کرااُںدے هن۔ ِاس چِنّھ پربںدھ دا پرِپےکھ وِسےس درِسٹیکون توں اتے وِچاردھارا توں کاو ارتھاں دا سںچار هی نهیں کردا سگوں ِاک وِچار, درِسٹی دی ستھاپنا وی کردا هَے۔ اُه وِچار درِسٹی پرگتیوادی کاوِ-دھارا دے پرسںگ هےٹھ سمجھی جا سکدی هَے۔ ِاس ترھاں چِنّھ وِگِآنک سمیکھِآ دا کاوِ-ساستری پرِپےکھ رچنا دے اسل ارتھ نُوں وِچاردھارک اسلے راهیں اُجاگر کرن وِچ هَے۔

چِنّھ وِگِآنک سمیکھِآ وِدھی ساهِت نُوں ِاک چِنّھ پربںدھ منّدی هَے۔ جِسدا کےںدری بِںدُو چِنّھ هن جو رُوڑیگت هُںدے هن۔ وِدوان سمُّچے ساںسکرِتِک سںسار نُوں چِنّھ پربںدھ تسّور کردے هن ِاسے کرکے اُه ساںسکرِتِک تَور تے بھاسا نُوں ِاک چِنّھ-پربںدھ منّ کے ادھِاَےن کرن اُتے جور دِںدے هن۔ سماجک جیون وِچ جو وستُو وِسےس ارتھاں دی لکھاِاک هُںدی هَے, اُه ِاک چِنّھ پربںدھ انُسار نِرمت هوای هُںدی هَے۔ ِاه چِنّھ مانو سِرجت هن جِنھاں دا سماجک جیون دے پرسںگ وِچ هی ادھِاَےن کیتا جا سکدا هَے, ِانھاں چِنّھاں دی سںچار توں بِناں سماجک سارتھکتا وی هُںدی هَے۔

چِنّھ سماجک ورتارا هن۔ ِانھاں دا هور سماجک ورتارِآں نال اںتر- سںبںدھ هُںدا هَے, ِاسے کارن چِنّھا دے سماجک چرِّتر اتے وِاکتیگت چرِّتر نُوں سمجھِآ جا سکدا هَے۔

وِدواناں دی دھارنا هَے کِ بھاسا ِاک چِنّھ پربںدھ هَے ۔ بھاسا منُّکھی گِآن نُوں لِکھت دی پّدھر تے سُگٹھِت کردی هَے ۔ چِنّھ اتے بھاسا منُّکھ دی سماجک چےتنتا دی پراپتی هَے ۔ ساهِت ِاسے سامجک چےتنتا دا ِاک پرتینِدھ رُوپ هون کرکے وِسےس ترھاں دا چِنّھ پربںدھ هُںدا هَے۔ ِانھاں نُوں اںتریوی ارتھاں 'چ گرهِن کیتا جا سکدا هَے ۔ ساهِت دے ِاسے بھاو ارتھ نال سںبںدھِت ِاک آلوچک دا کتھن هَے, چِنّھ سںچار-پرکِرِآ اتے چِنّیکرن دے نِےماں ادھین چںگِردے وِچ پسرے چِنّھاں نال مِل کے پاٹھ (Text) دی سِرجنا وِچ آپنا رول ادا کردا هَے, ِاسے کرکے ساهِت رُوپ وِچ پےس هويا چِنّرِت (سار تّت) سمُّچی سںچار پرکِرِآ اتے ماڈلِںگ سںرچنا دا هِّسا هُںدا هَے۔"²⁰

ساهِت منُّکھی جیون نُوں وِسےس چِنّھ راهیں سںچار-پرکِرِآ وِچ ڈھالدا هَے۔ بھاسا چِنّھاں دا سمُوه هَے ِاس لای ساهِت جِسدا مادھِام بھاسا هَے, وی ِاک چِنّھ پربںدھ هَے۔ چِنّھ وِگِآنک سمیکھِآ ساهِت-پاٹھ نُوں ِاک چِنّھ پربںدھ منّدی هَے۔ ِاتھے پّچھمی چِںتک دے ِاه وِچار اُلےکھےوگ هن, جے سدھارن ارتھاں وِچ کلا بھاسا هَے. تاں وِسےس کلا کرِتی ساهِتک کِرت جاں کِسے ِاک رچناکار دیآں سمُّچیآ کِرتاں پاٹھ هن۔"²¹

هر ساهِتک کِرت دی آپنی وِسےس پهِچان هُںدی هَے۔ ِاس پهِچان وِچ هی اُسدیآں سیماواں اتے وِسےس لّچھن هُںدے هن ۔ مِسال دے تَور تے کوِتا دی آپنی پرکِرتی, سیماواں اتے وِسےس لّچھن هن, ناول-رُوپاکار دے آپنے ۔ ِاس

ترھاں هور ساهِت رُوپا بارے وی ِاه کِها جا سکدا هَے پرںتُو ِانھا سبھ نُوں ِاک ارتھپُورن ِاکاای وجوں سمجھِآ جا سکدا هَے۔ ِاس ارتھ پُورن ِاکاای نُوں سںچار- سِدھاںت راهیں سمجھِآ جا سکدا هَے۔ چِنّھ وِگِآنی هر اُس نُوں بھاسا منّدے هن جِهڑے کِسے ارتھاں دا سںچار کردے هن۔

ساهِت آلوچنا وِچ دو مُّکھ ستر هن جو ِاک پاٹھ دے مُّکھ بھاگ هن۔ ِانھاں نُوں ستهی سںرچنا (Surface Structure)اتے ڈُںگھے سںرچنا (Deep Struc- ture) کِها جاںدا هَے ۔ ستهی سںرچنا وِچ اسیں رچنا دے سرل ارتھاں نُوں مُکھاتب هُںدے هاں۔ کِسے وی پاٹھ وِچ ورتے گاے چِنّھاں دے کوسگت ارتھ رچنا دے سپسٹ ارتھاں نُوں سںچاردے هن۔ ڈُوںگھ سںرچنا وِچ اسیں رچنا دے وِچ ورتے چِنّھاں دے اسل ارتھاں نُوں مُکھتاب هُںدے هاں۔ ِاس وِچ اسیں پاٹھ دی سُوکھم وستُو نُوں اُجاگر کردے هاں۔ ڈُوںگھ سںرچنا دا گِآن رچنا دے جٹِل کارج نُوں ڈیکےڈِںگ کرن نال هُںدا هَے۔ ساهِت آلوچک پاٹھ وِچ لُپت  ارتھاں نُوں اُجاگر کردا هَے۔ ِاتھوں هی پاٹھ دے ارتھ-پروچن دا آرںبھ هُںدا هَے۔

ساهِتک پاٹھ دی سِرجنا بھاسا راهیں هُںدی هَے۔ جدوں ِاس نُوں پروچن دی پّدھر تے گرهِن کیتا جاںدا هَے تاں ِاه آپنے وِهار دی بھاسا توں اگاںه دے ارتھاں راهیں گرهِن کیتا جاںدا هَے ۔ ِاه وِهارک بھاسا توں نِکھےڑ نهیں هُںدا کِاُںک ارتھاں نُوں پُورن مهّتو ِاس توں بِناں وی نهیں دِّتا جاںدا ۔ ِاه رچنا نُوں اُسدے اںدرلے وّتھ وِچار- دھارک اسلے رچنا دی پرکِرتی وِسےس جماتی چےتنا وجوں سمُّچتا 'چ اُگھاڑن دے ےوگ نهیں هُںدا۔ ِاس لای پروچن دی سارتھکتا نُوں پرمپرا دے پسںگ وِچ درِسٹیریچر کیتا جا سکدا هَے۔

چِنّھ وِگِآنک پںجابی آلوچنا

پںجابی آلوچنا وِچ چِنّھ وِگِآنک آلوچنا دا مُّڈھلا مُهاںدرا سںرچنا -وادی چِںتن دے نال هی آرںبھ هو جاںدا هَے ۔ پںجابی وِچ ِاس دی جان-پچھان هرجیت سِںگھ گِّل دُآرا هی آرںبھ هوای هَے۔ اُس دے اںگرےجی وِچ کیتے پںجابی کںم نُوں دےکھِآ جا سکدا هَے ۔ پر مُول رُوپ وِچ پںجابی آلوچنا کھےتر وِچ ِاه کدم 1970 توں بااد هی پُّٹے گاے هن۔ ِاس وِچ هرِبھجن سِںگھ, ترلوک سِںگھ کںور, روِںدر سِںگھ روی, سُتِںدر سِںگھ نُور اتے جگبیر سِںگھ دے ناں لاے جا سکدے هن۔ ِانھاں نے وِکولِترے تھاواں تے چِنّھ-وِگِآن دے ماڈلاں بارے مُّڈھلی جِهی جانکاری دِّتی ۔ پرںتُو روِںدر سِںگھ روی اتے ترلوک سِںگھ کںور دا کُجھ کںم مهّتوپُورن هَے۔ هرجیت سِںگھ گِّل اتے روِںدر سِںگھ روی نُوں چھّڈ کے باکی سارے وِدوانا دا بل ساهِت نُوں پارگامی کارج اتے سِرپھ بھاساگت جُگتاں تک پرستُت کرن دا رِها هَے۔ اُداهرن وجوں:

چِنّھ وِگِآن اجوکے سمےں وِکسِت هويا ِاک نواں گِآن-انُساسن