ਪਠਾਰ, ਸਖਤ ਤਾਲੂ ਕੋਮਲਤਾਲ, ਕਾਕਲ, ਜੀਭ ਸਾਰੇ ਹੀ ਉਚਾਰਨ ਅੰਗ ਹਨ।

ਹੋਂਠ- ਹੋਂਠਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਹੋਂਠੀ (bilabial) ਧੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਂਠੀ ਦੰਦੀ (labio-dental)। ਜਦੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਉਂਦੀ ਵਾਯੂ ਧਾਰਾ ਦੇ ਹੋਂਠਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੋਕ ਕੇ ਛੱਡੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਚਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੋ ਹੋਂਠੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪ, ਫ, ਬ, ਭ, ਮ ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ प, फ, ब, भ, म ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ p. b, m ਦੋ ਹੋਂਠੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਵਾਯੂਧਾਰਾ ਹੋਂਠਾਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਸ਼ਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੋਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਚਾਰੀ ਗਈ ਧੁਨੀ ਹੋਂਠੀ-ਦੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ t ਅਤੇ v ਧੁਨੀ ਹੋਂਠੀ ਦੰਦੀ ਹੈ। t ਅਘੋਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ v ਸਘੋਸ਼ ਧੁਨੀ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਦੰਦ- ਦੰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੰਤੀ (dental) ਧੁਨੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਉਂਦੀ ਵਾਯੂਧਾਰਾ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ ਤੇ ਡੱਕ ਕੇ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਤ,ਥ, ਦ, ਧ, ਨ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ त, ष, द, ध, न ਆਦਿ ਦੰਦੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।

ਦੰਦ ਪਠਾਰ (Alveolar Ridge)-ਜਦੋਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਚਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੰਦ-ਪਠਾਰੀ (Alvealor) ਧੁਨੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ (T) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ (ਲ) ਧੁਨੀ ਦੰਦ ਪਠਾਰੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।

ਸਖਤ ਤਾਲੂ- Hard Plate- ਸਖਤ ਤਾਲੂ ਰਾਹੀਂ ਤਾਲਵੀ (Patalap) ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆ ਰਹੀ ਵਾਯੂਧਾਰਾ ਜਦੋਂ ਸਖਤ ਤਾਲੂ ਤੇ ਡੱਕ ਕੇ ਛੱਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਚਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਾਲਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਚ, ਛ, ਜ, ਝ, ਞ ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ च, छ, ज, झ, ण ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ (y) ਧੁਨੀ ਤਾਲਵੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।

ਕੋਮਲਤਾਲੂ (Soft Plate)- ਕੋਮਲਤਾਤੂ ਤੋਂ ਕੋਮਲਤਾਲਵੀ (Velar) ਧੁਨੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕ, ਖ, ਗ, ਘ, ਙ, ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ क, ख, ग, ध, ङ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀਆਂ k, g ਧੁਨੀਆਂ ਕੋਮਲਤਾਲਵੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।

ਕੋਮਲਤਾਲੂ ਸਿਰਫ ਕੋਮਲਤਾਲਵੀ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਸਗੋਂ ਕੋਮਲ ਤਾਲੂ ਹੀ ਮੋਖਿਕ (Oral) ਅਤੇ ਨਾਸਿਕੀ (Nasal) ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਖਰੇਵੇਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਮਲ ਤਾਲੂ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਉੱਠਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨੱਕ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚੋਂ ਮੌਖਿਕ ਧੁਨੀਆਂ (Oral Sounds) ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਦੋਂ ਕੋਮਲ ਤਾਲੂ ਨਾ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਨੱਕ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚੋਂ ਨਾਸਿਕੀ (Nasal) ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਮ, ਨ, ਵ, ਙ. ਞ, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ण, न, म ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ m, n ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਮਲ ਤਾਲੂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕਾਕਲ- ਕਾਕਲ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਧੁਨੀਆਂ ਉਚਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ (q) ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਫਾਰਸੀ ਵਿਚ 9 ਕਾਕਲੀ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ।

ਜੀਭ- ਜੀਭ ਅਜਿਹਾ ਉਚਾਰਨ ਅੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਭ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਰਾਹੀਂ ਦੰਭੀ ਅਤੇ ਦੰਤ-