ਨਿਸਚਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੜਾਅ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦੌਰਾਂ ਨਾਲ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਜੋਕੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਤਹੀ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮਾਂ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਉਨਾਰਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਦ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਦੌਰ ਖਤਮ ਹੋ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸੀ ਕ੍ਰਿਤ ਗਿਆਨ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਾਦ ਨਹੀਂ । ਕੇਵਲ ਇਕ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗੁਰਮਤ ਕਾਵਿ, ਸੂਫੀ ਕਾਵਿ, ਕਿੱਸਿਆਂ, ਕਲੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਅਧਿਐਨ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੇਰਾ ਯਕੀਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਵਿਧੀ ਲਈ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਿਚ ¹⁰¹

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਕਥਨ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਆ ਰਿਹਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮੀਖਿਆ ਮਾਡਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਈ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਲੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਜੂਦ ਤੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਆਧਾਰ ਭੂਮੀ ਬਣਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਦੇਹ ਦੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਇਕ ਬੰਦ ਸੰਸਾਰ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ, ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਮਸਲੇ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸਿਰਫ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜੁਗਤਾਂ ਤੇ ਉਸਦੀ ਨਿੱਜਗਤ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇਕ ਫੈਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰਥਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਮਾਣਕਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਨਿੱਠ ਕੇ ਤੂਰੀ ਹੈ।¹⁰²