ਹਨ। ਆਲੋਚਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮੰਤਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਤਰਕ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਤ ਦੀ ਅੰਤਰਵਸਤੂ ਵਿਚ ਲੁਪਤ ਹੈ । ਇਸ ਲੁਪਤ ਵਸਤੂ ਦੇ ਅਰਥ ਹੀ ਸਮਾਜਕ ਅਸਤਿਤਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੇ ਜਮਾਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਖਾਸੇ ਨੂੰ ਉਘਾੜਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਆਲੋਚਕ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨਜ਼ਰੀਆ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨਜ਼ਰੀਆ ਜਿੱਥੇ ਸਾਹਿਤਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲ ਰਹੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਧਿਐਨ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸੰਕਲਪ ਆਲੋਚਨਾ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਤੀ ਕਈ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਯਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਰਿਪੇਖ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਵਿਭਿੰਨ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਵਸਤੂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਅਤੇ ਜਮਾਤੀ ਹਿੱਤਾ ਦੀ ਸੂਖ਼ਮ ਅੰਤਰ-ਸੂਝ ਵੀ ਉਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਆਲੋਚਨਾ ਮਹਿਜ ਮੁਲਾਂਕਣ ਨਹੀਂ, ਹੋਰ ਸਮਾਜਕ ਅਮਲ ਵਾਂਗ ਇਕ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਮੁੱਖ ਅਮਲ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਨਿਰਣਾਇਕ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।