ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਤਰ ਮੁਖਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਬੀਜ-ਰੂਪੀ ਬੁਰਜੂਆ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ, ਜੋ ਮਾਰਕਸੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸੀ ਉਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਇਸੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਫਿਰ ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਈ ਨਵੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਪਰਿਚਯ ਵੀ ਹੋਇਆ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲੇ। ਇਹ 1970 ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਪੱਛਮੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰੂਪਵਾਦ, ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਸਿਸਟਮ ਸਿਧਾਂਤ, ਥੀਮ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਰਚਨਾਵਾਦ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਆਦਿ ਸੰਕਲਪ/ਵਿਧੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਾਰਜ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲਾਂ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਤੁਆਰਫ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ: ਗਿੱਲ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਰੂਪ 'ਚ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਹੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਸਕੂਲ ਰਾਹੀਂ ਪਾਸਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ, ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ, ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਪੁੰਨੀ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ, ਹਰਚਰਨ ਕੌਰ, ਦੇਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਗਿੱਲ ਆਦਿਕ ਆਲੋਚਕ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਲੋਚਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਚਲੀ ਆਲੋਚਨਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ, ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਉਸਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਹੋਂਦ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਉਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਮਝਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਨਿਰਪੇਖ ਰੂਪ 'ਚ ਉਘਾੜਦੀ ਹੈ। "ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵੇਰ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਇਕਾਈ ਮੰਨ ਕੇ ਉਸਦੇ ਅੰਗਾਂ ਪ੍ਰਤਿਅੰਗਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਸਰਬਾਰਥ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਆਤਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਡਾ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੀਖਿਆ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਅਜੇਹੀ ਪਿਰਤ ਪਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਖੇੜਾ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਮੀਖਿਆ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ । ⁹⁰

ਇਹ ਆਲੋਚਨ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸਾਹਿਤ ਬਾਹਰੀ, ਜੀਵਨੀ-ਮੂਲਕ ਅਤੇ ਬਹਿਰੰਗ ਵਿਧੀ ਕਹਿ ਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਅੰਤਰੰਗ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸੰਬੰਧੀ. ਇਹ ਚਿੰਤਕ ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ, ⁹¹ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ, ⁹² ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ,⁹³ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ⁹⁴ ਆਦਿ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣਮਈ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਸਮੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚਿੰਤਨ, ਸਾਹਿਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਵੱਲ ਮੋੜਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਇਕਾਈ