھ سجن هس آکھے:-

'کَوڑی شراب ن لگاےا,

'اںمرِت اےس سُراهی بھرِآ,

پیاے تے جیوے موای۔'

 

S دےه ِاک بُوںد سُراهیاَو سانُوں

سوچ سمُںدر بَوڑے,

بےکھُدیآں دے چاڑھ ارس تے

آس اںدےسے توڑے,

رںگ سُهاوے تے نَورںگی

پیںگھ گھُکے آنںدی

آن هُلارے امر سُکھاں دے

مُڑن त اَےسا तेरे۔ ۵۲.

کںبدی کلاای

سُپنے وِچ تُسیں مِلے اسانُوں

اساں या گلوکڑی پاای

نِرا نُور تُسیں هّتھ ن آاے

ساڈی کںبدی رهی کلاای,

 

دھا چرناں تے سیس نِوايا

ساڈے مّتھے چھوه ن پاای,

تُسیں اُّچے اسیں نیوےں ساں

ساڈی پےس ن گایآ کاای,

 

پھِر لڑ پھڑنے نُوں اُٹھ داُڑے

پر لڑ اُه 'بِجلی لهِرا'

اُڈدا جاںدا, پر اُه اپنی

چھُوه سانُوں ठाजा لاای:

 

مِّٹی چمک پای ِاه موای

تے تُسیں لُوںآں وِچ لِسکے,-

بِجلی کُوںد گای تھرراںدی

هُن چکاچُوںدھ هَے چھاای۔ ۵۳.

لگیآں نِبھن

پّتھر نال نےهُں لا بَےٹھی

ناں هّسے ن بولے,

سُهنا لّگے من نُوں موهے

گھُںڈی دِلوں نا کھولھے۔

چھّڈ چھڈِآ جاںدا ناهیں

مِلِآں نِّگھ ن کوای:

هّچھا, جِوےں ٹجا هَے تےری

اکھیاهُ هوهُ ن اُهلے۔    ۵۴.

 

راُں رُکھ

ساگر پُچھدا: ‘ندیاے! سارے

بُوٹے بُوٹیآں لےاوےں,

پر ناں کدی بَےںت دا بُوٹا

آن پُچاوےں ?'

 

ندی آکھدی: 'آکڑ والے

سبھ بُوٹے पट سّکاں,

پر جے جھُکے وگے راُں رُکھ نُوں

پےس ن اُس تے جاوے۔'       ۵۵.

ِالم, امل

سِر کچکَول بنا هتھ لیتا

پڑھِآں دوارے پھِرِآ,

در در دے ٹُک مںگ مںگ پااے '

تُّن تُّن کے ِاه بھرِآ;

 

بھرِآ وےکھ اپھرِآ مَے ساں

جاناں پںڈِت هويا,-

ٹِکے ن پَےر جِمیں تے مےرا

اُّچا هو هو ٹُرِآ۔

 

ِاک دِن ِاه کچکَول لَے گِآ

مُرسِد مُوهرے دھرِآ:

جُون جُوٹھ کر اُس اُلٹايا

کھالی سارا کرِآ۔

 

مل مل کے پھِر دھوتا ِاس نُوں

مَےل ِالم دی لاهی

وےکھو, ِاه کچکَول لِسکِآ۔

کںول واںگ پھِر کھِڑِآ۔ ۵۶.

نام, دھِآن, رجا

نام سجن دا جیبھ چڑھ گِآ

جاں سّجن اُٹھ ٹُرِآ,

مّل لاے دے نَےن دھےان نے

سبک رجا دا پھُرِآ,

بِرهوں دے هتھ سَوںپ اسانُوں

جے سّجن تُوں راجی!

ےاد تُساڈی چھُٹے ن ساتھوں

پےار رهے لُوں پُڑِآ۔ ۵۷.

 

بردا کِ مالک ?

ِاک مےلے وِچ پھِرے آدمی

گل وِچ پھّٹی پاای,-

پھّٹی تے لِکھِآ: 'مَےں بردا

'وِکاں لاَو کوای بھاای۔'

 

لَےن لگے مَےنُوں کِس کهِآ:

اے مالک نهیں ٹولے,

اےس بھےس اے 'چاهے بردا لّبھے

هُکم هُکم چلاای۔' ۵۸.

برِچھ

دھرتی دے هو تںگ-دِل لوکو!

نال اساں کِاُں لڑدے ?

چَوڑے دااُ اساں نهیں ودھنا

سِّدھے جانا چڑھدے,

گھےرے تے پھَےلااُ اساڈے

وِچ اسماناں هوسن;

گِّٹھ تھااُں دھرتی تے مّلی

اجے تُسیں هو لڑدے ? ۵۹.

 

گُلاب دا پھُل توڑن والے نُوں :-

ڈالی نالوں توڑ ن سانُوں

اساں هّٹ ‘مهِک' دی لاای,

لکھ گاهک جے سُںگھے آکے

کھالی کوِا ن جاای;

تُوں جے ِاک توڑکے لَے گيوں

ِاک جوگا رهِ جاساں,-

اُه بھی پلک جھلک دا مےلا

رُوپ مهِک نس جاای۔ ۶۰.

پرےم ترںگیں

پُنِّآں نُوں سهُ ساگر اُچھلے

تاںگھ ارش دی کردا,

دُور وسےںدے سُهنے* وےلے

اُمل اُمل جی بھردا

جِاُں جِاُں پر اُس لگے چاںدنی

تِاُں تِاُں کی اُه دےکھے ?

پریتم دا دِل پرےم ترںگیں

دان اُچھالے کردا۔ ۶۱.

ڈل

-سری نگر دی جھیل-

نیوےں لُکوےں تھاِاں کُدرت باگ لگايا,

اُتے پانی پاِا آپنی وّلوں کّجِآ,

پردا پانی پاڑ-سُںدرتا نا لُک سکی:-

رُوپ سواےا چاڑھ نِکھر سںور سِر کّڈھِآ;

تکھتا پانی ساپھ وِچھِآ هويا جاپدا,

پریآں جےوں کُهکاپھ کولاں دا وِچ ناچ هَے۔ ۶۲.

––––––––––

* بھاو چںدرماں توں هَے۔

پِںجرے پِآ پںچھی

پِںجرے دی سلاهُت کرن والے نُوں:-

جالم کھڑا هوا کھُّلی وِچ

آکھے:    'پِںجرا سُهنا'-

'وِچ آ جاوےں پھِر مَےں پُّچھاں۔

کِنّا هَے من مُهنا ?

'پر* توں هین دھرا دے کَےدی!

اُ مُورکھ دِل کرڑے!

‘اُّڈنهارے پںچھی نُوں ِاه

سُهنا هَے جِںد-کُهنا

جالم نُوں رںگ سُهنا لّگا

مِّٹھی لّگی بانی,-

'واهوا کدر گُناں دی پاای

چھهِ کے جالی تانی۔

پکڑ پِںجرے پاِا وِچھوڑِآ

ساک سنےهیآں نالوں,

بھّٹھ پوے ِاه کدر تُهاڈی

کھےه ِاس ےاری لانی۔     ۶۳.

––––––––––––

* کھںبھ

لگیآں

جی مےرے کُچھ هُںدا, سهیاَو!

اُڈدا هّتھ ن آوے,-

کّتن, تُںمن, هّسن, کھےڈن,

کھاون مُول ن بھاوے :

نَےن بھرن, کھِچ چڑھے کالجے

باُرانی هو جاواں,-

تِںنجن دےس بِگانا دِّسے

گھر کھاون نُوں آوے۔        ۶۴.

پّتھر-سیسا-هیرا

مَےں پّتھر سُکھ-نیںدے سُّتا

تے وِچ سُپھنے کُای سُناوے:

بن هیرا, کر دُور هنھےرا

تَےنُوں چانن آ گل لاوے۔

آپ پیه اّگ تاپ سهِ,

بن شیشا نُور مَےں پاےا

هُن لوچاں مَےں هیرا بنناں

جو جرب ن کوای آوے! ۶۵.

اَےتکیں

گُلدااُدیآں نهیں آایآں?

پرسن- چھّت بگیچے اےس سال هن

سُںجھاں کِاُں ورتاایآں ?

گُلدااُدیآں اّگے واںنگُو

کِاُں اےتھے نهیں آایآں?

 

اُتر- گُلدااُدیآں سهیآں ساڈیآں

ارسوں سن ٹُر آایآں,

 

رستے-مار ِاںدر نے رستے

سُهنیآں روک رکھاایآں۔

 

بّدل بھےج کٹک دے اُس نے

سڑکاں سّبھ رُکاایآں,

 

بِّجلیآں دے مار کڑاکے

سُهنیآں سهِم ڈراایآں,

 

مُهلے دھار ورھاای ورکھا

ارساں نیر بھراایآں,

 

دھرتی تے جل تھل کر دِتے

بُوٹیآں مار سُکاایآں,-

 

سُهنیآں گُلدااُدیآں ساڈیآں

ِاںدر بنّھ بهاایآں,

سُرگپُری وِچ ِاںدر بھاوےں

اپنے لاگ لگاایآں

 

اَےس سال پر دھرتی اُتے

سُهنیآں هن نهیں آایآں:

 

سُںجھاں اّج بگیچے ساڈے

ِاںدر نے ورتاایآں۔ ۶۶.

 

در ڈھّٹھِآں دی کدر

در ڈھّٹھِآں دے گُناں دی

کدر ن پَےںدی ےار!

گلے پاے پھُل-هار دی

بھاسے نا مهِکار۔                   ۶۷.

جینت بےگم

سُهنے سُهنے مهِل اساڈے

دےکھن آایاَو سهیاَو!

ِاک توں ِاک چڑھںدے نکسے

دےکھ دےکھ رج رهیاَو,

پر ِاک نکس گُپت اےنھاں وِچ

هر نُکتے وِچ لِکھِآ,

پڑھے باجھ اُس نکس اٹلوےں

سهیاَو ناں مُڑ جایاَو!

اے نکشے نّکاش رںگیلا

جد سی جاںدا پاںدا,

نالو نال گَےب توں کوای

گُپت نکس ِاک واںهدا۔

اُه سی نکس 'وِچھوڑا' سهیاَو!

اساں نِکھُٹِآں پڑھِآ,

کاس! کدے ِاه نکس مےرا اُه

جالم بی پڑھ لَےںدا۔      ۶۸.

اںدر دی ٹےک

سِک سِک رو رو ڈھُوںڈ ڈھُوںڈ کے

مجنُوں اُمر گُآای,

پر پںگھر نا کھادھی لےلی

دھا اُس پاس ن آای۔

اںت هار کے بهِ گِآ مجنُوں

‘لےلی’ ‘لےلی’ جپدا,

لِو لےلی وِچ لگ گای اںدر,

اںدر لےلی آای۔

لےلی وی هُن کھِّچ کھاِاکے

مجنُوں لبھدی آای.

'مَےں لےلی' لےلی پای کُوکے

مجنُوں سےان ن کاای۔

'مَےں لےلی' لےلی پای کُوکے

مجنُوں لےلی هوےا,

آپے پریتم بن گِآ پرےمی,

ٹےک جاں اںدر پاای۔ ۶۹.

ورجِت واڑی

کھِڑے چمن وِچ آکے ڈِّٹھا:

ونّو ونّی رںگ رںگا,

جوبن بھرے پھُّل پاے جھُومن

ڈالی پّتے رُوپ لگا,

تّک تّک اکھ موهِت هُںدی,

من پِآ پَےںدا لوبھ لُبھا,

جپھیآں پاںدی پَون پِآری

آ آ لگدی کرے سُهاں۔

 

مّلو مّلی هّتھ ودھےںدے

کهِںدے: لایاے پھُّل تُڑا۔

 

پر جد هّتھ پھُل نُوں لگدے

توڑدِآں هو جان سُآه۔

جِس پھُل نُوں چا چھوهو رّتی

چھُهںدِآ سار جاِا بھسما۔

 

پھِر دےکھے بُوٹے پھل والے

نال پھلاں دے بھرے بھرا۔

پےارے سُهنے تے من-مُهنے

دےکھدِآں چِت لَےن چُرا,

پر جد توڑو راکھ هوودے,

اچرج کی اچرج ِاس تھاں ?

 

ِاّک پُرانے بُّڈھے پِّپل

هّس کِها: 'نا سوچ کرا

توڑن هُکم نهیں ِاس جاگا

دےکھن دی هَے کھُّلھ بھرا!

'جادُوگر ِاک مالی ِاسدا

جادُو دِّتا باگ لگا,

دِّسے, سوهے, من نُوں موهے,

داے تراوت نال سُهاں,

'پر اّکھاں دا بھوگ باگ اے

بھوگن دی اے ناهیں تھاں,

'دےکھیں تے کھُس هوویں ویرا!

کھِڑیں, ٹِکی, رںگ لایں جما,

'پر جے هّتھ لَےن نُوں پسرےں

سُںدرتا جاسی بیلما

'راکھ رهےگی مُّٹھ اںدرے

دِل ارمان بھرے بھر آ

‘هاںڈھ هاںڈھ, هتھ جھاڑ تُرےںگا,

هرے جواریاے واںگ بھرا!

'اّکھیں نال پِآ رس پیویں

ترِسنا هور وِساریں چا,

تد سابت لاهے وِچ جاسےں

نهیں تاں جاےےں آپ کھُںجھا۔ ۷۰

 

ِانھاں نَےناں نے مار مُکا لِآ

-ِاک 'نَےن-پِںجرے پھسے سادھُو دی ارجوای-

ِانھاں نَےناں نے مار مُکا لِآ,

ٹُرے جاںدے نُوں بنّھ بها لِآ,

بِناں سںگلاں کّس کسا لِآ,

بِناں دںماں دے بردا بنا لِآ۔

 

کِّتھے ارساں دا گِآ تکاونا اَو,

کِتھے ساایں در نجر جماونا اَو.-

نجر مےلنی ناں نال کھاکیآں دے

ٹک بنّھنیں نُوریآں جھاکیآں تے۔

هااے بھُّل اے نَےن تکا بَےٹھے,

جھاکے پهِلڑے کھںبھ کھُها بَےٹھے!

جادُوگری کیتی اےنھاں اّکھیآں نے,

مار گھّتِآ ساںبھکے رّکھیآں نے!

 

ِانھاں نَےناں نے پُوراں دے پُور لاهے,

جےدھے بلی ورِآم تے سُور پھاهے,

کھںبھ سڑے پتںگِآں واںگ بِسمِل

پاے کھِّچ کھاون, تڑپھن هون تِلمِل۔

 

مَےں بی مارِآ ِاک مٹّکڑے نے

کر کَےد لیتا جّپھے تّکڑے نے۔

کوای کرو کاری ساڈی آن لوکو!

کوای رب پےارے آ بچان لوکو!

تان اساں وِچ رهی ن سان لوکو!

پھاتھے پِںجرے آن چھُڈان لوکو!

کرے باهُڑی رب جے آپ لوکو!

وِس-چڑھی دا جھڑے اے تاپ, لوکو!

 

جے مَےں آپنے آپ تے آس کیتی,

اپنے بچن دی آس پھِر ناس کیتی۔

جادُوگری نے جِنھاں نُوں مارِآ هَے,

دھُروں کرامت نے اُنھاں نُوں تارِآ هَے۔

 

تُوں سّتار گُپھار هے رب ساایں!

'ساں تے کرم کریاَو مِهر نجر پاایں,-

رّکھ لاَو سانُوں اےنھاں اّکھیآں توں,

مارن واستے سادھاں نُوں رّکھیآں جو;

بےڑا کرو ساڈا آپ پار ساایں!

رُوپ, رںگ, مٹّکيوں تار ساایں! ۷۱.

 

گُلدااُودیآں آایآں

گُلدااُودیآں آایآں ساڈیآں

گُلدااُدیآں آایآں

رل مِل ديو ودھاایآں سهیاَو !

رل مِل ديو ودھاایآں!

ورھا-وِچھُنّیآں سهیآں ساڈیآں

جھُوم جھُمںدیآں آایآں,

لںمیآں لںمیآں, ساویآں ساویآں

گںدل کراری جِهیآں۔

هسُوں هسُوں اَو کردیآں آایآں

آپ هساںدیآں آایآں:

کھِڑے کھِڑںدے مّتھے آایآں

کھےڑا نال لِآایآں۔

 

مُکھڑا مُکھڑا چںد چںد هَے

چںد مُکھ هوکے آایآں;

کھان چںداں وِچوں چںد لبھاکے

چِهرے چاڑھ لِآایآں,

 

گگن مںڈل ِاک چںد کارنے

کےڈا گرب کرےںدا,

اےتھے وےکھو ڈال ڈال هَے

چںد چںد چھب دےںدا!

ِاک رںگا اُه چںد اسمانی-

نال داگ دے بھرِآ,

هر-رںگا هر رَونک اےتھے

سَے لکھ چںدا چڑِآ۔

 

گُلدااُودیآں ساڈیآں سهیاَو!

چںدر-مُکھوں بڑھ چڑھیآں,

درسن کارن چںد اکاسی

چڑھ دےکھے چںد لڑیآں۔

مالی آکھے: ‘گملے وِچوں

اُّگ اُتاهاں آایآں

پر جے هےٹھوں اُّتے آایآ

چںد-مُکھ کِتھوں لےاایآں ?

 

چںد وسے اسمانیں لوکو !

اںبر دَور لگاوے,

مِّٹی گملےاں اںدر ناهیں

چںد کدے لُک آوے

 

'سیتو سیتا مهِما ماهِ هَے

ارسی رُوپ وسےںدا,

سُهج سُںدرتا وسَے اَوس تھاں

گھاڑت رُوپ گھڑیںدا,

 

سُهنیآں ساڈیآں گُلدااُدیآں

اُوتھوں هوکے آایآں,

رُوپ رںگ ِاه پھبن اجَےبی

رُوپ-دےس توں گاایآں۔

 

بھولے مالی! گملےاں وِچوں

هُوراں اے نهیں آایآں,

اے اپّچھراں ارس توں سجناں!

ساڈے گھر اُتراایآں۔

چِهرے دےکھ ِانھاں دے سجناں!

نیجھ رںگ تے لاویں,

هر جَوهر هر رںگے دےکھیں

گهُ کر سمجھ کراویں۔

 

اکھیں بھرے سِر انںد درسنوں

سِر سرُور جو دھاوے,

سواد رمے جے روم روم وِچ

من نُوں منوں بھُلاوے,-

ِاه رس مِّٹی وِچ ن وسدا

پّتر بُوٹے ناهیں,

ِاه رس ساڈی مِهنت ناهیں,

دھرتی ِاه رس ناهیں۔

 

ِاه رس گَےب کھجانا, مالی!

ِاه رس ارسی بھاای!

ِاه رس رُوپ دےس دی آبھا,

ِاه رس دھُر توں آای۔

ِاه رس دےونهاریآں سهیآں

ارسوں رںگ لِآایآں۔

ارسی سُهنِآں نے آ اےتھے

لُک لُک رسی بھِناایآں

 

چانن جِوےں اکاسوں آوے

سیسِآں تے پَے دمکے,

تِوےں سُںدرتا ارسوں

آوے سُهنِآں تے پَے چمکے۔                 ۷۲.

 

تِآریآں

راںجھا بَےٹھا تکھت هجارے

نال بھابیآں اڑدا,-

کاسا اجے چّک هَے چڑِآ

هتھ گھُےار اُس گھڑدا,-

هیر سُراهی دھَون نِواای

کھڑی جھناں دی کںدھی;

سهُ درِےااُ وگے نهیں اٹکے

تُپکا تُپکا کھڑدا۔      ۷۳.

اٹک

اٹک درِآ اُتے پرسن تے اگوں اُسدا اُّتر-

پرشن-

جُگاں توں تُوں آوےں جاوےں

تِّکھا تِّکھا ٹُرِآ جاوےں

پل چھِن ٹھهِرےں ناهیں

لگاتار چال پای۔

اٹک هَے نام تےرا,

اٹکاےا کدے ڈِٹھا نا

اٹکےا کِسے کولوں تُوں

اٹکےا کدے هَے نهیں۔

پّچھے وّلوں تُرے آاے

جروانِآں دے دلو دل

مُوںه چّک پار آاے

پےس تےری نهیں گای۔

اٹک کوای پاای ناں

جالم اٹکااے ناں

پھےر, اٹک نااُں تےرا

گّل دّس کیه های ?۔۔۱۔۔

اُّتر-(اٹک وّلوں)-

اٹکنا ن کںم مےرا

اٹکِآ سو مارِآ هَے,

اٹک نام مَوت دا هَے,

کوای اٹکدا نهیں۔

 

تورے وِچ تُرےا جاوے

سارا جّگ دِّسدا جو

تُرے رهِنا, تُرے رهِنا,-

کار دھُروں اے پای۔

 

رُوپ اےس دِّسدے دا,

چےسٹا تے بدلنا هَے

جاری رهِنا چےسٹا هَے

دا جِںد ِاهدی هَے سهی۔

 

اٹک ِاه جدوں جاسی

رُوپ نام بِنس جاسی

درِسٹمان رهے ناهیں-

کلا ِاهدی هَے ِاهی۔۔۲۔۔

 

دےکھ کھاں تُوں اکھ اُگھاڑ

سُورج, چںد, تارے, گرِه

لگاتار تُرے جان

کدے کوای اٹکِآ هَے ?

دھرتی نکھّتر چلے

رَےن دِن  بنسپتی

جیو, جںتُو سبھ ٹُرے,

اٹکِآ سو پھٹکِآ هَے۔

 

اُمرا هَے تاں تُری جااے,

کال هَے تاں لگا جااے,

جِںد هَے تاں چلی چلے,

کدے کَون هٹکِآ هَے ?

 

دِّسدا سںسار سارا

سدا سدا ٹُرنهارا

اٹکے جے ِاه نجارا,-

تدوں جان پٹکِآ هَے۔۔۳۔۔

 

نام هَے 'اٹِک' مےرا,

'اٹک' هَے بھُّل تُهاڈی,

اٹکے بِن ٹُری جانا,-

وهِن دا هَے کںم ِاهی۔

 

اکلهین کِوےں سّکے

اکل والے اٹک پا,

اٹک پَونی آدمی نُوں

ساڈی سمرتھ نهیں۔

تُهاڈے وِچ اکل وسے

اٹک پانی کںم تُهاڈا

مےل, بل, ساهس, دا

اٹک پانا پھل های۔

 

اٹک ودھاونے توں

تُسیں سارے اٹک کھلے

اٹکِآ سُ هٹےا پِّچھے

تان نِّگھردی گای۔۔۴۔۔

 

اّگے نُوں جو تُرے ناهیں

پِچھے اُس تور پَےنی,

اٹک کِسے تھاوےں نهیں

تے اٹک 'ٹِکا' نهیں۔

 

اٹکن نُوں ارام جانے

مارِآ سو جان لَےنا,

اگے اگے ٹُرےا جاوے,

مالی اُس مار لای۔

 

ودھدے جے تُسیں جاںدے,

وِدےا بل جور پاںدے

کٹکاں دے کٹک آںدے,

اٹک کھا جاںدے سهی۔

اٹکے جد تُسیں پےارے!

اٹکاں پھےر پاںدا کَون ?

جِںدهین ندیآں پاسوں

اٹکے کٹک هن نهیں۔۔۵۔۔

 

هو بےکھٹک سَوںدے نا

اٹک نا ارام لَےںدے

لٹک اَےس لاںدے نا,

اٹک کَون توڑدا ?

 

کٹکاں دے کٹک آںدے,

تُسیں اُٹھ اٹک پاںدے,

ِاک مُّٹھ هٹک پاںدے,

مَےں بھی کُجھ هوڑدا;

 

لٹکاں نےهُوں تُسیں لااے,

پٹک وَےری ٹُرے آاے,

گاهن مےرے وِچ پااے,

واه لگی مَےں بوڑدا۔

 

روڑھے نیں مَےں پُوراں پُور,

ڈوبے کیتے کای چُور,

اگوں بھنّدے تُسیں مُوںه,

وَےری مُوںه چا موڑدا۔۔۶۔۔