ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਤਾਂ ਭਲੇ ਬੁਰੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੁਕਤੀ ਜਾਂ ਸਦਗਤੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮੁਹਤਾਜ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਸੰਭਵ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਿਗੁਰੇ ਦੀ ਗਤੀ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ । ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਜਨਮ ਜਨਮਾਂਤ੍ਰਾਂ ਦੇ ਪਾਪ ਧੋਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਰਬ ਅਤੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਪੁਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਠਾਂ ਦੇ ਮਹੰਤ, ਗੁਸਾਈਂ, ਪਰਮ ਹੰਸ, ਬਾਬਾ ਜੀ, ਅਖਾੜਿਆਂ ਤੇ ਜਾਗੀਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਗੱਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾਈ ਬੈਠੇ ਹਨ । ਵੈਸ਼ਨਵ, ਜੈਨ, ਰਾਧਾ ਸ੍ਵਾਮੀ ਮਠਾਂ ਵਿਚ ਬੜਾ ਜ਼ੋਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦਖਣ ਵਿਚ ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਸ੍ਵਾਮੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰਯ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੜਾ ਮਠ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਦੀ ਵਕਫ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਉਹੋ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਜੋ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਪੋਪ ਆਫ ਰੋਮ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਹਨ। ਕਈ ਗੱਦੀਦਾਰ ਐਸੇ ਹਨ ਜੋ ਅਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਮਾਰੀ ਹੋਈ ਤੇਗ ਦਾ ਫਲ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਬੇਦੀ ਅਤੇ ਭੱਲੇ ਗੁਰੂ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਭੀ ਬੇਦੀ ਬਾਵਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਕ ਇਕ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਹਾ ਚੇਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਏਹ ਲੋਕ ਹਰ ਸਾਲ ਸਿਖੀ ਸੇਵਕੀ ਵਿਚ ਦੌਰਾ ਕਰ ਕੇ ਕਾਰ ਭੇਟ ਕਠੀ ਕਰ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਘਰ ਬੈਠੇ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ । ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਇਕ ਬੇਦੀ ਬਾਬਾ ਕਾਰ ਭੇਟ ਲੈਣ ਆਯਾ, ਸ਼ਰਾਬੀ, ਜੁਆਰੀਆ ਤੇ ਪੱਕਾ ਗੁੰਡਾ ਸੀ ਮੈਂ ਇਕ ਦੋ ਸਵਾਲ ਕਰ ਬੈਠਾ, ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ “ਗੁਰ ਕਹਿਆ ਸਾ ਕਾਰ ਕਮਾਵਉ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਕਰਨੀ ਕਾਹੇ ਧਾਵਉ।।” ਮੁੜ ਕੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਤਾਂ ਮਹੰਤਾਂ, ਗੁਰੂਆਂ ਗੁਸਾਈਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਐਨੀ

-ਅ-

ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮਾਨੋਂ ਕਿ ਓਹ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਪਰਤੱਖ ਰੂਪ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਅਨਪੜ੍ਹ  ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਤਾਂ ਐਨਾ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਔਲਾਦ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮਾਰੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਮਾਈ ਪੁਤ੍ਰ ਦੀ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਜਿਥੇ ਭੀ ਦੱਸ ਪਏ, ਝੋਕ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਾਈਆਂ ਰੱਬ ਰਜਾਈਆਂ (ਥੋੜੀਆਂ ਸੁਹਾਗਣਾਂ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਵਿਧਵਾਵਾਂ) ਔਲਾਦ ਦੇ ਫਿਕਰ ਤੋਂ ਵਿਹਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਓਹ ਆਪਣੀ ਇਕ ਵਖਰੀ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਠ ਜੋ ਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੋਲੀਆਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਪਰਲੋਕ ਵਾਸੀ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਧਨ ਜਿੰਨਾ ਭੀ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਵੇ, ਸਿੱਧਾ ਹਰਦੁਆਰ ਜਾਂ ਮਥੁਰਾ ਬਿੰਦਰਾ ਬਨ ਪਹੁੰਚਾ ਕੇ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਅਰਪਣ ਕਰ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਤਾਰ ਕੁਲ ਬਣਾ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਕੁਝ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਅਰਪਣ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਪੁਛਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ।

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਐਨਾ ਧਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਕੇ ਐਨੀ ਤਸੱਲੀ ਤਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਅਰਥ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਦੁਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ, ਕਿ ਏਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਚਲਨ ਨੂੰ ਭੀ ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਪਾਸਾ ਬੜਾ ਰੋਸ਼ਨ ਤੇ ਪਿਛਲਾ ਪਾਸਾ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿਆਹ। ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਕੇ ਤੇ ਸ਼ਾਹਾਨਾ ਸ਼ਾਨ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਧਨ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਾਹ ਉਜਾੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਐਸੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਨਾਲ ਕਿ ਦੂਜੇ ਕੰਨ ਖਬਰ ਭੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਜਿੰਨੇ ਭੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੀਫਾਰਮਰ ਤੇ ਸੁਧਾਰਕ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ

-ੲ-

ਓਹ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਮੱਕਾਰੀ, ਦੰਭ ਅਤੇ ਪਾਖੰਡ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਨਾਮ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਰਤੂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਏਹ ਲੋਕ ਜੇ ਕਦੇ ਏਨੀ ਦਲੇਰੀ ਹੀ ਦਿਖਾ ਸਕਦੇ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ! ਕਲਜੁਗ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੈ, ਅਸੀ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ, ਕਿ ਕਾਮਦੇਵ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰ ਸਕੀਏ, ਤਦ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਓਹ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਸਥ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪੂੰਜੀ ਬਚਿਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਫਿਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹੈ, ਕਿ ਅਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਜੀਵਕਾ ਰੁਕ ਜਾਏਗੀ।

ਸਾਡੀ ਦਾਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਯੋਗ ਵਰਤਾਉ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋਰ ਅਨ੍ਯਾਇ ਨਿਰਇਛਤ ਤ੍ਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਮਥੁਰਾ ਬਿੰਦ੍ਰਾਬਨ ਆਦਿਕ ਤੀਰਥਾਂ ਉਤੇ ਲਖੋਖਾ ਭਿਖ ਮੰਗੇ ਲੋਕ ਯਾਤ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਨਾਲ ਵਧਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਕਾਇਦਾ ਤੇ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰ ਕੇ ਨਰੋਏ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ, ਸੂਰਤਾਂ ਕੋਝੀਆਂ ਤੇ ਔਲਾਦ ਵਿੰਗੀ, ਚਿੱਬੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਆਲਸ ਦੇ ਮਾਰੇ, ਨਾ ਕੰਮ ਦੀ ਰੋਟੀ ਨਾ ਸੁਆਦ ਦਾ ਕਪੜਾ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਰੀਝ ਹੀ ਮਰ ਗਈ ਹੈ। ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੇ ਧਰਮ ਅਰਥ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਣ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਇੰਡਸਟਰੀ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹੋ ਲੋਕ ਕਮਾਊ ਕਿਰਤੀ ਬਣ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੁਸਨ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

 ਜੇ ਸਿਰਫ ਮਥੁਰਾ ਬਿੰਦ੍ਰਾਬਨ ਦਾ ਉਹ ਧਨ, ਜੋ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਦੇ ਭੋਗ ਵਾਸਤੇ ਮੁਸਤਕਿਲ ਜਾਗੀਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਪਬਲਿਕ

--ਸ--

ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਜਵਾੜਿਆਂ ਵਲੋਂ ਵਕਫ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਸੁਹਣੇ ਅਰਥ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਬੜੇ ਦਾਵੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਸਾਰੇ ਯੂ. ਪੀ. ਵਿਚ ਮੁਫਤ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤਾਲੀਮ ਜਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਧਨ ਨਾਲ ਬਨਾਰਸ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਤੋਂ ਭੀ ਵਡੇਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਚਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਪਹਿਲੂ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਣ ਤੇ ਚੰਦ੍ਰ ਗ੍ਰਹਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੇ ਵਰਿਹਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹੂ ਕੇਤੂ ਮਾਰ ਦਿਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬੱਚੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਹਣਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਸਮਝਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦ ਭੀ ਮੌਕਾ ਆਵੇ ਕੁਰਖੇਤ੍ਰ ਆਦਿਕ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਕਰੋੜਹਾ ਰੁਪਏ ਰੇਲਾਂ ਦੇ ਭਾੜਿਆਂ ਵਿਚ ਉਜੜ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਭੀੜਾਂ ਵਿਚ ਮਿਧੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਹਾਲ ਕੰਭਾਂ ਅਧਕੁੰਭੀ ਦਿਆਂ ਮੇਲਿਆਂ ਉਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਲ ਕੀ ਅਜ ਤੋਂ ਚਾਰ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਹੇ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਸਵਾਸ ਅਜ ਤਕ ਸਾਡੇ ਗਲਾਂ ਨਾਲ ਚੰਬੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਹਾਲਾਂ ਕੇ ਉਹ ਵੇਲਾ ਇਨਸਾਨੀ ਕਿਆਸਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੁਨੀਆ ਬਹੁਤ ਅਗੇ ਨਿਕਲ ਆਈ ਹੈ, ਬਹਿਲਾਂ, ਰਥਾਂ ਤੇ ਟਪਰੀਆਂ ਦੇ ਯੁਗ ਤੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਅਸੀ ਰੇਲਾਂ ਤੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜਾਂ ਤੇ ਵਡੇ ਵਡੇ ਮਹੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਯੁਗ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਾਂ। ਫਾਸਲੇ ਐਨੇ ਘਟ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਤਾਰ, ਬੇਤਾਰ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਰੈਡੀਓ ਨਾਲ ਪਲ ਪਲ ਦੀ ਖਬਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਟੈਲੀਵੀਯਨ ਦੀ ਉੱਡੀਕ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ; ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਜਾਰਾਂ ਮੀਲਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਦੋ ਆਦਮੀ ਸੈਨਤਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹਸ ਹਸ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਨੀਊਯਾਰਕ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਆਦਮੀ ਲੰਡਨ ਦਾ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇਖ ਸਕਿਆ ਕਰੇਗਾ ।

-ਹ-

 

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਤੀਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਸਮਤ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਹੀ ਇਕ ਐਸਾ ਬਦਕਿਸਮਤ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਭੁਖ ਨੰਗ ਤੇ ਦਰਿਦ੍ਰ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ । ਆਲਸ ਦੇ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ਕਿਸਮਤ ਤੇ ਸ਼ਾਕਰ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਹੋਰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਸਰਬੰਸ ਦਾਨੀ ਦੇਸ ਉਤੇ ਭੀ ਵਿਧਾਤਾ ਨੂੰ ਤਰਸ ਨਾ ਆਉਣਾ, ਸਾਫ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੇ ਮਿਥਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੋਂ ਕੋਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਭੁਲ ਹੋਈ ਸੀ । ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਉਤੇ ਭੀ ਕੰਟ੍ਰੋਲ ਉਸੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਲਾਸ ਦਾ ਹੈ। ਸੁਤੀ ਹੋਈ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਣ ਦੇ ਉਪਾਉ ਭੀ ਹਵਨ, ਯੱਗ, ਗ੍ਰਹਿ ਪੂਜਾ, ਦੇਵ ਪੂਜਾ, ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਆਦਿਕ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਰਹੀ ਸਹੀ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਏਸ ਤ੍ਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚੂਸ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਈਸ਼ਰ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਪਾਲਣਹਾਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਨੁਸਖਾ ਭੀ ਦਾਨ ਹੀ ਦਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਾਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਿਵਾਏ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਈਸ਼ਰ ਦਾ ਮੁਖ ਹੈ। ਸ਼ੂਦਰ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਤੇ ਕਿਤੇ ਰਿਹਾ, ਛਤ੍ਰੀ ਤੇ ਵੈਸ਼ ਭੀ ਦਾਨ ਨੂੰ ਛੁਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।

ਪਰਮਾਤਮਾ

ਉਂਜ ਤੇ ਜੁਗਾਂ ਜੁਗਾਂਤ੍ਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸੰਬੰਧੀ ਸਵਾਲ ਹਲ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਉਸ ਦੇ ਤਾਣੇ ਪੇਟੇ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਹੋ  ਸਕਿਆ ਹੈ, ਪਰ

--ਕ—

ਸਧਾਰਣ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਮਹਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ. ਵੈਰਾਟ ਸਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਤ੍ਰਗਤ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਤਾਰੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੱਪ ਕੇ ਹੋਰ ਭੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੜੀ ਤੋਂ ਬੜੀ ਦੂਰਬੀਨ ਲਭ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਸਾਡੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਇਸ ਬ੍ਰਹਮਾਂਡ ਵਿਚ ਇਉਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸਰਹੋਂ ਦੇ ਵਡੇ ਸਾਰੇ ਬੋਹਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵਡਾ ਹੈ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾਂਡ ਦੇ ਹੋਰ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਸਤਾਰੇ ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ ਭੀ ਬਹੁਤ ਵਡੇਰੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਸ ਸਾਰੇ ਨਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕੋ ਹੈ, ਲਾਸਾਨੀ ਹੈ, ਅਰੂਪ ਹੈ, ਅਖੰਡ ਹੈ, ਇਕ ਰਸ ਹੈ, ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਹੈ। ਸਿਫਤ ਸੁਣ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਨਿੰਦਾ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਬਦਲੇ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ। ਕੁਦਰਤ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਖੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਪਸ਼ੂ ਤੇ ਮਨੁਖ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵਿਚ ਇਉਂ ਜੰਮਦੇ ਮਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਤਰਾਂ ਜਲ ਵਿਚੋਂ ਬੁਲਬੁਲੇ ਉਠਦੇ ਤੇ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਜੀ ਕੇ ਪਾਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਮਿਟਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਹੋਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਲ ਆਪਣੇ ਥਾਂ ਜਿਉਂ ਕਾ ਤਿਉਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸੇ ਸਚਾਈ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸੂਫੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਮਹ ਓਸਤ ਕਹਿ ਕੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਇਸੇ ਸਚਾਈ ਦਾ ਕਾਇਲ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਕੋਈ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਦੱਬੀ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਖੁਲ ਕੇ ਕਹਿ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਜੀਲ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਪੈਦਾ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਕਿਆਸ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿਤੇ । ਪਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਅਜੇਹਾ ਦਲੇਰ ਪੈਦਾ

-ਖ-

ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜੋ ਖੋਜ ਕਰ ਕੇ ਦਸ ਸਕੇ ਕਿ ਕਿਸਤਰਾਂ ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਨਾਭਿ ਕੰਵਲ ਵਿਚੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੋਈ, ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਸਤਰਾਂ ਰਿੜਕਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਅਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਉਤੇ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ । ਬਾਹਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਅਨੋਖੇ ਕਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਯਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਰੁਮਾਲ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਐਸੀ ਜ਼ਿਹਨੀਅਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜੋ ਸੱਚੀ ਗਲ ਸਹਾਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਤੇ "ਮਜ਼ਹਬ ਖਤਰੇ ਵਿਚ" ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਾ ਕੇ ਓਪਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਾਉਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫਿਰਕੇਦਾਰੀ

ਰਬ ਭਾਵੇਂ ਇਕੋ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪੂਜਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਫਿਰਕੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਰੋਟੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਕ ਹਾਲਤ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ, ਫਿਰਕੇਦਾਰੀ ਆਪਣੀ ਮੌਤੇ ਆਪ ਹੀ ਮਰ ਜਾਵੇਗੀ। ਨਾ ਕੋਈ ਮਲੇਛ ਰਹੇਗਾ ਨਾ ਕਾਫਰ । ਨਾ ਬੇਇਤਬਾਰੀ ਰਹੇਗੀ ਨਾ ਨਫਰਤ ।

ਇਸਤ੍ਰੀ ਜਾਤੀ

ਮਰਦ ਨੇ ਅਜ ਤਕ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਈ ਰਖਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਨਿਰਬਲ ਹੈ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਮਰਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਬਗੈਰ ਜੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਹਲ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ ਨਿਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਬਾਕੀ ਹੈ ਜਿਥੇ

--ਗ--

ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਡੰਗਰਾਂ ਵਾਂਗ ਵੇਚਿਆ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖਿਡਾਉਣਾ ਸਮਝ ਕੇ ਹੰਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਦਿਨ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਤ੍ਰੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਉਤੇ ਖਲੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਵਿਧਵਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਨਰਕ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੁਟਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚ ਭੀ ਵੈਸਾ ਹੀ ਅਦਰਾਇਆ ਜਾਏਗਾ ਜੈਸਾ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂ ਵਿਚ ।

ਸਮਾਜ ਰਾਜ

ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਪੋਪ ਰਾਜ ਯਾ ਪਰੋਹਤ ਰਾਜ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ, ਜਾਤੀ ਤੇ ਜਨਮ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਆਕੜੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਲ ਚਲਨ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰੇਗਾ ਜਾਤੀਂ ਰਾਮ ਨ ਰੀਝਿਆ, ਕਰਮ ਕਰੇ ਸੋ ਸੀਝਿਆ । ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਸਦੀਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਯਾ ਪੰਜਵੇਂ ਸਾਲ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ ਦਾ ਮੇਯਾਰ ਮੁੜ ਕੇ ਪੜਤਾਲਿਆ ਜਾਏਗਾ । ਫਿਰਕੇਦਾਰੀ ਦੇ ਢਕੋਸਲੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਆਸਰਾ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ ਜਾਏਗਾ । ਗੁਣ ਕਰਮ ਸੁਭਾਵ ਦੇ ਆਧਾਰ ਪਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਲ ਸਮਾਜ (ਜਮਹੂਰ) ਪਾਸੋਂ ਪੁਆਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਹੜਾ ਲੀਡਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਾਸਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾ ਕਰੇਗਾ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਟੱਲੀਆਂ ਤੇ ਘੜਿਆਲਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਏਗੀ । ਸਰਬ ਸੰਸਾਰ ਸਾਂਝੀ ਸੱਭਤਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਪਰ ਕੰਮ ਹੋਣ ਗੇ । ਦੌਲਤਮੰਦੀ ਯਾ ਨਸਲੀ ਉਚਾਈ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁਲ ਨਾ ਪਏਗਾ ।

ਏਹ ਜਿੰਨੇ ਭੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਰੋਗ ਮੈਂ ਗਿਣਾਏ ਹਨ

--ਘ--  

ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ, ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਵਾਕਫੀਅਤ ਦੀ ਥੁੜ ਹੈ। ਸੌ ਵਿਚੋਂ ਦਸ ਬਾਰਾਂ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਮੂਰਖ ਅਨਪੜ੍ਹ । ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਫਿਕਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਭਰਤੀ ਵਾਸਤੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਅਨਪੜ੍ਹ । ਸੋ ਜਦ ਤਕ ਦੇਸ਼ ਸੁਤੰਤਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਵਿਦਯਕ ਤਰੱਕੀ ਵਲ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਉਠ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਦਿਲ ਭੀ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਆਪ ਹੀ ਆ ਕੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮੇਗੀ।

ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਪਿਛੇ ਦਸ ਚੁਕਾ ਹਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿਨਾ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜ਼ਰੂਰ ਦੁਖ ਪਹੁੰਚੇਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਮੇਰੇ ਵਸ ਦੀ ਗਲ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਲੂੰ ਲੂੰ ਪੱਛਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਹਾਲਤਾਂ ਸੁਣ ਸੁਣਾ ਕੇ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਬੈਠ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀਆਂ, ਅੰਦਰ ਵੜ ਵੜ ਕੇ ਟੋਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹਕ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਨਾ ਖਰੀਦਣ, ਨਾ ਪੜ੍ਹਨ, ਨਾ ਹਥ ਲਾਉਣ। ਮੇਰੀ ਇਹ ਰਚਨਾ ਸਿਰਫ ਨਰੋਏ ਤੇ ਅਗੇ ਵਧੂ ਖਿਆਲਾਂ ਵਾਲੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਉਤੇ ਮੈਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭਵਿਸ਼ ਦਾ ਸਪਨਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸਾਹਿੱਤ ਸਮਾਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰੋਮਾਂਸ ਦਾ ਅਭਾਵ ਹੈ । ਹੋਵੇਗਾ ਭਾਵੇਂ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਅਗ ਲਗੀ ਹੋਈ ਦਿਸ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੁਝ ਸੁਆਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਹੋਣਾ ਭੀ ਕਿਸ ਕੰਮ, ਇਸ ਨੂੰ ਫੂਕ ਦੇਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੈ।

---ਙ—

ਇਸ ਗਲਤ ਫਹਿਮੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮੈਂ ਇਹ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਯੂਰਪੀਨ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਉਸੇ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਰੋਮਾਂਸ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਪਰ ਮੇਰਾ ਤਰਜ਼ੇ ਬਿਆਨ ਸਾਰਾ ਏਸ਼ਿਆਟਿਕ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਚਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁੱਤੀਆਂ ਨਸਾਂ ਨੂੰ ਤੜਪਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਗਾਊ ੨੦ ਵਰਿਹਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਾਹਿੱਤ ਵਿਚ ਯੂਰਪ ਦੇ ਮੇਯਾਰ ਦਾ ਰੋਮਾਂਸ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਲਿਖਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਭਵਿਸ਼ ਬਾਬਤ ਕੁਝ ਪੇਸ਼ੀਨ ਗੋਈਆਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਅਗਾਊ ੨੦ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਨਸਲ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ ।

(੧) ਰਬ ਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਹੋਵੇਗਾ, ਵਿਚੋਲਾ ਕੋਈ ਨਾ ਰਹੇਗਾ। ਬੰਦਾ ਰਬ ਦੀ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਚਾਹੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਕਰ ਲਏਗਾ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦਾ ਹਕ ਨਾ ਰਹੇਗਾ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਸਭ ਗਲਤ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।

(੨) ਜਾਦੂ, ਟੂਣਾ, ਮੰਤਰ, ਝਾੜਾ, ਜਿੰਨ ਭੂਤ, ਕਰਾਮਾਤ, ਵਰ ਸਰਾਪ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਟੁਟ ਜਾਣਗੇ। ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਢਕੋਸਲਾ ਨਿਕਲ ਜਾਏਗਾ। ਜਨਿਤਾ ਰਲ ਕੇ ਅਪਣੀ ਅਪਣੀ ਨਹੀਂ ਸਮੁਚੇ ਦੇਸ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਬਣਾਏਗੀ ।

(੩) ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਦਾ ਰਬ ਇਕੋ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਮਜ਼ਹਬ ਮਨੁਖਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਇਖਲਾਕ ਅਤੇ ਸਚਾਈ ਉਤੇ ਧਰੀ ਜਾਏਗੀ ।

--ਚ—

(੪) ਕੋਈ ਅਨਪੜ੍ਹ, ਭੁਖਾ ਨੰਗਾ, ਭਿਖਾਰੀ, ਵਿਹਲੜ ਨਾ ਰਹੇਗਾ, ਸਾਰੇ ਕਮਾਊ ਹੋਣਗੇ। ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਰਜਵੀਂ ਰੋਟੀ ਮਿਲੇਗੀ।

(੫) ਮੰਦਰਾਂ ਤੀਰਥਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਗੁਸਾਈਆਂ ਦੀ ਮਨਤਾ ਨਾ ਰਹੇਗੀ । ਚੜ੍ਹਾਵਿਆਂ ਦਾ ਧਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ।

(੬) ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਵੇਗੀ, ਮਨ ਮਰਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰੇਗੀ ਔਲਾਦ ਵਾਸਤੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਦਵਾਵਾਂ ਵਰਤੇਗੀ। ਕੁੜੀ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹਕ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਜਾਣ ਗੇ ।

(੭) ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੱਚਾ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਏਸੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹਿਸ਼ਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਰਾਧ ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਾ ਰਹੇਗੀ।

(੮) ਸੰਤਾਂ ਸਾਧੂਆਂ, ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੋਵੇਗੀ।

(੯) ਦੇਵੀ ਦਿਉਤਿਆਂ ਉਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾ ਰਹੇਗੀ। ਜੋਤਸ਼ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦਾ ਕੋਈ ਲਗਾਉ ਨਾ ਰਹੇਗਾ । ਦਾਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਗਰੀਬ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਗਰੀਬੀ ਰਹਿਣ ਨਾ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ।

(੧੦) ਰਾਜ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮਜਾਰਟੀ ਮਜੂਰਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹਥ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੁਆਰਥੀ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏਗਾ ।

(੧੧) ਮੌਤ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਘਟਨਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਏਗਾ। ਸਿਆਪੇ ਫੂੜੀਆਂ, ਦੁਵਰ੍ਹਿਆਂ ਚੁਵਰੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ।

(੧੨) ਸਭ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬਿਹਤਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਪਰ ਹੋਣਗੇ। ਚੋਣਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।

૨૫- ੯ -૧ ੯ ૪૫                                                     ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ

--ਛ –-

ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ

ਸਮਾਂ ਲਿਆਵੇ ਨਵੀਓਂ ਨਵੀਆਂ,

ਪਰਦੇ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ।

ਹਰ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਪਾਸਾ ਪਰਤਣ,

ਬਦਲਦੀਆਂ ਤਕਦੀਰਾਂ ।

ਪੂੰਝੇ ਗਏ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਵੇਂ,

ਵਟਦੇ ਗਏ ਅਕੀਦੇ,

ਦੱਬੇ ਮੁਰਦੇ ਨਹੀਂ ਜਿਵਾਣੇ,

ਆ ਕੇ ਪੀਰ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ।

____________

ਹੁਸਨ ਤੇਰੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸ਼ਮਾਂ ਤੇ,

ਅਸੀ ਹੋਏ ਪਰਵਾਨੇ ।

ਖੋਟੇ ਹੋਏ ਕਿਆਸੀ ਸਿੱਕੇ,

ਖੁਲ੍ਹ ਗਏ ਖੋਜ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ।

ਸਜਨੀ, ਸੇਜ, ਸ਼ਰਾਬ, ਸੁਰਾਹੀ,

ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਵਿਚ ਆਏ ।

ਰਿੰਦਾਂ ਦੀ ਮਹਿਫਲ ਵਿਚ ਬਹਿ ਗਏ,

ਸੁਰਗਾਂ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ।

 

ਨਵੀਆਂ ਲੀਹਾਂ

ਉਠ ਸੁੱਤੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਜਗਾ ਸਜਣਾ ।

ਇਕ ਨਵਾਂ ਜਹਾਨ ਵਸਾ ਸਜਣਾ ।

੧-ਸੁਟ ਪਰੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਲੀਰਾਂ ਨੂੰ,

ਨਕਲੀ ਖਿਚੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ,

ਢਾਹ ਮਸਤਕ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਨੂੰ,

ਤਕਦੀਰਾਂ ਨੂੰ ਪਲਟਾ ਸਜਣਾ ।

ਉਠ ਸੁੱਤੀਆਂ......

੨-ਤੂੰ ਸੁਰਗ ਦੀ ਸੋ ਤੇ ਫੁਲ ਗਿਆ ਏਂ,

ਪਰ ਅਪਣਾ ਆਸਣ ਭੁਲ ਗਿਆ ਏਂ,

ਵਹਿਮਾਂ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰੁਲ ਗਿਆ ਏਂ,

ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਅਜ਼ਮਾ ਸਜਣਾ ।

ਉਠ ਸੁੱਤੀਆਂ.......

੩-ਤੈਨੂੰ ਮਤਲਬੀਏ ਚਮਕਾ ਰਹੇ ਨੇਂ,

ਭਾਈਆਂ ਤੋਂ ਪਾੜੀ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇਂ,

ਨਫਰਤ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਰਹੇ ਨੇਂ,

ਬਚ ਬਚ ਕੇ ਪੈਰ ਟਿਕਾ ਸਜਣਾ ।

ਉਠ ਸੁੱਤੀਆਂ ਰੂਹਾਂ......

ਇਕ ਨਵਾਂ ਜਹਾਨ......

ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ

ਕਿਸੇ ਟਾਪੂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਵਤਨੀ ਭਰਾ ਨਾਲ ਮੇਲ

____________

੧-ਪੰਜਾਬੋਂ ਔਂਦਿਆ ਵੀਰਨਿਆ !

ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰ ਆਪਣੇ ਥਾਵਾਂ ਦੀ।

ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ, ਮੇਰੇ ਟੱਬਰ ਦੀ,

ਹਮਸਾਇਆਂ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ।

ਫਸਲਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ ?

ਮੀਂਹ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਘਿਉ ਸਸਤਾ, ਅੰਨ ਸਵੱਲਾ ਏ ?

ਸਭ ਰਜ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਨੇਂ ?

ਪਰਭਾਤ ਰਿੜਕਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ?

ਛਾਹ ਵੇਲੇ ਭੱਤੇ ਢੁਕਦੇ ਸਨ ?

ਭਠੀਆਂ ਤੇ ਝੁਰਮਟ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ?

ਤ੍ਰਿਞਣਾਂ ਵਿਚ ਚਰਖੇ ਘੁਕਦੇ ਸਨ ?

ਪਰਦੇਸਾਂ ਅੰਦਰ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ,

ਕੋਈ ਯਾਦ ਤੇ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ,

ਮਾਂ, ਭੈਣ ਤੇ ਨਾਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਦਾ,

ਦਿਲ ਹੌਕੇ ਭਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।

੨-ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਚਾ ਭੀ ਹੈ ?

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ?

ਪਾਟੇ ਹੋਏ ਸੀਨੇ ਸੀਉਣ ਦਾ ?

ਨਿਖੜੇ ਹੋਏ ਵੀਰ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ?

ਹਿੰਦੂ, ਮੋਮਨ, ਸਿਖ, ਈਸਾਈ,

ਘਿਉ ਖਿਚੜੀ ਹੋ ਗਏ ਹੋਵਣ ਗੇ।

ਕਿਰਸਾਣ, ਬਪਾਰੀ ਤੇ ਕਿਰਤੀ,

ਇਕ ਥਾਏਂ ਖਲੋ ਗਏ ਹੋਵਣ ਗੇ।

੩-ਅਸੀ ਜਦ ਦੇ ਏਥੇ ਆਏ ਹਾਂ,

ਸਾਡੇ ਤੇ ਹਲੀਏ ਹੀ ਵਟ ਗਏ ਨੇਂ।

ਸਾੜੇ ਤੇ ਕੀਨੇ ਨਿਕਲ ਗਏ,

ਵਲ ਵਿੰਗ ਪੁਰਾਣੇ ਹਟ ਗਏ ਨੇਂ ।

ਜੀ ਚਾਹੰਦਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭੀ,

ਐਥੋਂ ਵਰਗਾ ਰੰਗ ਲਾ ਲਈਏ ।

ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਾਂਝਾਂ ਪਾ ਲਈਏ,

ਪਕੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਬਣਵਾ ਲਈਏ ।

ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਬਰਕਤ ਪੈ ਜਾਵੇ,

ਧਰਤੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

ਆ ਕੇ ਕੋਈ ਰੋੜ੍ਹ ਮਜੂਰੀ ਦਾ,

ਭੁੱਖ ਨੰਗ ਦੇ ਧੋਣੇ ਧੋ ਜਾਵੇ ।

 

ਆਸਤਕ-ਨਾਸਤਕ

੧. ਰੱਬ ਦਿਆ ਪੂਜਕਾ !

ਰੱਬ ਦਿਆ ਵਾਰਸਾ !

ਸੱਚਮੁਚ ਰੱਬ ਨੂੰ ਰੱਬ ਹੈਂ ਸਮਝਦਾ ?

ਫੇਰ ਇਹ ਦੱਸ ਖਾਂ,

ਉਸ ਤੇਰੇ ਰੱਬ ਨੇ,

ਤੈਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਆਪ ਕਿਉਂ ਸੌਂਪਿਆ ?

੨. ਜੇ ਤੇਰੀ ਰਾਇ ਵਿਚ,

ਇਹੋ ਗਲ ਠੀਕ ਹੈ,

ਤਾਂ ਤੇ ਤੂੰ ਰੱਬ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ।

ਗ਼ਰਜ਼ ਦਾ ਰੱਬ, ਤੂੰ ਆਪ ਹੈ ਘੜ ਲਿਆ। '

ਆਸਤਕ ਹੋਣ ਦਾ ਨਿਰਾ ਇਕ ਡਾਮ ਹੈ।

ਹੋਰਨਾਂ ਰੱਬ ਦਿਆਂ ਬੰਦਿਆਂ ਵਾਸਤੇ,

ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਚਿਣਗ ਸਤਕਾਰ ਦੀ।

ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਦਾ-

ਅੰਦਰੇ ਬੈਠ ਕੇ,

ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਨੂੰ

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਹੁਣ ਓਹ; ਕਹਿ ਸਕਣ ਦਿਲ ਦੀਆਂ।

੩. ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ,

ਜੋ ਨੇਕ ਹੈ, ਪਾਕ ਹੈ,

ਚਾਹੁੰਦਾ ਏ ਰਾਤ ਦਿਨ ਭਲਾ ਸੰਸਾਰ ਦਾ,

ਦੂਜਿਆਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਾਊ ਹੈ।

ਚਾਹੇ ਹੈ ਮੁਸਲਮਾਂ,

ਚਾਹੇ ਈਸਾਈ ਹੈ,

ਆਰਯਾ, ਪਾਰਸੀ,

ਜੈਨ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨੋ,

ਤੂੰ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕੁੜ੍ਹਨ ਕਿਉਂ ਲਗ ਪਏਂ ?

ਜੋ ਤੇਰੇ ਢੰਗ ਤੇ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਪੂਜਦਾ

ਤੂੰ ਉਦ੍ਹੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਖੜਾ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਹੇਂ ?

੪. ਰੱਬ ਤਾਂ ਕਦੇ ਭੀ

ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ

ਮਾੜਿਆਂ ਚੰਗਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਓਸਦੇ-

ਬੂਹੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ ।

ਤੂੰਹੇਂ ਕਿਉਂ ਓਸ ਦਾ ਸੋਧਰਾ ਬਣ ਗਿਓਂ ?

ਯਾ ਤੇਰੀ ਸਮਝ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਊਣ ਹੈ,

ਯਾ ਤੇਰਾ ਰੱਬ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਰੱਬ ਹੈ ।

ਅਖੀਆਂ

ਅਖੀਆਂ ਬੁਰੀ ਬਲਾ,                    ਵੇ ਲੋਕੋ !

ਅਖੀਆਂ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ।

੧. ਲੰਮੀ ਲਗਨ,

ਅਨੋਖੇ ਸੁਪਨੇ,

ਅਣਹੋਣੇ ਜਿਹੇ ਚਾ,                      ਵੇ ਲੋਕੋ ! ਅਖੀਆਂ......

੨. ਫੱਟਿਆਂ ਜਾਣਾ ਤੇ

ਚੈਨ ਨ ਲੈਣਾ,

ਅਲ੍ਹੜ ਜਿਹਾ ਸੁਭਾ,                     ਵੇ ਲੋਕੋ! ਅਖੀਆਂ......

੩. ਗੋਤਾ ਲਾਉਣ, ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਡੂੰਘਾ,

ਤਾਰਿਆਂ ਤੀਕ ਚੜਾ,                    ਵੇ ਲੋਕੋ !

੪. ਆਪੇ ਲੱਗਣ ਤੋਂ

ਆਪੇ ਲੂਸਣ

ਭਾਂਬੜ ਲੈਣ ਮਚਾ,                        ਵੇ ਲੋਕੋ !

੫. ਰੋੜ੍ਹੇ ਪਈਆਂ

ਜਾਣ ਨ ਠਲ੍ਹੀਆਂ,

ਠੇਲ੍ਹ ਸੁਟਣ ਦਰਯਾ                        ਵੇ ਲੋਕੋ !

੬. ਆਪ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਤੇ

ਆਪੇ ਪੰਛੀ,

ਆਪੇ ਖੇਡਣ ਦਾ                            ਵੇ ਲੋਕੋ !

ਅਖੀਆਂ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ।

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਨਾ

੧. ਕਿਉਂ ਨਾਪਾਂ ਮੈਂ ਤਾਰ ਦਮਾਂ ਦੀ ?

ਕਾਹਨੂੰ ਦੇਖਾਂ ਮਜ਼ਲ ਅਗਾਂਹ ਦੀ ?

ਪਿਛਲੀ-ਅਗਲੀ ਦੋਵੇਂ ਮੇਰੀਆਂ,

ਬਹਿ ਕੇ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ।

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਨਾ ।

੨. ਮਕਸਦ ਉੱਚਾ, ਪੰਧ ਲਮੇਰਾ,

ਜਦ ਅਖ ਖੋਲ੍ਹੀ, ਨਵਾਂ ਸਵੇਰਾ।

ਲਖ ਆਉਣ ਤੂਫਾਨ ਬਿਜਲੀਆਂ

ਨਾ ਡੁਬਣਾ ਨਾ ਸੜਨਾ,

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਨਾ ।

੩. ਮੈਂ ਜੀਊਂਦਾ, ਮੈਂ ਨਵਾਂ ਨਰੋਇਆ

ਮੈਂ ਹੀ ਏ ਮੇਲਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ,

ਹਰ ਪਿੰਡ ਮੇਰਾ (ਤੇ) ਹਰ ਘਰ ਮੇਰਾ

ਜਦ ਚਾਹਣਾ, ਜਾ ਵੜਨਾ,

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਨਾ।

੪. ਲੈ-ਪਰਲੈ ਦੇ ਲੰਘ ਕੇ ਗੇੜੇ

ਦੇਸ਼ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੋਰ ਅਗੇਰੇ,

ਤੁਰਿਆਂ ਜਾਣਾ, ਤੁਰਦਿਆਂ ਰਹਿਣਾ

ਪੈਰ ਪਿਛਾਂਹ ਨਹੀਂ ਧਰਨਾ,

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਨਾ ।

― ੮ー

ਮਦਾਰੀ

੧ : ਮੀਆਂ ਮਦਾਰੀਆ !

ਤੇਰਾ ਤਮਾਸ਼ਾ,

ਕੀਤਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਪਸੰਦ ।

ਡੌਰੂ ਖੜਕਾ ਕੇ,

ਬੰਸਰੀ ਵਜਾ ਕੇ,

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੀਤਾ ਤੂੰ ਜੋੜ,

ਅੱਖੀਆਂ ਬਚਾਉਂਦਾ,

ਹੱਥ ਖਿਸਕਾਉਂਦਾ,

ਮਣਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਨਾ ਏਂ ਤੋੜ।

ਸੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਝੂਠਿਆਂ

ਝੂਠਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚਿਆਂ

ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਨਾ ਏਂ ਅਨੰਦ ।

੨. ਕਦੇ ਔਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ

ਕਦੇ ਐਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ

ਆਪਣਾ ਤੂੰ ਲੈਨਾ ਏਂ ਬਣਾ,

ਥੈਲੇ ਨੂੰ ਫਰੋਲ ਕੇ,

ਝੂਠ ਸੱਚ ਬੋਲ ਕੇ,

ਇੱਕ ਨੂੰ ਤੂੰ ਦੇਨਾ ਏਂ ਜਿਤਾ

ਤੇਰੀਆਂ ਚਲਾਕੀਆਂ,

ਤਾੜ ਲਈਆਂ ਸਾਰਿਆਂ,

ਕਰ ਹੁਣ ਤਮਾਸ਼ੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ।

ਅਸੀ ਚਾਰੇ ਯਾਰ ਪੁਰਾਣੇ

੧. ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ, ਸਿਖ, ਈਸਾਈ,

ਇਕ ਮਾਂ ਜਾਏ, ਚਾਰੇ ਭਾਈ,

ਰਬ ਜਾਣੇ, ਕੀ ਟਪਲਾ ਖਾ ਗਏ,

ਹੋ ਕੇ ਸਿਆਣੇ ਬਿਆਣੇ ।

੨. ਕੋਈ ਪੁਜਾਰੀ, ਕੋਈ ਨਿਮਾਜ਼ੀ,

ਘਰੋ ਘਰੀ ਸਨ ਰਾਜ਼ੀ ਬਾਜ਼ੀ,

ਇਕਸੇ ਰਬ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਆਏ

ਬਾਹਮਣ ਅਤੇ ਮੁਲਾਣੇ ।

੩. ਦੇਸ ਮੋਕਲਾ, ਕਿਰਤ ਬੁਤੇਰੀ,

ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ ਹਿੱਕਾਂ, ਦਿਲੀਂ ਦਲੇਰੀ,

ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ,

ਦਿਲ ਦੇ ਭੇਤ ਲੁਕਾਣੇ ।

੪. ਤੂੰ ਸਹੀ ਚੰਗਾ, ਮੈਂ ਸਹੀ ਮਾੜਾ,

ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਪਾੜਾ,

ਨਿਕੀਆਂ ਨਿਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਦਲੇ,

ਕਾਹਨੂੰ ਵੈਰ ਵਧਾਣੇ ।

੫. ਅਖੀਆਂ ਫਿਰਨ ਪ੍ਯਾਰ ਦੀਆਂ ਭੁਖੀਆਂ,

ਆ ਛਡ ਦੇਈਏ ਗੱਲਾਂ ਰੁਖੀਆਂ,

ਤਕਦਾ ਨਹੀਂ ! ਵਾ ਵਗਦੀ ਵਲ ਹੀ

ਤੁਰਦੇ ਲੋਕ ਸਿਆਣੇ ।

ਅਸੀ ਚਾਰੇ ਯਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ।

੬. ਹੁਣ ਭੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ,

ਡੋਬੂ ਰੋਹੜ ਖਲੋ ਸਕਦਾ ਹੈ,

ਲਾ ਲੈਣ ਜੇਕਰ ਬੇੜਾ ਬੰਨੇ,

ਰਲ ਕੇ ਸੁਘੜ ਮੁਹਾਣੇ ।

ਅਸੀ ਚਾਰੇ ਯਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ।

੭. ਪੇਂਡੂ, ਸ਼ਹਿਰੀ, ਸਾਊ, ਕੰਮੀ,

ਢਾਹ ਸੁੱਟਣ ਜੇ ਫੁੱਟ ਨਿਕੰਮੀ,

ਓਹੋ ਭਰਾ ਤੇ ਓਹੋ ਜੱਫੀਆਂ,

ਵਲ ਵਿੰਗ ਭੁਲ ਭਲ ਜਾਣੇ ।

ਅਸੀ ਚਾਰੇ ਯਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ।

੮. ਪਾੜੂਆਂ ਨਿਖੇੜੂਆਂ ਦੀ ਇਕ ਨਾ ਮੰਨੀਏ,

ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੂਥਾ ਭੰਨੀਏ,

ਨਾਲ ਸਲੂਕ, ਅਮਨ ਦੇ ਸਿਹਰੇ,

ਅਸਾਂ ਹੀ ਗਲੀਂ ਪੁਆਣੇ।

ਅਸੀ ਚਾਰੇ ਯਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ।

ਦੇਸ਼ ਦਰਦ

੧. ਦਿਲ ਦਰਯਾ ਵਿਚ, ਸੋਚ ਬੁਲਬੁਲੇ,

ਉਠ ਉਠ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ,

ਦੇਸ਼-ਦਰਦ ਦੇ ਸੁਪਨ-ਮੁਨਾਰੇ

ਉਸਰ ਉਸਰ ਢਹਿ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ ।

ਫਰਜ਼, ਸਚਾਈ, ਅਕਲ, ਦਲੇਰੀ,

ਰੋਜ਼ ਹਲੂਣੇ ਦੇਂਦੇ ਨੇਂ,

ਪਰ, ਪਰ-ਵਸ ਦੇ ਸਭ ਮਨਸੂਬੇ

ਬਣੇ ਬਣੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ ।

ਪਰ ਭੀ ਹਨ, ਪਹੁੰਚੇ ਭੀ ਹਨ,

ਹਿੰਮਤ ਭੀ ਹੈ, ਆਸ਼ਾ ਭੀ ਹੈ,

ਦਿਲ ਭੀ ਹੈ, ਪੀੜਾਂ ਭੀ ਹਨ,

ਫਰਯਾਦਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਭੀ ਹੈ ।

ਉੱਡਣ ਨੂੰ ਤੱਯਾਰ ਭੀ ਹਾਂ,  

ਆਕਾਸ਼ ਭੀ ਪਿਆ ਬੁਲਾਂਦਾ ਹੈ,

ਪਰ ਪਿੰਜਰੇ ਦੀ ਖਿੜਕੀ 'ਚੋਂ

ਇਕ ਤੀਲੀ ਕਢਣੀ ਬਾਕੀ ਹੈ ।

 

ਸੰਸਾਰ-ਜੰਗ

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ, ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

ਇਸ ਬਿਫਰੇ ਹੋਏ ਹਾਥੀ ਨੂੰ

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

੧. ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਭੜਥੂ,

ਘੁਗ ਵਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਉਜੜ ਗਏ।

ਧਨ ਧਾਮ, ਸੁਹਜ, ਸਰਮਾਏ,

ਕੁਝ ਡੁੱਬ ਗਏ, ਕੁਝ ਸੜ ਗਏ।

ਡਾਢੀ ਹੰਕਾਰਨ ਹੋਣੀ,

ਅਜ ਚੜੀ ਹਵਾ ਦੇ ਘੋੜੇ ।

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ, ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

੨. ਧਰਤੀ ਦੀ ਫਟ ਗਈ ਛਾਤੀ,

ਸਾਗਰ ਦਾ ਖੌਲੇ ਪਾਣੀ ।

ਤਾਕਤ ਹੋਈ ਟੋਟੇ ਟੋਟੇ,

ਪਲਚੀ ਗਈ ਸਾਰੀ ਤਾਣੀ।

ਸ਼ੈਤਾਨ ਫਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣ ਕੇ,

ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰੇ ਬੇਲੋੜੇ ।

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

੩. ਖੁਦਗਰਜ਼ੀ ਹੋ ਗਈ ਅੰਨ੍ਹੀ,

ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਗਈ ਮਸਤੀ।

ਨੰਗੀ ਹੋ ਹੋ ਕੇ ਨਚਦੀ

ਭੂਤੀ ਹੋਈ ਐਸ਼-ਪਰਸਤੀ ।

ਅਸ਼ਰਾਫਤ ਹੋ ਗਈ ਸਸਤੀ

ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਲਹੂ ਨਿਚੋੜੇ ।

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

੪. ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਚਿਣ ਕੇ,

ਇਕ ਉਸਰੇ ਪਈ ਅਟਾਰੀ ।

ਇਸ ਲਹੂਆਂ ਦੇ ਦਰਯਾ ਵਿਚ,

ਤਰ ਜਾਸੀ ਦੁਨੀਆ ਸਾਰੀ ।

ਪਰ ਸਚਿਆਈ ਦੀ ਥੁੜ ਨੇ,

ਆਸ਼ਾ ਦੇ ਬੇੜੇ ਬੋੜੇ ।

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

੫. ਮਾਨੁਖ਼ਤਾ ਦਰਦਾਂ ਮਾਰੀ,

ਸਿਵਿਆਂ ਤੇ ਬੈਠੀ ਝੂਰੇ ।

ਮੇਰੇ ਅਮਨ ਚੈਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ,

ਖਬਰੇ ਕਦ ਹੋਸਣ ਪੂਰੇ ।

ਖਖੜੀ ਖਖੜੀ ਰੂਹਾਂ ਦੇ,

ਕਦ ਸਿਰ ਜਾਵਣਗੇ ਜੋੜੇ ।

ਕੋਈ ਮੋੜੇ ਵੇ ਕੋਈ ਮੋੜੇ ।

ਇਨਸਾਨਸਤਾਨ

੧. ਉਠ ਸਾਕੀ ! ਇਕ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰ,

ਨਵਾਂ ਨਸ਼ਾ ਕੋਈ ਕਰ ਤੱਯਾਰ ।

ਚੜ੍ਹ ਜਾਵੇ ਸੁਰਤੀ ਅਸਮਾਨ,

ਦਿੱਸਣ ਲਗ ਪਏ ਨਵਾਂ ਜਹਾਨ ।

ਨਵਾਂ ਬਗੀਚਾ, ਨਵੀਂ ਬਹਾਰ,

ਨਵੀਂ ਜਵਾਨੀ, ਨਵਾਂ ਨਿਖਾਰ ।

ਨਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ, ਨਵਾਂ ਅਸਮਾਨ,

ਸਚਮੁਚ ਦਾ ਇਨਸਾਨਸਤਾਨ ।

੨. ਹਿੰਦੂ, ਮੋਮਨ, ਸਿਖ, ਈਸਾਈ,

ਸਾਰੇ ਜਾਪਣ ਭਾਈ ਭਾਈ।

ਦਸਤਕਾਰ, ਕਿਰਤੀ, ਕਿਰਸਾਣ,

ਸਾਂਝੀ ਰੋਟੀ ਵੰਡ ਕੇ ਖਾਣ ।

ਭੁੱਖ, ਨੰਗ, ਚਿੰਤਾ, ਬੇਕਾਰੀ,

ਹਟ ਜਾਏ ਧੜਕੇ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ।

ਘੁਲ ਮਿਲ ਜਾਵਣ ਧਰਮ ਇਮਾਨ,

ਸਚਮੁਚ ਦਾ ਇਨਸਾਨਸਤਾਨ।

੩. ਸਾਂਝੇ ਹੋਣ ਮਸੀਤਾਂ ਮੰਦਰ,

ਵੱਸੇ ਰੱਬ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ !

ਲੀਡਰ ਹੋਣ ਦਿਆਨਤਦਾਰ,

ਮੇਲ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ।

ਮਤਲਬੀਏ ਤੇ ਪਾੜਨ ਵਾਲੇ,

ਭੁਲ ਜਾਵਣ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਚਾਲੇ ।

ਟਕਰਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਵਢ ਵਢ ਖਾਣ,

ਸਚਮੁਚ ਦਾ ਇਨਸਾਨਸਤਾਨ ।

__________

੪. ਵਡਿਆਂ ਦਾ ਦਿਲ ਹੋ ਜਾਏ ਵੱਡਾ,

ਢਾਹ ਸੁੱਟਣ ਨਫਰਤ ਦਾ ਅੱਡਾ ।

ਵੰਡ ਖਾਣ ਦੀ ਪੈ ਜਾਏ ਵਾਦੀ,

ਮੰਗ ਸਕਣ, ਸਾਂਝੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ।

ਸਾਂਝੀਆਂ ਚੋਣਾਂ, ਸਾਂਝੀ ਪੀੜ,

ਉਂਗਲ ਸੜਿਆਂ ਧੁਖੇ ਸਰੀਰ।

ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਣ,

ਸਚਮੁਚ ਦਾ ਇਨਸਾਨਸਤਾਨ।

__________

ਕਵੀ ਦਾ ਹਾੜਾ

੧. ਰਫੀਕੋ ! ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਤੇ ਤਰਸ ਖਾ ਕੇ,

ਏ ਦੱਸੋ ਕਿ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਕਿਸ ਲਈ ਸੀ ?

ਕਜ਼ਾ ਨੇ ਉਤਾਰਨ ਲਗੇ ਆਸਮਾਨੋਂ,

ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ, ਕਿਉਂ ਇਹੋ ਥਾਂ ਚੁਗੀ ਸੀ ?

ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ, ਮਜ਼ੂਰਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ,

ਨ ਹਾਸਾ, ਨ ਖੇੜਾ, ਨ ਕਪੜਾ, ਨ ਰੋਟੀ।

ਨਿਖੇੜੇ, ਬਖੇੜੇ, ਲੜਾਈ, ਭਿੜਾਈ,

ਪਰਹੇ ਆਪਣੀ ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਪਰਾਈ।

੨. ਕਵੀ ਹੋ ਕੇ ਦਿਲ ਦੀ ਮੈਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਸੁਣਾਵਾਂ ?

ਉਮਲ ਪੈਣ ਹੰਝੂ, ਤਾਂ ਕਿਸ ਥਾਂ ਵਹਾਵਾਂ ?

ਮੈਂ ਖੋਲਾਂ ਕਿਵੇਂ ਜੀਭ ਦੇ ਜੰਦਰੇ ਨੂੰ ?

ਕਿਦੇ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਤਲਿਸਮ ਤੁੜਾਵਾਂ ?

ਨ ਰ ਹੈ, ਨ ਯਾਰੀ, ਨ ਹਿੰਮਤ, ਨ ਏਕਾ,

ਨ ਹਥ ਪੈਰ ਖੁਲ੍ਹੇ, ਨ ਦਾਰੂ ਨ ਸਿੱਕਾ ।

ਭਗੀਰਥ ਦੀ ਗੰਗਾ ਕਿਵੇਂ ਮੋੜ ਖਾਵੇ ?

ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਤਕਦੀਰ ਕੀਕਰ ਵਟਾਵਾਂ ?

ਲਹੂ ਜਮ ਚੁਕੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੇਕ ਆਵੇ ?

ਤੇ ਪੱਥਰ ਹਟਾ ਕੇ ਹਵਾ ਕੌਣ ਲਾਵੇ ?

੩. ਓ ਕਵੀਆ ! ਨ ਡਰ, ਹੋਸ਼ ਨੂੰ ਕਰ ਟਿਕਾਣੇ,

ਏ ਧਰਤੀ ਹੈ ਉਜੜੀ ਹੋਈ ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ?

ਏ ਬੀਰਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ,

ਏ ਲਾਲਾਂ ਜਵਾਹਰਾਂ ਤੇ ਖ਼ਾਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ।

ਏ ਲੋਹੇ ਤੇ ਕੋਲੇ ਦੀ ਕਾਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ।

ਫਲਾਂ ਮੇਵਿਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹਿਮਾਲਾ,

ਏ ਬੁਧ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ।

੪. ਜ਼ਰਾ ਦੇਖ, ਆਇਆ ਨਵਾਂ, ਕਾਲ-ਚੱਕਰ,

ਸ਼ੁਆ ਉਠ ਰਹੀ ਹੈ ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ।

ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਉਸਰਨ ਲਗੀ ਹੈ ਇਮਾਰਤ,

ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਨਵੀਂ ਤੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ।

ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੇ ਬਟਨ ਹੈ ਦਬਾਇਆ,

ਓ ਪਰਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਠਾਇਆ।

ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਆ ਬੈਠੀ ਆਸ਼ਾ,

ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਏਕਤਾ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ।

ਚਮਨ ਤੇਰਾ ਆਬਾਦ ਹੋ ਕੇ ਰਹੇਗਾ।

ਵਤਨ ਤੇਰਾ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਕੇ ਰਹੇਗਾ।

ਤੇਰਾ ਹੁਕਮ

ਤੁੱਧੇ ਘੱਲੀ (ਅਤੇ) ਤੁਧੇ ਸੱਦੀ

ਮੈਂ ਠਿਲ੍ਹ ਪਈ ਜਿਗਰਾ ਕਰ ਕੇ ।

ਐਥੋਂ ਤਕ ਤਾਂ ਅੱਪੜ ਪਈ ਆਂ,

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਰ ਕੇ ।

ਹਾਂਭ ਮੇਰੀ ਹੁਣ ਟੁਟਦੀ ਜਾਵੇ,

(ਅਤੇ) ਕੰਢਾ ਬੜਾ ਦੁਰਾਡਾ।

ਜਾਂ ਘਲ ਦੇ ਕੋਈ ਤੁਲਾ ਮੁਹਾਣਾ

(ਜਾਂ) ਚੁਕ ਲੈ ਬਾਹੋਂ ਫੜ ਕੇ ।

____________

ਤੈਥੋਂ ਵਿੱਛੁੜ, ਐਸੀ ਘੁੱਥੀ,

ਮੈਂ ਗਾਹਿਆ ਚੱਕ ਚੁਗਿਰਦਾ,

ਏਹੋ ਬੂਹਾ (ਮਤੇ) ਤੇਰਾ ਈ ਹੋਵੇ,

(ਮੈਂ) ਦਰ ਤਕਿਆ ਧਿਰ ਧਿਰ ਦਾ।

ਐਡੀ ਸਾਰੀ ਨਗਰੀ ਦੇ ਵਿਚ,

(ਮੈਨੂੰ) ਤੁਧ ਬਿਨ ਕੌਣ ਪਛਾਣੇ ?

ਖੋਲ ਬੂਹਾ, ਮੇਰੀ ਭਰ ਦੇ ਝੋਲੀ

ਸਦਕਾ ਅਪਣੇ ਸਿਰ ਦਾ।

ਅਰਸ਼ੀ ਕਿਣਕਾ

ਜੇ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ,

ਭੁਲ ਕੇ ਭੀ ਛਾਲ ਨ ਮਾਰਦਾ ।

੧. ਠੰਢਕ ਦਾ ਨਿਰਮਲ ਕਿਣਕਾ,

ਅਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ।

ਮਾਸੂਮ ਅਞਾਣੇ ਵਰਗਾ,

ਨਿਰਛਲ ਤੇ ਭੋਲਾ ਭਾਲਾ ।

ਮੈਂ ਮੌਜਾਂ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਸਾਂ,

ਅਪਣੀ ਮਦ ਵਿਚ ਮਸਤਾਨਾ,

ਛਡ ਅਗਾਂਹ ਪਿਛਾਂਹ ਦੀ ਚਿੰਤਾ,

ਗਾਂਦਾ ਸਾਂ ਪ੍ਰੇਮ-ਤਰਾਨਾ ।

ਨਾ ਜਾਗ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਪੂਰਾ,

ਨਾ ਬੇਸੁਰਤੀ ਨੀਂਦਰ ਦੀ,

ਇਕ ਵਾ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਆਈ,

ਕੋਈ ਗੁਪਤ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰਦੀ।

ਮੈਂ ਓਥੇ ਹੀ ਸਾਂ ਚੰਗਾ,

ਪਰ ਦਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਨਕਾਰ ਦਾ ।

ਜੇ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ,

ਭੁਲ ਕੇ ਭੀ ਛਾਲ ਨ ਮਾਰਦਾ ।

 

੨. ਮੈਂ ਵਾਂਗ ਫੁਹਾਰ ਉਤਰਿਆ,

ਪਰਬਤ ਤੇ ਆ ਕੇ ਢੱਠਾ ।

ਕਈ ਹੋਰ ਕਰੋੜਾਂ ਉਤਰੇ,

ਇਕ ਤੋਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕੱਠਾ ।

ਸੂਰਜ ਨੇ ਸੁਟ ਸੁਟ ਕਿਰਨਾਂ,

ਉਸ ਤੋਦੇ ਨੂੰ ਪੰਘਰਾਇਆ ।

ਚਸ਼ਮੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਬਦਲੀ,

ਝਰਨੇ ਦਾ ਰੂਪ ਵਟਾਇਆ।

ਨਾਲੇ ਤੋਂ ਨਦੀ ਚਲਾਈ,

ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਛਾਇਆ।

ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਧੱਕਾ ਦੇ ਕੇ,

ਮੁੜ ਕਰ ਕਰ ਭਾਫ ਉਡਾਇਆ ।

ਮੈਂ ਭਵਿਆ ਲਖ ਲਖ ਵਾਰੀ,

ਹਰ ਵਾਰੀ ਕੀਤੀ ਧਾਈ,

ਸੱਧਰ ਸੀ ਦਿਲ ਵਿਚ ਭਾਰੀ,

ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਉਹੋ ਉਚਾਈ।

ਪਰ ਪੈਰ ਮੇਰਾ ਬਣ ਭਾਰਾ,

ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਗਿਆ ਨਿਘਾਰਦਾ ।

ਜੇ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ,

ਭੁਲ ਕੇ ਭੀ ਛਾਲ ਨ ਮਾਰਦਾ ।

੩. ਇਸ ਚੱਕਰ ਦੇ ਵਿਚ ਚਲਦਿਆਂ,

ਅਜ ਤੀਕ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਈ,

ਮੈਂ ਕਿਸਮਤ ਆਪ ਲਿਖਾਈ,

ਜਾਂ ਬਾਹਰੋਂ ਕਿਸੇ ਬਣਾਈ।

ਮੈਂ ਕੀ ਕਸੂਰ ਕਰ ਬੈਠਾ,

ਜਿਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਹੈ ਮਿਲਦਾ ।

ਇਹ ਰੀਝ ਮੇਰੀ ਅਪਣੀ ਸੀ,

ਯਾ ਸ਼ੌਕ ਕਿਸੇ ਦੇ ਦਿਲ ਦਾ।

ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਮਾਸੂਮੀ ਕਿਉਂ ਮੈਥੋਂ ਖੁੱਸ ਗਈ ਹੈ ?

ਆਵਾ ਜਾਈ ਦੀ ਬਿਪਤਾ,

ਗਲ ਮੇਰੇ ਕਿਵੇਂ ਪਈ ਹੈ ?

ਮੈਂ ਪੁੰਨ ਪਾਪ ਤੋਂ ਨਿਆਰਾ,

ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾਗੀ ?

ਕੀ ਕਾਲਖ ਮੂੰਹ ਤੇ ਮਲ ਕੇ,

ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਤਿਆਗੀ।

ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀ ਸੀ ਮਰਜ਼ੀ,

ਯਾ ਭਾਣਾ ਸੀ ਕਰਤਾਰ ਦਾ।

ਜੇ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ,

ਭੁਲ ਕੇ ਭੀ ਛਾਲ ਨ ਮਾਰਦਾ ।

੪. ਓ ਹੇਠ ਉਤਾਰਨ ਵਾਲੇ !

ਤੂੰ ਮਾਲਕ ਹੀ ਸਹੀ ਮੇਰਾ,

ਪਰ ਇਹ ਗਲ ਤੇ ਸਮਝਾ ਦੇ,

ਵਸ ਮੇਰਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਤੇਰਾ?

ਜਿਸ ਵਾ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ,

ਉਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਉਤਾਂਹ ਉਠਾਂਦੀ ?

ਉਹ ਸੈਨਤ ਸਿੱਧੀ ਹੋ ਕੇ,

ਕਿਉਂ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਂਦੀ ?

ਜੇ ਇਹ ਭੀ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ,

ਤਦ ਇਹ ਸੋਝੀ ਹੀ ਪਾ ਦੇ,

ਪਰਵਸਮਜਬੂਰਾਂ ਉੱਤੇ,

ਏਹ ਟੈਕਸ ਲਗ ਗਏ ਕਾਹਦੇ ?

ਏਹ ਪੋਪ, ਮਸੰਦ, ਮੁਲਾਣੇ,

ਕਿਉਂ ਮੇਰੇ ਮਗਰ ਲਗਾਏ ?

ਏਹ ਲਹੂ ਨਿਚੋੜਨ ਵਾਲੇ,

ਤੂੰ ਵਾਰਸ ਕਦੋਂ ਬਣਾਏ ?

ਮੈਂ ਅੱਕ ਗਿਆ ਮੂੰਹ ਰਖਦਾ,

ਇਸ ਤੇਰੇ ਦਾਵੇਦਾਰ ਦਾ ।

ਜੇ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ,

ਭੁਲ ਕੇ ਭੀ ਛਾਲ ਨ ਮਾਰਦਾ ।

ਏਥੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਜਾਹ ਅੜਿਆ (ਕਾਫੀ)

੧. ਚੌੜਾ ਦਰਯਾ, ਡੂੰਘਾ ਪਾਣੀ,

ਰਾਤ ਹਨੇਰੀ, ਘੁੰਮਣਵਾਣੀ,

ਬੇੜੀ ਛੇਕੋ ਛੇਕ ਪੁਰਾਣੀ

ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰ ਮਲਾਹ ਅੜਿਆ ।

੨. ਜੀਭ ਤੇ ਜੰਦਰਾ, ਪੈਰੀਂ ਬੇੜੀ,

ਸੱਚ ਆਖਣ ਦੀ ਵਾਹੇ ਨ ਮੇਰੀ,

ਦਾਵੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹਥ ਮਿਸਲਾਂ,

ਹਾਕਮ ਬੇਪਰਵਾਹ ਅੜਿਆ।

੩. ਰਬ ਦੀ ਹੁਰਮਤ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ,

ਛੁਰਿਆਂ ਤੇ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਵਾਲੇ,

ਫਤਵੇ ਸਾਂਭੀ ਫਿਰਨ ਦੁਆਲੇ,

ਸੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਸਾਹ ਅੜਿਆ ।

੪. ਰਬ ਖ਼ਬਰੇ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਹੀ ਪੈਂਦਾ,

ਮਿੰਨਤ ਨਾਲ ਮਨਾ ਭੀ ਲੈਂਦਾ,

ਪਰ ਬੇਤਰਸ ਮਸੰਦ ਮਜਾਉਰ,

ਰੋਕੀ ਬੈਠੇ ਰਾਹ ਅੜਿਆ ।

੫. ਹਮਸਾਏ ਦਾ ਮੋਢਾ ਫੜ ਕੇ,

ਕੀ ਹਾਸਲ ਸੁਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੜ ਕੇ,

ਅਪਣੇ ਪੈਰੀਂ ਤੋੜ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ,

ਦਿਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਏ ਚਾਹ ਅੜਿਆ।

ਤੇਰੀ ਗਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਅਞਾਣਾ

੧. ਅੰਬ ਦੀਆਂ ਫਾੜੀਆਂ, ਨੈਣ ਮਮੋਲੇ,

ਹੱਸੂੰ ਹੱਸੂੰ ਕਰਨ ਬਲੌਰੀ ਗੋਲੇ ।

ਹਿਕ ਨਾਲ ਲਾ ਲਾ, ਕਰਨੀ ਏਂ ਛੀ ਛੀ,

ਰੱਜਨੀ ਏਂ ਬੁੱਲੀਆਂ ਦਾ ਰਸ ਪੀ ਪੀ ।

ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੌਣਾ ਖਾਣਾ,

ਤੇਰੀ ਗਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਅਞਾਣਾ ।

____________

੨. ਵੇਖਨੀ ਏਂ ਵਿੰਗੀ ਵਰਾਛ ਜਦੋਂ ਲਾਲ ਦੀ,

ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਧੁੰਮੇ ਤੇਰੇ, ਲਾਲੀ ਕਮਾਲ ਦੀ।

ਹੱਸਦੇ ਨੂੰ ਤੱਕ ਤੱਕ, ਖੀਵੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾਨੀ ਏਂ,

ਸੈਨਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਈ ਪੀਆ ਨੂੰ ਤਕਾਨੀ ਏਂ ।

ਤਣਨੀ ਏਂ ਤੰਦਣ ਤਾਣਾ,

ਤੇਰੀ ਗਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਅਞਾਣਾ ।

____________

੩. ਪਿਆਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੂੰਹੇਂ ਵਸਾਈ,

ਸ਼ਹੁ ਦੀ ਸੂਰਤ ਪੁਤ ਵਿਚ ਆਈ।

ਰੱਬ ਨੇ ਸੁੱਤਾ ਪ੍ਰੇਮ ਜਗਾਇਆ,

ਸਾਂਝੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ, ਬੂਟਾ ਲਾਇਆ।

ਰਲ ਮਿਲ ਪਾਣੀ ਪਾਣਾ,

ਤੇਰੀ ਗਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਅਞਾਣਾ ।

੪. ਤੂੰ ਤੇ ਸ਼ਹੁ ਰਲ ਇਕ ਮਿਕ ਹੋ ਗਏ,

ਮਕਸਦ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਖਲੋ ਗਏ ।

ਸੁਹਣੇ ਜੱਗ ਦੇ ਸੁਹਜ ਵਧਾਣੇ,

ਬੂਟੇ ਲਾ ਲਾ ਫੁੱਲ ਖਿੜਾਣੇ ।

ਕੱਠਿਆਂ ਤੁਰਿਆਂ ਜਾਣਾ,

ਤੇਰੀ ਗਦ ਵਿਚ ਬਾਲ ਅਞਾਣਾ।

_____________

ਲਾ ਮਕਾਨ

ਸਾਰਾ ਤੇਰਾ ਕਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਐਨਾ ਖਿਲਰ ਖਿਲਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ।

ਸੂਰਜ, ਚੰਦ, ਸਤਾਰੇ, ਧਰਤੀ,

ਸਭ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਹਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਪਰਬਤ, ਨਦੀਆਂ, ਸਬਜ਼ਾ, ਮਹਿਕਾਂ,

ਸੁਹਜਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਮਹਿਫਲ, ਸਾਕੀ, ਮੈਂ ਤੇ ਮਸਤੀ,

ਰੌਣਕ ਬੋਲ ਬੁਲਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਪੰਧ, ਮੁਸਾਫਿਰ, ਨਦੀ, ਕਿਨਾਰਾ,

ਪਾਰ ਲਗਣ ਦਾ ਚਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਪਿਆਰ, ਉਡੀਕ, ਕਸ਼ਸ਼ ਤੇ ਲਾਰਾ,

ਲੁਕਵਾਂ ਜਿਹਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਤੇ ਹੈ,

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।

ਮਜ਼ਹਬ

ਸ਼ੁੱਧ ਆਤਮਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਗਟੀ,

ਮਜ਼ਹਬ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਇਆ।

ਧਰਮ, ਸਚਾਈ ਦੀ ਚਿਟਾਨ ਤੇ

ਮਜ਼ਹਬ ਨੇ ਇਕ ਮਹਿਲ ਬਣਾਇਆ।

ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਗੰਦਾ

ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਜ਼ਮੀਰ ਫਰੋਸ਼ਾਂ ।

ਜਿਉਂ ਕੀ ਤਿਉਂ ਚਿਟਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ

ਮਜ਼ਹਬ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸਫਾਇਆ ।

ਮਜ਼ਹਬ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਢਹਿੰਦਾ ਜਾਵੇ,

ਥਾਂ ਥਾਂ ਪੈਂਦੇ ਜਾਣ ਮੁਘਾਰੇ ।

ਥੋਬੇ ਲਾ ਲਾ ਲਿੰਬੀ ਪੋਚੀ,

ਜਾਣ ਭਗਤ ਜਨ ਰਲ ਕੇ ਸਾਰੇ ।

ਲਟਕ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਰ ਦਮਾਂ ਦੀ,

ਧਨ ਦੌਲਤ ਦਾ ਫੜੀ ਸਹਾਰਾ ।

ਘੜੀਆਂ ਦਾ ਮਹਿਮਾਨ ਬਿਰਛ

ਹਟਕੋਰੇ ਖਾਵੇ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ।

ਪੇਟ ਪੂਜਾ

ਨਾ ਕੋਈ ਠਾਕੁਰ (ਤੇ) ਨਾ ਕੋਈ ਪੂਜਕ,

ਸਭ ਰੋਟੀ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ।

ਚਿਟੀਆਂ ਪੱਗਾਂ (ਤੇ) ਦੂਹਰੇ ਟਿੱਕੇ,

ਅੰਦਰੋਂ ਹਿਰਦੇ ਕਾਲੇ ।

ਹਥ ਵਿਚ ਮਾਲਾ (ਤੇ) ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਮੰਤਰ,

ਕੱਛ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਕਟਾਰੀ,

ਐਸੇ ਠੱਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗੇ,

ਖੀਸੇ ਕਤਰਨ ਵਾਲੇ ।

ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਸੰਮਣ ਆਏ,

(ਤੁਸੀ) ਹਲਵਾ ਖਾ ਖਾ ਫੁਲ ਗਏ ।

ਮੂਰਖ ਪਰਜਾ ਲੁਟ ਲੁਟ ਖਾ ਲਈ,

(ਅਤੇ) ਅਸਲ ਮਨੋਰਥ ਭੁਲ ਗਏ ।

ਜਾਗ ਉਠੀ ਹੈ ਦੁਨੀਆ, ਹੁਣ ਤੇ

 ਭੇਜ ਦਿਓ ਅਸਤੀਫ਼ੇ,

ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕਿਰਸਾਨਾਂ ਖਾਤਰ

ਰੱਬ ਦੇ ਬੂਹੇ ਖੁਲ੍ਹ ਗਏ ।

ਏਕਾ

੧. ਆ ਵੀਰਨਾ! ਆ ਬੇਲੀਆ!

ਆ ਸੋਚੀਏ, ਬਹਿ ਕੇ ਜ਼ਰਾ।

ਇਕ ਵਕਤ ਸੀ, ਦੋਵੇਂ ਅਸੀ,

ਸਚ ਮੁੱਚ ਦੇ ਇਨਸਾਨ ਸਾਂ ।

ਇਕ ਖ਼ੂਨ ਸੀ, ਇਕ ਜਾਨ ਸਾਂ ।

ਇੱਕੋ ਦੁਹਾਂ ਦਾ ਬੱਬ ਸੀ:

ਸਾਂਝਾ ਦੁਹਾਂ ਦਾ ਰੱਬ ਸੀ ।

ਨਾ ਵੈਰ ਸਨ, ਨਾ ਛੇੜ ਸੀ,

ਨਾ ਫੁੱਟ ਸੀ, ਨਾ ਤ੍ਰੇੜ ਸੀ।

ਸੀਨੇ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਵਾਂਗ ਸਨ,

ਧੀਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ।

ਹਮਸਾਏ ਮਾਂ ਪਿਉ ਜਾਏ ਸਾਂ,

ਖਾਂਦੇ ਕਮਾਂਦੇ ਆਏ ਸਾਂ ।

ਪਰ ਹੁਣ ਤੇ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਹੈ,

ਢਿੱਡਾਂ 'ਚ ਵੜ ਗਿਆ ਚੋਰ ਹੈ ।

ਵਖਰੀ ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਵਾ ਵਗੀ,

ਤੈਨੂੰ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆ ਲਗੀ ।

ਮੂੰਹ ਮੁੜ ਗਏ, ਦਿਲ ਫਟ ਗਏ,

ਮੋਹ ਘਟ ਗਿਆ, ਰਾਹ ਵਟ ਗਏ ।

ਕੁਝ ਹੱਕ ਕੰਨ ਵਿਚ ਕਹਿ ਗਏ,

ਕੁਝ ਸ਼ੱਕ ਹੱਡੀਂ ਬਹਿ ਗਏ ।

ਆਗੂ ਭੀ ਐਸੇ ਮਿਲ ਪਏ,

ਪਾੜੀ ਦੁਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਗਏ ।

ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਸਾਂ ਵੱਸਦੇ,

ਅਜ ਕਲ ਬਦਲ ਗਈ ਤੋਰ ਕਿਉਂ ?

ਤੂੰ ਹੋਰ ਕਿਉਂ ? ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਿਉਂ ?

੨. ਓਹੋ ਜ਼ਿਮੀਂ ਅਸਮਾਨ ਉਹੋ,

ਅੱਲਾ ਉਹੋ, ਇਨਸਾਨ ਉਹੋ ।

ਆ ਵੱਟ ਦਿਲ ਦੇ ਕੱਢੀਏ,

ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀਆਂ ਹੁਣ ਛੱਡੀਏ ।

ਲਾਈਏ ਪਨੀਰੀ ਪਿਆਰ ਦੀ,

ਇਤਫਾਕ ਦੀ, ਇਤਬਾਰ ਦੀ।

ਨਾ ਤੂੰ ਸੜੇਂ ਨਾ ਮੈਂ ਕੁੜ੍ਹਾਂ,

ਨਾ ਤੂੰ ਥੁੜੀਂ ਨਾ ਮੈਂ ਥੁੜਾਂ ।

ਹੁਣ ਭੀ ਜੇ ਹੋਏ ਸਾਫ ਨਾ,

ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਮਾਫ ਨਾ ।

ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਂ ਗੇ ਘੁੱਮਣਘੇਰ ਵਿਚ

ਪੈ ਜਾਂ ਗੇ ਲੰਮੇ ਫੇਰ ਵਿਚ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੀਰੇ ਅਸੀਂ

ਸੜਨਾ ਅਸਾਡੀ ਖ਼ੋ ਨਹੀਂ ।

ਅਸਲਾ ਨਹੀਂ ਖੋਟਾ ਤਿਰਾ,

ਜਿਗਰਾ ਨਹੀਂ ਛੋਟਾ ਮਿਰਾ ।

ਮੈਂ ਜਿ ਘੁਲ ਮਿਲ ਜਾਵੀਏ,

ਚੱਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਨਾ ਆਵੀਏ,

ਬੇਖੌਫ਼ ਹੋ ਕੇ ਵੱਸੀਏ,

ਬਣ ਕੇ ਨਮੂਨਾ ਦੱਸੀਏ ।

ਲਾਊ ਬੁਝਾਊ ਆਏ ਜੋ,

ਲੂਤੀ ਚੁਆਤੀ ਲਾਏ ਜੋ,

ਬੂਥਾ ਉਦ੍ਹਾ ਚਾ ਭੰਨੀਏ,

ਆਖਾ ਨ ਉਸ ਦਾ ਮੰਨੀਏ ।

ਦੋ ਤਾਕਤਾਂ ਜੁੜ ਜਾਣ ਜੇ,

ਕੋਈ ਸਕੇਗਾ ਤੋੜ ਕਿਉਂ ?

ਤੂੰ ਹੋਰ ਕਿਉਂ, ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਿਉਂ ?

ਤੂੰ ਸਾਧ ਕਿਉਂ, ਮੈਂ ਚੋਰ ਕਿਉਂ ?

ਅੱਗ           (ਗੀਤ)

ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬਲਦੀ ਏ ਅੱਗ ਲੋਕੋ,

ਮੇਰੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਅੱਗ ਲੋਕੋ ।

੧. ਧਰਮ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਨ ਢੋਈ,

ਤਾਕਤ ਫਿਰਦੀ ਏ ਬਿਫਰੀ ਹੋਈ,

ਥਰ ਥਰ ਕੰਬਦਾ ਏ ਜੱਗ ਲੋਕੋ,

ਮੇਰੇ ਲਹਿੰਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅੱਗ ਲੋਕੋ ।

੨. ਘਰ ਘਰ ਲਾਲਚ ਤੇ ਖੁਦਗਰਜ਼ੀ,

ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਰਲੇ ਨ ਮਰਜ਼ੀ,

ਸਭ ਦੀ ਬਾਂਗ ਅਲੱਗ ਲੋਕੋ,

ਮੇਰੇ ਐਧਰ ਔਧਰ ਅੱਗ ਲੋਕੋ ।

੩. ਕੁਕੜਾਂ ਵਾਂਗਰ ਲੀਡਰ ਲੜਦੇ,

ਬੇ ਬੁਨਿਆਦ ਬਹਾਨੇ ਘੜਦੇ,

ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ ਪੱਗ ਲੋਕੋ,

ਮੇਰੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਅੱਗ ਲੋਕੋ ।

੪. ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ, ਸਿਖ, ਈਸਾਈ,

ਪਾਟੈ ਫਿਰਦੇ ਭਾਈ ਭਾਈ,

ਦੂਤੀਆਂ ਦੇ ਆਖੇ ਲੱਗ ਲੋਕੋ,

ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬਲਦੀ ਏ ਅੱਗ ਲੋਕੋ ।

ਦਿਲ ਇੱਕ, ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ

ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਖਿੜ ਖਿੜ ਖੀਵਾ ਹੋ ਜਾਂ,

ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਪੈਨਾਂ ਰੋ,

ਦਿਲ ਇੱਕ, ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ ।

੧. ਇਕ ਕਹੇ, ਦੁਨੀਆ ਡਾਢੀ ਮਿੱਠੀ,

ਤੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਵਸ ਕੇ ਨਹੀਂ ਡਿੱਠੀ ।

ਟੱਬਰ, ਦੌਲਤ, ਰੌਣਕ, ਹਾਸੇ,

ਮੇਲਾ ਹੀ ਮੇਲਾ ਆਸੇ ਪਾਸੇ।

ਪਿਆਰ, ਹਿਮਾਇਤ, ਮਿੱਠੀ ਤਕਣੀ,

ਮਰ ਕੇ ਭੀ ਇਹ ਭੁਲ ਨਹੀਂ ਸਕਣੀ,

ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਅਬਰੋ,

ਦਿਲ ਇੱਕ ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ ।

੨. ਦੂਜੀ ਆਖੇ, ਠਗਣੀ ਮਾਇਆ,

ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਗਲ ਕਿਉਂ ਲਾਇਆ ?

ਤੇਰਾ ਪੰਧ ਬੜਾ ਹੈ ਲੰਮਾ,

ਇਕ ਦਮ ਭੀ ਨਾ ਵੀਟ ਨਿਕੰਮਾ।

ਸੋਨਾ ਚਾਂਦੀ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਟ ਦੇ,

ਮੋਹ ਮਮਤਾ ਦੀ ਸੰਘੀ ਘਟ ਦੇ ।

ਬਹਿ ਜਾ ਬੂਹੇ ਢੋ,

ਦਿਲ ਇੱਕ ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ ।

੩. ਇਕ ਕਹੇ, ਡਰ ਨਾ, ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਤੂੰ,

ਝਾਤੀ ਮਾਰ ਦੁਆਲੇ ਵਲ ਤੂੰ ।

ਸੇਕ ਬੁਝਾ ਦੇ, ਗੰਦ ਹਟਾ ਦੇ,

ਆਂਢ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਠੰਢ ਪਾ ਦੇ ।

ਇਹੋ ਜਹਾਨ ਬਹਿਸ਼ਤ ਬਣਾ ਲੈ,

ਪਿਆਰਾਂ ਦੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਲਾ ਲੈ,

ਆਦਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ,

ਦਿਲ ਇੱਕ, ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ।

੪. ਦੂਈ ਕਹੇ, ਕਿਉਂ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰੇਂ ?

ਪਿਆ ਪਰਾਏ ਡੰਗਰ ਚਾਰੇਂ ।

ਅਪਣਾ ਆਪ ਨਬੇੜ ਬਖੇੜਾ,

ਲਾਹ ਸੁਟ ਗਲੋਂ `ਬਿਗਾਨਾ ਝੇੜਾ ।

ਤੂੰ ਸਭ ਦਾ ਚਾਚਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ,

ਫਿਕਰ ਪੈ ਗਿਆ ਸਾਰੇ ਜਗ ਦਾ ।

ਬਹਿ ਜਾ ਲਾਂਭੇ ਹੋ,

ਦਿਲ ਇਕ ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ ।

੫. ਵਾਜ ਆਈ ਜੇ ਤਕੜਾ ਹੋਵੇਂ,

ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਦਲੀਲਾਂ ਦੋਵੇਂ ।

ਦੁੰਹ ਹੱਥੀ ਦੋ ਰਾਸਾਂ ਫੜ ਕੇ,

ਕਾਬੂ ਕਰ ਲੈ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ।

ਆਪ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕਾਂਬ ਨ ਖਾ ਤੂੰ,

ਦੋਵੇਂ ਅਪਣੇ ਮਗਰ ਚਲਾ ਤੂੰ ।

ਤਣ ਕੇ ਜ਼ਰਾ ਖਲੋ,

ਦਿਲ ਇਕ, ਦਲੀਲਾਂ ਦੋ।

ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਦੇਸ਼

ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ਓ ਮਿੱਤਰਾ ! ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ

੧. ਸੁਟ ਦੇ ਫਿਕਰ ਅੰਦੇਸ਼ੇ ਜੀ ਦੇ,

ਸਭ ਨੂੰ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ,

ਪ੍ਰੇਮ ਸਤਾਰ ਸੁਣਾ, ਓ ਸਜਣਾ !

ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ।

੨. ਜੋ ਮਿਲ ਪਏ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾ ਲੈ,

ਅਖੀਆਂ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਵਿਛਾ ਲੈ,

ਮੰਨ ਕੇ ਸਕਾ ਭਰਾ, ਓ ਸਜਣਾ !

ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ।

੩. ਕਿਨ ਪਾਈਆਂ ਸਨ ਕਚੀਆਂ ਤਰੇੜਾਂ ?

ਕਿਸ ਦੇ ਛੇੜਿਆਂ, ਛਿੜੀਆਂ ਛੇੜਾਂ ?

ਚੰਬੜੀ ਕਦੋਂ ਬਲਾ, ਓ ਮਿਤਰਾ !

ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ।

੪. ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਹਾਸੇ,

ਅਮਨ ਪਸਰ ਜਾਏ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ,

ਗੁੱਸੇ ਗਿਲੇ ਭੁਲਾ, ਓ ਮਿਤਰਾ !

ਹਸ ਹਸ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ।

ਪੰਛੀ-ਆਲ੍ਹਣਾ

੧. ਨੀਂਦਰ ਉਸ਼ਾ ਦੀ ਉੱਖੜੀ,

ਚਾਨਣ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ।

ਸੂਰਜ ਨੇ ਮੇਰੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿਚ,

ਪੈਰ ਆ ਕੇ ਰੱਖਿਆ।

ਉਸ ਰੱਖਿਆ, ਮੈਂ ਚੁੱਕਿਆ,

ਸਾਥੀ ਨ ਕੋਈ ਉਡੀਕਿਆ ।

ਬਸ ਖੰਭ ਖੁਲ੍ਹੇ ਕਰ ਲਏ,

ਤੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਤੋਂ ਚਲ ਪਿਆ।

੨. ਖੁਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਪੇਲਦਾ,

ਧਰਤੀ ਤੇ ਚੋਗਾ ਭਾਲਦਾ,

ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਭੋਰਦਾ,

ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਮੇਵੇ ਚੱਖਦਾ,

ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿਨ ਭਰ ਦੇ ਵਿਚ,

ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਮੌਜਾਂ ਮਾਣੀਆਂ।

ਤਕ ਤਕ ਕੇ ਉੱਚੀਆਂ ਨੀਵੀਆਂ,

ਕਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਪਾਈਆਂ।

ਕੁਝ ਪਾਲੀਆਂ, ਕੁਝ ਤੋੜੀਆਂ,

ਓੜਕ ਦਿਹਾੜਾ ਬੀਤਿਆ ।

੩. ਹੁਣ ਸੰਝ ਸਿਰ ਤੇ ਆ ਗਈ,

ਚੋਖਾ ਹਨੇਰਾ ਪੈ ਗਿਆ।

ਸਾਥੀ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਜਾਪਦਾ।

ਅਗੇ ਕੋਈ, ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ।

ਕੁਝ ਜਾ ਚੁਕੇ,

ਕੁਝ ਜਾ ਰਹੇ।

ਇਕ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ।

੪. ਖਤਰਾ ਹੈ ਕੀ ?

ਕੱਲਾ ਸਹੀ।

ਆਇਆ ਭੀ ਤਾਂ,

ਕੱਲਾ ਹੀ ਸਾਂ।

ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦਿਆਂ,

ਮਿਣ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਰਾਹ ਮੈਂ।

ਡੂੰਘੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਭੀ,

ਭੁਲਦਾ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਆਲ੍ਹਣਾ ।

ਉੱਡਾਂ ਗਾ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ,

ਤਦ ਭੀ ਮੇਰਾ ਘਰ ਆਪਣਾ,

ਪੈਰਾਂ ਤਲੇ ਆ ਜਾਇਗਾ ।

ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ

ਮੁਕਤੀ, ਸੁਰਗ, ਉਮਰ ਤੇ ਕਿਸਮਤ,

ਸਭ ਕੁਝ ਤੇਰੇ ਪੱਲੇ,

ਸਚਿਆਈ ਦੀ ਬੁਚਕੀ ਕਾਹਨੂੰ

ਦੱਬੀ ਬੈਠਾ ਏਂ ਥੱਲੇ ?

ਤੂੰ ਜਾਤਾ, ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ,

ਮੁਕਣੇ ਨਹੀਂ ਮੁਕਾਇਆਂ,

ਪਰ ਇਸ ਨਵੇਂ ਜਗਤ ਵਿਚ ਤੇਰੀ,

ਜਾਦੂਗਰੀ ਨ ਚੱਲੇ ।

ਦੇਵਤਿਆਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵੇਲੇ,

ਵਰ ਸਰਾਪ ਸਨ ਚਲਦੇ,

ਚੂਲੀ ਭਰ ਕੇ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਿਆਂ,

ਨਕਸ਼ੇ ਰਹੇਂ ਬਦਲਦੇ ।

ਕਲਜੁਗ ਨੇ ਸਭ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ,

ਨੰਗੀ ਕਰ ਦਿਖਲਾਈ,

ਪਰ ਮੂਰਖ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸੋਂ,

ਹਾਲੀ ਭੀ ਨਹੀਂ ਟਲਦੇ।

ਮੋਤੀ

ਗੋਤਾ ਖੋਰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚੋਂ,

ਕਢ ਕਢ ਸਿੱਪ ਖਿਲਾਰੇ,

ਹੱਥੋ ਹੱਥ ਵਿਹਾਝੀ ਜਾਵਣ,

ਮੋਤੀਆਂ ਦੇ ਵਣਜਾਰੇ ।

ਕਿਸੇ ਦੀ ਝੋਲੀ ਇੱਕੋ ਭਰ ਦੇ,

ਕਈ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਸਿਧਾਰੇ ।

(ਪਰ) ਓਹ ਕੀ ਜਾਣਨ ਸਾਰ ਦੁਰਾਂ ਦੀ,

(ਜਿਹੜੇ) ਸੋਚਣ ਖੜੇ ਕਿਨਾਰੇ ।

ਗੁਲਾਬ

ਮੈਂ ਗੁਲਾਬ,

ਮੇਰਾ ਕਰਤਵ ਏਹੋ,

ਖਿੜ ਖਿੜ ਬਾਗ਼ ਸਜਾਣਾ।

ਸੁਕ ਸੜ ਜਾਣਾ,

ਭੁਰ ਜਾਣਾ, ( ਅਤੇ )

ਮੁੜ ਖੇੜੇ ਵਿਚ ਆਣਾ।

ਬਾਗ਼ ਸਲਾਮਤ,

ਬੂਟਾ ਹਰਿਆ,

ਜੀਵੇ ਜਾਗੇ ਮਾਲੀ,

ਸ਼ਾਲਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ, ਮੇਰਾ ਏਥੇ

ਨਿਤ ਨਿਤ ਆਉਣ ਜਾਣਾ ।

ਤੇਰੀ ਯਾਦ

ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ,

ਦਿਲ ਦੇ ਖੂੰਜੇ ਅੰਦਰ ਰਖਣੀ,

ਜ਼ੁਲਫ ਤੇਰੀ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਦੀ ਵਾ,

ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਭਖਣੀ ।

ਪਰ ਜਦ ਦਾ ਉਹ ਹੁਸਨ ਹੁਲਾਰਾ,

ਨਜ਼ਰੋਂ ਲਾਂਭੇ ਹੋਇਆ,

ਹਿਰਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਈ,

ਥਾਂ ਸਖਣੀ ਦੀ ਸਖਣੀ।

ਪੱਲਾ ਫੜ ਫੜ ਕਿਹਾ ਬੁਤੇਰਾ,

ਬਹਿ ਜਾ, ਬਹਿ ਜਾ, ਬਹਿ ਜਾ,

ਜਿੰਨੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਜੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਈ,

ਓਨਾਂ ਚਿਰ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾ।

ਹਿਜਰ ਤੇਰੇ ਦੀਆਂ ਪੀੜਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ,

ਹਸ ਹਸ ਕੇ ਪੀ ਜਾਸਾਂ,

ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰਖਾਂਗਾ,

ਏਨੀ ਗਲ ਤੇ ਕਹਿ ਜਾ।

ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਪਲ

ਓਹ ਆਏ,

ਹਸ ਪਏ

ਹਥ ਕਢਿਆ

ਮੈਂ ਸਹਿਮੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਦੇ ਦਾਤੇ,

ਹਾਸਾ ਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ?

ਨੀਵੀਂ ਪਾ, ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਟੋਹਿਆ,

ਚਾਰੇ ਕੰਨੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ,

ਅਖ ਪੱਟੀ, ਉਹ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ,

ਹੰਝੂ ਰਹਿ ਗਏ ਭਰਦੇ।

ਅਮ੍ਰਿਤ ਛੰਨਾ, ਛਲ ਛਲ ਕਰਦਾ,

ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਇਆ ।

ਆਖਣ ਲੱਗੇ: ਸਾਰਾ ਪੀ ਜਾ,

ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਹੀ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ।

ਮੈਂ ਝਿਜਕੀ, ਮਤਿ ਕੌੜਾ ਹੋਵੇ,

ਵਹਿਮਾਂ ਨੇ ਮਤ ਮਾਰੀ,

ਸੋਚਾਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਛੰਨਾ ਡਿਗ ਪਿਆ,

(ਪਰ) ਬੁੱਲਾਂ ਤੀਕ ਨ ਆਇਆ।

ਪੁਰਾਣਾ ਰਾਜ਼

੧. ਜੁੱਗਾਂ ਤੋਂ ਚਲਿਆ,

ਇਕ ਰਾਜ਼ ਪੁਰਾਣਾ,

ਮੈਂ ਸਮਝ ਚੁਕਾ ਹਾਂ,

ਪਰ ਕੀਕਰ ਆਖਾਂ ?

ਇਹ ਹੋਛੀ ਦੁਨੀਆਂ,

ਸੁਣ ਸਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ।

੨. ਇਕ ਸਾਫ਼ ਸਚਾਈ,

ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਿਆਂ,

ਚਿਰ ਚੋਖਾ ਹੋਇਆ।

ਪਰ ਨੂਰ-ਮੁਨਾਰੇ- .

ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਉੱਤੇ,

ਅਖ ਡਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।

੩. ਇਕ ਅਜਬ ਤਲਿੱਸਮ,

ਟੁਟ ਚੁਕਾ ਚਿਰੋਕਾ ।

ਇਕ ਗੁਪਤ ਖਜ਼ਾਨਾ,

ਮੂੰਹ ਖੁਲ੍ਹਾ ਪਿਆ ਹੈ ।

ਪਰ ਜੀਭ ਸੰਗਾਊ,

ਕੁਝ ਕਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ।

੪. ਮੇਰਾ ਤੇ ਤੇਰਾ,

ਨਹੀਂ ਪਰਦਾ ਕੋਈ ।

ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਮਹਿਰਮ,

ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਭੇਤੀ।

ਇਹ ਗੁੱਝੀ ਛਿੱਪੀ,

ਗਲ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ।

੫. ਉਹ ਦਿਨ ਹੈ ਨੇੜੇ,

ਸਭ ਖਲਕ ਕਹੇਗੀ,

ਕਿਨ ਨੀਹਾਂ ਧਰੀਆਂ,

ਕਿਨ ਮਹਿਲ ਉਸਾਰੇ,

ਇਹ ਬਣੀ ਅਟਾਰੀ,

ਹੁਣ ਢਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ।

ਹੀਰਾ

ਹੀਰਿਆ ! ਤੈਨੂੰ ਪਾੜ ਰਹੇ ਉਸਤਾਦ ।

੧. ਕਣੀਆਂ ਥਪ ਥਪ ਸਾਣ ਬਣਾਇਆ,

ਰਗੜ ਰਗੜ ਤੇਰਾ ਵਜ਼ਨ ਘਟਾਇਆ,

(ਪਰ) ਸਗੋਂ ਵਧੀ ਤੇਰੀ ਆਬ,

ਹੀਰਿਆ ! ਤੈਨੂੰ ਪਾੜ ਰਹੇ ਉਸਤਾਦ ।

੨. ਪਾੜਨ ਵਾਲੇ, ਫਿਰਨ ਦੁਆਲੇ,

ਤੂੰ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕਾਲੇ,

ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਪੰਜਾਬ,

ਹੀਰਿਆ ! ਤੈਨੂੰ ਪਾੜ ਰਹੇ ਉਸਤਾਦ ।

੩. ਘਸਦਾ ਰਹੁ ਪਰ ਤ੍ਰੇੜ ਨ ਖਾਵੀਂ,

ਟੋਟਿਆਂ ਵਿਚ ਨਾ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੀਂ,

(ਅਪਣਾ) ਅਸਲਾ ਰੱਖੀਂ ਯਾਦ,

ਹੀਰਿਆ ! ਤੈਨੂੰ ਪਾੜ ਰਹੇ ਉਸਤਾਦ ।

੪. ਅਜ ਨਹੀਂ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ,

ਲਭ ਲਏਂ ਗਾ ਤੂੰ ਅਪਣੇ ਥਾਂ ਨੂੰ,

(ਕਿਸੇ) ਦਰਦੀ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਤਾਜ,

ਹੀਰਿਆ ! ਤੈਨੂੰ ਪਾੜ ਰਹੇ ਉਸਤਾਦ !

ਰਬਾਬ

ਰਬਾਬੀ ! ਧਰ ਦੇ ਹੇਠ ਰਬਾਬ ।

੧. ਚੂਲਾਂ ਹਿੱਲੀਆਂ, ਖੋਚਲ ਕਿੱਲੀਆਂ,

ਤਾਰਾਂ ਤਰਬਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਢਿੱਲੀਆਂ,

ਭੁਰ ਗਈ ਤੰਦੀ, ਘਸ ਗਿਆ ਜ਼ਖ਼ਮਾ,

ਖਲੜੀ ਹੋਈ ਖਰਾਬ,

ਰਬਾਬੀ ! ਧਰ ਦੇ ਹੇਠ ਰਬਾਬ ।

੨. ਬੋਤਲ ਸਖਣੀ ਕਰ ਗਿਆ ਸਾਕੀ,

ਮਹਫਿਲ ਵਿਚ ਰੌਣਕ ਨਹੀਂ ਬਾਕੀ,

ਅਥਰੂ ਡੋਲ੍ਹ ਸ਼ਮਾਂ ਦਾ ਚਾਨਣ,

ਦੇਂਦਾ ਜਾਏ ਜਵਾਬ,

ਰਬਾਬੀ ! ਧਰ ਦੇ ਹੇਠ ਰਬਾਬ ।

੩. ਟੁਟਦੇ ਜਾਣ ਖਿਲਾਰੇ ਤਾਣੇ,

ਭੁਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਗੀਤ ਪੁਰਾਣੇ,

ਅਖੀਆਂ ਅਗੋਂ ਹਟਦੇ ਜਾਂਦੇ,

ਘੜੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਖਾਬ,

ਰਬਾਬੀ ! ਧਰ ਦੇ ਹੇਠ ਰਬਾਬ ।

੪. ਇਸ ਰਬਾਬ ਨੂੰ ਤੀਲੀ ਲਾ ਦੇ,

ਲਭਦਾ ਈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲਿਆ ਦੇ,

ਨਵੀਆਂ ਤਰਜ਼ਾਂ, ਗੀਤ ਅਨੋਖੇ,

ਨਗਮਿਆਂ ਭਰੀ ਕਿਤਾਬ,

ਰਬਾਬੀ ! ਧਰ ਦੇ ਹੇਠ ਰਬਾਬ ।

ਅਖੀਆਂ

ਪਿਆਰੇ ਦੀ

ਦੀਦ ਲਈ,

ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਆਈਆਂ,

ਅਖੀਆਂ।

ਇੰਤਜ਼ਾਰੀ ਦੇ ਲਈ,

ਰਾਹ ਤੇ ਵਿਛਾਈਆਂ,

ਅਖੀਆਂ।

ਜ਼ੱਰਾ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਰਫ,

ਰੱਖੇ ਸਫਰ ਨੂੰ ਜਾਰੀ।

ਏਹੋ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇ,

ਜਦ ਦੀਆਂ ਲਾਈਆਂ,

ਅਖੀਆਂ ।

ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ

੧. ਬੜੇ ਚਿਰ ਤੋਂ ਪਟੀਆਂ ਪੜ੍ਹਾਂਦਾ ਰਿਹੋਂ ਤੂੰ,

ਸੁਅਰਗਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਖਾਂਦਾ ਰਿਹੋਂ ਤੂੰ,

ਕਹਾਣੀ ਸੁਆਦੀ ਬਣਾਂਦਾ ਰਿਹੋਂ ਤੂੰ,

ਲਗਾਂਦਾ ਰਿਹੋਂ ਖੂਬ ਮਿਰਚਾਂ ਮਸਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੨. ਕਰਾਮਾਤ ਹਰ ਗਲ ਦੇ ਵਿਚ ਤੂੰ ਫਸਾਈ,

'ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਖਾ ਗਈ ਤੇਰੀ ਪੰਡਿਤਾਈ,

ਹੜਪ ਕਰ ਗਿਓਂ ਮੇਰੀ ਸਾਰੀ ਕਮਾਈ,

ਨ ਸਮਝੇ ਮੈਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਤੇਰੀ ਦੇ ਚਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੩. ਤੂੰ ਦਿਉਤੇ ਘੜੇ, ਦੇਵੀਆਂ ਭੀ ਬਣਾਈਆਂ,

ਮੁਰਾਦਾਂ ਮੰਗਾਈਆਂ ਤੇ ਸੁਖਣਾਂ ਸੁਖਾਈਆਂ,

ਤੇ ਨੱਕ ਨਾਲ ਸੌ ਸੌ ਲਕੀਰਾਂ ਕਢਾਈਆਂ,

ਕਰਾਏ ਕਈ ਮੈਤੋਂ ਕਜੀਏ ਕਸਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੪. ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਸੰਗਲ ਬੜੇ ਤੂੰ ਬਣਾਏ,

ਸਚਾਈ ਲੁਕਾਈ, ਡਰਾਵੇ ਵਧਾਏ,

ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੇਰੀ ਤੇ ਕਈ ਭਾਰ ਪਾਏ,

ਬੜੇ ਜਾਲ ਤਾਣੇ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਦੁਆਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੋ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੫. ਅਞਾਣਾ ਜਦੋਂ ਸਾਂ, ਰਿਹਾ ਪਰਚ ਜਾਂਦਾ,

ਖਿਡੌਣੇ ਤੇਰੇ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਸਿਰ ਝੁਕਾਂਦਾ,

ਮੈਂ ਤੰਗ ਆ ਗਿਆ ਹੁਣ ਤੇ ਮੱਥੇ ਘਸਾਂਦਾ,

ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਐਨੇ ਸਿਆਪੇ ਸੰਭਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੬. ਜ਼ਮਾਨੇ ਨੇ ਕਰ ਲਈ ਏ ਦੁਨੀਆ ਸਿਆਣੀ,

ਗਲੋਂ ਲਹਿ ਗਈ ਉਹ ਬਿਮਾਰੀ ਪੁਰਾਣੀ,

ਉਹ ਪਿਛਲੀ ਜਹਾਲਤ ਨ ਜਾਏ ਪਛਾਣੀ,

ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੇ ਨਵੇਂ ਦਿਨ ਵਿਖਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

੭. ਹੈ ਸਾਇਨਸ ਨੇ ਗਿਆਨ ਕੀਤਾ ਸੁਖਾਲਾ,

ਸਚਾਈ ਨੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਘਰ ਘਰ ਉਜਾਲਾ,

ਨ ਸੁਰਗਾਂ ਦਾ ਲਾਲਚ, ਨ ਨਰਕਾਂ ਦਾ ਪਾਲਾ,

ਹੋਏ ਦੂਰ ਵਹਿਮਾਂ ਤੇ ਭਰਮਾਂ ਦੇ ਜਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ।

੮. ਤੂੰ ਰਬ ਅੱਗੇ ਮੇਰੀਆਂ ਸ਼ਕੈਤਾਂ ਲਗਾ ਲੈ,

ਮੇਰੇ ਮਗਰ ਕੁੱਤੇ ਦੁੜਾ ਕੇ ਡਰਾ ਲੈ,

ਬਗ਼ਾਵਤ ਬਣਾ ਲੈ, ਯਾ ਕਾਫਰ ਧੁਮਾ ਲੈ,

ਤੂੰ ਕਰ ਛੋੜ ਮੈਨੂੰ ਖੁਦਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ,

ਮੁਕਾ ਹੁਣ ਤੇ ਕਿੱਸੇ ਅਲਫ ਲੇਲਾ ਵਾਲੇ ।

ਆ ਸਜਣੀ

੧. ਘੁਟ ਘੁਟ ਕੇ ਫੜੀਆਂ ਡੋਰਾਂ ਨੂੰ,

ਨਾ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਵਾਂਗ ਵਧਾ ਸਜਣੀ,

ਦਰਸ਼ਨ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਨੂੰ

ਨਾ ਅਗਾਂਹ ਅਗਾਂਹ ਤਿਲਕਾ ਸਜਣੀ।

੨. ਤੂੰ ਕਦ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆਵੇਂ ਗੀ?

ਕਦ ਗਲ ਲਾ ਕੇ ਅਪਣਾਵੇਂ ਗੀ?

ਕਿਤੇ ਮੁਕ ਨਾ ਜਾਣ ਉਡੀਕਾਂ ਏਹ,

ਝਬ ਆ ਸਜਣੀ, ਝਬ ਆ ਸਜਣੀ ।

੩. ਗਲ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ,

ਪਰ ਬੇ ਅਦਬੀ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ,

ਵਿਚਕਾਰ ਖਲੋਤੇ ਪੜਦੇ ਨੂੰ

ਤੂੰ ਆਪੀਂ ਪਰੇ ਹਟਾ ਸਜਣੀ ।

੪. ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਫੜਨ ਲਈ ਬਾਂਹ ਕਰ ਦੇ,

ਮੇਰੇ ਬਹਿਣ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਕਰ ਦੇ,

ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਬਿੜਕਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੀਂ

ਜ਼ਰਾ ਉੜ ਕੇ ਉਤਾਂਹ ਉਠਾ ਸਜਣੀ ।

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ, ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ।

ਕਾਲ ਚਕ੍ਰ ਦੀ ਫਿਰਦੀ ਚਾਲ ।

੧. ਬਾਇਲਰ ਦੇ ਵਿਚ ਜੋੜੀ ਭਾਫ਼,

ਇੰਜਨ ਵਾਹੀ ਜਾਏ ਸਾਫ।

ਮੱਠੀ ਹੋਣ ਲਗੇ ਜਦ ਤੋਰ,

ਕਾਇਮ ਰੱਖੇ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ।

ਕੋਲਾ ਪੈ ਪੈ ਨਾਲੋ ਨਾਲ,

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ, ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ ।

੨. ਅਗ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਖੇਲ,

ਤਾਕਤ ਤੋਰੀ ਚੱਲੇ ਰੇਲ ।

ਹੋ ਜਾਏ ਭਾਫ ਜਦੋਂ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ,

ਪੈਣ ਲਗੇ ਆਖ਼ਰ ਦਾ ਸ਼ੋਰ।

ਖੁਲ ਜਾਏ ਤਦ ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ,

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ, ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ।

੩. ਖ਼ੂਨੀ ਘੁੱਗੂ ਰੌਲਾ ਪਾ,

ਅੱਤ ਹੋਈ ਦੇਵੇ ਸਮਝਾ।

ਚਲੇ ਚੁਫੇਰੇ ਤੱਤੀ ਵਾ,

ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਭਾਫ ਉਡਾ ।

ਮੁੜ ਆ ਜਾਏ ਓਸੇ ਹਾਲ,

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ, ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ।

੪. ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇਹ ਚਾਲ ਕਦੀਮ,

ਵਧਦਾ ਜਾਏ ਜਦੋਂ ਸਟੀਮ।

ਹਲ ਸੁੱਟੇ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵਾਹ,

ਵਾਧੂ ਤਾਕਤ ਕਰੇ ਤਬਾਹ ।

ਫਿਰ ਮੋਇਆਂ ਨੂੰ ਲਏ ਜਿਵਾਲ,

ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ, ਸੇਫਟੀ ਵਾਲ ।

ਮਹਿਫ਼ਲ

ਸਾਕੀ ! ਅਜ ਤੇਰੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿਚ,

ਕੋਈ ਰਾਗ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਰੰਗ ਨਹੀਂ।

ਚੱਕਰ ਨਹੀਂ ਜਾਮ ਸੁਰਾਹੀ ਦਾ,

ਕੋਈ ਨਚਦਾ ਮਸਤ ਮਲੰਗ ਨਹੀਂ ।

ਮਤਲਬ ਦੇ ਬੰਦੇ ਬੈਠੇ ਨੇਂ,

ਬੁਕਲਾਂ ਵਿਚ ਚੋਰ ਹੈ ਗ਼ਰਜ਼ਾਂ ਦਾ,

ਟੁਕੜੇ ਬਿਨ ਕੋਈ ਉਮੰਗ ਨਹੀਂ,

ਬਿਨ ਪੈਸੇ ਕੋਈ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ।

ਕੋਈ ਅਗਨ ਨਹੀਂ ਚੰਗਿਆਈ ਦੀ,

ਕੋਈ ਲਗਨ ਨਹੀਂ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ,

ਇਨਸਾਫ, ਅਸੂਲ, ਸਚਾਈ ਦਾ,

ਕੋਈ ਰੰਗ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ।

ਉਪਰੋਂ ਹੈ ਸ਼ਾਨ ਮੁਲਮੇ ਦੀ,

ਅੰਦਰੋਂ ਕੋਈ ਖੋਟਾ ਸਿੱਕਾ ਹੈ,

ਅਖੀਆਂ ਵਿਚ ਘੱਟਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ,

ਕੋਈ ਅਣਖ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਸੰਗ ਨਹੀਂ ।

ਦਿਲ ਦੀ ਸੱਧਰ

ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਏ, ਮੈਂ ਸੁਹਣੀ ਹੋਵਾਂ ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਖੀਆਂ ਲਾਲ ਰਿਝਾਏ,

ਜਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖਲੋਵਾਂ ।

੧. ਬਣਾਂ ਪੁਜਾਰਨ, ਅਲਫੀ ਪਾ ਕੇ,

ਪੂਜਣ ਜਾਵਾਂ, ਥਾਲ ਸਜਾ ਕੇ,

ਪ੍ਰੇਮ-ਗਲੀ ਵਿਚ, ਲਿਟਾਂ ਖਿੰਡਾ ਕੇ,

ਨਾਲੇ ਗਾਵਾਂ, ਨਾਲੇ ਰੋਵਾਂ।

ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਏ, ਮੈਂ ਸੁਹਣੀ ਹੋਵਾਂ ।

੨. ਬਾਹਰੋਂ ਉਜਲੀ, ਅੰਦਰੋਂ ਕਾਲੀ,

ਚੱਜ ਵਿਹੂਣੀ, ਪੱਲਿਓਂ ਖ਼ਾਲੀ,

ਹੰਝੂ ਪਾ ਪਾ, ਸਾਬਣ ਲਾ ਲਾ,

ਚਿੱਕੜ ਭਰੀਆਂ ਕੰਨੀਆਂ ਧੋਵਾਂ ।

ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਏ, ਮੈਂ ਸੁਹਣੀ ਹੋਵਾਂ ।

੩. ਹਿੰਮਤ ਥੋੜੀ, ਪੰਧ ਲਮੇਰਾ,

ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਕੀ ਬਣਸੀ ਮੇਰਾ,

ਪਰ ਆਸ਼ਾ ਦੀ ਤਾਰ ਸੰਭਾਲੀ,

ਘੜੀਆਂ ਗਿਣ ਗਿਣ ਹਾਰ ਪਰੋਵਾਂ ।

ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਏ, ਮੈਂ ਸੁਹਣੀ ਹੋਵਾਂ ।

ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ,

ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ ਤੀਕ ?

੧. ਤੜਕਾ ਹੋਇਆ,

ਲਾਲੀ ਹੱਸੀ।

ਪੰਛੀ ਚਹਿਕੇ,

ਦੁਨੀਆਂ ਵੱਸੀ।

ਦਿਲ ਧੜਕੰਦਾ- ਮੁਠ ਵਿਚ ਫੜ ਕੇ,

ਰਾਹ ਮੈਂ ਤਕਿਆ, ਕੋਠੇ ਚੜ ਕੇ ।

ਆ ਜਾਏਂ ਕਿਤੇ ਨਜੀਕ ।

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ, ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ......

੨. ਚੜ੍ਹੀ ਦੁਪਹਿਰ,

ਮੈਂ ਰਿੱਧਾ ਪੱਕਾ।

ਥਾਲ ਪਰੋਸਿਆ,

ਫੜ ਲਿਆ ਪੱਖਾ ।

ਵਿੱਚ ਬਰੂਹਾਂ - ਨਿਗਹ ਜਮਾਈ,

ਕੁੰਡਾ ਖੜਕੇ, ਖੰਘੇ ਮਾਹੀ।

ਅੰਦਰ ਲਵਾਂ ਧਰੀਕ ।

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ, ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ......

੩. ਸੰਝਾਂ ਪਈਆਂ,

ਦੀਵੇ ਜਗ ਪਏ।

ਘਰੋ ਘਰੀ ਵਲ ਪੰਛੀ ਵਗ ਪਏ।

ਸੌਂਦੀ ਜਾਏ ਦੁਨੀਆ ਸਾਰੀ,

ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਫਿਰੇ ਕਟਾਰੀ।

ਮੁੜ ਨਾ ਜਾਏ ਰਫੀਕ ।

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ, ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ......

੪. ਭਿੰਨੀ ਰਾਤ,

ਖਿੜੀ ਫੁਲਵਾੜੀ,

ਮੈਂ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਭਿਉਂ ਲਈ ਸਾੜ੍ਹੀ ।

ਘੜੀਆਂ ਗਿਣੀਆਂ,

ਪਹਿਰ ਗੁਜ਼ਾਰੇ।

ਅਖੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀ - ਲੰਘੇ ਤਾਰੇ।

ਮੋਟੇ ਅਤੇ ਬਰੀਕ।

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ, ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ......

੫. ਤੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਸਭ ਕੁਝ ਮੇਰਾ,

ਤੂੰ ਤੁੱਠੇ ਤਾਂ ਵੱਸੇ ਖੇੜਾ।

ਤਾਂਘਾਂ ਤੜਫਣ, ਵਾਹ ਨ ਚੱਲੇ,

ਗੋਰਖਧੰਦਾ ਪੈ ਗਿਆ ਪੱਲੇ ।

ਗ਼ਲਤ ਬਣਾ ਜਾਂ ਠੀਕ।

ਮਾਹੀਆ ! ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ,

ਕਰੀ ਚਲਾਂ ਕਦ ਤੀਕ।

ਸਵਾਲ ਜਵਾਬ

ਦੋਹਰੇ

ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਸਵਾਲ ਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿਚ ਜਵਾਬ।

੧. ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬੀ,

ਸੁਹਣਿਆ !

(ਤੂੰ) ਬਣ ਗਿਓਂ

ਕਿਵੇਂ ਗੁਲਾਬ ?

ਖਿੜਾਂ,

ਖਿੜਾਵਾਂ,

ਸਭਸ ਨੂੰ,

ਮੇਰੇ ਮਾਲੀ ਦਾ ਸੀ ਖਾਬ।

੨. ਭਉਰਾ !

ਭਉਂ ਭਉਂ ਕੰਵਲ ਦਾ,

ਕਿਉਂ ਮਾਣੇਂ ਰਸ ਰੰਗ ?

ਸਭ ਕੋਈ ਮਰੇ,

ਸੁਹਣੱਪ ਤੇ,

ਰਬ ਦੀ ਇਹੋ ਉਮੰਗ !

੩. ਤਿੱਤਰੀਏ !

ਤੂੰ ਲੈ ਲਏ

ਕਿੱਥੋਂ ਐਨੇ ਰੰਗ ?

ਜਿਹੜਾ ਸੁਹਣਾ ਵੇਖਿਆ,

ਓਥੋਂ ਲੀਤਾ ਮੰਗ।

੪. ਬੁਲਬੁਲ ਨੀਂ !

ਤੂੰ ਫੁੱਲ ਦਾ,

ਕਿਉਂ ਲਾ ਲਿਆ ਵਿਰਾਗ ?

ਭੁੱਖੀ ਪ੍ਰੀਤਮ-ਛੋਹ ਦੀ,

ਭਟਕਾਂ ਬਾਗੋ ਬਾਗ।

੫. ਪਾੜ, ਪਪੀਹੇ !

ਚੁੰਝ ਨੂੰ,

ਕਿਉਂ ਨਿਤ ਪਾਵੇਂ ਕੂਕ ?

ਪ੍ਰੇਮ-ਕਣੀ ਦੀ ਤਾਂਘ ਵਿਚ,

ਉਠੇ ਕਲੇਜਿਓਂ ਹੂਕ।

੬. ਕੋਇਲ !

ਕਿਉਂ ਤੂੰ ਕੂਕਦੀ,

ਕਾਲੀ ਗਈਓਂ ਹੋ ?

ਡਾਲੀ ਡਾਲੀ ਲੈਨੀ ਆਂ,

ਸੋਹਣੇ ਦੀ ਕਨਸੋ ।

ਜੀਵਨ ਜਗਾਵਾ

੧. ਅਮਰ ਜੀਵਨ ਜੇ ਚਾਹਨਾ ਏਂ,

ਤਾਂ ਮਰਨੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ।

ਜੇ ਦੇਸ਼ ਆਬਾਦ ਕਰਨਾ ਈਂ,

ਲਹੂ ਦੀ ਨਹਿਰ ਜਾਰੀ ਕਰ।

ਜੇ ਉੱਚੀ ਕੌਮ ਕਰਨੀ ਹੈ,

ਤਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰ।

ਜੇ ਦਿਲ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸੱਧਰ ਹੈ,

ਤਾਂ ਦੌਲਤ ਨਾ ਪਿਆਰੀ ਕਰ ।

ਕਿ ਕੌਮਾਂ ਬਣਦੀਆਂ-

ਚੌੜੇ ਦਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਜਵਾਨਾਂ ਤੇ।

ਤੇ ਦੇਸ਼ ਉਸਰਨ ਸਦਾ –

ਜਿਗਰੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਕਮ ਚਿਟਾਨਾਂ ਤੇ ।

੨. ਤਅੱਸਬ ਦੀ ਹਟਾ ਪੱਟੀ,

ਤੇ ਨਫਰਤ ਨੂੰ ਨਾ ਆਦਰ ਦੇ ।

ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਖੁਲਾ ਕਰ ਦਰ,

ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਚੌੜੀਆਂ ਕਰ ਦੇ।

ਪਰੇ ਕਰ ਫਿਰਕੇਦਾਰੀ ਨੂੰ,

ਤੇ ਏਕੇ ਦੀ ਹਵਾ ਭਰ ਦੇ ।

ਤਰਾਨਾ ਛੇੜ ਕੇ ਕੌਮੀ,

ਕਲੇਜਾ ਚੀਰ ਕੇ ਧਰ ਦੇ।

ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਉੱਠੇ,

ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਆਸਮਾਨਾਂ ਤੇ ।

ਕਿ ਦੇਸ਼ ਉਸਰਨ ਸਦਾ –

ਜਿਗਰੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਕਮ ਚਿਟਾਨਾਂ ਤੇ।

੩. ਤੂੰ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਡਟਿਆ ਰਹੁ,

ਕੋਈ ਦਿਨ ਆ ਹੀ ਜਾਵੇ ਗਾ।

ਸਚਾਈ ਦਾ ਅਵਾਜ਼ਾ ਉਠ ਕੇ,

ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਵੇ ਗਾ।

ਫਤੇ ਦਾ ਹਾਰ, ਤੇਰੇ ਗਲ,

ਸਮਾਂ ਖੁਦ ਆ ਕੇ ਪਾਵੇ ਗਾ।

ਏ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇਰਾ ਹੈ,

ਤੇ ਤੇਰਾ ਹੀ ਕਹਾਵੇ ਗਾ।

ਬਹਾਦੁਰ ਹੱਸਦੇ ਤੇ ਖੇਡਦੇ,

ਖੇਡਣ ਗੇ ਜਾਨਾਂ ਤੇ,

ਕਿ ਦੇਸ਼ ਉਸਰਨ ਸਦਾ-

ਜਿਗਰੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਕਮ ਚਿਟਾਨਾਂ ਤੇ ।

੪. ਜੇ ਨਿੱਯਤ ਰਾਸ ਹੈ ਤੇਰੀ,

ਤਾਂ ਨੇੜੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹੈ।

ਤੇਰੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਤਰਕਸ਼ ਵਿਚ,

ਤਮੱਨਾ ਬੇ ਹਿਸਾਬੀ ਹੈ।

ਖਿਜ਼ਾਂ ਮੱਕੀ ਖਲੋਤੀ ਹੈ,

ਬਹਾਰ ਆਈ ਗੁਲਾਬੀ ਹੈ।

ਅਗੇਰੇ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤੁਰਦਾ,

ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ।

ਪਿਆ ਹੈ ਹੁਣ ਤੇ ਸਾਂਝਾ ਭਾਰ,

ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੇ ।

ਕਿ ਦੇਸ਼ ਉਸਰਨ ਸਦਾ -

ਜਿਗਰੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਕਮ ਚਿਟਾਨਾਂ ਤੇ।

ਰੱਬ ਏਜਨਸੀ

ਜੇ ਰੱਬ ਹੁੰਦਾ ਧਨ ਦਾ ਭੁੱਖਾ,

ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੋਨਾ ਢੇਰੀ ਲਾਂਦਾ ।

ਜੇ ਉਹ ਚਾਹੰਦਾ ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ,

(ਤਾਂ ਮੈਂ) ਸਭ ਕੁਝ ਹੱਥ ਫੜਾਂਦਾ।

ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਸਭ ਕੋਈ ਖਾਵੇ,

ਉਹ ਕਿਉਂ ਮੰਗਤਾ ਹੋਇਆ ?

ਭੋਲੇ ਰਬ ਦੇ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ,

ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸਮਝਾਂਦਾ ।

ਪੁਜਾਰੀ ਨੂੰ

ਬਾਬਾ ! ਤੇਰੀ ਢਹਿਣ ਲਗੀ ਊ ਅਟਾਰੀ ।

੧. ਪਿੱਲੀਆਂ ਇੱਟਾਂ, ਰੇਤਲਾ ਗਾਰਾ,

ਥਰਡ ਕਲਾਸ ਮਸਾਲਾ ਸਾਰਾ,

ਹੇਠੋਂ ਕੱਲਰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਆਵੇ,

ਭੁਰ ਭੁਰ ਪਏ ਉਸਾਰੀ ।

ਬਾਬਾ ! ਤੇਰੀ ਢਹਿਣ ਲਗੀ ਊ ਅਟਾਰੀ ।

੨. ਬੜੇ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਝੋਲੇ ਖਾਵੇ,

ਥੱਲਿਓਂ ਨੀਂਹ ਖਿਸਕਦੀ ਜਾਵੇ,

ਜਿਸ ਦਿਨ ਕੋਈ ਹਲੂਣਾ ਆਇਆ,

ਡਿਗ ਪੈਣੀ ਹੈ ਸਾਰੀ।

ਬਾਬਾ ! ਤੇਰੀ ਢਹਿਣ ਲਗੀ ਊ ਅਟਾਰੀ ।

੩. ਦੁਨੀਆ ਹੁੰਦੀ ਜਾਏ ਸਿਆਣੀ,

ਹੁਣ ਤੇਰੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨ ਜਾਣੀ,

ਬੇੜੀ ਛੇਕੋ ਛੇਕ ਪੁਰਾਣੀ,

ਲਭਣੀ ਨਹੀਂ ਸਵਾਰੀ।

ਬਾਬਾ ! ਤੇਰੀ ਢਹਿਣ ਲਗੀ ਊ ਅਟਾਰੀ ।

੪. ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਤੋਂ ਕਪੜਾ ਲਹਿ ਗਿਆ,

ਮਜ਼ਹਬ ਇਕ ਦਿਖਾਵਾ ਰਹਿ ਗਿਆ,

ਜਾਂ ਦਿਸਦੇ ਨੇ ਮਾਇਆ ਧਾਰੀ,

ਜਾਂ ਰਹਿ ਗਏ ਵਿਭਚਾਰੀ ।

ਬਾਬਾ ! ਤੇਰੀ ਢਹਿਣ ਲਗੀ ਊ ਅਟਾਰੀ ।

ਨੀਂਦ

ਨੀਂਦ ਨਖੱਤੀ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂ,

(ਜਿਹੜੀ) ਵੈਰ ਪਈ ਹਥ ਧੋ ਕੇ।

ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਉਡੀਕਿਆ ਢੋਲਣ,

ਬੂਹੇ ਵਿੱਚ ਖਲੋ ਕੇ।

ਉਹ ਆਇਆ ਪਰ ਮੈਂ ਸ਼ਰਮਾ ਗਈ,

ਅਖੀਆਂ ਦੋ ਲਏ ਬੂਹੇ ।

ਹਸਦਾ ਹਸਦਾ ਲੰਘ ਗਿਆ ਮਾਹੀ,

ਪਲਕਾਂ ਉਹਲੇ ਹੋ ਕੇ।

ਸ੍ਵਰਗ ਨਰਕ

ਸੁਰਗ ਦੇ ਸੋਹਲੇ ਸੁਣਾ,

ਲੁਟ ਲੁਟ ਖਾਨਾ ਏਂ ਕਾਹਨੂੰ ?

ਨਰਕ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਦਿਖਾ,

ਰੋਜ ਡਰਾਨਾ ਏਂ ਕਾਹਨੂੰ ?

ਮੈਂ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਤੋਂ ਨਿਡਰ,

ਹੋ ਕੇ ਨਿਆਰਾ ਬੈਠਾਂ,

ਫੇਰ ਭੀ ਫਤਵਿਆਂ ਦੇ,

ਤੀਰ ਚੁਭਾਨਾ ਏਂ ਕਾਹਨੂੰ ?

ਗ਼ਰੀਬ ਦਾ ਗੁਰਪੁਰਬ

ਬਾਬਾ ! ਮੇਰੇ ਠੁਰਕਣ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬਾਲ । ਟੇਕ-

੧. ਕੋਈ ਨੰਗਾ, ਅਧ ਕਜਿਆ ਕੋਈ,

ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਜਾਮੀ ਪਾਟੀ ਹੋਈ,

ਉਤੋਂ ਨੱਸਾ ਨੱਸਾ ਆਵੇ ਸਿਆਲ ।

ਬਾਬਾ ! ਮੇਰੇ ਠੁਰਕਣ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬਾਲ ।

੨. ਪੱਲੇ ਪੈਂਦੀ ਏ ਖਿਚਵੀਂ ਮਜੂਰੀ,

ਕੋਈ ਲੋੜ ਨ ਹੋਵੇ ਪੂਰੀ,

ਅਤੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਪੈ ਗਿਆ ਕਾਲ ।

ਬਾਬਾ ! ਮੇਰੇ ਠੁਰਕਣ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬਾਲ ।

੩. ਸਿਦਕ ਸਬੂਰੀ ਤੋਸ਼ਾ ਮੇਰਾ,

ਨੰਗਿਆਂ ਤੇ ਭੁਖਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸਰਾ ਤੇਰਾ,

ਮੇਰਾ ਹਲ ਕਰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਸਵਾਲ।

ਬਾਬਾ ! ਮੇਰੇ ਠੁਰਕਣ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬਾਲ ।

੪. ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਬੇਟਾ,

ਕੰਗਲੇ ਦੀ ਏ ਕਬੂਲੀਂ ਭੇਟਾ,

ਰੁਖੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਪਤਲੀ ਦਾਲ ।

ਬਾਬਾ ! ਮੇਰੇ ਠੁਰਕਣ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਬਾਲ ।

ਕਾਣਾ ਘੁੰਡ

ਲੰਮੇ ਦੀਏ ਲੰਮੀਏ ਨਾਰੇ !

ਤੇਰੇ ਕਾਣੇ ਘੁੰਡ ਨੇ ਮਾਰਿਆ।

੧. ਘੁੰਡ ਦੇ ਉਹਲਿਓਂ ਦੁਨੀਆਂ ਛਾਣੇਂ,

ਸਭ ਨੂੰ ਤੱਕੇਂ, ਸਭ ਨੂੰ ਜਾਣੇਂ,

ਆਪੂੰ ਲੁਕ ਬਹੇਂ ਕਿਨਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਕਾਣੇ......

੨. ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਪਰੀਤਾਂ ਲਾਵੇਂ,

ਮਸਕੀਨਾਂ ਵਲ ਝਾਤ ਨ ਪਾਵੇਂ,

ਤੇਰੇ ਮਾਂਹ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਕਾਣੇ......

੩. ਵੰਗਾਂ ਭੀ ਛਣਕਣ, ਝਾਂਜਰ ਬੋਲੇ,

ਕਿਉਂ ਬਹਿਨੀ ਏਂ, ਕਰ ਕਰ ਉਹਲੇ,

ਕਰ ਲੈਣ ਦੇ ਖੁਲੇ ਨਜ਼ਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਕਾਣੇ......

੪. ਤੂੰ ਸਾਡੀ ਤੇ ਅਸੀ ਭੀ ਤੇਰੇ,

ਹਸ ਕੇ ਬਹੀਏ, ਹੋਈਏ ਨੇੜੇ,

ਹਟ ਜਾਣ ਭੁਲੇਖੇ ਸਾਰੇ ।

ਤੇਰੇ ਕਾਣੇ ਘੁੰਡ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ।

ਜੀਵਨ-ਸਾਥ

੧. ਪਿਆਰੀ ! ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਬਾਝੋਂ,

ਇਕੱਲਾ ਤੇ ਇਕਾਰਾਂ ਸਾਂ।

ਤੇਰੀ ਸੰਗਤ 'ਚ ਟਕਸਾਲੇ -

ਬਿਨਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਕਾਰਾ ਸਾਂ।

ਤੇਰੀ ਥੁੜ ਦੀ ਕਰਾਈ ਸੂਝ,

ਵਸਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਪਸੂਆਂ,

ਤੜਪਦਾ, ਢੂੰਡਦਾ ਫਿਰਦਾ,

ਕੋਈ ਜੀਵਨ- ਸਹਾਰਾ ਸਾਂ।

੨. ਇਕੇਰਾਂ ਤੂੰ ਤੇ ਮੈਂ ਵਖ ਵਖ,

ਭਟਕਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂ,

ਅਚਾਨਕ, ਇਕ ਨਦੀ ਕੰਢੇ,

ਨਿਗਾਹਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਲੜੀਆਂ।

ਤੇਰੇ ਲਈ ਓਪਰਾ ਸਾਂ ਮੈਂ,

ਮੇਰੇ ਲਈ ਓਪਰੀ ਸੈਂ ਤੂੰ,

ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ,

ਤੂੰ ਅਪਣੀ ਥਾਂ, ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਥਾਂ ।

੩. ਦੁਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਉਛਲ ਆਏ,

ਦੁਵੱਲੀ ਕਾਲਜੇ ਧੜਕੇ।

ਪਈ ਇਕ ਖਿੱਚ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ,

ਅਸੀ ਕੁਝ ਹੋ ਗਏ ਨੇੜੇ।

ਤੂੰ ਅਪਣੇ ਨੈਣ ਨੈਣਾਂ ਵਿਚ

ਖੁਭਾ ਕੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਟੋਹਿਆ,

ਅਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ,

ਵਿਛਾਇਆ ਸਾਹਮਣੇ ਤੇਰੇ ।

੪. ਖੁਸ਼ੀ ਨੇ ਇਕ ਸਰੂਰ ਆਂਦਾ,

ਬੜੇ ਹੱਸੇ, ਬੜੇ ਉਛਲੇ,

ਤਰਾਨੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਛਿੜ ਪਏ,

ਤੰਬੂਰੇ ਇਕ-ਸੁਰੇ ਹੋ ਕੇ।

ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ, ਜੀਵਨ-ਸਾਥ

ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਅਸਾਂ ਕਰ ਲਏ।

ਬਿਨਾਂ ਜਾਣੇ, ਬਿਨਾਂ ਪਰਖੇ,

ਬਿਨਾਂ ਬੋਲੇ ਅਸੀ ਤੁਰ ਪਏ।

੫. ਤੂੰ ਅਪਣੀ ਬਾਂਹ ਅਗਾਂਹ ਕੀਤੀ,

ਮੈਂ ਬਰਕਤ ਸਮਝ ਕੇ ਫੜ ਲਈ।

ਕਰੰਟ ਐਸੀ ਪਈ ਸਾਂਝੀ,

ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਜਗਮਗਾ ਉੱਠੀ।

ਦਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਧੜਕਣਾਂ, ਮੂੰਹ ਜੋੜ,

ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਗ ਪਈਆਂ।

ਲਿਪਟ ਗਏ ਆਤਮਾ ਐਸੇ, ਮੈਂ ਤੂੰ ਹੋ ਗਿਆ, ਤੂੰ ਮੈਂ ਹੋ ਗਈ।

੬. ਅਕਾਸ਼ੋਂ ਖ਼ਾਕ ਦੀ ਜੋੜੀ –

ਨੂੰ ਕਾਦਰ ਨੇ ਦੁਆ ਦਿੱਤੀ।

ਗਲਾਂ ਵਿਚ, ਅਸ਼ਰਫੁਲ - ਮਖ਼ਲੂਕ –

ਦੀ ਜੈਮਾਲ ਪਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸਿੰਘਾਸਣ ਆਦਮੀਅਤ ਦਾ,

ਮਿਲੀ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਬੰਦੇ ਨੂੰ,

ਰਜ਼ਾ ਸੁਣ ਕੇ, ਅਸਾਂ, ਤਸਲੀਮ

ਦੀ ਗਰਦਨ ਝੁਕਾ ਦਿੱਤੀ।

੭. ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਚਾ ਲਈ ਸੇਵਾ,

ਅਸਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਸਾਉਣ ਦੀ।

ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਦੇ ਕੰਡੇ ਹੂੰਝ -

ਕੇ, ਸੁਹਣੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ।

ਵਫ਼ਾ, ਸਤਕਾਰ, ਹਿੰਮਤ, ਦਰਦ,

ਕੁਰਬਾਨੀ, ਤੜਪ, ਜਿਗਰਾ,

ਮਨੁੱਖੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਣਖ,

ਆਜ਼ਾਦੀ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ।

੮. ਲਗਾ ਕੇ ਰੌਣਕਾਂ, ਧਰਤੀ ਤੇ,

ਤੂੰ ਸਭਨਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਬਣੀਓਂ ।

ਰਿਸ਼ੀ, ਅਵਤਾਰ, ਪੈਗ਼ੰਬਰ,

ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਤੂੰ ਮਾਂ ਬਣੀਓਂ ।

ਮੇਰੀ ਕੀਮਤ ਵਧਾਈ, ਨੇਕੀਆਂ

ਦਾ ਰਾਹ ਦਸ ਦਸ ਕੇ,

ਜਗਤ ਮਾਤੇਰੀ, ਸਤਕਾਰ

ਤੇ ਪੂਜਾ ਦੀ ਥਾਂ ਬਣੀਓਂ ।

ਬੇੜੀ

ਸ਼ਹ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।

ਨਾ ਚੱਪੂ, ਨਾ ਵੰਝ, ਮੁਹਾਣਾ,

ਡਗਮਗ ਡੋਲਣ ਪੱਲੇ ।

ਸ਼ਹੁ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।

੧. ਕਾਲੀ ਰਾਤ, ਹਨੇਰੀ ਵੱਗੇ,

ਕੁਝ ਨਾ ਸੁੱਝੇ ਪਿੱਛੇ, ਅੱਗੇ,

ਕਾਂਗ ਉਥੱਲ ਪਥੱਲੇ।  

ਸ਼ਹੁ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।

੨. ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਵੇ ਕੋਈ ਕਿਨਾਰਾ,

ਨਾ ਕੋਈ ਚਮਕੇ ਨੂਰ-ਮੁਨਾਰਾ,

ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਨ ਰੱਲੇ ।

ਸ਼ਹੁ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।

੩. ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਕਿਰਨ ਜੇ ਮਿਲਦੀ,

ਰਾਹ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਠਿਲ੍ਹਦੀ ਠਿਲ੍ਹਦੀ,

ਕੰਢਾ ਹੈ ਕਿਤ ਵੱਲੇ ।

ਸ਼ਹੁ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।

੪. ਥਰ ਥਰ ਕੰਬੇ, ਰੁੜ੍ਹ ਨਾ ਜਾਵਾਂ,

ਕੂਕੇ ਕਰ ਕਰ ਲੰਮੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ,

ਕੋਈ ਡੁਬਦੀ ਨੂੰ ਝੱਲੇ।

ਸ਼ਹੁ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਚੱਲੇ ।