ਦੇ ਚੱਪੂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰਿੜਕ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੀਲੀ ਝੱਗ ਨਾਲ ਕੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਝੁਰੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਉਣਾਂ ਵੱਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ੈਅ - ਲੋਹਾ, ਪੱਥਰ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਲੱਕੜ - ਉਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ, ਨਾ ਗੀਤ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜੋ ਥਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਕੈਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਜੋ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੋਖੀ ਗੁੱਝੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਅਣਚਾਹੀ ਆਗਿਆ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਰਾਹ ਰਹੀ ਹੈ, ਹੁਆਂਕ ਰਹੀ ਹੈ, ਦੰਦੀਆਂ ਪੀਹ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀਨੇ ਉੱਤੇ, ਜਿਸ ਉਤੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਹੱਲ ਵਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਲੰਗਾਰ ਪਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਤੇਲ ਦੇ ਥਿੰਦੇ ਧੱਬੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ, ਲੱਕੜ ਦੇ ਛੱਡੇ ਤੇ ਮੁੰਨੇ ਹੋਏ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ, ਤੀਲੇ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਖਿਲਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਤੇ ਵੈਲੀ ਤਾਕਤ ਅਦਿੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਚਕਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਇਹ ਤਾਕਤ ਨਿਰਦਈ ਤੇ ਅਕਾਊ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਗੋਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਪੁਰਜ਼ੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਤੁੱਛ ਜਿਹਾ ਪੇਚ ਹੈ, ਜੋ ਲੋਹੇ ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਉੱਲਝੇ ਹੋਏ ਕੋਕੇ ਤੇ ਗੁੰਦੇ ਤਾਣੇ ਪੇਟੇ ਵਿਚਾਲੇ, ਸਟੀਮਰਾਂ, ਬੇੜੀਆਂ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦੇ ਬਜਰਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬੇ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਅਦਿੱਖ ਨੁਕਤਾ ਹੈ।

ਬੌਂਦਲਿਆ, ਰੌਲੇ ਨਾਲ ਬੋਲਾ ਹੋਇਆ, ਨਿਰਜੀਵ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਇਸ ਪਾਗਲ ਨਾਚ ਰਾਹੀਂ ਥੱਕਿਆ ਟੁੱਟਿਆ ਇਹ ਦੋ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਜੀਵ, ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਧੁਆਂਖਿਆ ਤੇ ਥਿੰਦਾ ਬੰਦਾਰ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਆਪਣੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਖੋਚਰੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਥਿੰਧੀ ਧੂੜ ਦਾ ਇੱਕ ਲੇਪ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਕਿਰਨ ਦੇ ਚਾਨਣ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਚਿੱਟੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫੈਦੀ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੀ ਹੈ।

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਟੀਮਰ ਬੇੜਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਹ ਬਣਾਉਂਦਾ ਤੁਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਅਜੀਬ ਜਿਹੇ ਭੂਰੇ ਤੇ ਬੇਹਿੱਸ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਡਾਂ ਵਰਗੀ ਸਮਾਨਤਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੀ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਉਹ ਚੁੱਪਚਾਪ ਧੁੰਧ ਵੱਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਧੁੰਦ ਵਿੱਚ ਸਮਝੋਂ ਬਾਹਰੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚੀਜ਼ ਨੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਖੋਖਲੀ ਬੁੜਬੁੜ ਸੁਣਾਈ ਦੇਂਦੀ ਹੈ, ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਵੱਧਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਭਾਰੀ ਸੁਗੰਧਮਈ ਸਾਹ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣਾ ਤੇ ਰੀਝਵਾਨ ਲਹਿਜਾ ਹੈ।

ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਊਯਾਰਕ ਹੈ। ਵੀਹ ਮੰਜ਼ਲੇ ਘਰ, ਕਾਲੀਆਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਅਕਾਸ਼ ਛੋਂਹਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਖਲੋਤੀਆਂ ਹਨ। ਚੌਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ, ਭਾਰੀਆਂ ਬੋਝਲ ਤੇ ਬੇਡੌਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਉਦਾਸ ਤੇ ਗਮਗੀਨ

ਉਤਾਂਹ ਨੂੰ ਝਾਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਉਚਾਈ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਘੁਮੰਡੀ ਆਕੜ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕਰੂਪਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫੁੱਲ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ...।

ਇਸ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਚੌੜੇ ਜਬਾੜੇ ਵਾਂਗ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚਲੇ ਕਾਲੇ ਦੰਦ ਉੱਘੜ ਦੁੱਘੜੇ ਉੱਚੇ ਨੀਵੇਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਲੇ ਧੂੰਏਂ ਦੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਸਾਹ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੋਟਾਪੇ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਪੇਟੂ ਵਾਂਗ ਹੌਂਕਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣਾ ਪੱਥਰ ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪੇਟ ਜੋ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੀਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਹਜ਼ਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗਲੀ ਇੱਕ ਤਿਲਕਵਾਂ ਲੋਭੀ ਗਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਖਾਧ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਕਾਲੇ ਭੋਰੇ -ਜੀਉਂਦੇ ਮਨੁੱਖ ਤਰਦੇ ਹਨ । ਹਰ ਥਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ, ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ, ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਟੁਣਕਾਰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋਨੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰਾਹੀਂ ਸਜੀਵ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਤੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣਾ ਜਾਲਾ ਤਣਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਸੰਘ ਘੋਪਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਲਹੂ ਤੇ ਦਿਮਾਗ ਚੂਸਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਹੜੱਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੇਅਵਾਜ਼ ਪੱਥਰ ਉੱਤੇ ਸਸਤਾਂਦਿਆਂ ਵਧਦਾ ਹੀ ਵੱਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਨੂੰ ਫੈਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅਥਾਹ ਮੋਟੇ ਕੀੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇੰਜਣ ਕੁਰਬਲ ਕੁਰਬਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਡੱਬੇ ਘਿਸਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਇੰਜਣਾਂ ਦੇ ਹਾਰਨ ਮੋਟੀਆਂ ਬਤਕਾਂ ਵਾਂਗ ਟਰੈਂ ਟਰੈਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੀਰਸ ਗੁਣ-ਗੁਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਲ ਘੋਟੂ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਜਜ਼ਬ ਕੀਤੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕੁਰੱਖਤ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਧੜਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਸਪੰਜ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਨਮੀ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਉੱਪਰੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਬਾਇਆਂ। ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੇ ਧੂਏਂ ਨਾਲ ਪਲੀਤ ਹੋਇਆ ਇਹ ਨਿਰਦਈ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਚੀਆਂ, ਕਾਲਖ ਲਿੱਪੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਬੇਹਰਕਤ ਲਟਕ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਚੌਂਕਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਛੋਟੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਉੱਤੇ ਧੂੜ ਲਿਬੜੇ ਨਿਰਜਿੰਦ ਪੱਤੇ ਸਿਰ ਨਿਵਾਈ ਲਟਕਦੇ ਹਨ। ਕਾਲੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬੁੱਤ ਖਲ੍ਹੋਤੇ ਹਨ । ਬੁੱਤਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਨਾਲ ਕੱਜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅੱਖਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਦਗ ਦਗ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਧੂੜ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਲੋਕ, ਜੋ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਲੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚਾਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਆਸਰੇ ਤੇ ਇਕੱਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਉੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਗਿਠਮੁੱਠੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚੇ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਪਸਰੇ ਹੋਏ ਪਾਗਲਪਣ ਦੇ ਰੌਲੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਧ-ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਵਾਂਗ ਖਲ੍ਹੋਤੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਬੜੀ ਹੋਈ

ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਮੰਦੇ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਤਰਸਯੋਗ ਘੁਮੰਡ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਕਿਆਸਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਚੇਤਨਤਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਕਿ ਉਹ ਕੇਵਲ ਤਰਖਾਣ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕੁਹਾੜੀ ਦੀ, ਲੁਹਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹਥੌੜੇ ਦੀ, ਅਦਿੱਖ ਇੱਟਾਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਇੱਟ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਛਲਪੂਰਨ ਕੱਛਾਂ ਵਜਾਉਂਦਿਆਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰ ਤੰਗ ਜੇਲ੍ਹ ਉਸਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕਈ ਰਿਸ਼ਟ ਪੁਸ਼ਟ ਚਿਹਰੇ ਵੀ ਹਨ, ਪਰ ਹਰ ਇੱਕ ਚਿਹਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰਲੀ ਅਜ਼ਾਦੀ, ਰੂਹ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਹਲਿਆਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਸ਼ਕਦੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਰਹਿਤ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸ ਚਾਕੂ ਦੀ ਬੇਹਿੱਸ ਚਮਕ ਚੇਤੇ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਅਜੇ ਖੁੰਡਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਪੀਲਾ ਦੈਂਤ-ਸੋਨੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਹ-ਘਾਤੀ, ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ, ਇਤਨੇ ਭਿਅੰਕਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਇਤਨੇ ਤੁੱਛ, ਇਤਨੇ ਗੁਲਾਮ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਵਿੱਚ ਇਤਨਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਿੰਨੇ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਭੁੱਖੜ ਤੇ ਗੰਦਗੀ ਭਰਪੂਰ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਲਾਲਚ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸ਼ੈਦਾਈ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਜਾਂਗਲੀ ਭਬਕ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗਾਂ ਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ...।

ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਤੇ ਭਿਆਨਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ।

ਕੜਕਦਾ ਤੇ ਖੜ੍ਹਕਦਾ ਚੁੱਕਵੀਂ ਰੇਲਵੇ ਦਾ ਡੱਬਾ ਤੀਜੀ ਮੰਜ਼ਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਤੰਗ ਗਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦੌੜਦਾ ਹੋਇਆ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਪਿਛਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅੱਗ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਨਾਲ ਕੱਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਖਿੜਕੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਿਆਂ ਦੇ ਅਕਾਰ ਲਗਭਗ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਸੀੜ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉਹਨਾਂ ਮੇਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਕੇਵਲ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਾਂ ਮੁਹਾਠਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਰੇਲ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਚ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਮਿੰਟ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੁੱਢੇ, ਜਵਾਨ ਤੇ ਬੱਚੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਇਹ ਸੋਚਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਤਵ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਭਾਰੂ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ, ਲੋਹੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨਹੀਂ। ਰੇਲ ਦਾ ਰਾਹ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ — ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ, ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਕੰਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਛੱਜੇ ਦੇ

ਜੰਗਲੇ ਉੱਤੇ ਪਲਾਮਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜੁੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਸਾਧਾਰਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਟੱਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਵਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਲਗਾਤਾਰ ਝੰਜੋੜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਲਈ ਲੈਸ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਘੜਵੇਂ ਨਮੂਨੇ ਉਣਨੇ ਅਸੰਭਵ ਹਨ, ਜੀਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤੇ ਨਿਡਰ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਜੰਮਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।

ਸਾਹਮਣਿਉਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੈਲੀ ਚੋਲੀ ਵਾਲੀ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਦੇ ਕਾਲੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਉੱਡਦੀ ਉੱਡਦੀ ਝਲਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪੀੜਾਂ ਭੰਨੀ, ਵਿਹੁਲੀ ਹਵਾ ਨਿਕਲ ਕੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਉਂਦੀ ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਦੇ ਮਟਿਆਲੇ ਵਾਲ ਭੂਰੇ ਮੱਛੀਆਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਵਾਂਗ ਫੜ ਫੜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧੁੰਦਲੀਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਹ ਦਿੱਸਣੋਂ ਹੱਟ ਗਈ ਹੈ।

ਅੰਦਰਵਾਰ ਦੇ ਧੁੰਦਲੇਪਣ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਮੰਜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਚੀਥੜਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਗੰਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਅਤੇ ਮੇਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਖਾਣੇ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਸਧਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹਦਾ ਵੇਖਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਝਾਕਦਾ ਹੈ। ਕੰਧਾਂ ਇਤਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਡਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਪਿਘਲ ਕੇ ਇੱਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹੋਣ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਲ ਜਿਹੇ ਗੰਧਲਾ ਤੇ ਵਿਆਕਲ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਵਹਾ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਿਣਕਿਣਾਉਂਦੇ ਰੁੜ੍ਹਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਮਿਟਿਆਲੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਇੱਕ ਗੰਜਾ ਸਿਰ ਇੱਕ ਛਿਨ ਲਈ ਲਿਸ਼ਕਦਾ ਹੈ। ਸਿਰ ਕੰਮ ਦੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਪਰ ਹਿੱਲਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਤਲੀ, ਲਾਲ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਜੁਰਾਬ ਉਣ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਘੁਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗਿਣਦੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਾਅ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੇ ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਪਿਛਾਂਹ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਵੱਗਦੀ ਹਵਾ ਨਾਲ ਉਲਟ ਪੁਲਟ ਹੋਏ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਸਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਮੁੰਡੇ ਛੱਜੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈਅ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਇੱਕ ਘਰ ਉਸਾਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਮਾਰਤ ਕੰਬਣੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਜੇ ਦੀਆਂ ਸੀਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠਾਂ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਝਪਟ ਕੇ ਪਕੜਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯਤਨ ਅਸਫਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਚਿਹਰੇ, ਵਧੇਰੇ ਚਿਹਰੇ, ਇੱਕ ਪਿੱਛੋਂ ਦੂਜਾ ਛਿਨ ਦੇ ਛਿਨ ਲਈ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਝ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਸਾਲਮ, ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਟੁੱਟ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਅਤਿ ਨਿੱਕਚੂ ਕਿਣਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਕੇ ਰੇਤ ਦੇ ਜ਼ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਖਿਲਰ ਗਈ ਹੋਵੇ।

ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਪਾਗਲ ਦੌੜ ਰਹੀ ਤੇਜ਼ ਵਗਦੀ ਹਵਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ