ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਏ। ਕਿਸੇ ਮਾਪਦੰਡ ਰਾਹੀਂ ਮੈਂ ਸਾਧ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੁਰਗ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜ ਆਉਂਗਾ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਉਥੇ ਪਖੰਡੀ ਸਾਧ ਬੈਠੇ ਦਿਸੇ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਬੜੇ ਦੇਖ ਲਏ ਨੇ ਮੈਂ। ਮੈਂ ਸਾਧ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਅਲਗ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹਾਂ- ਉਹੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜ਼ੋਰਬਾ 'ਦ ਬੁੱਧਾ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਮੈਨੂੰ ਖੱਪੀ ਜਾਣਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਾਰੇ ਅਖੌਤੀ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਫਟਕਾਰ ਪੈਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਮੇਰਾ ਚੇਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਹੈ ਹੌਸਲਾ, ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਚਰਨ ਛੁਹੇ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਕੇ ਰੋਇਆ ਤਾਂ ਕਿ ਹੋਰ ਕੋਈ ਦੇਖੇ ਨਾ। ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਚਰਨ ਪਾਹੁਲ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਾ ਆਇਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਚੁਪ ਰਿਹਾ। ਨਾ ਮੈਂ ਹਾਂ ਆਖ ਸਕਿਆ ਨਾ ਨਾਂਹ, ਚੁਪ, ਸਦਮੇ ਗ੍ਰਸਤ, ਹੰਰਾਨ। ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਸਹੀ ਲਫਜ਼ ਹੈ ਚਕਿਤ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਠਠੰਬਰ ਗਿਆ।
ਕਿਥੇ ਤੱਕ ਗਿਣਤੀ ਪੁੱਜੀ? ਤੂੰ ਦੱਸੀਂ ਆਬੂ ਤੂੰ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਚਲਾ ਜਾਨੈ। ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਜਰਾ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਸੋਚਣ ਦਿਉ।
ਅਗਲਾ ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਹੈ ਓਸ਼ੋ।
ਠੀਕ ਹੈ, ਚੌਥੀ ਕਿਤਾਬ। ਤੂੰ ਚੁਸਤ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਤਿੰਨ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ, ਤੂੰ ਕਿਹਾ ਅਗਲੀ ਕਿਤਾਬ ਚੌਥੀ ਹੈ। ਤੂੰ ਜਾਣਦੈਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਤੈਨੂੰ ਪਤੰ ਜੇ ਤੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਤਿੰਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਾਕੇ ਗਲ ਤੋਰ ਦਿਆਂਗਾ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਵੀ ਕਰਨ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।
ਚੌਥਾ ਨਾਮ ਹੈ ਡਾਇਓਨੀਸੀਅਸ। ਉਸ ਦੇ ਕਥਨਾ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਗੱਲਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਚੇਲਿਆਂ ਨੇ ਲਿਖ ਲਈਆਂ। ਮੈਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਇਸ ਲਈ ਗੱਲਾਂਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਜਾਣ ਸਕੇ ਕਿ ਡਾਇਓਨੀਸੀਅਸਵਰਗੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਨਹੀਂ ਦਈਦਾ। ਅਸਲ ਮਨੁਖ ਉਹੀ ਹਨ।
ਅਸਲ ਬੰਦੇ ਉਂਗਲਾਂ ਤੇ ਗਿਣਨ ਜੋਗੇ ਹਨ ਬਸ। ਵਡਾ ਬੰਦਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਵਡਿਤਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਹੋਏ। ਬਾਹਰਲੀ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਵਡਿਤਣ ਨਾਲ। ਡਾਇਓਨੀਸੀਅਸ ਬੁੱਧਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਗਤ ਵਿਚੋਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਕਥਨਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ