تتکرا

 

-جاُ گُردےاُ ت سیس اکاس پرِںسیپل ستِبیر سِںگھ

-تےرے بھرےسے مَے لاڈ لڈايا

-مُکھ سُّدھ (دُوجا اَےڈیسن چھپ آاُن تے۔

مُّڈھلی وِچار : سِّکھ ِاتِهاس وِچ اَورت دا ستھان اتے کرتّو  

1. دَولتاں داای
2. ماتا ترِپتا  
3. بےبے نانکی 
4. ماتا سُلّکھنی  
5. ماتا کھیوی  
6. ماتا وِراای
7. بیبی امرو  
8. بیبی بھانی  
9. بیبی رامے جی  
10. بیبی ویرو جی
11. ماتا گںگا جی  
12. بیبی رُوپ کَور  
13. ماتا گُجری جی  
14. ماای بھاگ
15. ماتا ساهِب کَور  
16. رانی سدا کَور  
17. مهارانی جِںد کَور

 

پاپا

(پرِںسیپل ستِبیر سِںگھ جی)

نُوں

                                      جِنھاں جِها هور کوای نهیں!

جاُ گُردےاُ ت سیس اکاس ۔۔

جاُ گُردےاُ سدا ساباس ۔۔

جے مَےں بھُلدا نهیں تاں مراٹھی, تےلگُو تے بںگلا ساهِت وِچ پِچھلی سدی وِچ ِاستری لےکھکاواں نے آپنی هوںد جتلااُنی آرںبھ کر دِّتی سی اتے کهِن لّگ پایآں سن کِ ساڈی دےن ِانھاں این منّی مرداں نالوں کِتے وّدھ هَے ۔ گّل ِاتھوں تک پُّج گای سی کِ کاںگرس دے پهِلے چُنے پردھان ڈبلِاُ سی. بَےنرجی دی بھَےن موکھسداینی اُپادھِآِا بںگالیآں 'تے آواجاں کّس کے لِکھن لّگ پای سی کِ, 'کَےسے هن ِاه بںگالی جو سوےر توں سام تّک کردے نے گُلامی سرکار دی پر گھر آ جھاڑدے نے گُّسا وِچاریآں اَورتاں 'تے اتے چیکھ چِهاڑا پاںدے نے نِّکی نِّکی گّلوں ۔' پر 'پرسِدھ سِّکھ بیبیآں' بےٹی سِمرن کَور دی رچِت هّتھلی پُستک پڑھ کے هر کوای جان جااےگا کِ پںجابی اَورتاں نُوں اَےسے وِاںگ مرداں 'تے کّسن دی لوڑ ِاس لای نهیں پای کِاُںک ماں نے گُڑھتی وِچ پںجاب دے جوان نُوں گُلامی تاں ِاک پاسے, ٹَےں تک نا منّن دی مُهارنی پڑھا دِتی سی ۔ ِاکو ماای بھاگو دی وںگار 'تے اُس دے پتی (بھاای نِدھان سِںگھ), جےٹھ (سُلتان سِںگھ) تے بھرا (دِلباگ سِںگھ) نے آپا وار دِتا اتے بےداوا پڑوا کے هی ساه لِآ ۔ ِاه بیبی بھانی هی سی جو آپنے گُر-پِتا نُوں کهِ سکدی سی:

هورس اجر ن جرِآ جاوے ۔۔

 (بھاای گُرداس, وار ۱/۴۷)

پھِر جد سولھویں سدی وِچ, هور تھاواں تے اَورتاں ِاه پُکار پُکار کهِ رهیآں سن کِ کی سوارِآ هَے وےداں نے ساڈا, کِهڑا جُلم هَے جو پُراناں کارن ساڈے تے نهیں ڈھاهِآ تاں اُسے سمےں گھر

گھر بابا نانک دا ِاه سلوک سںگتاں گا رهیآں سن:

سو کِاُ مںدا آکھیاَے جِت جںمهِ راجان ۔...

جِت مُکھ سدا سالاهیاَے بھاگا رتی چار ۔۔

(آسا دی وار, پنّا ۴۷۳)

پارجات گھر آںگن مےرے, ساڈا گهِنا هَے ساڈی گھر والی, اَورت ےکین, اَورت ایمان۔

هور ِاس پُستک دی وّڈی وڈِآای ِاه هَے کِ جِس نُوں دھُںدھلے ِاتِهاس وِچوں کھاسی واکاپھیات (Enough information from hazy history) کڈھنا کهِںدے هن, سِمرن نے سِّکھ بیبیآں بارے ِاک تھاں پهِلی وار ِاکّٹھی کر دِکھاای هَے اتے کلم راهیں چانن دی ِاک چھِّٹ چارے پاسے کھلےر کے ِاتِهاسک کارناما هی سرںجام دِّتا هَے۔

ٹھیک لِکھِآ هَے سِمرن کَور نے کِ گھّٹ لوکاں نُوں پتا هَے کِ جد ساهی پھَوجاں نے انںدپُر ساهِب نُوں گھےر لِآ سی تاں رسد پانی لِآاُن دا کٹھِن کںم اَورتاں هی کردیآں سن۔ کِتنیآں نے سهیدی پِآلے هّس هّس پیتے۔ پھِر جھلیں, جںگلیں, کھوهاں, بےلِآں وِچ کںم دی آجادی دی جںگ لڑدے سِںگھاں نُوں انّ پانی سّچمُچ سیس تلی تے رّکھ کے بھاای تارُو سِںگھ جی دی بھَےن تے ماں ورگیآں هی پهُںچاںدیآں سن ۔ جد سِکاِات هون تے بھاای تارُو سِںگھ تے اُنھاں دی بھَےن نُوں گرِپھتار کر کے لاهَور لِآ سهید کرن دا هُکم سُنايا گِآ تاں لاهَور دے هِںدُو وسنیکاں نے دو لّکھ رُپِآ دےن دے ِاوج بھَےن-بھرا نُوں چھّڈن دا هُکم کاجی کولوں لَے وی لِآ ۔ اُس سمےں جد ایرکھالُوآں نے هِںدُوآں نُوں 'اَےسا کِاُں کردے هو' کِها تاں هِںدُوآں کِها : ےاد رکھو!

سِکھ بچاون هَے بڈ کرم ۔

گاُو براهمن تے سَو گُنا دھرم ۔

(پراچین پںتھ پرکاس)

سردار جّسا سِںگھ آهلُووالیآ دی ماں دا اُسے سمےں سںگتاں

وِچ چھوٹے جِهے بالک نال کیرتن کرنا هَےرانی نال پڑھِآ جااےگا ۔ ِاس وِچ بهُت کُجھ اُنھاں بیبیآں بارے هَے جِنھاں بارے اسیں بهُت گھٹ جاندے هاں۔

مَےنُوں ِاه وی پرسنّتا هَے کِ چھےتی هی گُرُو مِهر سدکا مےری اُمید بر آای هَے ۔ جد مَےں 'پرتکھ هرِ' دی پُستک بےٹی سُںدری, سِمرن تے هرِکیرت نُوں ِاس آس نال بھےٹ کیتی کِ اُنھاں نُوں بیبی بھانی دی اسیس لّگے تاں مَےں سوچ وی نهیں ساں سکدا کِ بےٹی ِاتنا مان پااےگی ۔ ڈاکٹر گںڈا سِںگھ مَےموریال آلمی لےکھ مُکابلے وِچ جد سِمرن کَور دے لےکھ نُوں گِآراں سَو رُپاے دا دُوجا ِانام دِتا گِآ تاں مےرے مُوںهوں ِاه تُک نِکلی :

جاُ گُردےاُ ت سیس اکاس ۔۔

جاُ گُردےاُ سدا ساباسِ۔۔

(بھَےراُ نامدےاُ جیاُ, پنّا ۱۱۶۶)

پُورن آس هَے کِ ِاه پُستک پاٹھک بڑے چاا نال پڑھنگے تے پڑھدِآں اسیساں نال بےٹی دی جھولی بھر دےنگے۔

سُکر کردا هويا,

54, کھالسا کالج کالونی

پٹِآلا

23 اکتُوبر, 1991  

ستِبیر سِںگھ

(پرِںسیپل)

 

تےرے بھروسے مَے لاڈ لڈايا

ِاتِهاس وِچ پڑھِآ سی ِاستری بهادر هَے; ساستراں وِچ پڑھِآ سی کِ ِاستری سکتی; اّکھاں نال دےکھِآ ِاستری ممتامای مهِسُوس کیتا ِاستری آپنے آپ نُوں هر گھاڑت وِچ ڈھالن والی هَے; پھِر وی آس پاس ِاه کَےسی آواج هَے جو ِاستری نُوں نِںددی هی جا رهی هَے۔ اّج نهیں سگوں جُگاں جُگاںتراں توں ِاس نُوں نیواں دِکھايا گِآ هَے۔ بھاوےں پُوجا ِاس دی هی هُںدی هووے۔ کوای گّل جرُور هَے, کوای تھُڑھ جرُور هَے۔

مےری هَےرانی ِاس گّلوں ودھی کِ چاهے گُرُو نانک دےو جی نے ِاستری نُوں ات اُچا درجا دِتا پر پھِر وی ِاستری دی هالت نِگھردی کِاُں گای ? گُرُو گوبِںد سِںگھ جی دے مِلدے 52 هُکمنامِآں وِچ کای اَےسے هن جِنھاں وِچ ِاستری نُوں اُچا اُٹھااُن واستے آدےس لِکھے مِلدے هن ۔ جِوےں پںدروےں هُکم وِچ لِکھِآ هَے:

پر ِاستری ماں بھَےن دھی بھَےن کر جاننی ۔ وِلاس لای پر ِاستری دا سںگ نهیں کرنا-

'پر ترِے راکھهِ نا هےت انںد ۔'

سولھوےں وِچ لِکھِآ هَے :

ِاستری دا مُوںه نهیں پھِٹکارنا ۔

پُتری دا دھن بِکھ جاننا ۔

گّل کی, چاهے پُتری, پتنی, ماں, بھَےن ِاستری نُوں هر پّکھ توں مان دِتا پر پھِر وی سِّکھ اَورت دی سِّکھ ِاتِهاس وِچ دےن دا وّکھ جِکر نهیں مِلدا ۔ جے آپنی نِت دی ارداس وِچ وی ِاه تاں اسیں کهِ منِّآ کِ سِںگھاں نال سِںگھنیآں نے سهیدی پاای پر

سپسٹ نهیں دسِآ ۔ جے سپسٹ هُںدا تاں اّج بیبی بھانی تے نوےکلی پُستک هُںدی ۔ بیبی کھیوی دا ناں هر مُوںه تے هُںدا ۔ بےبے نانکی دے کِردار دی چھاپ هر ویر تے هُںدی۔ پتا نهیں اَےسا کِاُں نهیں هو سکِآ!

سو مَےں من بنايا کِ سِّکھ ِاتِهاس وِچ اَورت دا استھان, کرتّو تے دےن اُچےچے تَور تے لِکھی جااے ۔

جِوےں مَےنُوں مےرے پاپا نے اُںگلی پکڑ کے چلنا سِکھايا سی, ِاسے ترھاں کلم دے کے لِکھن دی وی جاچ دّسی ۔ سو آپنی آدت مُتابک آکھن لّگے, 'ِاتِهاس تُهاڈے ساهمنے پِآ هَے ۔ جے اسل رُوپ اَورت دا دےکھنا چاهُںدے هو تاں پهِلاں ساڈے گُرُو گھراں وِچ اَورت دا کِتنا آدر سی پڑھو, پھِر سِّکھ ِاتِهاس نُوں پڑھو کِاُںک اگلا کدم تاں هی چُک سکوگے جے پِچھلا مجبُوت هَے ۔ دےکھو تُهاڈیآں ماواں بھَےناں نے کِتنا پیڈا تے مجبُوت رول کیتا هَے اتے اّج تُسیں کِس ستھان تے هَے۔' ِاتِهاس دی وِدِآرتھن هون دے ناتے ِاسے اُلجھن وِچ پای سارا سِّکھ ِاتِهاس بڑے دھِآن نال پڑھِآ۔ پاپا ِاتِهاس نُوں هی لِکھن لای پرےردے کهِںدے هن: 'کِّسے, کهانیآں روج لِکھے جاںدے هن۔ ِاتِهاس سّچاای هَے, سو کلم سّچ ول چلااَو آپے رَوسنی هو جاوےگی۔ هر سوال دا هّل لبھےگا ۔' پر مَےں سِّکھ ِاتِهاس پڑھدِآں وےکھ هَےران رهِ گای کِ سِّکھ ِاتِهاس وِچ هر کںم وِچ پهِل کرن والی اَورت هَے۔ جے پهِلا دیدار دَولتاں داای نے پايا تاں پهِلی سِّکھ بےبے نانکی هی سی ۔ پهِلی وِچاروان جے ماتا وِراای سی تاں گُرُو بولاں نُوں ِاتِهاس دا رُوپ دےن والی رُوپ کَور سی ۔ پهِلا جرنَےل دےکھیاے تاں ماای بھاگو سی اتے پهِلی درِڑھ-چِت اَورت ماای جِںداں سی ۔ پهِلی سهید ماتا گُجری سی, پهِلی سےوا پںتھنی دےکھیاے تاں ماتا کھیوی هی لگدی هَے۔ گّل کی, هر پّکھوں سِّکھ اَورت نے آپنی چھاپ چھّڈی هوای هَے ۔ سِّکھ ِاتِهاس پڑھن توں بااد ِاه نهیں کوای کهِ سکدا کِ اَورت نیویں, ماڑی, ابلا جاں کدرهین هَے ۔ ساِاد اُنھاں دے کرتّو دا هی سدکا اّج سِّکھ اَورت گورو نال سِر اُّچا کر سکدی هَے ۔ کِتھے کوای پابںدی

نهیں, کِتھے کوای پردا نهیں, کِتھے کوای بناوٹ نهیں, کِتھے کوای دِکھاوا نهیں, اُس دی کوای هّد نهیں, پر پھِر وی آپنی ِاک هّد وِچ رهِ کِنّا سواد ماندی هَے۔ اُسدی کھُسبُو اّج وی سانُوں سِّکھ ِاتِهاس کھولھدِآں آ جاںدی هَے ۔ سارے سِّکھ ِاتِهاس نُوں پڑھ کے مَےں ِاهی مهِسُوس کیتا اَورت اُّتم هَے, کےول اُّتم ۔

سو ِاک سکَےّچ تِآر هو گِآ سی ۔ هُن اُس وِچ رںگ بھرن دی لوڑ سی ۔ جد سِّکھ اَورت نُوں الّگ-الّگ رںگ وِچ لِکھِآ تاں اُس وِچوں ِاک انوکھا رںگ نِکل آيا۔ هر رِستا جو اَورت نال بّجھِآ هَے اُس نُوں کِس ترھاں نال نِبھايا ۔ اُس رِستے نُوں توڑن نهیں دِّتا سگوں پّکِآں کیتا۔ چاهے اُه ماں, بھَےن, پتنی, دادی, بھُوآ, ماسی کُجھ وی سی, اُس آپنے رِستے نُوں کاِام رّکھِآ۔

گُرُو گھر وِچ هی هر رِستا اَورت دا سانُوں مِل جاںدا هَے ۔ جِوےں ماں ماتا ترِپتا, بھَےن بےبے نانکی, دھی بیبی بھانی, دادی گُجری, بھُوآ وِراای, پتٹھی کھیوی, نُوںه بیبی امرو اتے هور سبھ دُنِآوی رِستے هن۔ اُنھاں دے آچرن تے چّل آپنا جیون سپھل کر سکدے هاں ۔ هر رںگ اَورت دا سِّکھ گھر وِچ مِلدا هَے۔

مَےں ِاس رںگاں بھری تسویر نُوں 'سِںگھ بردرج' نُوں پھرےم کرن لای آکھِآ۔ اُنھاں ِاس پےسکس نُوں سویکار کر لِآ تے 'پرسِّدھ سِّکھ بیبیآں' کِتاب ناں هےٹھ پُستک تُهاڈے هّتھاں وِچ هَے ۔ اّج مَےنُوں کھُسی هَے کِ جد ِاه پُستک چھپ کے تِآر هو گای هَے تاں مَےں آپنے پاپا, جِنھاں کولوں مَےں آپنی پهِلی پُستک وِچ آپنے پهِلے سوال دا هّل پايا, نُوں ِاه پُستک بھےٹ کیتی هَے۔

کُجھ هور پُستکاں دے مسَودے تِآر هن جِنھاں نُوں پُستک دا رُوپ دےن دا من بنايا هَے ۔ اُنھاں وِچ ِاک هَے, گُر سںتان دُوجے پاپا دیآں رےڈیاَو دُآرا پرسارِت اتے هور تکریراں نُوں وی مَےں سمپادِت کیتا هَے۔

مےری دیدی سُںدرجیت کَور (سُںدری) جِنھاں مَےنُوں بهُت اُتساه دِتا, دا دھنّواد کرنا نهیں بھُلدی ۔ ِاه لےکھ سُن کهِن لّگی:

مهِسُوس تے اسیں وی کردے ساں پر تُوں اُنھاں بھاواں نُوں سبداں وِچ لِآںدا ۔' ویر اجَے بیر, بھَےن کیرتی, مںمی نُوں جدوں هر لےکھ لِکھ کے سُنايا تاں اُنھاں بڑے دھِآن نال سُنِآ ۔ بھولی دیدی نے مَےنُوں بڑا اُتساه دِتا ۔ جیجا سُکھبیر سِںگھ جی وی بڑے کھُس هُںدے هن۔ مےرے نانکے دادکے سارے هی مَےنُوں بڑا اُتساه دِںدے هن ۔ مےرے نانی ایسر کَور جی بڑے چاا نال سُن اسیرواد دِںدے هن ۔ نرِںدر اںکل جی تاں مےری پرےرنا بنے رهے تے چاچا بلوِںدر سِںگھ وی اُتساه دےںدے هن ۔ ِاه لِکھ مَےنُوں بڑی کھُسی هَے کِ مےرے لےکھ "سِّکھ ِاتِهاس وِچ اَورت دا استھان تے کرتّو (رول اَےںڈ سٹےٹّس)" نُوں ڈاکٹر گںڈا سِںگھ مَےموریال ٹرّسٹ نے دُوجا ِانام دِتا هَے ۔ پهِلے هی لےکھ نُوں پروانِت هُںدا دےکھ مَےنُوں هور چاا چڑھِآ هَے ۔ سردار راجِںدر سِںگھ جی نے بڑی مِهنت نال کھرڑے نُوں ٹاایپ کیتا هَے ۔ اُنھاں دی مَےں رِنی गं ۔

مَےنُوں پُورن ےکین هَے کِ پاٹھک ِاس پُستک نُوں بےهّد پسںد کرنگے ۔ مےرا اُتساه هور ودھااُنگے تاں کِ مَےں سارے سِّکھ ِاتِهاس نُوں باریکی نال پڑھ, پھِر لِکھ پاٹھکاں تّک پهُںچا سکاں ۔ مَےنُوں اُس واهِگُرُو تے ےکین هَے; جِس راه پايا اُه آپ راه دِکھااےگا۔ کِاُںک :

موکاُ تو بھروسو کےول گُرُو گرںتھ مهاراج پَے۔

54, کھالسا کالج کالونی                                                                           سِمرن کَور

پٹِآلا

23 اکتُوبر, 1991

 

مُکھ-بںدھ

(دُوجا اَےڈیسن چھپ آاُنے تے)

'پرسِّدھ سِّکھ بیبیآں' لِکھن دا مںتو ِاه سی کِ ِاتِهاس دے اُنھاں پنِّآں نُوں اُجاگر کیتا جاوے جو سُنهِری تاں سن پر چمک نهیں رهے سن ۔ جد ِاک ِاک پنّے نُوں پڑِآ اُه کُںدن واںگ چمکن لگ پاے ۔ اُه رَوسنی جد پاٹھکاں تک پهُںچی تاں اُنھاں دیآں اّکھاں نُوں وی ِاک نِرالی چمک دےکھن نُوں مِلی ۔ سو پُستک دا پهِلا اَےڈیسن پهِلے سال هی مُّک جانا جِتھے پاٹھکاں دا پِآر درساںدا هَے اُتھے مےرا اُتساه هور ودھاںدا هَے ۔

نوےں اَےڈیسن وِچ کُجھ نوےں لےکھ: ماای بھاگو اتے رانی سدا کَور جو دووےں هی ِاتِهاس دا جرُوری هِّسا هن, نُوں دُوجے اَےڈیسن وِچ لےکھاں دی لڑی وِچ پر دِتا هَے۔ کُجھ نویآں سودھاں وی کیتیآں هن جو پاٹھکاں نُوں پڑھن تے هی پتا لّگےگا ۔

پُستک دا ِاںج نواں اَےڈیسن آ جانا مےرا اُتساه هور ودھااُںدا هَے۔ مَےنُوں اُمید هَے پاٹھک مےرا اُتساه ِاسے ترھاں نال ودھااُںدے رهِنگے۔ کُجھ پُستکاں دے هور مسَودے وی تِآر هن ۔ مَےنُوں اُمید هَے پاٹھک ِانھاں سارِآں نُوں وی بھرپُور سلاگھا دےنگے ۔ پاپا کهِںدے هن کِ چںگی پُستک اُهی هَے جو اںگرےجی دی ِاک کهاوت انُسار تاجے کےک دی ترھاں وِک جاوے۔ مےری پُستک دا سواد ِاسے ترھاں پاٹھکاں نے مانِآ هَے ۔ مَےنُوں کھُسی هُںدی هَے جد هر لاِابرےری, پردرسنی وِچ اتے ِاستریآں دے هّتھ آپنی پُستک دےکھدی هاں۔

پاٹھکاں ولوں مِلے بھرپُور اُتساه لای مَےں اُنھاں دا ِاک واری پھِر دِلی دھنّوادی هاں۔ ِاک اُچےچا دھنّواد مَےں سردار پروِںدر سِںگھ جی دا جرُور کرنا هَے جِنھاں مےرے اُتساه نُوں مّٹھا نهیں پَےن دِّتا۔

2046,رانی باگ,

نویں دِّلی                                                                                              سِمرن کَور جُون 1993

مُّڈھلی وِچار:

سِّکھ ِاتِهاس وِچ اَورت دا ستھان اتے کرتّو

ارداس وِچ جد سارے کھڑے هو کے 'جِنھاں سِںگھاں سِںگھنیآں نے دھرم هےت سیس دِتے آکھدے هاں تاں ِاک گّل اُدوں هی سپّسٹ هو جاںدی هَے کِ سِّکھ گھر وِچ اَورت دا ستھان ساواں تے کِسے هّد تک نِوےکلا هَے۔

ِاه گّل چےتے رّکھن والی هَے کِ گُرُو نانک ساهِب نے جِّتھے سماجِک, بھاایچارک اتے آرتھِک وِتکرِآں وِرُّدھ پهِلی واری, وار اُچار سُچےت کیتا اُتھے ِاه اواج وی پهِلی واری اُٹھاای کِ اَورت نا نِںدنی هَے نا هی پُوج سگوں پربھُو دے راه ٹُرن اتے پااُن لای اُس دے گُن دھارنے هر ڈھُّڈااُ لای جرُوری هن۔

هِںدُستانی سُبھاا وِچ 'سکھا, سکھی, سِکھ' دے ترِگڑے نُوں مهّتتا دِّتی جاںدی سی۔ سکھا-بھگتی بهُت دےر چلدی رهی۔ سُدامے دی اُداهرن, اُدھُو دی مِسال جاں ارجن تے کرِسن دی دوستی سبھ پرچاردے هن ۔ ِاک واری کرِسن جی نے تاں ِاّچھا هی ِاه پرگٹاای سی کِ مےری تے ارجن دی دوستی نِّبھ جاوے ۔ سکھا-بھگتی بااد جے هور کِسے دا هِںدُستان وِچ جور رِها تاں 'سکھی' تے هَے ۔ ِاسے سکھی-بھگتی نے رادھا نُوں جنم دِتا ۔ ِاسک مِجاجی نے ِاسک هکیکی دی سکل دھارن کیتی ۔ ِاس سکھی-بھگتی نے هِںدُستان وِچ اَورت دے پّدھر نُوں ِانّا نیواں کر دِّتا کِ اُه پهِلاں مںدراں دا سِںگار دےوداسی دے رُوپ وِچ بنی, پھِر دےوی دے رُوپ وِچ پرگٹ هوای۔ آتمِک اُچِآایآں نا چھُوهے جان دا کارن ِاه کوجھی سکھی-بھگتی پرتھا سی ۔ تیسرا بھگتی دا رُوپ 'سِّکھ-چےلا' سی ۔ سِّکھ-بھگتی وی اَےسی نیوان وّل گای کِ وِاکتی دی آپنی هوںد مُولوں هی مُّک گای ۔ ِاتھے مَےں کهِ دےنا چاهُںدی هاں کِ پهِلی گلتی ساڈے آپنے دھرم وِچ ِاه هوای کِ سِّکھ دے

ارتھ کِسے نے سِس نال جوڑ دِتے ۔ پر گُرُو ساهِب نے سِّکھ دے سبد دے ارتھ ڈھںڈااُو کرکے کیتے هن۔ ارتھاں دے انرتھ کرن والِآں نُوں گُرُو جی نے روک پاںدے سمجھايا :

مَے بدھی سچ دھرمسال هَے۔۔

گُرسِکھا لهدا بھال کَے ۔۔

-سِریراگ م: ۵, پنّا ۷۳

بھاو ِاه هَے کِ جِهڑے سردھاوان ڈھُڈااُو هُںدے هن اُه وِاکتی دے پِّچھے نا لّگ اُس ٹِکانے دی بھال کردے هن جِتھے سّچ درِڑھ هُںدا هَے۔ ِاه هی کارن لگدا هَے کِ سِّکھ, سکھا تو سکھی دیآں نیواناں وّل جان توں بچان لای گُرُو پاتساه نے ِاک نواں راه درسايا جِس وِچ ِاه کِها کِ "ِاس جگ مهِ پُرکھ اےک هَے هور سگلی نار سباای"۔ بھاوےں کوای مرد هَے جاں اَورت اُس نُوں آتمِک اُچاای-پرمپد پاون لای اُه گُن دھارنے پَےنگے جو اَورت وِچ سُبھاوِک هی واهِگُرُو نے پااے هن۔ اُنھاں گُناں دی گِنتی لںمےری هَے ۔ اُس دا اںداجا لگااُنا کوای سهِلا نهیں پر پھِر وی جد اَورت نُوں بّتی سُلّکھنی کهِ بانی وِچ ستِکارِآ گِآ هَے تاں ِاک نجر مار لَےنی کوای کُتھاں نهیں هووےگی ۔ مهان کوس وِچ ِاستری بارے 32 گُن ِاس پرکار اںکت هن:

1. سُںدرتا, 2. سوّچھتا, 3. لّجا, 4. چتُراای, 5. وِدےا, 6. پتی-بھگتی, 7. سےوا, 8. دےا, 9. ستے, 10. پرِےبانی, 11. پرسنّتا, 12. نمرتا, 13. نِسکپٹتا, 14. اےکتا, 15. دھیرج, 16.دھرمنِآ, 17. سںےم, 18.اُدارتا, 19. گںبھیرتا, 20. اُدم, 21. سُورویرتا, 22. راگ, 23. کاوے, 24. چِتر, 25. اَوسدھ, 26. رسوای, 27. سِاُن دی کلا, 28. پرون دی وِدِےا, 29. گھر دیآں وستُوآں دا ےتھاےوگ سِںگارنا, 30. بجُرگاں دا مان, 31. گھر آاے پراهُنِآں دا سنمان, 32. سںتان دا پالن² ۔

....................................................

1. وڈهںس کی وار م. ۳, پنّا ۵۹۱

2. مهان کوس,پنّا 625, دُوجی چھاپ (1960), بھاسا وِبھاگ, پٹِآلا۔

ِانھاں گُناں والا هی آتمِک جیو سّچ دے تّت نُوں پا سکدا هَے ۔ اُس وِچ پھےر ِانّا آتمِک بل آ جاںدا هَے کِ اُه نِّکے وّڈے نُوں مارگ دِکھا سکدا هَے۔

اَورت نُوں جِسم جاں آکار دے رُوپ وِچ گُرُو ساهِبان نے بِلکُل هی نهیں ڈِّٹھا ۔ سِرپھ گُن رُوپ وِچ هی دےکھِآ هَے۔ پهِلاں تاں اُنھاں گلت کھِآلاں تے چوٹ ماری هَے جو کهِںدے نهیں سی تھّکدے کِ ِاستری موکھ نُوں پا نهیں سکدی ۔ جو ِاه کهِںدے سن کِ اَورت نُوں هر سمےں کدے پِتا پھِر پتی تے پِچھوں پُّتر دی سُرّکھِآ دی لوڑ هَے, اُنھاں نُوں سمجھايا کِ ِاستری آپنے آپ وِچ سمپُورن هَے۔ ِاه دےور-جےٹھ دوناں نُوں مت دےن جوگی هَے۔ جِمر نے پھِلاسپھیج آپھ ِاںڈیآ دے پنّا 222/223 تے لِکھِآ هَے 'دِگںبر جَےنی ِاه کھُلھے تَور تے پرچار کردے هن کِ ِاستری کَےولے (رُوپ پربھُو نال ِاک-مِک) هو هی نهیں سکدی ۔ اُس نُوں مُڑ کے جنم لَےنا پوےگا تاں کِدھرے جا پربھُو نُوں پا سکن جوگ هو سکےگی ۔'

ےُونان دا پھِلاسپھر ارستُو اَورت نُوں ِاک نا-مُکںمل سَےا آکھدا هَے۔ جِّتھے کُدرت پُرس نُوں بنااُن وِچ اُّک گای اُتھے ِاستری نے جنم لَے لِآ ۔

گِٹے ورگے جرمن سوچوان نے بڑے جور نال ِاه گّل سابت کرن دا دااوا کیتا کِ ِاستری وِچ رُوه هی نهیں هُںدی ۔

ِاںگلِستان دے سوچوان وی ِاستری بارے آپنے وِچار دےن توں پِچھے نا رهے ۔ چَےسٹرپھیلڈ دی سمجھ وِچ اَورتاں بابت ِاه گّل آای هَے کِ ِاستری دا هونا کُدرت دی ِاک مجےدار گلتی (Agreeable Blunder) هَے ۔ کُجھ کُ دا مت هَے کِ ِاستری آدھی- ادھُوری هَے ۔ ِاسلام وِچ دو اَورتاں دی گواهی ِاک تُّل هَے۔ اَورت دا وِکاس هو هی نهیں سکِآ۔

بُّدھ دھرم وِچ ناری بھِکھسُو نر بھِکھسُو نالوں اُچےری سمجھی جاںدی هَے۔¹

..................................

1. جرنل آپھ سِّکھ سٹّڈیج (اںگرےجی), گُرُو نانک دےو ےُونیورسِٹی, اںمرِتسر, Vol. VII.

 

ِاتھوں تک لِکھِآ هَے کِ جے اَورت ندی وِچ گوتے کھا رهی هَے تاں نر بھِکھسُو اُس نُوں بچااُن دا هیلا تک نا کرے بھاوےں گوتے کھاںدی اُس دی مَوت هی کِاُں نا هو جاوے۔¹

رامانُج سںکردےو ِاستری نُوں وَےسنو دھرم وِچ داکھل هی نهیں سن کردے ۔ هور کی کهِںدے هو اَورت دُنیآں بھر دی بھّدی سَےا هَے۔ اُس دی تّکنی رِسی تّک دا دِل مچلا دےںدی هَے ۔² ابادت نسٹ کر دےںدی هَے۔ ایساایآں وِچ تاں هُن تک 'پادری' نهیں هو سکدی ۔

گُرُو نانک دےو جی نے اَےسِآں نُوں کِها: بھلے لوک۔ ِاه تاں دّسو کِ تُسیں راجے نُوں تاں نهِکلںکی پر راجے دی جننی نُوں کلںکنی ۔ ِاه دوهرا ماپ تُهاڈی ملین سوچنی کرکے بنِآ هَے۔

سو کِاُ مںدا آکھیاَے جِت جںمهِ راجان ۔۔

-آسا دی وار, پنّا ۴۷۳

گُرُو گرںتھ ساهِب پڑھن والا کدی اُناں سںبودھناں نُوں پڑھے جو گُرُو ساهِبان نے اَورت نُوں اُچِآن واستے کهے تاں سِّکھ گھر وِچ پدوی دا پتا لگ جاوےگا۔ بھگت نامدےو دا آپنی پتنی نُوں 'گھر گیهِن' کهِنا, گُرُو نانک ساهِب دا 'پارجات گھر آںگن مےرے’ بُلااُنا, بلوںڈ جی دا 'رامکلی دی وار' وِچ ماتا کھیوی نُوں 'نےک جن' آکھنا اےس پاسے دیآں کھاس اُداهرناں هن۔ جِس وےلے اَورت آپنے درجے توں هےٹھاں ڈِّگدی هَے تاں اُس وےلے دے کیتے سںبودھن وی دسدے هن کِ گُرُو مهاراج ِاس نُوں اُّچے درجے توں ڈِّگا دےکھ کِتنے پرےسان هُںدے هن ۔ کُچّجی, گرب گهےلڑی, مُایاے, هرناکھیاے تے دُهاگن ِاس پاسے دے کُجھ کُ سںکےت هن ۔ ِاک تھاں تاں کهِںدے هن کِ مےرے کولوں ِاه برداست نهیں هُںدا کِ کوای نار کُنار بنے, اَورت هو کے ان-اَورتاں (Un-woman like) والے کںم کرو۔

...................................

1. جرنل آپھ سِّکھ سٹّڈیج (اںگرےجی), گُرُو نانک دےو ےُونیورسِٹی, اںمرِتسر, Vol. VIL

2. اَےن.کے. جَےن, سِّکھ گُرُوج اَےںڈ ِاںڈیان سپِرچُوال تھاٹ (اںگرےجی), (سمپا.) تارن سِںگھ, پنّا 168.

 

پدوی مِتھن وےلے ِاک گّل دا هور چےتا رکھنا پوےگا کِ سارے سماجِک رِستِآں دا سروت گُرُو نانک ساهِب اَورت نُوں هی منّدے هن ۔ بڑے دھِآن نال آسا دی وار دی اُه پاُڑی پڑھن والی هَے جِس وِچ پھرمااُںدے هن کِ ِاسے (اَورت) بھاںڈے توں اُپجِآ مرد, ِاس بھاںڈے وِچ هی نِںمِآ, مرد نال ِاسے دی مںگنی هوای تے پھِر وِآه هويا, سماج وِچ وِچرن دا وّل ِاسے نے سِکھايا تے نویں پیڑھی نے ِاس توں هی سِّکھِآ لای۔ اَورت کرکے هی تاں مرد سںجمدھاری (Disciplined) هُںدا هَے۔ کِاُں نِںددے هو اُس نُوں جِس توں اُه راجا پَےدا هويا جِس نُوں تُسیں نهِکلںکی کهِںدے هو۔

بھںڈ جںمیاَے, بھںڈ نِںمیاَے بھںڈ مںگن ویآهُ ۔۔

بھںڈهُ هووَے دوستی بھںڈهُ چلَے راهُ ۔۔

بھںڈ مُآ بھںڈ بھالیاَے بھںڈ هووَے بںدھان ۔۔

سو کِاُ مںدا آکھیاَے جِت جںمهِ راجان ۔۔

-آسا دی وار, پنّا ۴۷۳

ساِاد ِاسے لای اُه جد اَورت نُوں ان-اَورت, کُچّجی, کُنار جاں دُهاگنی کرم کردے هواے دےکھدے هن تاں بڑے هی چِںتاتُر هو جاںدے هن۔ اُس وےلے اُس نُوں اَورت نهیں کهِںدے, رنّ کهِںدے هن, کِاُںک اَورت تاں اُه هَے جِس وِچ چّج هَے, اچار هَے, سوچ هَے, آتمِک هُلارا دےن دی سکتی هَے, سُوکھم هَے, پکڑ نهیں, پدارتھاں دا دھِآن نهیں, پدارتھوادی نهیں ۔ جو نِرول پدارتھاں وّل دےکھن لگ پوے جاں سِرپھ بَودھِک پّدھر تے هی رهِ جاوے تاں اُس دے نےڑے رهِن والا پُرکھ سےاد بن جاوےگا۔

نِرا سےاد (بُّچڑ) نهیں سگوں جِنھاں سهارے سماج کھڑا هويا۔ هَے اُه سارا ڈھاںچا هی کھےرُوں کھےرُوں هو جاوےگا۔ سیل, سُّچ, سںجم تے سّچ سارے هی گرهِ وِچوں نِکل جانگے اتے جِںدگی جیاُون جوگی نهیں روےگی ۔

رنّا هوایآ بودھیآ پُرس هواے سایآد ۔۔

    سیل سںجم سُچ بھنّی کھانا کھاج آهاج ۔۔

 

سرم گيا گھر آپنَے پت اُٹھ چلی نال ۔۔

-سارگ دی وار م: ۴, سلوک م: ۱, پنّا ۱۲۴۲-۴۳

اَورت نُوں گُرُو پاتساهاں نے جِس وےلے ماں, بھَےن, پتنی, دھی دے رِستِآں وِچ وےکھِآ هَے تد وی ِاس نُوں کِسے تے نِربھر هو کے نهیں سگوں آپنا نِوےکلا سٹےٹس درسايا هَے ۔

گُربِلاس پاتساهی چھےویں وِچ ساکھی هَے کِ جد بابا گُردِّتا جی دا جنم هويا تاں ماتا گںگا نے اسیس دےںدے گُرُو هرِگوبِںد جی نُوں کِها : جوڑی رلے ۔ تاں اُس وےلے میری پیری دے مالک نے کِها, ماں بےٹے تاں پںج هونگے پر اسیس دےنی تاں ِاه ديو کِ-

سیل کھان کنِّآ ِاک هووَے۔

نهیں توں ماں گرهِست وِگووَے۔

ِاتھوں ِاه پرتیت هويا کِ دھی لڑکی دا رول ساڈے گھر کی هَے ۔ جِس گھر بّچی نهیں, اُتھے نا کلچر هَے نا سبھےتا ۔ سُهج سواد (Aesthetic Sense) تاں هو هی نهیں سکدا۔ کھاُو کھاُو کردا روےگا سمُّچا گھر ۔ نجر هی گِّدھ (Vulture) والی هو جاوےگی ۔ پر بےٹی بابل دے گھر جو کھُلھ مهِسُوس کردی هَے اُس دا وی کوای اںت نهیں۔

بابُل کَے گھر بےٹڑی, بالی بالَے نےهِ ۔۔

-رامکلی م: ۱ دکھنی اَواںکارُ, پنّا ۹۳۵

گُربانی وِچ 'مت ماتا, پِتا سںتوکھ' کهے جان دا بھاو وی ِاه هی سی کِ سِّکھِآ-داتی کےول ماں هی هو سکدی هَے۔ جے باپ دکھل دےن لگ پِآ, ٹوکن-روکن لگ پِآ اتے کھاس کر جد ماں سمجھا رهی هووے تاں وِچوں بولن لگ پِآ تاں وی بّچے دی گھاڑت نهیں گھڑی جا سکےگی ۔ پِتا نے سںتوکھ رّکھنا هَے ۔ ماتا تاں 'دھرت مهت' هَے—جِوےں دھرتی دےںدی تھّکدی نهیں; کھِماسیل هَے, تِوےں ماں کولوں سبھ کُجھ لِآ جا سکدا هَے جے ماں دا ستِکار کیتا هَے۔ ماں نُوں هی سمجھ هَے کِ کِهڑی بات کِس وےلے کهِنی هَے۔ ماں دی تاں اسیس وِچ جِتھے بھاونا هَے اُتھے بھاو وی هَے۔ اُه اسیس پڑھن نال سںبںدھ رّکھدی هَے جو ماتا بھانی نے گُرُو ارجن دےو جی نُوں دِّتی :

پُوتا ماتا کی آسیس۔۔

نِمکھ ن بِسراُ تُم੍ کاُ هر هر سدا بھجهُ جگدیس ۔۔رهااُ۔۔

-گُوجری م: ۵, پنّا ۴۹۶

ِاسے ترھاں جد بھَےن دے رُوپ وِچ تّکِآ هَے تاں اُس نُوں بِرهوں رُوپ وِچ پرگٹايا هَے۔

کِتنی کھِّچ هُںدی هَے بھَےن دی بھرا لای ۔ اُه گُرُو نانک ساهِب دی ِاس تُّک توں پرگٹ هَے جِس وِچ آتما تے بدن دے رِستے نُوں بھَےن بھرا دے ناتے نال پرگٹاںدے هن۔ کهِںدے هن کِ جد آتما ویر اُّڈ جاںدی هَے تاں دےهی, ویرا ویرا پُکاردی هَے کِاُںک ویر اُس اںدر وسدا سی ۔ ِاتنی چوٹ لگدی سُو کِ دےهی اُتنی دےر تّک ارام مهِسُوس نهیں کردی جد تّک اُس نُوں جلا-دپھنا-ساڑ نا دِّتا جاوے :

بیرا بیرا کر رهی بیر بھاے بَےراِا ۔۔

            بیر چلے گھر آپنے, بهِن بِرهِ جل جاِا ۔۔

-رامکلی م: ۱ دکھنی اَواںکار, پنّا ۹۳۵

پتنی دی پدوی سِّکھ گھر وِچ درساںدے گُرُو جی کهِںدے هن۔ کِ اُه پُرس کام دا مارِآ بھُوچھ هَے (Sex Ridden) جو آپنی پتنی چھّڈ بهُناری وّل جھاکدا هَے۔ 'اےک ناری جتی' نا هون دے هی ِاتنے بھِآنک سِّٹے اےڈج (AIDS) دے مارُو روگ وجوں نِکلے هن۔

کِآ گالاِااَو بھُوچھ, پروےل نا جوهے, کںت تُوں ۔۔

   نانک پھُلا سںدی واڑ کھِڑِآ هبھ سںسار جِاُ ۔۔

-مارُو وار م: ۵ ڈکھنے, پنّا ۱۰۹۵

گُرُو جی نے ورجِآ کِ اَےس والا جیون نهیں گُجارنا ۔ گِنتیآں, کپڑے لتے, پدارتھ ِاکّٹھے کرنے ناری جیون نهیں هَے۔ جگت جاں ناری توں بھجدا سی جاں ناری پِّچھے ۔ سو گُرُو پاتساهاں نے نواں راه درسايا کِ اَورت کِسے پّکھوں نیویں نهیں, برابر دی بھاایوال هَے۔ جے ِاتنی وّڈی پدوی اُس نُوں گُرُو ساهِب نے دِّتی

تاں سِّکھ گھر وِچ آپنا رول نِبھان وِچ وی اَورت نے ڈھِل سںکوچ نهیں کیتا۔

پهِلاں ماتا ترِپتا وّل هی دےکھو ۔ گُرُو نانک ورگے پَےگںبر نُوں اُس کُّکھ وِچ پا جو انُبھو کیتا اُس دا اںداجا کوای دُوجا لگا نهیں سکدا ۔ جِتنے وی پَےگںبر ِاس دھرتی تے آاے سُنیدے هن اُنھاں دیآں ماواں ِاس کھُسی توں واںجھیآں هی رهیآں۔ ماتا دےوکی, کرِسن جی دی جننی جرُور سی پر کاراگره وِچ پاے هون کارن گود دا سُکھ نا مان سکی ۔ سِسکدی تے ترسدی رهی ۔ ماں-پِآر توں کرِسن جی واںجھے رهے تے پُّت-پِآر توں ماں ۔ هجرت ایسا مرےم دی کُآری کُّکھ وِچ آاے ۔ جو تاهنے مِهنے مرےم نُوں سهارنے پاے اُه هی جاندی هووےگی ۔ بُّدھ دی ماں جنم دےںدے سار هی چڑھاای کر گای ۔ ماسی کول پلے ۔ اُه وِچاری تاں سِرپھ سُپنِآں دا سُآد هی لَےںدی رهی ۔ مهاںویر جی دی ماں ترِسُولا نُوں چَوداں سُپنے آاے ۔ هر سُپنا آاُن تے ترِسُلا نُوں کاںبا چھِڑ جاںدا سی ۔ سُپنِآں دا وےروا دےںدی ڈر جاںدی سی ۔ کدی سپھَےد هاتھی, کدے چِّٹا دںد, کدے لکسمی دےوی, کدے پھُّلاں دا هار گّل پَےںدا دِّسے سُو ۔ کدے چنّ چڑھے, کدے سُورج تارے, کدے جھںڈا جھُولے, کدے کلس چمکے, کدے سروور کںول پھُّلاں نال بھرِآ دِسے, کدے ڈُوںگھے ساگراں دیآں چھّلاں دِّسن, کدے جهاج اُّڈدے نجریں آاُن, کدے رتناں دا کھجانا کھِلرِآ اتے اگربتیآں دی کھُسبُو بگَےر دھُوںاے توں مِلدی مهِسُوس کرے ۔ پر دھنّ ماتا ترِپتا سی ۔ ناراِان کلادھار نُوں کُّکھ وِچ پا کے سمِچی رهی ۔ پربھُو نُوں ےاد کردی رهِںدی ۔ کوای ماں وی اےنی وّڈے هِردے والی نهیں سی, جو ِانھاں مهان آتماواں نُوں سدھارن تریکے نال پال سکی هووے ۔ کےول ترِپتا هی اَےسی ماتا سی جِس جنم دے کے بّچے دی کھُسی وی مانی, پالِآ وی, پوسِآ وی اتے لاڈ وی لڈااے ۔ ماتا ترِپتا نے سانُوں درسا دِتا کِ ماتا دا کی رول هَے, جے گھر گُرُو نانک ورگا بالک وی جنمے ۔ اںداجے لگااُنے بڑے اسان هن کِ پِتا دے کرودھ توں کِوےں بُّکل وِچ لَے بچاںدے هونگے ۔ جو وارتالاپ ماں-پُّت دا اکھیر تے هويا اُس دا ورنن بهُت جرُوری هَے۔

 

گُرُو نانک جی نے جد چرنیں هّتھ لايا تاں ماں نے جّپھی وِچ لَے لِآ ۔ سبھ پِآس بُجھ گای ۔ گُرُو نانک جی نے کِها: ماں۔ جگت سُپنے نِآایں هَے ۔ پکڑ نهیں رّکھنی ۔ بھااُ بھگت جِنھاں دے هِردے هَے, اُه پھِر جنم مرن توں رهِت هو جاںدے هن ۔ ماتا جی نُوں سهِجے کِها : ماں! جد گهِنا کھریدن جااَو تاں سُنِآرا سونے وّل دھِآن نهیں جان دےںدا ۔ نمُونے, گھاڑت دی گّل کردا هَے پر جد وےچن جااَو تاں کهِںدا هَے کِ نمُونے دا کاهدا مُّل ۔ مُّل تاں کےول سونے دا هَے۔ سو پربھُو دے در کرنی هی پرکھی جانی هَے ۔ تُساں بڑا سوّچھ جیون جیوِآ هَے۔

جِس اُّچ آتمک اوستھا نُوں ماتا جی پُّجے هواے سن اُس دی اُداهرن سُورج پرکاس نے دِتی هَے کِ ِاںج پران تِآگے جِوےں هاتھی پھُّلاں دی مالا سُّٹدا هَے۔ ات سوکھے سهِجے جِوےں جل وِچ جل سما جاںدا هَے ۔ گّلاں-باتاں کردے هی سما گاے ۔

گُرُو گوبِںد سِںگھ جی نے آپنی آتم کتھا وِچ لِکھِآ هَے کِ تات مات نے جِوےں مَےنُوں بھاںت-بھاںت دی سِّکھِآ اتے ترھاں-ترھاں دی رّکھِآ کیتی, اُه ورننےوگ هَے۔ ِاه ِاتِهاسک سچاای هَے کِ پهِلے سّت سال نِرول اُنھاں ماتا گُجری پاس پٹنا ساهِب وِچ گُجارے ۔ بےبے نانکی دے رُوپ وِچ بھَےن دا رول ساڈے گھر اُجاگر هُںدا هَے ۔ بھَےن جرُور بھاوُک هُںدی هَے پر نال بھاونا هووے, انُبھو هووے تاں کِتنا کُجھ سںوار دےںدی هَے, اُس دا انُمان بےبے نانکی دے کرتّو توں لگايا جا سکدا هَے ۔ بےبے نانکی گُرُو نانک دےو جی نالوں اُمر وِچ پںج سال وّڈی سی ۔ سبھ توں پهِلاں نانکی جی نے هی گُرمت نُوں جانِآ اتے سِّکھی دھارن کیتی۔ مهان کوس وِچ بھاای کاهن سِںگھ جی, بےبے نانکی دے سِرلےکھ هےٹھاں لِکھدے هن: اُه گُرُو نانک دےو جی دے دھرم نُوں دھارن والی سبھ توں پهِلی سی ۔ گّل بِلکُل ٹھیک هَے ۔ بےبے نانکی نے گُرُو نانک جی نُوں ویر کرکے نهیں پیر کرکے جانِآ ۔ ِاتِهاسک گواهی هَے کِ جد گُرُو نانک جی مودی دا کںم

...................................

1. مهان کوس پنّا 520, چھاپ دُوجی (1960),بھاسا وِبھاگ, پٹِآلا۔

 

سںبھالن لای سُلتانپُر گاے تاں بےبے جی پَےراں تے ڈھهِ پاے ۔ گُرُو نانک جی نے پھرمايا: 'بےبے جی, تُوں وّڈی هَےں, مَےں تےرے پَےراں تے پواں کِ تُوں ۔ تاں سردھا وِچ بھِّجی بھَےن نے کِها سی: 'بھاای جی, تُوں سّچ آکھدا هَےں, پر جے تُوں آدمی هووےں تاں ? تُوں تاں مَےنُوں پرمےسور نجر آاُںدا هَے ۔

بےبے نانکی نے ماتا ترِپتا نُوں وی کهِ دِّتا سی کِ ویر نُوں پُّتر کرکے نا جانیں اتے پِتا کالُو جی نُوں پُورے دھیآں والے مان نال کِها سی: 'نانک کوای ِاس جگت دا جیو نهیں, پھکیر دوست هَے ۔ گُرُو نانک دےو جی وی بھَےن دے هر هُںگارے تے هاں کر دِںدے هن۔ اُه کِها کردے 'بےبے جی, تُوں آکھےںگی سے مَےں منّاںگا تُوں مےری وّڈی بھَےن هَےں ۔' پھِر جد گُرُو نانک دےو جی جگت جلںدے نُوں ٹھںڈھ پااُن سُلتانپُر توں ٹُرے تاں بھَےن نانکی جی کولوں ِاک رُپِآ لَے کے پھِردے پاسوں رباب بنوا کے بھاای مردانا جی نُوں دِتی تاں کِ بھَےن دی مِّٹھی ےاد سدا نال رهے ۔ ٹُرن وےلے گُرُو نانک جی نے پھرمايا سی, 'بےبے جی, تُسیں کھاتِر جمھا رّکھو, جِت وےلے تُسیں ےاد کروگے تِر وےلے تُساں پاس آِا هاجر هوساں ۔' بےبے نانکی دا رول اُس وکت هور سپّسٹ هو جاںدا هَے جد ویر لای اُس نُوں کای مِهنے تاهنے وی سهارنے پَےںدے سن پر مجال کی اُنھاں ساهمنے کوای گُر-نِںدِآ کر سکے ۔ سُلتانپُر مودی دا کںم کردے جد ویر نُوں کُجھ سال هو گاے تاں ِاک واری گُرُو مهاراج دی سّس بیبی چںدو نے آ کے کھُوب جلیآں-کٹیآں سُناایآں اتے اُه ِاتھوں تک آکھ گای کِ اُس دی دھی 'سُلّکھنی' دا رتا وی کپڑے لّتے دا کھِآل نهیں رّکھِآ جاںدا ۔ اُه هی آپنے ویر نُوں سمجھااے ۔ جو اُّتر بےبے نانکی نے چںدو نُوں دِّتا اُس توں اُنھاں دا ویر-پِآر تاں ڈلھکاں ماردا هی هَے پر نال هی گُرُو نانک دےو جی دی سکھسیات دی ِاک هور نِرالی تسویر اُبھر کے ساهمنے آاُںدی هَے ۔ بےبے نانکی جی نے کِها: 'سُن ماسی جی, مَےں بھِرااَو تاایں کی سمجھاواں ۔ بھِرااَو مےرا چور نهیں, ےار نهیں, جُآری نهیں, کوای بُرا کںم نهیں کردا ۔ مَےں اُس نُوں کی سمجھاواں, اُه دان پُنّ کردا هَے ۔ نںگے بھُّکھے نُوں دےںدا هَے تاں آپنی کھّٹی کماای

وِچوں کردا هَے۔ مَےں کی سمجھاواں ? آپنی کماای وِچوں بھاوےں جو سو کرے ۔

'ماسی, تُسیں اُلھامے تاں دےوو جے تُهاڈی دھی نںگی بھُّکھی رهِںدی هووے ۔ تُسیں تاں آکھو۔ ساڈے مُوںهوں سُآد نهیں دےںدا ۔ اسیں ِاس مُوںهوں کُجھ آکھیاے ۔ تُوں سُن ماسی, گهِنے دی جااے گهِنا هَے۔ کپڑے دی جااے کپڑا هَے ۔ انّ دی جااے انّ هَے اتے مَےں است است کردی رهِںدی هاں اتے بھابی بِناں مَےں ِاس مُوںهوں کدے سدِآ نهیں ۔' اَورت دا رول تاں اُس وکت وی سپّسٹ هو جاںدا هَے جد ِاک اَورت بھاوےں اُه بھَےن هَے پر دُوجی اَورت نُوں بھاوےں اُه بھرا دی سّس هَے نُوں کِوےں سمجھاںدی هَے۔

بھرا دا پِآر بھَےن لای انوکھا هی سی جد گُرُو نانک جی نے بھاای جَے رام جی نُوں کِها, 'جیجا جی! کُجھ کِرت هووے تاں بھلا هواے ۔ ِاه سُندے سار پِآر رتی بھَےن نے کِها, 'ویر تُوں پرمےسر دا رُوپ هَےں جےها رُکھا الُونا ٹُّکر هَے, تےها بَےٹھ کھاهِ ۔ تُوں ِانھاں جںجالاں وِچ نا پاُ ۔ تُوں ِانھاں جںجالاں لاِاک نهیں ۔گُرُو نانک جی نے موڑویں گّل کردے کِها: 'بےبے جی ! کِرت کر کھاایاَے تاں دےهی پوِتر هوِا۔ ِاس ترھاں بھَےن نُوں جو سمجھايا بھَےن نے وی اگوں پُورا مان رکھِآ ۔ بھاای جَے رام نے جد نانکی نُوں کِها: 'تُوں نانک دی بھَےن هَےں تےرے وِچ اُس دا اںس هَے ۔ تُوں دھنّ هَےں پر تھوڑھا تھوڑھا اسیں وی دھنّ هاں, جِنھاں دا سںبںدھ ساڈے نال هويا هَے ۔ نانکی دا کِتنا پربھاو نےڑے هواے توں پَےںدا سی۔

سُلّکھنی دے رُوپ وِچ پتنی دا کرتّو وی وےکھن والا هَے کِاُںک گُرُو نانک ساهِب دے پِچھے ِاک بهُت بھاری کںدھ واںگُو کھڑے سن ۔ پهِلاں تلوںڈی توں گُرُو نانک ساهِب سُلتانپُر جان لگے تاں اُنھاں ِاک وار کِها: 'مَےنُوں نال لای جااَو ۔ پر جد گُرُو نانک نے کِها : 'روجگار لگےگا تاں سداِا لَےساں" تاں رتا بھر نا اُبھاسرے ۔ سُلتانپُر وِچ گُرُو نانک دا هّتھ کھُلھا دےکھ کدے روکِآ ٹوکِآ

............................

1. پُراتن جنم ساکھی, سمپادت بھاای ویر سِںگھ, چھاپ دسویں (1988), پنّا 37

 

نهیں ۔ بھاوےں ِارد-گِرد دے لوکیں کِتنا کُجھ کهِںدے سن ۔ جد 17 سال گُرُو نانک ساهِب جگت نُوں تارن هِت وِچردے رهے تاں جِوےں بےٹِآں نُوں پالِآ, اُنھاں دا هی کرتّو سی ۔ ِاه هی کارن لگدا هَے کِ جد گُرُو نانک دےو جی جوتی جوت سمان لگے تاں سُلّکھنی جی نے کِها: 'آگِآ کرو کِ مَےں وی نال هی سُآس چھڈاں' تاں اُس وکت جو سبد گُرُو نانک جی نے کهے, گُربِلاس پاتساهی چھےویں دے ادھِآِا 16 وِچ کوی سوهن نے درج کیتے هن: گُرُو نانک نے کِها تُسیں جرا وی سںسا نهیں کرنا ۔ تُسیں آپنی کرنی, کرتو, وِهار نال جیون مُکت هو ۔ سماں پا کے سُآس چھڈنے در گھر نُوں پااُنا هَے ۔

مهل سُلکھنی بچن الااے :

مهاراج مَےں تُمری داسی۔

مےرے آگےا کر ابِناسی۔

سری گُرُو نانک اَےس اُچاری۔

تُم هو مُکت کا سںس وِچاری ۔

سماں پاِا جب سُآس بِهاوے ۔

تج ِاه دےه مُکت هوِا جاوے ۔

-ادھِآِا سولھا

ماتا کھیوی نے گُرُو سُپتنی دے رُوپ وِچ جِوےں پُورنے پااے اُس کرتّو نُوں اُچےچا دےکھن دی لوڑ هَے ۔ ِاه نِرالی کھےڈ گُرُو گرںتھ ساهِب وِچ هو رهی هَے کِ کِسے پتنی بارے اُچےچی پاُڑی لِکھی گای هووے ۔ بلوںڈ جی کهِںدے هن : ماتا کھیوی جی آپنے پتی واںگ نےک هن۔ گُرُو اںگد دےو جی تاں ستِسںگ رُوپی لںگر لگا کے نام دی دَولت وںڈ رهے سن اتے کھیوی جی لںگر دی سںبھال کردے هر لوڑوںد دی کےول لوڑ هی نهیں, سگوں کھُلھا گھِاُ مَےدا تے کھیر وںڈی جا رهے هن ۔ هر ِاک نُوں گھِاُ والی کھیر مِلدی سی ۔ جو وی تپِآ کھپِآ اتے ستِآ آاُںدا سی آپ جی پاس آ کے دھیرج پکڑدا سی ۔ وار دے سبد هن :

بلوںڈ کھیوی نےک جن, جِس بهُتی چھااُ پترالی ۔۔

لںگر داُلت وںڈیاَے رس اںمرِت کھیر گھِآلی ۔۔

گُرسِکھا کے مُکھ اُجلے, منمُکھ تھیاے پرالی ۔۔

-رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۷

کھیوی جی نے آپنے پُّتراں نُوں کِها هويا سی کِ نِرباه کِرت کر کے کرو ۔ ِاه پُوجا دا مال جهِرے کاتل هَے ۔ پهِر رات رهِںدی ماتا کھیوی جی اُّٹھدے ۔ گھر دے کںم کاج توں وِهلِآں هو کے لںگر دی سےوا وِچ جُٹ جاںدے ۔ جد گُر-گّدی سںبھالن دی چرچا چّلی تاں پُتراں داسُو جی اتے داتُو جی نے آپنے هّک جتلااے تاں آپ جی نے پُّتراں نُوں سمجھايا کِ 'ِاه مےری جاں تےری سِپھارس دی گّل نهیں, کِسے دے کُجھ هّتھ نهیں, سبھ کُجھ کرتار ادھین هَے ۔ داتُو جی اتے داسُو جی نے جد جِّد کر کے گُرُو امرداس جی نُوں ِاک واری راه وِچ گھےر لِآ تاں آپ جی دووےں بّچے لَے کے اُنھاں پاس پُّجے اتے کھِماں دےن لای بےنتی کیتی اتے نِمر-بھاو وِچ پھرمايا: 'گُرُو نانک دے گھر دی وّڈی داُلت گریبی هَے۔ دووےں بّچے نال لَے کے آای هاں ۔ ِانھاں نے لوکاں دے چُّکے چُکااے آپ جی دی بےادبی کیتی هَے, آپ مِهر کرو ۔ بھُّلنهار جان کے آپنے بّچے سمجھ کے بکھس دِاُ نے۔'

کَےسی تالیم بّچِآں نُوں دےںدے رهے ۔ اُسدی ِاک هور اُداهرن ماتا کھیوی جی دی سپُّتری بیبی امرو هَے۔

بیبی امرو بارے ساڈے ِاتِهاس نے لِکھِآ هَے کِ 'جِوےں بھگتی آپنا سریر دھار گُرُو-پِتا گھر جنمی هووے۔'

بھگت دھار بپ اپنو, اُپجی ستِگُر دھام ۔

گلا ات سُریلا, کںٹھ کوکِلا اتے بهُت بانی کںٹھ کر لای سی ۔ بیبی امرو دے سهُرے باسرکے سن, جِتھوں دے گُرُو امرداس جی جںمپل سن ۔ گُرُو امرداس جی دے سبھ توں چھوٹے بھرا بھاای مانک چںد دے پُّتر جّسُو جی نال وِآهے هواے سن ۔ اںمرِت وےلے اُٹھ کے بیبی امرو جی سبد بڑے چاا نال پڑھدے سن ۔

سبد بانی نِّت پڑھن کر چاهُ رے ۔

-‘بںساولی ناما', برِتاںت گُرُو امرداس چرن

ِاس سُر نال پڑھدے کِ رس هی چھا جاںدا ۔ مهِما پرکاس (وارتک) دے سبداں وِچ : 'جد برهمچاری بابا امرداس جی دے گھروں بگَےر انّ کھادھے هی چلا گِآ تاں اُّپر سے رات پڑی ۔ کُچھ پرساد نا کیآ ار نا رات کو سواے۔

'بیبی امرو, گُرُو اںگد جی کی بےٹی, سری امرداس جی کے بھتیجے جس کو بِآهی تھی ۔ جب پهِر رات رهِتی تھی بیبی امرو نِّت ِاسنان کر کے بانی دا پاٹھ کردے تھے ۔ گھر دا دھںدا هاتھوں سے کرتے تھے۔"

'جد بیبی امرو بانی پڑھن لّگی تب ساهِب بَےٹھے تھے ار بڑی چِتونی مےں تھے ۔ تب ساهِب نے سُنا, ِاه سبد سی:

کرنی کاگد من مسوانی بُرا بھلا دُِا لےکھ پاے۔۔

جِاُ جِاُ کِرت چلااے تِاُ چلیاَے

تاُ گُن ناهی اںت هرے ۔۔۱۔۔

چِت چےتس کی نهی باورِآ ۔۔

هر بِسرت تےرے گُن گلِآ ۔۔۱۔۔رهااُ۔۔

جالی رَےن جال دِن هُوآ جےتی گھڑی پھاهی تےتی ۔۔

رس رس چوگ چُگهِ نِت واسهِ

چھُوٹس مُوڑے کون گُنی ۔۔۲۔۔

کايا آرن من وِچ لوها

پںچ اگن تِت لاگ رهی۔۔

کوِالے پاپ پڑے تِس اُوپرِ

من جلِآ سنّی چِںت بھای ۔۔۳۔۔

بھيا منُور کںچن پھِر هووَے

جے گُر مِلَے تِنےها ۔۔

..................................

1. مهِما پرکاس وارتک, انچھپِآ کھرڑا, رَےپھرَےںس لاِابرےری کھالسا کالج, اںمرِتسر۔

 

اےک نام اںمرِت اَوهُ دےوَے

تاُ نانک ترِسٹس دےها ۔۔۴۔۔۳۔۔

-مارُو م: ۱, پنّا ۹۹۰

سبد سُن کر من نِرمل هويا ۔ جو سبد وِچ درسايا سی, ِاه هی منو-دسا بابا امرداس جی دی سی ۔ پھِر سبد پڑھن والی گُر بےٹی, دُوجے گُربانی, تیجے اںمرِت وےلا, چَوتھے سُنن والے دی سردھا اتے پںجوےں بیبی امرو دا مدھُر کںٹھ ۔

ِاه سی بیبی امرو دی اںمرِت وےلے اُٹھن اتے بانی پڑھن دی برکت کِ بابا امرداس جی کھڈُور سےوا وِچ لّگے ۔ گُرُو امرداس نِتانِآں دے تان, نِآسرِآں دے آسرے, کهِلااے ۔

بےٹی دا رول وی ِاک انوکھا رول هَے۔ بیبی بھانی جی دی پِتا-سردھا, پرےم تے سےوا دی مِسال مِلنی مُسکل هَے ۔ ِاه بیبی بھانی جی هی سن جِنھاں آپنی نِسکام سےوا راهیں پِتا گُرُو امرداس جی نُوں ریجھايا ۔ ِاه وی بھانی جی هی سن جِنھاں مِتھِهاس نُوں ِاتِهاس بنا کے دّسِآ ۔ جے مِتھِهاسک ستی سوِتری نے آپنے هّٹھ نال آپنے پتی نُوں ےماں دی پھاهی توں بچايا سی تاں ِاسے بیبی بھانی نے بھانے وِچ ٹِّک کے آپنے سِر دے ساایں جگت دے راکھے, گُرُو رامداس جی نُوں گُر-پِتا کولوں ور لَے کے نا سِرپھ اُمر دے سال هی ودھوااے سگوں نِهچل راج جگت توں لِآاُن دا کارن بنی۔ ساکھی آاُںدی هَے کِ ِاک دِن ننان بھرجاای, بیبی بھانی تے بیبی آتما دےوی (موهری چںد دے گھروں) بَےٹھے هواے سن کِ گُرُو امرداس جی نے دُوروں هی آواج دِّتی, 'دھیاے بھانیاےں, جے ساایں دی رجا ورتے اتے رامداس گُجر جااے تاں سّچی دّسیں بےٹا تُوں کی کرےں ?' ِاه وی ےاد رّکھن والی گّل هَے اُس وکت اَورت کےول مرد دی گُلام سی۔ مرد کےول اُس نُوں آپنے پَےر دی جُّتی سمجھدا سی, چاهے گُرُو گھر وِچ ِاس ترھاں کُجھ نهیں سی پر ساایں دا گُجرنا ِاک سراپ سمجھِآ جاںدا سی ۔ پر ِاتھے بیبی بھانی دا رول اَورت هون دے ناتے هور وی

..........................

1. بیبی پڑھدی سبد امرداس سُنِآ۔

بچناں کے دھر لگے هِردا پُنِآ ۔9۔ -برِتاںت گُرُو امرداس, چرن تیجا

 

نِّکھر کے ساهمنے آاُںدا هَے ۔ پِتا دے مُوںهوں ِاس ترھاں دے واک سُن اُس کوای وَےن پانے سُرُو نهیں کر دِتے سگوں رجا منّن والی اڈل رهی ۔ سُورج پرکاس دے سبداں وِچ :

رامداس اب تن پرهرَے کهُ پُتری کےا تب تُو کرے۔

رجا دی مُورت بیبی بھانی جی نے سِر جھُکا دِتا اتے سُهاگ دی نِسانی نّتھ گُرُو-چرناں تے رّکھ دِتی ۔ گُرُو امرداس جی نے پھرمايا 'پا لَے, بّچی پا لَے' تاں بیبی بھانی نے نِمرتا نال کِها : 'لُهاای وی آپ جے, هُن پُآاَو وی آپ۔' گُرُو امرداس جی نے اُسے وےلے بکھسس دے گھر آ کے پھرمايا: 'جا بّچیاے۔ ساایں سرم رکھےگا ۔ آپنی رهِںدی آےُو (گُرُو) رامداس جی نُوں دِتی اتے کِها پرلوک سِدھار رِها هاں ۔

اپن آرتھلا اب مَےں دےوو, هِت پرلوک گمن سُبھ لےوو ۔

بیبی بھانی جی نے ماں رُوپ وِچ جو اسیس گُرُو ارجن دےو جی نُوں دِّتی تے پںجوےں پاتساه نے گُوجری راگ وِچ آپنے سبداں وِچ اںکت کر کے بکھسس کیتی, اُه سبد هر هِردے تے اُکر دےنے چاهیدے هن تاں کِ بّچا سںسار ساگر وِچ رُل گوتے نا کھااے اتے کِنارا پا لوے ۔ اسیساں دِںدے ماں بھانی جی نے کِها, 'هو پُّتر ۔ تَےنُوں ماں دی ِاه اسیس هَے کِ تَےنُوں پرماتما اّکھ جھمکن جِتنے سمےں لای وی نا بھُّلے, سدا نام جپدا روےں ۔'

پُوتا ماتا کی آسیس۔۔

نِمکھ ن بِسراُ تُم کاُ هر هرِ

سدا بھجهُ جگدیس ۔۔۱۔۔

-گُوجری م: ۵, پنّا ۴۹۶

پھِر پھرمايا :

ستِگُر تُم੍ کاُ هوِا ديالا سںت سںگ تےری پریت ۔۔

کاپڑ پت پرمےسر راکھی بھوجن کیرتن نیت ۔۔۲۔۔

-گُوجری م ۵, پنّا ۴۹۶

ماتا جی نے اسیساں دے بھںڈار بکھسدے هواے کِها, 'پُّتر نام

جو جیون دےںدا هَے, اُه سدا پیںدے رو, سدا امُّک انںد بنِآ رهے ۔ آتمِک کھُسیآں کول رهِن تاں سبھ آساں پُوریآں رهِںدیآں هن ۔ پُّتر جد آتمِک انںد کول هووے, چِںتا کدے بھی آپنا جور نهیں پاںدی ۔ ِاه ماتا بھانی دی اسیس هَے جو اّج هر بّچے نُوں دےن دی لوڑ هَے۔

ماتا گںگا جی دا رول وی گھّٹ نهیں۔ اُنھاں اجِهے سُوربیر نُوں جنم دِتا جِس نے ِاتِهاس وِچ مُگلاں دے کھِلاپھ جُلم دے کھِلاپھ لوها لِآ۔ پیری دے نال میری دی تلوار پهِنی تے چلاای ۔ گُرُو هرِگوبِںد جی دی سُپتنی تے گُرُو تےگ بهادر جی دی ماتا نانکی جی نے گُرُو تےگ بهادر جی ورگے تےگ دے دھنی پَےدا کیتے ۔

ماتا گُجری جی اُه پُوجنیک ماتا سن جِنھاں نے آپنے پتی دی 26 سال 9 مهینے 12 دِن تپّسِآ دے دَوران دُنِآوی سُکھ تِآگ کے سےوا کیتی۔ سهید دی پتنی, سهید دی ماتا, سهید پوترِآں دی دادی, ماتا گُجری جی پهِلی سِّکھ ِاستری سهید هوای هَے جِس نے ٹھںڈھے بُرج وِچ کَےدی بن کے وجید کھاں دے تسیهے سهِ کے سهادت پاای۔

ماتا جیتو جی, ماتا سُںدری جی تے ماتا ساهِب دےواں گُرُو گوبِںد سِںگھ جی دے مهل سن ۔ ماتا ساهِب دےواں جی نے اںمرِت وِچ مِٹھاس گھول کے کھالسے دی ماتا کها اُنھاں دا مان هاسل کیتا ۔ گُر بِلاس پاتساهی دسویں کرِت کوِار سِںگھ وِچ جِکر آاُںدا هَے کِ گُرُو گوبِںد سِںگھ جی جد اںمرِت پاے تِآر کردے سن تاں اُنھاں دے چِهرے دا جلال جھّلِآ نهیں سی جاںدا ۔ بھاای کرِپا راماں, جو گُرُو تےگ بهادر پاس کسمیری پںڈتاں نال پھرِآد کرن آيا سی, اُتھے هاجر سی۔ اُه کَوتک دےکھ ماتا جی پاس گِآ تے ساری وارتا سُناای ۔ ماتا جی نے اُسے سمےں پتاسے پّلے بنّھے تے اںمرِت تِآر هُںدے

............................

1. ِاه وی ےاد روے کِ بھاای کرِپا رام پِچھوں اںمرِتپان کر کرِپا سِںگھ سجِآ سی تے چمکَور دی گڑھی وِچ سهیدی پاای سی ۔

 

وِچ آ پااے ۔¹مهاراج نے ماتا جی نُوں نا روکِآ تے نا ٹےکِآ سگوں اُس سمےں کِها 'بھلو بھيا تُوں چل کر آای ۔'

تات مات دی اںس کھالسا هويا هَے ۔ ساری سںگت وی کهِن لّگی کِ ماں نے پھرج نُوں پچھانِآ هَے ۔

دھنّ هی دھنّ کهَےں سبھ هی جن ماتا کیاَو اُپکار گناای۔

           جل تھل مَے جوت بِراجت مات کی, ےاهِ کتھا سُن کے چِت آای۔

     پُورن مَےں کهااُن نا تا ےو اس کھےل کیاَو هرِراای ۔۔8۔۔ (26)

-(ادھِآِا نَوواں)²

ماتا سُںدری جی نے گُرُو گوبِںد سِںگھ جی توں بااد سِّکھ کَوم دی کای ورھے سپھل اگواای کیتی ۔ تّت کھالسے تے بںدای کھالسے دے جھگڑے دا پھَےسلا نِپٹايا۔ آپ پهِلی ِاستری هن جِنھاں نے کھالسے نُوں هُکمنامے جاری کر کے لوڑیںدی رهِنُماای دِّتی۔ آپ نے سںکٹ سمےں جِوےں وِّچ پَے کے کںم نُوں بچايا, اُه آپ جی دے هی هِّسے آيا هَے۔ ماتا جی نُوں جد بھاای منی سِںگھ جی نے لِکھِآ کِ دےس وِچ کھالسے دا بل چھُّٹ گِآ هَے, سِںگھ پربتاں بناں وِچ جاںدے بسے هَےنِ; ملےچھ کی دےس مےں دوهی هَے۔ بستی-بالک جواں ِاستری سلامت نهیں; مُچھ مُچھ کر ماردے هن; گُرُو دروهی وی اُنھاں کے سںگ مِل گاے هن; هِںدالیاے مِل کر, مُکھبری کردے هن; مُتسدی بھاگ گاے هن تاں اُسے سمےں کَوم دے ناں هُکمنامے لِکھ کے سارے هِںدُستان دے سِّکھاں توں مدد لای ۔ ِاک هُکمنامے وِچ لِکھِآ کِ هُن نا مَےنُوں تے نا هی کِسے هور تھاں دسوںدھ بھےجن دی لوڑ هَے; سِّدھا دربار ساهِب بھےجو۔ دِناں وِچ هی دربار ساهِب رَونکاں هو گایآں۔

............

1.اس کَوتُک وےکھ سُ ساهِب کے, بِپ رام کرِپا بِدھ ےا لکھ پاای ۔

ماتا کے تیر گےو تب دھاِا کے, چھور کتھا نکھسِّکھ سُناای ۔

کھالسا پںتھ کے آد 'رُ اںت کے, ےا بِدھ کو سُن مات سُ آای۔

تا سمَے آن پتاسے ڈرَے, گن پےکھ سُ مهل کو بات الاای۔

تات 'رُ مات کی اںس بھای اتھ, ےا کر هےت بھوَے نِج ماای ۔7۔(25)

(ادھِآِا نَوواں)

2.گُربِلاس پاتساهی دسویں, کرِت کوِار سِںگھ ۔

 

سِّکھ ِاتِهاس وِچ ِاستری دا ِاک انوکھا رول هَے, جے گُرُو نانک دےو جی دا پهِلا دیدار دےکھیاے تاں اَورت دَولتاں داای نے هی کیتا ۔ پهِلا سِّکھ کهیاے تاں بےبے نانکی ۔ جے پهِلی سےوا-پںتھی کهیاے تاں ماتا کھیوی۔ جے پهِلی ِاستری-سهید کهیاے تاں ماتا گُجری ۔ پهِلی کَومی آگُو کهیاے تاں ماتا سُںدری ۔ جے پهِلی تِآگن کهیاے تاں ماتا سُلّکھنی جو گرهِست جیون پااُن توں بااد وی 14 سال اُداسی سمےں گھر نُوں سںبھالی بَےٹھی رهی ۔ چںگی سِّکھِآ دےن والی بیبی بھانی ۔ جے جرنَےل کهیاے تاں رانی سدا کَور ۔ گّل کی سِّکھ دھرم وِچ اَورت هی سی جو هر پّکھ وِچ ِاک نِوےکلا تے پهِلا ستھان بن کے بَےٹھی هوای هَے ۔ پهِلی پیڑ اَورت نُوں هی سهارنی پَےںدی هَے جدوں کَوم تے جُلم هووے جاں ساکا واپرے ۔

ِاتِهاس نُوں موڑا دےن والی دا ناں لّبھیاے تاں اُه ماای بھاگو هَے ۔ جے ماای بھاگو بےداویاے سِںگھاں نُوں واپس لَے کے کماںڈ کردی هوای کھِدرانے دی ڈھاب تے جںگ نا کردی تاں سںبھو هَے کھالسے دا ِاتِهاس اّج نالوں وّکھرا هُںدا۔

ماای بھاگو نُوں کماںڈ کردی وےکھ گُرُو گوبِںد سِںگھ جی نُوں ِاک انوکھی تسّلی هوای کِ هُن کھالسا پںتھ نُوں کوای کھترا نهیں ۔ جِس کںم وِچ اَورتاں رّکھِآ کرن دے کابل هو جان اُه کَوم کدے مر نهیں سکدی ۔

گُربِلاس پاتساهی دسویں وِچ ِاک بڑی رَوچک ساکھی بھاای رُوپا جی دی بےٹی دی لِکھی هوای هَے کِ کِس سُوجھ دی اُه مالک سی۔ بھاای سادھُو تو رُوپا جی نے ِاک سمےں پِآر دی کھےڈ کھےڈی سی کِ اُه تاں هی جل پینگے جے گُرُو هرِگوبِںد جی ٹھںڈا چھاگل دا جل سےون کرن ۔ چھےوےں پاتساه نے آ جل پیتا تے بکھسساں کیتیآں ۔ بھاای رُوپا جی جد وی کِسے نُوں جل پِلاںدے سیتل جل هی پِلاںدے ۔ ِاک سمےں گُرُو گوبِںد سِںگھ جی نے جد جل پین دی ِاچھا پرگٹاای تاں آپ جی نے ٹھںڈا جل لِآ پےس کیتا۔ مهاراج نے پرسنّ هو کے بھاای رُوپا جی نُوں کِها کِ کُجھ مںگو تاں بھاای جی نے کِها ِاتنی آگِآ

دِاُ کِ مَےں دوستاں سںبںدھیآں کولوں پُّچھ آواں ۔ کوِار سِںگھ دے سبداں وِچ پهِلاں بھاای رُوپا نے دوستاں کولوں پُچھِآ کِ گُرُو پرسنّ هواے هن کی مںگاں تاں اُنھاں کِها کِ 'پھَوجاں مںگ تاں کِ تےرا دبدبا هووے ۔ بھراواں کِها کِ مںگنا هی هَے تاں جمین مںگ تاں کِ سبھ انںد مانیاے ۔ گھر والی نے کِها کِ پُّتر, نُوںه, گهِنا مںگ پر جد بےٹی نُوں پُچھِآ تاں اُس کِها: 'پِتا جی مںگنا تاں ِاه مںگنا کِ جو گھر آوے راجی جاوے۔ اسیں سےوا کردے رهیاے تے کوای دُکھی نا جاوے ۔ تاهِ کهےو

                          پِتا ! ِاهُ بر آچھی۔ جو آوَے سو ترِپت سُ ساچھی۔

سب هی سےوا مَے بن آوَے ۔

     هم تے دُکھی ن کوای جاوے ۔193۔

سبھ ِاتِهاسکار ِاک-جبان هن کِ رانی سدا کَور هِںدُستان دیآں ماياناج اَورتاں وِچ سرب-اُّچا درجا رکھدی هَے۔ اُس دی هستی سِّکھ ِاتِهاس وِچ آم کرکے اتے مهاراجا رنجیت سِںگھ کال وِچ کھاس کر ےادگاری جمانا هَے۔ لگاتار تےتی سال (1792-1825) تّک پںجاب دی سےوا کیتی ۔ پںجاب دے سِآسی گگن دے اُچے کمال دےکھ کے منُّکھ هَےران رهِ جاںدا هَے ۔ ِاس دا امُّک دےس پِآر, ِاس دی پربںدھک سکتی, ِاس دی مَےدان جںگ وِچ نِڈرتا تے بیرتا آپنی نجیر آپ هَے۔ کھالسا راج دی اُساری سمےں ِاه سبھ توں موهرے رهِںدی رهی هَے ۔ ِاس نے آپنی ساری سکتی رسُوکھ اتے ےوگتا مهاراجا رنجیت سِںگھ نُوں کامےاب کرن لای ورتی ۔ سِّکھ راج دی اُساری وِچ ِاس نے میر ایمارت (چیپھ آرکیٹَےکٹ) دا کںم کیتا ۔ لےپل گرِپھن دا کهِنا هَے کِ ماای سدا کَور ِاستری سرےنی وِچ ادُّتی باهدُر اتے اسادھارن ےوگتا دی مالک سی۔

ِاه ِاتِهاسک سچاای هَے کِ رانی سدا کَور دی اگواای اتے سهاِاتا نا هُںدی تاں مهاراجا رنجیت سِںگھ دی مِسل سُکرچّکیآ دا ِالاکا اُس دے دیوان نے هی نپ لَےنا سی ۔ پھِر جد ساه جمان .....................

1. گُربِلاس پاتساهی دسوی, کرِت کوِار سِںگھ, ادھِآِا اٹھارواں ۔

 

نے ساهی کِلھے لاهَور وِچ بَےٹھِآں پھڑھ ماری کِ کِّتھے هَے سِّکھاں دی بهادری جو مےرے گھوڑِآں دے سُںماں دی آواج سُن کے هی نّس گاے هن تاں سردارنی سدا کَور نے هی, ِامپیریال ریکارڈج, پھارن ڈیپارٹمَےںٹ, 14 دسںبر 1798 دے لِکھے انُسار, سِّکھ سرداراں نُوں وںگار پاای کِ ساه جمان دے ٹاکرے لای (مهاراجا) رنجیت سِںگھ دی مدد تے نِکلن ۔ جے اُنھاں وِچ سںکوچ هَے تاں مردانو کپڑے اُتار سُّٹن اتے جنانا پهِنن, گھر بَےٹھن, اُه آپ مرداوےں بھےس وِچ دُسمن وِرُّدھ لڑےگی ۔ اُه آپ گھوڑ-سوار هو رنجیت سِںگھ نال لاهَور گای اتے سُںمن بُرج هےٹھاں (مهاراجا) ساه جمان نُوں وںگار پاای ۔ سوهن لال سُوری دا کهِنا هَے کِ وںگار دے سبد سن: "آ اَوِا ابدالی دے پوترے۔ تَےنُوں چڑھت سِںگھ دا پوترا پُکاردا ای ۔"

اگلے سال پھِر 27 جُون, 1799 نُوں اُه آپنی مِسل کنھایآ دی اگواای کردی دِّلی درواجے راهیں پُّجی سی۔ سردارنی سدا کَور دی وِاُںت مُتابک هی بگَےر کھُون کھرابے دے ساهی کِلھے 'تے کبجا هويا ۔ سری اںمرِتسر وی سردارنی سدا کَور دی سِآنپ سدکا بگَےر کھُون دا تُپکا وگااے هّتھ آيا۔

سردارنی سدا کَور سدا تّتپر رهِن والی بیر اَورت سی ۔ جد هرکارے نے بٹالے کھبر دِّتی کِ اُنھاں دا پتی سردار گُربکھس سِںگھ اُّچ (مُلتان) دی لڑاای وِچ مَےدان وِچ هی چڑھاای کر گِآ هَے تاں سوگی هون دی تھاں اُسے سمےں گھوڑے 'تے سوار هو مَےدان جںگ وِچ پُّجی۔ اتے پتی دے سبھ بستر آپ پهِن لاے تے کنھایآ مِسل دی اگواای آپ سںبھال لای۔ سِآنپ نال نِت واد-وِواد نُوں مُولوں مُکااُن لای آپنی لڑکی مهِتاب کَور دا رِستا سردار مهاں سِںگھ دے لڑکے مهاراجا رنجیت سِںگھ نال کر دِّتا ۔ جد سُکرچّکیآ دے مُکھی سردار مهاں سِںگھ 27 سال دی بھر جوانی وِچ چڑھاای کر گاے تاں ِاس نے هی بالک رنجیت سِںگھ نُوں املی تَور تے پالِآ, پوسِآ, جوان کیتا اتے پھِر مهاراجا دی پدوی تک پهُںچايا۔ وّڈے وّڈے نامور جرنَےلاں دے موڈھے نال موڈھا لگا مَےدان وِچ جُوجھنا ِاس دے لای مامُولی جِها کںم سی ۔

راج دا پربںدھ ِاس کھُوبی نال کردی سی کِ وّڈے وّڈے رسک کھاںدے سن ۔

هور سِںگھنیآں دے اُداهرن وی مِلدے هن جِنھاں آپنا رول بڑے سُهنے ڈھںگ نال نِبھايا ۔ سِںگھنیآں وی موڈھے نال موڈھا ڈاه کے نال جُوجھدیآں, هّس هّس هر سںگرام وِچ هِّسا پاںدیآں ۔ وِلیےم پھرَےںکلن دے سبداں وِچ کِتنیآں هی اجِهیآں اُداهرناں هن کِ جد سِّکھ بیبیآں نے هتھِآر چُّک کے ِالاکے دے دُسمناں دے کوجھے هملِآں توں رّکھِآ کیتی اتے جںگ وےلے نِرالی جُراّت دا پرگٹاوا کیتا ۔

بھاای تارُو سِںگھ جی دی مهان سهیدی دے پرسںگ وِچ اُنھاں دی بھَےن تے ماتا دا کرتّو اُهلے هی هو گِآ هَے ۔ ساڈے ِاتِهاس نے لِکھِآ هَے کِ نِرںجنیاے نے جکریآ کھان پاس سِکاِات هی ِاه کیتی سی کِ-

      هَے تارُو سِںگھ دی ِاک بھَےن اَور ماای

پیس کُوٹ وَے کرَے کماای ۔۱۸۔

جو دِن رات چّکی پیه چُّلھا بال لںگر تِآر رّکھدیآں هن۔ ِاتنیآں درِڑھ ِارادے دیآں هن, ِاه ماواں-دھیآں کِ-

       سبد چَوکی گُر آپنے کی کرو۔

سو مرنے تے نَےک ن ڈرے ۔

سبھ توں وّڈی گّل :

گںگا جمنا نِکٹ نا جاوے۔

آپنے گُر کی چھپڑی ناوَے۔

جگت ناتھ کو ٹُںڈا آکھے۔

رام کِسن کو جاپ نا بھاکھے ۔

ماں-دھی دے پکڑے جان تے لاهَور دے وسنیکاں نے لّکھ لّکھ رُپِآ تار چھُڈايا۔ بھاای رتن سِںگھ بھںگُو نے سردار جّسا سِںگھ آهلُووالیاے دا بِرتاںت لِکھ کے جو اُنھاں دی ماں بارے لِکھِآ هَے,

.........................

1. پراچین پںتھ پرکاس,پنّا 269, اَےڈیسن چَوتھی (1962) سمپادِت بھاای ویر سِںگھ ۔

 

اُه هر ِاک ماں 'تے ڈھُّکدا اتے اُچےچا دھِآن دے پڑھنا چاهیدا هَے ۔

'جد پِںڈ دا گریب کِرتی سِںگھ بھاای دےال سِںگھ گُجر گِآ تاں اُس دی سِںگھنی نے آپنے ےتیم بّچے دی ِاس ساندار ڈھںگ نال پالنا پوسنا کیتی کِ اُه سُلتان-اُل-کَوم سردار جّسا سِںگھ آهلُووالیآ هو نِبڑِآ ۔'

ماں نُوں گُربانی کںٹھ گھنےری سی ۔ پوتھی اُه گاترے رّکھدی ۔ روج نِسںگ هو کے سِّکھ سںگتاں دے سجے دیوان جاںدی ۔ اںمرِت وےلا کدے کھُںجھايا نهیں سی ۔ سام نُوں سودر جرُور پڑھدی ۔ کیرتن وی بڑا مدھُر دُتارے نال کردی ۔ سںگتاں بڑے چاا نال سُندیآں ۔ جِس جّتھے نے بُلايا کدے ناںه نا کیتی ۔ پَےںڈا کر کے وی پُّجدی ۔

جهاں کھالسے لاِا دیوان ۔

جاِا کرَے سبد چَوکی گان۔

کِتنی کُربانی بھری هوای سی سِںگھنیآں وِچ کِ جد آپ جی نے وَےساکھی والے دِن جّسا سِںگھ نُوں نال بِٹھلا, سری اںمرِتسر ساهِب کیرتن کیتا تاں سارے مُگدھ هواے ۔ نواب کپُور سِںگھ جی نے بّچے نُوں کول سّدِآ تے ماں کولوں بال جّسا سِںگھ پںتھ لای مںگِآ۔ ِاکو ِاک بّچا ماں نے چاا نال هوالے کر دِّتا ۔

ماتا بھی اُس هُِا کھُسی دینی باهِ پھڑاِا ۔

ماتاواں دے گلاں وِچ اُنھاں دے ماسُوم بّچِآں دے ٹوٹے کر کے هار پااے گاے ۔ پر مجال هَے جو کِسے سی تّک کیتی هووے ۔ سوا-سوا من پیسنا تاں ِاک چھوٹی جِهی گّل سی ۔ پِچھوں جا کے گرِپھن نے وی ِاه هی لِکھِآ هَے کِ سِّکھ اَورتاں سُوجھ تے پربںدھکی ماملِآں وِچ مرداں نالوں کِسے گّلوں گھّٹ نهیں سن ۔ رانی سدا کَور دی سُوجھ, سِآنپ تاں اکھان هَے ۔ سردار چڑھت سِںگھ دے گھر ماای دےساں نِپُنّ پربںدھک

................

1. گُربانی تِس کںٹھ گھنےری ۔ هُتی سِّکھنی دُِا پّکھ (پےکِاُں ساهُرے) کےری۔

-پراچین پںتھ پرکاسکرِت بھاای رتن سِںگھ بھںگُو (پنّا 218)

2. پراچین پںتھ پرکاس,کرِت بھاای رتن سِںگھ بھںگُو, پنّا 218

 

تے چتُر نیتیوان سی ۔ بھاای تارا سِںگھ گھےبا دی سُپتنی ماای رتن کَور دلےری دی مُورت سی ۔ بابا آلا سِںگھ دے گھر ماای پھتو هر وےلے پتی دی سهاِاک سی ۔ مُلتان دے هّلے وےلے مهاراجا رنجیت سِںگھ دی رانی داتار کَور نے آپنے جِںمے رسد پانی پهُںچااُن دا جِںما لِآ سی۔

مهارانی جِںداں دا رول اُچےچا دھِآن مںگدا هَے۔ اںگرےج کهِںدے سن کِ ِاک هی مرد هَے رانی جِںداں ۔ جِںداں هی لارڈ ڈلهَوجی نُوں لِکھ سکدی سی کِ :

رکھ لَے دے چار نِمک هراماں نُوں

اتے باکی پںجاب نُوں پھاںسی لگا دےه ۔

مهارانی جِںداں نے اُس سمےں تّک دم نا لِآ جد تک مهاراجا دلیپ سِںگھ نُوں پھِر سِّکھ بانے وِچ نا دےکھ لِآ ۔

'سِّکھ رهِت مرےادا' وِچ وی اَورت نُوں برابر دے ادھِکار دِّتے گاے هن۔ سگوں بڑی تاڑنا کیتی هَے :

گُر کا سِّکھ کنِّآ نا مارے, کُڑی مار نال ن ورتے۔

-گُرمت دی رهنی

اںمرِت سںسکار دے سِرلےکھ هےٹھ لِکھِآ هَے کِ 'هر دےس, هر مجهب تے جاتی دے هر ِاک ِاستری پُرس نُوں اںمرِت چھّکن دا ادھِکار هَے ۔

سبھ توں وّڈی گّل ِاه لِکھی هَے کِ اںمرِت چھکااُن والی تھاں گُرُو گرںتھ ساهِب دا پرکاس هووے ۔ گھّٹ توں گھّٹ چھے تِآر بر تِآر سِںگھ هاجر هون ۔ جِنھاں 'چوں ِاک تابِآ بَےٹھے تے باکی پںج اںمرِت چھکااُن لای هون ۔ ِانھاں وِچوں سِںگھنیآں بھی هو سکدیآں هن ۔

مںجیآں وِچوں ِاک مںجی پتی-پتنی متھوں-مُراری اتے دو تاں نِرول بیبیآں ماای سےوا تے بیبی بھاگو نُوں هی دِّتیآں گایآں سن ۔ جد گُردُآرا اَےکٹ 1925 وِچ بنِآ سی تاں سںسار بھر وِچ پهِلی واری ووٹ دا ادھِکار وی سِّکھ اَورت نُوں مِلِآ سی ۔

ِاتھوں تک کِ بھاای ویر سِںگھ جی نے جد ڈھّٹھے مناں نُوں تھںمھی دے

کے کھڑا کر کے چڑھدی کلا بھرنی سی تاں سبھ توں پهِلاں اُنھاں سُںدری ناں دا 'چرِت' لِکھِآ تاں کِ اُس نُوں پڑھ کے کَوم وِچ گَورو جاگے۔ بھاای ویر سِںگھ جی نے آپنی پُستک دے مّتھے تے جو ِابارت لِکھی اُه اُچےچا دھِآن مںگدی هَے۔ اُنھاں لِکھِآ :

دھرم مُورت سُںدر کَور چرِت

پرسِّدھ نام سریمتی سُںدری جی

دے دردناک سماچار تے

پُراتن کھالسے جی دی بهادری,

دھرم پالنے دے کرڑے کھےداں دے

هُو-ب-هُو نکسے ۔

پھِر اُس پِچھوں ستوںت کَور لِکھی ۔ ِاتنا اسر هويا ِاس سُںدری دا کِ سردار آيا سِںگھ نے جد ِاک سِّکھ نُوں پهِلاں کُرهِتیآں, چِلماں پیںدا, کےساں دی بےادبی کردے ڈِّٹھا تے کُجھ چِر بااد اںمرِتدھاری, گاترے کرِپان سهِت دھرم مُورت تّکِآ تاں پُّچھ هی بَےٹھا کِ ِاتنی تبدیلی کَےسے هوای تاں اُس نے کِها: جی اساں هُن سُںدری پڑھ لای هَے۔

پروپھَےسر پُورن سِںگھ نے وی ِاک وارتا لِکھی هَے کِ ِاک بیبی کُّچھڑ دُّدھ-پیںدا بّچا لَے کے سری دربار ساهِب درسن-ِاسنان کرن جا رهی سی تاں راه روک کِسے همدرد نے کِها کِ اُدھر نا جا, مَوت پای ورھدی هَے ۔ ماای نے اُس نُوں ٹوکدے کِها : تُوں کی جانےں جِںدگی کِس وِچ هَے۔ ساڈی جِںدگی دربار ساهِب وِچ هَے۔ پھِر اُس نے کِها : جے آپنے تے ترس نهیں کھاںدی تاں آپنے ماسُوم تے رهِم کر ۔ بیبی نے کِها: ترس کردی هاں, تاں هی تاں ِاس نُوں لَے کے آای هاں ۔ ِاه بیبیآں دی درِڑھتا سی جو کںم نُوں کدے ڈولن نهیں سی دےںدی ۔

بّس ِاه هی کهِنا بندا هَے کِ اَورت نُوں جو پدوی گُرُو جی نے بکھسی, اُس مُتابک کرتّو وی سِّکھ اَورت نے نِبھا کے آپنی پدوی نُوں لاج نا لّگن دِّتی۔

دَولتاں داای

جد مهِتا کالُو دے گھر ماتا ترِپتا دی کُکھوں گُرُو نانک دےو جی دا پرکاس هويا تاں جنمساکھی والے دسدے هن کِ چانن هی چانن کھِلر گِآ۔ اُس دِن چانن وِچ پتا نهیں کی تےج سی کِ راِا بھُِا تلوںڈی دا هر پّتا جھُومن لگ گِآ ۔ گاُوآں مّجھاں تک وّدھ دُّدھ دِّتا ۔ پر جِس نُوں جلوے دی اسل دَولت مِلی تے دےکھی اُه دولتاں داای سی ۔ پهِلا دیدار دَولتاں هی کیتا سی ۔ اُه گّد گّد هو گای پر لُوں لُوں وِچ ِاک انوکھی کھُسبُو مهِسُوس کیتی هووےگی جِس دا جِکر پُراتن جنمساکھی والے تاں نهیں پر هوراں گرںتھاں والِآں نے بهُت کیتا هَے ۔ اُس نُوں ِاںج لّگا جِوےں آکاس وِچ کوای پھُّلاں دی ورکھا کر رِها هووے ۔ واتاورن هی سُگںدھِت هو گِآ۔ پرکاس ِاتنا کِ هجاراں سمھا والے سمھادان دی لوا وی مّدھم پَے گای ۔ دھُںدھ چھّٹ گای ۔ دَولتاں داای ِاه سارا کَوتک دےکھ هَےران هوای ۔

جد مهِتا کالُو جی دَولتاں نُوں ودھاای دے تھال وِچ رُپاے رّکھ دےن لگے تاں اُه بول اُٹھی : رهِن دے کالھ۔ مَےں تاں رّجی گای ۔ سّچ پُچھنا هَے تاں مَےں آپنی هّتھیں کای بالک جنمے, پر اجِها نهیں ڈِّٹھا ۔ ِاه تاں مَےنُوں ِاںج مِلے جِوےں کوای بجُرگ مُسکرا کے مِلدا هَے۔

بهُ سِس جنمے ماهی ۔

ِاه کَوتک نا دےکھاَو کداهی۔

دیرگھ نر جِاُ بِراس مِلاَو هَے۔

اتے اپنی ِاک اُںگل سِّدھی اُّچی کر لای جِوےں آکھ رهے هون کِ کےول ِاک دے هی لڑ لگااُنے هن۔

 

پراچین پںتھ پرکاس والا لِکھدا هَے کِ جِتھے ااُل دّبی, اُه تھاں هیرِآں جواهرات نال بھر گای ۔ دَولتاں دیآں سبھ بھُّکھاں مِٹ گایآں ۔

دُوجے پاسے دےکھو ِاک هور داای پھتو, جو پَےسِآں دے لالچ وِچ تھناں نُوں جهِر لگا کے گُرُو نانک دے چھےوےں رُوپ گُرُو هرِگوبِںد جی نُوں مارن آای۔ اُس لّکھ جتن کیتے پر بالک نےڑے نا آاے ۔ اُس وی ِاک تےج دےکھِآ جِس دی جھال نا جھل سکی تے جان گوا بَےٹھی ۔

گّل ِاه بنی سی کِ بالک (گُرُو) هرِگوبِںد ماں دا دُّدھ نهیں سن چُںگھدے تاں سِآنِآں نے کِها سی کِسے داای دا کُجھ چِر دُّدھ پِلااَو تاں پھِر بالک ماں دا دُّدھ وی چُںگھن لگ پوےگا ۔ داای جد دُوروں ودھاای دےںدی آای تاں ماتا گںگا جی نے کِها کِ چںگا هويا تُوں آ گای ۔ هُن تُوں هی دُّدھ پِلا ۔ اُس پھّپھے کُٹنی نے 'جُگ جُگ جیوے بال تُمھارا' کهِ کے جهِر لّگا تھن بّچے دے مُوںه وِچ پااُنا چاهِآ ۔ کای جتن اُه کر تھّکی پر بال مُوںه وِچ هی نا پااے ۔ کُجھ سماں اُس دے پُچکارن تے جتناں وِچ هی نِکل گِآ ۔

کر رهی جتن ن استھن لےو ۔

کچھُک کال ِاوهی بِت گےو ۔

پر مردے هواے داای دّس گای کِ ِاه کارا اُس پرِتھی چںد دے کهِن تے هی کیتا سی ۔

گُرُو گوبِںد سِںگھ جی نے وی آپنی آتم کتھا وِچ داایان دُلرااے دا جِکر کیتا هَے ۔ جد انںدپُر تکھت تے بَےٹھن وےلے پٹنے سںگت وّل هُکمناما لِکھِآ تاں داای لاڈو وّل اُچےچی بکھسیس بھےجی ۔ ِاک هور داای بُوپی دا وی جِکر تواریکھاں وِچ آيا هَے جو بالا پریتم نُوں لاڈ لڈاںدی سی۔

ِاک هور کھِڈاوی سی بیبی انُوپ کَور جِس ساهِبجادِآں دی آکھری دم تک سےوا کیتی۔ پکڑے جان تے آپا وار دِتا پر پت پالی رکھی ۔

ماتا ترِپتا

(دھن جننی جن جايا)

راِا بھُِا دی تلوںڈی ۔ جرنَےلی سڑک توں رتا کُ هٹویں, جِتھے سادھُو دروےس تھّکے هارے آ ارام کردے ۔ مهِتا کالُو پٹواری جرُور سن پر اَےسے نهیں جِنھاں بارے کِها جاںدا سی 'مو کو نیت ڈسے پٹواری'۔ اُه تاں سگوں رات پِآں پِںڈ جا دےکھدے کوای بھُّکھا تاں نهیں سُّتا۔ اُنھاں دے گھروں ماتا ترِپتا دے تںدُور توں هر ِاک دے پےٹ دی اّگ ساںت هُںدی ۔ اُنھاں دی سےوا نُوں هی پھل لّگا ۔ ِاس پُراتن تپ تے ِاس جنم نِرسںکوچ سےوا دا هی سِّٹا سی کِ جگت تارک گُرُو دا ماتا ترِپتا تے بابا کالُو جی دے گھر پرکاس هويا۔ ِاه وی لِکھِآ مِلدا هَے کِ ماتا ترِپتا تے مهِتا کالُو دے پِچھلے تپ سدکا هی اُنھاں نُوں گُرُو نانک دی ماں بنن دا سُبھاگ پراپت هويا ۔ گُرُو نانک سبھناں نُوں تارن آاے سن ۔ اُس نُورانی آتما نُوں آپنی کُّکھ وِچ انُبھو کر کے جو نُور چڑھِآ اُه اّج تک کوای کلم دّس نهیں سکی ۔ هر مهینے ِاک نواں هی انُبھو پرتیت کردے رهے ۔

جِنھاں وی پَےگںبراں نُوں ِاس دھرتی تے آاے سُندے هاں اُنھاں دیآں ماواں ِاس کھُسی نُوں جھل نهیں سکیآں۔ مات دےوکی کرِسن دی جننی جرُور سی پر جےلھ وِچ پاے هون کارن گود دا سُّکھ نا مان سکی۔ سِسکدی تے ترسدی رهی ۔ ماں پِآر توں کرِسن جی واںجھے رهے تے پُّت-پِآر توں ماں ۔ هجرت ایسا مرےم دی کُآری کوکھ وِچ آاے۔ جو تاهنے مِهنے مرےم نُوں سهارنے پاے اُه هی جاندی هَے ۔ بُّدھ دی ماں جنم دےںدے سار هی چڑھاای کر گای ۔ ماسی کول پلے ۔ اُه وِچاری تاں سِرپھ سُپنِآں دا سُآد هی لَےںدی رهی ۔ مهاںویر دی ماں ترِسُولا نُوں چَوداں سُپنے آاے ۔ هر سُپنا آاُن تے کاںبا چھِڑ جاںدا سی۔

سُپنِآں دا وےروا دےںدی ڈر جاںدی سی ۔ کدی سپھَےد هاتھی, کدے چِّٹا دںد, کدے لکسمی دےوی, کدے پھُّلاں دا هار گلے پَےںدا دِسے سُو ۔ کدے چنّ چڑھے, کدے سُورج تارے, کدے جھںڈا جھُولے, کدے کلس چمکے, کدے سروور کںول پھُّلاں نال بھرِآ دِّسے ۔ کدے ڈُوںگھے ساگراں دیآں چھّلاں دِسن, کدے وِمان اُڈدے نجری آاُن, کدے رتناں دا کھجانا کھِلرِآ اتے اگربتیآں دی کھُسبُو بگَےر دھُواےں توں ۔ پر دھنّ ماتا ترِپتا سی, ناراِان کلادھار نُوں کُّکھ وِچ رکھ وی سمِچی رهی۔ پربھُو نُوں ےاد کردی رهِںدی ۔ کوای ماں وی اےنی وّڈے هِردے والی نهیں سی جو ِانھاں مهان آتماواں نُوں سادھارن تریکے نال پال سکی هووے۔ کےول ترِپتا هی اَےسی ماتا سی جِس جنم دے کے بّچے دی کھُسی مانی وی, پالِآ وی, پوسِآ وی, لاڈ وی لڈااے ۔

ماتا ترِپتا گُرُو نانک نُوں دےکھدی تاں کُجھ چِںتاتُر هُںدی کِ اُه هور بّچِآں واںگ نهیں لگدا ۔ هَےرانی وِچ پَے جاںدے ۔ اُه نانک وِچ دو رںگ دےکھدی۔ کدی اُه کھےلدے, هسدے تاں بهُت پرسنّ هو جاںدی پر جدوں کدی اُه نانک جی نُوں مون هواے بَےٹھے دےکھدی تاں سوچیں پَے جاںدی ۔ کدے بال گُرُو نانک کھانا وِچ چھّڈ سادھُوآں دے بچن سُنن لای چلے جاںدے تے پھِر گھر کھِّچ کے وی لِآںدی ۔ پر اُه پھِر گھروں لوٹا لّج چُک لَے جاںدے, جِس پاس پانی پین لای لوٹا نا هووے گھروں دے دےںدے ۔ تنوں نںگا تکدے تاں چادر اںدروں کّڈھ دےںدے۔ ماں نے کدے هّتھ نا روکِآ۔ گھر وِچ نِّسل هو سواے رهِںدے تاں ماتا جی اُداس هو جاںدے ۔ ِاکو پُّتر هون کارن اُه هور وی چِںتا وِچ ڈُّب جاںدے ۔ کدے رو کے بالک بابے دُّدھ نهیں سی مںگِآ۔ ِاس دا بڑا پھِکر رهِںدا ۔ پر گُرُو جی تے اَےسے سںتُسٹ رهِن کِ جدوں ماں نے پِلااُنا تد هی پین ۔ سںتوکھ گھر اُنھاں دا جنم سی اتے سںتوکھ نُوں هی اُنھاں جیون-ساتھی بناای رکھِآ۔

ماتا ترِپتا نانک دا سُبھاا دےکھدی رهِںدی پر ماں دا هِردا هون کارن کُجھ کهِںدی نا, سگوں جد مهِتا کالُو جی دُکھی هون تے اُنھاں نُوں سمجھاںدی کِ ِاه کوای رّبی نُور هَے جو ساڈے گھر اُترِآ هَے۔

 

ماتا ترِپتا آپنے دِل دی گّل جد بےٹی نانکی نُوں کهِںدی کِ نانک سارا دِن گھر لںما پِآ رهِںدا هَے تاں نانکی جو نانک نُوں جوت رُوپ کر تّکدی سی ماتا جی نُوں آکھدی: ِاںج نا آکھو ۔ ساڈے بھاگ سارے جگت توں نِآرے هن ۔ ویر جی سارِآں توں اُّچے هن۔ جو کَوتک کردے هن سبھ اُنھاں دے چوج هن۔ اُنھاں نُوں سارے جگت دی سمجھ هَے۔ اُنھاں نُوں انجان جاں کملا نا سمجھو ماں ۔

راِا بُلار نے ِاک واری جد گُرُو نانک تے پھنیار سّپ نُوں چھاں کردے ڈِّٹھا تاں, اُس سمےں مهِتا کالُو نُوں آ کِها 'متے پُّتر نُوں پھِّٹے مُوںه کهِںدا هووےں ۔ ِاسدا سدکا ساڈا نگر وّسدا هَے۔

ماتا دا دِل تاں ماں دا هی هُںدا هَے ۔ اُه نانک نُوں پھِر وی پُّتر کرکے هی جاندی اتے دُوجے بّچِآں دی ترھاں هّسدا کھےڈدا دےکھنا چاهُںدی سی ۔ جد نانک هّسدے تاں سارا گھر هی کھِڑ جاںدا ۔ ماتا ترِپتا تاں اُنھاں دا مُّکھ وےکھ کے هی جِاُوںدی۔ کای وار نانکی نُوں ِاه وی کهِںدی تُوں موه وِچ اُس دا پّکھ پُوردی هَے ۔ بھرا مگر باوری نا هويا کر, پر سمجھايا وی کر, پِاُ نُوں نا کلپااے, پر بےبے نانکی ِاه وی کهِںدی کِ ِانھاں نُوں نِرا پُّت کرکے نا جانو, ِاه تاں جّگ نُوں تارن آاے هن۔

پر ماتا دا هِردا آپنے پُّتر نال لاڈ لڈااُن لای کردا ۔ اُه چاهُںدی کھےڈاں کرو ۔ کِرت کار لگے ۔ گھر دے کاج سوارے۔ گرهِستی وسااے۔

جد نانک سّچا سَودا کر کے گھر آاے تاں پِتا جی نے چپےڑ کّڈھ ماری تاں کُولا مُوںه بھّکھ لال هو گِآ تاں ماں دا هِردا پِگھل گِآ ۔ آپ بُکل وِچ لَے لِآ تے کهِن لّگی: مےرے لال جی ۔ هُن کِدھرے جان دی لوڑ نهیں ۔ گھر هی ٹِکو ۔ ماتا تاں هر وکت آپنے پُّتر نُوں پِآر هی پِآر دےںدی رهی ۔ اُه ماتا جِس دا هِردا ممتا نال بھرِآ هَے, اُه ارسی نُور دی پیڑا دُور کرن لای گّلھ پلوسدی رهی پر اُس نُوں ِاه نهیں پتا کِ ِاه تاں جگت دی پیڑا هرن آاے هن۔

گھر جد نُوںه سُلّکھنی آای تاں ماتا نُوں اَےسا چاا چڑھِآ۔ کِ چاا وِچ مِاُںدی هی نهیں سی ۔ سری چںد دے جنم تے سارے پِںڈ مِٹھاای وںڈی تے جد جوڑی رلی, لکھمی چںد جنمے تاں اُنھاں دی کھُسی سںبھالی نهیں سی جاںدی ۔ گُرُو جی جد سُلّکھنی نُوں 'پرمےسور کیاے' آکھ کے اواج ماردے تاں سّس ترِپتا اُنھاں نُوں گھُّٹ لَےںدی ۔

اُداسیآں سمےں کدی نا تاں سُلّکھنی نے اُّچی اواج کّڈھی تے نا ماتا ترِپتا جی نے کدے جتايا ۔ اُداسیآں سمےں, جو چَوداں کُ سالاں دا سماں بندا هَے, ماتا دا هِردا کےول پُّتر پِآر نال هی بھِجِآ رهِںدا ۔ هر وکت سُلّکھنی نُوں دِلاسا دےںدی رهی۔ گُرُو نانک جی اُداسیآں اُپرںت جد تلوںڈی آاے تاں ماتا ترِپتا نے آپنا اںتم سماں جان اُنھاں نُوں روک لِآ ۔ جد مِلے تاں پِآر دی نےں هی چل پای ۔ 'بھےو موه سرِتا س پرواها۔' گُرُو نانک جی نے جد چرنیں هّتھ لايا تاں ماں نے جّپھی وِچ لَے لِآ ۔ سبھ پِآس بُجھ گای ۔ گُرُو نانک جی نے کِها: ماں ! جگت سُپنے نِآایں هَے ۔ پکڑ نهیں رکھنی ۔ بھااُ بھگت جِنھاں دے هِردے هَے, اُه پھِر جنم مرن توں رهِت هو جاںدے هن ۔ ماتا جی نُوں سهِجے کِها: ماں۔ جد گهِنا کھریدن جااَو تاں سُنِآرا سونے وّل دھِآن نهیں دےںدا ۔ نمُونے, گھاڑت, مِهنت دی گّل کردا هَے پر جد وےچن جااَو تاں کهِںدا هَے کِ گھاڑت کاهدی ۔ مُّل تاں سونے دا هَے ۔ سو پربھُو دے در کرنی هی پرکھی جانی هَے۔ تُساں بڑا سوّچھ جیون رکھِآ هَے۔ جِس اُّچ آتمک اوستھا نُوں ماتا جی پُجے هواے سن اُس دی اُداهرن سُورج پرکاس نے دِتی هَے کِ ِاںج پران تِآگے جِوےں هاتھی پھُّلاں دی مالا سُّٹدا هَے ۔ ات سوکھے سهِجے جِوےں جل وِچ جل سما جاںدا هَے ۔ گّلاں باتاں کردے هی سما گاے ۔ سنّ 1522 سی اتے سںمت 1579 ۔ مهِتا کالُو جی دے اکال چلانے توں تیجے دِن سمااے سن.

جِاُ گج پھُول مال کو ڈارے۔

تِاُ تن تج بَےکُںٹھ پدھارے ۔

                                         ترِپتا تجی دےهِ سُبھ بھاںتی ۔

 

گُرُو نانک جی نے هّتھیں سںسکار کیتا۔ سارِآں نُوں اُپدےس دےںدے کِها کِ کِسے پرپںچ رسم دی لوڑ نهیں۔ ستِنام دا هی سِمرن کرنا ۔ منُّکھ ِاتھے نام هی وِهاجھن آيا هَے, جِس نے ِاه کھّٹی کھّٹ لای اُه مُّکھ اُجلے هو ِاتھوں جاںدا هَے :

جِاُ کو بنِک کرن بِوهارے ۔

لَے پُوںجی پردےس سِدھارے۔

تِاُں مانُکھ تن لَے سبھ آاے ۔

                                        نام بِهاجن جو سُکھ دااے ۔

بےبے نانکی

بےبے نانکی اُه پھکھر کرن ےوگ بھَےن هَے, جِس نے آپنے اوتاری ویر نانک نُوں سبھ توں پهِلاں پربھُو کر جانِآ۔ پِتا کالُو دی مار توں, ماتا دیآں جھِڑکاں توں تاں اّگے هو بچاںدے هی, پر گرهِست جیون وِچ وِچرن لای اُنھاں دی پرےرنا مُّکھ سی۔

بےبے نانکی جی نُوں گُرُو نانک دےو جی دی امرتا 'تے وِسواس سی ۔ اُه ماتا ترِپتا نُوں کای واری آکھدی, 'ماں۔ نانک نُوں پُّتر کرکے نا جانی ۔' پِتا کالُو نُوں کهِںدی, 'نانک کوای ِاس جگت دا جیو نهیں ۔ پھکیر دوست هَے ۔ تاں هی تاں مهان کوس وِچ بھاای کانھ سِںگھ نابھا نے بےبے نانکی دے سِرلےکھ هےٹھ لِکھِآ هَے: اُه (نانکی) گُرُو نانک دےو جی دے دھرم نُوں دھارن والی سبھ توں پهِلی سی۔ گّل بِلکُل ٹھیک هَے ۔ اُنھاں نے هی سبھ توں پهِلاں گُرمت نُوں جانِآ اتے سِّکھی دھارن کیتی ۔ بےبے نانکی جی نے گُرُو نانک دےو جی نُوں ویر نهیں سگوں پیر کرکے جانِآ۔ ِاه هی تاں کارن هَے کِ گُرُو نانک دےو جی جدوں پهِلی وار سُلتانپُر آاے تاں سردھا وِچ بھِّجی بھَےن گُرُو نانک دے پَےراں 'تے ڈِّگ پای ۔ نانک ویر نے اُٹھا کے کِها, 'بےبے, ِاه تُوں کی کیتا ? پَےریں مَےں پواں کِ تُوں ?' پر بھَےن نے اُس سمےں وی آکھِآ کِ 'تُوں نِرا ویر نهیں ۔ ویرا ! جگت دی پیڑا هرن آيا هَےں ۔ چھےتی هی سُلتانپُر سںگت بن گای۔

مودی کھانے دا دِن-رات کںم کردے ۔ جد ِاک واری بےبے نے کِها, 'ویرا ! تُوں نهیں چںگا لّگدا کںم کردا ۔ تاں سِّکھ سِدھاںت دا مُول درِڑھاںدے گُرُو نانک جی نے کِها : بےبے ! کِرت کردِآں دےهی سُّچی هُںدی هَے۔

نانک وی آپنی بھَےن دا پُورا آدر-مان کردے, بھاوےں کِ اُه اُس توں پںج سال وّڈی سی ۔ اُنھاں دے پِآر دا تاں ساڈے ِاتِهاس وِچ اکھان هی بن گِآ هَے۔ کِتنیآں هی گواهیآں هن کِ جد وی بھَےن پھُلکا توے 'تے پااُںدی, رتا کُ دھِآن دھردی تاں گُرُو نانک جی آ آواج دِںدے ۔ کَےسی کھِّچ دی تںد دوواں وِچ پَے گای سی ۔

بےبے نانکی دا جنم آپنے نانکے پِںڈ چاهل, تھانا برکی, جِلھا لاهَور, سنّ 1464 نُوں هويا ۔ نانا رام جی, ماما کرِسنا جی تے نانی بھِراای جی نے ِاتنے لاڈ لڈااے کِ نو-جنمی بّچی دا ناں هی نانکِآں دی پَے گِآ ۔ پھِر ِاه ناں اّگے جا کے 'نانکی' اکھوان لّگ پِآ ۔

بےبے نانکی دا وِآه 11 سال دی اُمر وِچ بھاای جَے رام جی نال هو گِآ سی ۔ بھاای جَے رام جی سُلتانپُر آمِل سن تے پَےماِاس کرن تے کر لَےن تلوںڈی آيا جايا کردے سن۔ راِا بُلار نے ِاه رِستا پّکا کروا دِّتا۔ بھاوےں نانکی جی سُلتانپُر چلے گاے پر ویر دا پِآر اُنھاں نُوں مُڑ-مُڑ تلوںڈی کھِّچ لِآںدا رهِآ۔

بھاای جَے رام جی نُوں جد پتا لّگا کِ دَولت کھان پاس مودی دی تھاں کھالی هوای هَے تاں اُس سمےں هی دَولت کھان نُوں کِها, 'کھان ! مےرا ِاک ساک هَے, ار مردانا آدمی هَے ۔ کھُوب لاِاک هَے, مُهِںم سر کرنهار هَے۔ اربی, پھارسی تے هور وِدِآ توں جانُو هَے ۔ دَولت کھان نے هامی بھری اتے جَے رام جی گُرُو نانک دےو جی نُوں سُلتانپُر لَے آاے ۔ دَولت کھان نے نِرچھل تے نِرکپٹ چِهرا دےکھ کے اُسے سمےں آکھ دِّتا, 'ِاه تاں کوای اَولیآ هَے, ای مرد کھُدا دی سُورت نجر آوتا هَے ۔ مودی دا کںم کِس ترھاں نِبھااےگا ۔ ِاه سُن گُرُو نانک دےو جی نے پھرمايا, 'سبھ کںم کرتار دے هّتھ هن, آدمی دا اُّدم اُه هی سپھل کرن والا هَے, کھان۔'

ِاه وی سّچ هَے کِ بےبے نانکی دے جے وّس هُںدا تاں اُه ویر نُوں نَوکری کرن هی نا دِںدی۔

بھاای جَے رام جی وی بےبے نانکی نُوں پُورا آدر مان دِںدے۔ نانک دی بھَےن تے نانکی دُآرا نانک نال جُڑے هون کارن نانکی نُوں بڑی اُّچی تھاں آپنے هِردے وِچ دِںدے سن ۔ تاں هی ِاک وار کهِ دِّتا سی, 'بهُو جی! تُوں نانک دی بھَےن هَےں ۔ تَےنُوں وی ِاس دا کُجھ اسر هَے ۔ اسیں اَےوےں بھرم وِچ بھٹکدے هاں ۔ دھنّ پرمےسور جی هَےں اتے دھنّ نانک جی هَےں اتے تُوں بھی دھنّ هَےں جو ِاس دی بھَےن هَےں اتے تھوڑے-تھوڑے اسیں بھی دھنّ هاں جو تےرے نال ساڈا سںےوگ هَے۔'

بےبے نانکی جی دی ترھاں جَے رام جی وی نانک نال سنےه کردے سن ۔ پِتا کالُو جی وی جَے رام جی کولوں سلاه مںگدے ۔ اُه نےک تے ٹھیک سلاه دِںدے ۔ نانکی دے کهِن 'تے هی اُنھاں دَولت کھان نال نانک لای گّل کیتی۔

نِریآں ودھاایآں هی نهیں, بھَےن نُوں ویر لای گّلاں وی سُننیآں پَےںدیآں سن ۔ کای مِهنے-تاهنے وی سهارنے پَےںدے سن پر مجال کی اُنھاں ساهمنے کوای گُر-نِںدِآ کر سکے ۔ سُلتانپُر مودی دا کںم کردے جد ویر نُوں کُجھ سال هو گاے تاں ِاک واری گُرُو مهاراج دی سّس بیبی چںدو نے آ کے کھُوب جلیآں-کٹیآں سُناایآں تے اُه ِاتھوں تک آکھ گای کِ اُس دی دھی 'سُلّکھنی' دا رتا وی کّپڑے لّتے دا کھِآل نهیں رّکھِآ جاںدا ۔ اُه هی آپنے ویر نُوں سمجھااے ۔ جو اُّتر بےبے نانکی نے چںدو جی نُوں دِّتا, اُس توں اُنھاں دا ویر-پِآر تاں ڈلھکاں ماردا هی هَے پر نال هی گُرُو نانک دےو جی دی سکھسیات دی ِاک هور نِرالی تسویر اُبھر کے ساهمنے آاُںدی هَے ۔ بَوبے نانکی جی نے کِها, 'سُن ماسی! مَےں بھِرااَو تاایں کی سمجھاواں ۔ بھِرااَو مےرا چور نهیں, ےار نهیں, جُآری نهیں, کوای بُرا کںم نهیں کردا ۔ مَےں اُس نُوں کی سمجھاواں ۔ اُه دان-پُنّ کردا هَے۔ نںگے بھُّکھ نُوں دِںدا هَے تاں آپنی کھّٹی-کماای وِچوں کردا هَے ۔ مَےں کی سمجھاواں ? آپنی کماای وِچوں بھاوےں جو سو کرے ۔

'ماسی ۔ تُسیں اُلھامے تاں دےوو جے تُهاڈی دھی نںگی بھُّکھی رهِںدی هووے ۔ اسیں ِاس مُوںهوں کُجھ آکھیاے, سُآد نهیں دِںدا ۔ تُوں سُن ماسی,

گهِنے دی جااے گهِنا هَے۔ کّپڑے دی جااے کّپڑا هَے۔ انّ دی جااے انّ هَے اتے مَےں است است کردی رهِںدی هاں اتے بھابی بِناں مَےں ِاس مُوںهوں اُنھاں نُوں کدے سّدِآ نهیں ۔

ِاه سبھ کُجھ سُن کے چںدو رانی چُّپ کر گای۔ جواب نا دے سکی اتے سرمِںدا هو اُٹھ کے چلی گای ۔

سُلتانپُر وِچ هی اُه پاون رِهاِاس هَے, جِتھے بےبے نانکی جی تکریبن 43 سال رهے ۔ اُتھے هی کھُوه هَے, جو پِآسِآں دی پِآس هُن تک بُجھااُںدا هَے ۔ اُتھے هی ِاک اَےسا برِچھ هَے, جو تھّکے-هارِآں دی بکاوٹ هُن تّک مِٹااُںدا هَے ۔ اُتھے هی تںدُور هَے, جو هر ِاک دی بھُّکھ دا کھِآل رّکھ هر وکت بلدا هی رهِںدا هَے ۔ هر وکت لںگر آاے-گاے لای تِآر رهِںدا هَے ۔ ِاس تھاں دی مهّتا نُوں جاندے هواے ویر دے آاُن 'تے اُه تھاں بےبے نے گُرُو نانک نُوں دے دِّتی ۔ آپ چھوٹے مکان وِچ چلے گاے تاں کِ نانک دا وےهڑا سدا کھُّلھا رهے۔ بّچے اّج وی ِاه گااُںدے هن:

نانک دا گھر کِهڑا

جِس دا کھُّلھا وِهڑا ۔

جد گُرُو نانک جی پهِلی اُداسی لای جگت-جلںدے نُوں تارن لای نِکلے تاں مردانے لای رباب اُچےچے تَور 'تے پھِردے توں بنااُن لای رکم نانکی جی کولوں مںگ کے لای تاں کِ جد وی رباب دی سُر نِکلے, بھَےن دا مِّٹھا پِآر نال روے ۔ ِاه هی وجھا هَے کِ ویر نانک جد پهِلی اُداسی اُپرںت مُڑے تاں سِّدھا سُلتانپُر بھَےن نانکی کول آاے ۔ جد مردانا جی نے اُداسی دا سارا هال سُنااُنا سُرُو کر دِّتا تاں اُچی اوستھا نُوں پاای نانکی جی نے مردانا نُوں کول بُلا کے کِها, 'پرمےسور لوکاں دی گّل سںسار دے لوکاں نُوں نهیں دّسیدی ۔'

دُوجی اُداسی وےلے 1518 دے اکھیر وِچ جدوں گُرُو نانک سُلتانپُر پُّجے تاں نانکی جی نے آپنا اںتم سماں نےڑے دےکھ کے ویر نُوں رُک جان لای کِها۔

بےبے نانکی دا سسکار ویر گُرُو نانک دےو جی نے آپنے هّتھیں کیتا ۔ بےبے نانکی دے اکال چلانے دے تیجے دِن بھاای جَے رام جی وی چڑھاای کر گاے ۔ اُنھاں دا سسکار وی گُرُو نانک دےو جی نے هی کیتا تے دوواں دے پھُّل ِاکّٹھے هی وےایں ندی وِچ پرواه کیتے ۔ جِتھے وےایں دا اُپدےس, 'نا کو هِںدُو, نا مُسلمان' چار-چّک پرسِّدھ هَے, اُتھے وےایں, ویر تے بھَےن دے پِآر اتے پتی-پتنی دے سنےه نُوں لگاتار وهِ کے سُناای چلی جا رهی هَے۔

جد مردانا جی دا اکال چلانا هويا سی تاں گُرُو نانک دےو جی دے مُوںهوں نِکلِآ سی:

تُوٹی تںت رباب کی واجَے نهی وِجوگ ۔۔۳۲۔۔

- رامکلی م: ۱ دکھنی اَواںکار, پنّا ۹۳۴

بڑے کمال دی گّل هَے کِ سریر-آتما دے سںبںدھ نُوں درسااُن لای گُرُو نانک دےو جی نے بھَےن-بھرا دے پِآر نال هی تُلنا دِّتی۔ اُنھاں دا کهِنا هَے کِ جد ویر رُوپی آتما سریر نُوں چھّڈدی هَے تاں اَےسا وِجوگ اُٹھدا هَے بھَےن نُوں کِ اُه وِجوگ وِچ هی سڑ جاںدی هَے۔

بیرا بیرا کر رهی بیر بھاے بَےراِا ۔۔

            بیر چلے گھر آپنے, بهِن بِرهِ جل جاِا ۔۔

-رامکلی م ۱ دکھنی اَواںکار, پنّا ۹۳۵

ِاںج پرتیت هُںدا هَے کِ جد گُرُو نانک دےو جی اُداسیآں 'تے جاںدے سن تاں بھَےن لای بِرها دی پیڑ هرنی مُسکل هو جاںدی سی ۔

ماتا سُلّکھنی

ماتا سُلّکھنی جی دا وِآه گُرُو نانک دےو جی دے نال چھوٹی اُمرے هی هو گِآ سی ۔ چاهے گُرُو نانک جی دا دِل دُنیآںداری وِچ نهیں سی پر سُلّکھنی جی نے اجِها ساتھ دِتا کِ گُرُو نانک جی آپ نُوں بهُت مان دےن لگ پاے اتے جد وی بُلاںدے 'پرمےسور کیاے' جاں 'پرمےسور کیاے سُلّکھنیاے' کر بُلاںدے ۔ جد گُرُو نانک دےو جی نے 'پارجات گھر آگن مےرَے." اُچارِآ هَے تاں جگت نُوں پرتیت هو جانا چاهیدا هَے کِ کِتنا آدر اُه گھر والی نُوں دِںدے سن ۔

گُرُو نانک دےو جی جدوں گرهِست جیون ول رتا کُ وی اُپرام هُںدے تاں ماتا جی کهِںدے کِ ِاه سبھ پرمےسور دا هی کیتا هويا هَے ۔ اسیں سبھ تُهاڈے نال اُس دے هُکم نال هی بّجھے هاں۔ ِاستری وی پرمےسور نے هی لگاای هَے۔

سُلّکھنی جی دا جنم ماتا چںدو جی دی کُّکھوں پِتا مُول چںد چونے کھتری دے گھر پِںڈ پکھوکے (گُرداسپُر) وِکھے هويا سی۔

گُرُو نانک دےو جی جد 15 ورھِآں دے سن تاں وِساکھی والے دِن سُلّکھنی جی نال کُڑماای هوای ۔ سادی بٹالے وِچ 24 جےٹھ سںمت 1544 (مای, 1487) نُوں هوای۔ سُلّکھنی جی بھاای مُولا جی دی وّڈی بّچی سی ۔ گُرُو نانک دےو جی دی برات وِچ هر جات دے لوکی سامل هواے ۔ وّڈی گّل سارِآں نے ِاک تھاں رل روٹی کھادھی بھاوےں اُس وکت جاتِ, دھرم, اُوچ نیچ دا بهُت بولبالا سی ۔ نانک تاں هر ِاک نال مِل جُل کے اُٹھدے بَےٹھدے سن, اُنھاں دی نجر وِچ هر کوای سمان سی ۔ اُنھاں دے هانی وی وکھ وکھ جاتاں دے سن ۔ سارے هی

.....................

1. گُوجری اسٹ. م: ۱, پنّا ۵۰۳

جدوں برات وِچ سامل هواے تاں سبھ نے ِاک تھاں روٹی کھادھی۔

پُراتن جنمساکھیآں وِچ ِاس گّل تے بهُت جور دِتا هَے کِ سارِآں ِاک تھاں بَےٹھ برات وِچ پرساد چھکِآ کِاُںک جد مرِآدا پرسوتم رام دا وِآه هويا سی تاں نال گاے تاں هر جات دے لوکی سن پر روٹی اّڈ اّڈ کھُآای سی تے سبھ نُوں ٹھهِرن وےلے وی وکھرے وکھرے ستھان دِتے گاے سن ۔ پر نانک تاں اُچ نیچ دھرماں دے اںتر مِٹان آاے سن ۔ اُنھاں دی هر گّل وِچ کُجھ نا کُجھ سںدےس سی تاں هی تاں اُه برات وِچ هر دھرم, جات دے لوک لَے کے گاے۔ اُنھاں نُوں ِاکّٹھے بَےٹھا کے بھوجن چھکايا۔ ِاه هی کارن لگدا هَے کِ اُنھاں نُوں جات ابھِمانیآں اُس کںدھ هےٹھاں بِٹھايا جو کّچی سی تے جِس دے ڈِّگن دا کھترا بنِآ هويا سی ۔ پر جات ابھِمانی کی جانن کِ گُرُو نانک دے بچناں واںگ اُه کںدھ وی اهِل هو گای جو هُن وی کھڑی گرهِست دی مهِما پرگٹا رهی هَے۔

وِآه وےلے وَےدِک ریتاں رسماں نُوں نهیں منِّآ سگوں کےول کیرتن هی کیتا گِآ ۔ ِاک چَوںکی تے 'اک اونکار لِکھ کے گُرُو نانک دےو جی اتے سُلّکھنی جی نے چار پرکرماں لایآں سن۔ انںد کارج دا مُڈھ بجھ گِآ سی ۔ کوای ریت رسم رواج وی برات دے چڑھن وےلے نا کیتا۔ جنمساکھیآں وِچ لِکھِآ هَے کِ کےول سادے سُتھرے بستر سن تے سِر تے ساںوی پّگ کھُوب سج رهی سی۔

جد سُلّکھنی جی نُوں تلوںڈی ننکانا ساهِب گھر لَے کے آاے تاں کوای اڈںبر آد نهیں کرن دِتے ۔ گرهِست جیون وسايا پر گُرُو جی دا دھِآن پربھُو چرناں وِچ هی لین رهِںدا سی ۔ ماتا ترِپتا جی بهُت کهِںدے کِ دّسو, تُهاڈا گرهِست وِچ جی کِاُں نهیں کھُبھدا ۔ ِاک واری بهُت هی پرےسان هوای ماتا جی نُوں کِها: اُداسی دا کارن هَے کِ پرمےسور دے لوک وِچ کوای اجِها نهیں مِلدا جِس نال پرمےسور دیآں گّلاں کراں ۔

ماتا جی نے کِها کِ رتا کُ گھر گرهِستی ول دھِآن ديو تاں پرمےسور هی راجی هوسی۔

ماتا سُلّکھنی جی دے گھر دے پُّتراں سری چںد تے لکھمی چںد نے جنم لِآ ۔ بابا سری چںد دا جنم 1489 وِچ اتے دو سالاں بااد بابا لکھمی داس جی دا جنم هويا ۔

ماتا سُلّکھنی نانک جی دا پُورا دھِآن رکھدے ۔ اُنھاں دے مُوںهوں کوای بات نِکلدی آپ جی توڑ نِبھاںدے ۔ کدے ناه ٹالدے ۔ اُنھاں دا کِها منّدے ۔ جد سُلتانپُر جَے رام جی نال روجگار دی بھال لای جان لگے تاں سُلّکھنی جی نے نال چّلن لای بےنتی کیتی تاں آپ جی نے بھَےن تے بھار پااُنا ٹھیک نا جان کِها: 'پرمےسور کیاے ! هُن تاں مَےں جاںدا هاں ۔ جے مےرے روجگار دی کوای گّل بنسی تاں سداِا لَےساں ۔ تُوں آگِآ منّ لَے ۔

سُلّکھنی جی نے جو اُس سمےں بچن کهے, اُه درساںدے هن کِ اُه کِس نجر نال گُرُو جی نُوں تکدے سن ۔ اُنھاں کِها: 'جو جی ! تُسیں گھر بَےٹھے هواے آهے تاں مےرے بھانے سارے جهان دی پاتساهی هُںدی هَے۔' مودیکھانے دے پربںدھک تھاپے جان تے پهِلا کںم آپ جی نے ِاه کیتا کِ مردانے نُوں بھےج کے بّچِآں تے سُلّکھنی جی نُوں سُلتانپُر سدوا لِآ ۔

گُرُو نانک جی دے گھر هر ِاک نُوں آدر مِلدا ۔ کوای ابھِآگت آوے پُوری تسّلی مِلدی ۔ بھُّکھے نُوں روٹی تے ترِهاِا نُوں جل, لّسی, دُّدھ ۔ گھروں هی لںگر دی پرتھا چل پای ۔ کدے نهیں ماتا جی نے روسا کیتا ۔ ِاه وی لِکھِآ مِلدا هَے کِ آپنی آمدن دے گُرُو جی تِنّ هِّسے کردے ۔ ِاک دھرم-ستھان لای, دُوجا آاے گاے لای تے تیجے هِسے نال گھر گُجران هُںدی ۔

وےایں ندی وِچوں جد گُرُو جی تیجے دِن 'نا کو هِںدُو نا مُسلمان' کهِںدے نِکلے تاں بےبے نانکی نال ماتا سُلّکھنی جی دی کھُسی تھںمھی نهیں سی جاںدی ۔ پر جد سُنِآ کِ هُن جگت تارن لای لںمیآں اُڈاریآں مارن لگے هن تاں پھِکرمںد تاں جرُور هواے پر نِںموجھُونے نهیں ۔ گُرُو نانک دا چوج سمجھ جر لِآ ۔ اںداجا لگااَو کِ پُورے 14 سال گُرُو نانک جی گھروں باهر رهے پر کِسے نُوں سُلّکھنی جی نے

اُبھاسر کے وی نا کِها ۔ بّچِآں نُوں نال لَے کے تلوںڈی آ گاے تے کھےتی دی اُپج نال گھر چلاںدے رهے ۔ نال رهِ کے ماتا جی نُوں پرتیت هو گِآ سی کِ اُه کوای گرهِست تج نهیں گاے سگوں جلدے سںسار نُوں نام دے چھّٹے مار ٹھںڈھ پهُںچان گاے هن۔

اُداسیآں توں مُڑدے گُرُو نانک جی نے 'پهرے سںساری کپڑے مںجی بَےٹھ کیآ ورتارا ۔' ِاه وی ورناسم دے کوجھے سِدھاںت تے ِاک چوٹ سی ۔ ورنام والے کهِںدے سن کِ بانپرستی توں بااد سنِّآسی هو جاایدا هَے پر گُرُو نانک جی نے کرتارپُر گرهِستی رهِ لوکاں نُوں جیون دا راه پااُن دی جاچ دّسی۔ بھاای لهِنا جی دے کرتارپُر آاُن نال ماتا جی دےکھ رهے سن کِ دووےں بّچے کنّ مروڑدے هن ۔ ماتا جی وی جان گاے کِ جو پتی نے راه چُنِآ هَے نِرالا هَے۔ دُنِآوی پاتساهاں توں وّکھرا هَے۔ ِاتھے سےوک دی پارںگت پَےںدی هَے نا کِ سںتان دی ۔ جد پرکھ وِچ پُّتر پُورے نا اُترے اتے لهِنا جی کھرے سونے واںگُوں ٹھنکے تاں ِاک دِن گُرُو نانک جی نے ماتا سُلّکھنی نُوں کِها: 'سچی دسیں سُلّکھنیاے ۔ ساڈا پُّتر لهِنا هَے جاں سری چںد ۔ ماتا جی نے وی کِها: 'لهِنا جی وِچ هی اُه گُن هن جو سِّکھی بُوٹے دی سںبھال کر سکدے هن ۔' ماتا سُلّکھنی جی دا دِهاںت راوی دے کِنارے کرتارپُر وِچ هويا ۔

ماتا کھیوی

جے سےوا پںتھیآں دے مهاںپُرساں دے ناواں دی گِنتی کیتی جاوے تاں ِاک بهُت وّڈی سُوچی تِآر هو جاںدی هَے پر جے پںتھ دیآں سےوکاواں نُوں گِنن بَےٹھیاے تاں وی لںمی سُوچی بن جااے۔ گُربِلاس پاتساهی دسویں وِچ لِکھِآ هَے کِ جے بھاای کنھایآ سمدرِسٹی جل پِلااُںدے تاں اُنھاں دی گھر والی لںگر دی سےوا وِچ سدا جُٹے رهِںدے سن۔ ِاه وی جِکر گُربِلاس پاتساهی دسویں نے هی کیتا هَے کِ جد انںدپُر ساهِب دا گھےرا گھتِآں کای مهینے هو گاے تاں جل دی تھُڑھ مهِسُوس هوای ۔ ماایآں نے آپنے جِںمے ِاه کارج لِآ ۔ مُوںه هنےرے ستلُج جل بھرن لای ِاکّٹھے هو نِکلدیآں۔ نا گولیآں دی پرواه, نا توپاں دی ۔ نا تیراں دی تاب اّگے اُنھاں دے پَےر اٹکدے ۔ ِاک واری تاں بھاای بھگت سِںگھ دی پتنی تے بےٹی تے اَےسا بھرواں وار مُگلاں کیتا کِ بےٹی توپ نال اُّڈ گای ۔ بھگت سِںگھ دی ناری نُوں رتا کُ اپھسوس وِچ دےکھ مهاراج اَےسے بکھسس دے گھر آاے کِ اُنھاں ور دِتا کِ تےرے گھر ِاک اَےسا جودھا هووےگا جو پںتھ وِچ اُّچا تھاں پاوےگا ۔ اُس دے گھر هی بھاای دربارا سِںگھ پَےدا هواے جِس بارے پراچین پںتھ پرکاس نے لِکھِآ هَے کِ پهِلاں اُنھاں اگے هی نوابی لِآ بھاای سُبےگ سِںگھ جی نے رکھی سی پر اُنھاں ِاه کهِ کے لَےنوں ِانکار کر دِتا سی کِ گُرُو گوبِںد سِںگھ جی اُس نُوں دروں گھروں پاتساهی بکھس گاے هن ۔ ِاه بےپرواهیآں سبھ سےوا دیآں برکتاں نال هی مِلدیآں هن۔

سبھ توں پهِلی سےوا دی مُورت مےری جاچے ماتا کھیوی جی هَے۔ سےوا کارن آپ جی دا ناں ِاتِهاس وِچ نهیں, گُرُو گرںتھ ساهِب وِچ وی اںکت هَے۔ بھاای لهِنا جی جِنھاں نُوں گُر-گّدی سےوا کرن

تے هُکم منّن کارن پراپت هوای, آپ جی اُنھاں دی سُهِرد دھرم پتنی سن ۔ آپ جی سےوا دی نِری مُورت سن۔

کِسے جُگ وِچ اَورت نُوں ِاتنا وّڈا ستھان-سنمان نهیں مِلِآ جِنّا گُرُو گھر وِچ مِلِآ ۔ پّتھر دی اَورت دی پُوجا تاں دےوی رُوپ وِچ کیتی جاںدی سی پر هّڈ-ماس دی اَورت نال بُرا وِهار نِت هُںدا سی ۔ ناری سکتی نُوں تاں پروانِآ جاںدا سی پر هوںد نُوں ترِسکارِآ جاںدا سی ۔ اَورت نُوں ڈھےر, پسُو تے گوار نال تُلنا دے کے اُس نُوں نِںدِآ جاںدا سی ۔ کُجھ نے تاں ِاس نُوں کُدرت دی مجےدار گلتی آکھ کے وی مجاک اُڈايا هَے۔ پر گُرُو نانک دےو جی نے سمےں توں اّڈ آواج اُٹھاںدِآں پھرمايا :

سو کِاُ مںدا آکھیاَے, جِت جںمهِ راجان ۔۔

-آسا دی وار, پنّا ۴۷۳

ماتا کھیوی جی دا پُورا مان پهِلاں بھاای لهِنا دے رُوپ وِچ تے پھِر گُرُو نانک دےو جی دی گّدی تے بَےٹھ کے گُرُو اںگد دےو هو جان تے وی اُسے ترھاں کردے ۔

بلوںڈ جی دا ِاک پُوری پاُڑی گُرُو اںگد دےو جی دی سُپتنی ماتا کھیوی جی دی وڈِآای وِچ اُچارنا تے پھِر گُرُو ارجن دےو جی دا گُرُو گرںتھ ساهِب وِچ درج کرنا دھرماں دے ِاتِهاس وِچ اسچرجتا نال پڑھِآ جاوےگا

۔ ِاه پاُڑی پڑھ هی پرتیت هُںدا هَے کِ ماتا کھیوی جی ورگی سےوا دی مُورت والی ساِاد هی کِدھرے مِلے ۔ هر وکت سےوا لای تّتپر تے سےوا نُوں سُبھاا دا هِّسا بنا لَےنا اُنھاں دے هی هِّسے آيا هَے۔

بلوںڈ جی کهِںدے هن کِ آپنے پتی گُرُو اںگد دےو جی واںگ کھیوی بهُت هی بھلے تے نےک سُبھاا دے هن ۔ اُنھاں دے کول بَےٹھِآں هِردے نُوں ساںتی مِلدی هَے۔ اُه ِاک وّڈے برِچھ دی نِآایں هن جِس دی چھاں مانِآں همےسا سیتل ٹھںڈھ هی مِلدی هَے۔ جے گُرُو اںگد دےو جی نام دی دَولت وںڈ رهے سن تاں ماتا کھیوی جی لںگر وِچ سبھ

نُوں گھِاُ والی کھیر وںڈی جا رهے سن۔

کَےسی سم-درِسٹی هَے ماتا کھیوی جی دی۔ کِتنا اُدارچِت هَے اُنھاں دا سُبھااُ۔ کِتنے مِّٹھے هن اُنھاں دے بچن ۔ کِتنی کرڑی هَے اُنھاں دی گھال ۔ کھسم (گُرُو اںگد دےو جی) دے در اُه تاں هی کبُول هواے جد اُنھاں ِاستری هو کے مرداں والی گھال گھالی ۔ اسل گّل ِاه هَے کِ اُنھاں دے پتی گُرُو اںگد دےو جی هی اَےسے سن جِنھاں نے ساری دھرتی دا بھار چُّک لِآ هويا سی :

      پاے کبُول کھسںم نال جاں گھال مردی گھالی ۔۔

ماتا کھیوی سهُ سوِا, جِن گوِا اُٹھالی ۔۔

-رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۷

بلوںڈ جی دے آپنے سبداں وِچ, نےک جن نال گُرُو اںگد دےو جی ستِسںگ رُوپی لںگر وِچ نام دی دَولت وںڈی جا رهے هن, آتمک جیون دےن والا نام رس وںڈ رهے هن تِوےں ماتا جی دی سےوا سدکا سارِآں نُوں گھِاُ والی کھیر مِل رهی هَے۔ جو ماتا جی دے نےڑے آاُںدے هن اُنھاں گُرسِّکھاں دے مّتھے کھِڑ جاںدے هن تے ایرکھالُوآں بےمُّکھاں دے مُوںه پیلے پَے رهے هن :

   بلوںڈ کھیوی نےک جن, جِس بهُتی چھااُ پترالی ۔۔

      لںگر داُلت وںڈیاَے رس اںمرِت کھیر گھِآلی ۔۔

گُرسِکھا کے مُکھ اُجلے, منمُکھ تھیاے پرالی ۔۔

-رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۷

ماتا کھیوی هر پّکھوں سُچّجی سی ۔ سُبھاو دی مِّٹھی تے سُبھ سی پر سبھ توں وّڈا گُن سی کِ ِاتنا رُجھِآ رهِن دے باوجُود پتی گُرُو اںگد دےو جی دی سےوا توں کدے کُتاهی نهیں سی کردی ۔ 'پت کو پاربرهم من جنی' ۔ اُنھاں دے کھان-پان تے پهِرن دا پُورا دھِآن رکھدی, جو اُه مُوںهوں کڈھدے اُس نُوں پُورا کر کے دھنّ بھاگ سمجھدی ۔ ِاک هور وّڈا گُن کِ اُنھاں دی بھگتی وِچ وی وِگھن نا پاںدی ۔ جد اُه بُلاںدے تد هی آاُںدی ۔ سُورج پرکاس دے سبداں وِچ:

 پت برت دھرم درِڑا انُگراهی ۔

کھان پان دھارن سُدھ ساری ۔

 کر جورهِ آِاس کو مانهِ ۔

ادھِک پریت تے سےوا چانهِ ۔

          نِت پرت چهت مردھن پهُںچاوهِ۔

آِاس ِا درس کو آوهِ۔

کھیوی جی گُرُو اںگد دےو جی دا سُبھاا جان گاے سن ۔ اُه جاندے سن کِ گُرُو اںگد دےو جی سےوا نُوں بهُت مهّتو دےںدے سن تاں هی اُنھاں نے سےوا جیون-مںتو بنا لِآ اتے لںگر وّل اُچےچے تَور تے دھِآن دےن لگ پاے۔

کھیوی جی بچپن توں هی مِّٹھے سُبھاا والی سی ۔ پِتا دےوی چںد جی دی پُّتری سی ۔ جنم اُنھاں دا پِںڈ کھڈُور ساهِب دے نےڑے هويا۔ کھیوی جی دا بھاای لهِنا جی نال رِستا ماتا وِراای جی نے هی کروايا سی ۔ سادی سنّ 1519 نُوں هوای سی ۔

وِراای جی بارے جِکر کرنا وی کُتھاں نهیں۔ وِراای اُس چَودھری تّکھت مل دی بےٹی سی جِنھاں پاس گُرُو اںگد دےو جی دے پِتا بابا پھےرُو جی نَوکری کردے سن۔

جد لهِنا جی دے پِتا بابا پھےرُو جی نُوں نَوکری توں الهِدا کر دِتا گِآ تاں بھاای دےوی چںد جی نے بابا پھےرُو جی تے لهِنا جی نُوں آپنے پِںڈ بُلا لِآ ۔ پهِلاں اُنھاں هری کے پّتن وی دُکان پاای سی پر چّل نا سکی ۔ جرا کُ اُداس لهِنا جی نُوں تّکِآ تاں کھیوی نے جو کِها, اُنھاں نے منّ لِآ ۔ بںساولی نامے انُسار:

   رِدا اُداس لهنے کا تب هويا۔

ماتا کھیوی بچن ِاه ڈھويا۔

  اجی وتن وڈِآں کے اپنے چلو۔

هُن ِاتھے رهنا نهیں بھلو ۔

سو سںگھر آ گاے ۔ سںگھر وِکھے دُکان دے نال ساهُوکارا وی

کردے ۔ پِتا پھےرُو جی دا اکال چلانا سنّ 1526 وِچ هو گِآ تاں سارا بھار لهِنا جی تے آ گِآ۔

بابا پھےرُو جی هر سال ِاک جّتھا لَے کے دےوی دے درسناں نُوں جاںدے سن ۔ پِتا جی دے نا رهِن تے سںگ دی اگواای کرن دا بھار وی لهِنا جی دے موڈھِآں تے آ گِآ ۔ جتھے نُوں دےوی دے درسناں لای لَے جاںدے رهے ۔

ِاک واری جد بھاای جودھ جی پِںڈ آاے تے بنے نےم انُسار اںمرِت وےلے مدھُر آواج نال بانی پڑھدے, جد بابا لهِنا جی دے گھر اگوں لںگھے تاں اُنھاں پِچھوں جا بھاای جی نُوں روکِآ اتے بانی رچنهارے دا پتا پُچھِآ۔ بھاای جودھ جی نے کِها کِ ِاه بانی جگت تارک گُرُو نانک دےو جی دی هَے جو هُن جیواں دے اُدھار لای کرتارپُر ٹِکانا بنا وِچر رهے سن ۔ بابا لهِنا جی نے ِاه من بنا لِآ کِ ِاس واری جُآلامُکھی جاںدے کرتارپُروں هو کے جانگے ۔ سںگت نُوں وی اُنھاں اَےسا کرن لای منّوا لِآ۔

سِّکھ ِاتِهاسکاراں دا کهِنا هَے کِ بھاای جودھ جی اُس دِن آسا دی وار دی 21ویں پاُڑی دا پاٹھ کردے جا رهے سن ۔ پاُڑی دا بھاو سی کِ جِس دی سےوا نال سارے سُکھ مِلدے هن, ےاد اُسے نُوں کرنا چاهیدا هَے۔ کِسے هور دی سےوا تاں وکتی تے کُجھ چِر دا سُکھ هی دے سکدی هَے ۔ جد ِاه پتا هَے تے نِرنےجنک بات هَے کِ آپنا کیتا پااُنا پَےںدا هَے تاں پھِر گلت تے کوجھے کارج کِاُں کیتے جان ? جِنھاں دے کیتِآں کھُنامی هونی هَے اُس ول دےکھنا هی کِاُں هويا ? جیون اُسے دا سُّتھرا هَے جو مںدا کںم کدے نهیں کردا ۔ لںمی نجر والا منُّکھ مںدے چںگے دی وِچار نُوں جان جاںدا هَے تے مںدے کںماں وِچ پَےر نهیں رکھدا ۔ مُول تّت ِاه هَے کِ اُه چال نهیں چّلنی چاهیدی, اُس پاسے نهیں جانا چاهیدا جِس پاسے گِآں رّب پاسوں هار هووے ۔ سدا لاهے والا کںم کرنا چاهیدا هَے اتے لاهےوںد کںم هَے پربھُو دی ےاد ۔

جِت سےوِاَے سُکھ پاایاَے سو ساهِب سدا سمھالیاَے۔۔

جِت کیتا پاایاَے آپنا سا گھال بُری کِاُ گھالیاَے۔۔

مںدا مُول ن کیچای دے لںمی ندر نِهالیاَے۔۔

جِاُ ساهِب نال ن هاریاَے تےوےها پاسا ڈھالیاَے ۔۔

کِچھ لاهے اُپر گھالیاَے ۔۔۲۱۔۔

-آسا دی وار, پنّا ۴۷۴

ِاه سُن لهِنا جی دی مِلن دی لالسا هور پربل هو گای تے بھاای لهِنا جی اُس دِن دا ِاںتجار کرن لگ پاے کِ کد جتھا جُآلامُکھی لَے ٹُریاے اتے کرتارپُر جا درسن کریاے ۔ جد درِآ راوی پار کیتا تاں اُس سمےں سںگت نُوں کِها کِ تُسیں رُکو مَےں گھوڑی تے جا درسن کر هُنے آيا۔ کرتارپُر دی وسوں کاپھی هو چُکی سی ۔ سےوا رام دیآں پرچیآں انُسار 'بیس هجار مانُکھ کی دھُوم دھام هوِا گای سی ۔'

مهِما پرکاس وارتک دے لِکھے مُتابِک :

'کوای کبیلے کرتارپُر آِا بسَے ۔ بھُوکھے پِآسے دی ٹهِل هون لّگی ۔ سبھ جگت بابے جی کے درسن کو آوَے ۔ نِهال هوِا جاِا ۔ تین لوک مےں بابے کی مهِما کا پسارا هُوآ ۔ تب لّکھی جںگل سے دُرگا کا سںگ آيا ۔ تِس کے ساتھ گُرُو اںگد جی, تد نام لهِنا تھا ۔ سُورت درسن دی لّگی هوای سی ۔ سںگ کو چھوڈ کے نِآرے درسن کے اُٹھ چلے ۔'

لهِنا جی نے گُرُو نانک جی دے چرناں تے مّتھا رکھِآ۔ گُرُو نانک دےو جی نے هّتھیں اسیس دےه, مّتھے هّتھ رّکھ دِتا۔ لهِنا جی نُوں چاا چڑھِآ, کھُسی مِلی ۔ کیرتن سُندے هی من ٹِک گِآ ۔ رات پَے گای ۔ دھرمسال هی بِسرام کیتا۔ رات نُوں سُّتے هی سن کِ سُپنے وِچ کی دےکھدے هن جِس دےوی دے درسناں نُوں جا رهے هن اُه ِاس دُآر تے جھاڑُو دے رهی هَے:

گُردُآر ناںڈھی اسٹ بھُجِ, سهِ سِںگھ بیر ابھےو دا۔

بںساولینامے والے وی ِاه هی لِکھِآ هَے کِ

  لهنے کو تهاں, درسن دےوی کا بھيا۔

               لهنا جی رهے, ساتھ سںگ اُٹھ گِآ۔

 

 

گُربِلاس پاتساهی چھےویں وِچ لِکھِآ هَے کِ بھاای لهِنا جی نے پُچھِآ کِ تُوں کَون هَےں جو گُر-در 'تے جھاڑُو دے رهی هَے :

تب دےوی مُّکھ بچن پرکاسی ۔۔

گُرُو نانک کی مَے هو داسی۔۔

                           جِه درسن چالَے تُم سو مم ِاها بُهار II (148)

دےوی آکھِآ گُرُو نانک دےو جی دے چرناں دی دھُوڑ لَےن آای هاں ۔ ِاس ترھاں جنم سپھل هُںدا هَے۔

ِاه سبھ ِاس ترھاں هويا جِوےں کاں تکدا هی رهِںدا هَے تے کوِال دا بّچا کوکل بانی سُن آپنِآں نال جا رلدا هَے جاں مُرگی کُڑ کُڑ کردی هی رهِںدی هَے تے بّتکھ دا بّچا تاریآں بھردا ندی پار کر جاںدا هَے۔

سُت کوکلا جِم بَےن سُنِ, تج کاک پِک دِس جاِا هَے ۔۔

رات بھای مُرگی بتک کے سُت وار وار تراِا هَے۔1 (23)

-سری گُرُو پںتھ پرکاس,کرِت گِ. گِآن سِںگھ

لهِنا جی سوےرے هی مُوںه هنےرے اُٹھ کے ساتھ پاس پُّجے تے سبھ نُوں کِها کِ اُه هُن ساتھ نال نهیں جا سکنگے ۔ جِس دےوی دے درسناں لای اسیں جاںدے هاں اُس نُوں تاں ِاتھے جھاڑُو دی سےوا کردِآں دےکھِآ هَے ات اُچا گُرُو نانک دا دربار هَے ۔ ساتھ نے گُّسا منايا, جلیآں کٹیآں وی سُناایآں۔ دےوی دے سراپ دے ڈر وی دِتے پر آپ جی نے کِها:

'جد مںجل مِل جاوے تاں راهیں پھِر بھٹکدے نهیں ۔ کرتارپُر هی سںگت دا رس ماندے رهے۔

گُرُو نانک ساهِب دی سکھسیات دا اجِها پربھاو پِآ کِ تن من هی ارپن کر دِتا ۔ گھر پرت کے پھِر جد درسناں نُوں کرتارپُر آاے تاں ِاک نُون دی کھِٹی سِر تے چُکی هوای سی, جِس دا بھاو ِاه سی کِ هُن ِاک سواس وی هرام نهیں کراںگا ۔ اُس سمےں جو ماتا کھیوی جی نے درِڑھتا دّسی اُه دےکھن سُنن نال هی سںبںدھ رکھدی هَے۔

لهِنا جی نُوں واپس جتھے نال نا آياں وےکھ لوکیں ماتا کھیوی جی نُوں ترھاں ترھاں دیآں گّلاں کهِن پر ماتا جی سدا ِاه هی کهِن کِ اُنھاں دی رجا وِچ هی مےری کھُسی هَے ۔ ِاه نا بھُّلنا کِ بھاای داسُو جی تے بیبی امرو دا جنم وی هو چُّکا سی ۔ ماتا کھیوی نُوں جد لوکاں مُڑ مُڑ آ کے کهِنا کِ تےرا پتی تاں چھّڈ چھڈا سادھُو هو گِآ هَے, تاں اُنھاں بھروسے نال کِها: 'جے اُه گودڑی پااےگا تاں لیراں هںڈھاساں, جِس هال رکھےگا, اُس هال هی رواںگی ۔' کھیوی جی دا هر وکت پتی دا ساتھ دےنا کِسے سیتا-سوِّتری توں گھّٹ نهیں ۔ گّل اسل ِاه هَے کِ ماتا کھیوی پتی دے سُبھاا نُوں جان گای سی ۔ کھیوی جی ِاه وی پهِچان گاے سن کِ اُنھاں دا من دُکان وِچ نهیں لگدا, بھگتی درِڑھ کرن لّگے هواے هن تاں وی آپ جی نے ِاتنا هی کِها: 'باهر نا جااَو, گھر رهِ جگ کمااَو ۔ جِوےں تُسیں آکھوگے مَےں اُسے ترھاں ٹُراںگی تُهاڈے تپ وِچکار روڑا نا اٹکاساں ۔' لهِنا جی نے کِها: 'بھلیاے۔ تَےنُوں بھُلےکھا هَے۔ جِتھے مَےں جا رِها هاں, اُتھے گرهِست وِچ رهِ کے جوگ کمااُن دی گّل سِکھاای جاںدی هَے۔ ِاه سُن کھیوی جی نے کھِڑے مّتھے جان دِتا پر گرهِست دا سارا بھار وی اُنھاں تے آ پِآ ۔ ساِاد ِاسے لای بلوںڈ جی نے کِها سی کِ گُرُو اںگد دےو جی بهُت هی وّڈے هن جِنھاں گوِا اُٹھالی هَے, سںسار دا بھار چُکِآ هَے پر گھر دا بھار کھیوی جی نے هی اُٹھايا هَے ۔ بّچے بهُت چھوٹے سن ۔ پُوری پالنا کیتی ۔ جے لهِنا جی گُرُو نانک دےو جی کول رهِ کے سےوا-مگن سن تاں کھیوی جی وی سےوا, سبد تے سںگت وِچ لین هو رهے سن ۔ لهِنا جی سّت سال (1532-1539) کرتارپُر وِچ رهے ۔ جد 1539 وِچ لهِنا جی توں گُرُو نانک دا رُوپ هو گُرُو اںگد بنے تے گُرُو نانک دےو جی دی گّدی تے بَےٹھے تاں کھیوی جی اُتے وّڈی جِںمےواری آ پای ۔ جو بُوٹا گُرُو نانک ساهِب نے لگايا اُس دی راکھی کرن دی هُن بهُت هی لوڑ سی ۔ ِاه وّڈی کُربانی سی ۔ جے سبد دی راکھی گُرُو اںگد دےو جی کر رهے سن تاں سںگت سےوا دی سںبھال ماتا کھیوی جی کر رهے سن ۔ جرا گهُ کرنا کِ کِتنی وّڈی جِںمےواری سی ۔ جِس سِّکھی دے

چھّٹے گُرُو نانک جی نے اُداسی کر چار کُوںٹاں وِچ مارے سن اُس نُوں ٹِک کے ِاک تھاں جل دےن دی لوڑ سی ۔ ساری هےاتی گُرُو اںگد دےو جی کھڈُور ساهِب توں باهر نا گاے پھِر متے پُّتر پُّترپُنے دے مان وِچ آ کوای من-آای ن کرن ِاه هُکم دے رکھِآ سی کِ دھرمسال وّل نهیں جھاکنا:

 چڑھت گُر ڈھِگ آِا جو, سبھ لںگر لاوے

ابھِآگت سِکھ سںگتاں سبھ کو برساوے۔

تے ماتا جی نُوں آگِآ دِتی هوای سی کِ سےوا دِل لگا کے کرنی ۔

تکھت اُتے بَےٹھدے سار هی هماےُوں بادساه سےر ساه کولوں بھاںج کھا کے کھڈُور ساهِب آيا ۔ گُرُو جی آپنے دھِآن وِچ هی بَےٹھے سن ۔ اُس نے تلوار دے کبجے 'تے هّتھ رّکھ کے چاهِآ کِ گُرُو جی نُوں سهید کر دےوے ۔ کبجا اُس دے هّتھ نال هی چِمٹ گِآ تے گُرُو جی نے پھرمايا: جِس وےلے تلوار چلااُن دا سماں سی تَےتھوں کُجھ نا بنِآ, هُن پھکیراں تے تلوار کّڈھن جاں هّتھ اُٹھااُن دا کی بھاو ? هماےُوں نے بچن سُن کے گُرُو جی دے چرن پھڑ لاے تے مِنّت ترلا کیتا۔ سُورج-پرکاس دے سبداں وِچ کِها:

سےر ساه سو کچھ ن بساےو ۔

          کھڑگ تتن هم پر چل آےو ۔۵۷۔

کاِار بھےو بھاج کر آواں۔

همر سُورتا چّه دِکھاوا۔

-راس ۱, اںسُو ۱۰

هماےُوں جد هّتھ جوڑ پُچھِآ کِ اُس نال اَےسا کِاُں هويا هَے۔ در-ب-در کِاُں هويا هاں تاں جُراّت دی مُورت گُرُو اںگد دےو جی نے پھرمايا :

کب بِادلی کین مهانی ۔

ےا تو بھےو توهِ ترِسکارا ۔

گُرُو اںگد دےو جی ِاه جاندے سن کِ جے سِّکھی دی جڑھ پّکی هو گای تاں پھِر کوای وّڈے توں وّڈا هّلا ِاس نُوں هِلا نهیں سکےگا۔

ساِاد ِاه هی کارن لّگدا هَے کِ آپ جی نے پّکی مجبُوت جڑھ لّگن تّک کوای اُداسی جاں پرچار دا دَورا نا کیتا ۔ ِاه ِاتِهاسک سّچاای هَے کِ آپ جی گُرُو-پدوی سںبھالن اُپرںت هری کے پّتن توں اّگے وی نهیں گاے ۔ جِتھے گُرُو نانک جی نے, ِاک اںداجے مُتابک, تیه هجار میل دا پَےدل سپھر کیتا سی, اُتھے گُرُو اںگد دےو جی دا ِاک تھاوےں ٹِک بَےٹھنا, بُوٹے دی راکھی کرنا ِاک بهُت وّڈا کارناما سی۔ ِاه وی آپنے آپ وِچ ِاک بهُت وّڈی کُربانی سی ۔ سبد تے ساکھی دی سںبھال اُنھاں دے هور وّڈے کارنامے سن ۔ اُس سمےں دھرم-واڑی دی دےکھ-بھال ماتا کھیوی جی نے آپنے جِںمے لَے لای ۔ باهروں آای بھےٹا تے لںگر دی سںبھال کوای چھوٹا جِها کںم نهیں سی ۔

ماتا جی کھڈُور ساهِب بهُت تڑکے اُٹھدے تے گھر دے کںم-کاج توں وِهلے هو کے لںگر دی سںبھال وِچ لّگ جاںدے ۔ ماتا جی دی نِگرانی هےٹھ سبھ رّج-رّج بھوجن چھکدے۔ پھکیر, ابھِآگت, آاے سادھُو اتے سںگتاں سبھ دُآواں هی دے کے جاںدے ۔ پُّتراں نُوں وی نِّت آکھدے کِ سےوا کر کے نام کمااَو۔

ماتا جی نے بابا بُّڈھا جی, بھاای جودھ رسوایآ تے بھاای کِدارا جی نُوں وّکھ وّکھ کارج سَوںپ دِتے ۔ بابا جی سںگت دی چاُکی دی سںبھال کردے ۔ بھاای کِدارا جی رسد پانی جُٹاںدے تے بھاای جودھ رسوایآ نال هو لںگر تِآر کردا ۔

ماتا جی لںگر تِآر هو جان 'تے آپنی نِگرانی وِچ آپ پرساد ورتاںدے ۔ مجال کی کِسے نُوں ودھ-گھّٹ جاں اُچےچا دِّتا جاںدا ۔ توٹ تاں کدے پَےںدی هی نهیں سی ۔ 'توٹ نا آوی کھٹیاهِ' دے سبد تاں هی بلوںڈ جی نے لِکھے هن۔

ماتا کھیوی جی نے لںگر چلايا اتے بھےٹا دی کھُّلھی ورتوں جِوےں کیتی, اُه اکھان هی بن گِآ هَے ۔ سِّکھ ِاتِهاس وِچ ساکھی آاُںدی هَے کِ جد گُرُو اںگد دےو جی کھڈُور آاے سن تاں ماتا کھیوی جی نے اُس سمےں آپنے لای آگِآ مںگی تے گُرُو جی نے بکھسس کردے پھرمايا سی, 'جدوں مےرے داتے-داتار نے سبد داُلت وںڈن دی

آگِآ کیتی سی تاں تےرے هِّسے انّ-دےگ دا کڑچھا آيا سی, ورتا ۔ گِآنی گِآن سِںگھ جی تاریکھ-اے-کھالسا دے هِّسا پهِلا جِلد دُوجی دے پنّا 560 تے 561 اُتے لِکھدے هن کِ هر وےلے گُرُو اںگد دےو جی دے پاس ستِسںگ دا پرچا, لںگر دا کھرچا تے هری دا چرچا بنے رهِںدے ۔ چرچا گُرُو اںگد پاتساه کردے تے لںگر دی سںبھال ماتا کھیوی جی ۔ گُرُو اںگد دےو جی نے هُکم دے رّکھِآ سی کِ اُنھاں ساهمنے مايا دا جِکر کدے نا کیتا جااے۔

آپُن ڈھِگ مايا وِوهارا ۔

      جِکر جتن دےهِ کِس وارا ۔20۔

-راس 1, اںسُو 10

ماتا جی دا سُبھاا وی بهُت مِّٹھا سی ۔ کھڈُور ساهِب ٹّبر وِچ رهِںدِآں کدے کِسے نال گِلا نهیں کیتا, سگوں مِّٹھا بول کے سبھ نُوں آپنے ول کر لَےںدے ۔ کوای اُنھاں دے سُبھاا اگے کُجھ نا بول سکدا ۔ ماتا کھیوی جی آپنی دوهری جِںمےواری نُوں بڑے سُهنے ڈھںگ نال نِبھا رهے سن ۔ گُرُو اںگد دےو جی نُوں بھےٹ کیتی مايا آپنے نِّج جاں ٹّبر لای کدے ورتن تّک نا دِّتی ۔ ماتا کھیوی جی آپ گھروں ان-چوپڑی روٹی پکا کے لِآاُںدے ۔ پُّتراں نُوں آپنی دُکان کرن لای کِها هويا سی۔

بھےٹا نُوں نِّج لای ورتنا گُرُو اںگد دےو جی ٹھیک نهیں سمجھدے سن۔

'اُنھےں نے آپنے بےٹوں کو هُکم دے رکھا تھا کِ تُم آپنی مُآس دُکانداری ےا کاستکاری سے هاسل کرو, ےه پُوجا کا مال تُمھارے لیاے جهِرے کاتل هَے ۔ چُناںچ اُه اُنھیں کے ارساد کے مُآپھک امل کرتے تھے ۔

جو کُجھ آاُںدا, لںگر وِچ پَےںدا ۔ لںگر وِچ کھیر, کڑاه, سبھ کُجھ بندا پر گُرُو اںگد دےو جی اُه کُجھ کھاںدے, جو ماتا جی گھروں پکا کے لِآاُںدے ۔

تاریکھ گُرُو کھالسا پنّا 528, هِّسا پهِلا وِچ ِاه لِکھِآ مِلدا هَے کِ گُرُو اںگد دےو جی اّٹھی پهِریں جَوں دی روٹی کھاںدے ۔ جو

ان-چوپڑی موٹی, کّچے پااَو دی هُںدی سی ۔ جو کُجھ لںگر لای آاُںدا, لںگر جاں دھرم دے کںماں وِچ کھرچ کر دِںدے ۔

تاریکھ-ِا-پںجاب کرِت کنھایآ لال وِچ وی لِکھِآ هَے کِ گُرُو جی آپنے هّتھاں نال مِهنت کردے تے اُس دی آمدنی نال بھوجن کھاںدے ۔

ماتا جی کِسے نُوں بھُّکھا نهیں سن دےکھ سکدے ۔ جدوں ِاک واری ِاه دےکھِآ کِ مُکھ رسوایآ بھاای جودھ جی جُوٹھیآں پّتلاں وِچوں چُن-چُن کھاںدا هَے تاں آپ جی نے کول بِٹھلا کے هّتھیں بھوجن کروايا ۔ بھاای جی نُوں سمجھايا کِ ِاتنی نِمرتا وی نا رّکھو کِ هین-بھاو هی پَےدا هو جاوے ۔ سوّچھ هِردے وِچ سوّچھ بھوجن چاهیدا هَے۔

جپیاَے نام, جپیاَے انّ۔

ماتا کھیوی جی نے بّچیآں نُوں گھر-گرهِستی دے نال کول بِٹھا کے بانی وی ےاد کراای ۔ اَےسی سِّکھِآ دِّتی کِ اُنھاں کدے نا وِساری ۔ بیبی امرو جی دی اُداهرن دےنی ٹھیک رهےگی۔

بیبی امرو جی دی آواج کوِال ورگی سی ۔ بانی بهُت کںٹھ سی ۔ اںمرِت وےلا کدے اُنھاں کھُںجھايا نهیں سی ۔ گھر دے کںماں توں سںکوچ نهیں سی کیتا۔

اُنھاں دے نِّت اُٹھ بانی پڑھن کارن هی بھاای امرداس جی دا اںدرلا ٹھهِرِآ سی۔

جِس سبد نے امرداس جی دا اںدرلا ٹھهِرايا, اُس سبد دیآں تُکاں سن:

جالی رَےن جال دِن هُوآ, جےتی گھڑی پھاهی تےتی ۔۔

رس رس چوگ چُگهِ نِت پھاسهِ,

چھُوٹس مُوڑے کون گُنی ۔۔

-مارُو م: ۱, پنّا ۹۹o

من نُوں اَےسی چوٹ لّگی کِ بیبی امرو جی نُوں نال لَے کے گُرُو اںگد دےو جی دے دربار وِچ آاے ۔ پھِر گُرُو جی دے هو گاے تے اَےسی گھال گھالی کِ پِاُ دادے جےوےها پوترا پروان هوآ۔ جرا کُ گهُ

نال دےکھیاے تاں گُرُو امرداس نُوں سِّکھی ول پرےرن دا مان ماتا کھیوی جی نُوں هی جاںدا هَے۔ جے بیبی امرو جی سےوا کر پرسنّ هُںدے تے سبد وِچ من جوڑی رّکھدے سن تاں ِاس دا کارن اُه اُپدےس هی سن, جو نِّت ماں کھیوی دِںدی سی ۔ ماں دے دُّدھ اتے گُڑھتی نے ِاه چمتکار دِکھايا, جِس نُوں کدے اّکھیآں توں اَوهلے نهیں کیتا جا سکدا ۔ ماں کھیوی آپنی سںتان نُوں کِوےں کیل کے رّکھدی سی ۔ ِاس دی ِاک اُداهرن اُس سمےں دی هَے, جد گھوڑی 'تے سوار هو داسُو جی نے گُرُو امرداس جی دا پِّچھا کیتا سی ۔ ماتا کھیوی نُوں جد داتُو جی تے داسُو جی ولوں گُرُو امرداس جی نُوں باسرکے راه وِچ گھےر لَےن دی کھبر مِلی تاں آپ جی اُس سمےں تُر کے گُرُو امرداس جی دے پاس گاے اتے جو اُتھے اُنھاں نِمرتا وِچ بھِّج کے سبد آکھے, اُه سبد هر ماں نُوں سدا چےتے رّکھنے چاهیدے هن ۔ ِاتھے ِاه وی ےاد روے کِ گُرُو امرداس جی اُس سمےں اجے گُرُو نهیں سن بنے ۔ ماتا کھیوی جی نُوں باسرکے دےکھ کے گُرُو امرداس جی نے کِها, 'تُساں کِاُں کھےچل کیتی, مَےنُوں بُلا لَےنا سی ۔ ماتا جی نے کِها, 'گُرُو نانک دے گھر دی دَولت هی گریبی هَے, نِمرتا هَے ۔ مَےں دووےں بّچے نال لَے کے آای هاں۔ ِانھاں نے لوکاں دے چُّکے چُکااے آپ جی دی بےادبی کیتی هَے۔ آپ جی نُوں گھےرِآ هَے۔ آپ مِهر کرو, بھُّلنهار جان کے تے آپنے سمجھ کے بکھس ديو نے ۔ گُرُو امرداس جی نے بکھسس داتا گُرُو اںگد دےو جی هی کِها تاں ماتا جی نے هور نِمر هو کے کِها, 'مَےنُوں پتا هَے کِ ِاه اپرادھ بکھسن ےوگ نهیں, مِهر کر ديو نے ۔' گُرُو امرداس جی نے گُرُو اںگد دےو جی تے دھنّ ماتا کھیوی جی کهِ کے بّچِآں نُوں چھاتی نال لگا لِآ ۔ پھِر جد گُرُو اںگد دےو جی نے ماتا کھیوی جی نُوں, امرداس جی نُوں گُرگّدی دی جِںمےواری دےن دی کھبر دِّتی تاں آپ جی نے کھُسی مناای ۔ گُرُو اںگد دےو جی دے اُچارے اُس سمےں دے سبد ماتا کھیوی جی دی وڈِآای درسااُن لای کاپھی هن ۔ گُرُو اںگد دےو جی نے کِها, 'سانُوں پتا هَے کِ تُسیں رجا وِچ راجی هو۔ پُّتراں دی گّل ویچارو ۔ ماتا جی نے پُّتراں دے سںبںدھ وِچ کِها, 'پُّتر پُّترپُنے وِچ هن, تُسیں هی مِهر کرو ' ماتا جی دووےں

پُّتراں نُوں بهُت سمجھااُںدے رهے۔ بڑے مِّٹھے ڈھںگ نال کهِںدے کِ ِاه مےری جاں تےری سِپھارس دی گّل نهیں, کِسے دے هّتھ کُجھ نهیں, سبھ کُجھ کرتار دے ادھین هَے۔

کهِ کاهُو کے کر بِدھَے, سبھ کرتار ادھینَے ۔

گُرُو بںساولی چںدودَے وِچ لِکھِآ هَے کِ سّت-اّٹھ مهینے وِچ ِاه هی گّل هُںدی رهی پر ماتا کھیوی جی بّچِآں نُوں ِاه هی کهِںدے, 'پںڈ بھاری هَے تُم تے اُٹھاای نهیں جاوےگی ۔ ِاس کو ِاهی گُرُو امرداس اُٹھااےگا ' بھاای کےسر سِںگھ نے بںساولیناما وِچ لِکھِآ هَے کِ ماتا جی کهِ سمجھاںدے, ‘پںڈ بھاری هَے, تُساں تے چُکی نا جاسی ۔ ِاه چُکےگا ساری ۔'  

دووےں پُّتراں نُوں گّدی نا مِلن دا روس هويا ۔ داسُو جی گُرگّدی جا بَےٹھے ۔ اُنھاں دا سِر پھِر گِآ۔ ماتا جی آپُوں لَے کے گُرُو امرداس پاس آاے تے کهِآ :

داسُو هَے کاهلا کهے لگے ن مےرے ۔

     تُهانُو آپ دِتی هَے کھاوںد وڈِآای۔

   داسُو دا کرو سِر سِدھا هتھ لگاای۔

ستِنام کهِ کے اُنھاں نِروآ کیتا, پر داتُو جی سِدھاسن سِّکھن لّگ پاے ۔

جد بھرے دربار وِچ داتُو جی نے گُرُو امرداس جی نُوں لّت ماری تاں گُرُو پاتساه نے اُس دے پَےر پکڑ لاے تے 'تُهاڈے چرن کمل تے مےرے هّڈ کرڑے' آکھ کے نِمرتا تے کھِما دی هّد دّسی ۔ اهںکاری داتُو دا پَےر پیڑا نال اَےسا وِگڑِآ کِ پِچھوں گُرُو ارجن جی دی چرن-چھُه نال هی ٹھیک هو سکِآ۔

پَےر وِچ پیڑ اُٹھن 'تے وی ماں دا هِردا پِگھلِآ نهیں ۔ اُنھاں داتُو دا ساتھ نا دِّتا ۔ اُه منمُکھ دا ساتھ کِوےں دے سکدے سن۔

گُرُو اںگد دےو جی دے جوتی جوت سمااُن توں بااد وی آپ

لںگر دی سےوا کردے رهے ۔ کھڈُور اُسے ترھاں لںگر جاری رهے ۔

گُرُو امرداس جی وےلے لںگر وِچ نِّت گھِاُ مَےدا پّکدا تے ربابی سّتا جی نے پھِر 'نِت رسوای تےریاَے, گھِاُ مَےدا کھانُ" دی دھُنی اُٹھاای ۔

کنھایآ لال لِکھدا هَے کِ گُرُو امرداس جی دا لںگر هر وےلے جاری رهِںدا سی, جِس وِچ بھاںت-بھاںت دے بھوجن سدا هی پّکدے رهِںدے سن تے هر کِسے نُوں ِاکو جِها هِّسا مِلدا سی ۔ آپ گُرُو جی جوآں دا الُونا دلیآ کھاںدے سن تے دِن-رات واهِگُرُو دی ےاد وِچ رهِںدے ۔ لںگر وِچ چَوهاں ورناں دے لوک ِاک تھاں پرساد چھکدے سن ۔ جو وی درسناں لای هاجر هُںدا, اُس لای سرت هُںدی سی کِ پهِلاں لںگر دا پوِّتر پرساد چھک کے آوے ۔ 'پهِلے پںگت, پاچھے سںگت' گُرُو جی دا هُکم سی ۔ جے کوای لںگر دا پرساد نا چھکدا, اُس نُوں درسن نسیب نا هُںدا ۔ گُرُو امرداس جی وی لںگر دے بھاںڈے رات نُوں کھالی کر کے هی سَوںدے ۔ آپنے نِّج لای کُجھ نا رّکھدے جاں سںبھالدے ۔

ماتا کھیوی جی ِاک ات ٹھهِرے سُبھاا دے مالک, سرم دے پُتلے, اکل دے کوٹ, داتے, هّتھ کھُلھے, دھرم دی مُورت, سدا رجا وِچ راجی اتے همےسا کھےڑے وِچ رهِن والے اَےسے وِاکتی سن, جِنھاں دی سںگھنی چھاں سدا ٹھںڈھک پهُںچاںدی روےگی ۔

بھاوےں کاپھی بِردھ هو گاے سن پر لںگر دی نِگرانی پُوری ترھاں کردے ۔ جد اںمرِتسر وّسِآ تاں آپ جی کُجھ چِر اُتھے وی آ کے سےوا کردے رهے ۔ سنّ 1582 وِچ کھڈُور ساهِب هی اکال چلانا کیتا اتے گُرُو ارجن دےو جی نے آپ آ کے هّتھیں سسکار کیتا۔

ماتا کھیوی جی نے جو سےوا دی ریت چلاای, اُه هُن تّک چّلدی آ رهی هَے۔ جے پهِلی سِّکھ بےبے نانکی سی تاں پهِلی سےوِکا ماتا کھیوی جی سن۔

..........................

1. رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۸

ماتا وِراای

جدوں بال جنم لَےںدا هَے تد توں هی رِستِآں دی ڈور اُس نال بننی سُرُو هو جاںدی هَے ۔ جنم دےن والی ماں کهِلااُںدی هَے, اُںگل پکڑ کے چلنا سِکھااُن والا باپ ۔ چاچا جِس نُوں دےکھدے سار چاا چڑھ جاںدا هَے ۔ ماسی وِچ تاں بال ماں دا هی رُوپ دےکھدا هَے ۔ ماں-سی جُ هوای ۔ جد نانکے گھر ول تّکدا هَے تاں دو ماواں دا پِآر ِاکو ما-ما وِچ دےکھدا هَے ۔ دادی دادا تاں وار وار وارنے جاںدے هن۔ اُس پوترے وِچوں اُه آپنا بالپن جیاُوںدا مهِسُوس کردے هن ۔ ِاسے ترھاں رِستِآں وِچوں ِاک بڑا پِآرا نِرالا تے مِّٹھا رِستا بھُوآ دا وی هَے ۔ بھَےن نُوں پِآر تاں هُںدا هی هَے پر جد اُس دا بّچا اُس نُوں بھُو جی آکھدا هَے تاں اُه پِآر هور وی ڈُوںگھا هو جاںدا هَے ۔

ماتا وِراای جی وی گُرُو اںگد دےو جی نال ِاسے پِآرے رِستے کارن بّجھی هوای سی ۔ گُرُو نانک دےو جی دی بانی نال تاں اُس 'نُوں پِآر سی هی پر جد گُرُو اںگد دےو جی بھُوآ کارن بهُت مان دےںدے تاں اُس دی وی کھُسی نهیں جھّلی جاںدی سی۔

وِراای جی تاں بهُت سماں پهِلاں هی گُرُو گھر نال جُڑے هواے۔ سن ۔ گُرُو نانک جد متے دی سراں آاے سن تاں اُه اُس سمےں توں هی سِّکھی وِچ پرپّک هو گاے سن۔

بابا پھےرُو مّل جی دی وِراای مُوںه بولی بھَےن سی ۔ بابا پھےرُو مّل جی دے چار بھرا سن ۔ وّڈا راجانی, دُوجا گُرےا, تیجے پھےرُو مّل اتے چَوتھے ارتھی مّل سن ۔ پھےرُو جی دے نانکے مگھووال (گُجرات) توں متے دی سراں آ گاے سن ۔ اُّتھے هی اُنھاں پڑھاای لِکھاای کیتی۔ پھےرُو مّل جی پھارسی دے گِآتا سن ۔ هِساب-کِتاب وی چںگا کرن لّگ پاے

سن ۔ نانکِآں نے دوهترے دا رِستا وی پِںڈ وِچ هی کر دِّتا ۔ گھر والی دا ناں رامو سی ۔ پھےرُو مّل جی دان پُنّ وی کردے تے وپار وی پھےرُو مّل جی هر سال دےوی درسناں لای جاںدے سن ۔ جد وپار وِچ کُجھ گھاٹا پَے گِآ تاں آپ جی نے چَودھری تکھت مّل, جو ِالاکے دے مُکھی سن, پاس نَوکری کر لای۔ ِاسے تکھت مّل دی ِاک بےٹی وِراای سی۔

وِراای جی آپنے سّت بھراواں دی ِاکّلی بھَےن سی جِس کارن ِاس نُوں ستبھراای وی آکھِآ جاںدا سی ۔ کُجھ ِاتِهاسکاراں نے اُنھاں نُوں نِهالی کرکے وی لِکھِآ هَے پر سبھ دی جبان تے جو نام چڑھِآ اُه کےول وِراای هی سی اتے ِاسے ناں نال اُه پرسِّدھ هواے۔

وِراای جی دا سُبھاا بهُت ٹھهِرِآ هويا سی ۔ اُنھاں دی سمجھ بهُت اُّچی سی ۔ سرم جِس نُوں ِاستری دا گهِنا آکھدے هن اُنھاں وِچ سی۔ چِهرا همےسا هسُوں هسُوں کردا رهِںدا ۔ پِتا جی وی ِاکلَوتی بّچی هون کرکے بهُت لاڈ لڈاںدے ۔ بھرا وی بڑا هی پِآر کردے ۔

وِراای جی دا وِآه کھهِرِآں دے کھڈُور چَودھری مهِمے نال سنّ 1504 نُوں هو گِآ سی ۔ گُرُو نانک دےو جی دے جوتی جوت سمااُن توں بااد جد گُرگّدی گُرُو اںگد دےو جی نُوں سَوںپی گای تاں پُّتراں, بِرادری تے ایرکھالُوآں نے کاپھی بِکھےڑا کھڑا کیتا ۔ اُنھاں لوکاں دا کھِآل سی کِ گُرُو اںگد دےو جی کرتارپُر هی ٹِّک جانگے پر اُنھاں نُوں گُرُو پاتساه دے هُکم ےاد سن کِ پُرکھا ۔ پاربرهم دا پںتھ کرنا هَے ۔ نام جپااُنا ۔ جد گُرُو اںگد دےو جی نے دےکھ لِآ کِ اُنھاں دے اُّتھے ٹِکن نال جھگڑا هور وّدھنا هَے تاں پاربرهم دا پںتھ ساجن لای کھڈُور ساهِب وِکھے آ گاے ۔ ساڈے ساکھیکاراں نے وی لِکھِآ هَے:

پِکھےو جب بڈھت پھساد, پاِا هُکم گُر کےر۔

آِا کھڈُور تھِرااے۔

-'سری گُرُو پںتھ پرکاس', پُورباردھ بِسرام 13

گُرگّدی کِسے جاِاداد, جمین جاں مال نُوں مّل مارن دا ناں نهیں هَے۔ ِاه تاں جوت دا هی پرکاس هَے۔ پھِر جِس نے گُرُو نانک ورگے نُوں ریجھا لِآ اُس وِچ پکڑ ورگی کوای سَے کِتھے رهِنی سی۔ بھاای گُرداس جی نے ِاسے لای اُچےچا لِکھِآ هَے کِ گُرُو نانک دےو جی هّتھوں مِلی بکھسِس لَے کے گُرُو اںگد دےو جی نے کرتارپُر چھّڈ دِّتا ۔ اُس مِلی بکھسِس سدکا دُوجے پاتساه دی وی سِپھت سبھ پاسے پھَےل گای ۔ اُه جوت هُن کھڈُور ساهِب وِکھے چانن کھِلےرن لّگ پای۔

گُرُو نانک دےو جی ماای وِراای دے پِںڈ سںگھر پهِلی اُداسی وےلے آاے ۔ گُرُو نانک دےو جی نے پهِلاں متے دی سراں تے پھِر کھڈُور ساهِب چرن پااے سن ۔ گُرُو نانک دےو جی دی اُه نام لےوا سی ۔ گُرُو نانک دےو جی نُوں جد وِراای جی نے کُجھ چِر اُس دے گھر ٹِکن لای بےنتی کیتی تاں گُرُو جی نے پھرمايا سی : کُجھ چِر نهیں بهُت چِر تُهاڈے گھر رواںگے ۔ ِاسے مںجی تے ٹِکاںگ ۔ گُرُو جی نے آپنا بچن نِبھايا اتے گُرُو اںگد دےو جی دے رُوپ وِچ وِراای دے گھر کِتنا چِر رهے ۔

گُرُو اںگد دےو جی نے ماای وِراای نُوں ِاه هُکم دے رکھِآ سی کِ گّل باهر نهیں کرنی ۔ ماای وِراای نے هُکم منّ کِسے هور نُوں نا دسِآ ۔ سمےں سِر پرساد پهُںچا دےںدی ۔ گُرُو جی نام-رس لین رهِںدے ۔ ِاتھوں تّک کِ جد پُّتر تے پتنی کھیوی جی وی آاے تاں ماای وِراای نے بھل نا بھلاای ۔ ماای وِراای جی هُکمی بںدا سی ۔ اُںج ماای وِچ وےدنا اُٹھے کِ اَےسا کِاُں کر رهے هن گُرُو اںگد دےو جی, پر پُّچھ نا سکے ۔ ِاتنا هور لِکھنا وی ٹھیک رهےگا کِ ماای دی سکھسیات وی نام نال سواری هوای سی ۔ جو مّت گُرُو نانک دےو جی نے ماای نُوں دِتی سی کِ 'جّگ وِچ وّسو, وَےراگ وِچ رسو, جانو گِآن نال, جُڑو پرےم نال تے رهو سدا کھِڑے مّتھے مِّٹھے مِّٹھے اُماه وِچ', اُه اُس نُوں کدے نهیں سی بھُّلدا۔ هر ِاک نُوں ماای ِاه هی کهِںدی سی کِ کدے بانی نا وِسرے, نام نا بھُّلے, پِآس رهے سدا چرناں دی تے رجا لّگے مِّٹھی تاں کدی وِچھوڑا نهیں هون لّگا ۔ ِاه

سبھ بھجن, بںدگی, گِآن, دھِآن ِاسے واستے کریدے هن کِ دِل ٹِکِآ رهے تے ِاتھوں جان لّگِآں اُداسی نا چھااے۔

اَےسا ِاکاںت هون دا گُرُو اںگد دےو جی دا مںتو ِاه هی لّگدا سی کِ گُرُو بھالنا پَےںدا هَے ۔ گُرُو دا سُّتے سِّدھ پرکاس هَے۔ گُرُو نُوں کوای ڈھںڈورا جاں دوهی پھےرن دی لوڑ نهیں۔ نال هی جو دوکھی تے سںبںدھی واد کرن والے هن سںگتاں اُنھاں دا رںگ وی دےکھ لَےن ۔

ِاه بھاوےں پرگٹ هو گِآ سی کِ گُرگّدی دی جِںمےواری گُرُو نانک جی گُرُو اںگد دےو جی نُوں دے گاے سن پر اُه الوپ سن, سںگتاں وِآکُل سن ۔ سںگتاں دّسِآں ٹِکانِآں تے جاںدیآں پر گُرُو جی دا ٹِکانا نا لّبھا۔ ِاسے ترھاں چھے مهینے بیت گاے:

         ِاس کھٹ ماس جب بھاے بتیت ۔

اُکلانے بابے کی میت ۔

-'مهِما پرکاس' ساکھی پهِلی, ساکھیآں پاتساهی دُوجی

مُکھی سِّکھاں نے کِها کِ بگَےر بابا بُّڈھا جی توں گُرُو جی دا بهُ پتا لّبھنا مُسکل هَے ۔ بابا بُّڈھا جی نُوں گُرُو نانک دےو جی ور دے گاے سن کِ 'تَےتھوں نا کدے اَوهلے هوساں ۔ سو سِّدھی بےنتی بابا بُّڈھا جی نُوں کرن لای سںگت تُر پای۔ جنمساکھی وِچ لِکھِآ هَے کِ پںج سِّکھ بھاای اجِتا رںدھاوا, بھاای دھیرو جی, بھاای بُوڑا کلال, بھاای بھگیرتھ انںد تے بھاای سدھارن بھالن لای نِکلے سن اتے ِاه سبھ بابا بُّڈھا جی پاس پُجے ۔ بابا بُّڈھا جی اُسے سمےں هی اُنھاں نال هو تُرے ۔ بابا بُّڈھا جی ِاه سمجھدے سن کِ ماتا وِراای جی هی ٹھیک دّس پا سکےگی, سو سارے سںگھر پُّجے۔

ماای وِراای جی نُوں جد پتا لّگا کِ بابا بُّڈھا جی پںج سِّکھاں دے نال اُس دے گھر وّل تُری آ رهے هن تاں بچناں تے پهِرا دےںدی اّگوں جا مِلی ۔ بابا بُّڈھا جی جان گاے کِ جوت ِاتھے هی ٹِکی هَے ۔ ماای دے چِهرے دا هاو-بھاو پِآ دّسدا سی ۔ رتن وی کدے لُکايا لُکے نے ? بابا بُّڈھا جی نے ماای وِراای جی نُوں اّگوں آاُںدِآں ِاه هی تُک پڑھی:

نانک دےکھ دِکھاایاَے, هاُ سد بلِهارَے جاس ۔۔

-سِریراگ م: ۱, پنّا ۱۸

ماای چُّپ رهی ۔ هُن سارِآں نے جودڑی کیتی کِ پتا دّس ديو کِتھے بِراج رهے هن گُرُو اںگد دےو جی ? ماای نے هُن ِاتنا کِها کِ گُرُو جی آپے جاندے هن کِ کِس وےلے سںگتاں وِچ وِچرنا هَے۔ ِاه هّٹھ کوای چںگا نهیں۔ رجا وِچ رهِن دا هور هی سواد هَے۔ بابا جی نے کِها کِ پُکار پااُنی کوای رجا مےٹنی نهیں ۔ بال نے پِتا نُوں پُکار پااُنی هی هَے۔ مهِما پرکاس وارتک وِچ لِکھِآ هَے کِ بابا بُّڈھا جی نے کِها کِ سانُوں مالُوم هويا هَے کِ گُرُو تےرے گھر مهِ هی هَے ۔ تَےنُوں دّسن دی آگِآ نهیں ۔ ِاه اسیں جان گاے هاں ۔ بلوںڈ ربابی ساڈے نال هَے ۔ گُرُو نانک دےو جی ِاس دی باںه گُرُو اںگد دےو جی نُوں پھڑا گاے سن ۔

ماتا وِراای دے گھر پُّج بلوںڈ نُوں بابا بُّڈھا جی نے کِها, 'رباب وجاِا سبد گااَو ۔ آپے گُرُو نانک دی اواج سُن باهر آ جانگے ۔ اَےسا هی هويا۔ ربابی نے جد سبد گايا, گُرُو اںگد دےو جی باهر آاے ۔ مُکھوں واه واه دے بچن کیتے ۔ سبھ نُوں دےکھ مُسکرااے کِ بھلی وِاُںت بابا بُّڈھا جی نے کّڈھی۔

اسل گّل پرگٹ کر دِتی کِ گُرُو نُوں پااُنا هووے, ریجھانا هووے, مِلنا هووے تے چرن پرسنے هون تاں راه ِاکو کیرتن هَے۔ کیرتن سُن, اُه گُرُو پرتّکھ هو اُٹھدا هَے۔

بابا بُّڈھا جی نے بےنتی کیتی کِ آپ جی دا ِاس ترھاں گوسا نهیں هو بَےٹھنا سںگتاں نُوں وِآکُل کر رِها هَے ۔ بگَےر ماجھی دے سںگت دا جهاج کِنارے کِس ترھاں پوےگا اتے پھِر گُرُو نانک دےو جی دا تاں آپ جی نُوں بچن هَے : 'جگت کو اُپدےس کرنا ۔' کِرپا کر کے باهر چلیاے ۔

بابا بُّڈھا جی نے جد 'سهِ ٹِکا دِتو سُ جیودَے" تاں گُرُو نانک دےو جی نے کرتارپُر ایرکھا پھَےلدی دےکھ پھرمايا سی کِ 'کھڈُور

.........................

1. رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۷

ساهِب وِراای جی دے گھر ساڈے بَےٹھن دی مںجی هَے, اُس پر جاِا کر تُم بَےٹھے ۔ مےرا سِںگھاسن وهیں هَے۔ اسیں تُهاڈے پاس آواںگے ۔' ِاه وِراای جی پرتی پِآر نهیں سگوں اُس پرتی مان وی سی۔ آپنے بچناں تے پهِرا دےن گُرُو اںگد دےو جی کھڈُور ساهِب آاے سن۔

وِراای جی بڑی وِسواسی اَورت سی۔ هر ِاک نال بڑا هی پِآر کردے ۔ ِاک وار جد بابا تکھت مّل جی نے بابا پھےرُو مّل تے هِساب ٹھیک نا رّکھن دا دوس لگايا تاں گُرُو اںگد دےو جی نے وِراای جی کول جا کے پِتا تکھت مّل نُوں سمجھااُن واستے کِها پر وِراای جی بڑے هی سُلجھے وِچاراں دے هون کارن اُنھاں نے اںگد دےو جی نُوں سمجھايا: پِتا جی مےرا کِها ٹالنگے تاں نهیں پر ِاس ترھاں داگ لّگ جاوےگا۔ پھےرُو مّل جی ساپھ, سِّدھے تے ِاماندار هن۔ چںگا ِاه هی هَے کِ پِتا جی نُوں آکھو کِ ِاک وار دُبارا هِساب کرن ۔ هِساب پھِر کیتا گِآ ۔ گلتی پکڑی گای ۔ داگ لّتھا۔ وِراای جی دی دُور درِسٹی والی سمجھ کںم آای۔

ماتا وِراای جی نال گُرُو اںگد دےو جی دا بڑا هی پِآر تے سنےه سی۔ اُه وی جد متے دی سراں پِتا کول آاُںدے تاں لهِنا جی وی اُنھاں نُوں مِلن جرُور آاُںدے ۔ کای واری تاں کھڈُور ساهِب وی نال هی آ جاںدے سن ۔ کھڈُور ساهِب دے نال هی سںگھر سی ۔ ماای وِراای جی نے وِچ پَے کے سںگھر دے هی باهُوکار دےوی چںد مرواه کھّتری دی پُّتری بیبی کھیوی نال رِستا کروا دِتا۔ کھیوی جی وی مِّٹھے سُبھاا دے سن تے سبر تے سںتوکھ دی مُورت سن۔

وِراای جی گُرُو اںگد دےو جی دی سےوا بڑی پرےم تے بھگتی بھاونا نال کردی سی ۔ اُنھاں دی آگِآ انُسار پااُ-بھر (ِاک پا دی) الُونی اتے رُّکھی روٹی پکا کے نِت گُرُو ساهِب نُوں دےںدی سی ۔ جِس دے ادھار تے گُرُو اںگد دےو جی اّٹھ پهِر گُجاردے سن تاں هی کایآں نے ِانھاں نُوں بھِراای وی کِها هَے ۔ بھِراای مُلتان وِچ ِاک پیرکھانے دا پُجاری سی جو ِاس پرکار دیآں روٹیآں پکا کے وںڈدا سی ۔ اُس روٹی نُوں بھراای آکھِآ جاںدا سی ۔ ِاسے کارن جد

ماتا وِراای جی وی روٹی لِآںدے تاں اُنھاں نُوں کُجھ بھِراای وی آکھن لّگ پاے ۔

ماتا جی هر ِاک نُوں مُوںهوں اسیساں هی دےںدے رهِںدے ۔ سارِآں نُوں گُرُو نانک دےو جی دا اُپدےس هی سُناںدے رهِںدے ۔ سےوا کردے رهِںدے اتے مُّکھ وِچ هر سمےں جپُجی دا پاٹھ رهِںدا۔ سبھ نُوں کهِںدے کِ چار گّلاں جیو نُوں کدے نهیں بھُلنیآں چاهیدیآں:

پهِلی : کدی نام نا بھُّلے ۔

دُوجی : واهِگُرُو دے چرناں وِچ همےسا دھِآن رهے۔

تیجی : بانی نا وِسرے ۔

چَوتھی : اُس دی رجا مِّٹھی لگے ۔

منُّکھ نُوں ِاه چارے گّلاں جیون دا سهی راه دِکھااُںدیآں هن ۔ ِاه ِاک اَےسا اُپدےس هَے جو وِراای جی سانُوں جیون سُکھی کرن لای دے گاے سن ۔ جے ِانھاں گّلاں اُّتے امل کیتا جاوے تاں هی واهِگُرُو ساڈے کول کھڑا دِکھےگا ۔ درسناں لای لوچدی ِاک هور ماای هّسو باای نُوں اُنھاں ِاک واری اُپدےس دے سمجھايا ۔ گُرُو بھگتی وِچ وِگھن نهیں پاایدا ۔ چاهے هںسو انپڑھ سی ۔ کےول گُرُو درسناں لای هی اُس دا من کردا سی پر وِراای جی نے ِاس بھاو نال سمجھايا کِ اُس هںسو باای نُوں بڑی چںگی ترھاں نال سمجھ آ گای ۔ هںسو باای جاندی هی سی وِراای راهیں هی اُه گُرُو درسن کر سکدی هَے ۔ اُنھاں دا پربھاو هی اَےسا سی ۔ تاں هی کایآں نے ِانھاں نُوں سبھراای وی آکھِآ هَے جِس دا بھاو هی سبھناں وِچوں وّدھ کے پرکاس کرن والی پردھان رانی هُںدا هَے۔

وِراای نِرا کتھن نهیں سی کردی کِ رجا مِّٹھی لّگے, سگوں رجا وِچ رهِن والی وی اَورت سی ۔ 6 مهینے گُرُو اںگد دےو جی اُنھاں دے گھر رهے ۔ گُرُو اںگد دےو جی کوٹھڑی وِچ جا بَےٹھے سن اتے وِراای جی نُوں باهروں تالا لگا کے کِسے نُوں نا کهِن لای کِها سی۔ وِراای جی نے اُسے ترھاں آگِآ تے پهِرا دِتا ۔ بابا بُّڈھا جی دے کهِن 'تے وی کواڑ نهیں کھولھِآ ۔ چاهے بابا بُّڈھا جی جان

گاے سن کِ وِراای دے مُوںه تے جو رَونک هَے, جلَو هَے اُه گُرُو گھر هون کارن هَے۔ سو وِراای دا جواب اُڈیکے بِناں هی گھر ول وّدھ گاے سن ۔ ماای دے گھر تِلک هويا سی۔

وِراای هر آاے گاے دی سےوا وی بڑے پِآر تے اُتساه نال کردی ۔ جد تپِآنے (تپ استھان) وِچ سُنِآ گںگی کولوں کِ کوای پراهُنے آاے هن تاں سِّدھی گھر پُّجی ۔ پراهُنے کهِ چلے گاے سن کِ هُنے آاے تاں جھٹ اُنھاں دے آدر ستِکار لای جُٹ گاے ۔ وِهڑے وِچ دو ِاک وّڈے مںجے ڈُهااے ۔ دھوبی دے دھوتے کھےس وِچھااے ۔ پیڑھیآں تے چٹاایآں وِچھاایآں, مُوهڑے ڈاهے ۔ پھِر دُّدھ وی ٹھںڈھا کیتا ۔ چھنّے مںجوا لاے ۔ گںگی نُوں روٹی دال پکان لای وی کهِ دِتا۔ ِاس ترھاں اُه هر آاے گاے دی سےوا بڑی ریجھ نال بگَےر دّسے کردی۔

جد گُرُو اںگد دےو جی پرگٹ هو گاے تاں اُس انُبھو کر لِآ کِ کھبر چارے پاسے جھّٹ هی پھَےل جانی هَے تے سںگتاں دی بھیڑ لگ جانی هَے۔ سو لںگر جرُوری هَے۔ لںگر دا آهر کرن لای جُٹ پای۔

ماتا وِراای جی نے ماتا کھیوی جی نُوں وی بُلا بھےجِآ ۔ جد کھیوی جی کھڈُور پهُںچے تاں گُرُو چرناں وِچ ڈِّگ کے ماتا کھیوی جی نے آپنے لای درسن دات روج لَےن لای کِها تاں گُرُو اںگد دےو جی تد بولے : 'جدوں مےرے داتا نے مَےنُوں سبد دان کرن دا ور بکھسِآ سی تےرے هِّسے انّ دےن دا کڑچھا آيا سی, ورتا '

ماتا وِراای جی بڑے سُوجھ والے سن ۔ جھٹپٹ وّڈی کڑچھی لِآ کے ساهِباں دے اّگے دھر دِتی تے کِها,'جے سبد دان دا کڑچھا آپ جی نُوں گُرُو نانک دےو جی نے آپنے هّتھیں سَوںپِآ سی تاں انّ دان دا ِاه کڑچھا آپ آپنے هّتھیں مےری بھرجاای نُوں دان کرو ۔' گُرُو اںگد دےو جی مُسکرااے تے اُنھاں کڑچھا کھیوی جی نُوں دِتا۔

ماتا وِراای جی نُوں نال لَے کے اُه لںگر وّل آای تے پیهڑا ڈاه کے بِٹھايا تے کِها, 'مےرے راج جوگ دے راجے ویر دی رانی ! ورتا۔ هُکم هَے داتے دا ورتا ۔ تےرے دوارِاُں کوای کھالی نا جاوے ۔ دےکھ گُرُو نانک دا گرهِست نِربان اتیت هَے ۔ تےرا پتی اتیت

بنايا سُو تَےنُوں پھےر دےکھ گرهِستی ۔ دھنّ گُرُو نانک ۔' ِاس ترھاں وِراای نے جو کڑچھا گُرُو اںگد دےو جی دے هّتھوں ماتا کھیوی نُوں پھڑايا سی اُسے دی برکت سدکا لںگر وِچ اّج وی کدی توٹ نهیں آای تے اُسے سدکا لںگر رسداِاک تے ترِپت کرن والا بندا هَے۔ وّڈی اسچرج-مای گّل ِاه هَے کِ جد گُرُو جی وِچاراں پاے کردے سن تاں ماای وِراای نے اُتھے هی پران تِآگ دِتے ۔ سارے هَےران هواے کِ ماای نے کِس سهِج اوستھا وِچ وِچردے پران تِآگے هن ۔ سسکار ماای دا کر کے جد مُڑے تاں وِچاراں هون لگیآں کِ ِاتھے ٹِکانا کیتا جاوے کِ کِدھرے هور ۔ بابا بُّڈھا جی نے کِها کِ سںگھر دے لاگے هی کھڈُور پاس ِاک ِاکاںت تھاں اُتے ٹِّبے هن اُتھے هی ٹِکانا ٹھیک رهےگا۔ گُرُو مهاراج نے جد تھاں دےکھی تاں پسںد آای تے کُجھ دِناں وِچ هی اُّتھے دھرمسال اُسر گای ۔ لںگر کھانا بن گِآ تے ربابی کیرتن کرن لگ پاے۔

سںگتاں نُوں وی پتا لّگ گِآ تے اُه وهیراں گھت کھڈُور ساهِب آاُن لگیآں۔ تکھت تے بَےٹھن سمےں پهِلا اُپدےس جو بچن رُوپ وِچ گُرُو اںگد دےو جی نے کِها اُس نُوں مهِما پرکاس نے اںکِت کردے هواے لِکھِآ هَے۔ گُراں پھرمايا سی: کرو بھجن هواے پرم بِلاساں اتے ِاک کھُوه مِّٹھا ماای وِراای دی ےاد وِچ لوايا

بیبی امرو جی

ِاه سّچ هَے کِ جد سمُںدر وِچ تُوپھان آ جاوے, لهِراں ٹھاٹھاں مارن لّگن تے کِستی ڈولن لّگے, کوای راه نا لّبھے تاں اُس وکت تارِآں دی لوا بڑا سهارا دِںدی هَے ۔ بیآبان جںگلاں وِچ جد کوای راه نا دِسے تاں دُوروں بلدی دیوے دی ِاک لوا بڑا دھرواس دِںدی هَے۔ ِاک گاتھا وی هَے کِ ِاک ماای جو سمُںدر کِنارے رهِںدی سی, جِس کول کھان نُوں بھاوےں کُجھ نهیں سی رِها پر اُه روج ِاک لالٹَےن بال کے آپنے گھر دے باهر ٹںگ دِںدی تاں کِ کوای جهاج هنےری رات وِچ ٹکرااے نا ۔ بیبی امرو جی نے وی ِاسے ترھاں بانی دی امر جوت جگا بھاای امرداس جی نُوں سّچ دا راه دِکھايا۔

بھاای امرداس جی ِاه تاں جاندے سن کِ رّب هَے۔ اُه رّب نُوں کدی دےوی درسناں وِچوں کھوجدے, کدی گںگا ِاسنان کر کے, پر جد بیبی امرو دے مُّکھ توں گُرُو نانک دےو جی دی بانی سُنی تاں ِاںج لّگِآ جِوےں سارے تیرتھاں دا ِاسنان هو گِآ۔ پھِر اُه اُتھوں هِّلے نهیں اتے کھڈُور هی گُرُو-چرناں وِچ آ ٹِکے اتے گُرُو هو سںسار نُوں راه دِکھالِآ ۔ بھّٹاں نے لِکھِآ: جو گُرُو دے دّسے راه ٹُرِآ, اُس دا جماں والا پَےںڈا مُّک گِآ۔

بیبی امرو گُرُو اںگد دےو جی دی سپُّتری سن ۔ گُرُو اںگد دےو دی سبھ توں وّڈی سںتان داسُو جی دے جنم توں دو سال پِچھوں سںگھر وِکھے هی بیبی امرو جی دا جنم هويا ۔ اُس بااد هور بےٹی انوکھی هوای تے سبھ توں چھوٹے بےٹے داتُو سن ۔ سارے هی بّچے ناواں انُسار سےوا-بھاو تے پربھُو-بھگتی والے سن ۔ ماتا کھیوی نے وی بّچِآں نُوں اَےسی سِکھسا دِّتی, سبھ پربھُو بھگتی وِچ رهِںدے ۔ بیبی امرو بارے

ساڈے ِاتِهاس نے لِکھِآ هَے کِ جِوےں بھگتی آپنا سریر دھار گُر-پِتا گھر جنمی هووے:

بھگت دھار بپ اپنو اُپجی ستِگُر دھام ۔

-سُورج پرکاس, راس 1, اںسُو 15

گلا ات سُریلا, کںٹھ کوکِلا اتے بانی بالپن وِچ هی کںٹھ کر لای سی ۔

بیبی امرو جی پِتا گُرُو اںگد دےو جی تے ماتا کھیوی جی دی سںگت سدکا آتمک اُچِآایآں چھوهن لّگ پاے سن ۔ پُّتری تاں هُںدی هی اُه هَے جو کای گھراں نُوں سںواردی هَے ۔ جِس گھر جنم لوے, اُتھے چّج آچار دی بھاونا بھردی هَے تے جِس گھر جاوے, اُس نُوں سےوا کر ریجھاںدی هَے۔ ِاه هی کارن لّگدا هَے کِ گُرُو-گھر وِچ لڑکی دی بهُت پرسںسا کیتی هَے ۔ ِاک وار جد ماتا گںگا جی نے اسیس دےن وےلے پُّتر گُرُو هرِگوبِںد جی دی پِّٹھ 'تے هّتھ پھےر کے کِها 'جوڑی رلے' تاں اُسے وکت گُرُو هرِگوبِںد جی نے پھرمايا سی, 'ماتا جی تُهاڈے بچن ست هن, جوڑی نهیں بےٹے پںج هونگے پر اسیس ِاه ديو کِ گھر ِاک لڑکی هووے تاں کِ گرهِست دا سهی سواد وی آاے تے چّج آچار وی۔' گھر وِچ مِٹھاس تے چّج آچار بھرن ےوگ دھی هی هُںدی هَے۔ جِس گرهِ لڑکی نهیں, اُس وِچ هَولاپن اتے ادھُوراپن آ جاںدا هَے ۔ گرهِست نُوں وِارتھ گِآ جانو, جِس گھر لڑکی نهیں ۔

سیلکھان کنّےا ِاک هووے۔

        پُتری بِن جگ گرهست وِگووَے ۔

-'گُربِلاس پاتساهی چھےویں

ماتا جی وی ِاس گّل نُوں سُن بڑے پرسنّ هواے ۔ پُّتری هی هَے, جو کِ دُوسرِآں نُوں آپنی گرهِنی نال آپ-مُهارے سِّکھِآ دای جاںدی هَے۔ جے پُّتری نُوں چںگی سِّکھِآ هووےگی تاں هی تاں اّگے جا کے دُوجِآں نُوں راه دِکھاوےگی ۔ بیبی امرو جی سهُرے گھر جا کے آپنے پِتا جی دی هی سِّکھِآ سدکا روج سوےرے جپُجی ساهِب دا پاٹھ کردے, اُس توں بااد هی کوای دُوجا کارج کردے ۔

بیبی امرو جد سِآنی اُمر دے هواے تاں رِستے آاُن لّگ پاے سن ۔ گُرُو اںگد دےو جی نے بّچی دی کُڑماای باسرکے (اںمرِتسر دے نےڑے-جو گُرُو امرداس جی دا پرکاس استھان وی هَے) گُرُو امرداس جی دے سبھ توں چھوٹے بھرا بھاای مانک چںد دے پُّتر بابا جّسُو نال کر دِّتی ۔ جّسُو دے دادا بابا تےجبھان جی وی ِاک اُگھے وپاری سن ۔ اُه وی دھیرج, دھرم تے بھگتی دی مُورت سن ۔ اُنھاں دے چارے هی بےٹے, گُرُو امرداس جی, بھاای ایسر داس جی (جِنھاں دے سپُّتر بھاای گُرداس جی سن), بابا کھےم راِا تے بابا مانک چںد آگِآکار تے بھگتی والے سن ۔

باسرکے پِںڈ, اُه ادُّتی پِںڈ هَے, جِتھوں بھاای امرداس جی نُوں نا سِرپھ جیون راه مِلِآ, سگوں سںسار نُوں سوجھی وی کِ جو کُجھ پراپت کرنا هَے, گُرُو-چرناں توں ۔ ِاتھے هی بَےٹھ کے اُنھاں بھگتی کیتی ۔ بھاای گُرداس جی دا جنم وی ِاتھے هويا ۔ بھاای جّسُو ناتے وجوں (گُرُو) امرداس جی دے بھتیجے سن پر آدر پِتا واںگ هی دِںدے ۔ ِاسے کرکے بیبی امرو جد وِآهی آای تاں ڈولا اُنھاں دے گھر هی اُتارِآ گِآ سی ۔ ِاک هور انوکھی بات ِاه کِ گُرُو رامداس جی دے نانکے وی ِاتھے باسرکے هی سن۔

بیبی امرو جی نُوں بانی بهُت کںٹھ سی ۔ گلا وی ات سُریلا سی ۔ اںمرِت وےلے ِاه بانی پڑھدے تاں ِاںج لّگدا کِ سارا واتاورن سُگںدھت هو گِآ هَے ۔ سارے باسرکے وِچ ِاس دی چرچا هون لّگی کِ بھاای ایسر داس دے گھر کوای دےوی اُتری هَے۔ اںمرِت وےلے اُٹھ کے بیبی امرو جی سبد بڑے چاا نال پڑھدے سن ۔

سبد بانی نِت پڑھن کر چاهُ هَے۔

-بںساولیناما

ِاس سُر نال پڑھدے کِ رس هی چھا جاںدا ۔ مهِما پرکاس دے سبداں وِچ :

'جد برهمچاری بابا امرداس جی دے گھروں بگَےر انّ کھادھے هی چلا گِآ تاں اُپر سے رات پڑی۔ کُچھ پرساد ن کیآ ار ن رات

کو سواے ۔ بیبی امرو, گُرُو اںگد جی کی بےٹی, سری امرداس جی کے بھتیجے جسُو کو بِآهی تھی ۔ جب پهِر رات رهِتی تھی بیبی امرو نِت ِاسنان کر کے بانی دا پاٹھ کرتے تھے ۔ گھر دا دھںدا هاتھوں سو کرتے تھے ۔ جد بیبی امرو بانی پڑھن لّگی تب ساهِب بَےٹھے تھے ار بڑی چِتاونی مےں تھے ۔ تب ساهِب نے سبد سُنا۔'

گُرُو اںگد دےو جی بارے ِاتِهاسکار کهِںدے هن کِ اُه روج بّچِآں نُوں پاس بِٹھا بانی کںٹھ کرايا کردے ۔ اُس سمےں کِسے نُوں پاس آاُن دی آگِآ تّک نهیں سی ۔ کِتنا پِآر کردے هونگے بّچِآں نال کِ هماےُوں تّک دی پرواه نا کیتی۔ کِتنی دےر اُه کھڑا دےکھدا هی رِها 'بّچوں سے هی گُرُو جی پرچے رهے ۔ ِاه هی کارن هَے کِ بیبی امرو نُوں وی بهُت بانی کںٹھ سی ۔ ِاه پرتیت هو جاوےگا کِ کےول گُرُو-پُّتری هون دے ناتے اُنھاں دا مان نهیں سی کیتا جاںدا سگوں دُوجے ارتھاں وِچ سےوا سِمرن دا ستِکار سی ۔ پِتا دی دِّتی سِّکھِآ انُسار بیبی امرو جی سهُرے گھر وِچ آ کے وی نِّت سوےرے پاٹھ کردے ۔

سو جد (گُرُو) امرداس جی نُوں سهِ-ےاتری ِاه مِهنا مار گھروں نِکل گِآ کِ 'نِگُرے کا سںگ کیآ, جنم گِآ' تاں اُه رات بھر سَوں نا سکے ۔ پربھات وےلے جد بھرا مانک چںد دے گھروں مِّٹھی-مِّٹھی بانی دی آواج (گُرُو) امرداس جی دے کنّاں وِچ وی پای تاں من ٹِکِآ لّگا۔ آپ اُٹھ کھلوتے تے دیوار نال لّگ کے دِن چڑھدے تّک سُندے رهے۔

'بںساولینامے' دے کهِن انُسار:

      اےه چرچا بهُت نگر وِچ هوای۔

چںگی مںدی آکھے سُنے جو کوای۔

بولی دی سّٹ کراری هُںدی هَے, پر سبد دی چوٹ جد پَے جااے تاں کَون سهار سکدا هَے۔

ِاک دِن جد اُس گھر بانی دی آواج نا آای تے بانی دی کھِّچ ِاتنی سی کِ گھر جا کے بھابی بھاگو نُوں کهِن لّگے اّج

اُه بانی نهیں سُنی ۔ بانی سُنان والی کِتھے هَے۔

     مَےنُوں اُه بچن دی سُنن دی هَے چاه۔

مَےں دُور دُور سُندا هاں واه ۔

بھابی بھاگو نے کِها بیبی امرو تاں پےکے آپنے پِتا کول گای هَے اتے تَےنُوں اُه بانی سُنن دی کھاهِس هَے:

تاں ِاس دے پِتا پاس تُوں جاه ۔

     اُتھے سُن, بھاوےں سِکھ, جے تَےنُوں هَے چاه۔

گُرُو امرداس جی نے کِها, جد نُوںه آوے اُس نُوں کهِنا مَےنُوں اُتھے لَے جاوے, جِتھے بانی دا سوما هَے ۔ مَےں کد تک دُور بَےٹھا کےول هی دھوںدا رواںگا ۔ مَےں تاں اُس ۔ سومے وِچ ڈُبکیآں لگااُنا چاهُںدا هاں ۔ مَےنُوں اُتھے لَے جان, ِاه مےرے تے بهُت بڑا اهِمان هووےگا۔

اےه مےرے نال تُسیں کرو ِاهسان ۔

       جد پےکے نُوں سِّدھ کرن تا مَےنُوں سںگ لَے جان۔

بھابی نے کِها جد آوےگی تاں نال لَے جان لای آکھاںگی۔ بھاگو کهِآ :

هُن تاں اُه پےکے هو گای۔

پھےر جاِا تاں تَےنُوں سںگ جاسی لای۔

-'بںساولیناما', چرن دُوجا

کُجھ دِناں بااد بیبی امرو جی کھڈُور ساهِب توں مُڑ آاے۔ اںمرِت وےلے جد پھِر اُنھاں بانی پڑھی تاں بابا امرداس جی اّبھڑواهے اُٹھ کے اُتھے هی آ پُجے جِتھے بیبی جی دهیں پاے رِڑکدے سن ۔ اُه مارُو مهلا ۱ دا پاٹھ کر رهے سن ۔ پُورا سبد ِاس پرکار هَے:

                          کرنی کاگد من مسوانی بُرا بھلا دُِا لےکھ پاے ۔۔

        جِاُ جِاُ کِرت چلااے تِاُ چلیاَے

تاُ گُن ناهی اںت هرے ۔۔۱۔۔

                                         چِت چےتس کی نهی باورِآ ۔۔

 

            هر بِسرت تےرے گُن گلِآ ۔۔۱۔۔رهااُ۔۔

                   جالی رَےن جال دِن هُوآ جےتی گھڑی پھاهی تےتی۔۔

رس رس چوگ چُگهِ نِت پھاسهِ

چھُوٹس مُوڑے کون گُنی ۔۔۲۔۔

کايا آرن من وِچ لوها

پںچ اگن تِت لاگ رهی۔۔

کوِالے پاپ پڑے تِس اُوپرِ

من جلِآ سنّی چِںت بھای ۔۔۳۔۔

                       بھيا منُور کںچن پھِر هووَے جے گُر مِلَے تِنےها۔۔

                                اےک نام اںمرِت اَوهُ دےوَے تاُ نانک ترِسٹس دےها ۔۔8۔۔

-مارُو مهلا ۱, پنّا ۹۹۰

اُس سبد وِچ جو من دی دسا درساای گای سی اُه ِانّ بِنّ بابا امرداس جی دی سی ۔ سبد دا بھاو هَے 'دِن تے رات جال هن ۔ اُڈارُو منُّکھ ! جِنّیآں گھڑیآں لںگھ رهیآں هن, ِاه تُوں وِارتھ گوا رِها هَےں ۔ کدے سوچِآ های کِ ِانھاں کرڑے جالاں وِچوں نِکلےںگا کِوےں ? ساڈے املاں دے کاگج تے دو ترھاں دے لےکھ هن: بھلے اتے بُرے ۔ جِهڑے لےکھ بهُت هُںدے هن منُّکھ اُسے پاسے وّل ٹُرِآ جا رِها هَے۔ هے من ! تُوں سںسار 'تے آيا تاں ِاس لای هَےں کِ اُس مالک نُوں ےاد کرےں پر تُوں اُس دین دُنی دے مالک نُوں وِسار بَےٹھا هَےں ۔ جیون تد هی سپھل هووےگا جے تُوں اُس نُوں ےاد کرےںگا ۔

'سریر دی بھّٹھی وِچ من لوهے پاس, پاپاں دے کولِآں دا ڈھےر لّگا هويا هَے ۔ کام, کرودھ تے لالچ دیآں لاٹاں نِکل رهیآں هن ۔ من هُن سڑ چُّکا هَے, جیو چِںتا دی سنّھی نال من نُوں چُک چُک کے پرےسان هو رِها هَے, بھاوےں منُّکھ منُور وی هو گِآ هووے پر جے گُرُو پارس مِل جاوے, جیو پھِر سونا هو سکدا هَے, نام دی بُوٹی وِچ بهُت تاکت هَے۔'

ِاه سبد کی سی, جِوےں چاترِک نُوں سُآںت بُوںد مِلی هووے ۔ جِوےں مُورچھت لچھمن نُوں هنُومان دی لِآای سںجیونی بُوٹی مِل گای هووے ۔

اَوهلے هو کے هی بابا جی نے سارا سبد سُنِآ ۔ هِردا وهِ تُرِآ۔ ِاک گُر-پُّتری, دُوجے اںمرِت وےلا, تیجے گُرُو بانی, چَوتھے سردھا اتے پںجوےں مدھُر کںٹھ توں نِکلی, هِردا وِنّھدی هی گای ۔ گُرُو امرداس جی نے سبد دی سماپتی تے بیبی جی کولوں پُچھِآ : پُّتری ِاه کِس دی بانی هَے تے اّج کل اُه کِتھے هن۔ بیبی جی نے دسِآ: ِاه سری گُرُو نانک دےو جی دی بانی هَے ۔ هُن اُه جوتی جوت سما گاے هن پر سّچ دے پرچار لای مےرے پِتا جی نُوں گّدی دے گاے هن ۔ امرداس جی نے کِها: مَےں مويا هويا سی ۔ مَےنُوں ِاںج لگدا هَے جِوےں مےرے وِچ جان آ گای هَے ۔ مےری دسا اُسے چاترِک دی نِآایں هَے جِس نُوں اُه بُوںد مِل جااے, جِس لای تڑپ رِها سی ۔ بےٹی مَےنُوں اُتھے هی لَے چّل ۔ مَےنُوں ِاک واری پھےر اُه سبد سُنا۔ گِآنی گِآن سِںگھ جی نے تواریکھ گُرُو کھالسا وِچ لِکھِآ هَے بیبی جی سهُرا جی دی تھاں جان سںکوچ وِچ آ گاے۔

پر اُسے وکت سّس بھاگو جی آ گاے۔ اُه آپنے دِاُر امرداس جی دی دسا جان چُکی سی ۔ اُنھاں آکھِآ : بّچیاے ۔ پڑھن دی سرم نهیں کریدی ۔ ِاه سُنااُنا تاں سگوں دھنّ هُںدا هَے ۔ سهُرا تے باپ ِاکو جِهے هُںدے هن ۔ سبد بولدِآں کهی سرم ۔ کھڈُور ساهِب جان دی آگِآ دِتی پر گُر-پُّتری نے کِها بِناں گُرُو جی دے سّدے مَےں کِس ترھاں جا سکدی هاں ۔ هُنے هی آای هاں۔ جد بھاای امرداس جی نے کِها: بّچا تُوں سانُوں لَے چل, گُرُو جی کِرپا کرےںگے ۔ اُنھاں نُوں نال لَے کے جان نال اُه کُجھ نهیں آکھنگے ۔ بیبی جی نے کِها: بھلا جی, مَےں پھجر (سوےرے) تُساڈے ساتھ چلےںگی۔ بیبی امرو جی امرداس جی نُوں کھڈُور ساهِب لَے کے آاے۔ بیبی جی اُنھاں نُوں باهر کھڑے کر گُرُو جی پاس اںدر آاے ۔ گُرُو جی آپ هی جانی جان سن۔ اُنھاں کِها کِ جِنھاں نُوں لِآای هَےں اُنھاں نُوں باهر کِاُں کھڑا کر آایں ۔ امرداس جی چرناں اُپر ڈھهِ پاے تے کِها:

مےهروان مَے تاُ چرنا کے آسرے پر آيا هَے۔

آدر سهِت گُرُو جی کُڑم جان امرداس جی نُوں گلے مِلے ۔

چھاتی نال لگااُنا کی سی مانو امرداس جی دی آتما نُوں پرماتما دی پچھان هو گای ۔ جنم جنم دے وِےوگ مِٹ گاے ۔ بیبی امرو جی تاں آگِآ پا باسرکے آ گاے پر بابا امرداس جی اُتھے کھڈُور هی ٹِّک گاے ۔ ِاںج جانو جِوےں کِسے کیل لِآ هووے ۔ گُرُو چرناں وِچ اُنھاں سبھ کُجھ وارن دا من بنا لِآ ۔ ِاه راه بیبی امرو هی دِکھايا سی ۔ کِتنی سکتی هَے بانی وِچ جِس هر سال گںگا دا ِاسنان کرن والے ےاتری نُوں درسناں دی تاںگھ لگا دِتی ۔ بیبی امرو دی اںمرِت وےلے اُٹھن تے بانی پڑھن دی برکت نے هی بابا امرداس جی نُوں کھڈُور ساهِب سےوا وِچ جیون بتیت کرن دی پرےرنا دِتی ۔ بیبی جی دا ِاه پراُپکار کدے بھُلااُن والا نهیں جِنھاں دی پرےرنا سدکا کَوم نُوں نِآسرِآں دے آسرے, نِتانِآں دے تان, نيوٹِآں دی اَوٹ والا تیجا پاتساه مِلِآ ۔

بیبی جی دی سمادھ باسرکے پِںڈ بنی هوای هَے۔

بیبی بھانی

بیبی بھانی ِاک اَےسی ِاتِهاسک مُورت هَے جو رجا وِچ رهِن والی سی ۔ گُرُو-پُتری, گُرُو-پتنی اتے گُر-جننی هون اتے گُر-سےوک هون دے ناتے اُنھاں دے اںگ اںگ وِچ هُکم تے ٹُرنا, رجا وِچ رهِنا, نام نُوں درِڑھ کرنا اتے سِمرن وّسِآ هويا سی ۔ اُنھاں دا جیون پڑھ پرتیت هو جاںدا هَے کِ دُنیآں دے کِسے وی دھرم جاں سماج وِچ ِانّا آدر مان اَورت نُوں پراپت نهیں جِتنا سِّکھ دھرم وِچ ِاستری نُوں دِتا گِآ هَے ۔ بیبی بھانی نُوں جو مان سِّکھ ِاتِهاس وِچ پراپت هَے, اُه نِرا گُر-پُتری, گُر-پتنی, گُر-جننی کرکے نهیں بلک ِاس کارن هَے کِ اُه سّچی سُّچی اَورت سی جِس کارن ستِکار وجوں هر مستک جھُّک جاںدا هَے ۔

بیبی بھانی دا جنم 21 ماگھ, 1591 مُتابِک 19 جنوری, 1535 نُوں باسرکے وِکھے هويا ۔ گُرُو امرداس جی دے گھروں بیبی منسا دےوی دے کهِن تے کِ لڑکی دا ور ڈھُوںڈیاے تاں گُرُو جی نے پُّچھِآ, لڑکا کَےسا هونا چاهیدا هَے تاں بیبی بھانی دا سےوا والا سُبھاا تاں اُه جاندے هی سن تاں اُنھاں کِها: 'اُس ورگا جو دِن رات سےوا وِچ جُٹِآ رهِںدا هَے ۔ تاں گُرُو امرداس جی کهِن لّگے : 'کرماں والیاے, اُهو جِها تاں اُهی هَے ۔' بیبی منسا دےوی جی دا ِاسارا گُرُو رامداس جی وّل سی تے گُرُو جی جاندے سن کِ اُنھاں ورگا دو جهاناں وِچ نهیں هَے ۔ تواریکھ گُرُو کھالسا وِچ وی لِکھِآ هَے کِ آپ جی نے کِها سی: 'من ِاچھت لڑکا مِل گِآ ۔' ِاه بچن کوای اچنچےت جاں سُبھاوِک نهیں سن آکھے گاے ۔ گُرُو امرداس جی تاں بهُت سمےں توں تّک رهے سن کِ بھاای جےٹھا جی کَےسے سادھُو سُبھا والے سن جو باسرکے وِکھے تلاب نےڑے گھُںگنیآں دے تھال جو وےچن

لای لِآںدے سن, تلاب وِچ نها کے آاے سادھُوآں نُوں هی وںڈدِآں کھوا آاے سن۔

گوِاںدوال وِچ سےوا وِچ جُٹے دےکھ گُرُو جی نے اسیس دِتی سی ۔ اُنھاں دےکھ لِآ سی کِ بھاای جےٹھا جی دِل دے ساپھ تے نِمرتا والے سن ۔ سّتا تے بلوںڈ جی نے 'جِن سِرِآ تِنَے سوارِآ والی جو تُک اُچاری هَے اُس دا وی ِاه هی بھاو سی کِ آپ هی گُرُو امرداس جی نے ڈھُوںڈ-لّبھ کے سوهنا بنايا ۔ گُرُو رامداس جی نے آپ وی ِاسارے ماتر راگ ماجھ وِچ پِچھوں لِکھِآ :

ستِگُر مِتر مےرا بال سکھاای ۔

-راگ ماجھ چاُپدے م: ۴, پنّا ۹۴

سِّکھ ِاتِهاس نے ِاه وی لِکھِآ هَے کِ وِآه دے سمےں بڑے هی نِمرتا بھرے سبد بھاای جےٹھا جی نے آکھے سن ۔ اُنھاں هی بھاواں نُوں پِچھوں گُرگّدی دی جِںمےواری سںبھالن وےلے گُرُو رامداس جی نے راگ گُوجری دے 'هر کے جن ستِگُر ستپُرکھا بِناُ کراُ گُر پاسِ' دے سبداں وِچ دُهرايا سی ۔ اُس سبد وِچ جِهڑی مُّکھ گّل گُرُو رامداس جی نے کهی اُه 'مےرے میت گُردےو' کهِ کے گُرُو امرداس جی نُوں سںبودھن کرنا سی ۔

بیبی بھانی جی نال جےٹھا جی دا وِآه 18 پھروری 1554 نُوں هو گِآ سی ۔

بیبی بھانی گُرُو امرداس جی دی سبھ توں چھوٹی سںتان سی جِس کارن پِآر نال ِانھاں نُوں لاڈلی تے موهنی وی آکھِآ جاںدا سی ۔ ِانھاں دی وّڈی بھَےن بیبی دانی سی جِس نُوں نِدھانی کهِ کے بُلاںدے سن۔ دو ویر سن : بابا موهن جی تے بابا موهری جی ۔ پر سبھ توں الّگ بیبی بھانی سی ۔ بچپن وِچ هی پربھُو بھگتی وِچ لّگے رهِںدے ۔

بھااُ بھگتی دا رُوپ سن بیبی بھانی جی:

'بھااُ بھگت کو تن جن بھانی' اتے 'سےوا نِت کرے’

....................

1. رامکلی کی وار, پنّا ۹۶۸

 

اُنھاں نُوں لّبھنا هووے جاں تاں اُه گُر پِتا دی سےوا وِچ هُںدے جاں لںگر دی سےوا وِچ جُٹے :

بَےٹھی بھانی دےگ ستھانا۔

پِتا دی آگِآ انُسار هر کںم کردے ۔ کھےڈن لای وی جاںدے تاں گُرُو امرداس جی کولوں پُّچھ کے ۔ جو گُرُو جی آکھدے ساریآں سهےلیآں نُوں جا سُناںدے ۔

گُر-پِتا آم تَور تے ِاه سبد سُناںدے سن:

    ِاهُ جگت ممتا مُآ جیون کی بِدھ ناهِ ۔۔

گُر کَے بھانَے جو چلَے تاں جیون پدوی پاهِ ۔۔

-گُوجری کی وار م: ۳, پنّا ۵۰۸

اُه کھےڈدِآں سهےلیآں نُوں آکھدے هّسنا کُّدنا کوای بُری گّل نهیں پر ِانّا وی نهیں هونا چاهیدا کِ پربھُو هی بھُل جاوے ۔ جد کدے سهےلیآں تَوکھلا کردیآں, سرم وِچ آاُںدیآں تاں اُه آکھدے ساڈا سبھ دا راکھا اُهی گُرُو نانک هَے ۔ بھانی جی سهےلیآں نُوں ِاکّٹھا کر کهِںدے کِ اسیں بےسمجھ جیو لےلِآں واںگ کھےڈدے پاے هاں پر کِسے نُوں پتا نهیں کِ مَوت اُپر گّج رهی هَے ۔ سانُوں ِاه هی بن آاُںدا هَے کِ اُس نُوں سِمریاے ۔ پھِر گُرُو نانک دےو جی دی تُک سُناںدے :

گھر گھر اےهو پاهُچا سدڑے نِت پونِّ۔۔

   سدنهارا سِمریاَے نانک سے دِه آونّ ۔۔

-سوهِلا راگ گاُڑی دیپکی م: ۱, پنّا ۱۲

ماتا منسا دےوی جی وی ِاه هی اُپدےس دےںدے کِ سبھ دا راکھا گُرُو نانک هَے۔ گُرُو نے ساڈا سبھ دا مَوت دا ڈر لاه دِتا هَے۔ اُنھاں سانُوں جاچ سِکھلا دِتی هَے کِ ِاس دُنیآں وِچ سُکھ تے درگاه وِچ مُکتی کِوےں لَےنی هَے۔

بیبی دانی دا وِآه بھاای راما جی نال هويا سی ۔ چاهے دووےں جواای گُرُو-گھر وِچ اٹُّٹ وِسواس رّکھدے سن, پر بھاای جےٹھا جی دا سِدک, هُکم-پالنا اتے سےوا وِچ جُٹے رهِنا بھاای راما

جی نالوں کِتے اُچے سن ۔ دھرم-پریکھِآ هِت گُرُو امرداس جی نے ِاک وار جد آپنے دوهاں جواایآں نُوں آپنے بَےٹھن لای دھڑھے بنااُن دی آگِآ کیتی تاں سارا دِن دّسے انُسار بھاای جےٹھا جی تے راما جی تھڑھے بنااُںدے رهے ۔ سام نُوں گُرُو امرداس جی بھاای راما جی دے تھڑھے پاس پُّجے تے پھرمايا :

ِاه تو نیکی نهیں بناای۔

بَےٹھن هےت ن هم کو بھاای۔

پھِر چںگی ترھاں سمجھايا کِ تھڑھے اُه کِهو جِهے چاهُںدے هن ۔ بھاای راما جی چُّپ کر گاے۔ کُجھ نِراس جرُور هواے پر تھڑھا اُنھاں توڑ ڈےگ دِّتا ۔

بھاای جےٹھا جی کول جا کے گُرُو امرداس جی نے بچن کیتا :

همرے آسے تَے نهِ لهےو

ےتھا بتاای تے ن کری ۔

بھاای جےٹھا جی نے اُسے سمےں کھُسی نال تھڑھا گِرا دِّتا تے کھِما وی مںگی ۔ گُرُو امرداس جی نے نویں هداِات دِّتی ۔ اگلے دِن پھِر دووےں هی تھڑھے بنااُن وِچ جُّٹ گاے ۔ تھڑھے اُسرن توں بااد جد گُرُو امرداس جی نے راما جی نُوں کِها کِ ِاه اُنھاں دے دّسے مُتابِک نهیں بنِآ, ڈھاه کے پھِر بنااُ هُن دانی دا مالک بول اُٹھِآ, 'جِوےں تُساں دّسِآ, اُسے ترھاں هی بنايا ۔ سارے هی سلاگھا کر رهے هن, مَےں کِوےں ڈھاه دِآں ? ِاس توں چںگا کِوےں بن جااےگا ?'

مَےں کَےسے کهِ دےه ڈھهاای

           ِاس تے آچھی کِآ بن جاای۔

پر تھڑھا اُنھاں پھِر وی گِرا هی دِّتا ۔ گُرُو امرداس جی نے بھاای جےٹھا جی نُوں کِها کِ تھڑھے هداِات انُسار نهیں بنااے تاں بھاای جےٹھا جی نے کِها: 'ساڈی مّت تھوڑھی هَے, تُسیں اگادھ تے اگم هو۔ سو گلتی نُوں کھِما کر کے, چںگی ترھاں سمجھا ديو تاں کِ مَےں تھوڑھی سمجھ والا اُس نُوں لگن نال بنا سکاں ۔'

جِس پرکار کی دےه بتاِا۔

      هِت راوهِ کے ابهِ بناِا ۔

تیسرے دِن راما جی نے سڑدے-بھُجدے تھڑھا بنايا تے جےٹھا جی نے سردھا, لگن تے پِآر نال اُسار دِّتا ۔ گُرُو امرداس جی نے راما جی پاس جا کے کِها, 'رامے۔ اُس ترھاں نهیں بنايا, جِوےں آکھ گِآ ساں ۔ ِاه ساڈے پسںد نهیں هَے':

نهِ پسںد ِاه آاے همارے

       جِم چاهت تِم نهیں سُدھارے ۔

بھاای راما جی, جِنھاں نے کِںتُو نُوں سارے گِآناں دا مُول سمجھ رّکھِآ سی, بول پاے تے آکھن لّگے, 'جِوےں تُسیں دّسدے هو, اُس مُتابک مَےں سارا بل تے بُّدھ لگا کے بناںدا هاں ۔ هُن مےرے وّس دی گّل نهیں, کِسے هور کولوں بنوا لوو ۔ اسل گّل ِاه هَے کِ تُسیں بِردھ هون کارن آپ هی بھُّل جاںدے هو کِ کِوےں دّسِآ سی تے تُهانُوں تھڑھا پسںد نهیں آاُںدا ۔ ِاس وِچ مےرا کی دوس هَے':

آپ کههُ جِم بِسرے پھےر

ِاس مهِ دوس هَے کےا مےر۔

ِاه سُن گُرُو امرداس جی نے سِرپھ مُسکرا دِّتا ۔ بھاای جےٹھا جی کول جا کے آکھِآ, ‘تھڑھا مےرے پسںد نهیں, بِلکُل هی اُلٹ بنايا هَے ۔ رجا نُوں منّن والے جےٹھا جی نے کِها, "مَےں انجان هاں, نِّت بھُّلنهار هاں, تُسیں سدا بکھسںد هو, گلتیآں نُوں چِتاردے نهیں ۔ تُسیں تاں سمجھا جاںدے هو پر مَےں تھوڑھی مّت هون کارن اُس مُتابک ٹُر نهیں سکدا ۔ سو آپنی کھاس رهِمت کرو تاں کِ مَےں آپ جی دے دّسے مُتابک تھڑھا بنا سکاں" :

نیکی بھاںت بھاکھ سمجھاواُ ۔

مَےں متِمںد ابھاگ وِچارا۔

         جان سکِاُ کهِ کهےو تُمارا ۔

گُرُو امرداس جی بهُت پرسنّ هواے تے سبھ نُوں سُنا کے آکھِآ