ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਿੱਤਾ ਅਨੁਕੂਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। "ਕਿਸੇ ਵੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮਾਜਕ ਗਰੁਪ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।"⁴⁴ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਹੱਲ ਆਲੋਚਕ ਉਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਆਲੋਚਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਿਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ⁴⁵ ਸਾਹਿਤਕ ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਵੱਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਦਮਿਤਰੀ ਮਾਰਕੋਵ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਪੂਰਨ ਢੰਗ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਧ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਖੁਦ ਬਣਤਰ ਦੇ ਤੱਤ ਦੀ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਬਣਤਰੀ ਐਸ ਵਿਚਾਲੇ ਸਹੀ ਜੋੜ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਇਕ ਨਾਕਾਫੀ ਗੱਲ ਹੈ ਠੇਸ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋ ਕੇ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹੁੰਚ ਸਾਹਿਤਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਆਰੰਭਕ ਨੁਕਤੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਸਤੂ ਤੇ ਕਲਾਮਈ ਰੂਪ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਲਗਣ ਵਿਚ ਲਵੇਗੀ ।⁴⁶

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ "ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਦੇ ਵੀ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮਝ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ।"⁴⁷

ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਭਾਰੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮੁਦਾਖ਼ਲਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਸੇਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਸੁਚੇਤ ਕਾਰਜ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਮਾਜਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਥਾਪਤੀ ਜਾਂ ਵਿਸਥਾਪਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਿਆ ਜੀਵਨ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਸਾਰ ਤੱਤ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਰਹਿਤ ਲੱਗੇ, ਪਰੰਤੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਕਲਾ ਕਲਾ ਲਈ ਜਾਂ ਕਲਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਆਦਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਉਪਜੀਆ ਹਨ ਜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਹਿੱਤ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਹਿੱਤਾ ਦੀ ਕਾਰਜ- ਸਿੱਧੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾ ਉਪਰ ਆਲੋਚਕ ਦੀ ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ ਮੁਲਾਕਣ, ਵਿਆਖਿਆ, ਵਿਸ਼ਲੇਸਣ ਜਾਂ ਮਹਿਜ਼ ਅਰਥ-ਨਿਖੇੜਿਆਂ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਕਾਰਜ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਮਾਰਕਸੀ ਚਿੰਤਕ ਦੀ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਧਾਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਕਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਮਾਤਰ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਸਲਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ