ਕਿਰਿਆ- ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਤਿੰਨ ਅਧਾਰਾਂ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਰਥ, ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਅਤੇ ਰੂਪ। ਅਰਥ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਜਾਂ ਘਟਨਾ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਦੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵੰਨਗੀ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕ ਦੇ ਵਿਧੇਅ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆ ਸਕਦੇ ਹੋਣ। ਰੂਪ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ ਜੋ ਨਾਂਵ ਦੇ ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਵਚਨ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਪਰਵਰਤਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਕਿਰਿਆ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਲਕੀ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਅਕਾਲਕੀ ਕਿਰਿਆ। ਜਿਸ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਕਾਤਮਕ ਪਰਕਾਰਜ ਅਨੁਸਾਰ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਾਲਕੀ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ:
ਰਾਮ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।
ਸੀਤਾ ਖੇਡਦੀ ਹੈ।
ਲੜਕੇ ਖੇਡਦੇ ਹਨ।
ਲੜਕੀਆਂ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਥੇ ਖੇਡ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਨਾਂਵ ਦੇ ਲਿੰਗ ਵਚਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖੇਡ ਕਾਲਕੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਕਈ ਕਿਰਿਆਵੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ:
ਲੜਕੀ ਨੇ ਘਰ ਜਾਕੇ ਦੇਖਿਆ...
ਲੜਕੇ ਨੇ ਘਰ ਜਾਕੇ ਦੇਖਿਆ...
ਲੜਕਿਆਂ ਨੇ ਘਰ ਜਾਕੇ ਦੇਖਿਆ...
ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਘਰ ਜਾਕੇ...
ਇਥੇ ਜਾਕੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਅਕਾਲਕੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਰੂਪ-ਕੇ, -ਇਆਂ, -ਨ,-ਣ ਜਾਂ ਧਾਤੂ ਅੰਤਕ ਰੂਪ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਕਾਲਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਵਿਕਾਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਰਥਾਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਜਿਵੇਂ –
ਰਾਮ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।
ਸੀਤਾ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦੀ ਹੈ।
ਲੜਕੇ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦੇ ਹਨ।
ਲੜਕੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਥੇ ਤੇਜ਼ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:
1. ਸਮਾਂ ਸੂਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
2. ਸਥਾਨ ਸੂਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
