ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੇਠਲੇ ਵਾਕ (ਅ) ਅਤੇ (ੲ) ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਉਪਵਾਕ ਵਾਕ ਦੇ ਦਰਜੇ ਤੋਂ ਨੀਵਾਂ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਛਲਾ/ਪਿਛਲੇ ਉਪਵਾਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਵਾਲੇ ਹਨ।
(ਅ) ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗ ਗਈ।
(ੲ) ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਤੀਰ ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਵਾਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਪਵਾਕ ਸਵਾਧੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਾਕ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਕ ਉਪਵਾਕ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਪਰਾਧੀਨ ਉਪਵਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਰਿਆ-ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਉ।
ਉੱਤਰ- ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਾਕ-ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਵਾਕੰਸ਼ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਕਾਈ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਵਾਕੰਸ਼ ਭਾਵੇਂ ਵਿਭਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਨਾਂਵ-ਵਾਕੰਸ਼, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਾਕੰਸ਼, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਵਾਕੰਸ਼, ਸਬੰਧਕੀ ਵਾਕੰਸ਼, ਕਿਰਿਆ-ਵਾਕੰਸ਼ ਆਦਿ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪਰਧਾਨਤਾ ਕੇਵਲ ਨਾਂਵ-ਵਾਕੰਸ਼ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ-ਵਾਕੰਸ਼ ਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਸਾਰੇ ਵਾਕੰਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਕਿ ਦੇ ਅੰਗ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :
(ੳ) ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ।
ਮੁੱਖ ਕਿਰਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਰਿਆ-ਵਾਕੰਸ਼ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਸਹਾਇਕ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
(ਅ) ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਂਵ-ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕਰਤਰੀ ਵਾਕ (Active sentence) ਵਿਚ ਮੁੱਢਲੇ, ਗਤੀਵਾਚਕ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਕ ਸੰਚਾਲਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਰਮਣੀ (Passive) ਵਾਕ ਵਿਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸੰਚਾਲਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮਵਾਚੀ ਸੰਚਾਲਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸੂਚਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਪਰੋਕਤ ਨੇਮਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਰਤਰੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ-ਵਾਕੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਹੇਠਲਾ ਵਾਕ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
(ੳ) ਉਹ ਹਰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਲਾਹ ਲੈ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਰਮਣੀ ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੇ ਕਿਰਿਆ- ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੰਜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਹੇਠਲਾ ਵਾਕ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
(ਅ) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਇਥੇ ਮੁਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਵਾਕ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ
