੬੦ ਹਮਲੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਤੇ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ, ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਅਤੇ ਨਿਤਾਣੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਹੱਕ ਦਾ ਹੋਕਾ ਦਿੱਤਾ।

ਆਪਣੇ ਰੱਬੀ ਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਲੁਕਾਈ ਨੂੰ ਜੰਗੇ-ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜਗਾਉਣਾ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਰ ਵਰਗੇ ਜਰਵਾਣੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਜਾਬਰ ਕਿਹਾ। ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਵਿਚਰਨ ਕਰ ਕੇ ਆਦਮਖੋਰ ਆਖਿਆ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲਚੀ ਕੁੱਤੇ ਗਰਦਾਨਿਆ ਅਤੇ ਨੌਕਰਾਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਰੱਤ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਆਖਿਆ।

ਰਾਜੇ ਸੀਹ ਮੁਕਦਮ ਕੁਤੇ॥ ਜਾਇ ਜਗਾਇਨ ਬੈਠੇ ਸੁਤੇ॥

ਚਾਕਰ ਨਹਦਾ ਪਾਇਨਿ ਘਾਉ॥ ਰਤੁ ਪਿਤੁ ਕੁਤਿ ਹੋ ਚਟੁ ਜਾਹੁ॥ (੧੨੮੮)

ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਰਮੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡ ਰੂਪੀ ਪਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇੰਞ ਉਧੇੜਿਆ:

ਕਾਦੀ ਕੂੜ ਬੋਲਿ ਮਲੁ ਖਾਇ॥ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨਾਵੈ ਜੀਆ ਘਾਇ॥

ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਨ ਜਾਣੈ ਅੰਧੁ॥ ਤੀਨੇ ਓਜਾੜੈ ਕਾ ਬੰਧੁ॥

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੁਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਧਰਮ ਦੀ ਕਿਰਤ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੀ ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਨੌਵੀਂ ਜੋਤ ਅੰਦਰ ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਲ ਸਿਖਾਇਆ, ਨੇਕੀ ਦਾ ਪਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਬਦੀ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਛੇਵੀਂ ਜੋਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਪਰੰਤ ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੀਰੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਰਥਾਤ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਲਈ ਸ਼ਸਤਰ ਚੁੱਕੇ। ਦਸਵੀਂ ਜੋਤ ਅੰਦਰ ਮਰਦ ਅਗੰਮੜੇ-ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕਰਾ ਕੇ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਦਵੀ ਬਖਸ਼ ਕੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਜੁਗੋ ਜੁਗ ਅਟੱਲ ਗੁਰੂ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਖਾਲਸੇ ਬਾਰੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਖਾਲਸਾ ਜ਼ੁਲਮ