ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼

‘ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਡਾਇਰੀ' ਦੀ ਗੁਵੇਰਾ ਦੇ ਲਿਖੇ ਉਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਫ਼ਰੀ ਵੇਰਵੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਉਸਨੇ ਦਿਸੰਬਰ 1951 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1952 ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਲਿਖੇ । ਉਹਨੀ ਦਿਨੀਂ ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਬਿਊਨਸ ਆਇਰਸ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਅੱਕਿਆ ਪਿਆ ਸੀ । ਉਹ ਰੁਟੀਨ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਭੱਜ ਕੇ ਘੁਮੱਕੜੀ, ਬੇਤਰਤੀਬੀ ਤੇ ਰੁਮਾਂਚ ਰਾਹੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। 1950 ਵਿਚ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਮੱਧ-ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਫ਼ਰ 4 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਲਾਤੀਨੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਧਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੇ ਇਸਦੇ ਭੈੜੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ । ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਉਹ ਕੋਰਡੋਬਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਤੋਮਾਸ਼ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਗਰੇਨਾਡੋ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਅਲਬਰਟੋ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ ਤੇ ਕੋਹੜ ਰੋਗ 'ਤੇ ਡਾਕਟਰੀ-ਖੋਜ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹੀ ਅਲਬਰਟੋ 'ਚੀ' ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਡਾਇਰੀ ਵਾਲੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣਿਆ।

ਡਾਇਰੀ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਚੀ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਗਏ। ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਚਿੱਲੀ, ਪੇਰੂ, ਕੋਲੰਬੀਆ, ਵੈਨਜ਼ੂਏਲਾ ਤੇ ਪੈਰਾਗੁਵੇ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਗਏ। 'ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ' ਮਾਡਲ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਛੱਡ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਘੁਮੱਕੜੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। 'ਚੀ' ਨੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ, ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਸਤੀਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ। ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਹੋ ਰਹੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੂੰਝੀ ਜਾ ਰਹੀ ਪੂੰਜੀ ਤੇ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨਾਲ ਚਿੱਲੀ ਤੇ ਪੇਰੂ ਦੀਆਂ 'ਕੋਹੜ-ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਤੇ ਇਸ ਤਰਸਨਾਕ ਹਾਲਾਤ ਪ੍ਰਤੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪੈਤੜਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ। ਦਮੇਂ ਕਾਰਨ ਬਦਤਰ ਸਰੀਰਕ ਹਾਲਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚੀ ਨੇ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ।

ਇਹ ਡਾਇਰੀ ਉਸ ਸਮੁੱਚੇ ਯਾਤਰਾ-ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।‘ਚੀ ਗੁਵੇਰਾ’

ਇਸ ਡਾਇਰੀ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਮਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਡਾਕਟਰ ਬਣ ਕੇ ਬਿਹਤਰ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸਨ ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਮੂਹਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਅੱਜ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ 'ਚੀ ਗੁਵੇਰਾ' ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨ ਮੀਨਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਇਰੀ ਉਸਦੀ ਤਿੱਖੀ ਨੀਝ ਤੇ ਜਨੂੰਨੀ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਣ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਇਕ ਯਾਤਰੂ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚਿਤਰਦਾ 'ਚੀ ਗੁਵੇਰਾ' ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੈਂ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮਨ ਵਿਚ ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤਕ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ, ਦੋਸਤਾਂ ਤੇ ਮੁਹੱਬਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲਦੀ ਰਹੀ। ਕੁਝ ਨਾਵਾਂ ਤਕ ਸੀਮਤ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅਨਾਦਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੇ ਮਾਨਣ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਸਿਰਜਣਾ, ਸਮੀਖਿਆ ਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇੱਕੋ ਕਾਰਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਾਸਾਰ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ।

ਜਗਵਿੰਦਰ ਜੋਧਾ

 

 

 

 

 

ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਡਾਇਰੀ

ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਅਨੁਭਵ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਜਾਣਿਆ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ

ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਲਾਜਵਾਬ ਨਾਇਕਤਵ ਦੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਨਕੀ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨਹੀਂ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੇਰੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਉਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਸਮੇਂ ਸਮਾਂਤਰ ਜੀਵੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਨ।

ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨੌਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ 'ਤੇ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਸੂਪ ਦੇ ਪਿਆਲੇ ਦੀ ਹੇਠਲੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਤੱਕ ਸਭ ਕੁਝ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਰੋਮਾਂਚਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਕੀ ਜਣਿਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਆਮ ਵਰਣਿਤ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ।

ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਵੇਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਸਿੱਕਾ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਛਾਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੱਧਾ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਲਟਾ। ਆਦਮੀ, ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਦਮੀ ਜਿਸਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਰਾਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਕੇ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਪਾਸਾ ਆਉਣ ਦੀਆਂ ਦਸ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਕਦਮ ਉਲਟ ਸਥਿਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਦੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁੱਲ੍ਹ ਉਹੀ ਵਰਣਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ। ਕੀ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਾਡਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਅਸਥਾਈ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਚਨਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੈਰ- ਸਮਝੌਤਾਪੂਰਨ ਰਵੱਈਆ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ? ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਇਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਉਹੀ ਕੁਝ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੇਰੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੁਣ ਮ੍ਰਿਤਕ ਹਨ। ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।

ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਇਹ ਨੋਟਿਸ ਲਿਖੇ ਉਹ ਉਸੇ ਪਲ ਮਰ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦ ਉਸਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ। ਜਿਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਿਸਾਂ ਨੂੰ

ਨਿਖਾਰਿਆ, ਯਾਨੀ ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮੈਂ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਵੱਡੇ 'A' ਵਾਲੇ ਸਾਡੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਤਾਬਚੇ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਚਾਂਦਨੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਖਿੱਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਾਫ਼ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣ ਸਕੋਗੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸੂਚਨਾਤਮਕ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਸੀਂ 'ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਧੁੰਦਲਕੇ' ਦੇ ਰਹੱਸਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਕਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਇਸਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਾਠਕ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਣਗੇ ਕਿ ਠੀਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਿਕ ਪਲੇਟ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਹਰ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਯਕੀਨ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਅਨੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਜਿਸ ਦੀ 'ਫੋਟੋਕਾਰੀ' ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨੋਟਿਸਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੋ ਸੱਚਾਈ ਦੱਸਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਸਦਾ ਬਦਲ ਤਲਾਸ਼ਣਾ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਛੱਡਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹਿਆ ਸੀ।

-0-

ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਭਾਲ

ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਪੁੰਨਿਆਂ ਦਾ ਚੰਨ ਚਾਂਦੀ ਰੰਗੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਗਵਾਚੇ ਰੇਤਲੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਰਭਾਟੇ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰ ਸਦਾ ਤੋਂ ਹੀ ਹੌਸਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪਿਆਰੇ ਮਿੱਤਰ ਵਾਂਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁੱਝੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਸੀਨੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋ ਲੈਣ ਤੇ ਕਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੋਸਤ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਭਾਵਪੂਰਤ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ ਉਵੇਂ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਲਬਰਟੋ ਲਈ ਇਹ ਨਵਾਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਗਹਿਰੀਆਂ ਤੇ ਬੈਚੇਨ ਅੱਖਾਂ ਬੜੇ ਅਹਿਸਾਨ ਨਾਲ ਹਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਉਭਰਦਿਆਂ ਤੇ ਸਾਹਿਲ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਮਰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਤੀਹਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਲਬਰਟੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਇਸ ਖੋਜ 'ਤੇ ਮਾਣਮੱਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਚਿਹਨਤ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਕਈ ਰਸਤਿਆਂ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਧਰਤੀ ਹੀ ਹੈ। ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾਵਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਮਿਜ਼ਾਜ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਨਾਲ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਮਬੈਕ* ਨੂੰ ਵੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਗੀ ਜਿਹੀ ਨਿੱਕੀ ਥੂਥਨ ਹਿੱਲਦੀ ਅਤੇ ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਚਮਕੀਲੇ ਫੀਤਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੰਦੀ।

ਕਮਬੈਕ ਇਕ ਰਖਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ। ਮੇਰੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਪੁਨਰਮਿਲਾਪ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾੜੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਜੋ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਦੋ ਵਾਰ ਡਿੱਗਿਆ । (ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬੈਗ ਸਮੇਤ ਪਿੱਛਿਓਂ ਉੱਡ ਹੀ ਗਿਆ) ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਜਦ ਉਸ ਨੂੰ ਦਸਤ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਘੋੜੇ ਵੱਲੋਂ ਲਗਭਗ ਕੁਚਲ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਮਾਰ ਡੇਲ ਪਲਾਟਾ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਗਾਸੇਲ ਵਿਲਾ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਚਾਚੇ ਦੇ ਘਰ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ 1200 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਲਾਹੁੰਦਿਆਂ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦਿਆਂ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਸੁਖਾਲਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ

––––––––––––––––––––––––

ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਅਰਨੈਸਟੋ ਚੀ ਗੁਵੇਰਾ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਂ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਮਿਰਾਮਾਰ ਵਿਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਬਿਤਾ ਰਹੀ ਆਪਣੀ ਸਹੇਲੀ ਚਿਚਾਈਨਾ ਲਈ ਲਿਆਇਆ ਸੀ।

ਇਸ ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇੱਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਨਾਂ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ। ਅਲਬਰਟੋ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਯਾਤਰਾ ਯੋਜਨਾ ਤੇ ਹੱਸਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਸਫਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਰਹੱਲੇ 'ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੈ, ਜਦਕਿ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਵੱਲੋਂ ਡੱਬਾਬੰਦ ਮੀਟ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ 'ਦਾਨ' ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗਾਸੇਲ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਏ। ਤੁਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੇ ਬਾਰੀਲੋਚੇ 'ਚੋਂ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਨੰਬਰ ਨਾਲ 'ਡਾਕ-ਲਾਟਰੀ' ਦੀ ਟਿਕਟ ਖਰੀਦ ਸਕੇ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਹਾਂ- ਵਾਚੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਜਾਪੀ। ਕੁਝ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਹਾਲਤ 'ਤੇ ਵਿਅੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਲਈ ਚੰਗਾ ਬਹਾਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਾਬਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸੰਕਲਪਤ ਸਾਂ । ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੰਦੇਹ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਉੱਪਰ ਯਕੀਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ।

ਸਮੁੰਦਰ ਕੰਢੇ ਦੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਕਮਬੈਕ ਆਪਣੀ ਉਡਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਿਰ ਟਕਰਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਲਾਮਤ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ । ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਤਾ ਖਿੱਚ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਵਾਧੂ ਭਾਰ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਅਗਲੇ ਚੱਕੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਜ ਸਾਡੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਝਟਕਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਭੁੰਨਣ ਲਈ ਕੁਝ ਮੀਟ 'ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਲਈ ਦੁੱਧ ਖਰੀਦਿਆ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁੰਘੇਗਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਦੁੱਧ ਲਈ ਖਰਚੇ ਪੈਸਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੈਂ ਇਸ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਜੀਵ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹਾਂ । ਮੀਟ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੰਨਾ ਮਿੱਠਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਮੈਂ ਮੀਟ ਦੀ ਇਕ ਬੋਟੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਛਾਲੀ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਇਹ ਹਵਾ ਵਿਚ ਹੀ ਬੋਚ ਲਈ। ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਬੋਟੀ ਉਛਾਲੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹੀ ਵਾਪਰਿਆ। ਦੁੱਧ 'ਤੇ ਉਸਦਾ ਹੱਕ ਇੰਜ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਕਮਬੈਕ ਨਾਲ ਇਸ ਸ਼ੁਗਲ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮੈਂ ਮਿਰਾਂਮਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇਕ.....

 

 

-0-

ਪਿਆਰ ਤਰਸਵੀਂ ਰੋਕ

ਇਸ ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਇਹ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮਿਰਾਂਮਾਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਚੇਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਕਮਬੈਕ ਨੂੰ ਇਕ ਘਰ ਮਿਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਦੇ ਇਕ ਨਿਵਾਸੀ ਨੂੰ ਕਮਬੈਕ ਦੇ ਨਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਹ ਲਿਆ। ਸਾਡਾ ਸਫ਼ਰ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੇ ਇਸ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਸਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਰੋਕ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਭਾਂਪਿਆ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਇਕੱਲਾ ਹੋਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਬੋਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਸੰਘਰਸ਼ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਉਸ ਕੁੜੀ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ। ਇਕ ਪਲ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਂ ਜੇਤੂ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉੱਠਿਆ, ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਸੋਚਿਆ, ਓਟੇਰੋ ਸਿਲਵਾ* ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੂੰਜ ਉੱਠੀਆਂ....

ਕਿਸ਼ਤੀ 'ਤੇ ਛਿੱਟਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ

ਉਸਦੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰ

ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ

ਬੇਅਰਾਮ ਧੁੰਦਲਕਾ

ਮੇਰਾ ਦਿਲ, ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ

ਅਤੇ ਬਿਹਬਲ ਰਸਤਿਆਂ ਵਿਚ ਝੂਲ ਰਿਹਾ,

ਕਿੱਥੋਂ ਲਿਆਵਾਂ ਉਹ ਤਾਕਤ

ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵਾਂ

ਤੇ ਉਸਦੀ ਬਾਹਾਂ 'ਚੋਂ ਵੀ

ਬਾਰਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਉਹਲੇ ਉਹਦਾ ਰੋਣਾ

ਹੰਝੂ ਤੇ ਹਉਕਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕੀ

ਅਚਾਨਕ ਰੋਣਾ ਰੁਕਿਆ

ਰੁਕ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ

ਤੁਰਨ ਲਈ ਆਈ

ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੁਭਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਵਹਿ ਕੇ ਆਈ ਕਿਸੇ ਲੱਕੜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ 'ਮੇਰੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ', ਜਦਕਿ ਲਹਿਰਾਂ ਉਸਨੂੰ

––––––––––––––––

ਮਿਗੁਅਨ ਓਟੇਰੋ ਸਿਲਵਾ 1908 ਵਿਚ ਜਨਮਿਆ ਵੈਨਜ਼ੁਏਲਾ ਦਾ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਕਵੀ ਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ

ਇੱਛਤ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਬਾਦ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਵਰਤਮਾਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਵਿਉਂਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਰਬੜ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਕੇ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵਟ ਗਏ। ਅੰਤ ਆਪਣੇ ਕੁਸੈਲੇ ਸਵਾਲ ਵਾਲੇ ਅਲਵਿਦਾਈ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਰੁਮਾਂਚ ਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅਣਦੇਖੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਹਾਂ । ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਓਨਾ ਹੀ ਓਪਰਾ ਹੋਵਾਂਗਾ ਜਿੰਨੀ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਓਪਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਉਹ ਸਥਿਤੀਆਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਹੋਣਗੀਆਂ।

ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿੱਚੋਂ ਮੇਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ, ਮੇਰੇ ਬਚਾਅ ਵਿਚ ਆਇਆ ਸੀ । ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਕੰਢਾ ਇਕਦਮ ਬੇਜਾਨ ਤੇ ਰੇਤੀਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਠੰਢੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਨਿੱਘੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਪਿਆ ਸੀ, ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਇਸਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੂਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਮੇਰੀਆਂ ਅੰਤਰ-ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਅਤੀਤ ਵਿਚ ਲੈਅਬੱਧ ਗੋਤੇ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਹਵਾ ਦਾ ਤਾਕਤਵਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਤੇ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਝੂਠੇ ਜਿਹੇ ਸੰਕੇਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਰੀ ਸੁਣੀ। ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੇ ਭਿਅੰਕਰ ਗਰਜਣਾ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਆਤੰਕਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਠਰ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਬੈਚੇਨੀ ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਛੱਡ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕੋਲ ਸਮੁੰਦਰ ਜਿਵੇਂ ਵਚਿੱਤਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਨੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਉਲੰਘਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਪਰ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਇਕ ਇਨਸਾਨ (ਭਾਵੇਂ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਸਬਦ ਵਰਤਿਆ ਸੀ) ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਸੁਣਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸੇ 'ਬਿਊਕ' ਦੇ ਵੱਡੇ ਢਿੱਡ* ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਬੁਰਜੁਆ ਹਿੱਸੇ ਅਜੇ ਨਿਰਮਾਣਕਾਰੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਨ।

ਕਿਸੇ ਰੱਬੀ ਆਦੇਸ਼ ਵਾਂਗ ਖੋਜੀ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੋ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫੈਲੀ ਹੋਵੇ। ਪਹਿਲਾ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਵਾਪਸੀ । ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਆਸ਼ਾ ਦੂਸਰੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਾ ਸੋਚੋ। ਕਿਉਂਕਿ ਯਾਤਰਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿੱਥ ਹੈ ਜੋ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵਿੱਥ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਓਨੇ ਹੀ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੰਨੇ ਇਸਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦੇ ਤਰੀਕੇ। ਇੰਜ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਧਨ, ਬੇਅੰਤ ਹਨ।

–––––––––––––––––––

* ਇੱਥੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਦੇ ਅਮੀਰ ਬਾਪ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ 'ਅਮਰੀਕਨ ਮੋਟਰਜ਼ ਜਨਰਲ ਮਾਰਕੀਟ' ਦਾ ਅਮੀਰ ਬਿਊਕ ਸੀ।

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀ ਸਲਾਹ ਸੀ, "ਉਹ ਕੰਗਣ ਲੈ।

ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਤੂੰ ਖ਼ੁਦ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਏਂ।"

ਚਿਚਾਈਨਾ ਦਾ ਹੱਥ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਛਲਾਵੇ ਵਿਚ ਸੀ।

“ਚਿਚਾਈਨਾਂ ਉਹ ਕੰਗਨ ਕੀ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਦਿਸੇਰੇ ਤੇ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਵਜੋਂ ਰਖ ਲਵਾਂ ?"

ਵਿਚਾਰੀ ਕੁੜੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿਣ ਪਰ ਉਸ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੋਈ ਵੁੱਕਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੰਗਣ ਫੜੀ ਉਂਗਲੀਆਂ ਉਸ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮਾਪ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਵੱਸ ਮੈਂ ਇਹ ਮੰਗਿਆ ਸੀ। ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮੈਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਇਹੀ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ । ਅਲਬਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ (ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ) ਤੇਰੀਆਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪੂਰੇ 29 ਕੈਰੇਟ ਦਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਿਆਰੀਏ।

 

 

-0-

ਆਖ਼ਰੀ ਸੰਬੰਧ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ

ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਪੜਾਅ ਨਿਕੋਚੀਆ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਜਿੱਥੇ ਅਲਬਰਟੋ ਦਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੇਲੇ ਦਾ ਇਕ ਦੋਸਤ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਸੁਵੱਖਤੇ ਹੀ ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਤੈਅ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਉਸਦੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਗਰਮਜ਼ੋਸੀ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਪਰ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਬੀਵੀ ਨੇ ਉਹ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਮਲੰਗ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਮਝ ਲਿਆ ਸੀ।

“ਤੇਰੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਸਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤੂੰ ਘੁੰਮਣ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ। ਐਸਾ ਕਿਉਂ ਬਈ ?”

ਅਸੀਂ ਉਸਦੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿੱਗਰ ਉੱਤਰ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ ਤੇ ਏਸ ਗੱਲ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਡਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਨਿਮਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਤਲਖ਼ੀ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਜਾਣਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ (ਘੱਟੋ- ਘੱਟ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੈ ਉਹ ਜਾਣਦੀ ਹੀ ਸੀ) ਕਿ ਜਿੱਤ ਉਸਦੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਤਾਂ ਸਾਡੇ 'ਛੁਟਕਾਰੇ' ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਸੀ।

ਮਾਰਡੋਲ ਪਲਾਟਾ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਇਤਾਂ ਸਮੇਤ ਪੇਰੋਨਿਸਟ* ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿਕੋਚੀਆ ਦਾ ਇਹ ਡਾਕਟਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਿਹਾ, ਜਦ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਇਕ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ। ਰਾਜਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਆਂਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਅਲਬਰਟੋ ਇਕ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਤਿੰਨੇ ਵਧੀਆ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਉਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਬਾਹੀਆ ਬਲਾਕਾਂ ਵੱਲ ਵਧੇ। ਅਸੀਂ

–––––––––––––––––

ਪੋਰੋਨਿਸਟ : ਸਾਬਕਾ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੁਆਨ ਪੋਰੋਨ ਦੀ ਮੱਧਮਾਰਗੀ ਰਾਜਸੀ ਪਾਰਟੀ ਸੀ। (ਅਨੁਵਾਦਕ)

ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਇਕੱਲੇ ਪਰ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਵਧੇਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਸਾਂ । ਸਾਡੇ ਕੁਝ ਮਿੱਤਰ ਸਾਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿੱਘੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਲਈ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਦੱਖਣੀ ਕੰਢੇ ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਠੀਕ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ। ਇਹ ਉਹ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੈਸੇ-ਧੇਲੇ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ। ਬਾਦ ਵਿਚ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਨਿਰੰਤਰ ਘਟ ਰਹੀ ਮਾਇਆ ਕਰਕੇ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਮੀਟ, ਦਲੀਆ ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਬੱਝਵੀਂ ਖੁਰਾਕ ਤਕ ਸੀਮਤ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਰੋਟੀ ਦਾ ਸਵਾਦ ਇਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਭਰੇ ਲਹਿਜੇ ਵਿਚ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ, "ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਛੇਤੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ।" ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਚਬਾਉਂਦੇ। ਅਸੀਂ ਊਠਾਂ ਵਾਂਗ ਅਗਲੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਰਾਖਵੇਂ ਭੰਡਾਰ ਭਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਾਂ।

ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਬੁਖ਼ਾਰ ਅਤੇ ਖੰਘ ਨੇ ਦੱਬ ਲਿਆ, ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਸੀਂ ਬਾਹੀਆ ਬਲਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਦਿਨ ਪੱਛੜ ਗਏ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਬਾਦ ਦੁਪਹਿਰ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤੁਰੇ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮੇਡਾਨੋਸ ਕੋਲ ਰੇਤਲੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਗਰਮੀ ਹੋਰ ਵਧ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰ ਕਾਰਨ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬੇਹੂਦਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਯੰਤਰਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਹੀਏ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਲਬਰਟੋ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਰੇਤ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖੁਸ਼ਕ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੇ ਵਾਰ ਰੇਤੇ ਉੱਪਰ ਰੁਕ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ, ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਮੇਡਾਨੋਸ ਉੱਪਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਾਅਵਾ ਇਹੀ ਸੀ।

ਇੱਥੋਂ ਮੈਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਗੁਆਚ ਗਏ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਕ ਮੋੜ ਨੂੰ ਰੇਤ ਨੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਠਾਹ ਦੇਣੀ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਬਦਤਰੀਨ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੂੰ ਤਾਂ ਝਰੀਟ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਆਈ ਪਰ ਮੇਰਾ ਪੈਰ ਫਸ ਗਿਆ ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਸਿਲੰਡਰ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੁਲਸ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਲੱਤ 'ਤੇ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਯਾਦ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੱਕ ਲਈ ਛਪ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੜਾ ਚਿਰ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਹੀਂ ਭਰਿਆ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਇਕ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਤਕ ਜਾਣ ਲਈ ਵੀ ਲਗਭਗ 300 ਮੀਟਰ ਚਿੱਕੜ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਦੋ ਵਾਰ ਹੋਰ ਡਿੱਗੇ। ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਵਾਗਤ ਸੀ, ਪਰ ਕੱਚੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਉੱਪਰ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਾਡਾ ਪਹਿਲਾ ਅਨੁਭਵ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਨੌਂ ਵਾਰ ਡਿੱਗੇ ਸਾਂ। ਕੈਂਪ

ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿਚ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਸਾਂ । ਲਾ ਪੋਦੇਰੋਸਾ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਲੇਟੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਆਲਸੀ ਟਿਕਾਣੇ ਵਿਚ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕਾਹਲੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਰੁਮਾਂਚ ਦੀ ਹਲਕੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸੌਖੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਜਾਪ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼, ਬਹਾਦਰੀ ਵਾਲੇ ਕਾਰਨਾਮੇ, ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲੀਆਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਵਿਚ ਛਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਥੱਕੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੌਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਹਰੇ ਧੱਬੇ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗੇ, ਇਹ ਧੱਬੇ ਉਸ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਖੌਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਪਿਛਾਂਹ ਛੱਡ ਆਇਆ ਸਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਧੱਬਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੇ ਧਰਤੀਆਂ 'ਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਉਡਾਨ ਭਰਨ ਦੀ ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

 

-0-

ਫਲੂ ਲਈ ਬਿਸਤਰਾ

ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਤੋਂ ਏਨਾ ਲੰਮਾ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਜਿਵੇਂ ਅਕੇਵੇਂ ਨਾਲ ਤੇ ਅਸੀਂ ਬਕਾਵਟ ਨਾਲ ਚੂਰ ਹੋ ਗਏ ਸਾਂ । ਪਥਰੀਲੀ ਸੜਕ ਉੱਪਰ ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਨੇ ਸੁਖਦ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਕਠਿਨ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਤ ਵੇਲੇ, ਸਾਰਾ ਦਿਨ, ਮੋੜਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਬਦਲ ਤਲਾਸ਼ਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਥੱਕ ਕੇ ਸੌਣ ਦੀ ਮਹਾਨਤਮ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਸਾਂ, ਬਜਾਇ ਇਸਦੇ ਕਿ ਆਪਣਾ ਸਫ਼ਰ 'ਚੋਲੇ-ਚੋਲ' ਨਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਕਸਬੇ ਲਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਠਹਿਰਨ ਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਪੂਰੇ ਆਸਾਰ ਸਨ । ਅਸੀਂ ਬੈਜਾਮਿਨ ਜ਼ੋਰੋਲਾ ਵਿਖੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੋਲ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਤੇ ਜਿਵੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਅਸੀਂ ਛੇਤੀ ਉੱਠੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮੇਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਵਿਚ ਅਨੋਖਾ ਜਿਹਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਲੰਮਾ ਕਾਂਬਾ ਛਿੜ ਗਿਆ । ਦਸ ਮਿੰਟ ਬਾਦ ਮੈਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਅਰਾਮੀ ਨਾਲ ਕੰਬ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਓਪਰੀ ਸ਼ੈਅ ਵੱਸ ਵਿਚ ਹੋਵਾਂ। ਮੇਰੀਆਂ ਕੁਨੀਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪਿਆ। ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਢੋਲ ਨੂੰ ਵਚਿੱਤਰ ਤਾਲ ਵਿਚ ਕੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਸਾਹਮਣੇ ਦੀ ਦੀਵਾਰ 'ਤੇ ਅਨੋਖੇ ਰੰਗੀਨ ਆਕਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਉਲਟੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਦਿਨ ਇਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ, ਕੁਝ ਵੀ ਖਾਣ- ਪੀਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ। ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਮੈਂ ਇਸ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਸਕਾਂ ਅਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਚੋਲੇ-ਚੋਲ ਪੁੱਜੇ । ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਡਾ. ਬਰੇਰਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਜੋ ਇੱਕ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੋਰਨ ਇਕ ਕਮਰਾ ਸੌਣ ਲਈ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੈਨਸਲੀਨ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ, ਚਾਰ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮੇਰਾ ਬੁਖਾਰ' ਖਾਰ ਘੱਟ ਗਿਆ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ 'ਫਲੂ ਲਈ ਬਿਸਤਰਾ' । (ਇਹ ਉਸਦਾ ਇਲਾਜ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ) ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕਈ ਦਿਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਸ਼ਾਹੀ ਟਹਿਲ ਹੋਈ।

ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਮੇਰੀਆਂ ਕੁਝ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ। ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਣਾਏ। ਵਧੀ ਹੋਈ ਦਾੜ੍ਹੀ, ਭਾਰੀਆਂ ਲਾਲ ਅੱਖਾਂ, ਕਮਜ਼ੋਰ

ਦਿੱਖ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਜੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਅਪਨਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤਰਸਨਾਕ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਗਾਹੇ ਦਿਸਹੱਦਿਆਂ ਦਾ ਸਦਕਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ 'ਸਭਿਅਤਾ' ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਸਾਂ।

ਇਕ ਸਵੇਰ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾਇਆ। ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਅਸੀਂ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਹੁਣ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਦਾ ਬਾਹਰੀ ਢਾਂਚਾ ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪੁਰਜ਼ੇ 'ਤਾਰ' ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿੱਥੋਂ ਪਰ ਉਸਨੇ ਕਿਤਿਓਂ ਇਹ ਟੂਕ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ ਉਹ 'ਆਸਕਰ ਗਾਲਵਜ਼'* ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਸੀ, "ਜੇਕਰ ਤਾਰ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਕਿਸੇ ਪੇਚ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤਾਰ ਹੀ ਦਿਉ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।” ਸਾਡੇ ਲਿੱਬੜੇ ਹੱਥ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਗੰਦੀਆਂ ਪੈਂਟਾਂ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਦਾ ਸਬੂਤ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਤਾਂ ਗਾਲਵਜ਼ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਸੀ।

ਰਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਤਰ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੇਬੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਹੈੱਡਲਾਈਟ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਹੀ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਰਾਤ ਬਿਤਾਉਣਾ ਕੋਈ ਵਧੀਆ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਟਾਰਚ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਅਨਜਾਣੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਟਾਰਚ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਇਸ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਨਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਸਾਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਰਾਤ ਠਹਿਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਜਿੰਨੀ ਕੁ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਵ ਸੀ, ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਦੁਬਕ ਗਏ। ਸਾਨੂੰ ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ-ਪਿਆਸ ਸਾਨੂੰ ਸਤਾਏਗੀ ਨਹੀਂ (ਓਥੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਕਿਤੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮੀਟ ਸੀ) ਅਸੀਂ ਥੱਕ ਕੇ ਚੂਰ ਹੋਏ ਸੌਂ ਗਏ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੀ ਸਮਾਂ ਬੀਤਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਸੁਖਦ ਹਵਾ ਆਤੰਕੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਬਣ ਗਈ। ਇਹ ਹਨੇਰੀ ਸਾਡਾ ਤੰਬੂ ਉਖਾੜ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਠੰਢ ਵਿਚ ਬੇਆਸਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੇ ਇਕ ਖੰਡੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂ ਨਾਲ ਢਕ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਲੰਮੇ ਪੈ ਗਏ। ਇਸ ਝੱਖੜ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਤੰਬੂ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਯੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਿਆ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਇਕ ਔਖੀ ਰਾਤ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਖ਼ਰ ਠੰਢ ਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਸੌਂ ਗਏ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਨੌਂ ਵਜੇ ਉੱਠੇ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਸਾਡੇ ਸਿਰਾਂ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ।

––––––––––––––––––––

* ਆਸਕਰ ਗਾਲਵਜ਼ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦਾ ਜੇਤੂ ਰੈਲੀ ਕਾਰ ਚਾਲਕ

ਦਿਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰੇਮ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਕਾਰਨ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਹੁਣ ਇਸਨੂੰ ਓਨਾ ਕੁ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਤੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਟੁੱਟੇ ਸਰੀਏ ਦੀ ਵੈਲਡਿੰਗ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਦੋਸਤ 'ਤਾਰ' ਨੇ ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਜਾਣੇ ਹੀ ਉੱਥੋਂ ਤੁਰ ਪਏ ਕਿ ਅਗਲਾ ਵਸੇਬਾ ਏਥੋਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੂਰ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਦੂਸਰੇ ਹੀ ਮੋੜ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਘਰ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ ਲੇਲੇ ਦੇ ਮਾਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਸੀਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੇਦਰਾ ਡੇਲ ਅਗਉਰਾ ਨਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤਕ ਪੈਦਲ ਤੁਰੇ ਅਤੇ ਵੈਲਡਿੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਸਕੇ। ਤਦ ਤਕ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਰਾਤ ਮਿਸਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਦੋ ਵਾਰ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੇਂਟ ਮਾਰਟਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਅਸੀਂ ਲਗਭਗ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜ ਹੀ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਕ ਪਥਰੀਲੇ ਮੋੜ 'ਤੇ ਬੁਲਬੁਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਭਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਲਕੇ। ਇਸ ਵਾਰ ਲਾ ਪੋਦਰੋਸਾ ਮਾਡਲ ਦੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਏਨੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਰੁਕਣਾ ਪਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਗੱਲ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਡਰਦੇ ਸਾਂ ਪਿਛਲਾ ਪਹੀਆ ਪੰਚਰ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਲਾਹੁਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ, ਸ਼ਿਕੰਜੇ ਨਾਲ ਬੱਝੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ, ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹੀਆਂ ਦੇ ਢੱਕਣ ਨਾਲ ਜੂਝਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ । ਚਪਟੇ ਹੋਏ ਟਾਇਰਾਂ ਦੀ ਟਿਊਬ ਬਦਲਦਿਆਂ (ਮੈਂ ਮੰਨਦਾਂ ਆਲਸ ਨਾਲ) ਅਸੀਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ। ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਅਸੀਂ ਇਕ ਤਬੇਲੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿਸਦੇ ਮਾਲਕ ਬਹੁਤ ਨਿੱਘੇ ਜਰਮਨ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਇਕ ਦੁਰਲੱਭ ਇਤਫ਼ਾਕ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਇਕ ਚਾਚਾ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਮੇਰੇ ਉਹ ਚਾਚਾ ਬਹੁਤ ਪੱਕੇ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਯਾਤਰੀ ਸਨ ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਹੁਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵਾੜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਵਹਿੰਦੇ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡੋਰੀ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਜਾਣ ਸਕੇ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕੁੰਡੀ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਚਮਕਦਾ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਛਾਲ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਇਕ ਸਤਰੰਗੀ ਟਰੈਟ ਸੀ। ਇਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਸੁਆਦਲੀ ਮਛਲੀ (ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਪਕਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਸਵਾਦਲੀ ਸੀ) ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਮੱਛਲੀ ਨੂੰ ਪਕਾ ਰਿਹਾ ਸ੍ਰੀ, ਅਲਬਰਟੋ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਆਪਣੀ ਡੋਰੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਿਛਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਉਹ ਇਕ ਛੋਟਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਾਸਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਉਦੋਂ ਤਕ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਬਿਤਾਉਣੀ ਪਈ।

ਸਵੇਰੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਹੀ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਸਟੋਵ ਇਸ ਰਸੋਈ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਇੰਜ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਈ। ਫਾਰਮ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਪਣੀ ਕੌੜੀ ਮੇਟ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਾਲੀ ਮਿੱਠੀ ਮੇਟ ਨੂੰ 'ਕੁੜੀਆ ਵਾਲੀ ਮੇਟ' ਕਹਿੰਦੇ। ਮਿੱਠੀ ਮੇਟ ਨੂੰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਸੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਦਮਿਤ ਅਰਾਕਾਨੀ ਨਸਲ ਦਾ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਵਿਹਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਗੋਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹਿਕਾਰਤ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਤੀਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਜਵਾਬਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਮੋਢੇ ਹਿਲਾ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਹੋ ਸਕਦੈ ਵਰਗੇ ਜਵਾਬਾਂ ਨਾਲ ਟਰਕਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਸਾਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਚੈਰੀਆਂ ਖਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸੀਂ ਬੇਰਾਂ ਦਵਾਲੇ ਹੋ ਗਏ । ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਅਤੇ ਝੂਠ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂਗਾ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੇ ਅਸੀਂ ਪਚਾ ਲਏ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਇਵੇਂ ਖਾਧਾ ਕਿ ਉਹ ਓਪਰਾ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਖਾਧਾ, ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹੋੜ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ। ਇਕ ਫਾਰਮ ਮਾਲਕ ਦਾ ਬੇਟਾ ਦੋ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇਵੇਂ ਬੇਸਬਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਖਾਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੱਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਸਨ ਤੇ ਜੋ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਲੇਹੜ ਕੇ ਖਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਏਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਪੇਟ 'ਤੇ ਭਾਰ ਪੈਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਦੋਵੇਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤੁਰ ਰਹੇ ਸਾਂ।

ਅਸੀਂ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਅੱਡੀ ਲਾਈ, ਉਸਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੇਨ ਮਾਰਟਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।

 

 

-0-

ਸੇਨ ਮਾਰਟਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼

ਮਧਰੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਵਲ ਖਾਂਦੀ ਸੜਕ ਏਂਡੀਜ਼ ਦੀ ਮਹਾਨ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਗੈਰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਭੱਦੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੰਘਣੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਵਾਲੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਉੱਕਾ ਹੀ ਉਲਟ ਹੈ। ਸੇਨ ਮਾਰਟਿਨ ਹਰੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਢਲਾਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ 35 ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਅਤੇ 500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਲਾਗੁਨਾ ਲਕਾਰ ਦੀ ਨੀਲੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸਮਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵਜੋਂ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਿਰਬਾਹ ਦੀਆਂ ਦਿੱਕਤਾਂ ਹੱਲ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਸਥਾਨਕ ਕਲੀਨਿਕ ਉੱਪਰ ਸਾਡਾ ਪਹਿਲਾ ਜਤਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹੀ ਜੁਗਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਵਰਤਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਪਾਰਕ ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸੰਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੈੱਡ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਚੌਕੀਦਾਰ ਆਇਆ, ਇਕ ਵੱਡਾ ਭਾਰਾ 140 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਆਦਮੀ, ਚਿਹਰਾ ਕਿੱਲ ਵਰਗਾ ਸਖ਼ਤ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਝੌਂਪੜੀ ਵਿਚ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਛੱਪਰ ਹੇਠਾਂ, ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਤੇ ਨਿੱਘੀ ਪਰਾਲੀ ਉੱਪਰ ਸੁੱਤੇ । ਇਹ ਉਸ ਥਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਰਾਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਠੰਡੀਆਂ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ।

ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਬੀਫ (ਗਾਂ ਦਾ ਮਾਸ) ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਟਹਿਲਣ ਲਈ ਗਏ। ਇਕ ਵੱਡੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿਚ, ਜਿੱਥੇ ਜਾਂਗਲੀਪੁਣੇ ਨੇ ਸਭਿਅਕ-ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿਚ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਅਸੀਂ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਰੀ ਝੀਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ, ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਸਫੇਦ ਚਾਦਰ ਵਿਚ ਢਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸਾਡੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚ ਸੀ, ਇਕ ਛੋਟੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਜਿਹੜੀ ਅਸੀਂ ਇਕ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਤੱਕ ਜਾਣ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਅਛੋਹ ਜੰਗਲ ਤਕ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਿਤਵਿਆ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਵੀ ਅਛੂਤੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਗਏ, ਸਿਰਫ਼ ਐਮਾਜ਼ੋਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੁਸਤ ਸਥਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਵਾਂਗ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।

ਤੱਥਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਦੈਵੀ ਇਤਫ਼ਾਕ ਜੋੜ ਕੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਯਾਤਰਾ ਮੇਰਾ ਮੁਕੱਦਰ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਵਧੇਰੇ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਯਾਤਰਾ ਸਾਡੀ ਹੋਣੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਇਕ ਹੀ ਸਾਂ । ਹੁਣ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਪਲ ਹਨ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਜੁੜਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਦਿਨ, ਮੈਂ ਦੁਨੀਆਂ ਘੁੰਮਦਾ ਥੱਕ ਜਾਵਾਂ, ਮੈਂ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਾਪਸ ਪਰਤਾਂਗਾ ਅਤੇ ਐਡੀਅਨ ਝੀਲਾਂ ਕੋਲ ਵਸ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਜੇਕਰ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਕ ਵਕਫ਼ੇ ਲਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਦੁਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਇਕ ਸਮਝ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂ।

ਅਸੀਂ ਘੁਸਮੁਸੇ ਵੇਲੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੁੱਜੇ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਚੌਕੀਦਾਰ ਡਾਨ ਪੇਡਰੋ ਓਲੇਟ ਨੂੰ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਤਿਆਰ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਲਿਆਂਦੀ ਤੇ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਖਾਧਾ। ਅਸੀਂ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਮੀਟ ਕਿੰਨਾ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੀ ਛੇਤੀ ਭੋਜਨ ਉੱਪਰ ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਾਂਗੇ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਡਾਨ ਪੇਡਰੋ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਮੋਟਰ ਰੇਸ ਦੇ ਡਰਾਇਵਰਾਂ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਦੋ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦਿੱਤੀ। "ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।"

ਇਹ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਦੀ ਉਹ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਤੇ 'ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਦੇ ਦਾਦੇ' ਦੇ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਹਾਇਕ ਬਣ ਗਏ ।

ਦੋਵੇਂ ਸਹਾਇਕਾਂ ਨੇ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਜਿਹੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਛੇ ਵਜੇ, ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਲੱਕੜਾਂ ਲੱਦੀਆਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲੈ ਗਏ। ਸਵੇਰੇ 11 ਵਜੇ ਤਕ ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਸਿਗਨਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਹਾਬੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸੁਆਦਲੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲਈ ਧੱਕਾ-ਮੁੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਇਕ ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇੱਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਹਰ ਵਾਰ 'ਸ੍ਰੀਮਾਨ' ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।

ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੇਰੇ ਇਕ ਸਾਥੀ ਕਾਮੇ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ, "ਓਇ ਚੀ ਬੱਚਿਆ । ਡਾਨ ਪੈਂਡਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਧੱਕਾ ਨਾ ਮਾਰ, ਉਹਨੇ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਜਾਣਾ।”

"ਡਾਨ ਪੈਂਡਨ ਕੌਣ ਹੈ?" ਮੈਂ ਉਵੇਂ ਪੁੱਛਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਅਸੱਭਿਅਕ ਬੱਚਾ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਆਇਆ ਡਾਨ ਪੈਂਡਨ ਇਕ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਠਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ।

ਜਿਵੇਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਾਰਬੇਕਿਊ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਵਾਧੂ ਮਾਸ ਸੀ, ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਊਠ ਵਾਂਗ ਰੱਜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਨਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਪੂਰਵਕ ਬਣਾਈ ਅਗਲੇਰੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੀਤੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਲਟੀ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਮੈਂ ਰੈੱਡ ਵਾਈਨ ਦੀ ਇਕ ਬੋਤਲ ਆਪਣੀ ਚਮੜੇ ਦੀ ਜੈਕਟ ਵਿਚ ਲੁਕੋ ਲਈ। ਦਿਲ ਪੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪੰਜ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਏਨੇ ਹੀ ਲਿਟਰ ਸ਼ਰਾਬ ਇਕ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕਾ ਕੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਲਈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਠੰਢੀ ਵੀ ਰਹੀ। ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਜਦੋਂ ਟਰੱਕ ਵਾਪਸ ਸ਼ਹਿਰ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਲੱਦਿਆ ਗਿਆ, ਅਣਮੰਨੇ ਮਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਤੇ ਡਾਨ ਪੇਡਰੋ ਨਾਲ ਝਗੜਦਿਆਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਘਾਹ 'ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਲੇਟ ਗਿਆ । ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਵੀ ਪੈਰ ਪੁੱਟਣ ਯੋਗ ਨਾ ਹੋਵਾਂ। ਅਲਬਰਟੋ ਸੱਚੇ ਦੋਸਤ ਵਾਂਗ ਵਿਹਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮੇਰੀਆਂ ਗੁਸਤਾਖੀਆਂ ਲਈ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਥੱਕ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਉੱਥੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਟਰੱਕ ਦੇ ਇੰਜਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਰ ਹੋ ਕੇ ਮੱਧਮ ਹੋਈ, ਅਸੀਂ ਫਟਾਫਟ ਉੱਠੇ ਤੇ ਮੂਰਖਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼ਰਾਬ ਵੱਲ ਭੱਜੇ ਜੋ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਅੱਯਾਸ਼ੀ ਦਾ ਪੱਕਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ।

ਅਲਬਰਟੋ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਉਸਨੇ ਦਰਖ਼ਤ ਥੱਲੇ ਛਾਲ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਕਿਸੇ ਹਾਸ-ਫਿਲਮ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਰਗਾ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉੱਥੇ ਇਕ ਵੀ ਬੋਤਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਈ। ਜਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਪਿਅੱਕੜੀ ਦਿਖਾਵਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਾ ਸਕਿਆ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉੱਥੇ ਸ਼ਰਾਬ ਲੁਕੋਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਲਿਆ ਸੀ । ਸੱਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਥੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ, ਪਰ ਹਲਕੀਆਂ ਮੁਸਕਾਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਲੀ ਦਿਮਾਗਾਂ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀਆਂ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਇਸ ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਤ ਲੱਭ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਚੋਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਪਰ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੱਖਣ ਤੇ ਪਨੀਰ ਦੇ ਕੁਝ ਟੁਕੜੇ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਮਾਸ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਰਾਤ ਲਈ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਤੁਰ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਧਾ-ਪੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪੂਛਾਂ ਚੌਡਿਆਂ ਵਿਚ ਦਬਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਸ਼ਰਾਬ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਬਣਾਉਣ ਕਰਕੇ। ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਅਗਲਾ ਦਿਨ ਬਰਸਾਤ ਵਾਲਾ ਤੇ ਠੰਢਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੌੜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗੀ। ਅਸੀਂ ਬਾਰਿਸ਼ ਹਟਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਝੀਲ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ

ਕੁਝ ਮਾਸ ਪਕਾ ਸਕੀਏ। ਸਾਨੂੰ ਲਾਊਡਸਪੀਕਰਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰੋਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਦੇ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਮੌਖਿਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਚਾਲਕਾਂ ਦੀ ਵਧੀਆ ਦੌੜ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਸੜਕ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਦੇ ਅਸੀਂ ਬੈਂਡ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਮੇਟ ਪੀ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਇਕ ਜੀਪ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਨਸੈਪਕਿਅਨ ਡੇਲ ਟੀਓ ਵਰਗੇ ਕਰੀਬ-ਕਰੀਬ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤ ਆਏ ਸਨ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਿੱਘੀਆਂ ਜੱਫ਼ੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਫੌਰਨ ਆਪਣੀਆਂ ਅੰਤੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 'ਝੱਗਦਾਰ ਦ੍ਰਵ ਨਾਲ ਭਰਨ ਚਲੇ ਗਏ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜੂਨਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਭਾਰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਸ਼ੈੱਡ ਵਿਚ ਲਾਹ ਕੇ ਤੁਰ ਪਏ।

 

 

-0-

ਚੱਕਰਦਾਰ ਖੋਜ

ਜੂਨਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼ ਆਪਣੇ ਝੀਲ ਕੰਢਲੇ ਭਰਾ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਇਕ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕੋਨੇ 'ਚ ਸਥਿਤ, ਆਪਣੀ ਸਿਥਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਕੇਵਾਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ । ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜੀਵੰਤਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਕੁਝ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕੋਠੜੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੀ ਨੇੜੂ ਹੋ ਗਏ।

ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਅਸੀਂ ਵਿਲਾ ਕਾਨਸੇਪਕਿਅਨ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਕਤ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਿਆਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰੈੱਡ ਵਾਈਨ ਦੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਬੋਤਲਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਇਸ ਮੂਡ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪੀਣ ਦਾ ਇਹ ਮੈਚ ਵਿਚਾਲੇ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਤੇ ਬਿਸਤਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਲੱਕੜ ਦੀ ਗੋਲੀ ਵਾਂਗ ਸੁੱਤਾ।

ਅਗਲਾ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਖ਼ਰਾਬੀਆਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ ਗਾਂ ਅਤੇ ਲੇਲੇ ਦੇ ਮਾਸ, ਬਰੈੱਡ, ਤਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਲਾਦ ਨਾਲ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਤੋਂ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿਦਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਕਈ ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਤੁਰ ਪਏ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੱਫੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਕੇ ਇਕ ਹੋਰ ਝੀਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਕੈਰੂਈ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈ ਗਏ। ਰਸਤਾ ਬਹੁਤ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਸੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰੀ ਸਾਡੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਰੇਤ ਵਿਚ ਫਰਾਟੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗਦੀ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਕਿ ਇਹ ਰੇਤਲੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਸਕੇ। ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹੀ ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਲੱਗ ਗਿਆ । ਬਾਦ ਵਿਚ ਸੜਕ ਦੀ ਹਾਲਤ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਆ ਗਈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਝਟਕੇ ਦੇ ‘ਕੈਰੂਈ ਚੀਕੋ' ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਹ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨੀਲੀ ਹਰੀ ਝੀਲ ਤੇ ਵੱਡੇ ਦਰਖਤਾਂ ਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਜਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਦ ‘ਕੈਟੂਈ ਗ੍ਰੈਂਡ' ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਝੀਲ ਸੀ ਪਰ ਅਫਸੋਸਨਾਕ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਜਾਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਇਕਮਾਤਰ ਰਸਤਾ ਤਸਕਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿਚ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਹ ਚਿੱਲੀ ਜਾਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਪਾਰਕ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਤੇ ਝੀਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਪਹਾੜ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗੇ । ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਰੀਬ-ਕਰੀਬ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਨੀਰ ਦੇ ਕੁਝ ਟੁਕੜੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਕੋਲੋਂ ਇਕ ਬੱਤਖ ਗੁਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਝੀਲ 'ਤੇ ਉੱਡਣ ਲੱਗੀ। ਅਲਬਰਟ ਨੇ ਬੱਤਖ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਸੇ ਰਖਵਾਲੇ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਵਗੈਰਾ ਦੇ ਖਤਰੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ, ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ (ਬੱਤਖ਼ ਦੀ ਨਹੀਂ) ਨਾਲ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਬੱਤਖ ਝੀਲ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਫੋਰਨ ਵਿਚਾਰ ਹੋਈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਲੈਣ ਕੌਣ ਜਾਏਗਾ । ਮੈਂ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤੇ ਚੁੱਭੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ । ਇਵੇਂ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਬਰਫ਼ੀਲੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਨੂੰ ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਜਕੜ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਹਿੱਲਣ-ਜੁੱਲਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਕਰੀਬਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਠੰਢ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਐਲਰਜੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੋ ਗਏ। ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਲੈਣ 20 ਮੀਟਰ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੇ ਫਿਰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬੇਘਰਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬੱਤਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੁੰਨੀ ਗਈ ਉਸਦੀ ਮਹਿਕ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ, ਕਿੰਨਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭੋਜਨ ਸੀ ਇਹ।

ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਅਸੀਂ ਦੁੱਗਣੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਾਈ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗੇ । ਬਹਰਹਾਲ, ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਕੁਝ ਮੱਖੀਆਂ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਉੱਡ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਸਾਡੇ ਡੰਗ ਮਾਰਦੀਆਂ। ਇਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਥਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਕਿਉਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਅਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਸਿਖ਼ਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਦਿਲਖਿੱਚਵਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਉਂਦਾ। ਆਸ- ਪਾਮ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁਕੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਜਿੱਧਰ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ। ਕੁਝ ਪਲ ਅਸੀਂ ਬਰਫ਼ ਲੱਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਮੁਕਟ ਕਹਿ ਕੇ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿ ਰਾਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਸੀਂ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਉੱਤਰਨ ਲੱਗੇ । ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸੁਖਾਲਾ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਸਾਡੀ ਉਤਰਾਈ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਵਹਾਅ ਤੇਜ਼ ਧਾਰਾ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਿਲਕਣ, ਸਿੱਲ੍ਹ ਅਤੇ ਤਿੱਖੀਆਂ/ਨੁਕੀਲੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ 'ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਦੀ ਰਾਹ ਬਣਾਉਣਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਅਖ਼ੀਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸੰਘਣੇ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਰਕੜੇ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਰਾਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਣਜਾਣ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰ ਗਏ ਹੋਈਏ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਖ਼ਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਹਰ ਕਦਮ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੰਬਣੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਐਨਕਾਂ ਕਿਤੇ ਸੁੱਟ ਲਈਆਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪੈਂਟ ਦੇ ਚੀਥੜੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਰੁੱਖਾਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਹਰ ਪੈਰ ਸਾਵਧਾਨੀ

ਨਾਲ ਪੁੱਟਣ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਚੌਕਸੀ ਸਿਖ਼ਰ ਤੇ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਤੇ ਹਰ ਪਲ ਬਾਦ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਪਤਾਲ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਰਹੇ ਹੋਈਏ।

ਡੂੰਘੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਪਹਾੜੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦੇ ਇਸ ਨਮੂਨੇ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਜਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਵਹਾਅ ਕੈਰੂਈ ਝੀਲ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਠੀਕ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਰੁੱਖ-ਬੂਟੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਸਾਂ । ਵਹਾਅ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਹਿਰਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਤੇ ਥਿੜਕੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਸਾਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਜਿਸਮ ਚੰਨ ਦੀ ਦੁਧੀਆ ਚਾਨਣੀ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ । ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਕੰਬਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਅਸੀਂ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭੰਗ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੁਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਾਥ ਹੁਣ ਜੁੜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਗੋਡੇ-ਗੋਡੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਠੰਢੀ ਧਾਰਾ ਵਿਚ ਉਤਰ ਗਏ। ਇਸਦੇ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਰਫ਼ੀਲੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਦਾ ਤੀਬਰ ਅਹਿਸਾਸ ਫਿਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਰਖਵਾਲੇ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਪਨਾਹ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹ ਏਨਾ ਦਿਆਲੂ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਗਰਮ ਮੇਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਭੇਡ ਦੀਆਂ ਖੱਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਤਕ ਸੌਂ ਸਕਦੇ ਸਾਂ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਤ ਦੇ 12:35 ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।

ਅਸੀਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦੁਬਾਰਾ ਚੱਲ ਪਏ। ਝੀਲਾਂ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਿਆਂ ਕੈਰੂਈ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੁੱਗਣੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਸੇਨ ਮਾਰਟਿਨ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਜਿੱਥੇ ਡਾਨ ਪੈਂਡਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਬਦਲੇ 10-10 ਪੇਸੋ ਦਿੱਤੇ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਅਗਾਂਹ ਵੱਧ ਗਏ।

 

 

-0-

ਪਿਆਰੀ ਮਾਂ

ਜਨਵਰੀ 1952

ਬਾਰੀਲੋਚੇ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ

 

ਪਿਆਰੀ ਮਾਂ

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਸੂਚਨਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਠੀਕ ਉਵੇਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤੇਰੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਚਿੰਤਤ ਹਾਂ । ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਵਾਪਰਿਆ ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹੀਆਂ ਬਲਾਂਕਾ ਤੋਂ ਤੁਰਨ ਦੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਮੈਂ 40 ਡਿਗਰੀ ਬੁਖਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਮੰਜੇ ਤੇ ਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਮੈਂ ਚੋਲੇ-ਚੋਲ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਤਕ ਜਾਣ ਲਈ ਹੀ ਉੱਠ ਸਕਿਆ। ਉੱਥੇ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣੀ ਪਛਾਣੀ ਦਵਾਈ ਪੈਂਸਲੀਨ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਠੀਕ ਹੋਇਆ।

ਅਸੀਂ ਸੇਨ ਮਾਰਟਿਨ ਡੀ ਲਾਸ ਏਂਡੀਜ਼ ਪੁੱਜੇ, ਸਾਰੀ ਵਾਟ ਚਿੰਬੜੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਸੁਲਝਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਝੀਲ ਤੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਛੋਹ ਜੰਗਲ ਹੈ। ਤੂੰ ਇਸਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਪੱਕ ਹੈ ਤੈਨੂੰ ਵਧੀਆ ਲੱਗੇਗਾ। ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਕੋਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਭੱਠੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਘਰ ਵਿਚ ਵੀ ਗਏ, ਉੱਥੇ ਬਗੀਚਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਭੋਜਨ, ਸਮਾਨ ਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦੇ। ਸਾਡੀ ਖੋਜ ਦਾ ਅੰਤ ਵੋਨ ਪੁੱਟਨੇਮਰਸ ਦੇ ਤਬੇਲੇ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਰਾਬੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਪੇਰੋਨਵਾਦੀ ਜੋਰਗ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ। ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਖੋਪੜੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਕ ਗਿਲਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਂਸਰ ਮੂਲ ਦੀ ਲਗਦੀ ਸੀ । ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਕੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਬਾਰੀਲੋਚੇ ਲਈ ਨਿਕਲਾਂਗੇ ਤੇ ਇਕ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਗਤੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ। ਜੇ ਇਹ ਖ਼ਤ 10 ਜਾਂ 12 ਫਰਵਰੀ ਤੱਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਪਤੇ 'ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪੱਤਰ ਭੇਜ ਦੇਣਾ। ਮਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਖ਼ਤ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸਫਾ ਚਿਚਾਈਨਾਂ ਲਈ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਸਭ ਨੂੰ ਢੇਰ ਸਾਰਾ ਪਿਆਰ ਦੇਈਂ ਅਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੀਂ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ ! ਤੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਵੱਲੋਂ ਪਿਆਰ ਘੁੱਟਣੀ।

 

 

-0-

ਸੱਤ ਝੀਲਾਂ ਦਾ ਰਾਹ

ਅਸੀਂ ਬਾਰੀਲੋਚੇ ਨੂੰ ਸੱਤ ਝੀਲਾਂ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਥਾਣੀ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਰਸਤੇ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਰਨ ਪਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਗਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਤਕ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਮਕਾਨਕੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਟੁੱਟੀ ਹੈੱਡਲਾਈਟ ਵਾਲੀ ਸਾਡੀ ਪੁਰਾਣੀ ਤਰਕੀਬ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ। ਸੋ, ਅਸੀਂ ਸੜਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀ ਝੌਂਪੜੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸੌਂ ਸਕੇ। ਇਹ ਇਕ ਛਲਾਵਾ ਹੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਰਾਤ ਸਰਦੀ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਠੋਰ ਸੀ । ਠੰਢ ਏਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਯਾਤਰੀ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕੁਝ ਕੰਬਲ ਉਧਾਰ ਮੰਗਣ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਝੀਲ ਕਿਨਾਰੇ ਤੰਬੂ ਲਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਠਰ ਗਏ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਲੇਰ ਜੋੜੇ ਨਾਲ ਮੇਟ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲਈ ਗਏ ਜੋ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਕ ਤੰਬੂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਠੂ ਬਿਸਤਰੇ ਸਮੇਤ ਤਸੱਲੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਏ।

ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਚੱਲ ਪਏ । ਪੁਰਾਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਵਲੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਦੇਖਦਿਆਂ। ਜੰਗਲ ਦੀ ਮਹਿਕ ਸਾਡੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਵਿਚ ਵੜਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੀਲ ਦਾ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਇਹ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਇਹ ਚੰਗੇ ਬਗੀਚੇ ਵਾਲਾ ਇਕੱਲਾ ਜਿਹਾ ਘਰ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੂ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਓਪਰੀ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਇਕਰੂਪੀ ਨੀਰਸਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਤੁਸੀਂ ਉੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨ ਰੁਕ ਸਕੋ।

ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀ ਲਾਗੋ ਨਾਹੂਅਲ ਹਿੱਪੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਭੁੰਨਿਆ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਭਰੇ-ਭਰੇ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਏ ਇਸਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਸੁੱਤੇ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸੜਕ 'ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਚੜ੍ਹੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਹੀਏ ਵਿਚ ਇਕ ਪੰਚਰ ਸਾਡੇ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਿਛਲੀ ਟਿਊਬ ਨਾਲ ਇਕ ਥਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਰ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਪੰਚਰ ਲਾਉਂਦੇ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਰ ਪੰਚਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਜਦ ਤਕ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਪੰਚਰ ਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਸਾਨੂੰ ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਇਕ ਆਸਟਰੀਅਨ ਜੋ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ

ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੌੜ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰੁਕਣ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਬੈਂਡ' ਵਿਚ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਲੋੜਵੰਦ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਵੀ ਸੀ ।

ਆਪਣੀ ਟੁੱਟੀ-ਫੁੱਟੀ ਸਪੇਨਿਸ਼ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਪਹਾੜੀ ਚੀਤਾ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। “ਪਹਾੜੀ ਚੀਤੇ ਬਹੁਤ ਬਦਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦੇ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੌਣ ਤੇ ਵੱਡੇ ਭੂਰੇ ਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।”

ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਥਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਬੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਰਿਵਾਲਵਰ ਸਿਰਹਾਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਜਿਹਾ ਪਹਾੜੀ ਚੀਤੇ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲੇ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਰਿਹਾ ਜਾਵੇ । ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਹੀ ਵਾਲਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਕੁਝ ਖੁਰਚੇ ਜਾਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਅਲਬਰਟੋ ਡਰਦਾ ਮਾਰਿਆ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਕੋਲ ਹੀ ਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਰਿਵਾਲਵਰ ਸੀ । ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਚਮਕਦਾਰ ਅੱਖਾਂ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਬਿੱਲੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਭਾਰੀ ਜਿਸਮ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ।

ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਅਕਲ ਨੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਆਤਮ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਘੋੜਾ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ । ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਬਿਜਲੀ ਗਰਜੀ, ਅਤੇ ਕੰਧਾਂ ਕੰਬੀਆਂ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੀ ਰੁਕਿਆ ਜਦੋਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਟਾਰਚ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਤੇ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਉੱਪਰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸੰਕੋਚੀ ਚੁੱਪ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਲਿਆ ਕਿ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ ਰਖਵਾਲੇ ਦੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਚੀਕਾਂ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀਆਂ ਸਿਸਕੀਆਂ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗੀ ਪਈ ਸੀ ।

ਅਲਬਰਟੋ ਉਸ ਆਸਟਰੀਆਈ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਉਸ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਸੋਚ ਲਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਰਾਤ ਹੁਣ ਬਾਹਰ ਹੀ ਬਿਤਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਘਰੋਂ ਬਿਸਤਰਾ ਮੰਗਣ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਜਿਸ ਘਰ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹਤਿਆਰੇ ਸਾਂ। ਚੰਗੇ ਭਾਗੀਂ ਸਾਡਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੇੜੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸੜਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਘਰ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਇਕ ਦੋਸਤ ਕੋਲ ਸੌਣ ਦਿੱਤਾ।

ਅੱਧੀ ਰਾਤੀ ਮੈਂ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਖੜਕੇ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਇਕ ਤਰਪਾਲ ਨਾਲ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਢਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਮੇ ਦੇ ਇਨਹੇਲਰ (ਸਾਹ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ) ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਸੋਚੀ। ਮੈਂ ਭੇਡ ਦੀ ਉਸ ਖੋਲ੍ਹ ਤੋਂ ਔਖਾ ਸਾਂ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਵਜੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੇਰੇ

ਸਾਹ ਸੁਣੇ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸੌਂ ਰਿਹਾ ਸਾਥੀ ਉੱਠ ਗਿਆ। ਅਚਾਨਕ ਉਸਨੇ ਹਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ

ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਉਸਦਾ ਜਿਸਮ ਕੰਬਲ ਹੇਠ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਿਆ। ਉਸਨੇ ਹੁਣ ਵੀ ਚਾਕੂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ

ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਸਾਹ ਰੋਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਿਛਲੀ ਰਾਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਅਜੇ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਕੋਲ

ਪਏ ਬੰਦੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਚਾਕੂ ਹੋਣ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਰਾਤ ਵਾਲੀ

ਘਟਨਾ ਰੇਤ ਛਲ ਵਾਂਗ ਏਧਰ ਵੀ ਵਾਪਰ ਜਾਵੇ।

ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਸੇਨ ਕਾਰਲੋਸ ਡੇ ਬਾਰੀਲੋਚੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਅਗਲੀ ਰਾਤ ਅਸੀਂ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤਕ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ

ਲਈ 'ਮੌਡੇਸਟਾ ਵਿਕਟੋਰੀਆ' ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਵਿਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ।

 

 

-0-

ਤੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾਂ ਆਪਣੀਆਂ

ਜੜ੍ਹਾਂ ਉੱਖੜੀਆਂ, ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ....

 

ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਂਦੇ ਤੂਫਾਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਲਾਜਵਾਬ ਖ਼ਤ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਘਰ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਸੁਪਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਿਰਾਂਮਾਰ ਵਿਚ ਵਿਦਾ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਖ਼ਾਲੀਪਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸੁੱਤਉਣੀਂਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਇਕ ਘੁਮੱਕੜ ਕੈਦੀ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਜਿਸਨੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬਾਰੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਹੋਈਆ ਸਨ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਚੁੱਪ ਵਿਚ ਸਾਂਭੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਭਰਮਾਊ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਦੇ ਨਿੱਘ ਨੂੰ ਤੋੜ ਸਕਦਾ ਸਾਂ, ਜਦਕਿ ਉਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸਦੀਆਂ ਅਣਦੱਸੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਕਾਰਨ ਨੇੜੇ ਨੂੰ ਸਰਕ ਆਏ ਸਨ।

ਭਾਵੇਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੰਘਣੀ ਧੁੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਉਸ ਅਮਰੀਕਨ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਬੋਲਦਿਆਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬਾਰੀਲੋਚੇ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਸਾਂ "ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੈ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਸਭ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਸਕੋਗੇ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਹੌਸਲਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੈਕਸੀਕੋ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਰੁਕਣਾ ਚਾਹੀਦੈ। ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਹੈ।"

ਅਚਾਨਕ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਉੱਡ ਰਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵਾਪਰੇ ਹਾਲੀਆ ਨਾਟਕ ਤੋਂ ਦੂਰ। ਮੈਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਸੋਚਣ ਦੇ ਅਸਮਰੱਥ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਡਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੰਝੂਆਂ ਭਰਿਆ ਇਕ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ । ਪਰ ਮੈਂ ਲਿਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬੇਕਾਰ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਸਰੀ ਅਧੂਰੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਪਰਛਾਵੇਂ ਉੱਡ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ 'ਉਹ' ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਪਲ ਤਕ ਵੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸਾਂ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਸੱਚ ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਹੀ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਮੇਰੀ ਹੈ ਮੇਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੌਂ ਗਿਆ।

ਸੂਰਜ ਦੀ ਖ਼ਰੀ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਦਿਨ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਰਵਾਨਗੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਵਿਦਾਈ ਦਾ ਦਿਨ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ 'ਮੋਡੇਸਟਾ ਵਿਕਟੋਰੀਆ' (ਇਕ ਬੇੜਾ) ’ਤੇ ਚੜਾਉਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਇਹ ਕੰਮ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਨੂੰ ਉਤਾਰਨਾ ਓਨਾ ਹੀ ਔਖਾ ਸੀ। ਤਦ ਅਸੀਂ ਝੀਲ ਦੇ ਉਸ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲ ਵਧੇ ਜਿਸਨੂੰ ਪਿਓਰਟੋ ਬਲਾਸਟ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਦੂਰ ਸ਼ਾਇਦ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੜਕ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਇਕ ਝੀਲ 'ਤੇ ਪੁੱਜੇ। ਇਹ ਗੰਦੇ ਹਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੈਗੁਨਾ ਫਰੀਆਸ (ਠੰਢੀ ਝੀਲ) ਨਾਂ ਦੀ ਝੀਲ ਸੀ ।

ਕਸਟਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜਲ ਯਾਤਰਾ ਸੀ। ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਇਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਚੌਕੀ ਕੋਰਡੀਲੈਰਾ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਨੀਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਹੋਰ ਝੀਲ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜੀ ਰੀਓ ਟਰੋਨੇਡਰੋ ਨਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੈ। ਏਸਮੇਰਾਲਡਾ ਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਝੀਲ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਝੀਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ, ਕੋਸਾ ਪਾਣੀ ਨਹਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਨੰਦਮਈ ਤੇ ਨਿੱਘੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਰਡੀਲੈਰਾ ਕੋਲ ਕਾਸਾ ਪੇਰਾ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਉੱਚੀ ਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਚੌਰਾਹੇ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਸੀ । ਮੈਂ ਚਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ । ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਸੋਚਦਿਆਂ ਓਟੇਰਾ ਸਿਲਵਾ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸੀ।

 

 

-0-

ਅਨੋਖੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ

ਸਾਡੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਪੁਰਾਣੇ ਟੱਬਨੁਮਾ ਬੇੜੇ ਦੇ ਹਰ ਛੇਕ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਸਿੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਪੰਪ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਆਪਣੀ ਲੈਅ ਠੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਲੈ ਗਏ । ਪਿਊਲਾ ਤੋਂ ਯਾਤਰੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਉਸ ਥਾਂ ਕੋਲੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਿਆ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਸਵਾਰੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮੱਥੇ ਤੋਂ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਪੂੰਝਦੇ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਸਾਂਭਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਪ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਭਿੱਜਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਉਤਸੁਕਤਾ ਦੇ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਇਕ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੋਹੜ-ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਏਂਡੀਜ਼ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵਧਾ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਤਕ ਕੋਹੜ ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਇਸ ਰੋਗ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਾਣਦੇ, ਉਹ ਮੰਨ ਗਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕੋਹੜੀ ਦੇਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਛੋਟੀ ਕੋਹੜੀ ਬਸਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਕੋਹੜੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਟਾਪੂ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਡੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦਿਲਚਸਪੀਆਂ ਜਾਗ ਪਈਆਂ।

ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾਪੂਰਵਕ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਢਿੱਡ ਰੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਸ਼ਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਾਂ, ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਦੀ ਮਿੱਤਰ-ਮੰਡਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਲ ਵਾਕਫ਼ੀ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜੋ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਵੇਲਪਰੇਸੀਓ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਇਆ।

ਝੀਲ ਦਾ ਇਹ ਰਸਤਾ ਪੇਟਰੁਹਏ ਵਿਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਕਾਲੀਆਂ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਚਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ

ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜੋੜੇ ਨੇ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਯੂਰਪੀਨ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸੀ, ਵੀ ਸਾਡੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਪਤੇ ਨੋਟ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਪੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਭੇਜ ਸਕਣ।

ਇਸ ਨਿੱਕੇ ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਕਿਰਦਾਰ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵੈਗਨ ਓਸੋਰਨੋ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਾਂਗਾ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਗੇਅਰ ਬਦਲਣ ਸੰਬੰਧੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਬਕ ਦਿੱਤੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ 'ਤੇ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕਾਰਟੂਨ ਵਾਂਗ ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਝਟਕੇ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਜਿਸਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਕੇ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਹਰ ਮੋੜ ਇਕ ਤਸੀਹੇ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਬਰੇਕ, ਕਲੱਚ, ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਮਦਦ, ਮਾਂ....।  ਇਹ ਸੜਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘੀ। ਓਸੋਰਨੋ ਲਾਗੁਨਾ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮੀ, ਜਿਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਸੇ ਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ । ਮਾੜੇ ਭਾਗੀਂ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸੜਕ 'ਤੇ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਂਦਿਆਂ ਮੈਂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਿ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਕਾਂ । ਇਕ ਮਾਤਰ ਟੱਕਰ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਉੱਤਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ ਅਚਾਨਕ ਗੱਡੀ ਅੱਗੇ ਆ ਗਿਆ। ਬਰੇਕ ਲਾਉਣ ਅਤੇ ਕਲੱਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਮਾਹਿਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਓਸੋਰਨੋ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਉੱਥੇ ਅਸੀਂ ਮਸਤੀਆਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਫਿਰ ਓਸੋਰਨੋ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵੱਲ ਉੱਤਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਧ ਗਏ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਰ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਠੋਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੱਖਣ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ । ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਦੋਸਤਾਨਾ ਰਵੱਈਏ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡਾ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਐਤਵਾਰ ਤਕ ਵੈਲਡਿਵੀਆ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ । ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੁਆਲੇ ਆਵਾਗੌਣ ਹੀ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਅਖਬਾਰ ਕੋਰੇਓ ਦੀ ਵੈਲਡਿਵੀਆ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਬੜੀ ਦਿਆਲੂਤਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ। ਵੈਲਡਿਵੀਆ ਆਪਣੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਉਸ ਮਹਾਨ ਜੇਤੂ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਂ ਉੱਪਰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੇਅਰ ਮੌਲੀਨਾਸ ਲੁਕੋ ਦੇ ਨਾਮ ਇਕ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਝਮੇਲੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀ ਪਈ ਬੰਦਰਗਾਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਕਦਮ ਅਨਜਾਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੇਚਦੇ ਸਨ। ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਘਰ,

ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ 'ਗੁਆਸੋਸ' ਦੇ ਵਚਿੱਤਰ ਕੱਪੜੇ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬੇਹੱਦ ਵੱਖਰੇ ਸਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇਖੀਆਂ ਸਨ । ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ 'ਦੇਸੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਨ, ਸਾਡੀਆਂ ਰੋਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਉਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਦੇਸ਼ਵਾਦ ਤੋਂ ਅਛੂਤੀਆਂ 7 ਚਿੱਲੀ ਵਿਚਲੇ ਐਂਗਲੋ ਸੈਕਸਨ ਆਵਾਸੀ ਘੁਲਦੇ ਮਿਲਦੇ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਲਈ ਦੇਸੀ ਨਸਲ ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖ ਸਕੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਹਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਣਹੋਂਦ ਸੀ।

ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਬਾਇਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਰ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਏਂਡੀਜ਼ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਤਲੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਉਭਰਵੇਂ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਕਾਰ ਸਾਂਝੀ ਸੀ। ਮੇਰੀਆਂ ਖੁੱਚਾਂ ਤੱਕ ਮੇਰੇ ਪਜਾਮੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਗਤੀ ਸ਼ਬਦ ਇਹੀ ਸਨ "ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿਓ।" ਇਹ ਮੇਰੀ ਨਿੱਜੀ ਰੁਚੀ ਦਾ ਮਸਲਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਫੈਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ, ਕਿ 'ਜੇ ਛੋਟਾ/ਅਧੂਰਾ ਤਾਂ ਦੋਸਤ ।

 

 

-0-

ਮਾਹਿਰ

ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਲਾਜਵਾਬ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਕਦੇ ਥੱਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਇਸਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਸ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਿੰਨੀ ਆਨੰਦਾਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸਦਾ ਭਰਪੂਰ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ। ਚਾਦਰ ਥੱਲਿਓਂ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ-ਜਾਗਦੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਚੰਗੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੀ ਵੁੱਕਤ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਪਿਛਲੀ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕੈਲਰੀਆਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਲਗਾਇਆ। ਮੈਂ ਤਾਜ਼ਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸੋਚਿਆ, ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਹੀਏ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਪੰਚਰ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਵਰ੍ਹਦੇ ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਉਜਾੜ ਥਾਂ ਫਸ ਗਏ ਸਾਂ, ਰਾਊਲ ਦੀ ਦਿਆਲੂਤਾਪੂਰਨ ਸਹਾਇਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਬਿਸਤਰੇ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਾਂ ਅਤੇ ਟੈਮੂਕੋ ਦੇ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਅਲ ਔਸਟਰਲ' ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇੰਟਰਵਿਊ। ਰਾਊਲ ਪਸ਼ੂ-ਇਲਾਜ ਦਾ ਇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਜੀਦਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਲੱਦ ਕੇ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਸ ਖਾਮੋਸ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਤੱਕ ਪੁਚਾਇਆ। ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਪਲ ਐਸੇ ਵੀ ਹੋਣਗੇ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਇਸ ਦੋਸਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਿਲ ਪਿਆ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸਦੀ ਨੀਂਦ ਹੀ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰ ਛੱਡੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਉੱਪਰ ਖਰਚੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੇਖੀ ਮਾਰਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਰਾਤ 'ਕੈਬਰੇ' ਦੇਖਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਹੜਾ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਉਸਦੇ ਖਰਚੇ 'ਤੇ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਦੇ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਾਬਲੋ ਨੇਰੂਦਾ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਐਸੀਆਂ ਸ਼ੇਖੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਧਨ ਦੀ ਕਮੀ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਸੌਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ। ਸੋ, ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਅਸੀਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸਾਂ, ਸਵੈ-ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਛੱਕ ਗਏ ਸਾਂ । ਇਹ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਬਾਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਸਮਾਨ ਵੀ ਖਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਬਿਸਤਰਾ ਹੀ ਮੱਲ ਲਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬਦਲੀ ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਨੀਚਰ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਸੀ।

ਅਹਿੱਲ ਪਿਆ ਅਲਬਰਟੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੁੱਪ ਵਲੋਂ ਉਸਦੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੈਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ।

ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਰਾਤ ਅਤੇ ਦਿਨ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਆਡੰਬਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਫਿਆਂ ਦਾ ਸੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਸਾਡੇ ਗਰੀਬ ਤੇ ਸਹਿਕਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ। ਪਰ ਮੇਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸਥਾਨਕ ਖ਼ਬਰ ਜੋ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ ਵਿਚ ਮੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪੀ ਸੀ, ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ :

ਦੋ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਕੋਹੜ ਰੋਗ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਲਾਤੀਨੀ

ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦੌਰਾ

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪਿਆ ਸੀ

 

ਉਹ ਟੈਮੂਕੋ ਵਿਚ ਹਨ ਤੇ ਰਾਪਾ ਨੂਈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ

ਇਹੀ ਸਾਡੀ ਦਲੇਰੀ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਮਾਹਿਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕੋਹੜ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀਆਂ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਨੁਭਵਾਂ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰ ਚੁੱਕੇ, ਕੋਹੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਭ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣੇ ਪਛਾਣੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖੋਜਾਰਥੀ ਵਗੈਰਾ, ਨੇ ਇਸ ਛੋਟੇ/ਪਛੜੇ ਕਸਬੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ। ਸਾਨੂੰ ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਕਸਬੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕਸਬੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਡੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਗੇ । ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਅਜਿਹੇ ਤੱਥ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਰਾ ਕੁਨਬਾ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਖ਼ਬਰ ਵਿਚ ਦੱਸੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੈਵੀ ਅਨਾਦਰ ਵਾਂਗ ਲੱਗਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੋ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਹੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤਕ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਅਸੀਂ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰਵਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਗੈਰਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਟਿਕ ਗਏ। ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਅਵਾਰਾ ਘੁਮੱਕੜ ਜੋੜੇ ਵਾਂਗ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਘੜੀਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਹੁਣ ਅਸੀਂ 'ਮਾਹਿਰ' ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਇਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਸੀ । ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਬਾਈਕ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਫਿਰ ਪੱਕੇ ਰੰਗ ਦੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨਾਸ਼ਤਾ ਲੈ ਕੇ ਆਈ। ਠੀਕ ਪੰਜ ਵਜੇ ਸਾਡੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਲੋਂ ਪਰੋਸੀ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਦ ਦੀ ਸਵਾਦੀ ਚਾਹ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਟੈਮੂਕੋ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਆਖੀ ਤੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਧ ਤੁਰੇ।

 

 

-0-

ਵਧਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ

ਟੈਮੂਕੋ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਰਵਾਨਗੀ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤਕ ਠੀਕ- ਠਾਕ ਹੀ ਰਹੀ। ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲਾ ਪਹੀਆ ਪੰਚਰ ਹੈ, ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਰੁਕ ਕੇ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਰਾਖਵਾਂ ਪਹੀਆ ਦੇਖਿਆ ਹਵਾ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਇਹ ਵੀ ਪੰਚਰ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਰਾਤ ਹੁਣ ਬਾਹਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨੀ ਪਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਮੁਰੰਮਤ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਐਰੇ ਗੈਰੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 'ਮਾਹਿਰ' ਸਾਂ । ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਦਾ ਇਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਰਾਜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਰੱਖਿਆ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੁਵੱਖਤੇ ਅਸੀਂ ਟਾਇਰ ਤੇ ਟਿਊਬ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਗੈਰਾਜ ਵਿਚ ਗਏ। ਟਿਊਬ ਵਿਚ ਖੁੱਭੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਕੁਝ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਪੰਚਰ ਲਾਏ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਰਾਤ ਹੋਣ ਹੀ ਵਾਲੀ ਸੀ । ਪਰ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸੱਦਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਟ੍ਰਾਈਪ ਵਰਗਾ ਹੀ ਕੋਈ ਭੋਜਨ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਚਲੰਤ ਜਿਹੀ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਲੰਘਾਇਆ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਚਿੱਲੀਅਨ ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮੋਹ ਲਿਆ ਸੀ।

ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ 80 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਇਕ ਰਖਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਸੌਣ ਲਈ ਰੁਕੇ ਜਿਸਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਨਾ ਦੇ ਸਕੇ ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਨਾਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਜ ਅਸੀਂ ਬੁਰੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਕਿ ਕਿਤੇ ਅੱਗ ਬਾਲ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮੇਟ ਬਣਾ ਲਵਾਂਗੇ। ਅਜੇ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੀ ਅੱਗੇ ਗਏ ਹੋਵਾਂਗੇ, ਮੈਂ ਰੁਕਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਮਾਕੂਲ ਥਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਜਦੋਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਆ ਡਿੱਗੇ। ਮੈਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਉੱਠ ਕੇ ਬਾਈਕ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਹੈਂਡਲ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਗੱਲ ਗੇਅਰ ਬਾਕਸ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਚਲਾ ਕੇ ਜਾਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਇਕੋ ਕੰਮ ਜੋ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਸੀ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਟਰੱਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਲੱਦ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅਗਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੱਕ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ।

ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਇਕ ਕਾਰ ਰੁਕੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼

ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਸੰਭਵ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਗੇ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਦੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਫੋਟੋ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਦੇਖੀ ਸੀ ਨਾ ਤਾਂ ਕਰਕੇ।"

ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ। ਸਿਵਾਏ ਇਸਦੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਟਰੱਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੇਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਨੇੜੇ ਦੀ ਇਕ ਝੌਂਪੜੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਆਇਆ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਉਸਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਲੀਟਰ ਮੇਟ ਤਾਂ ਡੱਫ ਹੀ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ ਚਰਾਂਗੋ ਵੇਖਿਆ। ਇਹ ਕਰੀਬਨ ਦੋ ਮੀਟਰ ਲੰਬੀਆਂ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਬੋਰਡ ਉੱਪਰ ਦੋ ਖਾਲੀ ਟੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਸ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਸਾਜ਼ਿੰਦਾ ਇਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਕੁੰਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਖਿਡੌਣਾ ਗਿਟਾਰ ਵਾਂਗ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਢਦਾ ਸੀ । 12 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇਕ ਵੈਨ ਆਈ ਜਿਸਦਾ ਡਰਾਇਵਰ ਬਹੁਤ ਤਰਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲਾਓਤਾਰੋ ਤੱਕ ਛੱਡਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਸੀਂ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੈਰਾਜ ਵਿਚ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲੱਭੀ ਅਤੇ ਇਕ ਐਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਜੋ ਗੰਢ-ਤੁੱਪ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਕ ਨਿੱਕਾ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਮੁੰਡਾ ਲੂਨਾ ਇਕ ਦੋ ਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਘਰ ਵੀ ਲੈ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਠੀਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਖਾਣ ਲਈ ਲੱਭਣ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ। ਖਾਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਜਿਗਿਆਸਾ ਵੱਸ ਗੈਰਾਜ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਆਉਂਦੇ। ਗੈਰਾਜ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਇਕ ਜਰਮਨ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਜਰਮਨ ਮੂਲ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸੁਘੜ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਸਥਾਨਕ ਬੈਰਕਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਦੇ ਰਹੇ।

ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉੱਥੋਂ ਤੁਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਵਾਕਫ਼ਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੀਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਭ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਡਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਬੇਯਕੀਨ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਪੀ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਚ ਦੇਖਣ ਲਈ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਦੁਨੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਾ । ਸ਼ਾਮ ਸੁਹਾਵਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਢਿੱਡ ਤੇ ਸਿਰ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਭਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਮਿਸਤਰੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੀ ਬੀਵੀ ਨਾਲ ਨੱਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਈ ਸ਼ਰਾਬਾਂ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੀ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਚੰਗਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਬਹੁਤ ਉਤੇਜਿਤ ਸੀ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਟੱਲੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜਿਆ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲਿਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਦੇ ਮੇਰੇ

ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਆਉਣ ਲੱਗੀ। ਅਚਾਨਕ ਉਸਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਉਹ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰੁਕੇਗੀ। ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਨਣ ਜਾਂ ਨਾਚ ਫਰਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਉਸ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਾਂ । ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਰ ਕੋਈ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਔਰਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਖਿੱਚਾਧੂਹੀ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜਿਆ ਤੇ ਉਹ ਡਗਮਗਾ ਕੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਡਿੱਗੀ।

ਨਾਚ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹਜੂਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਭੱਜ ਪਏ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਦੌੜਦੇ ਸਮੇਂ ਅਲਬਰਟੋ ਉਸ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਰੋਣੇ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜੋ ਉਸ ਔਰਤ ਦਾ ਪਤੀ ਸਾਨੂੰ ਨਾਲ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ।

 

 

-0-

ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ-II* ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ

ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਛੋਹਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਛੇਤੀ ਉੱਠੇ ਤੇ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਪਏ ਜਿਹੜੀ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ। ਪਰ ਗੈਰਾਜ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸੱਦਾ ਸਵੀਕਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ।

ਕਿਸੇ ਅਗੇਤੀ ਸੂਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਲਬਰਟੋ ਬਾਈਕ ਚਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਸੋ ਮੈਨੂੰ ਅਗਲੀ ਸੀਟ 'ਤੇ ਬੈਠਣਾ ਪਿਆ । ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੀ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਗੇਅਰ ਬਾਕਸ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਪੈ ਗਿਆ । ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਦੂਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਤਿੱਖੇ ਮੋੜ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਮੁੜ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਪਿਛਲੀ ਬਰੇਕ ਦਾ ਪੇਚ ਨਿਕਲ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਮੋੜ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਗਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਨਜ਼ਰੀ ਪਿਆ, ਫਿਰ ਹੋਰ ਤੇ ਫਿਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਵਾਂ। ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਹੱਥ ਬਰੇਕ ਲਾਉਣੀ ਪਈ, ਇਹ ਬਰੇਕ ਵੀ ਫੌਰਨ ਟੁੱਟ ਕੇ ਔਹ ਗਈ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੈਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਧੁੰਦਲੇ ਆਕਾਰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ । ਜਦਕਿ ਵਿਚਾਰਾ ਪੇਦਰੋਸਾ ਉਤਰਾਈ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਹੋਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਚਮਤਕਾਰ ਵਾਂਗ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ ਕਿ ਕੇਵਲ ਆਖ਼ਰੀ ਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰ 'ਤੇ ਹੀ ਇਕ ਝਰੀਟ ਆਈ। ਕੁਝ ਹੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਇਕ ਦਰਿਆ ਪੂਰੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੜਕ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਘੁੰਮਿਆ ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਝਮਕਾਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੋ ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜੀ ਟਿੱਲੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਦੋ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਫਸ ਗਏ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਵਾਲ-ਵਾਲ ਬਚ ਗਏ।

'ਪ੍ਰੈਸ' ਵਲੋਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ੀ ਚਿੱਠੀ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਜਰਮਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਵਰਤਾਅ ਕੀਤਾ। ਰਾਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਲਈ ਉੱਠਣਾ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਿਸਤਰੇ ਹੇਠਲੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ । ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਮੈਂ ਖਿੜਕੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਰਾਤ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਝਾਕਿਆ। ਉੱਥੇ ਦੋ ਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਟੀਨ ਦੀ ਇਕ ਚਾਦਰ ਉੱਪਰ ਧੁੱਪ ਕੁਝ ਗਿੱਲੇ ਧੱਬਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਮਾਸ਼ੇ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ।

–––––––––––––––––––

1941 ਮਾਡਲ ਦਾ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਜਿਸ ਉਪਰ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ।

ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਦੁਰਘਟਨਾ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਲੈਕੋ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਆ ਕੇ, ਜਿੱਥੇ ਚਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਵਿਛਾਇਆ ਹੈ, ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਪੂਰਾ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾਨੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦੇ ਰਹੇ, ਜੋ ਸਾਡਾ ਬੋਝ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਲੱਦ ਕੇ ਲਿਜਾ ਸਕੇ। ਉਸ ਰਾਤ ਅਸੀਂ ਕੁਲੀਪੁਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਅਤੇ ਲਿਫਟ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਚੱਲ ਪਏ। ਇਕ ਅਨਜਾਣਿਆ ਡਰ ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ 'ਤੇ ਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਪਹਾੜੀ ਸੜਕ ਦੀਆਂ ਕਈ ਢਲਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀ 'ਤੇ ਹੀ ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ ਨੂੰ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਪਨਾਹ ਮਿਲ ਗਈ। ਇਕ ਟਰੱਕ ਸਾਨੂੰ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਤੱਕ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਇਕ ਫਾਇਰ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਦੇ ਘਰ ਸੁੱਤੇ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਚੰਗੇ ਵਿਹਾਰ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਤਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਮੋਟਰ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਾਡੇ ਚਿੱਤੜਾਂ ਲਈ ਇਹ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਸੀ । ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਮੋਟਰ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਚਿੱਤੜਾਂ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।

 

 

-0-

ਅਗਨੀ-ਕਾਮੇ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਸਲੇ

ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਗੈਰ-ਸਵੈਸੇਵੀ ਅੱਗ ਬੁਝਾਊ ਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਗ ਬੁਝਾਊ ਦਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੱਥੇ-ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆ ਵਿਚ ਇਹ ਦਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਮਰੱਥ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਕਿ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਹੈ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਗ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਲੱਗਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਮੂਲ ਸਹਾਇਕ ਤੱਥ ਕੀ ਹੈ ? ਕੀ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਲੱਕੜੀ ਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਨੀਵੇਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਧਰ ਕਰਕੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਵਧੇਰੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹੈ? ਜਾਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ । ਇਹ ਪੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਅਗਨੀ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਛੋਟੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਔਸਤਨ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਤੱਥਾਂ ਵਜੋਂ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹਾਂ)

ਮੈਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਕਿ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਦੇ ਘਰ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਅਸੀਂ ਅਗਨੀ ਕੇਂਦਰ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਦੇ ਰਾਖੇ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕੁੜੀਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਖਿੱਚ ਵੀ ਸੀ। ਉਹ ਖੂਬਸੂਰਤ ਜਾਂ ਬਦਸੂਰਤ ਜੋ ਵੀ ਹੋਣ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਨਾਰੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੁਭਾਵਿਕਤਾ ਤੇ ਤਾਜ਼ਗੀ ਦੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਚਮਕ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਹੈ ਗੱਲ ਤੋਂ ਭਟਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ... 1 ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਕਮਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੈਂਪ-ਬਿਸਤਰੇ ਲਗਾ ਕੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮੌਤ ਵਰਗੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਗਏ। ਮਤਲਬ ਅਸੀਂ ਘੁੱਗੂਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਅਗਨੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹਾਂ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾਊ ਯੰਤਰਾਂ ਨਾਲ ਦੌੜ ਭੱਜ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ਦੇਰ ਤਕ ਸੁੱਤੇ ਉੱਠੇ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਗਲੀ ਅੱਗ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵੀ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਂਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਕ ਟਰੱਕ ਲੱਭ ਲਿਆ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਘੱਟ ਕਿਰਾਏ ਵਿਚ ਸਾਂਤਿਆਰੀ

ਛੱਡੇਗਾ, ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਫਰਨੀਚਰ ਲੱਦਣ ਵਿਚ ਚਾਲਕ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਇਕ ਮਕਬੂਲ ਜੋੜਾ ਬਣ ਗਏ ਸਾਂ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਦੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀਆਂ ਨਿਰਵਿਘਨ ਗੱਲਾਂ ਸਨ। ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਦੇ ਦਿਨ ਝੱਟ ਲੰਘ ਗਏ। ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕਸੁਰ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਲਾਟਾਂ ਹੀ ਕਰਨੀਆਂ। ਸਾਡੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰੱਜ ਕੇ ਡਬਲ ਰੋਟੀ ਦੇ ਸੇਕੇ ਟੁਕੜੇ ਖਾਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਸੌਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲਾਂ ਵਿਚ ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਪੈ ਗਏ । ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਦੇਰ ਤੋਂ ਉਡੀਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਘੁੱਗੂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਉੱਠੀ, ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੇ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਅਲਬਰਟੋ ਕੋਲ ਪੁੱਜੀਆਂ, ਉਹ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਉਠਿਆ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਅਸੀਂ 'ਚਿੱਲੀ ਸਪੇਨ' ਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾਊ ਇੰਜਣ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪਕੜ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮੋਰਚੇ ਸੰਭਾਲ ਲਏ। ਇਹ ਇੰਜਣ ਨ੍ਹੇਰੀ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ। ਇਸਦੇ ਘੁੱਗੂ ਦੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਕਸਰ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ।

ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਫ਼ੁਹਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰਾਂ ਉੱਪਰ ਪੈਂਦੀਆਂ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਹਿੱਲ ਜਾਂਦੇ । ਅੱਗ ਦਾ ਕੁਸੈਲਾ ਧੂੰਆਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰੁਕਾਵਟ ਵਾਂਗ ਅੱਗ ਬੁਝਾਊ ਕਾਮਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਹਾਸਿਆਂ ਦੇ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਹ ਕਾਮੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਘਰ ਵਿਚ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਇਕ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਤਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀਆਂ ਸਨ। ਉਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚੋਂ ਅੱਗ ਤੋਂ ਡਰੀ ਬਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਆਉਂ-ਮਿਆਉਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਬਚੇ ਹਿੱਸੇ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਡਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਤੱਕਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਂਪ ਲਿਆ ਕਿ ਲਾਟਾਂ ਤੋਂ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਫਸੀ ਇਸ ਜਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਹੀ ਛਲਾਂਗ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਲਈ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅਦਭੁਤ ਨਾਇਕਤਵ ਲਈ ਵਧਾਈਆਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਧਾਰ ਮੰਗ ਕੇ ਪਾਏ ਵੱਡੇ ਹੈਲਮਟ ਥੱਲੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਸਭ ਕੰਮ ਨਿਪਟਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਵਿਦਾ ਕਹੀ। ਛੋਟਾ ਚੀ ਤੇ ਵੱਡਾ ਚੀ (ਮੈਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ) ਨੇ ਆਖਰੀ ਦੋਸਤਾਨਾ ਹੱਥ-ਘੁੱਟਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਟਰੱਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨਦਾਰ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਨੂੰ ਲੱਦ ਕੇ ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਲਈ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ।

ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਪੁੱਜੇ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜ ਵਾਂਗ ਸਿੱਧੇ ਆਸਟਿਨ ਗੈਰਾਜ ਗਏ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਗੈਰਾਜ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੇ ਨਾਂ ਤੁਆਰਫ਼ੀ ਚਿੱਠੀ ਵੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਪੂਰਨ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਗੈਰਾਜ ਬੰਦ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰੱਖਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ

ਮੈਥਿਆਂ ਤੋਂ ਪਸੀਨੇ ਪੂੰਝਦੇ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ।

ਥਾਂ-ਬਦਲੂਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਦੇ ਕਈ ਪੜਾਅ ਸਨ, ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਘਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਵੱਲੋਂ ਦੋ-ਦੇ ਕਿੱਲੋ ਅੰਗੂਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਸੀ । ਦੂਸਰੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਮਾਲਕ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕੁਝ ਭਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਸਨ। ਤੀਸਰੇ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀ ਇਹ ਖੋਜ ਕਿ ਟਰੱਕ-ਚਾਲਕ ਦੇ ਸਹਿਕਰਮੀ ਵਿਚ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਉਮੈਂ ਹੈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ। ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਅਤੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਨੀਚਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਜਾਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਲਾਈਆਂ ਸਨ, ਬਾਦ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵਾਹਯਾਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।

ਆਖਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ (ਕੌਂਸਲਰ) ਨੂੰ ਲੱਭ ਹੀ ਲਿਆ ਜੋ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਪੱਥਰ ਜਿਹੇ ਸਖ਼ਤ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ (ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਜਚਦਾ ਸੀ) । ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਸੌਣ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੰਬੇ ਅਕਾਊ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਉਸਨੇ 200 ਪੀਸੋ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਇਹ ਸਹਾਇਤਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਨਾਹ ਵਾਂਗ ਸੀ, ਸੋ ਅਸੀਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜੇ ਉਹ ਇਹੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਦ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰਦੀ। ਬਚ ਗਿਆ ਉਹ।

ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਮਾੜੇ-ਮੋਟੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਕਾਰਡੋਬਾ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗਤੀ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਟਰੈਫਿਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਗਲੀਆਂ ਦੀ ਖ਼ਸਲਤ, ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਅਸੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕੇ, ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਵੀ ਸਾਂ ਕਿ ਆਪਣੀ ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜਨੇ ਹਨ।

ਪੇਰੂ ਦੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇਗੀ। ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਦੂਤਾਵਾਸ ਤੱਕ ਸਾਡੀ ਨੱਸ-ਭੱਜ ਵੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ। (ਉਸ ਨਿੱਕੇ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਇਲਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਤਾਂ ਭੋਗ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਉਹ ਨਰਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਚਿੱਲੀ ਦੇ 400 ਪੀਸੋ ਫੀਸ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀਜ਼ਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ 'ਸਕੂਈਆ' (ਕਾਰਡੋਬਾ ਦੀ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਂ) ਵਾਟਰ ਪੋਲੇ ਟੀਮ ਕਾਰਡੋਬਾ ਤੋਂ ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਪਹੁੰਚੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਟੀਮ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੈਚ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸਤਾਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਨੇ

ਸਾਨੂੰ ਚਿੱਲੀਅਨ ਤਰਜ਼ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਬਸ ਇਹੀ ਕੁਝ ਹੋਇਆ "ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਪੱਟ ਦਾ ਮਾਸ ਲਓ", "ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਨੀਰ ਦੇਖੋ", "ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਤਾਂ ਹੋਰ ਪੀਓ" ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉੱਠ ਸਕੋ ਤਾਂ ਉੱਠਣ 'ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਨਸਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਪਹਾੜੀ ਚਟਾਨ ਸਾਂਤਾ ਲੂਸੀਆ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਗਏ। ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚਣ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਸੁਕੂਈਆ ਟੀਮ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਕਲੱਬ ਦੇ ਕੁਝ ਦਿਲਕਸ਼ ਲੋਕ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡਾ ਤੁਆਰਫ਼ 'ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਔਰਤਾਂ' ਨਾਲ ਕਰਾਉਣ ਜਾਂ ਨਾ, ਜਿਹਾ ਕਿ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਗੁੰਗੇ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਸਾਉਣ ਕਿ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ (ਸਾਡੇ ਗੈਰ ਰਵਾਇਤੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਯਾਦ ਹੈ ਨਾ ?) ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੰਗੀ ਦਾ ਬੜੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਏ। ਏਨੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਵਿਭਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਨ ਆ ਹੀ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਹੰਝੂ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀਆਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਵਹਿ ਤੁਰੇ। ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਿਦਾ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਗੈਰਾਜ ਵਿਚ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਵੇਲਪਰੇਸੋ ਲਈ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਅਸੀਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਹਾੜੀ ਰਸਤਿਆਂ ਥਾਣੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅਸਲੀ ਕੁਦਰਤੀ ਅਜੂਬਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ (ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹੋਣ)। ਅਸੀਂ ਉਸ ਟਰੱਕ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਾਂ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਫ਼ਤ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰਾ ਬੋਝ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਲਾ ਜੀਕੋਨਡਾ ਦੀ ਮੁਸਕਾਨ

ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਾਹਸੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਆਪਣੇ ਅਜੀਬੋ ਗਰੀਬ ਕੱਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਲਾ ਪੇਦਰੋਸਾ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਦਮੇ ਦੇ ਰੋਗੀ ਵਰਗੀ ਘੁਰ-ਘੁਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅਸੀਂ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਸਾਂ। ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਰਥਾਂ ਵਜੋਂ ਅਸੀ ਸੜਕ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰ ਸਾਂ । ਸਾਡਾ ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ‘ਰਾਠਸ਼ਾਹੀ ਘੁਮੱਕੜਪੁਣੇ' ਨਾਲ ਸੀ ਜੋ ਤਾਸ਼ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੀਬ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਭ ਹੁਣ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਪਿੱਠੂਆਂ ਵਾਲੇ ਦੋ ਮੁਫ਼ਤ ਯਾਤਰੂ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜਿਆ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦਈਪੁਣਾ ਸਾਡੇ ਰਾਠਸ਼ਾਹੀ ਅਤੀਤ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਮਾਤਰ ਲਗਦਾ ਸੀ।

ਟਰੱਕ ਚਾਲਕ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਥੱਕੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਘੜੀਸ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜੀਬ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਬਣੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਦੂਰ ਬੇੜੀਆਂ ਦੀ ਦਿਲਕਸ਼ ਝਲਕ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀ ਦੱਸ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ । ਕਾਲਾ ਸਮੁੰਦਰ ਸਾਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਰੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਇਸਦੀ ਭੂਸਲੀ ਦੁਰਗੰਧ ਸਾਡੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਵਿਚ ਵੜ ਗਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਰੋਟੀ ਖਰੀਦੀ, ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੀ ਸੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਧੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸਸਤੀ ਜਾਪੀ, ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਤੁਰਦੇ ਗਏ। ਅਲਬਰਟੋ ਸੁਭਾਵਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸੀ । ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਇਸਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਪਰ ਮੈਂ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ । ਸੋ ਜਦੋਂ ਹੀ ਇਕ ਟਰੱਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਰੁਕਿਆ ਅਸੀਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁਖੀ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨਾਲ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਜਾਣ ਹੀ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਸਾਂਤਿਆਗੋ ਦੇ ਲੰਮੇ ਕਠੋਰ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਉੱਪਰ ਕੀ-ਕੀ ਦੁੱਖ ਟੁੱਟੇ ਹੋਣਗੇ। ਸੋ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫੱਟਿਆਂ ਉੱਪਰ ਕੁਝ ਪਰਜੀਵੀਆਂ ਨਾਲ ਸੌਣ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 'ਹੋਮਿਨਿਸ' ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਪਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਛੱਤ ਤਾਂ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਵਧੇਰੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ ਸੌਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ । ਸਾਡੇ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸਾਡੇ ਇਕ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪਈ ਜੋ ਇਕ ਸਸਤੇ ਜਿਹੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਟਰੇਲਰ ਪਾਰਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਦੇਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿਲੇ ਮੌਕੇ ਨੂੰ

ਛੱਡਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਸਾਡਾ ਹਮਵਤਨ, ਹਮਵਤਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸਰਾਬੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੀ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੈਨੂੰ ਮੱਛਲੀ ਖਾਧਿਆ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੁਆਦਲੀ ਸੀ, ਤੇ ਸਾਡਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ...। ਖ਼ੈਰ, ਅਸੀਂ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਧਾ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਲਾ ਜੀਕੋਨਡਾ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਆਪਣੀ ਮੇਟ ਪੀਤੀ। ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਖਣ ਗਏ। ਵੈਲਪਰੇਸੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਕਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਵਸਿਆ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿਸੇ ਖਾੜੀ ਵਾਂਗ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫੈਲਿਆ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਥੱਲੇ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ । ਬੇਤਰਤੀਬ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਇਸਦੇ ਨਾਲੀਦਾਰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਅਜੀਬ ਕਾਰੀਗਰੀ ਵਿਚ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੱਸੀਆਂ ਤੇ ਪੌੜੀਆਂ ਨਾਲ ਇਕ ਲੜੀ ਵਿਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਰਗੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਖਾੜੀ ਉੱਪਰ ਝੁਕੇ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਸਦੇ ਗੰਦੇ ਝਰੋਖਿਆਂ ਵਿਚ ਝਾਕ ਕੇ ਦੇਖਿਆ, ਭਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਲੁਕੀ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕੇ । ਸਾਡੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਉਦਾਸ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਹਮਕ ਨਾਲ ਫੁੱਲ ਗਈਆਂ।

ਅਸੀਂ ਥੱਲੇ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਇਹ ਦੇਖਣ ਗਏ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਪਰ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਿਲਢਾਉ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਓਧਰ ਗਿਆਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਉਡਾਨ ਬਾਰੇ ਐਵੇਂ ਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਜੋ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ! ਜਿੱਥੇ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਡਾਨ ਇਸ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਪੁੱਠੀ ਛਾਲ ਮਾਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗੋਰਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੋਣਾ ਬੜੇ ਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ; "ਕੰਮ ? ਆਹ ! ਉੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਖਾਣਾ, ਸੌਣਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ਼ੀ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।” ਕਿੰਨੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਇਹ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਭਰਪੂਰ ਹੈ, ਔਰਤਾਂ ਭਰਪੂਰ ਹਨ, ਖਾਣਾ ਵੀ ਲਾਜਵਾਬ ਹੈ ਤੇ ਕੰਮ ਵੀ (ਇਸਦੀ ਆਨੰਦਮਈ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ) ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਇਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਰੁਕੇ ? ਪੜ੍ਹਾਈ, ਕੰਮ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਾਹਦੀ ਚਿੰਤਾ। ਇਕ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਕੇਕੜਾ ਮੱਛਲੀ ਦੇਖੀ, ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ, ਸਲਾਦ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਪਏ ਉਸਦੇ ਜਿਸਮ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, "ਮੈਂ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਤੋਂ ਹਾਂ। ਜਿੱਥੇ ਭਰਪੂਰ ਮੌਸਮ ਹੈ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਹਨ ....

ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਮਵਤਨ ਦੀ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਲਾ ਜੀਕੋਨਡਾ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਪਰ ਉਸਦੀ ਆਮਦ ਦਾ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸਦਾ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ

ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਲੀ ਹੋਈ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਰਗੀ ਤਰੀ ਸੀ, ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੇ ਵੈਲਪਰੇਸੋ ਵਿਚ ਕਯਾਮ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਨਿਵਾਸੀ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਵੀ ਬਾਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਗੂੜੀ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਬਹੁਤ ਵਚਿੱਤਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਉਹ। ਸੁਸਤ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਗਰੀਬ ਗੁਰਬਿਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਦਿਆਲੂ । ਉਹ ਸਾਧਾਰਣ ਗਾਹਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਰਸੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਘਟੀਆ ਸਮਾਨ ਲਈ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਵਸੂਲ ਕਰਦਾ। ਅਸੀਂ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਉੱਥੇ ਰਹੇ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਦੁਆਨੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਾਡੀ ਅੱਯਾਸ਼ੀਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਸੀ, "ਅੱਜ ਤੁਹਾਡੀ ਵਾਰੀ ਹੈ, ਕੱਲ੍ਹ ਮੇਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।" ਇਹ ਮੁਹਾਵਰਾ ਬਹੁਤਾ ਮੌਲਿਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਪੈਟਰਹੋਈ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਵਾਧੂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ ਉਹ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਰਾਜ਼ੀ ਨਾ ਹੋਏ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਾਨੂੰ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹਨ। ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਰਸਤਿਆਂ 'ਤੇ ਗਏ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਦਮੇ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇਕ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਮਗਰ ਗਿਆ ਜੋ ਲਾ ਜੀਕੋਨਡਾ ਦੀ ਇੱਕ ਗਾਹਕ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਚਾਰੀ ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਭੈੜੀ ਹਮਕ ਅਤੇ ਧੂੜ ਭਰੇ ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ । ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਮਾਤਰ ਅੱਯਾਸ਼ੀ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੀ ਜੋ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੂੜ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਮੇਂ ਦੀ ਸਿਖਰਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੀ ਉਸਨੇ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਿਆ। ਉਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਡਾਕਟਰ ਆਪਣੀ ਬੇਵਸੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਗਰੀਬ ਔਰਤ ਸੇਵਕਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਕਮਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੰਬਦੀ ਅਤੇ ਘਰਘਰਾਉਂਦੀ ਪਰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਜੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਆਪਣਾ ਖਰਚਾ ਨਹੀਂ ਉਠਾ ਸਕਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਐਸੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਤਲਖ਼ੀ ਅਤੇ ਕੁੜੱਤਣ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਪਿਤਾ, ਮਾਂ, ਭੈਣ, ਭਰਾ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਂਹਵਾਚੀ ਤੱਥ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਉਹ ਕੁੜੱਤਣ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੋ ਨਿਬੜਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਖਿਝਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਸਬਬ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਬਿਲਕੁਲ ਐਸਾ ਹੀ ਆਖ਼ਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦਾ ਦੁਮੇਲ ਵੀ ਭਲਕ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਘਾਤਕ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰ ਰਹੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਮਾਫ਼ੀ ਲਈ ਯਾਚਨਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸੇ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਇਕ ਸਹਾਰਾ ਵੀ ਜੋ ਸੁੰਨ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਗਵਾਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਛੇਤੀ ਹੀ

ਸਾਡੇ ਚੁਫੇਰ ਦੇ ਰਹੱਸ ਵਿਚ ਗਵਾਚ ਜਾਣਗੇ। ਜਾਤੀ ਵੰਡ ਉੱਪਰ ਟਿਕੀ ਇਹ ਸਮਕਾਲੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਦ ਤਕ ਰਹੇਗੀ। ਕਦੋਂ ਤਕ ਰਹੇਗੀ ਇਹ ਮੇਰੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀ ? ਪਰ ਇਹ ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਦਾਚਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਘੱਟ ਧਨ ਖਰਚਣ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਨ ਸਮਾਜਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲਾਉਣ।

ਮੈਂ ਉਸ ਬੀਮਾਰ ਔਰਤ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਵਧੀਆ ਖ਼ੁਰਾਕ ਲਵੇ, ਕੁਝ ਮੂਤਰ ਵਰਧਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਤੇ ਦਮੇ ਲਈ ਕੁਝ ਗੋਲੀਆਂ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਝੁਮਾਮਾਈਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗੋਲੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਤੁਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਔਰਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬੇਪਰਵਾਹ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵੀ ਮੇਰਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

  ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਨੌਂ ਵਜੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਲਾ ਜੀਕੋਨਡਾ ਦੇ ਇਕ ਗੰਦੇ ਕਮਰੇ, ਜੋ ਰਸੋਈ, ਰੈਸਤਰਾਂ, ਧੁਆਈ ਘਰ, ਖਾਣੇ ਦੇ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁੱਤਿਆਂ-ਬਿੱਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਗਣ- ਮੂਤਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵੀ ਸੀ, ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮਾਲਕ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਦਰਸ਼ਨ ਸਮੇਤ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਡੋਨਾ ਕੇਰੋਲਿਨਾ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਪਿਆਰੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਮਦਦਗਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਾਡੀ ਮੇਟ ਵਾਲੀ ਕੇਤਲੀ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰ ਦਿਤੀ ਸੀ, ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਦਿਮਾਗ ਸ਼ਰਾਬੀ ਮਾਪੂਚੇ* ਆਦਮੀ ਜੋ ਇਕ ਮੁਜਰਿਮ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਸੀ । ਦੋ ਮਾੜੇ ਮੋਟੇ ਸਹਿਜ ਗਾਹਕ ਤੇ ਇਸ ਇਕੱਠ ਦੀ ਰਾਣੀ ਡੋਨਾ ਰੋਸਿਟਾ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਸਨਕੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਇਕੱਠ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਉਸ ਡਰਾਉਣੀ ਘਟਨਾ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਡੋਨਾ ਨੇ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਲੰਮੇ ਚਾਕੂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾ ਦੀ ਗੁਆਂਢਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਘੱਤਿਆ ਸੀ।

"ਡੋਨਾ ਰੋਸਿਟਾ, ਕੀ ਤੇਰੀ ਗੁਆਂਢਣ ਚੀਕੀ ਸੀ ?”

"ਹਾਂ, ਹਾਂ, ਉਹ ਚੀਕੀ-ਚਿੱਲਾਈ ਸੀ, ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਚੀਕੇਗਾ। ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਉਸਦੀ ਖੱਲ ਉਧੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਇਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਘੜੀਸ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਵੇ। ਹਾਏ ਰੱਬਾ। ਉਸ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ, ਚਿੱਲਾਹਟਾਂ ਮੈਂ ਜੋ ਚਿੱਟੇ ਦਿਨ ਵਿਚ ਸੁਣੀਆਂ, ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ।"

"ਤੁਸੀਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਰੋਸਿਟਾ ?"

"ਉਹ ਕਿਉਂ ਬਈ ! ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ? ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਰਿਪੋਰਟ ਲਿਖਵਾਉਣ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪਾਗਲ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਧਮਕਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਬੰਦ ਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਗੇ, ਯਾਦ ਹੈ? ਹੁਣ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸਾਂਗੀ।”

–––––––––––––––––

* ਚਿੱਲੀ ਤੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮੂਲ-ਨਿਵਾਸੀ

ਇਹ ਗੱਲਬਾਤ 'ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ' ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਈ। ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਆਦਮੀ ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਗੂੰਗੇ, ਬੋਲੇ, ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਦੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਧੰਦਾ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਏਨਾ ਵੀ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਚੁਵਰਕੀਆਂ ਸਾਧਾਰਣ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੀ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੇ ਉਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਡੋਨਾ ਨੇ ਪੂਰੇ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਦੇਖੀ ਸੀ।

ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਬਹੁਤਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੋਸਤਾਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੈਲਪਰੇਸੋ ਦੇ ਮੇਅਰ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੋਂ ਰਸਮੀ ਛੁੱਟੀ ਲਈ ਅਤੇ ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਪੁੱਜੇ। ਡੈਸਕ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਉੱਪਰ ਸਾਡੀ ਥੱਕੀ ਅਤੇ ਨਿਢਾਲ ਹੋਈ ਦਿੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਸੈਕਟਰੀ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਨਕਲ ਦਿਖਾਈ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਯੋਜਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਮਾਤਰ ਜਹਾਜ਼ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਜਹਾਜ਼ ਇਕ ਸਾਲ ਤਕ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਡਾ. ਮੋਲਿਨਾਸ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਗਏ, ਜਿਸਨੇ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਂਗ ਇਕ-ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉਚਾਰਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਮਗਨ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਈਸਟਰ ਟਾਪੂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਜੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਜਿਹੜਾ ਉਸਨੇ ਚਿੱਲੀ ਨਾਲ ਇਸ ਟਾਪੂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਿਤ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਕੋਲੋਂ ਖੋਹਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਲੈ ਜਾਏਗਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਨਾ ਰਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਈਸਟਰ ਟਾਪੂਆਂ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਾਂ । ਇਹ ਗੋਜਾਲਿਜ਼ ਵਿਡੇਲਾ ਦੀ ਆਗਾਮੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੰਭਾਵੀ ਹਾਰ ਦਾ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਬਾਲ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਤੁਰੇ ਡੈਸਕ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੁੱਤਾ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸਾਡੇ ਦੇਖਣ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਇਕ ਕਤੂਰਾ ਦਿਖਾਇਆ ਜਿਸਨੇ ਡਿਊਢੀ ਦੇ ਗਲੀਚੇ ਉੱਪਰ 'ਆਪਣਾ ਕੰਮ' ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਕੁਰਸੀ ਦੇ ਪਾਵੇ ਨੂੰ ਚੱਬ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੇ ਘੁਮੱਕੜੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਕਰਕੇ ਸਾਡਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤੇ ਦਰਬਾਨ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸਾਡੇ ਫੱਕਰਪੁਣੇ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਜਾਣ ਕੇ ਅੰਦਰ ਆ ਲੈਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ! ਉਸ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਨਵਰ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕੁੱਤੇ ਤੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਇਕ ਲੱਤ ਮਾਰੀ ਤੇ ਚਊਂ ਚਊਂ ਕਰਦੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਜਾਨਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਸੱਲੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਜੀਵਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ ਸਾਡੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਉੱਤਰੀ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਬਚਾਅ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜਹਾਜ਼ੀ

ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਉੱਤਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤਕ ਮੁਫ਼ਤ ਪਾਸ 'ਤੇ ਲੈ ਜਾਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬਸ਼ਰਤੇ ਉਹ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਸਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ। ਜਵਾਬ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਚੁਰਾਹੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸਾਂ। ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰੇ ਵਿਚ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਵਾਲਾ ਇਕ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜੋ ਇਜ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸ਼ਤੀ 'ਤੇ ਚੋਰੀ ਛੁਪੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ਤੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕਿਤੇ ਲੁਕ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਜਹਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਦੇਖਾਂਗੇ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਲਈਆਂ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰ ਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਦੋਸਤਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਏ। ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਮਘਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵੱਲ ਵਧੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਦਲੇਰ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਵੱਲ ਵਧ ਤੁਰੇ ।

 

 

-0-

ਬੇਟਿਕਟ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ

ਅਸੀਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕੀਤਿਆਂ ਕਸਟਮ ਤੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੱਲ ਵਧੇ। ਜਿਹੜੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਅਸੀਂ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਨਾਂ 'ਸੇਨ ਅੰਟੋਨੀਓ' ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬੰਦਰਗਾਰ ਵਿਚ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਕਰਕੇ ਕਰੇਨਾਂ ਦਾ ਇਸ ਕਿਸ਼ਤੀ ਉੱਪਰ ਜਾਣਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਸ਼ਤੀ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਘਾਟ ਵਿਚਕਾਰ ਕਈ ਮੀਟਰਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ ਸੀ । ਸੋ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਦ ਤਕ ਉਡੀਕੀਏ ਜਦੋਂ ਤਕ ਸਾਡੇ ਵਾਲੀ ਬੇੜੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘਾਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਵੇ । ਸੋ ਅਸੀਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਸਮਾਨ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਸਹੀ ਮੌਕੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸ਼ਿਫਟ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਆਈ । ਬੰਦਰਗਾਹ ਦਾ ਅਫਸਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਟੀਆ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਲਾ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਦਾ ਸਖ਼ਤ ਮਿਜ਼ਾਜ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਪਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਰੇਨ ਚਾਲਕ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਉਦੋਂ ਤਕ ਦੋਸਤ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਢੁਕਵੇਂ ਮੌਕੇ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰੀਏ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦਾ ਇਹ ਅਫ਼ਸਰ ਬਹੁਤ ਹਰਾਮੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੈ। ਸੋ, ਅਸੀਂ ਲੰਮੀ ਉਡੀਕ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਜੋ ਰਾਤ ਭਰ ਚੱਲੀ । ਕਰੇਨ ਵਿਚ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਫ਼ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਯੰਤਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਨਿੱਘੇ ਰੱਖਿਆ । ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਸਤਿਆਂ ਸਮੇਤ ਘਾਟ 'ਤੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਸਾਂ । ਕਿਸ਼ਤੀ ਰਾਹੀਂ ਚੋਰੀ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆਸਾਂ ਲਗਭਗ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ ਜਦੋਂ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਤਖ਼ਤਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸੇਨ ਅੰਟੋਨੀਓ ਦਾ ਘਾਟ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਇਆ। ਕਰੇਨ ਚਾਲਕ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸੀਂ ਸਰਕਦੇ ਹੋਏ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸੁਮਾਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਫੁਸਫਸਾ ਕੇ ਨਾਸਿਕੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਸੀ "ਮਾਫ ਕਰਨਾ, ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ ਤੁਸੀਂ" ਜਾਂ ਫਿਰ "ਇਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੋਈ ਹੈ" ਜਦੋਂ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਛੇਤੀ ਹੀ ਦਿਨ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਵੱਜ ਗਏ ਤੇ ਕਿਸ਼ਤੀ ਚੱਲ ਪਈ। ਪਰ ਸਾਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕਾਫੁਰ ਹੋ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬੰਦ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਅਸਹਿਣਯੋਗ ਬਦਬੂ ਤੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਗਰਮੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ

ਇਕ ਵਜੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਉਲਟੀ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਵਿਚਲੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਮਾਰੀ। ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਬੇਹਾਲ ਸਾਂ ਜਦਕਿ ਬੰਦਰਗਾਹ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸੀ ਆਖ਼ਿਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਪਤਾਨ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੇਟਿਕਟੇ ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਦੁਬਾਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਪਰ ਬਾਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆਪਣੀ ਹੈਰਾਨੀ ਲੁਕੋ ਕੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਪਲਕਾਂ ਝਪਕਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਭੜਕ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, "ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਲਗਦੈ ਕਿ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹੀ ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਮਿਲੇ ਉਸੇ ਵਿਚ ਲੁਕ ਜਾਓ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀਤਾ ਉਹਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?”

ਸੱਚ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੋਚਿਆ। ਉਸਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਤੇ ਕੁਝ ਖਾਣ ਲਈ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਝੱਟ ਆਪਣਾ ਰਾਸ਼ਨ ਚੱਟਮ ਕਰ ਗਏ ਪਰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਟੱਟੀਖਾਨੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਤਾਂ ਖਾਣਾ ਮੇਰੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਹੀ ਅਟਕ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਬੁੱਲ੍ਹ ਮੀਟੀ ਥੱਲ੍ਹੇ ਗਿਆ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀ ਮਨੋਰੰਜਕ ਛਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਆਲੂ ਛਿੱਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਮੈਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਮਿੱਤਰਤਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖੇ ਸਾਰੇ ਕਾਇਦਿਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ- ਬਦਲੀ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਵੀ ਕੋਈ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ।

ਪੂਰੀ ਰੂਹ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਤਲਬ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗੇ ਤੇ ਇੰਜ ਉਹ ਪੱਕਾ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਬੇੜੇ ਦੇ ਐਥੋਫਗਾਸਟਾ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਾ ਵਾਪਰੇ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ’ਤੇ ਗਏ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੌਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸੇ ਰਾਤ ਕਾਨਾਸਟਾ ਖੇਡਣ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਜਾਮ ਪੀਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਦੁਬਾਰਾ ਜਵਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਾਕ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ, "ਨਵੇਂ ਝਾੜੂ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਸੰਭਰਦੇ ਹਨ" ਉੱਠ ਪਏ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੁੱਲ ਤਾਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜੁੱਟ ਪਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਿਨ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸਾਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਸੌਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ ਕੰਮ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਈਏ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗੰਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਧੁਆਈ ਬਾਰੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ । ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸਾਨੂੰ ਪੱਤੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸਾਡੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਠੇਕੇਦਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁਸ਼ਕ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਪਰ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਕਰੀਬ ਇਕ ਘੰਟਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਡੈੱਕ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਐਸਾ ਕੰਮ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੈਂ

ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੱਗਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਹ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਅਲਬਰਟੋ ਦੇ ਸਿਤਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਵਧੀਆ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ ਅਤੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਕੀ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕਾਨਾਸਟਾ ਦੀ ਥਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਦ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਫੈਦ ਧੱਬਿਆਂ ਅਤੇ ਹਰੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਾਂ ਵਾਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕੇ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਜੰਗਲੇ 'ਤੇ ਕੋਲ ਕੋਲ ਖੜੇ ਸਾਂ, ਪਰ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸਾਂ । ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖਿਆਲਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕੋ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਉੱਡਦੇ। ਤਦ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਸਾਡਾ ਕਿੱਤਾ, ਸਾਡਾ ਅਸਲ ਕਿੱਤਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀਆਂ ਦੀ ਅਟੱਲਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਗਿਆਸੂ, ਜੋ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਨੂੰ ਸੁੰਘਦੇ । ਪਰ ਹਲਕੇ ਜਿਹੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਜਮਾਉਂਦੇ, ਨਾ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਰੁਕਦੇ ਹਾਂ, ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਲਈ। ਸਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕੁਝ ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਐਥੋਂਫਗਾਸਟਾ ਦੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਦਿਸਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਬੇਟਿਕਟੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਰੁਮਾਂਚ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਸੀ । ਜਾਂ ਇਸ ਤੌਖ਼ਲੇ ਦਾ ਅੰਤ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਕਿਤੇ ਵੈਲਪਰੇਸੋ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮੁੜ ਰਹੀ।

 

 

-0-

ਇਸ ਵਾਰੀ ਮੁਸੀਬਤ

ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਬਾਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਕਪਤਾਨ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਰੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੋਲ ਹੀ ਖੜ੍ਹੇ ਵੱਡੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਵਾਲੇ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਗੁੱਸੇਖੋਰ ਦਿੱਖ ਬੁਰੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਲੰਮੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਜੰਗਲੀ ਹਾਸਾ ਹੱਸਿਆ, "ਦੇਖੋ ਓਇ ! ਇਹ ਸ਼ੇਰ ਹਨ, ਹੁਣ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਬੇੜੇ 'ਤੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਜਦੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਓ।” ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹੀ।

ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਾਂ । ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਈ ਟਨ ਮਹਿਕਦਾਰ ਹਦਵਾਣਿਆਂ ਹੇਠ ਮੂਰਖਾਂ ਵਾਂਗ ਲੁਕੋ ਲਿਆ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਮਲਾਹਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਉਹ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹੇ ਸਾਂ ਤੇ ਇਸ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ 'ਤੇ ਲੁਕਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਵੀ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਠੀਕ ਉਦੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇਕ ਗੁਸੈਲ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁੱਛਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਫਰਿਆਦੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਆ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਿੱਲੇ ਹਦਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਖੱਪੜਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਸ਼ਾਂਤ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਬੁਰੇ ਤਰੀਕੇ ਵਾਲਾ ਵਿਹਾਰ ਸੀ । ਬਾਦ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੁੰਡਿਓ ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਏਥੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਹਦਵਾਣੇ ਦੇਖ ਲਏ ਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਹਦਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ 'ਤੇ ਡੰਡੇ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕੋਈ ਬਚਕੇ ਨਾ ਜਾਵੇ, ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਨੇ ਹਦਵਾਣੇ ਨਹੀਂ ਖਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ।”

ਸੇਨ ਅੰਟੋਨੀਓ ਵਿਚ ਹੀ ਆ ਰਹੇ ਸਾਡੇ ਇਕ ਯਾਤਰੀ ਸਾਥੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, “ਆਪਣੀਆਂ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀਆਂ ਉੱਪਰ ਮਾਣ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰੋ । ਆਪਣਾ ਆਪ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੂਰਖ ਦੇਸ਼ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਓ।" ਇਹ ਲਗਭਗ ਉਹੀ ਕੁਝ ਸੀ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਸਤੇ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਖਾਨ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ।

ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਦਿਨ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਈ। ਇਸ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਆਗਿਆ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਨੂੰ ਬਕਲਾਨ ਦੇ ਮਲਾਹਾਂ ਵਲੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਵਿਦਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਖਾਨਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੁੰਨੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਦੋ ਚਾਨਣ-ਖੰਭਿਆਂ ਦੇ ਲਿੱਸੇ ਜਿਹੇ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਥੱਲੇ ਲੇਟਿਆਂ ਅਸੀਂ ਦਿਨ ਦਾ ਵਧੀਆ ਹਿੱਸਾ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ। ਇਸ

ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਅਤੇ ਇਕ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਦੌੜਦੇ ਰਹੇ। ਇਹ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਦੁਮੇਲ ਤੋਂ ਇਕ ਛੋਟੇ ਟਰੱਕ ਦਾ ਦਮੇਂ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਵਰਗਾ ਆਕਾਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਟਰੱਕ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੱਧੇ ਰਸਤੇ ਤੱਕ ਛੱਡਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਕੂਡਾਨੋ ਸੀ।

ਉੱਥੇ ਇਕ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੋੜਾ ਸਾਡਾ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਿਆ । ਇਹ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਕਾਮੇ ਸਨ ਜੋ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਨ । ਇਕੱਲੀ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਮੇਟ ਪੀਂਦਿਆਂ ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਪਨੀਰ ਨਾਲ ਖਾਂਦਿਆਂ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦਾ ਭੂਤੀਆ ਆਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਹੱਸ ਅਤੇ ਤਰਸ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਾਦੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਹ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੇਲ੍ਹ-ਵਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਰੀਬਨ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਹੀ ਪਤਨੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਮਿਸਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਡਟੀ ਰਹੀ । ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦਿਆਲੂ ਗੁਆਂਢੀ ਕੋਲ ਛੱਡਿਆ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅਸਫ਼ਲ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਸਨੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਨਾਲੇ ਆਪਣੇ ਉਸ ਸਾਥੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਰਹੱਸਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗਵਾਚ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਸਮਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਠੰਢ ਨਾਲ ਇਹ ਜੋੜਾ ਸੁੰਨ ਹੋਇਆ ਮਾਰੂਥਲੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜੋੜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਖੁਦ ਨੂੰ ਢਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਕੰਬਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ । ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਕ ਲਿਆ । ਇਹ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਠਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮਾਂ ਸੀ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਐਸਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਕ ਅਨਜਾਣ ਜੋੜੇ ਲਈ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜੋ ਮੇਰੇ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵ ਸਨ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਅੱਠ ਵਜੇ ਇਕ ਟਰੱਕ ਲੱਭ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਕਸਬੇ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣਾ ਸੀ । ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਸ ਜੋੜੇ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਏ ਜੋ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਸਲਫ਼ਰ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉੱਥੇ ਮੌਸਮ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ ਤੇ ਜੀਉਣ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ ਸਨ । ਏਨੀਆਂ ਕਠੋਰ ਕਿ ਉੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪਰਮਿਟ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੀ ਰਾਜਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪੁੱਛਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦੀ ਸੀ ਉਹ ਸੀ ਜੋਸ਼ । ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਮੇ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਰੋਟੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਮਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।

ਭਾਵੇਂ ਵਿਛੜ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੀ ਉਹ ਜੋੜਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਧੁੰਦਲਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦਾ ਪਤਲਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਾਂ। ਸਾਨੂੰ

––––––––––––––––––––

ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਉੱਪਰ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ 1948-58 ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਅਖੌਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਧੀਨ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸੌਦੇ ਵੀ ਯਾਦ ਸਨ, "ਆਓ ਕਾਮਰੇਡ। ਕੱਠੇ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਵੀ ਤਾਂ ਆਵਾਰਾਗਰਦ ਹੀ ਹਾਂ।" ਇੰਜ ਉਸਨੇ ਸਾਡੀ ਉਦੇਸ਼ਹੀਣ ਭਟਕਣ ਦੇ ਪਰਜੀਵੀ ਸੁਭਾਅ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਘਿਰਣਾ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਇਹ ਬਹੁਤ ਤਰਸਨਾਕ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਮਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮੂਹਵਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਬਦਮਾਸ਼ੀ ਸਹਿਜ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਰਾਂ ਕੁਤਰਦਾ ਸਾਮਵਾਦ ਇਕ ਚੰਗੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਤਾਂਘ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਭੁੱਖ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਸ ਅਜਨਬੀ ਸਿਧਾਂਤ ਲਈ ਖਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮੂਲ ਭਾਵਨਾ ਤਕ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਲੋਕ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣ, ਪਰ ਉਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ 'ਭੁੱਖਿਆਂ ਲਈ ਰੋਟੀ' ਨੂੰ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸਵੰਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਸੁਨਿਹਰੀ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਯੋਗ ਤੇ ਘਮੰਡੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ, "ਇਹ ਕੋਈ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਗਾਈਡ ਲੱਭ ਦਿਆਂਗਾ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਘੁਮਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰਿਓ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਸਾਡਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿਆ ਹੈ।" ਇੱਥੇ ਹੜਤਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਯਕੀ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਕੁੱਤੇ ਸਾਡੇ ਗਾਈਡ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਇਹ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਗਧੇ ਹੜਤਾਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੀਸੋ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਤਾਂ ਝੱਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੈਟਾਵੋਸ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ। ਜਦੋਂ ਮੇਰਾ ਜਨਰਲ ਇਬਾਨੇਜ਼* ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਇਹ ਸਭ ਖ਼ਤਮ ਲਿਓ।" ਇਕ ਫੋਰਮੈਨ ਕਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਵਧੀਆ ਦਰਜਾ ਹਰ ਇੰਚ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਂਗ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੈਥੋਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕੰਮ ਨੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਖਾ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਡਾਕਟਰੋ ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ।”

ਇੱਥੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਯੋਗਤਾ ਤੇ ਨਿਪੁੰਸਕ ਰੋਹ ਹੱਥੋਂ-ਹੱਥ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਡੀ ਖ਼ਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਜੀਣ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨਫ਼ਰਤ ਪਸਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਕੁਝ ਕਾਮੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਗੈਂਤੀ ਚੁੱਕਣਗੇ ਤੇ ਸੁਚੇਤ ਆਨੰਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰ ਲੈਣਗੇ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾ ਆਰੰਭ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਭੜਕ ਰਹੀ ਲਾਲ ਚਿੰਗਾਰੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰੇਗੀ। ਉਹ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ।

 

-0-

–––––––––––––––––

ਕਾਰਲੋਸ ਇਥਾਨੇਜ਼ ਡੀ ਕੈਮਪੋ (1952-1958) ਤਕ ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਕਬੂਲ ਨੇਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਵਾਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਉਹ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਦੇਵੇਗਾ।

ਚਿਊਕਮਾਟਾ

ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਿਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਾਂਗ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਸੁੰਦਰਤਾ ਖਿੱਚ ਤੋਂ ਕੋਰੀ ਹੈ। ਆਰੋਪਿਤ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ੀਲੀ । ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਖਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਸਾਰਾ ਭੂ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਿਮਟਿਆ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪੱਧਰੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸਾਹ ਘੁੱਟਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 200 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਾਦ ਐਸਾ ਕੋਈ ਪਲ ਆਇਆ ਜਦ ਫਿੱਕਾ ਹਰਾ ਜਿਹਾ ਕਸਬਾ ਕਾਲਮਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਸਬਾ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਸਲੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਖੰਡਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਨਖ਼ਲਿਸਤਾਨ ਵਾਂਗ ਲਗਦਾ ਸੀ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ। ਇੱਥੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵੀ ਕਿਆ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ। 'ਚੂਕੀ ਨੇੜੇ ਮਾਕਟੇਜੂਮਾ ਵਿਚ ਮੌਸਮ ਨਿਰੀਖਣਸ਼ਾਲਾ ਇਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਹਾੜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਘਾਹ ਦੀ ਇਕ ਤਿੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਉੱਗ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦੀ ਬਹੁਲਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਬੇਵੱਸ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਰੀ ਦਿੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਲੋੜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁੱਢੀ ਹੋਈ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਝੁਰੜੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਰੂਹਹੀਣ ਬਾਹਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡੂੰਘਾਈ ਤਕ ਉਤਰ ਸਕਣ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾ ਸਕਣ । ਗਰੀਬਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਜੋ ਲੜਾਈ ਦੇ ਗੁੰਮਨਾਮ ਨਾਇਕ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕੁੜਿੱਕੀਆਂ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਲਗਾਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਰੋਟੀ ਕਮਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਹਾੜ ਹੈ। ਇਸਦੇ 20 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਚਬੂਤਰੇ ਇਸਦੇ ਵੱਡੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਖੋਦੀ ਹੋਈ ਧਾਤੂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਵਚਿੱਤਰ ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪਰਕ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਰੇਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਮਾਰਰਾ ਵਿਚ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਰੂਪੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਸੰਭਵ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੱਚੀ ਧਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ

ਫੀਸਦੀ ਤਾਂਬਾ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਵੇਰੇ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਨਾਲ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਇਸਨੂੰ ਰੇਲ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ 'ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਰਗੜਾਈ ਲਈ ਗਰੈਂਡਰਾਂ ਤੇ ਲਿਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਨੂੰ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਬੱਜਰੀ ਵਿਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਗੰਧਕ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਂਬਾ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਹੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਫੋਰਸਕਲੋਰਾਈਡ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ 'ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ' ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਵੱਡੇ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ 30 ਵੋਲਟ ਕਰੰਟ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਲੂਣੀ ਗੁਣ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਤਾਂਬਾ ਉਸੇ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਦਰਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਘੋਲ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਢਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਪੰਜ-ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਚਾਦਰਾਂ ਗਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਠ ਤੋਂ ਦਸ ਗ੍ਰਾਮ ਸਲਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਭੋਇੰ-ਸਮੱਗਰੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਚਾਦਰਾਂ ਨੂੰ ਭੱਠੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 2000 ਡਿਗਰੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ 12 ਘੰਟੇ ਤਕ ਗਲਾਉਣ ਪਿੱਛੋਂ 350 ਪੌਂਡ ਵਜ਼ਨ ਦੀ ਇੱਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਰਾਤ 45 ਵੈਗਨਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ 20 ਟਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਂਬਾ ਐਂਥਾਫਗਾਸਟਾ ਤਕ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਤਾਂਬਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਸਾਰ ਹੈ। ਇਹੀ ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਦਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੇਵਲ ਆਕਸਾਈਡ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅਰਕ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਚਿੱਲੀ ਐਕਸਪਲੋਰੇਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਇਕ ਨਵਾਂ ਪਲਾਂਟ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਲਫੇਟ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤੋਂ ਤਾਂਬਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਸਕੇਗਾ । ਇਹ ਪਲਾਂਟ ਆਪਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਲਾਂਟ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸਦੀਆਂ 96 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀਆਂ ਦੋ ਚਿਮਨੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਵੇਗਾ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣਾ ਪਲਾਂਟ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਕਸਾਈਡ ਰੂਪੀ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜ਼ਖ਼ੀਰਾ ਹੈ ਜੋ ਨਵੀਂ ਢਲਾਈ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਬਣੇਗਾ ਅਤੇ 1954 ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਆਰੰਭ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਪਲਾਂਟ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ।

ਚਿੱਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਵੀਹ ਫੀਸਦੀ ਤਾਂਬਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਤਾਂਬਾ ਬੇਹੱਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਧਾਰ-ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਗਠਜੋੜ, ਜੋ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ

ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਜੋ ਮੁਕਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਹਨ। ਦਸਰ ਸਮੂਹ ਵਾਲੇ ਖ਼ਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ. ਹੋਵੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਵਾਜਬ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦੇਣ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਆਰੋਪ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਨਿਕਲੇ, ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਲੋਂ ਸਿਖਾਏ ਸਬਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਲਗਾਤਾਰ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਮੌਸਮ ਨਰਕ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਦਾ ਬਲੀ ਲਈ ਹੈ।

 

 

-0-

ਮੀਲੋ-ਮੀਲ ਬੰਜਰ ਧਰਤੀ

ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਪਾਣੀ ਵਾਲੀ ਬੋਤਲ ਗਵਾਚ ਪਈ। ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਦਤਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਤਾਂ ਵੀ ਬਿਨਾਂ, ਕਿਸੇ ਡਰ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਅਸੀਂ ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਕਸਬੇ ਦੀ ਜੂਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਨਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਕਸਬੇ ਦੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਗਤੀ ਬੇਹੱਦ ਤੇਜ਼ ਰਹੀ, ਪਰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਵੀਰਾਨ ਏਂਡੀਜ਼ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਸਾਡੀਆਂ ਗਰਦਨਾਂ 'ਤੇ ਪੈਣ ਲੱਗੀ ਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ ਉੱਪਰ ਲੱਦੇ ਬੇਤਰਤੀਬ ਜਿਹੇ ਭਾਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਲਿਆ ਧਰਿਆ। ਸਾਡਾ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕਾਰਜ ਕਿਸ ਪੜਾਅ ਉੱਪਰ 'ਨਾਇਕਤਵ' ਵਾਲਾ ਸੀ, ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਪਰ ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਿੱਗਰ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ 'ਮੂਰਖ' ਸ਼ਬਦ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਡੂੰਘੇ ਅਰਥ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਸਮੋਈ ਬੈਠਾ ਸੀ ।

ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਘੰਟੇ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਦਲ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦਿਸ਼ਾ- ਖੰਭੇ ਦੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਰੁਕ ਗਏ, ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕੀ ਹੈ? ਇਹ ਬੋਰਡ ਹੀ ਇਕ ਮਾਤਰ ਚੀਜ਼ ਸੀ ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਛਾਂ ਰੂਪੀ ਕੁਝ ਰਾਹਤ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਰੁਕੇ ਰਹੇ । ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਧਰ ਉਧਰ ਹਿੱਲਦੇ ਰਹੇ।

ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦਾ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੀ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਦ ਦੁਪਹਿਰ ਤੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਪਿਆਸ ਤੋਂ ਹਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜੂਹ ਤੇ ਬਣੀ ਚੌਕੀ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ।

ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਤ ਬਿਤਾਈ। ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਅੱਗ ਨੇ ਬਾਹਰ ਦੀ ਠੰਢ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬੜਾ ਸੁਖਦ ਤਾਪਮਾਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵੰਡ ਲਿਆ । ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਨਾਕ ਦਾਅਵਤ ਸੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੀ ਸੀ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਇਕ ਸਿਗਰਟ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਟਰੱਕ ਉੱਥੋਂ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੈ ਗਿਆ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟੋਕੋਪਿਲਾ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵੱਲ

ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਇਲਾਵੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੋਚੀ। ਸੋ, ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਉਸ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸੜਕ 'ਤੇ ਅੱਠ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਧੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੱਕ ਗਏ ਤੇ ਬਕਾਨ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਝਪਕੀ ਲੈਣ ਦੀ ਸੋਚੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਕੰਬਲ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ ਦੇ ਖੰਡੇ ਅਤੇ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਉੱਪਰ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਪੈ ਗਏ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਲਈ ਧੁੱਪ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋ ਗਈ।

ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਬਾਦ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਪਸੀਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਕਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ, ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਫੋਰਡ ਗੱਡੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਵਾਰ ਸਨ, ਕੋਲੋਂ ਲੰਘੀ । ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਏ ਪਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਊਕਾਸ* ਗਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਮਾਗਡੇਲੇਨਾ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਹੜਤਾਲੀ ਕਾਮੇ ਸਨ । ਇਹ ਲੋਕ ਬੇਤਰਤੀਬੀ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਨਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਸ਼ਰਾਬੀ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤਕ ਲੈ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਟੋਲੀ ਮਿਲੀ ਜੋ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨਾਲ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੈਚ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਠੂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੌੜਨ ਵਾਲੇ ਬੂਟਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਸਭ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੰਦ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਨਤੀਜਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਿਹਾ। ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਮੈਚ ਲਈ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਵਜ਼ ਵਿਚ, ਭੋਜਨ, ਰਿਹਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਆਇਕਕ ਤਕ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਗਿਆ।

ਐਤਵਾਰ ਵਿਚ ਅਜੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਬੱਕਰੀ ਦੇ ਮਾਸ ਦੇ ਬਾਰਬੇਕਿਊ ਬਣਾਏ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਸ ਪਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਭੀੜ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਨਾਈਟੇਟ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਪਲਾਂਟ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾਵਾਂਗੇ ।

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਖਾਨ ਕੰਪਨੀਆਂ ਲਈ ਖਣਿਜ ਅਮੀਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਸਤ੍ਹਾ ਨੂੰ ਖੋਦਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਦਾ। ਪ੍ਰਾਪਤ ਖਣਿਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਤਲਾਬਾਂ ਤਕ ਲਿਜਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਧਾਰਣ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ, ਲੂਣ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਇਸ ਕੰਮ ਦੀ ਛੋਟ ਜਰਮਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਪਰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਲਾਂਟਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਹੁਣ ਦੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਮਾਲਕਾਂ ਵਲੋਂ ਹਥਿਆ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਮਿਆਂ ਤੇ ਉਤਪਾਦਨੀ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਖਾਨਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਦੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਨ, ਸੋ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਨਾ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਪਲਾਂਟ

–––––––––––––––––

* ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਚਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੀਤ।

ਵਿਚ ਗਏ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲਾ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਸੀ । ਇਸ ਖਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਹੀ ਇਕ ਛੋਟਾ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਫੱਟਾ ਦਸਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੇਕਟਰ ਸਪੀਕੀ ਸੇਡੇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੈਕਟਰ ਉਰੂਗਵੇ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਾਰ ਰੈਲੀ ਚਾਲਕ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਥੋਂ ਇਕ ਥਾਂ ਰੁਕ ਕੇ ਤੇਲ ਭਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚਾਲਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਟੱਕਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਲੇ ਟਰੱਕਾਂ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੱਕ ਤੇ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਆਇਕਕ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਗਏ । ਅਸੀਂ ਲਸਣ ਘਾਹ ਦੇ ਗਰਮ ਕੰਬਲਾਂ ਵਿਚ ਲਪੇਟੇ ਹੋਏ ਸਾਂ। ਟਰੱਕਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਪੜਾਅ ਤਕ ਪੁਚਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੀ ਆਮਦ ਵੇਲੇ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਸਵੇਰ ਦੇ ਬੁੱਧ ਨੀਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਲਿਫ਼ ਲੈਲਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਇਕ ਜਾਦੂਈ ਕਾਲੀਨ ਵਾਂਗ ਲਗਦਾ ਸੀ । ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਅਕਸ ਜਾਪਦੀਆਂ ਸਨ । ਪਹਿਲੇ ਗੇਅਰ ਨਾਲ ਹੌਲੀ ਹੋਈ ਰਫਤਾਰ ਨੇ ਸਾਡੀ ਉਡਾਨ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਉਤਾਰਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ।

ਆਇਕਕ ਵਿਚ ਇਕ ਵੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਨਾ ਕੋਈ ਹੋਰ। ਸੋ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੇ ਰੁਕਣਾ ਫਜ਼ੂਲ ਸੀ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਐਰੀਕਾ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਟਰੱਕ ਤੋਂ ਹੀ ਪਨਾਹ ਮੰਗਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

 

 

-0-

ਚਿੱਲੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ

ਆਇਕਨ ਅਤੇ ਐਰੀਕਾ ਵਿਚਕਾਰ ਮੀਲਾਂ ਲੰਮਾ ਰਸਤਾ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਚੜ੍ਹਾਈਆਂ ਤੇ ਉਤਰਾਈਆਂ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਜਾੜ ਪਠਾਰਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲੇ ਅਤੇ ਵਾਦੀਆਂ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਪੂਰੇ ਰਸਤੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ ਪਤਲੀ ਧਾਰਾ ਵਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਉੱਗੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਤੇ ਛੋਟੇ ਪੌਦਿਆਂ ਲਈ ਇਸਦਾ ਪਾਣੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ । ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਉਜਾੜ ਮੈਦਾਨ ਭਾਰੀ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਸਾਰੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵਾਂਗ ਰਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਕੁਝ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਉੱਪਰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਕਿ ਰਾਹ ਵਿਚ ਵੈਲਡੀਵੀਆ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਦੇ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 50-60 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੁਰਦੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਲੋਕ ਝਾੜੀਆਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਪਨਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਬਾਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਫੈਲਾਈ ਜਿਹੜੇ ਸਪੇਨੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੈਲਡੀਵੀਆ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉੱਚਤਮ ਧਾੜਵੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮੀਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਜੰਗਾਂ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪਸੀਨੇ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਬਦਲ ਲਿਆ ਸੀ।

ਵੈਲਡੀਵੀਆ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਧਰਤੀਆਂ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਤ੍ਰਿਪਤ ਇੱਛਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਸੀਜ਼ਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰੋਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਨਿਮਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਮੁਹਾਵਰਾ ਘੱਟ ਹੰਕਾਰ ਪਰ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਜੇਕਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਅਰਾਕਾਨੀ ਕਾਊਪੋਲਿਕਨ* ਹੱਥੋਂ ਫਾਹੇ ਵੀ ਲੱਗਣਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਜਾਨਵਰ ਵਾਂਗ ਰੋਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮੁਲੰਕਣ ਕਰਦਿਆਂ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ, ਵੈਲਡੀਵੀਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਮਾਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਨ, ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਮਤ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਇੱਛਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇੰਜ ਹੀ ਉਹ ਇਕ ਲੜਾਕੂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣੇ ਸਨ।

––––––––––––––––––

ਕਾਊਪੋਲਿਕਨ (ਮੌਤ 1558) ਮਾਪੁਚੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਚਿੱਲੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲਾ ਨੇਤਾ।

ਐਰਿਕਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿਆਰਾ ਬੰਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਸਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਲਕ ਪੇਰੂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਮਿਟੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਵੀ ਹੈ। ਸੋ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਮੀਪਤਾ ਤੇ ਸਾਂਝੇ ਅਤੀਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ਜੋ ਕਸਬੇ ਦਾ ਗੋਰਵ ਹੈ 100 ਮੀਟਰ ਸਿੱਧੀ ਪੜ੍ਹੀ ਚਟਾਨ ਹੈ। ਖਜੂਰ ਦੇ ਰੁੱਖ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਵਿਕਦੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਮੇਵੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਰਗੀ ਦਿੱਖ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਹੋਰ ਦੱਖਣੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸਾਡੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸਥਾਪਿਤ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬੁਰਜੂਆ, ਘੁਮੱਕੜਾਂ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਸੌਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਤੜਕੇ ਹੀ ਪੇਰੂ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲ ਚਲ ਪਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਪੈਸੇਫਿਕ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਮੇਤ ਨਹਾ ਕੇ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਅਲਬਰਟੋ ਵਿਚ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੁੱਤੀ ਇਕ ਲਾਲਸਾ ਜਾਗ ਪਈ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ। ਅਸੀਂ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਸਿੱਪੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੁਝ ਨਮਕੀਨ ਅਤੇ ਲਿਜਲਿਜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਾਧੀਆਂ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਈ। ਇਹ ਭੋਜਨ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਕੈਦੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਯੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਲਿਜਲਿਜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਚਿੱਕੜ ਵਰਗੀਆਂ ਘਿਨੌਣੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਭ ਬੇਕਾਰ ਸੀ।

ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਤੋਂ ਖਾਣਾ ਖਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡਦੇ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਗਏ। ਖ਼ੈਰ । ਇਕ ਵੈਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸੀਮਾ ਚੌਕੀ ਤਕ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਕਸਟਮ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਨੇ ਕਦੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਟ ਪੀਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਤੇ ਕੁਝ ਬਿਸਕੁਟ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਟਾਕਨਾ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਵਾਰੀ ਲੱਭ ਦਿੱਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਨੇ ਸਰਹੱਦ ਉੱਪਰ ਸਾਡਾ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੇਰੂ ਵਿਚਲੇ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਫੋਕੀਆਂ ਡੀਗਾਂ ਮਾਰਦਿਆਂ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਆਖਿਆ।

 

 

-0-

ਦੂਰੋਂ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਇਕ ਝਾਕੀ

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਵਰਣਨ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਮੈਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜੋ ਭੜਕੀਲੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਗਿਆਨਕ-ਚੇਤਨਾ ਕਰਕੇ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵਰਣਨ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਦ ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਚਿੱਲੀ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਫੌਰੀ ਰਾਇ ਦੇਵਾਂ । ਮੈਂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਵਾਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸਮੀਖਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਵਾਂਗਾ।

ਸਾਡੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਚਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੀ ਅਜੇ ਆਸ ਹੈ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਦ ਵਿਚ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਥੇ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕਿਤੇ ਬਿਤਹਰ ਹਨ)। ਮੁਫ਼ਤ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਬੇਹੱਦ ਦੁਰਲੱਭ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੋਸਟਰਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦਿਸਦੇ ਹਨ ਕਿ, "ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਸਾਂਭ- ਸੰਭਾਲ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਜ ਸੰਬੰਧੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹੋ ?” ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਲਾਹ ਮੁਫ਼ਤ ਹੈ, ਪਰ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਨਿਗੂਣੀ ਰਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਜਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਦਾ ਆਭਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਬੀਮਾਰ ਜਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਲੈਣ ਲਈ ਇਕ ਦਿਨ ਦੇ ਪੰਜ ਚਿੱਲੀਅਨ 'ਐਸਕੁਡੈਂਸ' ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਖਾਨਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਵਜੋਂ 300 ਤੋਂ 500 ਐਸਕੁਡੋਸ ਪ੍ਰਤਿ ਦਿਨ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਦਵਾਈਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਦੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ਦੇਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਘਟੀਆ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਹਾਲ ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵੈਲਪੋਰੇਸੋ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਸਰਜਰੀ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਗੁਸਲਖਾਨੇ ਬਹੁਤ ਗੰਦੇ ਸਨ, ਸਫਾਈ ਸੰਬੰਧੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਕਮੀ ਸੀ। ਇਹ ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ (ਬਾਦ ਵਿਚ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਕਿ ਟਾਇਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਨੂੰ ਟਾਇਲਟ ਵਿਚ ਨਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਬਣੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੀਵਾਂ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਇਹ ਕਿ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਉਜਰਤ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਬਹੁਤ

ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ (ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਿਹਤਰ ਹੈ)। ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਝੁੰਡ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਝੁੰਡ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਦੰਤਕਥਾਵੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੰਡੀਜ਼ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਭਰਮਾਊ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਾਂਬੇ, ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਗੰਧਕ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਜੀਣਾ ਵਧੇਰੇ ਮਹਿਗਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਲੋਕ, ਲੋੜ ਦੀਆਂ ਸਾਧਾਰਣ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਪਹਾੜੀ ਮੌਸਮ ਦਾ ਵੀ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਚਿਊਕਮਾਟਾ ਦੇ ਇਕ ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਹਿਲਾਉਂਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਮੈਂ ਸਥਾਨਕ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨ ਕੀਤੇ 10,000 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ।

ਰਾਜਸੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬੇਹੱਦ ਭਰਮਾਊ ਹੈ (ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਬਾਨੇਜ਼ ਜਿੱਤੇ ਸਨ) ਇੱਥੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪਦ ਲਈ ਚਾਰ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਲੋਸ ਇਬਾਨੇਜ਼ ਡੇਲ ਕੈਂਪੋ ਦੇ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਸਾਰ ਹਨ। ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਸਿਪਾਹੀ ਜੋ ਪੇਰੋਨ ਵਾਂਗ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਵਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਇਕ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮਕਬੂਲ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮੂਹ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਮੈਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਦੂਸਰੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਪੈਡਰਿਕ ਐਨਰਿਕ ਅਲਫਾਂਸੋਂ ਹੈ। ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੈ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ, ਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਉਹ ਅਮਰੀਕਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੱਤਰਤਾਪੂਰਨ ਵਿਹਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਚਾਪਲੂਸੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਜਿਆਂ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਆਰਟੂਰੋ ਮੈਟੇ ਲੌਰੀਅਨ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਲਸਾਂਦਰੀ ਦਾ ਜਵਾਈ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।"ਇਸ ਸੂਚੀ ਦੇ ਅਖੀਰ 'ਤੇ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਲਵਾਡੋਰ ਅਲਾਂਡੀ" ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੀਆਂ 40,000 ਵੋਟਾਂ ਘਟ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇੰਜ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਬਾਨੇਜ਼ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕੀਵਾਦ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਣਗੇ ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਲਈ

––––––––––––––––

ਅਲਾਂਡੀ 1970 ਤੋਂ 1973 ਤਕ ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੇ ਜਨਰਲ ਪਿਨੋਚਟ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀ ਸੀ ।

ਵਰਤ ਕੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕਰਨਗੇ (ਭਾਵੇਂ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਪੇਰੂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖਣਿਜ-ਭੰਡਾਰ 'ਤੇ ਮਾਲਕੀ ਹੈ ਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਮੇਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਚਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇਗਾ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਵਕਫ਼ੇ ਵਿਚ ਹੀ) ਨਾਲ ਹੀ ਇਬਾਨੇਜ਼ ਰੇਲ ਪਟੜੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਚਿੱਲੀ-ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਚਿੱਲੀ ਇਕ ਐਸਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਖੁਰਾਕ ਮਿਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਭੇਡਾਂ) ਨੂੰ ਸਲਾਮਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਨ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਵੀ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਉਦਯੋਗਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਖਣਿਜ ਲੋਹਾ, ਤਾਂਬਾ, ਕੋਲਾ, ਟੀਨ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਮੈਗਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਵੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਚਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜੋ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਆਪਣੀ ਅਸਹਿਜਤਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ, ਆਪਦਾ ਪਿੱਛਾ ਯੇਂਕੀ ਮਿੱਤਰ ਤੋਂ ਛੁਡਾਉਣਾ । ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਵੱਡੀ ਮੁਹਿੰਮ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਡਾਲਰਾਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਰਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪਏ ਉਹ ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਕੰਗਰੋੜ੍ਹ ਤੋੜ ਦੇਵੇਗਾ।

 

 

-0-

ਟਾਰਟਾ, ਇਕ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ

ਕਸਬੇ ਦੀ ਜੂਹ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਗਏ ਹੋਵਾਂਗੇ ਪਰ ਸਾਡੇ ਪਿੱਠੂ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਭਾਰ ਤੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਗੁਣਾਂ ਭਾਰੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ । ਧੁੱਪ ਸਾਨੂੰ ਬੇਹਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਦਿਨ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਬਾਦ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਠੰਢ ਵੀ ਲੱਗੀ । ਛੇਤੀ ਹੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇਰੀ ਦੇ ਅਸੀਂ ਉਹ ਪਿਰਾਮਿਡ ਪਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਰਾਮਿਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੇਰੂ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਚਿੱਲੀ ਨਾਲ ਜੰਗ* ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਅਤੇ ਲੰਘਦੇ ਜਾਂਦੇ ਟਰੱਕਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਅਜ਼ਮਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਵਧੀਆ ਜਗ੍ਹਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਅਸੀ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਸੜਕ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬੰਜਰ ਪਹਾੜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਵੀਰਾਨੇ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਕੋਈ ਹਰਿਆਲੀ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਧੂੜ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨਾਂ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਂਤ ਸ਼ਹਿਰ ਟਾਕਨਾ ਜਿਸਦੀ ਉਡੀਕ ਅਸੀਂ ਦੂਰੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਇੱਧਰੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਟਰੱਕ ਨੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਖ਼ਲਬਲੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ। ਅਸੀਂ ਜਾਣੇ ਪਛਾਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅੰਗੂਠੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਚਾਲਕ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟਰੱਕ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਵਾਕਫ਼ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ। ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਪੁੱਛਿਆ। ਚਾਲਕ ਨੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਝੁੰਡ ਨਾਲ ਟਰੱਕ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

   ਅਹਿਸਾਨ ਦੇ ਭਾਰ ਥੱਲੇ ਪਾਗਲ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਬਸਤੇ ਸੰਭਾਲਦੇ ਅਸੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਹੀ ਲੱਗੇ ਸਾਂ, ਜਦੋਂ ਚਾਲਕ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਟਾਰਟਾ ਤੱਕ ਪੰਜ ਸੋਲਜ਼ (ਪੇਰੂ ਦੀ ਕਰੰਸੀ) ਲੱਗਣਗੇ। ਪਤਾ ਹੈ ਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ?" ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਖਿਝ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ

––––––––––––––––

ਚਿੱਲੀ ਨੇ 'ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਜੰਗ' ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ 1879-83 ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਮਾਰੂਥਲ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।

ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਲਿਜਾਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ? ਚਾਲਕ ਅਜਿਹਾ ਕਰਾਏ ਲਿਜਾਣ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਕਿ ਟਾਰਟਾ ਤੱਕ ਪੰਜ ਸੋਲਜ਼ ਹੀ ਲੱਗਦੇ ਹਨ.

""ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੀ ਐਸੇ ਹੋਣਗੇ", ਖਿਝੇ ਹੋਏ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸਦੇ ਇਸ ਸਾਧਾਰਣ ਵਾਕ ਦੀ ਸਾਰੀ ਖਿਝ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਲਿਫ਼ਟ ਲੈਣ ਲਈ ਉਡੀਕਣ ਦੀ ਥਾਂ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਲ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਾਂ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਤੁਰਦੇ ਰਹੀਏ, ਜੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਹੋਣ ਦੇਈਏ। ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਾ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਤੁਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਤਾ ਚੱਲ ਗਿਆ ਕਿ ਸਾਡਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੋਈ ਸਿਆਣਪ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹੀ ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕੁਝ । ਇਸੇ ਵਹਿਮ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤੁਰਦੇ ਰਹੇ।

ਛੇਤੀ ਹੀ ਹਨੇਰਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿੱਕਾ-ਮੋਟਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ। ਬਦਤਰ ਹਾਲਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮੇਟ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪਕਾ ਲੈਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਠੰਢ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਸਾਂ, ਉੱਥੇ ਮੌਸਮ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਿਜ਼ਾਜ ਬਦਲ ਲਿਆ। ਸੀ । ਅਸੀਂ ਬੇਯਕੀਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਥੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਇਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਵਿਛਾਏ ਅਤੇ ਸਵੇਰਾ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸੌਣ ਲਈ ਪੈ ਗਏ। ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕੰਬਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਜ ਲਿਆ ਸੀ ।

ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਹੀ ਬੀਤੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਠੰਢ ਨਾਲ ਆਕੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸ਼ਰੀਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਠਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਫਰਿੱਜ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸੋ ਅਸੀਂ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਛੋਟੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਅੱਗ ਬਾਲ ਕੇ ਹੱਥ ਸੇਕੇ ਜਾਣ। ਨਤੀਜਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੈਰਾਨੀ ਤੋਂ ਤਰਸਨਾਕ ਰਿਹਾ। ਅਸੀਂ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਛਟੀਆਂ ਹੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਸਕੇ ਤੇ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਅੱਗ ਹੀ ਜਲਾ ਸਕੇ ਜਿਹੜੀ ਸਭ ਕੁਝ ਗਰਮਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਜਾਨ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਔਖ ਠੰਢ ਤੋਂ ਸੀ। ਇਸ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਚਾਰ ਅੰਗਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਹੋਰ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦੇ ਸਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਅਸੀਂ ਗਰਮ ਹੋਣ ਲਈ ਤੇਜ਼-ਤੇਜ਼ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸਾਹ ਫੁੱਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜੈਕਟ ਥੱਲੇ ਪਸੀਨਾ ਵਹਿੰਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਦ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਠੰਢ ਨਾਲ ਠਰੇ ਪਏ ਸਨ। ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰਿਆ ਨੂੰ ਚਾਕੂ ਵਾਂਗ ਕੱਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੇ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਦ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਘੜੀ ਰਾਤ ਦੇ ਸਾਢੇ ਬਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਇਕ ਆਸਵੰਦ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਜੇ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਹੋਰ ਰਾਤ ਦੇ ਸਾਡੇ

ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਸਨ। ਹੋਰ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲਾਂ ਵਿਚ ਸੌਣ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਬਾਦ ਦੁਬਾਰਾ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਤੁਰ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਰਾਤ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ 'ਤੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਦਿੱਸੀਆਂ। ਇਹ ਕੋਈ ਐਸੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ। ਸਵਾਰੀ ਮਿਲਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਬਹੁਤ ਬੁਰੇ ਸਨ। ਪਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸੜਕ 'ਤੇ ਤਾਂ ਕੁਝ ਚਾਨਣ ਹੋਇਆ ਹੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਟਰੱਕ ਸਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਝੇ ਹੋਏ ਛੱਡ ਕੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਬੰਜਰ ਧਰਤੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਿੱਥੇ ਨਾ ਕੋਈ ਦਰਖ਼ਤ ਸੀ ਨਾ ਕੋਈ ਘਰ । ਇਕ ਭੁਲੇਖੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਰਕਰਾਰ ਸੀ। ਹਰ ਪਲ ਪਹਿਲੇ ਪਲ ਤੋਂ ਧੀਮਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿੰਟ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਵਟ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਦੂਰੋਂ ਆਉਂਦੀ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਭੌਂਕਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਆਸ ਜਗਾਈ। ਪਰ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਵੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਤੁਰ ਗਏ।

ਸਵੇਰੇ ਛੇ ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਦੋ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਜੋ ਤੜਕੇ ਦੀ ਭੂਰੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਸਪਸ਼ਟ ਨਜ਼ਰ ਆਈਆਂ। ਆਖਰੀ ਕੁਝ ਮੀਟਰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰ ਵਿਚ ਤੈਅ ਕਰ ਲਏ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਕੋਈ ਭਾਰ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਐਸੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਭਾਵ ਨਾਲ ਕਦੇ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਪਨੀਰ ਖਾਧਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵੇਚਿਆ। ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਅਜਿਹੀ ਮੇਟ ਪੀਤੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਾਂ । ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰੀ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਰੋਅਬ ਪਾਇਆ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਗੱਲ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਤੋਂ ਆਏ ਸਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਪੇਰੋਨ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਏਵੀਟਾ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਦੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਵੀ ਅਮੀਰਾਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਾਂਗ ਗੁਲਾਮੀ ਵਾਲਾ ਵਿਹਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਤਰਜ਼ੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਸਨ । ਰਾਤ ਦੀ ਠੰਢਕ ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੀ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਵਾਲੀ ਕਲਪਨਾ ਨੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਦੇ ਮਨਮੋਹਕ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੋਲਾਂ* ਦੀ ਸੰਕੋਚੀ ਦਿਆਲੂਤਾ ਨੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸੁੱਕੇ ਦਰਿਆ ਦੀ ਰੇਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਿਸਤਰ ਬਣਾਇਆ, ਉਸ ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ ਕੰਬਲ ਵਿਛਾਏ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਲੋਸਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੁੱਤੇ।

12 ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚੱਲ ਪਏ। ਅਸੀਂ ਖੁਸ਼ ਸਾਂ, ਪਿਛਲੀ ਰਾਤ ਦੀਆਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਭੁਲਾ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਬੁੱਢੇ ਵਿਜ਼ਕਾਜਾਦੀ ਸਲਾਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਵੱਲ

––––––––––––––––

* ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀ ਇੰਡੀਅਨ

** ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਲੇਖਕ ਜੋਸ ਹਰਨਾਂਡੇਜ਼ ਦੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿਕ ਕਵਿਤਾ 'ਮਾਰਟਿਨ ਫਿਏਰੋ' ਦਾ ਇਕ ਪਾਤਰ।

ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਸੜਕ ਦੂਰ ਤੱਕ ਲੰਮੀ ਦਿਸਦੀ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਹੀ ਰੁਕ-ਰੁਕ ਕੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ। ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਰੁਕੇ। ਇੰਜ ਦੂਰ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਟਰੱਕ ਵੱਲ ਵੀ ਆਸਵੰਦੀ ਨਾਲ ਝਾਕਦੇ ਸਾਂ। ਇਕ ਟਰੱਕ ਦੂਰੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਉੱਪਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇਕ ਭੀੜ ਸਵਾਰ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਉੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲਾ ਧੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਟਰੱਕ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਟਾਕਨਾ ਦਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਹਿਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਟਰੱਕ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਸ ਸੱਦੇ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਈ। ਟਰੱਕ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਆਮਾਰਾ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਜਿਗਿਆਸਾ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਜੁਟਾ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਸੀ । ਟਰੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਇਕ ਬੰਜਰ ਪਹਾੜੀ ਟਿੱਲੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਹੀ ਦਿਸਦੀਆਂ ਸਨ। ਤਦ, ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਟਰੱਕ ਦੀ ਗੜਗੜਾਹਟ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਹੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਪਠਾਰ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਆ ਗਏ ਸਾਂ । ਅਸੀਂ ਏਸਟਾਕ ਨਾਂ ਦੇ ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਲਾਜਵਾਬ ਸੀ। ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇ ਭੋਇ ਦ੍ਰਿਸ਼ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਦਿਸਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਆਸਾਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਤੇ ਭਰਮਾਊ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਆਸ-ਪਾਸ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵੁਕ ਹੁੰਗਾਰੇ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੇ ਮਹਾਨ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਸਾਂ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਲਤਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਲੋਕ ਸਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਇਹ ਦੇਖਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਕਾ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਬਣਾਏ ਸਿੰਚਾਈ ਚੈਨਲ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਵਹਿ ਕੇ ਵਾਦੀ ਤਕ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਛੋਟੇ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਵਲ ਖਾਂਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਹਿ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਸਨ। ਪਹਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹੀ ਨੀਵੇਂ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕ ਗਈਆਂ। ਕੁਝ ਕੁ ਨਿੱਤਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਪੈ ਰਹੀ ਬਰਫ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਹਾਰ ਸਕਦੇ ਸਾਂ। ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਬਰਫ਼ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਫੇਦ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੌੜੀਦਾਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਪੂਰਵਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪਸਾਰ ਦੇਖੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ :ਓਕਾ, ਕਿਊਸ਼ਿਵਾ, ਰੋਕੋਟ, ਮੌਕਾ ਆਦਿ। ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਵੀ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੈਸੀ ਹੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੈਸੀ ਟਰੱਕ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ

ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਭੂਰੀ ਤੇ ਊਨੀ ਪੋਂਚਾ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਭੀੜੀ ਖੁੱਚਾਂ ਤਕ ਲੰਮੀ ਪਜਾਮੀ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਰੱਸੀ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਰ ਦੇ ਟਾਇਰਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਚੱਪਲਾਂ ਪਹਿਨੀਆਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੇਂਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਟਾਰਟਾ ਦੀ ਵਾਦੀ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਆਇਮਾਰਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਚੋਟੀ ਜਾਂ ਮਿਲਾਪ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਨਾਂ 'ਵੀ' (V) ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿਆ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਕ ਯਾਤਰਾ ਵਾਂਗ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕਾਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਗਿਰਜਾ-ਘਰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਪਰ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਇਹ ਯੂਰਪੀਨ ਕਲਾ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸੰਗਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਕਸਬੇ ਦੀਆਂ ਭੀੜੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਥਾਨਕ ਪੱਥਰ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਉੱਘੜ-ਦੁੱਘੜੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤਕ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਲੱਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ.... । ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਸਬੇ ਦਾ ਹਰ ਰਵਾਇਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹਰ ਸਾਹ ਨਾਲ ਸਪੇਨੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਜੀ ਰਹੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਉਸ ਨਸਲੀ ਗੌਰਵ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਸਨ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੱਕੀ ਫੌਜ ਦੇ ਗਠਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਲੋਕ ਹਾਰੀ ਹੋਈ ਨਸਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਣੀ ਦੱਬੂ ਜਿਹੀ ਹੈ, ਡਰੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਇਕਦਮ ਬੇਲਾਗ । ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਆਦਤ ਵਾਂਗ ਜੀ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਸਾਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਥਾਣੇ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਉਦੋਂ ਤਕ ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਜਦ ਤਕ ਤੜਕੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਨਹੀਂ ਵੱਜ ਗਏ। ਇਕ ਸਵਾਰੀ-ਟਰੱਕ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਪੂਨੋ ਲਈ ਨਿਕਲ ਪਏ। ਇਸ ਮੁਫ਼ਤ ਸਵਾਰੀ ਲਈ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।

 

 

-0-

ਪਾਚਾਮਾਮਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ

ਪੇਰੂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕੰਬਲਾਂ ਨੇ ਤੜਕੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਈ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਆ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਪਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਟਰੱਕ ਇਲਾਵ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਉਦਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਭਿਆਨਕ ਸਰਦੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਰਾਤ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਹੂਲਤ ਵਜੋਂ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕੁਝ ਤਖ਼ਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਭੈੜੀ ਬਦਬੂ ਅਤੇ ਪਿੱਸੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਝੁੰਡ ਤੋਂ ਅੱਡ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਝੁੰਡ ਕੋਲੋਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਲੀ ਤੇਜ਼ ਪਰ ਨਿੱਘੀ ਦੁਰਗੰਧ ਆ ਰਹੀ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਟਰੱਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਫੜੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਸੁਖੈਨਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ । ਅਸੀਂ ਬਦਬੂ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਸਾਂ ਤੇ ਪਿੱਸੂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਉੱਛਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜਿਸਮ ਜੰਮ ਗਏ। ਟਰੱਕ ਨੇ ਚੜ੍ਹਾਈ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਹਰ ਪਲ ਨਾਲ ਸਰਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤਾ ਕੰਬਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਟਰੱਕ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਬਦਲਣਾ ਵੀ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਸਵੇਰਾ ਹੁੰਦੇ-ਹੁੰਦੇ ਟਰੱਕ ਦੇ ਕਾਰਬੋਰੇਟਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨੁਕਸ ਪੈ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਟਰੱਕ ਨੂੰ ਰੁਕਣਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਸੜਕ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੀ ਸਾਂ ਜਿੱਥੇ ਉਚਾਈ 5,000 ਮੀਟਰ ਸੀ। ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਉਦੈ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਹਲਕੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਸਰੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਕਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਅਜੇ ਦੁਮੇਲਾਂ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦਦਾਇਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤੇ ਕਲਪਨਾਸ਼ੀਲ ਸਾਂ ਕਿ ਜਲਦੀ ਹੀ ਧੁੱਪ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ ਆਵੇਗਾ।

ਸੜਕ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਉੱਗ ਰਹੀਆਂ ਅਰਧ-ਗੋਲਾਕਾਰ ਖੁੰਬਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਇਕ ਮਾਤਰ ਹਰਿਆਲੀ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਲਿੱਸੀ ਜਿਹੀ ਅੱਗ ਜਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਬਰਫ਼ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਜੋਗੀ ਗਰਮੀ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕੀ। ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਪੀਣ ਲਈ ਕੋਟੀ ਚੀਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖਣਾ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਓਨਾ ਹੀ ਅਚੰਭੇ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿੰਨੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਸੀ ।

ਇਕ ਪਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੀਤਿਆ।

ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਨੇ ਟੁੱਟੀ-ਛੋਟੀ ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਥੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਕੀਮਤੀ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤ ਉੱਪਰ ਪਾਣੀ ਕਿਉਂ ਡੋਲ੍ਹ ਰਹੇ ਹਾਂ ? ਟਰੱਕ ਨੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੋ ਸਭ ਨੂੰ ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਰਫ਼ ਵਿਚ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ । ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰਫ਼ 'ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਦੇਖਣਾ ਬਹੁਤ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਦ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਲੀਆਂ ਘੋਰ ਠੰਢ ਵਿਚ ਜੰਮ ਗਈਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਉਨੀਂ ਜੁਰਾਬਾਂ ਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਹਿਨੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਬਰਫ਼ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰ ਲਾਮੇ ਵਾਂਗ ਦੁੜਕੀ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਵੇਂ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਟਰੱਕ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਦੱਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉੱਥੇ ਅਣਘੜ੍ਹਤ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੱਥਰਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਅਜੀਬ ਪਿਰਾਮਿਡ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਮੁਕਟ ਵਾਂਗ ਕਰਾਸ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਟਰੱਕ ਇਸ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਿਆ ਲਗਭਗ ਹਰ ਕੋਈ ਓਧਰ ਦੇਖ ਕੇ ਥੁੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਪਾਸੇ ਘੁਮਾ ਲਏ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਰਸਮ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਪਰ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਲਈ ਅਨੰਤ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਹੁਣ ਸੂਰਜ ਤਪ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਉਤਰਾਈ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਆ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸ ਨਦੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਬਾਦ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਖਾਸੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਥੱਲੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢਕੀਆਂ ਸਿਖਰਾਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਅਲਪਾਕਾ* ਦੇ ਝੁੰਡ ਆਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੈਰਾਨੀ ਦੇ ਦੇਖਦੇ, ਜਦੋਂ ਟਰੈਕ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਝ ਅਸਭਿਅਕ ਵਿਕੂਨਾ ਦੌੜ ਕੇ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਗਏ ਸਨ।

ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਰੁਕਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਇੰਡੀਅਨ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਟੱਕਰਿਆ। ਮੁੰਡਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਬੋਲ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ 'ਪੇਰੋਨ ਦੀ ਧਰਤੀ' ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਕਲਪਨਾਸ਼ੀਲਤਾ ਜਾਗਰਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਸੀ। ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੈਰ ਸਾਧਾਰਣ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮੁਤਾਬਕ ਘੜ੍ਹ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ। ਕਾਪੋ ਦੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮੁਤਾਬਕ ਸੁਣਾਈਏ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਖਿਆਨ ਕਰੀਏ। ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਕਾਪੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿਚ

––––––––––––––––––––––

ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰ

ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਕਾਪੀ ਭੇਜਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲੁਕੋਈ ਇਕ ਭੁੱਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ ਸਾਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ। ਅਸੀਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਆਪੋ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਛੱਲੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਅਸਮਾਨ 'ਤੇ ਸੰਘਣੇ ਭੂਰੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਸੀਂ ਇਕ ਵਚਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰੇ । ਇੱਥੇ ਭੋਂ- ਖੋਰ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਗੋਲ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰੂ ਯੁਗ ਦੇ ਕਿਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਟਿਕਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਲਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਨਾਲੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ । ਇਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਦਿਓ ਦੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਮੇਜ਼ਬਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਹ ਸਭ ਦੇਖਦਿਆਂ ਇਸੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਕਈ ਮਿੱਥਕ-ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਚੇਤਾ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਹਲਕੀ-ਹਲਕੀ ਬੂੰਦਾਬਾਂਦੀ ਜਿਸਨੇ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਚਾਲਕ ਨੇ 'ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਡਾਕਟਰਾਂ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਅੱਗੇ ਕੈਬਿਨ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਵਧੇਰੇ ਆਰਾਮ ਸੀ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਅਸੀਂ 'ਪੂਨੋ' ਦੇ ਇਕ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਿੱਤਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ 'ਅਮਰੀਕਨ ਪਾਪੂਲਰ ਰੈਵੇਲਿਊਸ਼ਨਰੀ ਐਲਾਇੰਸ' ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਸਾਫ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਸ਼ੁੱਧ ਦੇਸੀ ਨਸਲ ਵਾਲਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਕਿ ਉਹ ਇਕ 'ਐਪਰਿਸਟਾ' ਸੀ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਸਦੇ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਾ ਵੀ ਹੋਣ ਉਸ ਕੋਲ ਰੈੱਡ ਇੰਡੀਅਨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਬਜਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਡੀਅਨ ਨਸਲ ਦਾ ਕਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਇਮਾਰਾ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਾਂ ਦੀਆਂ ਕਦੇ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਨਾਲ ਤੁਆਰਫ਼ ਕਰਾਇਆ। ਇਹ ਬਹਿਸਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਕੌਮਾਂ' ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਜ਼ਦਿਲ 'ਲਾਰਿਨੋਸ'* ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਦੇਖੇ ਉਸ ਕਰਮਕਾਂਡ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ। ਪਹਾੜ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇੰਡੀਅਨ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਪਾਚਾਮਾਮਾ ਯਾਨੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਉਹ ਇਕ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਪਿਰਾਮਿਡ ਵਾਂਗ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਸਪੇਨੀ ਲੋਕ ਇਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ

––––––––––––––––––

* ਸਪੈਨਿਸ਼ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸਪੇਨੀ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਅਪਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੌਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੁਝ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਸੋ ਸਪੇਨੀ ਪਾਦਰੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਹਰ ਢੇਰ ਉੱਪਰ ਇਕ ਕਰਾਸ ਲਗਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਚਾਰ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਰਸੀਲਾਸੋ ਡੀ ਲਾ ਵੇਗਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ (ਗਾਰਸੀਲਾਸੋ ਨੂੰ ਇਕਾ ਗਾਰਸੀਲਾਸੋ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਇਕ ਇਕਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਤੇ ਇਕ ਹਮਲਾਵਰ ਦੇ ਸੰਗਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ ਜੇਤੂਆਂ ਦਾ ਇਕ ਲੇਖਕ ਸੀ) ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਚਬਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕੋਕਾ ਪੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਾਚਾਮਾਮਾ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਜਾਤ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿਦਰੋਹੀ ਰਹੀ ਆਇਮਾਰਾ ਨਸਲ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਦਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਇਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਗਵਾਚ ਜਾਂਦੀ । ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਨਸਲ ਆਧੁਨਿਕ ਸਭਿਅਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਫੈਲਾਏ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦਾ ਸਾਥ 'ਮੈਸਟੀਜੋਆਂ* ਨੇ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਹੜੇ ਦੋ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲਟਕੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸਥਾਨਕ ਆਇਮਾਰਾ ਤੋਂ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋ ਸਕਣਗੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਲਾਭਕਾਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਣਗੇ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੂਲ ਢਾਚੇ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ 'ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਹੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ (ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੇਵਲ ਗੋਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦੀ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੈ) । ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਤੇ ਘਟੀਆਪਨ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਤੱਥ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਉਹ ਆਪਸ ਵਿਚ ਝਗੜਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਗੋਰੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਖ਼ੁਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਛੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਨੌਕਰੀਆਂ 'ਤੇ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਆਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਨਾੜਾਂ ਵਿਚ ਦੌੜਦੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਖੂਨ ਦੇ ਕੁਝ ਤੁਪਕਿਆਂ ਦੇ ਜਾਦੂਈ ਅਸਰ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦੀ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਇਹ ਆਸ ਨਹੀਂ ਮਰਨ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਟੀਚਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲੈਣਗੇ । ਉਸ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਕੱਸੀ ਹੋਈ ਮੁੱਠੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾ

–––––––––––––––––––

ਮੈਸਟੀਜ਼ : ਯੂਰਪ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਨਸਲ ਦੇ ਲੋਕ

ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੇ ਮੁਕੱਦਰ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ । ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਠੋਸਣ ਦੀ ਪਰਿਕਲਪਨਿਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਪੱਕੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ ਬੰਦਾ ਉਸ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਉਤਪਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਪੱਖ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ ਖੂਨ ਦੇ ਕਤਰੇ ਦੇ ਜਾਦੂਈ ਅਸਰ ਹੇਠ ਨਹੀਂ ? ਚਾਹੇ ਉਹ ਵੀ ਦੋਗਲੀ ਨਸਲ ਦੀ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਗੂ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਪੇਨੀ ਮਾਲਕ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ।

ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰੀਬਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਚੁੱਪ ਹੋਇਆ। ਸੜਕ ਦੇ ਮੁੜਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਦਰਿਆ 'ਤੇ ਬਣੇ ਪੁਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਨਾਲ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਸੀ । ਇਲਾਵ ਦੂਸਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਸੀ।

 

 

-0-

ਸੂਰਜ ਦੀ ਝੀਲ

ਪਾਵਨ ਝੀਲ ਆਪਣੇ ਜਲੌਅ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਜਿਹੜਾ ਪੂਨੋ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹੈ, ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ। ਨੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਸ਼ਾਂਤ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇੰਧਰ- ਉੱਧਰ ਖਿੱਲਰੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਬੇੜੀਆਂ ਝੀਲ ਦੇ ਦਾਖ਼ਲੇ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਹਵਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡੀ ਤੇ ਸਾਹ ਘੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਸੀ । ਬੋਝਲ ਅਸਮਾਨ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੀ ਦਿਮਾਗੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਪੂਨੋ ਤੱਕ ਸਿੱਧੇ ਬਿਨਾਂ ਇਲਾਵ ਵਿਚ ਰੁਕੇ ਆਏ ਸਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਤੇ ਅਸਥਾਈ ਟਿਕਾਣੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਬੈਰਕ ਵਿਚ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਪਰ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾ ਛੁਡਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕ ਵਿਚ ਸੀ। ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਸੀਮਾ ਦੀ ਚੌਕੀ ਹੈ ਤੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਇੱਥੇ ਰਾਤ ਠਹਿਰਣ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਝੀਲ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਾਂ, ਸੋ ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ ਪੱਤਣ ਵੱਲ ਗਏ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਬੇੜੀ ਸਾਨੂੰ ਬਿਠਾ ਲਵੇ ਤੇ ਇਸ ਝੀਲ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕੀਏ । ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਸਾਰੇ ਮਛੇਰੇ ਆਇਮਾਰਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਪੰਜ ਸੋਲੋ ਦੀ ਨਿਗੂਣੀ ਰਕਮ ਬਦਲੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜੇ ਹੋਏ ਗਾਈਡ ਸਣੇ ਦੋਵਾਂ ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਝੀਲ ਵਿਚ ਨਹਾਉਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਪੋਟਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ (ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੁੱਤੀ ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਉਤਾਰਨ ਤੇ ਫਿਰ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਬੜਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕੀਤਾ)

ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਦੂਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਝੀਲ ਦੀ ਸਤਹ ਉੱਪਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਛੋਟੇ- ਛੋਟੇ ਭੂਰੇ ਟਿਮਕਣੇ ਟਾਪੂਆਂ ਵਿਚ ਵਟਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਡੇ ਗਾਈਡ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮਛੇਰਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਦੇ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ, ਜਿਹੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤਰਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਹੇ ਸਨ, ਪੁਰਾਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖਾਂਦੇ-ਪੀਂਦੇ ਸਨ, 500 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜ ਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖ ਰਹੇ ਸਨ।

ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਆਏ ਤੇ ਇਕ ਕਿਸ਼ਤੀ ਕੋਲ ਗਏ, ਜੋ ਪੂਨੇ ਤੋਂ ਬੋਲੀਵੀਆ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲਦੀ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਮੇਟ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਜੋ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੀ । ਪਰ ਬੋਲੀਵੀਆ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਮਾਤਰ ਹੀ ਮੇਟ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਝ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਅੱਧ ਸੇਰ ਮੇਟ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਅਸੀਂ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕੀਤਾ। ਜੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਬਣੀ ਏਥੇ ਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਸਾਜ-ਸਜਾਵਟ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਧਾਰਣ ਗਰੀਬੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ ਸੀ।

ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਸਾਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਾਗਰਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਇਕ ਦੋਸਤਾਨਾ ਵਿਹਾਰ ਵਾਲੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨੇ ਸਾਡੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਵਾਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕੋ ਬਿਸਤਰਾ ਸੀ ਪਰ ਤਸੱਲੀ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਬਿਸਤਰਾ ਨਿੱਘਾ ਤੇ ਆਰਾਮਦੇਹ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੈਥੇਡਰਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰੇ ਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਨੂੰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਪੂਨੇ ਦੇ ਹੀ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਇਕ ਸਾਬਕਾ ਕੋਹੜ ਮਾਹਿਰ ਡਾ. ਹਰਮੋਸਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੁਆਰਫ਼ੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

 

 

-0-

ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਧੁੰਨੀ ਵੱਲ

ਟਰੱਕ ਚਾਲਕ ਵਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਜੁਲਿਆਕਾ ਛੱਡਣ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ ਵਧੇਰੇ ਲੰਮਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਟਰੱਕ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਪੂਨੋ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਰੱਖਿਅਕ ਦੀ ਸਲਾਹ ਮੁਤਾਬਕ ਅਸੀਂ ਪੁਲਿਸ ਬਾਣੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾ ਰੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਭਰਪੂਰਤਾ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦਾਰੂ ਪੀਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਬੀਅਰ ਮੰਗਾਈ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਭ ਨੇ ਇੱਕੋ ਝਟਕੇ ਵਿਚ ਬੀਅਰ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ ਜਦ ਕਿ ਮੇਰੀ ਬੋਤਲ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਭਰੀ ਪਈ ਸੀ।

"ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਮਿੱਤਰ ? ਕੀ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦਾ ?”

"ਨਹੀਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ! ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਏਦਾਂ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦੇ। ਬੁਰਾ ਨਾ ਮੰਨੀ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਖਾਂਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਪੀਂਦੇ ਹਾਂ।”

ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਤਿੱਖੀ ਧੁਨੀ ਉਚਾਰੀ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਉਪਨਾਮਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਸਮੇਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, “ਪਰ ਚੀ ਈ ਈ ... ਤੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ।” ਉਸਨੇ ਤਾੜੀ ਵਜਾ ਕੇ ਪਨੀਰ ਸੈਂਡਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਇੰਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਾਂ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਆਨੰਦਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਨਾਇਕਤਵੀ ਕਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਉਸਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਬਾਰੇ ਸ਼ੇਖੀਆਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗਾ। ਇਹ ਸਾਬਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਖਿੱਚੀ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਦੇਖੋ ਚੀ ! ਵੀਹ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਸਿਗਰਟ ਲੈ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਹ ! ਜੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਹੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿਗਰਟ ਨਾ ਜਲਾ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਸੋਲ ਦੇਵਾਂਗਾ।” ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਏਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹਿੱਲਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ।” ਚੱਲ ਵੀ ਚੀ, ਚੱਲ ਸੌ ਲੈ ਲਵੀਂ।" ਅਲਬਰਟੋ ਫੇਰ ਵੀ ਅਹਿੱਲ ਰਿਹਾ।

ਜਦ ਉਸਦੀ ਬੋਲੀ 200 ਸੋਲਜ਼ ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਤਾਂ ਅਲਬਰਟੋ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਝਪਕਣ ਲੱਗੀਆਂ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਵੈ-ਸੰਜਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਸਾਰਜੇਂਟ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੋਪੀ ਲਾਹੀ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਦੇਖਦਿਆਂ ਟੋਪੀ ਉਛਾਲੀ ਤੇ ਟੋਪੀ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਟੋਪੀ ਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬੁਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਰਾਬਖਾਨੇ ਦਾ ਮਾਲਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਥਾਣੇ ਵਿਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਹਵਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਕੁਝ ਹੀ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਉੱਥੇ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਸਾਰਜੇਂਟ ਨੂੰ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਘੜੀਸ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ । ਜਦ ਉਹ ਵਾਪਸ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਏ ਤਾਂ ਸਾਰਜੇਂਟ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਯਾਤਰੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਲੰਮਾ ਨਿੰਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਮੂੰਹ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ। 'ਸੁਣ ਓਇ! ਅਰਜਨਟੀਨੀ' ਜੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪਟਾਕਾ ਹੈਗਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਦੇ ਦੇਹ। ਜੈਸਾ ਪਟਾਕਾ ਤੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਚਲਾਇਆ ਹੈ।” ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਫੌਰਨ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲਈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਪਰ ਅਜੀਬ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦੇ ਭਾਵ ਲੈ ਆਂਦੇ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਆਚ ਗਏ ਸਨ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪਟਾਕੇ ਨਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਫੇਰ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰਾਬਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਸਲਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕੰਧ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਿਆ। ਇਕ ਔਰਤ ਕੰਧ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਕੇ ਖੜੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਖਿਸਕਾ ਕੇ ਗੋਲੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੱਕ-ਵਿਰੋਧ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਗਿਣਤੀ-ਮਿਣਤੀ ਤੋਂ ਬਾਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਰੱਖੇ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਤਲਖ਼ੀ ਅਲਬਰਟੋ ਬਾਰੇ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ। "ਇਹ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ”, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਅਨਾਦਰਪੂਰਨ ਕਿਹਾ ਜੋ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਦੌੜ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਜਣਾ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਬੀਅਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਦੂਸਰਾ ਡਿੱਗ ਪਏ ਸੈਂਡਵਿਚਾਂ ਬਾਰੇ।

ਸਾਨੂੰ ਸਵਾਰੀ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਟਰੱਕ ਲੱਭ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਲੀਮਾ ਤੋਂ ਦੋ ਨੌਜਵਾਨ ਆ ਰਹੇ ਸਨ । ਸਾਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਇਹੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਟਿੱਚਰਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਅਸੀਮ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਅਕਾਊ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਗੋਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਕਰੀਏ। ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਣ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸੁੰਨੇ ਜਿਹੇ ਉੱਤਰ ਹੀ ਦਿੱਤੇ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਲੀਮਾ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਮੁੰਡੇ ਕਾਫ਼ੀ ਠੀਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੇਵਲ ਉਨਾਂ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਫ਼ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੋਕਾ-ਪੱਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਚਬਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਡੇ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਮਸ਼ਕੂਕ ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਨਾਚ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪਿਛਲੀ ਰਾਤ ਅਸੀਂ ਆਯਾਵਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਾਂ। ਉੱਥੇ ਸਾਡੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਰੁਕਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਨਾਗਰਿਕ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਚੁੱਕਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਸਾਡੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਿਹੇ ਇਨਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, "ਦੋ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਬੇਅਰਾਮੀ ਨਾਲ ਸੌਣਾ ਪਵੇ, ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸੇ

ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਨਿੱਘੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਸਕੇ । ਫੜ੍ਹ ਮਾਰ ਕੇ ਚਬਾਈਆਂ ਕੋਕਾ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸਾਥੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਲਟੀਆਂ, ਢਿੱਡ ਦਰਦ, ਸਿਰ ਪੀੜ ਅਤੇ ਮਦਹੋਸ਼ੀ ਦੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਗੋਤੇ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।

ਉਸੇ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਹੀ ਸਿਕੁਆਨੀ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਭੁੱਖ, ਠੰਢ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਦੇ ਭੰਨੇ ਹੋਏ ਬਾਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਿਹੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਰਾਤ ਨਾਗਰਿਕ ਰੱਖਿਆ ਚੌਕੀ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਬਹੁਤ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਆ। ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਮੰਦਭਾਗਾ ਜਿਹਾ ਦਰਿਆ ਸਿਕੁਆਨੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤਾਂ ਲੰਘਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ, ਜੋ ਚਿੱਕੜ ਦਾ ਇਕ ਦਰਿਆ ਹੈ।

ਸਿਕੁਆਨੀ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਹੋਏ। ਇਹ ਰੰਗ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ, ਇਕਸੁਰੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਤੇ ਭੀੜ ਦੇ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਜਾਂਚ ਲਈ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ।

ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸੰਘਣੀ ਭੀੜ ਵਿਚ ਵਲਿਆ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤ ਜਲੂਸ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਈ ਇਕ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਾਦਰੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਿੱਛੇ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਤੇ ਪਤਵੰਤੇ ਦਿਸਦੇ ਲੋਕ ਇਕ ਤਾਬੂਤ ਚੁੱਕੀ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਜਨਾਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਜਲੂਸ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤਰਤੀਬ ਜਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਲੂਸ ਇਕ ਥਾਂ ਅਚਾਨਕ ਰੁਕਿਆ ਤੇ ਕਾਲ਼ੇ-ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਅਚਾਨਕ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਛੱਜੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, "ਇਹ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮਹਾਨ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਰ... ਵਗੈਰਾ।" ਉਸਦੀ ਇਸ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਬੜਬੜਾਹਟ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਹ ਜਲੂਸ ਅੱਗੇ ਇਕ ਹੋਰ ਭਵਨ-ਸਮੂਹ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਬੰਦਾ ਛੱਜੇ ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। "ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਉਸਦੀ ਬੇਦਾਗ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਸੱਚਾਈ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ.... ਵਗੈਰਾ-ਵਗੈਰਾ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਬੁੱਢਾ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ ਆਪਣੇ ਆਖ਼ਰੀ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ ਲਈ ਤੁਰ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਹੜੇ ਹਰ ਮੋੜ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਹਾਅ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦਾ ਬੋਝ ਘਟਾ ਰਹੇ ਸਨ ।

ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਦਿਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਤੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਪਹੁੰਚੇ ਕੁਜ਼ਕੋ।

 

 

-0-

ਧੁੰਨੀ

ਕੁਜ਼ਕੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਉਭਾਰ। ਇਸਦੀਆਂ ਅਛੂਤੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਹੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਧੂੜ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਢਕੀਆਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਲੱਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਿੱਕੜ ਭਰੀ ਝੀਲ ਦੇ ਤਲ ਦੀ ਮੈਲ ਨੂੰ ਬੇਅਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ। ਇੱਥੇ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਕੁਜ਼ਕੋ ਹਨ, ਜਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਰਸਤੇ ਹਨ। ਜਦ ਮਾਮਾ ਓਕਲੋ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿੱਲ ਸੁੱਟਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਯਤਨ ਦੇ ਡੁੱਬ ਗਿਆ । ਤਦ ਪਹਿਲੇ ਇੰਕਾ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਵੀਰਾਕੋਂਚਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚੁਣੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼ੀ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜੇਤੂਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆ ਗਏ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਫੈਲਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਦਿਸਹੱਦਿਆਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘਿਰੇ ਧੁੰਦਲੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦੇਖਿਆ। ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਹਾਨਤਿਨਸਿਓ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਕੇਂਦਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਧੁੰਨੀ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਜ਼ਕੋ* ਵਾਂਗ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਬੰਦ ਕੀਤਾ।

ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਾਕਸਾਹਮਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ 'ਤੇ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਕੁਜ਼ਕੋ ਦਾ ਇਹ ਅਫੋਸਨਾਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਜਾਹਿਲ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮ ਸਪੇਨੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਵਲੋਂ ਤਬਾਹ ਕੀਤੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ, ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਕੁਜ਼ਕੋ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਲੜਾਕੂ ਬਣਨ ਲਈ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਕਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੱਦਦਾ ਹੈ।

–––––––––––––––––––

ਮਾਮਾ ਓਕਲੋ ਮਾਨਕੋ ਕਾਪਾਕ ਦੀ ਭੈਣ/ਪਤਨੀ ਸੀ ਜੋ ਇਕ ਦੰਤ ਕਥਾ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਟਿਟੀਕਾਨਾ ਝੀਲ ਦੇ ਕੋਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤੇ ਪਲੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਤੇ ਨਾਰੀਤਵ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੀਰਾਕੋਂਚਾ ਇਕਾਵਾਂ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਸੀ। ਚਾਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ। ਤਾਹਾਨਾਤਿਨਸਿਓ ਇਕਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਕੇਂਦਰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਸੀ।

ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਇਕ ਹੋਰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦਿਖਾਈ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦੀ ਛੱਤ ਰੰਗੀਨ ਟਾਈਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਾਧਾਰਣ ਸਾਦਗੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਬਾਰਾਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕੁਪੋਲਾ ਚਰਚ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਭੀੜੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਵਿਚ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਦੋਸੀ ਲੋਕ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਜ਼ਕੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਸੰਗਾਊ ਯਾਤਰੂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਜਿਹੇ ਅਸਮਾਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਹੇਠਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਭਾਸੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਮਾਤਰ ਲਈ।

ਤੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਹੈ। ਇਕ ਜੀਵੰਤ ਸ਼ਹਿਰ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਅਜਿੱਤ ਸਾਹਸ ਦੀਆਂ ਗਵਾਹ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੇ ਸਪੇਨ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਉੱਪਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਕੁਜ਼ਕੋ ਨੂੰ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚ, ਚਰਚ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੋਰੇ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਿੱਤਾਂ 'ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਜ਼ਕੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਜ਼ਰਾਬਕਤਰ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕਿਸੇ ਤਾਕਤਵਰ ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੰਗੇ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਦਰੜਦੇ ਹੋਏ ਰਸਤਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਧ ਢਹਿ ਗਈ ਹੈ।

ਹਰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦੀ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੜਾਅ ਲਈ ਹਰੇਕ ਵਿਚ ਰੁਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

 

 

-0-

ਇੰਕਾਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ

ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕੁਜ਼ਕੋ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਖ਼ਤਰੇ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਚਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਘੱਟੋ ਵੱਧ ਸਤਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਪੱਖ/ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਜੋਂ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਫੌਰਨ ਬਾਦ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਇਕਾਵਾਂ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਕਿਸੇ ਤਾਂਘ ਵਾਲੀ ਜਨਜਾਤੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਜਦ ਗਿਣਤੀ ਪੱਖੋਂ ਬਿਹਤਰ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਵਸ ਚੁੱਕੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਕਸਾਵਾਮਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ । ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਹ ਦੂਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੀ ਇਸਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਤਰਕਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਉਸਨੂੰ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਬੇਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਇਸ ਤਰਜ਼ ਤੇ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਆਰੀਨੁਮਾ-ਦੰਦੇਦਾਰ ਕੰਧ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੱਲਾ ਬੋਲਣ ਤਾਂ ਉਹ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਘਿਰ ਜਾਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਫਸ ਜਾਣ ਤਾਂ ਦੂਸਰੀ ਤੇ ਤੀਸਰੀ ਕੰਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹੋਵੇ। ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।

ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਰ ਲਈ ਮਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਵ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਚੁਆ ਸੂਰਮੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲੋਂ ਸਮਰੱਥ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕਿਲਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਹੁਤ ਖੋਜੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗਣਿਤ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪੂਰਵ ਇੱਕਾ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ। ਪਦਾਰਥਕ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਤੀ ਖਿੱਚ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੜਾਅ। ਇਕ ਸਭਿਅਕ ਨਸਲ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕੋਚੂਆ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਉੱਚਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ। ਕੋਚੂਆ ਸੂਰਮੇ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ

ਹੋਕਦੇ ਰਹੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੱਦ ਵਿਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਸੇ ਪ੍ਰਵਾਹਮਾਨ ਨਸਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਟ ਸਕੇ । ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਵਿਚ ਫੈਲਦੇ ਗਏ। ਸਮਕਾਲੀ ਗੌਰਵ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸੁਚੇਤ ਰਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਖਰਤਾ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਅਤੀਤ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੂੰਹ ਘੁਮਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਸਠਤਾ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਕੁਜ਼ਕੋ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਪੇਨੀਆਂ ਨੇ ਜਿੱਤਿਆ।

ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਜੇਤੂ ਭੀੜ ਵੱਲੋਂ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਸਦੀਵਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਪੁਣੇ ਦੀ ਪੂਰੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕਾ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗਾਲਬ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਥਰੀਲੇ ਭਵਨ ਅੱਜ ਵੀ ਇਕ ਬੁਝਾਰਤ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਵਕਤ ਦੇ ਹੱਲੇ ਵੀ ਬੇਅਸਰ ਸਾਬਿਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੋਰੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਲੁੱਟੇ ਗਏ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਲੁੱਟਿਆ, ਅਸੀਮ ਲਾਲਚ ਤਹਿਤ ਇਕਾ ਮੰਦਰਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। ਸੋਨੇ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੂਰਜ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਭਰਪੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਵਟਾ ਲਿਆ। ਇੰਤੀ (ਸੂਰਜ) ਦੇ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੀਂਹਾਂ ਤੇ ਹੀ ਨਵੇਂ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਕੈਥੇਡਰਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਤਬਾਹ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਉੱਪਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚ ਆਫ ਸੇਂਟੋ ਡੋਮਿੰਗੋ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ। ਇਹ ਸਭ ਹੰਕਾਰੇ ਜੇਤੂ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਹਾਰੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਜ਼ਾ ਸੀ। ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਅਕਸਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦਿਲ ਰੋਹ ਨਾਲ ਕੰਬ ਉਠਦਾ ਹੈ। ਏਂਡੀਜ਼ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਕਾਹਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਠੀਕ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਸੇਂਟੋ ਡੋਮਿੰਗੋ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਕੁਪੋਲਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹੀ ਹਾਲਤ ਚਰਚ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੀ ਵੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਬਿਲਕੁਲ ਓਹੋ ਜਿਹੀ ਹੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਦੂਰੋਂ ਪ੍ਰਛਾਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਪਰ ਉਹ ਇਕ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾ ਸਕੇ।

ਪਰ ਕਾਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਇਸ ਭਾਰੀ ਬੇਅਦਬੀ ਸਾਮਣੇ ਛੋਟਾ ਹੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਰੱਖਿਅਕ ਦੇਵਤਾ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੇਨਤੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਸੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਭੂਰੇ ਪੱਥਰ ਇੱਥੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿ ਬਦੇਸ਼ੀ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਪੱਥਰ ਬੇਜਾਨ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਹੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ

ਹਨ। ਗੋਰੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਪੱਥਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬੇਹੱਦ ਦਿਲਕਸ਼ ਸੁਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਤੇ ਇੱਟਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਗੋਲਾਈਦਾਰ ਮਹਿਰਾਬਾਂ ਬਣਾਉਣ ਮੂਰਤੀ ਇਕਾ ਰੋਕਾ ਮਹਿਲ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਹੋਵੇਗਾ ?

ਆਪਣੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਉਡੀਕਦੇ ਜਿਗਿਆਸੂ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨੇ ਚਰਚਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਦੇਖਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਤੀਤ ਦਾ ਗੌਰਵ ਤਕ ਨਸ਼ਟ ਹੈ ਗਿਆ। ਇਕਾ ਰੋਕਾ ਮਹਿਲ ਦੀਆਂ ਛੇ ਮੀਟਰ ਉੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਮਹਿਲ ਲਈ ਇਕ ਭਾਰ ਸਮਝਿਆ ਅਸਲ ਵਿਚ ਹਾਰੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਕਮਾਲ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਢਾਂਚੇ ਸਨ।

ਪਰ ਜਿਸ ਨਸਲ ਨੇ 'ਓਲੇਟੇਈ’* ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਉਸਨੇ ਕੁਜ਼ਕੋ ਨੂੰ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੀਤ ਦੇ ਗੌਰਵ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਅਤੇ ਉਰੂਬਾਂਬਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਸੌ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਇਕਾ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਖਿੱਲਰੇ ਪਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ 'ਤੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਚਾਨਕ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਨ। ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਟੇਢੇ-ਮੇਢੇ ਤੇ ਔਭੜੇ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਪਿਸਾਕ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਪੁੱਜੇ। ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਸਪੇਨੀ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿਸਾਕ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ, ਰਖਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉੱਘੜ-ਦੁਘੜੇ ਪਏ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਕਦੇ ਰਖਵਾਲੀ ਲਈ ਕੋਈ ਢਾਂਚਾ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇੰਤੀਵਤਾਨਾ** ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਦੁਪਹਿਰ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਫੜਦਾ ਤੇ ਬੰਨ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਇੱਥੇ ਹੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮੱਠ ਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਹੀ ਬਚਿਆ ਹੈ। ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਤੁਰਦਿਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਗੈਰਜ਼ਰੂਰੀ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ 'ਓਲਾਤਾਈਤਾਂਬ' ਪੁੱਜ ਗਏ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਮਾਕੋ ਦੂਸਰੇ *** ਨੇ ਸਪੇਨੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਹਰਨਾਂਡੋ ਪਿਸਾਰੋ ਦੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਇਕਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੰਸ਼ ਸਪੇਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਤਦ ਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਦ ਤਕ ਇਸਦੇ ਆਖਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੀ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦੇ ਮੁੱਖ ਚੁਰਾਹੇ 'ਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਤੋਲਡੋ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਇਕ ਚੱਟਾਨੀ ਪਹਾੜੀ ਜੋ ਸੌ ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉੱਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਓ ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਵਿਚ ਸਮਾ ਗਈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਓਹੀ ਹਿੱਸਾ ਬਚਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਇਹ ਹਿੱਸਾ

––––––––––––––––

* ਇਕਾ ਜਨਰਲ ਓਲਾਂਟਾ ਦਾ ਇਕ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਨਾਟਕ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਾਇਕ ਨੂੰ ਇਕ ਇਕਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਕ ਕਾਰਨ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਲੇਖਕ ਮੇਂਡਗਨੋ।

** ਸੂਰਜ ਦੇ ਮਾਪ ਦੀ ਥਾਂ

*** 1536 ਵਿਚ ਸਪੇਨੀਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕਾ ਯੋਧਾ

ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਭੀੜੇ ਰਸਤਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੱਥਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਜਿਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹਮਲਾਵਰ ਰਖਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੂਰੇ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਲਈ ਕੈਮਰੇ ਬਣੇ ਹਨ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਮੰਦਰ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਸ਼ਾਇਦ ਲੁੱਟੀਆ ਗਈਆਂ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤੂਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਢਾਂਚਾ ਇੱਥੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੇ ਹੁਣ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ।

ਕੁਜ਼ਕੋ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਿਆਂ ਇੱਥੇ ਇਕਾ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸੀ । ਸਾਡੇ ਗਾਈਡ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਇਕਾਵਾਂ ਦੇ ਨਹਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸੀ । ਕੁਜ਼ਕੋ ਦੀ ਇਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਿਆਂ ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦੈ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਕਿਸੇ ਰਾਜਸੀ ਰਸਮ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਇੱਕਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਖਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਤਿੰਨ ਚਤੁਰਭੁਜ ਆਕਾਰ ਦੇ ਆਰਾਮਘਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਤੇ ਸਵਰੂਪ ਅਸਪਸ਼ਟ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂਬੋਮਚੇ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਇਕਾ ਘਾਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਹਨ।

ਪਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜੋ ਸਥਾਨ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ, ਉਹ 'ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ' ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੁਰਾਣਾ ਪਹਾੜ। ਇਹ ਨਾਂ ਵਸੇਬੇ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲਟ ਭਾਵ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਆਜ਼ਾਦ ਸਮੂਹ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਿੰਘਮ, ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਥਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਲਈ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ । ਸਗੋਂ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਥਾਂ ਮੂਲ ਕੋਚੂਆ ਨਸਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੱਕੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਸਪੇਨੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹਾਰੀ ਫੌਜ ਦੇ ਲੁਕਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੱਛਣ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਹੀ ਦਿਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਹੀ ਸੀ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਓਲਾਤਾਈਤਾਂਬੋ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਲਿਹਾਜ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਨਿਰਮਾਣ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਢਲਾਣ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿ ਹਮਲੇ ਸਮੇਂ ਢੁਕਵੀਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਕੀਨੀ ਬਣ ਸਕੇ। ਇਕ ਹੋਰ ਸੰਕੇਤ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਬਾਈਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਣ। ਆਖਰੀ ਇਕਾ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇੱਥੇ ਬਿੰਘਮ ਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹਨ ਜੋ

ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਇਹ ਇਕ ਐਸੀ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਪੇਨੀ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ । ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਾਲੀ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੀ ਇੱਥੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਇਤੀਵਤਾਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁਕਟ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਸ ਚੱਟਾਨ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੇ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਮਕਾਏ ਗਏ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਕਰੀਬ ਹੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਨਦੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕੋਚੂਆ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਚਤੁਰਭੁਜੀ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿੰਘਮ ਨੇ ਉਸ ਇੱਕਾ ਮਿੱਥ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਆਇਲਸ ਭਰਾ ਦੂਸਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਕੁਝ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਲਿਆਏ ਸਨ । ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਰਤਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕਈ ਬਹਿਸਾਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਖੋਜ ਕਰਤਾ ਬਿੰਘਮ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਥੇ ਇਕ ਗੋਲ ਅਹਾਤਾ ਸੀ, ਜਿਹਾ ਕਿ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦੇ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਵੀ ਹੈ। ਜੋ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਤੇ ਸੰਰਚਨਾ ਤਾਂ ਇਹੀ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬੜਾ ਅਹਿਮ ਥਾਂ ਸੀ ਤੇ ਏਡੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪੱਥਰਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਮੰਦਿਰ ਕਿਸੇ ਇਕਾ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਜਾਂ ਕਬਰ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਾਜਕ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਛਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਤੇ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਾੜੇ-ਮੋਟੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦ ਸਨ। ਇਹ ਤਰਸਨਾਕ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਾਹ ਫੂਸ ਦੀ ਛੱਤ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਬਾਰੇ ਇਲਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਛੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਮਿਸਾਲਾਂ ਬਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਹੀਂ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਲਾਸੀ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਰਾਬਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਲਈ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਬੜਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਯੋਧਿਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਝਰੋਖੇ ਦੇਖੇ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਛੋਟੇ ਤੇ ਕਿਤੇ ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਕਿ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬਾਂਹ ਵੀ ਆਰ-ਪਾਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਸਰੀਰਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਿੱਥੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਝਰੋਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਬਾਂਹਵਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪਿੱਛਿਓਂ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਟੁੱਟ ਨਾ ਜਾਣ। ਮੈਂ ਤਸੀਹੇ ਦੀ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਸੋ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਝਰੋਖਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿੱਛਿਓਂ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਾੜੇ ਜਿਹੇ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਦਰਦ ਤੇ ਸਨਸਨੀ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਜੇਕਰ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜਿਸਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਟ ਜਾਂਦਾ।

ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਦੋ ਸੌ ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਹੁਯਾਨ ਪੀਚੂ (ਜਵਾਨ ਪਹਾੜ) ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਖਿਲਾਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਾਨ ਪੀਚ ਜਵਾਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ

ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਜਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇਬੰਦੀ ਦੀ ਥਾਂ ਦੁਆਲੇ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਮੂਲੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪਾਸਿਆ ਤੋਂ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਭੇਦ ਹੈ। ਇਕਦਮ ਤਿੱਖੀ ਉਚਾਈ ਇਸਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ 300 ਮੀਟਰ ਥੱਲੇ ਨਦੀ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਇਕ ਤੰਗ ਦੌਰਾ ਇਸਨੂੰ ਜਵਾਨ ਪਹਾੜਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਇਕ ਸਿਰੇ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਬੇਹੱਦ ਔਖਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਘੋਰ ਕਿਲ੍ਹੇਬੰਦੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭੀੜੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਤੋਂ ਹਮਲੇ ਲਈ ਲੰਘਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਨਦੀ ਪਹਾੜ ਦੇ ਥੱਲੇ ਹੀ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਸਿਆਣੇ ਸਨ।

ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਉਭਾਰ ਕੀ ਹੈ। ਹਰ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਇਹ ਬਹਿਸ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਅੱਟਲ ਚੀਜ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਦੇਸੀ ਨਸਲ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁੱਧ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਸਲ ਦਾ ਜੇਤੂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਇਸ ਅਕਾਊ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਹੀ ਦੱਬ ਕੇ ਮਰ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਦਿਲਕਸ਼ ਭੂ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਚਾਰੇ-ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਘੁਮੱਕੜ ਯਾਤਰੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਥਰਾਟਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਯਾਤਰੂ ਵਿਹਾਰਕ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਵਸਦੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਸ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੀ ਸੀ।

 

 

-0-

ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਦੇਵਤਾ

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਕੈਥੇਡਰਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਾਰੀਆ ਏਂਗੋਲਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਥੇ ਭੂਚਾਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਘੰਟੀ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੰਤ-ਕਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਘੰਟੀ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਵਿਚ 27 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੋਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘੰਟੀ ਨੂੰ ਮਾਰੀਆ ਅੰਗੂਲੋ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਲੈਅ ਵਿਚ ਉਚਾਰਣ ਦੀ ਦਿੱਕਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

1950 ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਵਿਚ ਬਰਬਾਦ ਹੋਏ ਕੈਥੇਡਰਲ ਦੇ ਘੜਿਆਲ ਦੀਆਂ ਮੀਨਾਂਰਾਂ ਦਾ ਖਰਚਾ ਜਨਰਲ ਫਰੈਂਕੋ* ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਇਸ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਨੂੰ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਚਰਚ ਦੇ ਬੈਂਡ ਨੂੰ ਸਪੇਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਨ ਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਇਸ ਗਾਨ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਹੀ ਗਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਬਿਸ਼ਪ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਲ ਚੋਗਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲਝ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਠਪੁਤਲੀ ਵਾਂਗ ਕੇਵਲ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਹੀ ਹਿਲਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 'ਰੁਕੋ-ਰੁਕੋ' ਉਸਨੇ ਬੁੜਬੁੜਾ ਕੇ ਕਿਹਾ “ਇਹ ਗੜਬੜ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।” ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਪੇਨੀ ਦੀ ਰੋਹ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਲੱਗੀ, “ਕੰਮ 'ਤੇ ਦੋ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵਜਾਇਆ ?” ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਇਹ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਬੈਂਡ ਨੇ ਸਪੇਨੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਗਾਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਦੁਪਹਿਰ ਸਮੇਂ ਉਸਨੇ ਕੈਥੇਡਰਲ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਸਾਡੇ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਈਸਾ ਦੇ ਕਾਲੇ ਭੂਰੇ ਰੂਪ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਮੁੱਖ ਗਿਰਜਿਆਂ 'ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਜਿੱਧਰੋਂ ਵੀ ਲੰਘਦਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿੱਧਦੀ ਭੀੜ ਮੁੱਠੀਆਂ ਵਿਚ ਫੁੱਲ ਭਰ-ਭਰ ਕੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦੀ ਰਹੀ। ਇਹ ਫੁੱਲ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਣਾਂ 'ਤੇ ਉੱਗਦੇ ਸਨ । ਦੇਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਨਾਮ 'ਨੂਚੂ' ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੂੜੇ ਸੂਹੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ, ਗੂੜ੍ਹੇ ਤਾਂਬੇ ਰੰਗ ਦਾ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਰੰਗੀ ਪਾਲਕੀ ਚੁੱਕੀ ਤੁਰਦਾ ਇਹ ਜਲੂਸ ਇਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੁੱਤ ਪੂਜਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਹੋਰ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

––––––––––––––––––

ਜਨਰਲ ਫਰੈਂਕੋ : 1936 ਤੋਂ 1975 ਤੱਕ ਸਪੇਨ ਦਾ ਫੌਜੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰੈੱਡ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਈ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕੈਪੜੇ ਆਪਣੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਲਈ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਸਕਣ ਤੇ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ-ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਝੁੰਡ ਯੂਰਪੀ ਤਰਜ਼ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੀ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਚੂਆ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਕੋ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਿਜ਼ਾਰੋ ਨਾਲ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋੜ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਨਾਲ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਨਸਲ ਦੇ ਮਾਣ ਨੂੰ ਢਕ ਲਿਆ ਸੀ।

ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਚੁਗਾਠ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇੰਡੀਅਨ ਲੰਘਦੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਭੂਰੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲਾ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਝਲਕਦਾ ਸੀ, ਤੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਕੈਮਰੇ ਤੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਨਾਲ ਇੱਕਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਲਗਾਵ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਲਗਦਾ ਸੀ (ਅਸਲ ਵਿਚ ਐਸਾ ਸੀ ਵੀ)

 

 

-0-

* ਜੇਤੂ ਦੀ ਮਾਤ-ਭੂਮੀ

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਕਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਰੋਅਬ ਨੂੰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਹੁਣ ਇਸਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਆਪਣੀ ਅਮੀਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸਨ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲੀਆਂ ਸੋਨੇ ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਨਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਰੱਖਿਆ ਸਗੋਂ ਤਰੱਕੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਇਹ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ 'ਕੁਜ਼ਕੋ' ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਧੁੰਨੀ' ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨਾਲ ਅੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸਦੀ ਬਾਹਰੀ ਹੱਦ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਬਿੰਦੂ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇੰਡੀਅਨ ਹੁਣ ਬੰਜਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਹੁਣ ਜੇਤੂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਰੋਜ਼-ਰੋਜ਼ ਲੜਨ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਬਲਕਿ ਨਾਇਕੀ ਕਾਰਜਾਂ ਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਲਾਲਚ ਨਾਲ ਸੌਖੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹਿੱਤ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਕੁਜ਼ਕੋ ਹਾਰਦੇ ਤੇ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਧੱਕੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿਚ ਗੁਆਚਦੇ ਰਹੇ । ਪਰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਉਭਰਿਆ। ਲੀਮਾ (ਪੇਰੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਕਰਾਂ (Taxes) ਦੀ ਉਸ ਰਾਸ਼ੀ ਉੱਪਰ ਵਧ ਫੁੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਚਲਾਕ ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇਰੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਧਨ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਪੇਰੂ ਵਿਚ ਐਸੀ ਕੋਈ ਬਿਪਤਾ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇੰਕਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉਸਦੇ ਮਾੜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਹੀ ਕੇਵਲ ਬਾਕੀ ਹਨ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਤਾਜ਼ਾ-ਤਾਜ਼ਾ ਕੁਝ ਇਮਾਰਤਾਂ ਉੱਠੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।

ਕੈਥੇਡਰਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਐਨ ਵਿਚਾਲੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਆਪਣੇ ਯੁਗ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜੋ ਚਰਚ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਿਸੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਜਾਵਟ ਇਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਉੱਕਰੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਚਰਚ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਲ ਦੀ ਸਮਰਿੱਧੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਇੱਥੇ ਓਪਰੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਸੰਤ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬਹੁਤ ਲਾਜਵਾਬ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਥੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਮੰਜ਼ਰ

ਵੀ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਫਰੇਮ ਟੁੱਟ ਗਏ ਹਨ, ਕਈਆਂ 'ਤੇ ਝਰੀਟਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਚਿੱਤਰ ਮੁੜ-ਤੁੜ ਵੀ ਗਏ ਹਨ। ਇਹੀ ਹਾਲਤ ਸੁਨਹਿਰੀ ਚੁਗਾਠਾਂ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਤੇ ਚੂਲਾਂ ਸਮੇਤ ਲਟਕੇ ਪਏ ਹਨ। ਇਹ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋਨੇ ਦਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਾਂਦੀ ਤੋਂ ਉਲਟ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਕੈਥੇਡਰਲ ਚਰਚ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਗਾਰਿਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਜੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਇੱਥੇ ਅਸਲ ਕਲਾਕਾਰੀ ਗਾਇਕਾਂ ਵਾਲੇ ਥੜ੍ਹੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਥੜ੍ਹਾ ਮੇਸਟੀਜੋ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਲੱਕੜੀ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚਿਤਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦੇਵਦਾਰ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਤੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸੱਚੇ ਆਨਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਕੁਜ਼ਕੋ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਗਹਿਣਾ ਸੇਨ ਬਲਾਸ ਦਾ ਬੈਸੀਲਿਕਾ (ਮਹਾਂਮੰਦਰ) ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਯਾਤਰੂ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਪਰ ਕੀਤੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੰਮੋਹਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੈਥੇਡਰਲ ਦੇ ਗਾਇਕ ਮੰਚ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਪਰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਪੂਰਕ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਚਰਚਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੱਥੇ ਹਰ ਘਰ, ਗਲੀਆਂ ਵੱਲ ਖੁੱਲਦੇ ਛੱਜੇ, ਅਤੀਤ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਵਰਗ ਦੇ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਹੁਣ ਮੈਂ ਉਸ ਕਾਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਉਦੋਂ ਲਏ ਹੋਏ ਨੋਟਸ ਫਿੱਕੇ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਮੈਂ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਰਚਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੜਿਆਲਾਂ ਤੇ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਧੁੰਦਲੇ ਤਰਸਨਾਕ ਬਿੰਬ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੇਲੇਨ ਦੇ ਚਰਚ ਦੀ ਮੀਨਾਰ ਤਾਂ ਭੂਚਾਲ ਨੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਉੱਪਰ ਵੱਢ ਕੇ ਪਾਏ ਗਏ ਕਿਸੇ ਜਾਨਵਰ ਵਾਂਗ ਲਟਕ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਘੋਖਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕੁਝ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਸੂਖਮਤਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਜ਼ਕੋ ਇਸਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਕਰਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸਮੁੱਚ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਲ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹੋਣ ਦਾ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੀਤ ਹੈ।

 

 

-0-

ਸਿੱਧੇ ਕੁਜ਼ਕੋ

ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰੋਂ ਹਰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਜ਼ਕੋ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਤੇ ਇਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮੁਕਤ ਇਕ ਛੋਟਾ ਪਿੰਡ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲ ਇਸ ਸਭਿਅਤਾ ਬਾਰੇ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕਾਕਟੇਲ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਦੇ ਸਾਡੇ ਉਸ ਜੀਵਨ ਖੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਨੁਕਤਾ ਘੁਮੱਕੜੀ ਹੀ ਸੀ। ਡਾ. ਹਰਮੋਸਾ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੁਆਰਫ਼ੀ-ਖ਼ਤ ਬੇਹੱਦ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰਸਮੀ ਪੱਤਰ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ। ਉਸ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ ਕਿ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਬਿਲ ਕੋਹੜ-ਰੋਗ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਫਰਨਾਂਡੀਜ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਲਬਰਟੋ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਇਸ ਪਛਾਣ ਦਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਡਾ. ਹਰਮੋਸਾ ਨਾਲ ਹੋਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਚਰਚਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੇਰੂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦਾ ਮੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਮੌਕਾ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਇਕਾਵਾਂ ਦੀ ਵਾਦੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮ ਸਕੀਏ । ਉਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦਿਆਲੂ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਲਈ ਰੇਲ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਖੇਤਰੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਔਸਤ ਰਫਤਾਰ 10 ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤਿ ਘੰਟਾ ਹੈ। ਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਇਹ ਭੈੜੀ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਉਤਰਾਈ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੱਡੀ ਜਦੋਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਛੱਡਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੀ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ ਗੱਡੀ ਕੁਝ ਪਲ ਤੇਜ਼ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਕੋਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰਫ਼ਤਾਰ ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਤਰਾਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲ ਜੂਝਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਵਿਲਕਾਨੋਟਾ ਨਦੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਬਿੰਦੂ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡਾ ਮੇਲ ਚਿੱਲੀ ਦੇ ਇਕ ਠੱਗ ਜੋੜੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜੋ ਜੜ੍ਹੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਵੇਚਦੇ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਵੰਡਿਆ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਟ ਪੀਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੱਧਰੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਡੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੁਝ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਬੋਚਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ।

ਇਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੈਂ ਬੜੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਅਲਬਰਟੋ ਨਾਲ ਬਿਊਨਸ ਆਇਰਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਖੇਡ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਖੂਬਸੂਰਤ ਭਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ 'ਪਾਮਧਾ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਇਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਜੋ ਹੋਟਲ ਦਾ ਮੈਨੇਜਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇ ਦੋ ਇਕ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਰੁਕਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਦਾ ਟੋਲਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੱਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਰਵਾਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਸੇਨੇਰ ਸੋਟੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਤੇ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਵਿਸ਼ੇ ਖੇਡਾਂ ਬਾਰੇ ਬੋਲ-ਬੋਲ ਕੇ ਥੱਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਇੱਕਾ ਸਭਿਅਤਾ ਬਾਰੇ ਲੰਮਾ ਭਾਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਇਆ।

ਇੱਥੋਂ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸੁਖਦ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸੇਨੇਰ ਸੋਟੋ ਵਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਪਿਆਲਾ ਪੀਤਾ ਤੇ ਕੁਜ਼ਕੋ ਲਈ 12 ਘੰਟੇ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਛੋਟੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਡੱਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ 'ਇੰਡੀਅਨਾਂ' ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਡੱਬਾ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਚ ਜਾਨਵਰ ਢੋਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਹੇ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਦੀ ਦੁਰਗੰਧ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਮਲਮੂਤਰ ਦੀ ਬਦਬੂ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦੇਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਤੇ ਵਿਹਾਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ਾਈ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲਿੰਗ ਭੇਦ ਦੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਗਣ, ਮੂਤਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸੜਕ 'ਤੇ ਹੀ ਨਬੇੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸਫਾਈ ਘੱਗਰੇ ਨਾਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਇੰਡੀਅਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਸਤਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਦੇ ਗੋਦਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਲਾਨੀ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਧੁੰਦਲੇ ਵਿਚਾਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਸੀ। ਗੱਡੀ ਰੁਕਣ ਵੇਲੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖ ਪਾ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਿਘਮ ਹੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜਿਆ ਤੇ ਸੌਖੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਲੱਭਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਮਾਚੂ-ਪੀਚੂ ਸਾਧਾਰਣ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਤੇ ਬਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਲਾਨੀ ਇੱਥੇ ਜ਼ਰੂਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਲੀਮਾ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਫੜਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਕੁਜ਼ਕੋ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਖੰਡਰਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ ਤੇ ਘਰ ਪਰਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਦੇਖਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ)

ਕੁਜ਼ਕੋ ਦਾ ਪੁਰਾਤਤਵ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪੁਚਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਚੋਰਾਂ, ਯਾਤਰੂਆਂ

ਬਦੇਸ਼ੀ ਪੁਰਾਤਵ-ਖੋਜੀਆਂ ਸਭ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਲੁੱਟ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਲੋਕ ਬੜੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਹੁਣ ਉਹੀ ਕੁਝ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਜੋ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ, ਜਿਹੜੇ ਇਕਾ ਸਭਿਅਤਾ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਤਾਜ਼ਾ ਤੇ ਅਧੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿਚ ਏਨਾ ਕੁਝ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਈ ਦਿਨ ਤਕ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬਹੁਤ ਗਿਆਨਵਾਨ ਮਨੁੱਖ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਉਸ ਨਸਲ ਦਾ ਸਾਹ-ਰੋਕੂ ਜੋਸ਼ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੀਤ ਤੇ ਤਰਸਨਾਕ ਵਰਤਮਾਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਲਈ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੋਵੇਗਾ। ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਫੌਰੀ ਲੋੜ 'ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਕਾ ਤੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਲਤ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕੋਚੂਆ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਰਤਮਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇਖਕੇ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੋਕਾ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਬਹਿਸ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਲਈ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੇਰੂ ਵਿਚ ਕੋਅਲਾ ਕੋਚੁਆ ਨਸਲ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਸਲਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਕੋਕਾ ਦੀ ਖਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਅਰਧ ਦੇਸੀ ਦਿੱਖ ਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਲਈ ਇਕ ਹੋਰ ਹੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਜੀਵੰਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਰੂਪ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਨਸਲ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਸੀ।

 

 

-0-

ਹੁਆਂਬੋ

ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਮੌਕੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਸੋ ਗਾਰਦਿਲ* ਦੀ ਸਲਾਹ ਮੰਨਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕੀਤੇ। ਅਬਾਂਕੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਰੁਕਣਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਹੁਆਨਕਰਾਮਾ ਲਈ ਟਰੱਕ ਚੱਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹੁਆਂਬੋ ਦੀ ਕੋਹੜ-ਬਸਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਖ਼ਰੀ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਕ ਮੰਜਾ ਤੇ ਬਿਸਤਰਾ ਮੰਗਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ (ਨਾਗਰਿਕ ਰੱਖਿਅਕ ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ)। ਨਾ ਹੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਪਿਆ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵਾਰ ਦੋ ਦਿਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਇਸ ਲਈ ਕਰਨੀ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਈਸਟਰ ਕਰਕੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਰੁਕੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬੇਮਕਸਦ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਸਾਂ, ਕੁਝ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲਾ ਉਥੇ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਤਾਂ ਭੋਜਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁਰਲੱਭ ਸੀ। ਇਕ ਕੂਲ੍ਹ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਇਕ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲੇਟਿਆਂ ਅਸੀਂ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਬਦਲਦਿਆਂ ਤੱਕਿਆ, ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੇ ਬੀਤੀਆਂ ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਯਾਦ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉੱਡ ਰਹੇ ਹਰ ਬੱਦਲ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਅਕਸ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ।

ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਸੌਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਪਰਤਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਨਿੱਕ-ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ ਤੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਟਕ ਗਏ। ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਘਰ ਦੀ ਡਿਊੜੀ ਅੱਗੇ ਬੈਠ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਕ ਕੁੱਤੇ ਤੇ ਉਸਦੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਚੰਦ ਦੀ ਚਾਂਦਨੀ ਵਿਚ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਭੂਤਾਂ ਵਰਗੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਆਕਾਰ ਰਾਤ ਵਿਚ ਗੁਆਚੇ ਹੋਏ ਤੇ ਭਿਆਨਕ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਸ਼ੁਭ ਸ਼ਾਮ' ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕੁਝ ਉੱਘੜ-ਦੁੱਘੜੀਆਂ, ਅਸਪਸ਼ਟ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣੀਆਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਸ਼ਬਦ 'ਵੀਰਾਕੋਚਾ'* ਸੁਣਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਆਦਮੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਕੁੱਤਾ ਸਾਡੀਆਂ ਮਾਫ਼ੀਆਂ ਤੇ ਦੋਸਤੀ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਘਰ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਤੁਰ ਪਏ ਜੋ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਾਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਸੀ।

–––––––––––––––

ਕਾਰਲੋਸ ਗਾਰਦਿਲ : ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਰਜਨਟੀਨੀ ਅਦਾਕਾਰ ਤੇ ਟੈਂਗੋ ਸੰਗੀਤਕਾਰ

ਅਕੇਵੇਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਰਸਮ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਗਿਰਜੇ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਵਿਚਾਰੇ ਪਾਦਰੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਚੱਲਣਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਹੀ ਬੀਤਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਹ ਸਭਾ ਵੱਲ ਬੇਚਾਰਗੀ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਖ਼ਾਲੀ-ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗਿਰਜੇ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, "ਦੇਖੋ ਦੇਖੋ ਪ੍ਰਭੂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਸਾਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।” ਇਕ ਪਲ ਤੋਂ ਬਾਦ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਕੇ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਜਦੋਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹੇਗਾ ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂਰਖਾਨਾ ਹਰਕਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਜਾਂ ਛੇਵੀਂ ਵਾਰੀ ਉਸਨੇ ਸਭਾ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਸਹਿਤ ਈਸਾ ਨਾਲ ਵਾਕਫ਼ ਕਰਾਇਆ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਜਿਹਾ ਪਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਦਮੇਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਿਉਂ ਪਿਆ ਮੈਂ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਠੀਕ-ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਠੀਕ ਅਨੁਮਾਨ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹੁਆਨਕਰਾਮਾ ਪੁੱਜੇ ਮੈਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਯੋਗ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੇਰੀ ਦਵਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚੀ ਸੀ ਤੇ ਦਮੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਲਗਾਤਾਰ ਬੁਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕੰਬਲ ਵਿਚ ਲਿਪਟਿਆ ਮੈਂ ਬਰਸਾਤ ਦੇਖਦਾ, ਕਾਲੀਆਂ ਸਿਗਰਟਾਂ ਇਕ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਕ ਪੀਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਥਕਾਵਟ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਘੱਟ ਹੋਈ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਦੇ ਵੇਲੇ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਮੇਰੀ ਅੱਖ ਲੱਗੀ। ਸਵੇਰੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਬਿਹਤਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤੇ ਅਲਬਰਟੋ ਨੇ ਕਿਤਿਉਂ ਐਡਰੀਨਿਲ ਨਾਂ ਦੀ ਦਵਾਈ ਵੀ ਲੱਭ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਐਸਪਰਿਨ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।

ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਵਰਗੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕੋਲੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਨੇੜੇ ਦੀ ਕੋਹੜੀ-ਬਸਤੀ ਤਕ ਜਾ ਸਕੀਏ। ਉਸ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸੁਭਾ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦਿਆਂ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੋ ਮਿੰਟ ਦੀ ਉਡੀਕ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਇਕ ਟੋਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤਿ ਬਹੁਤ ਦਿਆਲੂ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਨੇ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸਲੂਟ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਹਿਤਾਂ ਨੂੰ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਆਦੇਸ਼ ਦੇਣੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। ਪੇਰੂ ਵਿਚ ਯੋਗ ਉਮਰ ਦੇ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਐਤਵਾਰੀ ਮਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸ਼ਕ ਵਿਚ ਕੁਝ ਲੋਕ ਏ ਸਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ, ਹੁਕਮ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਨਿਗਰਾਨ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦਾ ਤੇ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਦੇ ਆਲਸੀਪਨ ਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਉਸਦੀ ਸਪੇਨੀ ਭਾ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਦੇ ਮੂਲ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਫ਼ਸਰ ਦੀ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣੇ ਹੋਏ

ਆਵਾਜ਼ 'ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਤੇ ਰੁਕਦੇ, ਸਭ ਕੁਝ ਅੱਧੇ ਮਨ ਨਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁੱਸਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ ।

ਘੋੜੇ ਆ ਗਏ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਕ ਗਾਈਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਕੋਚੁਆ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਰਸਤਾ ਪਹਾੜੀ ਡੰਡੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਐਸਾ ਸਫ਼ਰ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਗਾਈਡ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਪੈਦਲ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਉਹ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਾਂ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਅਤੇ ਇਕ ਮੁੰਡਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਗਾਮਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ ਤੇ ਇਕ ਲੰਮੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਅਸੀਂ ਇਕੋ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਸਕੇ ਜੋ 'ਘੋੜੇ' ਵਾਂਗ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਅਸੀਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਲੋਕ ਬੈਂਤ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਉਹ ਟੋਕਰੀਆਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। "ਮੈਂ ਖਰੀਦਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਮੈਂ ਖਰੀਦਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ।" ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਜੇਕਰ ਅਲਬਰਟੋ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਾ ਕਰਾਉਂਦਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦੁਭਾਸ਼ੀਆ ਕੋਚੂਆ ਹੈ। ਉਹ ਟਾਰਜ਼ਨ ਜਾਂ ਵਣਮਾਨਸ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਖਿਰਕਾਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇਖਿਆ ਜੋ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਇੰਡੀਅਨ ਲੋਕ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਇਹ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਘਰ ਅੱਗਿਓਂ ਘੋੜਿਆਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਘੋੜੇ ਲੈ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਮੇਰੇ ਘੋੜੇ ਦਾ ਮਾਲਕ, ਇਕ ਫੌਜੀ ਰੰਗਰੂਟ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਸੱਤਵੀਂ ਲੀਗ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਉਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਚੰਗਾ ਬੰਦਾ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਕਰਦਾ। ਘੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਤਰੇ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਹੀ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ। ਸਾਡੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਗਾਈਡ ਨੇ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੋਹੜੀ- ਬਸਤੀ ਤੱਕ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਆਖਰੀ ਹਿੱਸਾ ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗਾਈਡ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤਾਨੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਸੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਗੂਣੀ ਰਾਸ਼ੀ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਭਲੇਮਾਣਸ ਨੇ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।

ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੇਨੇਰ ਮੋਂਟੇਓ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ, ਸੋ ਉਸਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇਕ ਜ਼ਿੰਮੀਂਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜ਼ਿੰਮੀਂਦਾਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇਕ ਕਮਰਾ ਤੇ ਖਾਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋੜ ਵੀ ਸੀ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਨਿੱਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਗਏ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਚਾਹੇ ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਧਿਆਨ ਤੋਂ ਪਾਸੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸਾ ਦਾ ਵੀ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਰਕਬਾ