ਆਧਾਰਿਤ ਸੁਹਜ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਵਸਤੂ ਦੀ ਸੁਹਜ ਸਿਰਜਣ ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ ਖੰਡਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਜੁਗਤ-ਅਧਿਐਨ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਜ਼ਾਹਰ ਅਰਥ ਅਤੇ ਬਾਤਨ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫੜ ਸਕੀ। ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਰਲ ਅਰਥੀ (ਜਾਹਰ ਅਰਥ) ਅਤੇ ਅੰਤਰੀਵੀ ਅਰਥ (ਬਾਤਨ ਅਰਥ) ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕਹਰੇ ਰੂਪ 'ਚ ਸਮਝਦੀ ਹੋਈ ਸਰਲ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਲਖਾਇਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤਰੀਵੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮੱਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰਚਨਾ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਖਚਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਉਂ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਰੂਪ ਨਾ ਸਮਝ ਕੇ ਮਹਿਜ਼ ਭਾਸ਼ਾਗਤ ਸੰਕਲਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਖਾਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਹੋਰ ਗਿਆਨ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾ ਨਾਲ ਅੰਤਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਬੰਦ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਬੰਦ ਸਿਸਟਮ ਮੰਨ ਕੇ ਰਚਨਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਅਰਥਸ਼ੀਲ ਇਕਾਈਆਂ 'ਚ ਢਲਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਖੋ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਬਾਕੀ ਸਭ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਮਾਨਵੀ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਮਹਿਜ਼ ਭਾਸ਼ਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਰਚਨਾਦਾ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਘਾੜਤ ਖ਼ਬਰ ਵਿਚਲਾ ਅੰਤਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਇਨਬਿੰਨ੍ਹ ਰੂਪ 'ਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ । ਪੱਛਮੀ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਆਰੋਪਣ, ਸਿਧਾਂਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਧਿਆਤਮ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਮਕਾਨਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੇ ਆਲੋਚਕ ਰੂਸੀ ਰੂਪਵਾਦ, ਅਮਰੀਕੀ ਨਵਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪਛਾਣੇ ਬਗੈਰ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਉਪਰ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਧਾਂਤ ਰਚਨਾ ਉਪਰ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਰੂਪਗਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਧਾਂਤ ਆਰੋਪਣ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਗੈਰ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਮਾਨਵੀ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮਾਨਵੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਸਲੇ ਵਜੋਂ ਬੁਰਜਵਾ ਸਾਹਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪਿਰਤ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ 'ਚ ਅਪਣਾਇਆ। ਇਸ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਸੁਹਜ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੇ ਮਾਨਵ ਸਿਰਜਤ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਮਾਨਵੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ । ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਬੁਰਜਵਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਦਾ ਹੈ।
