'ਅਸੀਂ ਪੁਲ ਚੜ੍ਹੇ। ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਨੰਬਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰਸਾਲਾ ਫੜਾਂਦਿਆਂ 'ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਬੁਲਾਈ। ਉਹ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਅੱਗੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਟਿਕਟ ਬਾਬੂ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਮੈਂ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਪਾਲ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਵਾਕਫੀ ਬਾਰੇ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਸਾਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੋਚਿਆਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ। ਇਕ ਕਮਲੀ ਜਿਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਭਰਿਆ ਭਰਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਦੋ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਲਈਆਂ। ਕਾਹਲ ਇਸ ਲਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਕ ਵੇਰ ਪਾਲ ਨੂੰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਫਿਰ ਜਾ ਵੇਖਾਂ।

ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਨੇ ਦੋ ਵਜੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜਾਣ ਵਿਚ ਅਜੇ ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਮੈਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆ ਕੇ ਪਾਲ ਨੂੰ ਇਕ ਬੈਂਚ ਤੇ ਬੈਠੀ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਤਾਂ ਅੱਜ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਹੈ।'

'ਜੰਗ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਕਰਕੇ ਗੱਡੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਲੇਟ ਹੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ।

ਉਹ ਬੈਂਚ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਕੇ ਬਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਥਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਅਸੀਂ ਆਕੜੀ ਹੋਈ ਬੈਂਚ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਝਿਜਕਦਾ ਕੁਝ ਕਹਿ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਸਕਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਗੱਲ ਬੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ, ਅਖੀਰ ਮੈਂ ਗੱਲ ਤੋਰ ਲਈ, 'ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ ਮੈਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਗਲਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

'ਮੁਆਫੀ ਕਾਹਦੀ: ਪੁੱਛੋ? '

ਤੁਸੀ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾਦਾਰਨੀ ਦੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਕਿਉਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹੋ ?'

 'ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਜ ਨਾ ਪੁੱਛੋ, ਕਦੇ ਫੇਰ ਦੱਸਾਂਗੀ।'

'ਜੇ ਮੈਂ ਭੁੱਲਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੁਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਹਾਰ ਵੇਖੀ ਹੈ।

'ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ।'

'ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਾਕਫੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਹੈ।

'ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹਾਂ, ਪਰ ... । ਥੋੜ੍ਹਾ ਅਟਕ ਕੇ, 'ਦੂਜਾ ਸ਼ਾਇਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇਕ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।

ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਲ ਨੇ ਇਕ ਗੁੱਝੀ ਰਮਜ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਕੱਢ ਮਾਰੀ ਸੀ।

'ਤੁਸੀਂ ਭੁੱਲਦੇ ਹੋ ਜੀ। ਕਈਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਬਿਲਕੁਲ ਪਿਘਲ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਇਹ ਗਲਤ ਖ਼ਿਆਲ ਦਿਲੋਂ ਕੱਢ ਦੇਵੇ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸੱਚੀ ਹਮਦਰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ। ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਚੜ੍ਹਦੀ ਜਵਾਨੀ ਆਪਣਾ ਹਰ ਕੰਮ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਆਰੰਭ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਮਾਜ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਬੁਰਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ ਏ।

'ਜਵਾਨੀ ਭੈੜੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਸਦਾ ਟੱਕਰ ਲੈਂਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਮਾਯੂਸ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਪੜਾਅ ਹਾਲੇ ਕਾਫੀ ਦੂਰ ਹੈ।'

ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਕੁਝ ਚਮਕ ਆਇਆ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਆਸ ਨੇ ਉਦਾਸ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖੇੜਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਨੀ 'ਚੋਂ ਜਜਬੇ ਮੁੱਕ ਜਾਣ। ਉਸ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਜੀਭ ਫੇਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਂ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ, ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ।

'ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਆਦਰਸ਼ ਬਣਾਵੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਲ ਦੀ ਸੇਧੇ ਤੁਰਨਾ ਹੀ ਅਨੰਦ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ।'

'ਜੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਾਂ, ਤਦ ਤੁਸੀਂ ਮੈਥੋਂ ਕਈ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਅੱਗੇ ਦਿਸਦੇ ਹੋ।‘

'ਅੱਗੇ ਪਿਛੇ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖਲੋ ਕੇ ਉਡੀਕ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਦੀ ਕਮਜੋਰੀ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਵੇਗੀ । ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਓਨਾ ਸਫਰ ਭੱਜ ਕੇ ਮੁਕਾਉਂਦੇ, ਜਿੰਨੇ ਦੀ ਵਿੱਥ ਹੈ।

ਉਸ ਦੀ ਗੱਡੀ ਆ ਗਈ। ਸਾਡੇ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਵੀ ਟੁੱਟ ਗਈ। ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾਈ। ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿਹਰਾ ਦਸਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ। ਸਾਹਮਣੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਉਹ ਉਠ ਕੇ ਜਾ ਬੈਠੀ ਅਤੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚ ਦੀ ਮੂੰਹ ਕੱਢ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ। ਮੈਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਵੀਂ ਵਾਕਫੀ ਤੇ ਸੱਜਣ-ਜੁਦਾਈ ਦੇ ਦੋ ਨਿਆਰੇ ਪ੍ਰਛਾਵੇਂ ਵੇਖੇ।

ਪਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਭ-ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਭੇਟਾ ਵਜੋਂ ਫਿਰ ਮੁਸਕਰਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਮੁਸਕਾਣ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਸੁਰਤ ਜਿਹੀ ਟਿਕਾਣੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿਹਰਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਫੁੱਲ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਕ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਮਜ਼੍ਹਬ ਵਿਚ ਆਈ ਨਵ-ਪ੍ਰਿਅ ਸੀ। ਉਸ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਤੇ ਇਕ ਜਾਦੂ ਜਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਝ ਇਉਂ ਵੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ । ਜਿਉਂ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦੈਵੀ ਮਿਠਾਸ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਦਿਲ ਓਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਚਾਅ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਉਠ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੂਟੇ ਓਹੀ ਸਨ, ਪਰ ਬਹਾਰ ਕਣੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬੀ ਕਰ ਗਈਆਂ।

ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਡੱਬੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਜਾਂਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਮੇਰਾ ਆਦਰਸ਼ ਬਣ ਗਈ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਆਪ ਹੀ ਖੀਵਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਪਾਲ ਅੱਗੇ ਪਹਿਲੋਂ ਵੀ ਜਾਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤੋਰ ਕੇ ਹੀ ਜਾਵਾਂ। ਇਕ ਸੋਹਣੀ ਕੁੜੀ ਜਵਾਨ

ਮੈਂ ਸਿਰ ਉਤਾਂਹ ਚੁੱਕਿਆ, ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।

'ਆਓ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਆਓ, ਉਸ ਵਟ ਤੋਂ ਦੀ ਹੋ ਕੇ।

ਸਤਿਨਾਮ ਆਪਣੀ ਧੋਤੀ ਦੀ ਕੰਨੀ ਫੜੀ ਅੰਦਰ ਆਇਆ। ਇਕ ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਟਾਹਣੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਧੋਤੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਲੜ ਅੜ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਹਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਜਦ ਬੂਟੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪ੍ਰੇਮ ਲਈ ਐਨੀ ਖਿੱਚ ਰਖਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ।'

'ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਧੋਤੀ ਪਾੜ ਦਿੱਤੀ ਏ, ਇਹ ਅੱਗੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਖਿੱਚਾਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਇਕ ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਤੋੜਿਆ।

'ਸਤਿਨਾਮ। ਪ੍ਰੇਮ ਖਿੱਚਾਂ ਸੁਭਾਗਿਆਂ ਲਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਰਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਲਾ ਫੜ੍ਹ ਲਿਆ । ਖਾਸ ਕਰ ਹੁਸੀਨ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਵਲ-ਵਲ ਖਲ੍ਹਾਰਦੇ ਹਨ। ਲੈ ਫੜ ਇਹ ਗੁਲਾਬ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।'

ਜਦ ਤੇਰੇ ਪੱਲੇ ਫੜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਵਰਗੀਆਂ ਕੋਮਲ ਕਲੀਆਂ ਹਨ, ਤੂੰ ਕਦੋਂ ਝਾੜੀਆਂ 'ਚ ਲੀੜੇ ਪੜਾਉਂਦਾ ਏਂ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਹੱਸ ਪਿਆ।'

'ਜੇ ਦੋ ਰਾਹੀਆਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਟਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਆਖ਼ਰ ਆ ਗਈ।'

'ਬਸ ਇਹੀ ਕਿ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਮਹਿਲ ਉਸਾਰਨ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਥਰ ਰਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।'

 'ਤੂੰ ਯਾਰ ਯਕੀਨ ਕਰ।'

'ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਏਕਮ ਦਾ ਚੰਨ ਅਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਾਫ਼ ਪੱਛਮੀ ਦੁਮੇਲ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਉੱਚਾ ਦਿਸ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਖ਼ਰ ਆਪਣੀ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਇਕ ਦਮ ਹੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ, ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜ ਤੁਸੀਂ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਹੋ।'

'ਜੇ ਕਿਸੇ ਜਵਾਨ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ; ਇਹ ਕੋਈ ਬੁਰੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ । ਸਗੋਂ ਜਵਾਨ ਹਿਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਪਿਆਰ ਘਰ ਨੇ।'

'ਤੇ ਹੁਣ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਭਗਤੀ ਤੇ ਗਿਆਨ-ਵਿਦਿਆ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ।'

'ਦੇਖ ਸਤਿਨਾਮ। ਭਗਤੀ ਨਾਮ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦਾ ਹੈ ਤੇ...!

'ਤੇ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦਾ।'

'ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਤੇ ਸੁਣ ਲਵੋ, ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਵਾਜਾਂ ਦੇਣ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹੋ।

'ਹੱਛਾ ਕਹੋ।' ਉਸ ਨੇ ਮੁਸਕ੍ਰਾਂਦਿਆਂ ਬੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਦੀ ਜੀਭ ਫੇਰੀ । ਜੀਭ ਤੇ ਬੁੱਲਾਂ ਦੇ ਅਰਗਵਾਨੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਸੂਹੇ ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਹੋਰ ਭੀ ਵਧ ਗਈ।

'ਭਗਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਤਾਂ ਇਕੋ ਅਰਥ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ ਸੱਤਾ ਦਾ ਜਣਾਇਕ।'

'ਕੀ ਪਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ?"

'ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।'

'ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ?'

'ਸੁਣੋ। ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਮਿੱਤਰ ਭਾਵ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਾਂ ਸ਼ੁਭ-ਇੱਛਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਰਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਵਰਤ ਭਾਵ ਉੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਮਿੱਤਰਤਾ ਇਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪਿਆਰ ਮਿੱਤਰਤਾ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਸਮਾਨ ਹੋਣ। ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਵਧਾ ਘਟਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹਰ ਗੱਲ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਸਮਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਰ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਕਾਮਨਾ ਪਾਲ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਝਰੋਖੇ 'ਚੋਂ ਲੰਘੇ ਬਿਨਾ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਤਕ ਨਹੀਂ ਪੁਜਦੀ। ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੱਚੇ ਮਿੱਤਰ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।'

 'ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਗਰ ਲਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋ। ਕੀ ਤੁਸਾਂ ਬਹੁਤਾ ਏਸੇ ਲਈ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਵਿਚਾਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਿੱਕੀਆਂ ਅਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਹੜੱਪ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ ?'

'ਜਿਹੜੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਮੀਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਫਲਸਫਾ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੱਡੇ ਗੁਨਾਹੀ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਲਾਸਫਰ ਜਾ ਗਿਆਨੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅੰਦਰ ਯਕੀਨਨ ਉਹ ਇਕ ਨਾਸੂਰ ਨੂੰ ਪਲ- ਪਲ ਵਧਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕਰੜੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੋ।

ਅਸੀ ਦੋਵੇਂ ਇਕ ਖਾਲ ਵਿਚ ਵਟ ਦਾ ਸਿਰਹਾਣਾ ਲੈ ਕੇ ਪੈ ਗਏ। ਸਾਡੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਬਰਸੇਮ ਸਾਰੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਢੱਕੀ ਖਲੋਤੀ ਸੀ। ਪੂਰੇ ਦੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ, ਬਰਸੇਮ ਦਾ ਵਿਛ ਵਿਛ ਖੇਡ ਨੂੰ ਚੁੰਮਣਾ,ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਖੀਵੇ ਭਾਵ ਵਿਚ ਝੁਕ-ਝੁਕ ਨਿਰਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਟਾਹਲੀ ਦੀ ਛਾਵੇਂ, ਜਿਥੇ ਅਸੀਂ ਪਏ ਸਾਂ, ਇਕ ਘੁੱਗੀ ਆਪਣਾ ਗਲਾ ਫੁਲਾ ਆੜੂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਤੇ, ਘੂ- ਘੂ-ਘੂੰ ਘੁ-ਘੂ-ਘੂੰ ਗੌਂ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸਤਿਨਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਇਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿੰਨੀ ਮਿੱਠੀ ਹੈ।

'ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਡੀ ਮਹਾਂ ਮਧੁਰ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਿਠਾਸ-ਮਿਠਾਸ ਹੋ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।

'ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਦੇ ਹੋ। ਕੀ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ?' ਸਤਿਨਾਮ ਨੇ ਖਿੱਝ ਕੇ ਕਿਹਾ।

'ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਚਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ, ਬਾਹਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਇਸ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰੇ ਚਿਤਰੇ ਪਏ ਹਨ।