ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਬੰਧਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ ਵੇਲੇ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ (Phonetics) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ । ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਧੁਨੀਆਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਹੈ।

ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਉਚਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਸਹਿਪੈਟਰਨ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ? ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਜੁੱਟ ਕਿਵੇਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਸ ਸਾਖਾ ਨੂੰ ਧੁਨੀ ਵਿਉਂਤ (phonology) ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਧੁਨੀ ਵਿਉਂਤ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਰੂਪ ਪੱਖ- ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਪੱਖ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਨ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗਲਮੱਡ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪੱਖ (ਧੁਨੀ ਪੱਖ, ਰੂਪ ਪੱਖ ਅਤੇ ਅਰਥ ਪੱਖ) ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਆਕਰਨ ਸਿਰਫ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਰੂਪ ਪੱਖ ਵਿਚ ਅੱਗੋਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਵਾਸ ਵਿਉਂਤ ( Morphology) ਅਤੇ ਵਾਕ ਵਿਉਂਤ (Syntax)। ਭਾਵਾਸ ਵਿਉਂਤ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਰਚਨਾ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿ ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਪੈਟਰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪੱਖ ਭਾਵਾਸ਼ ਵਿਉਂਤ (Morphology) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਵਡੇਰੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਕ ਵਿਉਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਕ ਵਿਉਂਤ (Syntax) ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਵਡੇਰੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਵਾਕੰਸ਼ (phrase) ਉਪਵਾਕ (clause) ਅਤੇ ਵਾਕ (sentence) ਦੀ ਵਿਆਕਰਨ ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਵਾਂਸ਼ ਵਿਉਂਤ -> ਧੁਨੀ ਤੋਂ ਸ਼ਬਦ

ਵਾਕ ਵਿਉਂਤ -> ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਵਾਕ

ਅਰਥ ਪੱਖ- ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਐਨ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੱਖ ਅਰਥ ਪੱਖ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਰਥ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਾਖਾ ਨੂੰ ਅਰਥ ਵਿਗਿਆਨ (Semantics) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਰਥ ਵਿਗਿਆਨ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਰਥ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ Science of meaning ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ ਵਿਗਿਆਨ -> ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ

ਹਰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਅਰਥ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਦੀ