panjaabee bhaashaa
te
viaakaran
prashanautara
vidavaan profaisaraan duaaraa
pra malavee ate puaadhee upabhaashaavaan baare bahupakhee jaanakaaree diau|
pra panjaabee deean poorabee ate pachhamee upabhaashaavaan daa antar sapastt karo|
pra panjaabee deean upabhaashaavaan vich sur dee varaton baare sankhep jaanakaaree dio|
pra guramukhee lipee dee praacheenataa ute chaananaa paao|
pra guramukhee lipee deean vishestaavaan biaan karo|
pra guramukhee lipee deean lagaamaataraavaan dee varaton baare jaanakaaree dio|
pra guramukhee likhataan vich bindee, ttipee ate adhak dee varaton baare jaanakaaree dio|
pra guramukhee lipee de nikaas ate vikaas sanbandhee charachaa karo|
pra kee guramukhee lipee hee panjaabee lee dtukaveen lipee hai charachaa karo|
pra panjaabee shabad jorraan deean samasiaavaan baare tuseen kee jaanade ho
pra pratikoolataa eenachompattibilitte ton kee bhaav hai misaalaan sahit sapashatt karo|
pra panjaabee vaakabanatar vich shabadaan dee tarateeb baare misaalaan sahit jaanakaaree diau|
pra sanyukat vaak ate misharat vaak daa nikherraa karo|
pra panjaabee kiriaavaakansh vich varate jaande kiriaa sbadaan deean kisamaan baare sankhep jaanakaaree diau|
pra bhaashaa ate lipee daa antar sapastt karo|
pra lipee deean kisamaan baare sankhep jaanakaaree diau|
pra poorabee panjaabee deean likhataan vich gh, jh, dt, dh ate bh akharaan de uchaaran baare nott likho |
pra shabad ate arath de aapasee sabandhaan baare sankhep nott likho|
pra sur tthone dee varaton de pakhon panjaabee deean upabhaashaavaan daa nikherraa karo|
pra bhaashaaee ate gairabhaasaaee chihanaan vich kee antar hai
pra viaakaranak shreneean sabandhee tuseen kee jaanade ho
pra vaakaatamak banataraan ute ik sankhep nott likho|
pra panjaabee kaarakaprabandh tuseen kee jaanade ho audaaharanaan sahit charachaa karo |
pra panjaabee vaach prabandharroiche aute ik sankhep nott likho|
pra panjaabee kaalaprabandhatthenase shesattema aute ik visataar pooravak nott likho|
bhaag doojaa
chhotte prashan
pra itihaasak bhaashaa vigiaan hisattorichal linaguisattichasa kee hai
pra sanrachanaatamak bhaashaa vigiaan shattaruchattural linaguisattichasa kee hai
pra sosior noo aadhunik bhaashaa vigiaan daa modtee kiaun kihaa jaandaa hai
pra fefarriaan dee ponadhaaraa vidhee kee hundee hai
pra naad yantaree ponadhaaraa vidhee ghalottttalich air sattaream nechhanisama kee hundaa hai
pra komalataalavee ponadhaaraa vidhee rrelarich air shattaream nechhanisama kee hai
pra susat uchaarak fasasive arattichulattorasa kee hunde han
pra chusat uchaarak achattive arattichulattorasa kiharrekiharre hunde han
pra vaaravaarataa ate teebarataa sanbandhee tuseen kee jaanade ho
pra pich fittachaha kee hai
pra svar kee hunde han
pra vianjan dhuneean kee hundeean han jaan vianjanaan dee paribhaashaa dio|
pra aradh svar jaan aradhavianjan shemarroaaela kee hunde han
pra deeragh svar kee han ate panjaabee vich deeragh svar kiharre han
pra baaharale gutte de svar kee hunde han panjaabee bhaashaa vich ih kiharrekiharre han
pra sur tthone kee hai jaan sur dee paribhaashaa dio|
pra mauakhik dhuneean kee hundeean han
pra naasakee dhuneean kee hundeean han
pra ddakaven vianjan kee hunde han
pra addakaven vianjan kee hunde han
pra vianjan guchhe chhonasonanatt chhalusatterasa kee hunde han
pra vianjan sanyog kee hundaa hai
pra vaak sur kee hundee hai
pra naasikataa nasalizattiona kee hai
pra roop vigiaan norapahologe baare tuseen kee jaanade ho
pra samaanaarathak shabad kee hunde han
pra virodhaarathak shabad kee hunde han
pra bahuarathak shabad kee hunde han
pra samooh arathak shabadaan baare tuseen kee jaanade ho
pra samaroopak shabad kee hunde han
pra arath vigiaan ton kee bhaav hai
pra dhaatoo ate vidhetar daa antar sapashatt karo|
pra sutantar ate bandhejee bhaavaanshaan daa antar sapastt karo|
pra viautapatee shabad rachanaa dherivattional aanorad dtormattiona sabandhee tuseen kee jaanade ho
pra roopaantaree shabad rachanaa eenaddalechattional aanorad ddormattiona sabandhee tuseen kee jaanade ho
pra samaasee shabad rachanaa chhomapounadinaga baare tuseen kee jaanade ho
pra upabhaashaa vigiaan dhialechattologe dee paribhaashaa dio|
pra vaak ate upavaak daa nikherraa karo|
pra vaakansh fahrase ton kee bhaav hai charachaa karo|
pra arath sankoch ton kee bhaav hai
pra arath visataar ton kee bhaav hai
pra arath palattaa ton kee bhaav hai
pra bhaaratee panjaabee deean mahaanpraan dhuneean lee guramukhee lipee vich kine ate kiharre lipaank han
pra guramukhee lipee vich kiharreean akhanddee dhuneean lee kine ate kiharre lipaank han
pra viraam lipaank ton kee bhaav hai guramukhee de viraam lipaankaan baare sankhep nott likho|
pra goorr lipaank ton kee bhaav hai
pra hetthaleean dhuneean vichon kise panj de dhunee aatamak lachhan biaan karo|
pra sur tthone ate vaakasur eenattonattiona vich kee antar hai
pra sandarabh moolak vaakaan ton kee bhaav hai
pra dhunee vigiaan fahonettichasa ate dhunee viaunt fahonologe daa antar sapashatt karo
pra dhunee aagam ton kee bhaav hai
pra dhunee viparaj ton kee bhaav hai
pra dhunee lop ton kee antar hai
pra dhuneevikaar ton kee bhaav hai
pra dut vianjan gheminattiona kisanoo aakhade han
pra tulanaatamak bhaashaa vigiaan kisanoo aakhade han
pra chin dee paribhaashaa dio|
pra neeveen pich ate uchee pich daa antar sapashatt karo|
pra pich ate sur daa antar sapashatt karo|
pra uchaaran sathaan flache odd arattichulattiona kee hai
pra uchaaran lahizaa kee hai
pra uchaaran rol chhiosure ton kee bhaav hai
pra panjaabee bhaashaa vich kiharre vianjan sbad de suroo vich naheen aaunde
pra bal dee paribhaashaa diau ate panjaabee bhaasaa vich is dee varaton de nemaan baare daso|
pra dhunee graam ate sahidhuneegraam daa antar sapashatt karo|
pra roopaantaree pichhetar kee hunde han
pra agetar ate pichhetar daa antar sapashatt karo|
pra sutantar dhaatoo ate bandhejee dhaatoo daa antar sapashatt karo|
pra sahibhaavaash kee hunde han
pra duharukatee dee paribhaashaa dio|
pra panjaabee deean surarahit upabhaashaavaan baare daso|
pra siraaeikee upabhaashaa dee koee vises pachhaan daso|
bhaag pahilaa
bhaashaa vigiaan
panjaabee bhaashaa te guramukhee lipee
prashana bhaashaa vigiaan kee hai eis de adhiain khetar sanbandhee vee charachaa karo|
autara aich. e. galeesan ne bhaashaa sanrachanaa de adhaar te bhaasaa vigiaan noo ajihaa vigiaan dasiaa hai jo bhaasaa dee andaroonee sanrachanaa de adhaar te bhaasaa daa adhiain karadaa hai| dooje sbadaan vich injh vee kihaa jaa sakadaa hai ki bhaasaa vigiaan ik ajihaa vigiaan hai jo vigiaan dristteekon noo bhaasaa dee andaroonee sanrachanaa daa adhiain karadaa hai| is tarhaan bhaasaa vigiaan bhaasaa de adhiain daa ik vigiaanak dtang hai|
bhaashaa vigiaan bhaasaa daa vigiaan hai|
linaguisattich is ttehe sachienattiddich aae odd sattudinag lanaguage. dhavid charesttala jaan bhaashaa vigiaan noo shachienache odd lanaguage jaan a sachienattiddich sattude odd lanaguage vee kihaa jaandaa hai | jadon bhaashaa vigiaan noo bhaasaa daa vigiaanak adhiain kihaa jaandaa hai taan is daa matalab ih hai ki bhaasaa vigiaanak jithe ik paase bhaasaa dee varaton naal bhaasaaee nemaan dee sathaapanaa karadaa hai, authe dooje paase inhaan nemaan de adhaaraan te kise vishes bhaasaa dee sanrachanaa daa lekhaajokhaa vee karadaa hai| is tarhaan bhaasaa vigiaan bhaasaa dee nirol andaroonee banatar naal hee sanbandhit naheen hai, sagon bhaashaa de baaharee varataare naal hee sanbandhit hundaa hai|
bhaashaa dee sanrachanaa daa adhiain karan vele bhaasaa vigiaan bhaasaa dee sanrachanaa daa adhiain do pahilooaan ute karadaa hai| ik pahiloo bhaasaa de itihaasak vikaas kram de parraavaan noo uleekan daa hai| ih bhaasaa daa itihaasak adhiain hai| jadon bhaasaa vigiaan bhaasaa de itihaasak vikaas kram de parraavaan dee nisaanadehee karadaa hai taan is noo itihaasak bhaasaa vigiaan dee vanagee pradaan keetee jaandee hai| jiven jadon panjaabee bhaasaa de adhiain vele ih dekhiaa jaave ki panjaabee bhaasaa kinaakinaa vikaas parraavaan noo taia karadee ajokee sanrachanaa noo grahin karadee hai arathaat panjaabee bhaashaa vaidik, sansakrit, kalaaseekal sansakrit, paalee, prakirataan ate apabharanshaa raaheen aj dee panjaabee de saroop noo kis tarhaan grahin karadee hai taan ih adhiain itihaasak bhaasaa vigiaan de adhiain khetar vich aaundaa hai| jiven sansakrit bhaasaa daa sbad chandramaa, paalee vich chandoo te ajokee panjaabee vich chand ban giaa hai| is tarhaan sansakrit daa sapataaha panjaabee vich hafataa ban jaandaa hai| sansakrit daa sarapaaha panjaabee vich sapa ban jaandaa hai| ise prakaar kee hor anekaan shabadaan de saroop parivaratan raaheen panjaabee bhaasaa de vikaas kram de parraavaan noo vaidik sansakrit tak lijaaeaa jaa sakadaa hai| ih bhaasaa de vikaas dee gal hai| bhaasaavaan de vikaas kram naal sanbandhit bhaasaaee adhiain noo itihaasak bhaasaa
vigiaan kihaa jaandaa hai| prantoo jadon bhaashaa vigiaan bhaasaa de itihaas daa adhiain dee bajaae bhaasaa de samakaalee varataare naal sanbandhit hove taan us noo sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai| sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan vich kise bhaasaa vises dee sanrachanaa daa vislesn keetaa jaandaa hai| bhaasaa de ihanaan saare pakhaan de antar sabandhaan noo ujaagar keetaa jaandaa hai jo sanbandhit bhaasaa noo ik saarathik samache roop vich prasatoot karade han|
auparokat varanan uparant bhaashaa vigiaan naal sanbandhit mukh mudiaan noo sootarik roop vich paribhaast keetaa jaa sakadaa hai| ih mude mukh roop vich tin hana
a bhaashaa vigiaan kee hai
a bhaashaa vigiaan daa adhiain khetar kee hai
e itihaasak bhaashaa vigiaan kee hai
a bhaashaa vigiaan bhaasaa daa vigiaan hai jis vich bhaasaa dee aantarik drishattee ton bhaasaa noo samajhan daa yatan keetaa jaandaa hai| bhaasaa vigiaan bhaasaa de adhiain daa ik vigiaanak dtang hai|
a bhaashaa vigiaan daa adhiain khetar bhaasaa dee sanrachanaa daa sarabaangee adhiain hai| bhaasaa dee banatar vich tin pakh hunde han| dhunee pakh, roop pakh ate arath pakh| bhaashaa vigiaan bhaasaa de dhunee pakh, roop pakh ate arath pakh dee vigiaanak samajh hai| bhaashaa vigiaan daa adhiain khetar bhaasaa dee banatar de inhaan tinaan pakhaan daa vigiaanak adhiain hai|
e itihaasak bhaashaa vigiaanajadon bhaasaa vigiaan bhaasaavaan daa adhiain bhaasaa de vikaas parraavaan dee dristtee ton kare taan us noo itihaasak bhaasaa vigiaan kihaa jaandaa hai|
bhaashaa vigiaan daa adhiain khetar bhaasaa vigiaan de adhiain khetar vich bhaasaa de tine hee pahiloo aa jaande han| bhaasaa vigiaan bhaasaa daa adhiain dhunee pakh, roop pakh ate arath pakh dee drishattee ton karadaa hai| is karake kihaa jaandaa hai ki bhaasaa vigiaan bhaasaaee adhiain vele dhunee pakh ton suroo ho ke arath pakh daa adhiain karadaa hai| bhaasaa vigiaan de adhiain khetar noo niman likhat rikhaank duaaraa vee darasaaeaa jaa sakadaa hai|
bhaashaa vigiaan daa adhiain khetar dhunee ton arath tak daa safar hai|
dhunee pakha dhunee pakh dee drishattee ton bhaasaa vigiaan bhaasaa daa adhiain do dharaatalaan ute karadaa hai| dhuneean daa uchaaran pakh ate dhuneean dee varaton daa pakh| dhuneean de uchaaran pakh vich kise bhaasaa vises deean dhuneean dee uchaaran prakiriaa
daa vishalesn keetaa jaandaa hai| ih dekhiaa jaandaa hai ki sanbandhit bhaasaa vich dhuneean daa uchaaran kiven keetaa jaandaa hai | jadon bhaasaaee adhiain vele dhuneean dee uchaaran prakiriaa daa adhiain keetaa jaave taan is noo dhunee vigiaan fahonettichasa kihaa jaandaa hai|
dhunee vigiaan dhuneean de uchaaran naal sabandhit hai | dhunee vigiaan bhaashaaee dhuneean daa vigiaanak adhiain hai|
dhuneean de adhiain naal sanbandhit doojaa pakh dhuneean dee varaton naal sanbandhit hai| uchaareean geean dhuneean dee kise bhaashaa vises vich viauntabandee kiven hundee hai dhuneean de parasapar vicharan de sahipaittaran kiven siraje jaande han dhuneean dee aapasee saanjh ate virodh de jutt kiven sathaapit keete jaande han | dhuneean de varataare naal sanbandhit bhaashaa vigiaan dee is saakhaa noo dhunee viaunt pahonologe de antaragat vichaariaa jaandaa hai|
dhunee viaunt dhuneean dee viauntabandee ate varataare naal sanbandhit hai|
roop pakha bhaashaa de roop pakh daa adhiain valon bhaasaa vigiaan ate viaakaran noo aapas vich galamadd kar liaa jaandaa hai | bhaasaa vigiaan ik anusaasan hai jis vich bhaasaa dee andaroonee sanrachanaa de tinaan pakh dhunee pakh, roop pakh ate arath pakha daa adhiain keetaa jaandaa hai jadon ki viaakaran siraf bhaashaa de roop adhiain naal hee sanbandhit hundaa hai | roop pakh vich agon bhaasaaee adhiain deean do vanageean han| bhaavaas viaunt norapahologe ate vaak viaunt shenttana| bhaavaas viaunt vich shabad banatar ate sbad rachanaa deean vidheean daa adhiain keetaa jaandaa hai| dhuneean de aapasee seh vicharan de paittaranaan raaheen sbad daa niramaan kiven keetaa jaandaa hai, eih pakh bhaavaash viaunt norapahologe naal sanbandhit hai| jadon shabad ton vaddereean ikaaeean de niramaan dee gal keetee jaave taan us noo vaak viaunt kihaa jaandaa hai| vaak viaunt shenttana vich shabad ton vaddereean ikaaeean jiven vaakans pahrase aupavaak chlause ate vaak senattenache dee viaakaran banatar daa adhiain keetaa jaandaa hai|
bhaavaansh viaunt fagatt; dhunee ton shabad
vaak viaunt fagatt; shabad ton vaak
arath pakha bhaashaa vigiaan adhiain khetar vich bhaasaaee adhiain daa teejaa pakh arath pakh hai| bhaasaaee arath prakiriaa naal sanbandhit bhaasaa vigiaan dee is saakhaa noo arath vigiaan shemanattichasa kihaa jaandaa hai | arath vigiaan arathaan de arathaan daa vigiaan| is noo arath vigiaan noo shachienache odd meaninag kihaa jaandaa hai|
arath vigiaan fagatt; arathaan de arathaan daa vigiaan
har ik shabad de arathaan de do pakh hunde han | ih arath uh han jo sbad dee
eik koshagat ikaaee vajon saakaar hunde han | ise arathaan noo kosgat arath lenichal meaninaga kihaa jaandaa hai| jiven kaan de koshagat arath ik jaanavar noo saakaar karade han| prantoo jadon ziaadaa bolan vaale viakatee lee kaan sbad dee varaton keetee jaave taan is noo prasangik arath chhonattenattuala kihaa jaandaa hai |
shabad dee varaton siraf kise ik prasang vich hee naheen keetee jaandee | bhaasaaee varaton de kee prasang han| ghar vich varate jaande sbad paanee, rottee kise dhaaramik asathaan te jala ate parashaadaa vich paravaratit ho jaande han | is tarhaan hee jatee jorraa ban jaandee hai| ih bhaasaaee varaton daa saamaajik prasang hai|
prantoo kee vaar jadon ik shabad noo ik ton vadhere bhaasaaee prasangaan vich varatiaa jaave taan unhaan de arath tabadeel ho jaande han|
a munddaa ghar jaandaa hai|
a munddaa roee jaandaa hai|
auparokat vaakaan vich a vaak vich aaeaa shabad jaandaa de arath jaana de han jadon ki a vaak vich aaeaa sbad jaadaa nirantarataa, lagaataarataa daa soochak hai | shabad de is prasang noo viaakaranak prasang kihaa jaandaa hai|
eis prakaar bhaashaa vigiaan ajihaa vigiaan hai jis vich bhaasaaee dee andaroonee banatar daa adhiain vigiaanak dristteekon ton keetaa jaandaa hai| bhaasaaee adhiain prakiriaa dauaraan bhaasaa vigiaan dhunee ton arath tak daa safar teh karadaa hai|
prashana kee bhaasaa vigiaan vigiaan hai
autara vigiaan ik viaapak sankalap hai jis dee varaton mukh roop vich praakiratak ate shudh vigiaan nattural anad pure sachienache de prasang vich hee keetee jaandee rahee hai| aj vigiaan noo samaaj ate vihaarak vigiaanaan de prasang vich vee varatiaa jaan lagaa hai | bhaashaa vigiaan vee ik ajihaa pratakh vigiaan emapirichala hai jo bhaashaa de adhiain vele vigiaanak maap danddaan noo adhaar banaa ke bhaasaaee sanrachanaa de nemaan noo sathaapit karadaa hai| vigiaanak nem saravaviaapak jaan abadal naheen hunde sagon inhaan vich prasathiteean de parivaratan naal badalaav aaunde rahinde han| bhaasaa vigiaan vee ajihaa vigiaan hai jo bhaasaa dee varaton te varataare anusaar bhaasaaee nemaan daa niramaan karadaa hai | bhaasaa vigiaan dee nem niramaan vidhee nettahodologe vigiaan hai|
bhaashaa vigiaan bhaasaaee namooniaan de pratakhan raaheen parikalapanaa karadaa hai| parikalapanaa vislesn raaheen sadhaaraneekaran jaan nikaaran dee sattej te pahunchee hai| aj de bhaasaaee nem kal rad vee ho sakade han| jiven panjaabee bhaasaa vich budhoo, giaanee, jageeradaar jo kade sanamaan jaan pratishatthaa yukat san, aj trisakaar jaan naamukh arathaan noo dhaaran kar ge han| valaaeit jo siraf ingalaindd tak hee seemat see aj dtoreigan de arath noo dhaaran kar ge han| bhaashaa vich nit naven parivaratan vaaparade rahinde han| bhaasaaee nemaan vich vee tabadeelee aaundee rahindee hai| is pakaar bhaasaa vigiaan bhaasaaee varaton de namooniaan raaheen hee bhaasaaee nemaan daa niramaan karadaa hai| bhaasaaee nem niramaan dee ih vidhee vigiaanak hai jo bhaasaa vigiaan noo vigiaan dee srenee vich saamil karadee hai|
eis lee bhaashaa vigiaan ik omapirichal shachienache hai|
prashana roopaantaree sirajaanatamak bhaasaa vigiaan kee hai
autara roopaantaree sirajanaatamak bhaashaa vigiaan daa praaranbh prasadh bhaasaa vigiaan nom chomasakee naal hundaa hai| nom chomasakee dee pusatak shenttachattich shattaruchattures jo 1957 vich prakaashit hundee hai, roopaantaree sirajanaatamak bhaashaa vigiaan| viaakaran daa adhaar banadee hai|
roopaantaree sirajanaatamak bhaashaa vigiaan bhaasaaee vislesn de tin mool tathaan dee viaakhiaa keetee gee hai| ih tin mool tath sankalapan hana aaranbhak banatar, gahin saranchanaa dheep shattaruchatture, antak banatar, satahee saranchanaa shurddache shattaruchatture ate roopaantaree niyam tthranasaddormattional rulesa jis tal satah ton vaak dee sirajanaa shuroo hundee hai, aus noo aaranbhak banatar jaan gahin sanrachanaa kihaa jaandaa hai ate jis roop vich vaak saadde saahamane aaundaa hai, aus noo antak sanrachanaa jaan antak sanrachanaa kihaa jaandaa hai | aaranbhak banatar noo antak banatar naal jorran vaale roopaantar noo roopaantaree nem kihaa jaandaa hai|
eih tin mool sankalap roopaantaree viaakaran de adhaar moolak sankalap han| is ton ilaavaa roopaantaree sirajanaatamak bhaashaa vigiaan vich vaakans usaaree nem fahrase shattaruchatture rulesa sirajanaatamikataa chhareattivitte yogataa ate nibhaa chhomapettenache anad peraddormanache pakhaan baare vee gal keetee jaandee hai |
vaakansh usaaree nema vaakansh usaaree nemaan vich vaak de unhaan rachanaatamak angaan daa vivaran hundaa hai jo aapane ton vadderee ikaaee daa sirajan karade han| nom chomasakee duaaraa prasatut vaakans usaaree nem sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan vich
aupalabadh nikattaang vishalesn daa ikaeik roop han|
vaakansh usaaree nema
vaak fagatt; naav vaakansh kiriaa vaakans
naanv vaakansh fagatt; vishesn naanv sanbandhak
vishesn fagatt; vishesn1 vishesn2 vishesn3 vishesn4,
sabandhak fagatt; nenoo
kiriaa vaakansh fagatt; naanv vaakansh kiriaa vaakans
naanv vaakansh fagatt; naanv sanbandhak tonleeval noo
kiriaa vaakansh fagatt; mukh kiriaa sanchaalak kiriaa sahaaeik kiriaa
bhaashaaee yogataa ate bhaasaaee nibhaa faradeenaa d sosior duaaraa prasatut laang ate porol noo nom chomasakee ne roopaantaree sirajanaatamak bhaashaa vigiaan vich yogataa ate nibhaa de sankalapaan raaheen pes keetaa hai| donon sankalap hee bhaasaaee bodh de kramavaar samoohik ate viakateegat paasaar han| jithe sosior duaaraa prasatut laang ate pairol samaajik han, authe bhaashaaee yogataa ate bhaasaaee nibhaa nirol manovigiaanak sankalap han|
chomasakee daa ih mat hai ki bache dee bhaashaa noo grahin karan dee samarathaa jamaandaroo hundee hai ate sareerak tauar te vikasat hundee hai| is vikasat bhaasaaee yogataa daa nibhaa ate roopaantaran peerrhee dar peerrhee chaladaa rahindaa hai| is lee chomasakee anusaar bhaasaa manakhee varataare daa samach naheen hai sagon manakhee dimaag dee yogataa hai| chomasakee daa mat hai ki bhaasaa noo grahin karan dee yogataa seemat hundee hai jo aseemat bhaasaaee niyamaan raaheen roopamaan hundee hai| chomasakee ne manakhee man andar bhaasaa dee yogataa noo ganit vich upalabadh hindasiaan dee ginatee raaheen sapastt keetaa hai| ganit vich ik ton lai ke 9 tak 19 hindase hunde han ate inhaan dee varaton raaheen anaginat rakamaan banaaeean jaa sakadeean han| is tarhaan hee bhaashaa de seemat nem aseemat vaakaatamik banataraan noo saakaar karade han| is lee roopaantaree sirajanaatamik viaakaranabhaasaa vigiaan vich mool sarokaar siraje ge vaak naheen sagon vaakaan noo sirajan dee sanbhaavanaa hai| chomasakee anusaar bhaasaaee bulaare kol is aantarik nem paranaalee hundee hai jinhaan dee varaton raaheen uh anek vaakaan dee sirajanaa kar sakadaa hai| aantarik nem paranaalee bhaasaaee yogataa hai ate siraje ge vaak bhaasaaee nibhaa|
prashana prakaarajee bhaasaa vigiaan dee paribhaasaa dio ate is de adhiain khetar baare vee charachaa karo|
autara bhaashaa dee banatar pichhe bhaasaaee kaaraj nihit hundaa hai| bhaasaa vich alagaalag prakaar de paravachanaan dee vivasathaa bhaasaaee prakaaraj dee vibhinataa kaaran hee hundee hai| bhaasaaee saroop ate sanrachanaa de prakaarajee pahiloo naal sabandhit bhaasaa vigiaan noo prakaarajee bhaasaavigiaan kihaa jaandaa hai| prakaarajee bhaasaa vigiaan daa mukh sanchaalak ate modtee bhaasaa vigiaan aim e ke haileedde hai|
prakaarajee bhaashaa vigiaan roop ate arath jaan viaakaran ate arath viaunt dee davait noo naakaar ke bhaasaaee roop ate bhaasaaee prakaaraj dee davandaatamikataa noo saveekaaradaa hai| prakaarajee bhaasaa vigiaan dee pahunch vidhee anusaar bhaasaaee saroop ate sanrachanaa aap muhaaree jaan aapahudaree naheen hai sagon bhaasaaee bulaare sarote deean bhaasaaee lorraan ute nirabhar karadee hai| aim. e. ke. haileedde ne bhaasaa de mukh roop vich tin prakaarajaan dee gal keetee hai
1 vichaaraatamak prakaaraj eenadeattional ddunachattiona
2 antar viakatee prakaaraj eenatteraperasonal ddunachattiona
3 paatthaatamak prakaaraj tthenattual ddunachattiona
vichaaraatamak prakaaraj daa sanbandh manakh dee sochan prakiriaa naal hai| manakh dee sochan prakiriaa saakaaraatamik hai jaan naakaaraatamik saakaaraatamik sochan prakiriaa manovigiaanak hundee hundee hai jo agon akaramanee vaakaan dee sirajanaa karadee hai jadon ki nakaaraatamik sochan prakiriaa bhauatik hundee hai jo agon sakaramak vaakaan dee sirajanaa karadee hai| bhaashaa de antar viakatee prakaaraj daa sanbandh vaarataalaap jaan bhaasaaee pravachan vich saamil dhiraan deean bhaasaaee lorraan naal hai | hukameean, biaaneean jaan prashanavaachak vaakaan dee sirajanaa bhaasaaee pravachan vich saamil dhiraan dee lorr upar hee aadhaarit hundaa hai| kise soochanaa noo grahin karan dee lorr vich prasnavaachak vaakaan dee sirajanaa hundee hai jadon ki soochanaa noo pradaan karan dee lorr vichon biaaneean vaakaan dee sirajanaa hundaa hai
a raam kithe giaa hai
a raam dilee giaa hai|
a vaak prashanavaachak vaak hai kiaunk is vich soochanaa praapat karan dee lorr saamil hai| jadon ki vaak a biaaneea vaak hai kiaunk is vich grahin keetee gee soochanaa noo doojiaan naal saanjhaa keetaa jaandaa hai| is prakaar hee man de veg jaan sanvedanaa noo abhiviakat karan lee visamak vaakaan dee sirajanaa keetee jaandee hai| is prakaar ih sapastt hai ki bhaasaa dee har ik sanrachanaa pichhe koee naa koee bhaasee prakaaraj nihit hundaa hai|
bhaashaa dee varaton prasang noo torr ke naheen keetee jaa sakadee| bhaasaa noo kise naa kise bhaasaaee prasang dee pooratee hit hee varatiaa jaandaa hai| jadon bhaasaa dee varaton bhaasaa de prasang dee lorraan dee pooratee hit keetee jaave taan bhaasaa daa paatthaatamak prakaaraj hai| bhaasaa de paatthaatamak prakaaraj raaheen hee paatth noo sbadaan jaan vaakaan de samooh ton vakharaaeaa hai|
a gaddee holee chalaau|
a gaddee holee chalaau, age sakool hai|
a vaak nirol viaakaranak vaak hai| jis ton bhaashaaee varaton daa prasang gaaeib hai| jadon ki a vaak ik paatth hai| gaddee holee chalaau noo ik vishe bhaasaaee prasang de antaragat hee varatiaa giaa hai| is prakaar ih tath sapastt hundaa hai ki har ki bhaasaaee sanrachanaa jaan saroop vich us daa koee naa koee bhaasaaee
prakaaraj zarooree chhupiaa hundaa hai|
prashan bhaasaa ik chinh prabandh hai, charachaa karo|
autarabhaashaa ik chin prabandh shigan shesattema hai| bhaav hai ki bhaashaa vich upalabadh sbadaanchinhaan dee varaton kise vises bhaasaaee prasang adheen hee keetee jaa sakadee| bhaasaa de sanchaar maadhiam vajon bhaasaa kol kee prakaar chinh prabandhaan de up chinh prabandh hai jinhaan dee varaton vibhin sanchaar prabandhaan vich keetee jaandee hai| samachee sanchaar prakiriaa manakh deean giaan indareean de iradagirad ghunmadee hai| manakh bol raaheen, eishaare raaheen, raag rang raaheen, sugandh raaheen te saparash raaheen sanchaar prakiriaa noo saakaar kar sakadaa hai| prantoo ih bol prabandh, gandh prabandh, sangeet prabandh, saparash prabandh kise vises bhaasaaee sisattam de antaragat hee sanchaar prakiriaa noo bahaal karade han| sabhiaachaar vich safaid rang gamee jaan mauat daa prateek han jadon ki pachham vich ihee rang khusee daa sanket dindaa hai| panjaabee sabhiaachaar vich naa kaaran lee sir maariaaferiaa jaandaa hai jadon ki dakhan de sabhiaachaar vich haan karan lee sir feriaa jaandaa hai| is prakaar hee jadon kise aauarat ne lorr ton vadh tiaaree keetee hundee hai taan lok keh dinde han ki aj barree mushakee firadee hai| parantoo inhaan chinhaan dee varaton prasang ton binaan sanbhav naheen hai| ihee karake hee sosior ne bhaashaa noo ik chinh prabandh vajon savikaar keetaa hai| chinaan de adhiain naal sabandhit vigiaan noo us ne chinhavigiaan shemiologe aakhiaa hai| chinh vigiaan ik ajihaa sarabaviaapak vigiaan hai jis de antaragat kise vee sanchaaraprabandh daa adhiain sanbhav hundaa hai|
prashana chihan, chihanak ate chihanat baare tuseen kee jaanade ho
autaraehar prakaar dee soochanaa de vaahak noo chin dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai| koee vee shabad, sanket, saparash jaan rang, sugandh jekar kise sunehaa daa sanchaar karadee hai taan us noo chin kihaa jaandaa hai| is lee sadhaaran shabadaan vich kihaa jaa sakadaa hai ki soochanaa de vaahak noo chin kahinde han|
chihana soochanaa de vaahak noo chin kahinde han| jiven chup rahin lee adhiaapak vidiaarathee noo ih kihaa jaandaa hai,
golaa paa paao|
balaan te ungalee rakhan lee keh sakadaa hai|
chaak daa kharraak kar sakadaa hai|
shee see dee aavaaz paidaa karadaa hai|
eih saare soochanaa de vaahak han| soochanaa chup rahinaa hai ate vaahak alagaalag han| is prakaar har ik chihak vich sike vaangoo do pahiloo hunde han| ik soochanaa jiven chup rahinaa ate doojaa vaahak jiven bolanaa, eishaaraa karanaa, kharraak karanaa sosior ne soochanaa noo chihanat shiganiddieda ate vaahak noo chihanak shiganiddire kihaa hai| dihanak ate chihanat noo ik dooje naalon ag karake naheen dekhiaa jaa sakadaa| chihanak baaharee jagat vich upalabadh vasatoo jaan praanee noo naheen saakaar karadaa sagon samen us praanee jaan vasatoo de binb noo ujaagar karadaa hai| is
prakaar hee chihanak ate chihanat de aapasee sanbandhaan noo ttraifik siganalaan vich varate jaande rangaan de prasang vich samajhiaa jaa sakadaa hai, jiven laal batee khatare jaan rukan daa sanket dindee hai, haree batee jaan te peelee batee tiaar hon daa|
laal batee fagatt; dhunee binb fagatt; chihanak fagatt; chihan
khataraarukanaa fagatt; sankalap fagatt; chihanat fagatt; chihan
sosior ne chihan dee mudtalee vishestaa chihanaan dee aap muhaarataa jaan ap muhaarapan dasiaa hai| chihanaan dee aamuhaarataa daa bhaav hai ki chihanaan vich chihanak ate chihanat daa ristaa sathir naheen hundaa| ih parivaratanaseel hai| jiven panjaabee bhaasaa vich ghorraa sbad lee angarezee bhaasaa vich horase dee varaton keetee jaandee hai| is tarhaan hee bhaarat vich rel gaddee de turan vele haree jhanddee dee varaton keetee jaandee hai jadon ki japaan vich laal jhanddee daa is ton bhaav hai ki chihanat ate chihanak daa rishataa sathir naheen hundaa|
bhaashaa vich chihanak ate chihanat daa ristaa hee sathir naheen hundaa sagon chihanak ate chihanat aapane aap vich hee ap muhare hunde han| panjaabee vich varatiaa jaandaa sbad haarr daa kadee uchaaran ashaarr rihaa hai te kee aashaadd| eis tarhaan dee hafataa kite hapataa vich ate kite sapataah vich uchaariaa jaandaa hai| shilale shabad de arath kade sanamaan yukat san te hun apamaan yukat | is tarhaan giaanee kade giaanadaataa see te kade bholaa sidharr| is prakaar chihanak ate chihanat de rishate vich vee ap muhaaraapan hai ate inhaan de viakateegat saroop vich dee| is karake hee sosiaur ne chihanaan dee prakiratee apamuhaaree dasee hai|
chihanak ate chihanat de sanbandhaan dee apamuhaarataa dee saarathikataa is karake vee vadh jaandee hai kiaunk sosior bhaashaa noo ik chin prabandh vajon grahin naheen| karadaa| jekar bhaasaa naamaavalee tak hee seemat hundee taan ik bhaasaa dee sbadaavalee noo kise doosare bhaasaa vich anuvaad karake bhaasaa noo grahin karanaa sauakhaa honaa see| par ajihaa naheen hai samachee bhaasaaee sbadaavalee pichhe bhaasaa daa samaajik sabhiaachaarak varataaraa kaarajaseel hundaa hai| panjaabee bhaasaa de chaachaa, taaeaa, maamaa, fufarr, maasarr shabadaan noo angarezee bhaasaa de oonachale shabad vich tabadeel naheen keetaa jaa sakadaa| ajihaa is karake hai ki harek chin aapamuhaar hundaa hai| bhaasaa noo samaajik prasang ton vichhun ke saarathikataa pradaan naheen keetee jaa sakadee| is lee sosior ne bhaasaaee chinhaan dee mukh visest chinhaan dee aapamuhaaree prakiratee dasee hai|
prashana dhunee vigiaan dee paribhaasaa dio ate is de vibhin parakaaraan sanbandee charachaa vee karo|
autara har prakaar dee dhunee paidaa karan lee koee naa koee prakiriaa hundee hai| jadon vee koee do vas taan ik doojee naal ttakaraaundeean han taan dhunee utapan hundee hai| bhaashaa deean dhuneean dee paidaa vee ise prakaar hundee hai| jadon koee do ang ik dooje naal saparas sathaapit karade han taan dhunee paidaa hundee hai | dhunee de adhiain noo dhunee vigiaan fahonettiesa kihaa jaandaa hai|
dhunee vigiaan dhuneean de vigiaanak adhiain noo dhunee vigiaan kihaa jaandaa hai| dhunee vigiaan dhuneean daa vigiaan hai|
jadon vee koee manakhee dhunee utapan hundee hai taan us daa koee naa koee bhaashaaee prakaaraj hundaa hai| bhaasaa daa mukh sarokaar sanchaar hai | bhaasaaee dhuneean vee sanchaar lee varateean jaandeean han| seesee dee dhunee paidaa karanaa jaan laikachar sattaindd te chaak naal ttikaek dee aavaaz paidaa karan bhaasaaee sanchaar deean vidheean han| is lee utapan keetee dhunee ne bhaasaaee bulaare de moonh vich nikalake sarote de kanaan tak pahunchan hundaa hai| reddeeo sattesn te sarotaan vich dhunee sanchaar vee kise prakaar hee hundaa hai| is prakaar dhunee adhiain de tin pakh ban jaande han| ik pakh dhuneean de uchaaran dee prakiriaa naal sanbandhit hundaa hai, dooje pakh dhuneean dee yaataraa karan dee prakiriaa naal sanbandhit hundaa hai| arathaat bolee jaan uchaaree gee dhunee sarote de kanaan tak kiven pahunchadee hai| reddeeo ttaraansafaaramar ton chhaddeean dhunee tarangaan sarotiaan tak kiven pahunchadeean han | teesaraa pakh dhuneean noo grahin karan naal hai | dhuneean kanaan ton sarotaan de dimaag tak kiven pahunchadeean han| jiven jadon aseen pala daa uchaaran karade haan taan ih shabad bulaan ton nikalake vaayoo tarangaan raaheen sarote de kanaan vich hundaa hoeaa dimaag tak pahunchadaa hai| jadon dhuneean de uchaaran amal daa adhiain keetaa jaave taan is noo uchaaranee dhunee vigiaan arattichulattore fahonettichasa kihaa jaandaa hai | uchaaranee dhunee vigiaan dhuneean de uchaaran amal dee prakiriaa naal sanbandhit hundaa hai| jiven pa dhunee de paidaa karan lee fefarriaan ton paidaa hoee vaayoo dhaaraa bulaan upar rokee jaandee hai | is lee pa noo hetthee jaan do hotthee dhunee kihaa jaandaa hai|
auchaaree gee pa dhunee vaayoo tarangaan de maadhiam raaheen sarote de kanaan tak pahunchadee hai| jadon dhunee sanchaar prakiriaa daa adhiain keetaa jaave taan is noo sanchaaree dhunee vigiaan achousattich fahonettichasa daa naan ditaa jaandaa hai |
auchaaran dhunee vigiaan dhunee sanchaar prakiriaa daa adhiain hai| sanchaareet dhunee vigiaan vich dhunee tarangaan shounad aanavesa aavaratanee dtaretuenache shor loudanesasa aad pakhaan baare jaanakaaree pradaan keetee jaandee hai |
dhunee adhiain daa teejaa pakh dhuneean noo saravan karan dee prakiriaa naal sanbandhit hai| bhaashaaee bulaare duaaraa paidaa keetee gee dhunee noo sarotaa kiven sunadaa hai| dhunee sravan prakiriaa naal sanbandhit dhunee adhiain noo shravanee dhunee vigiaan audittore fahonettichasa kihaa jaandaa hai | sravanee dhunee vigiaan sarote de kanaan ton lai ke sarote de dimaag tak hundee shravanee prakiriaa daa adhiain keetaa jaandaa hai |
shravanee dhunee vigiaan dhuneeshravan prakiriaa daa adhiain hai|
eis prakaar dhunee vigiaan dee paribhaashaa hit kihaa jaa sakadaa hai ki dhuneean de vigiaanak adhiain naal sanbandhit vigiaan noo dhunee vigiaan kihaa jaandaa hai| dhunee vigiaan de tin prakaar han| uchaaranee dhunee vigiaan, sanchaaree dhunee vigiaan ate shravanee dhunee vigiaan | uchaaranee dhunee vigiaan dhuneean de uchaaran naal sanbandhit hundaa hai| sanchaaree dhunee vigiaan vich dhuneean de safar
karan dee prakiriaa daa adhiain keetaa jaandaa hai | shravanee dhunee vigiaan vich dhuneean dee sunan prakiriaa de vibhin pahilooaan noo adhiain daa aadhaar banaaeaa jaandaa hai| dhunee vigiaan dee preebhaashaa ate parakaaraan noo niman rekhaank raaheen vee darasaaeaa jaa sakadaa hai;
prashana dhunee uchaaran prakiriaa kee hai
autaradhunee uchaaran prakiriaa daa sanbandh dhunee uchaaran vele fefarriaan ton lai ke bulaan daramiaan vaaparadee uchaaran prakiriaa naal hai | dhunee uchaaran prakiriaa dauaraan fefarriaan te bulaan daramiaan jo kiriaavaan prateekiriaavaan vaaparadeean han, aunhaan daa adhiain uchaaran prakiriaa de antaragat keetaa jaandaa hai| uchaaran prakiriaa arathaat dhunee uchaaran prakiriaa dauaraan tin paranaaleean kaarajasheel hundeean hana saah pranaalee resapirattore shesattema dhunee pranaalee fahonattore shesattemaate uchaaran pranaalee arattichulattore shesattema|
saah pranaalee saah pranaalee daa mukh kaaraj vaayoo dhaaraa paidaa karake dhunee uchaaran prakiriaa daa praaranbh karanaa hundaa hai | vaayoo dhaaraa paidaa karan vich fefarre, chhaatee de patthe ate saah pranaalee mukh bhoomikaa adaa karade han| chhaatee de patthe fefarriaan te dabaa paa ke vaayoodhaaraa noo baahar val dhakel de han jo saah nalee vich pravesh karake dhunee uchaaran daa adhaar banadee hai| vaayoodhaaraa vakh vakh tareekiaan raaheen dhunee uchaaran prakiriaa daa aadhaar banadee hai| vaayoodhaaraa jis tareeke naal dhunee uchaaran daa aadhaar banadee hai, ausanoo pauanadhaaraa vidhee air shattaream mechhanisama kihaa jaandaa
hai| pauanadhaaraa vidheean do prakaar deean hundeean han| baahar varatee pauanadhaaraa vidhee ate andaravaratee pauanadhaaraa dhaaraa vidhee| jadon dhuneean de uchaaran vele vaayoodhaaraa fefarriaan ton baahar val noo aaundee hai taan is noo baahar varatee pauanadhaaraa vidhee kihaa jaandaa hai| is de ulatt dhuneean de uchaaran vele vaayoo dhaaraa fefarriaan andar paravesh karadee hove taan us noo andaravaratee pauanadhaaraa vidhee kihaa jaandaa hai
dhunee pranaalee dhunee pranaalee saah dee prakiriaa noo dhuneegoonj vich tabadeel karadee hai| dhunee pranaalee vich mukh roop vich naadatantareean rrochal chhoradasa ate kantthapatthaar kaarajasheel hunde han| fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa naadatantareean raaheen langhaake hee dhuneean daa uchaaran karadee hai| naad tantareean de prakaar deean dhuneean noo paidaa karadeean han| naadee jaan saghos rroicheda dhuneean ate naada rahit jaan aghosh rroichelesasa dhuneean| jadon naadatantareean de daramiaan dee vith galottattisa aam saah lain dee avasathaa vaalee hove taan us samen paidaa hoeean dhuneean naad rahit rroichelesasa jaan aghosh hundeean han| jiven panjaabee deean k, kh, ch, f, t, th, p, b, hindee deean , , , , , , , ate angarejee deean p, tt, k aad dhuneean naak rahit jaan aghosh dhuneean han| jadon naak tantareean dee vith galolattisa bahut ghatt hundee hai ate havaa inhaan vichon sangharash karadee nikaladee hai taan paidaa hoeean dhuneean naakee jaan saghos rroicheda hundeean han| jiven panjaabee bhaashaa vich g, gh, j, jh, d, dh, b, bh, dd, dt hindee vich , , , , , , , ate angarezee vich b, d, g aad dhuneean naakee jaan saghosh voicheda hundeean han|
auchaaran pranaalee uchaaran pranaalee dhuneean de uchaaran amal noo saakaar karadee hai| saah dhunee vich tabadeel hoke uchaaran dee avasathaa tak pahunchadaa hai|
saah resapirattiona fagatt; dhunee rahonattiona fagatt; auchaaran arattichulattiona
auchaaran prakiriaa vich samache uchaaran angaan noo liaa jaandaa hai| auchaaran pranaalee vich bul, dandapatthaar, taaloo, kaakal ate jeebh aad uchaaran angaan noo liaa jaandaa hai|
prashana uchaaran angauchaarak attalichulattorasa kee hunde han eih kiharrekiharre hunde han
autara uh ang jo dhunee uchaaran prakiriaa vich kise naa kise roop vich sahaaee hunde han, aunhaan noo uchaaran ang kihaa jaandaa hai | jiven bul, dand, dand
patthaar, sakhat taaloo komalataal, kaakal, jeebh saare hee uchaaran ang han|
honttha hontthaan raaheen do tarhaan deean dhuneean paidaa keeteean jaandeean han| do hontthee bilabiala dhuneean ate hontthee dandee labiodenttala| jadon fefarriaan vichon aaundee vaayoo dhaaraa de hontthaan raaheen rok ke chhaddee jaave taan uchaareean geean dhuneean do hontthee dhuneean hundeean han| panjaabee deean p, f, b, bh, m hindee deean , , , , ate angarezee deean p. b, m do hontthee dhuneean han| parantoo jadon fefarriaan vich aaundee vaayoodhaaraa hontthaan ate dandaan duaaraa aashik roop vich rokee jaandee hai taan uchaaree gee dhunee honttheedandee hundee hai| jiven ki tt ate v dhunee hontthee dandee hai| tt aghosh hundee hai jadon ki v saghosh dhunee kahee jaandee hai|
danda dandaan raaheen dantee denttala dhuneean paidaa hundeean han| fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa noo dandaan de uchaaran sathaan te ddak ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai| panjaabee vich ta,th, d, dh, na hindee vich , , , , aad dandee dhuneean han|
dand patthaar alaveolar ridagejadon dhuneean de uchaaran vele fefarriaan ton aaundee havaa noo dandaan de pichhale paase rokiaa jaave taan is prakaar uchaareean geean dhuneean noo dandapatthaaree alavealora dhuneean kihaa jaandaa hai| angarezee dee ttha ate panjaabee dee la dhunee dand patthaaree dhuneean han|
sakhat taaloo harad flatte sakhat taaloo raaheen taalavee fattalapa dhuneean daa uchaaran hundaa hai| fefarriaan vichon aa rahee vaayoodhaaraa jadon sakhat taaloo te ddak ke chhaddee jaandee hai taan uchaareean geean taalavee hundeean han| panjaabee bhaashaa deean ch, chh, j, jh, y hindee deean , , , , ate angarezee dee e dhunee taalaveean dhuneean han|
komalataaloo shoddatt flatte komalataatoo ton komalataalavee rrelara dhuneean paidaa hundeean han| panjaabee deean k, kh, g, gh, ng, hindee deean , , , , angarezee deean k, g dhuneean komalataalavee dhuneean han|
komalataaloo siraf komalataalavee dhuneean de uchaaran daa aadhaar hee naheen banadaa sagon komal taaloo hee mokhik aurala ate naasikee nasala dhuneean de vakhareven daa aadhaar banadaa hai| jadon komal taaloo upar noo utthiaa hundaa hai taan is prakaar nak daa rasataa band ho jaandaa hai | is avasathaa vichon mauakhik dhuneean aural shounadasa daa uchaaran hundaa hai| is de ulatt jadon komal taaloo naa hetthaan noo jhukiaa hundaa hai taan is naal nak te moonh dohaan daa rasataa hee khulh jaandaa hai| is avasathaa vichon naasikee nasala dhuneean daa uchaaran hundaa hai| panjaabee vich m, n, v, ng. y, hindee vich , , ate angarezee vich m, na dhuneean daa uchaaran us samen hundaa hai jadon komal taaloo hetthaan val jhukiaa hundaa hai|
kaakala kaakal de uchaaran sathaan ton bahut ghatt dhuneean uchaareean jaandeean han| angarezee bhaashaa vich ta ate arabee faarasee vich 9 kaakalee dhuneean han|
jeebha jeebh ajihaa uchaaran ang hai jis de uchaaran sathaan ton sabh ton vadh dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai| jeebh de agale hise raaheen danbhee ate danta
patthaaree, vichakaarale hise raaheen taalavee ate jeebh de pichhale hise raaheen komal taalavee dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai| panjaabee vich t, th, d, dh dantee n, l, s danbh patthaaraa, ch, chh, j, jh, n, taalavee te k, kh, m, gh, jh, komalataalavee dhuneean han|
prashana panjaabee deean svar dhuneean sanbandhee charachaa karo|
autarapanjaabee bhaashaa vich kul 10 svar han| a, aa, ai, aau, ei, ee, au, aoo, o| inhaan dasaan vich tin svar laghoo svar han | laghoo svar a, ei ate u han | baakee 7 svar deeragh han| deeragh svar vich aa, ai, aau, ee, e, aoo, o han | deeragh svar shabad deean tinaan prasathiteean vich aa sakade han jadon ki laghoo svar sbad de akheer ate deeragh svar ton baad naheen aa sakade| svaraan deean baakee visestaavaan niman likhat anusaar hana
a aradh neevaan vichakaaralaa ate gulaaee rahit laghoo svar | is svar shabad de akheer ate deeragh svar ton baad naheen aa sakade|
o shabad de suroo vich
ak
al
a shabad de vichakaar
palap a l
kalak a l
e aradh uchaa, vichakaaralaa, gulaaee rahit, laghoo |
eih shabad de akheer vich ate deeragh svar ton baad naheen aaundaa|
o shabad de suroo vich
eis
eik
a shabad de vichakaar
sira s i ra
sathiras a th i ra
katthinak a tth i na
au aradhauchaa, vichakaaralaa, gulaaeedaar, laghoo|
eih shabad de akheer vich ate deeragh svar ton baad naheen aaundaa|
a shabad de suroo vich
ausa u sa
sahuraa s a u h r aa
mahuraa m a m u h r aa
roos r u sa
ee agaleraa, auchaa, gulaaee rahit ate deeragh|
eih svar shabad de mudt vich, vichakaar ate akheer te vichar sakadaa hai|
a shabad de suroo vich
een
eerakhaa
eesarr
eesaa
a shabad de vichakaar
kaseer k a s ee r
neer na ee r
peer p ee r
kasees k a s ee s
e shabad de akheer vich
eerree ee rr ee
peeree p ee r ee
haathee h aa th ee
thaapee th aa p ee
e aradh uchaa, agaleraa, gulaaee rahit deeragh|
eih svar vee shabad de suroo vich, vichakaar te akheer te aa sakadaa hai|
a shuroo vich
es e s
edhar e dh a r
eraa e r aa
ekataa e k a ta aa
a vichakaar
haneraa h a na e r aa
teraa ta e r aa
saveraa s a v e r aa
deree d e r ee
e akheer vich
savere s a v e r e
kaame k aa m e
maame m aa m e
bache b a ch ch e
ai neevaan, agaleraa, gulaaee rahit deeragh| ih shabad de suroo vich, vichakaar ate akheer vich aa sakadaa hai|
a shuroo vich
aipar ai p a r
ainak ai na a k
aitavaar ai ta v aa r
aish ai s
a shabad de vichakaar
sair s ai r
mailee m ai l ee
khair kh ai r
vairee v ai r ee
e shabad de akheer vich
bhai bh ai
lai l ai
hai h ai
svai s v ai
aa neevaan, gulaaee rahit, vichaakaralaa, deeraghashabad de suroo vich, akheer te vichakaar aa sakadaa hai|
a shabad de suroo vich
aap aa p
aas aa s
aar aa r
aakee aa k ee
a shabad de vichakaar
saar s aa r
paap p aa p
saak s aa k
raakh r aa kh
e shabad de akheer vich
saaraa s aa r aa
kaaraa k aa r aa
kaamaa k aa m aa
raakhaa r aa kh aa
aaua neevaan, gulaaeedaar, pichhaleraa, deeraghashabad de suroo vich, vichakaar ate akheer te aa sakadaa hai|
a shuroo vich
aauakh aau kh
aauans aauan s
a vichakaar
hathauarraa h a th aau rr aa
pauarree p aau rr ee
bhauaraa bh aau r aa
kauaddee k aau dd ee
e shabad de akheer vich
jalau j a l aau
bhauan bh aauan
sauan s aauan
rauan r aauan
o aradhauchaa, pichhaleraa, gulaaeedaar, deeraghashabad de suroo vich, akheer te vichakaar aa sakadaa hai|
a shabad de suroo vich
ott o tt
omo m
okalaa o k a l aa
orrak o rr a k
a shabad de vichakaar
korree k o rr ee
dhobee dh o b ee
ghol gh o l
morr m o rr
e shabad de akheer vich
ghio gh i o
khalo kh a l o
karo k a r o
maro m a r o
aoo uchaa, pichhalaa, gulaaeedaar, deeragh| shabad de suroo vich, akheer ate vichakaar aa sakadaa hai|
o
aootth aoo tth
aoorraa aoo rr aa
aoot aoo ta
a shabad de vichakaar
kasoor k a s aoo r
soor s aoo r
moorraa m aoo rr aa
dhoonee dh aoo na ee
e shabad de akheer vich
maaroo m aa r aoo
kaaloo k aa l aoo
laaloo l aa l aoo
kachaaloo k a ch aa l aoo
eis prakaar panjaabee bhaashaa de 10 svaraan vichon tin svar a, ei, au laghoo han ate baakee 7 svar aa, aau, ai, ee, e, aoo, o deeragh han | laghoo svar siraf shabad de suroo ate vichakaar hee aa sakade han jadon ki deeragh svar sbad deean tinaan hee prasathiteean vich vichaar sakade han|
prashana panjaabee svaraan dee tin dharaatalee vandd sanbandhee charachaa karo|
autara panjaabee svaraan dee tin dharaatalee vandd niman anusaar hai
1 jeebh dee sathitee
2 jeebh dee uchaaee
3 bulaan dee sathitee
1 jeebh dee sathitee jeebh dee sathitee daa bhaav hai ki svaraan de uchaaran samen jeebh daa kiharraa hisaa kaarajasheel rahindaa hai| is aadhaar jeebh noo tin varagaan vich vanddiaa jaandaa hai| jeebh daa agalaa hisaa, jeebh daa vichakaaralaa hisaa ate jeebh daa pichhalaa hisaa| jiharre svaraan de uchaaran vele jeebh daa agalaa hisaa kaarajasheel hundaa hai unhaan noo agalere svar kihaa jaandaa hai| jadon svar de uchaaran vele jeebh daa vichakaaralaa hisaa kaarajaseel rahindaa hai taan unhaan noo vichakaaralaa svar kihaa jaandaa hai| is prakaar hee jadon svaraan de uchaaran samen jeebh daa pichhalaa hisaa harakat vich rahindaa hai taan uchaare ge svar pichhalere svar hunde han| panjaabee bhaasaa vich ee, e ate ai agalere svar han, ei, a, a, aa vichakaarale ate u, aau, o pichhalere svar han|
2 jeebh dee uchaaee jeebh dee uchaaee ton bhaav hai ki svaraan de uchaaran samen jeebh aapanee sadhaaran avasathaa ton upar val kinee ku utthadee hai| jadon jeebh uparale jabaarre de bilakul nazadeek chalee jaandee hai taan uchaare ge svar uche svar hunde han ate jadon svaraan de uchaaran vele jeebh aapanee sadhaaran avasathaa vich hee rahindee hai taan uchaare ge svar neeven svar hunde han| uche ate neeven svar de daramiaan uchaar hoe svaraan noo aradhauche ate aradh neeven svaraan dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich ee ate aoo uche svar han, ei, au aradh uche e, a, o aradh neeven ate ai, aa, aau, neeven svar han|
3 bulaan dee sathitee svaraan de uchaaran samen bulaan dee sathitee vee ahim rol adaa karadee hai| kee svaraan de uchaaran samen bul gulaaeedaar shakal akhatiaar kar jaande han| inhaan svaraan noo gulaaeedaar svar kihaa jaandaa hai te baakee de svar gulaaee rahit han| panjaabee bhaasaa vich u, aoo, o, aau, gulaaeedaar svar han ate ee, e, ai, ei, a, aa gulaaee rahit han|
so svaraan dee tin dharaatalee vandd noo nimanalikhat anusaar vee sapashatt keetaa jaa sakadaa hai
prashana laghoo svar kee hunde han panjaabee de laghoo svar kiharrekiharre han
autara laghoo svar uh svar hunde han jinhaan daa uchaaran vakafaa mukaabalatan ghatt hunde han| inhaan daa uchaaran vakafaa deeragh svaraan ton takareeban adhaa hundaa hai| panjaabee bhaashaa vich i, a, au laghoo svar han|
prashana dohare svar kee hundaa hai
autara panjaabee uchaaran vich aam tauar te ik uchaarakhandd vich siraf ik svar hee uchaariaa jaandaa hai| arathaat shabad vich jine uchaar khandd honage, aune hee svar uchaare jaanage | prantoo kee vaar ik uchaar khandd dee sikhar te ik ton vadh uchaar khandd uchaare jaande han inhaan noo dohare svar kihaa jaandaa hai | do svaraan daa ajihaa seh vicharan jo siraf ik uchaar khandd dee sikhar te hee uchaariaa jaave, ausanoo dohare svar kihaa jaandaa hai
einhaan shabadaan vich aee, aaoo ate ae dohare svaraan deean udaaharanaan han|
prashana svar sanyog kee hundaa hai
autarapanjaabee bhaashaa vich aam tauar te ik uchaarakhandd vich siraf ik hee svar uchaariaa jaandaa hai| kee shabad ajihe hunde han jinhaan vich ik ton vadh svar binaan kise vianjak ton uchaare jaande han | ih svar vibhin par naal lagade vianjanaan deean sikharaan te uchaare jaande han| inhaan noo svar sanyog kihaa jaandaa hai |
do jaan do ton vadh svar daa vicharan jo vibhin par jurraven uchaar khanddaan deean sikharaan te vicharadaa hove, aus noo svar sanyog kihaa jaandaa hai|
aaee aa ee
gaae g aa e
auparokat shabad vich aaee, aae, aooe svar sanyog de namoone han|
prashana andarale gutt de svar kee hunde han panjaabee vich ih kiharre kiharre han
autara uh svar jinhaan daa uchaaran moonh pol de andar varatee hise vich keetaa jaandaa hai unhaan noo andarale gutt de svar kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaashaa vich i, a, au andarale gutt de svar han| ih svar laghoo svaraan dee vanagee vich vee rakhe jaande han|
prashana panjaabee deean khanddee dhuneean sanbandhee charachaa karo|
autara dhuneean noo bhaashaaee prakaaraj dee dristtee ton do varagaan vich vanddiaa jaandaa hai| ik dhuneean ajiheean hundeean han jo bhaasaa vich sutantar roop vich varateean jaa sakadeean han, einhaan dhuneean daa aapanaa vakharaa sutantar vajood hundaa hai| inhaan dhuneean noo khanddee dhuneean aakhiaa jaandaa hai| arathaat khanddee dhuneean uh dhuneean han jo bhaashaa vich sutantar roop vich varateean jaandeean han| khanddee dhuneean vich svaraan, vianjan ate aradh svaraan dee gal keetee jaandee hai;
svar rroaaelasa svar ajiheean khanddee dhuneean han jinhaan de uchaaran vele fefarriaan chon utapan hoee vaayoodhaaraa moonh kholh vichon berok baahar nikaladee hai| panjaabee bhaashaa vich kul 10 svar han inhaan svaraan noo jeebh dee uchaaee, jeebh dee sathitee ate bulhaan dee sathitee de adhaar te vibhin varagaan vich vanddiaa jaandaa hai|
jeebh dee uchaaee jeebh dee uchaaee de aadhaar te panjaabee de svaraan noo chaar varagaan vich vanddiaa jaandaa hai|
auche svar
aradh uche svar
aradh neeven svar
neeven svar
panjaabee de svar vichon ee, aoo uche svar han, ei, au, aradhauche svar, e, ate o aradh neeven ate ai, aa, aau neeven svar han|
auche svar ee aoo
aradh uche i u
aradh neeven e, a, o
neeven svar ai, aa, aau
jeebh dee sathitee jeebh dee sathitee de aadhaar te panjaabee de sur noo tin varagaan vich vanddiaa jaandaa hai | agale svar, pichhale svar ate vichale svar | jinhaan svaraan daa uchaaran moonh de agale paase val keetaa jaandaa hai, aunhaan noo agale svar kihaa jaandaa hai ate jinhaan svaraan daa uchaaran moonh de pichhale paase val keetaa jaandaa hai, aunhaan noo pichhale svar kihaa jaandaa hai | agale ate pichhale svaraan de daramiaan vicharade svaraan noo vichale svar kihaa jaandaa hai| agale svaraan de uchaaran samen jeebh daa agalaa hisaa kaarajasheel hundaa hai jadon ki pichhale svaraan de uchaaran samen jeebh daa pichhalaa hisaa kaarajaseel hundaa hai| vichale svaraan de uchaaran samen jeebh daa vichakaarale hisaa kaarajaseel rahindaa hai| panjaabee bhaasaa de agale, pichhale ate vichale svar niman anusaar han;
agale ee, e, ai
vichale i, a, au, aa
pichhale aoo, aau, o
bulhaan dee sathitee bulhaan dee sathitee anusaar panjaabee svaraan noo do hisiaa vich vanddiaa jaandaa hai| gulaaeedaar svar ate gulaaee rahit svar | panjaabee bhaashaa vich kee svar aise han jinhaan de uchaaran vele bulaan dee sathiteeskal gol ho jaandee hai| inhaan svaraan noo gulaaeedaar svar kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaasaa vich aoo, au, o, aau svar gulaaeedaar svar han| parantoo jinhaan svaraan de uchaaran vele bulaan dee sathitee chapattee rahindee hai, aunhaan noo gulaaee rahit svar kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich ee, e, ai, ei, aa, a gulaaee rahit svar han|
gulaaeedaar svar aoo, u, o, aau
gulaaee rahit svar ee, e, ai, ei, aa, a
2. vianjan chhonasonanattasa vianjan dhuneean ajiheean dhuneean hundeean han jinhaan de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa kise naa kise uchaaran sathaan ute pooree tarhaan jaan anshak roop vich ddak ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai unhaan dhuneean noo vianjan kihaa jaandaa hai| jadon vianjanaan daa uchaaran fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa noo mukamal roop vich rok ke keetaa jaave taan ih vianjan ddakaven vianjan hunde han| parantoo jadon dhuneean de uchaaran vele anshak roop vich vaayoodhaaraa noo rokiaa jaave taan uchaareean geean dhuneean addakaven vianjan dee vanagee vich aaundeean han|
panjaabee vich p, f, b, bh, ta, th, d, dh, tth, dd, dt, ch, chh, j, jh, k, kh, g, gh ddakaven vianjan ate ihanaan ton ilaavaa baakee saare vianjan addakaven vianjan han| ddakaven ate addakaven vianjanaan noo agon uchaaran sathaan ate uchaaran lahize de lihaaj naal vibhin varagaan vich vanddiaa jaandaa hai| inhaan dee varag vandd noo niman chaaratt raaheen vee darasaaeaa jaa sakadaa hai
3. aradh svaravianjana kee dhuneean ajiheea hundeean han jinhaan noo naa taan svaraan dee vanagee vich rakhiaa jaa sakadaa hai ate naa hee vianjanaan dee| inhaan noo aradh svar kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich do aradh svar han; y ate v| y taalavee hai jadon ki v dohontthee| is prakaar khanddee dhuneean de antaragat svaraan, vianjanaan ate aradhasvaraan dee gal keetee jaandee hai|
prashana panjaabee deean akhanddee dhuneean shuperasegamenttal pahonemesa baare charachaa karo|
autarakhanddee dhuneean de mukaabale ute akhanddee dhuneean uh dhuneean hundeean han jo bhaashaa vich sutantar naa hon| inhaan dee varaton prasang moolak hundee hai| ih siraf khanddee dhuneean naal hee aa sakadeean han| panjaabee deean khanddee dhuneean vich pich, svar, suralahir, naasikataa, dabaa dee gal keetee jaandee hai|
1. pich fittachah jadon manakh saah laindaa hai taan sur tandaan vich kanbanee hundee hai| ih kanbanee ghattadee vadhadee rahindee hai| inhaan dee gatee kadee tez hundee hai ate kadee haualee| inhaan sur tandaan dee kanbanee dee gatee noo pich kihaa jaandaa hai| pich kanbaahatt dee rafataar hai| jiven kee geetakaar bahut haualee gaaunde han| kee bahut uchee| jo gaaeik haualee gaaunde han, aunhaan dee pich neeveen hundee hai jadon ki jo gaaeik uchee gaaunde han unhaan dee pich uchee hundee hai| is prakaar pich de tin prakaar ban jaande han| uchee pich, neeveen pich ate padharee pich | uchee pich vele suratandaan vich kanbanee dee gatee bahut tezee hundee hai jadon ki is de ulatt neeveen ate uchee pich de daramiaan dee suratandaan dee kanbanee noo padharee pich kihaa jaandaa hai|
2. sura jiven ki pahilaan vee dasiaa hai ki suratandaan dee kanbanee dee gatee kadee iko jihee naheen rahindee| ih kadee ghattadee rahindee hai ate kadee vadhadee| jadon sur tandaan dee gatee ghattadee hai taan is noo neeveen sur kihaa jaandaa hai ate jadon sur
tandaan dee gatee vadhadee hai taan is noo uchee sur kihaa jaandaa hai| kahin daa bhaav ih hai ki jadon pich hetthale padhar ton upar val noo jaandee hai taan is noo uchee sur kihaa jaandaa hai prantoo jadon pich uparale laival ton hetthaan val noo ddigadee hai taan is noo neeveen sur kihaa jaandaa hai| kee vaar pich daa laival padharaa hundaa hai| pich naa ghattadee hai naa vadhadee hai jadon samaanaantar vicharadee hai| ih padharee sur hai| panjaabee vich tin sur han| kee vidavaanaan ne panjaabee deean inhaan suraan noo sur 1, sur 2 ate sur 3 daa naan vee ditaa hai|
neeveen sura
ghar k ae ra
ghorraa k o rr aa
dhobee ta o b ee
bhaar p aa r
dtol tt o l
jhag ch a g ga
auchee sura
maaghee m aa g ee
saadhoo s aa d aoo
labhoo l a b b aoo
lodtaa l o dd dd aa
majh m a j j
padharee sura
kaar k aa r
sing s i na g
paal p aa l
3. vaak sur eenattonattiona vaak sur daa sanbandh vee suratandaan dee kanbanee naal hai par vaak sur daa prakaarajee gheraa alag hai | jithe sur siraf shabad tak hee seemat hundee hai uthe vaakasur daa gheraa vaak hai | jadon sur vaak dee padhar te saarathik hundee hai taan is noo vaak sur kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaasaa vich vaak sur dee pachhaan vaak de aakharee charan ton hundee hai| panjaabee vaak prabandh vich vaak sur de milade vibhin paittaranaan vichon niman likhat tin vaak paittaran pramakh han
a biaaneea vaak
a prashanavaachak vaak
e visamak vaak
a biaaneea vaak biaaneea vaakaan vich vaak de akheer te sur neeveen hundee hai| jiven uh ghar aa giaa hai|
a prashanavaachak vaak prashanavaachak vaak vich aam tauar te vaak de akheer te uchee sur dee varaton keetee jaandee hai | udaaharan lee hetth likhiaan vaak dekhiaa jaa sakadaa hai;
auh aa giaa hai
auparokat kisam de vaakaan vich vaak de akheer te aam tauar te uchee sur dee varaton hee keetee jaandee hai| prantoo jiharre prashanavaachak vaak kee, kad, kadon, kiaun, arathaat k varage de prashanavaachak ansaan naal suroo hunde han, aunhaan de akheer te neeveen sur hee aaundee hai| jiven
kee uh aa giaa hai
e visamak vaaka visamak vaak bhaashaaee bulaare deean manobirateean noo saakaar karade han| inhaan vich aam tauar te sur uch padharee hee rahindee hai| jiven khusee de mauake te keete bhaavanaatamik izahaar samen uch padharee sur dee hee varaton keetee jaandee hai|
auh aa giaa e
4 naasikataa naasikataa daa sanbandh uchaaran lahije naal vadhere hai| mauakhik svaraan noo naasik svaraan vich tabadeel karan dee prakiriaa noo naasikataa kihaa jaandaa hai|
saag fagatt; saang
ag fagatt; ang
panjaabee bhaashaa vich naasikataa noo saakaar karan deean do vidheean han;
bindee dee varaton|
ttipee dee varaton|
bindee dee varaton aam tauar te deeragh svaraan naal keetee jaandee hai jaan bindee dee varaton uthe hundee hai jithe maataraa varan de upar jaan saje paase lagee hove|
saag fagatt; saang
sauagee fagatt; sauangee
see fagatt; seen
ttipee dee varaton laghoo svaraan naal keetee jaandee hai|
jiven
singh
ang
sangh
langh
minee
eis tarhaan naasikataa dee varaton vich do vidheean dee varaton keetee jaandee hai| bindee ate ttipee| bindee dee varaton deeragh svaraan naal keetee jaandee hai jadon ki ttipee dee varaton laghoo svaraan naal keetee jaandee hai|
5. dabaa har ik bhaashaa daa aapanaa uchaaran paittaran hundaa hai jiven panjaabee sur bhaasaa hai, hindee bhaashaa vich uchaaran vakafe dee khaas ahameeat hai| angarezee bhaasaa balaatamak bhaasaa hai| panjaabee bhaasaa vich bhaaven dabaa ik saarathak ikaaee
naheen hai prantoo kee parasathiteean de antaragat panjaabee bhaashaa vich tabaa vee ik saarathik ikaaee vajon kaarajaseel hundaa hai|
jiven
sat fagatt; sat s a ta ta
pataa fagatt; pataa p a ta t aa
sadaa fagatt; sadaa s a d d aa
bharaa kanak dee pandda fagatt; bharaa bharaa
gharraa paanee daa fagatt; gharraa koee cheez gharranee
eis prakaar dabaa vee panjaabee bhaashaa vich ik saarathik ikaaee hai | prantoo ih angarezee bhaasaa vich unee saarathik naheen hai| is lee panjaabee deean akhanddee dhuneean de vivaran vaale saanoo pich, sur, vaakasur, naasikataa ate dabaa jiheean khanddee dhuneean daa zikar karanaa pavegaa|
prashana panjaabee suraprabandh tthone shesattema aute ik nott likho|
autarapanjaabee ik surabhaashaa hai| panjaabee vich sur daa vikaas saghos mahaapraan dhuneean bh, dh, dt, jh, gh dhuneean de lop hon karake ate ha dhunee de aapane nerrale svar de prabhaav adheen hon karake hoeaa hai| saghosh mahaapraan dhuneean panjaabee bhaasaa vich likheean taan jaandeean han par uchaaran vichon ih dhuneean lop ho geean han| inhaan dhuneean dee jaghaa ton hun maarak hundee hai|
panjaabee bhaashaa vich sur sbad tak hee seemat rahindee hai| arathaat panjaabee bhaasaa vich sur daa daaeiraa siraf sbad hee han| is lee jadon aseen sur baare charachaa karanee hai taan nirol saghos mahaapraan dhuneean ate ha dhunee baare hee charachaa karanee hai|
bh, dh, dt, jh, gh dhuneean ate sura panjaabee bhaashaa vich saghos mahaapraan dhuneean sur vich tabadeel ho geean han| jadon ih dhuneean sbad de suroo vich aaundeean han taan ih aapane varag de pahile vianjan naal neeveen sur vich uchaareean jaandeean han | arathaat bh, dh, dt, jh, gh kramavaar p, t, tt, ch, k vich tabadeel ho jaande han tad inhaan te neeveen sur maarak keetee jaandee hai;
bhaar fagatt; p aa r
dhobee fagatt; t o b ee
dtaab fagatt; tt aa b
jhaarroo fagatt; ch aa rr aoo
ghar fagatt; k a r
jadon ih dhuneean shabad de akheer te aaundeean han taan ih aapane hee varag dee teejee dhunee naal uchee sur vich uchaareean jaandeean han| arathaat bh, dh, dt, jh, gh kramavaar b, d, dd,j, m vich badal jaande han te inhaan te uchee sur maarak hundee hai|
maagh fagatt; m aa g
maajh fagatt; m aa j
saadh fagatt; s aa d
kaadt fagatt; k aa dt
laabh fagatt; l aa b
eise tarhaan hee ih dhuneean shabad de vichakaar vee sur daa sanket dindeean han| ih dhuneean sbad de vichakaar vich sadaa hee aapane varag dee teesaree dhunee b, d, dd, j, g vich tabadeel hundeean han| prantoo ithe sur dee varaton ik saar naheen hai| kite sur neeveen aaundee hai ate kite uchee| udaaharan lee;
maaghee fagatt; m aa g ee
maghaaee fagatt; m aa g aa ee
jiven maaghee vich taan sur uchee aaundee hai par maghaaee vich neeveen | is daa sanbandh dabaa naal hai | jadon shabad vich dabaa inhaan dhuneean ton pahilaan paindaa hai taan uthe sur uchee uchaaree jaandee hai| jiven maaghee sbad vich dabaa gha dhunee ton pahilaan aaundaa hai| is karake ithe sur uchee hai par maghaaee vich dabaa gha dhunee ton baad aaundaa hai| is lee ithe sur neeveen hai | eis prakaar jadon dabaa inhaan dhuneean ton pahilaan paindaa hai taan inhaan daa uchaaran uchaa sur vich hundaa hai par jadon dabaa is ton baad de svar ute paindaa hai taan ih neeveen sur vich uchaareean jaandeean han; 1. dabaa pahilaa
maaghee fagatt; m aa g ee
2. dabaa baad
sudhaaee fagatt; s u d aa ee
kadtaaee fagatt; k a dd aa ee
labhaaee fagatt; l a dh aa ee
sujhaaee fagatt; s u j aa ee
panjaabee vich sur prabandh daa doojaa vaahak ha hai| ha dhunee vee bahuteean prasathiteean de antaragat sur vich tabadeel ho jaandee hai|
shabad dee akheeralee sathitee shabad de akheer vich poorabee upabhaasaavaan vich ha dhunee takareeban uchaaran vichon lop ho gee hai| ithe hamesaa hee uchee sur dee varaton keetee jaandee hai;
khaah fagatt; kh aa
jaah fagatt; j aa
beh fagatt; b ai
leh fagatt; l ai
shabad de vichakaar shabad de vichakaar ha dhunee dee varaton vibhin up bhaasaavaan
vich alagaalag hundee hai| maajhee vich ha dhunee sadaa hee sur vich uchaaree jaandee hai| jiven
kaahalfagatt; k aa l uchee sur
baahar fagatt; b aa r uchee sur
kahaar fagatt; k aa ra neeveen sur
bahaar fagatt; b aa r neeveen sur
laahor fagatt; l aau re neeveen sur
eis prakaar maajhee upabhaashaa vich ha dhunee daa uchaaran hamesaa hee sur vich keetaa jaandaa hai| uparokat udaaharanaan vich tin sbadaan kahaar, bahaar, laahauar vich neeveen sur dee varaton keetee gee hai jadon ki kaahal, baahar vich uchee sur dee| ithe uchee jaan neeveen sur daa aaunaa shabad dee uchaar khanddee banatar ute nirabhar karadaa hai| jekar ha dhunee ton pahilee dee dhunee laghoo dhunee hai arathaat a, ei, au vichon koee ik dhunee aaundee hai taan sur neeveen hovegee par jekar inhaan ton pahilaan dee dhunee deeragh hai taan sur uchee hove| laghoo ate deeragh svar noo bal naal vee jorriaa jaa sakadaa hai| jekar bal pahilaan aaundaa hai taan uchee sur dee varaton keetee jaavegee par je bal baad vich aaundaa hai taan neeveen sur dee|
eis prakaar maajhee up bhaashaa vich ha dhunee dee varaton hamesaa sur vich hee hundee hai|
baakee deean upabhaashaavaan vich ha dhunee dee varaton maajhee naalon bhin hai| inhaan upabhaasaavaan vich sbad de vichakaar kee vaar sur ate kee vaar vianjanumaa uchaaran hundaa hai| jiven
baahar fagatt; b aa r uchee sur
shahir fagatt; sh ai r uchee sur
nahir fagatt; n ai r uchee sur
bahaar fagatt; b a h aa r
mahaatamaa fagatt; m a h aa ta m aa
kahaanee fagatt; k a h aa na ee
eis prakaar maajhee ton ilaavaa dooje upabhaashaavaan vich ha dhunee dee varaton vibhin hai|
shabad dee mudtalee sathitee vich ha dhunee daa uchaaran takareeban saareean hee upabhaasaavaan vich vianjan vaalaa rahindaa hai|
eis prakaar panjaabee sur prabandh sanbandhee charachaa karan uparant hetth likhe nukate ujaagar hunde hana
1. panjaabee vich sur daa gheraa shabad hai|
2. eik shabad te ik hee sur aaundee hai|
3. panjaabee vich suraan dee ginatee tin hai|
4. sur badalan naal arathaan vich vee parivaratan aaundaa hai|
5. panjaabee vich suraan daa vikaas saghosh mahaan praan dhuneean de lop ho jaan karake hoeaa|
prashana panjaabee deean vianjan dhuneean daa varageekaran uchaaran sathaan dee dristtee ton karo|
autara panjaabee deean vianjan dhuneean daa varageekaran uchaaran sathaan dee drishattee ton niman anusaar keetaa jaandaa hai |
1. dohotthee vianjan
2. danbhee vianjan
3. aulatt jeebhee vianjan
4. taalavee vianjan
5. kantthee vianjan
6. sur yantaree vianjan
1. do hotthee vianjan bilabilal chhonasonanattasa vianjan do hontthee vianjanaan de uchaaran samen fefarriaan ton aaundee vaayoodhaaraa noo bulaan te rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai | panjaabee vich p, f, b, bh, m, v dohontthee vianjan han| ihanaan vichon p, f, b, bh mauakhik han, m naasikee hai ate v aradhasvar vianjan hai| p ate f aghosh dhuneean han jadon ki b ate bh saghos han| ise tarhaan f ate bh mahaanpraan han ate p ate b alap praan han| naasikee dhunee vich aghossaghos ate alap praan mahaan praan daa nikherraa naheen hundaa|
2. dantee vianjan dhenttal chhonasonenattasa panjaabee vich dantee dhuneean de antamat t, th, d, dh, n, l, r, s dhuneean aaundeean han| t, th, d, dh dhuneean ddakaveean han jadon ki n, l, r, s dhuneean addakaveean han| is tarhaan t, th, d, dh, l, r, s dhuneean mauakhik han jadon ki na dhunee naasakee dhunee hai | t, th aghosh dhuneean han jadon ki d, dh saghosh dhuneean han| ta te d alap praan han jadon ki th ate dh mahaanpraan dhuneean han | panjaabee deean ddakaveean dhuneean noo niman rekhaank raaheen vee darasaaeaa jaa sakadaa hai;
aghosh saghosh
alapapraan p, bh, tt, ch, k b, d, dd, j, g
mahaapraan f, th, tth, chh, kh bh, dh, dt, jh, gh
l, r, s dhuneean vichon la dhunee paarasavik hai, r, ttaril ate s saparashee dhunee hai| inhaan dhuneean vich aghosh saghos, alap praan ate mahaapraan daa nikherraa saarathik naheen hai|
3. aulattajeebhee vianjana ulattajeebhee vianjanaan daa uchaaran jeebh noo ulattaa karake taaloo naal saparash sathaapit karake hundaa hai| panjaabee tt, tth, dd ate dt dhuneean ddakaveean han jadon ki n, l, ate rr dhuneean addakaveean han| tt, tth, dd, dt, l ate rr dhuneean mauakhik han jadon ki na dhunee naasakee dhunee hai| tt ate dd alap praan
dhuneean han jadon ki tth ate dt mahaanpraan dhuneean han| l ate rr vichon l dhunee paarashavik hai jadon ki rr dhunee falaip dhunee hai|
4. taalavee vianjan panjaabee vianjan dhuneean de uchaaran vele jeebh daa vichakaaralaa hisaa sakhat taaloo naal saparash sathaapit karake dhuneean daa uchaaran karadaa hai| panjaabee bhaasaa vich ch, chh, j, jh, y, sh ate y taalavee dhuneean han| inhaan dhuneean vichon ch, chh, j, jh, sh ate y mauakhik dhuneean han jadon ki na dhunee naasikee dhunee hai| ch, chh, j, jh ddakaveean dhuneean han jadon ki sh, y addakaveean dhuneean han| ch ate chh aghosh han jadon ki j ate jh saghos dhuneean han| is tarhaan ch ate j alap praan han par chh ate jh mahaanpraan dhuneean han|
5. kantthee vianjana kantthee vianjanaan de uchaaran samen jeebh daa pichhalaa hisaa komal taaloo noo saparash karake dhuneean daa uchaaran karadaa hai| panjaabee bhaasaa vich k, kh, g, gh, ng kantthee dhuneean han| kantthee dhuneean vich ng dhunee ton ilaavaa koee hor addakaveen dhunee daa uchaaran naheen kihaa jaandaa| is prakaar jithe ng dhunee naasikee dhunee banadee hai, authe baakee deean chaar dhuneean k, kh, g, gh mauakhik dhuneean han| k, kh aghosh han jadon ki g, gh saghosh dhuneean han| k ate g alap praan hai jadon ki kh ate gh mahaanpraan dhuneean han|
6. sur yantaree vianjana sur yantaree vianjanaan daa uchaaran taadatantareean de daramiaan dee vith ton hundaa hai| panjaabee bhaashaa vich siraf ik hee surayantaree vianjan ha hai| ha vianjan siraf iko hee vianjan hai is karake ithe aghos saghos alap praan mahaapraan daa nikherraa sathaapit naheen hundaa|
auparokat uchaaran sathaanaan ton ilaavaa panjaabee bhaashaa vich f dhunee ate k, kh, g dhuneean daa uchaaran vee keetaa jaandaa hai| inhaan dhuneean dee varaton parrhe likhe ate faarasee pichhokarr de lok hee karade han| inhaan vich fa dhunee daa uchaaran hottheedantee hai jadon ki k, kh ate g dhuneean kaakalee oovulara han|
prashana panjaabee deean vianjan dhuneean daa varageekaran uchaaran lahize de aadhaar te karo|
autara uchaaran lahize de aadhaar te panjaabee vianjanaan noo nimanalikhat varagaan vich vanddiaa jaa sakadaa hai;
1 aghosh vianjana naad rahit
2 saghosh vianjan naadee
3 alap praan vianjan
4 mahaan praan vianjan
1. aghosh vianjan oonavoiched chhonasonanattasa ghoshataa daa sanbandh naadatantareean dee kanbanee naal hundaa hai| auchaaran prakiriaa dauaraan jadon fefarriaan vichon utapan hoee vaayoodhaaraa naadatantareean vichon guzaradee hai taan inhaan vich kanbanee paidaa hundee hai| parantoo kee dhuneean de uchaaran us samen keetaa jaandaa hai jadon naada tantareean dee kanbaahatt naamaatar hundee hai| jinhaan dhuneean de uchaaran samen naadatantareean dee kanbaahatt naa de baraabar hove jaan bahut ghatt hove, aunhaan dhuneean noo aghosh
jaan naadarahit dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee vich harek uchaaran sathaan ton uchaaree gee pahilee ate doojee dhunee aghosh jaan naak rahit hundee hai| panjaabee bhaasaa vich p, f, t, th, tt, tth, ch, chh, k, kh dhuneean naadarahit jaan aghosh dhuneean han|
saghoshanaadee dhuneean rroiched shounadasa saghosh dhuneean uh dhuneean hundeean han jinhaan de uchaaran samen naadatantareean kanbaahatt dee sathitee vich hundeean han| fefarriaan vichon utapan hoee vaayoodhaaraa jadon naadatantareean vichalanghadee hai taan inhaan vich kanbanee paidaa hundee hai| naadatantareean dee is avasathaa dauaraan jinhaan dhuneean daa uchaaran hundaa hai, auh dhuneean saghosh jaan naadee dhuneean hundeean han| panjaabee bhaasaa vich har ik varag ton uchaaree gee teejee ate chauathee dhunee saghos hundee hai| b, bh, d, dh, dd, j, g, gh saghosh jaan naadee dhuneean han|
alap praan dhuneean oonasapiratted shounadasa dhuneean de uchaaran daa sanbandh fefarriaan duaaraa paidaa hoee vaayoodhaaraa naal hundaa hai| saah lain dee prakiriaa dauaraan vee vaayoodhaaraa daa vahaa sadaa iko jihaa naheen rahindaa| ih kadee ghatt hundaa hai ate kadee vadh| is tarhaan jinhaan dhuneean de uchaaran samen fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa dee maataraa ghatt jaan alap hundee hai, aunhaan noo alap praan dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich har ik uchaaran sathaan ton uchaaee gee pahilee ate teesaree dhunee alap praan oonasapiratteda hundee hai| eis prakaar panjaabee vich p, b, t, d, tt, dd, ch, j, k, kh alap praan dhuneean han|
mahaanpraan dhuneean asapiratted shounadasa jiven ki pahilaan vee kihaa hai ki dhuneean de uchaaran samen vaayoodhaaraa dee maataraa ik saar naheen hundee | kadee ghatt hundee hai ate kadee vadh| jinhaan dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa dee maataraa ziaadaa hundee hai, aunhaan dhuneean noo mahaan praan dhuneean kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaashaa vich f, bh, th, dh, tth, dt, chh, jh, kh, gh dhuneean mahaanpraan han|
eis prakaar panjaabee deean vianjan dhuneean noo uchaaran lahize de adhaar te naadee, naad rahit, aghosh ate saghos dhuneean vich vanddiaa jaa sakadaa hai| is vandd noo niman likhat rekhaank raaheen vee darasaaeaa jaa sakadaa hai
naadeesaghosh naad rahitaaghos
alap praan b, d, dd, j, m p, t, tt, ch, k
mahaan praana bh, d, dt, jh, gha f, th, tth, chh, kh
eis prakaar uchaaran lahize dee drishattee ton panjaabee deean dhuneean noo aghos naad rahit, saghoshanaadee, alap praan ate mahaanpraan deean vanageean vich vanddiaa jaandaa hai|
prashana panjaabee deean vianjan dhuneean daa varageekaran uchaaran rok de adhaar te karo|
autara uchaaran rok de adhaar te panjaabee vianjanaan noo do varagaan ddakaven vianjanaan shattop chonasonanattasa ate addakaven vianjanaan nonasattop chhonasonanattasa vich vanddiaa jaandaa hai| ddakaven ate addakaven vianjanaan daa adhaar uchaaran prakiriaa
dauaraan vaayoodhaaraa de rukaavatt chalosure de lahize vich hai| jinhaan dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo kise naa kise uchaaran sathaan te poorak tauar te rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaave, aunhaan dhuneean noo ddakaveean dhuneean kihaa jaandaa hai | panjaabee vich kul 20 ddakaveean dhuneean han | pavarag tavarag, ttavarag, chavarag ate kavarag deean pahilee chaar dhuneean ddakaveean dhuneean han| is prakaar p, f, b, bh, t, th, d, dh, tt, tth, dd, dt, ch, chh, j, jh, k, kh, g, gh dhuneean ddakaveean dhuneean han| inhaan dhuneean vich p, f, t, th, tt, tth, ch, chh, k, kh aghosh dhuneean han ate baakee dee dhuneean saghos han| is tarhaan p, b, t, d, tt, dd, ch, j, k, g alap praan ate baakee deean dhuneean mahaanpraan han|
addakaveean vianjan dhuneean uh dhuneean han jinhaan de uchaaran samen fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa noo anshik roop vich rok ke chhaddiaa jaandaa hai| panjaabee deean addakaveean dhuneean noo agon naasakee, paarashavik, ttarilafalaip sangharashee ate aradhasuraan dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai| naasakee vianjanaan vich m, n, n, y, jh aaunde han| inavaan vichon y ate jh daa uchaaran takareeban lop ho chukaa hai| na dhunee shabad de suroo vich naheen uchaaree jaandee| paarasavik vich do dhuneean l ate l aaundeean han| l dantee hai ate l ulatt jeebhee ttaril ate falaip vich r ate rr dhuneean aaundeean han| r dantee hai ate rr ulatt jeebhee | sangharasee vianjanaan vich tin dhuneean hanas, sh ate h| inhaan vich s dantee hai, sh taalavee ateh surayantaree| aradh svaraan vich v ate y noo saamil keetaa jaandaa hai | v do hontthee hai jadon ki y taalavee dhunee hai| is prakaar panjaabee deean vianjan dhuneean noo uchaaran rok chhalosure de adhaar te ddakaveean ate addakaveean dhuneean vich vandd sakade haan|
prashana dhuneegraam fahoname baare tuseen kee jaanade ho|
autara dhunee graam noo dhuneem vee kihaa jaandaa hai| dhuneem dhunee viaunt dee chhottee ton chhottee dhuneeaatamak ikaaee hundee hai jaan is prakaar vee kihaa jaa sakadaa hai ki bhaashaa dee chhottee ton chhottee dhunee aatamak ikaaee noo dhuneem jaan dhuneegraam kihaa jaandaa hai | dhunee m de sankalap noo sathaapit karan lee mukh roop vich chaar vibhin par antar sanbandhit pahunch vidheean bhaasaa vigiaan de khetar vich ulattabad han| ih vidheean is prakaar han;
1 manovaadee dhaaranaa nenttarisatt vieaa
2 bhauatik dhaaranaa nesichal rrieaa
3 prakaarajee dhaaranaa dtinattional rrieaa
4 apooratan dhaaranaa shahasirachatt rrieaa
1. manovaadee jaan manovigiaanak dhaaranaa manovaadee jaan manovigiaanak dhaaranaa daa mukh sarokaar bhaashaaee dhunee noo ik bhauatik sach naalon manovigiaanak ikaaee vajon saveekaar karan daa hai| uh kisade sach naalon adikhade sach pratee baare ulaar han| jiven adhe bhare gilaas noo adhaa khaalee kahinaa disade sach noo nikaar ke adisade sach noo savikaar karanaa hai | kujh is tarhaan dee pahunch hee manovaadee dristteekon
ton dhuneem de sankalap noo sathaapit karan vaale bhaashaa vigiaaneean dee rahee hai| manovaadee dristtee kon anusaar bhaasaaee bulaaraa unhaan dhuneean noo hee sunadaa ate samajhadaa hai jinhaan dhuneean noo us ne achet roop vich grahin keetaa hoeaa hai jaan manakh unhaan dhuneean dee hee pachhaan karadaa hai jo dhuneean us dee maanasikataa daa hisaa ban chukeean hundeean han| jiven penddoo panjaabee bulaare za ate ja dhuneean noo alagaalag dhuneean vajon grahin naheen karadaa ate naa hee inhaan dhuneean dee alagaalag pachhaan kar sakadaa hai| us dee maanasik banatar vich siraf ik dhunee ja hee hai| is lee us vaasate j ate ja iko dhunee de hee do seh roop han| jadon ki is de ulatt parrhiaa likhiaa shiree bulaaraa jaan jis bulaare noo faarasee bhaasaa daa jaan angarejee bhaasaa daa giaan hai, aunhaan dhuneean dee pachhaan alagaalag karadaa hai | parrhe likhe panjaabee bulaare lee ih do vakhavakh dhuneean han, eik dhunee de do seh roop naheen| is prakaar iko hee bhaashaa vich do dhuneean daa pratakhan do bulaare alagaalag karade han| ihee dhuneegraam de sankalap daa manovaadee vichaar hai| ih dhaaranaa is nukate te adhaarit hai ki bhaasaaee dhuneean dee pachhaan dhuneean de bhauatik vihaar karake naheen keetee jaandee sagon bhaasaaee bulaare dee maanasik sathitee anusaar keetee jaandee hai|
2. bhauatik dhaaranaa bhauatik dhaaranaa anusaar dhuneem jaan dhunee graam noo sathaapit karan daa mukh adhaar dhuneem daa bhaashaaee prakaaraj hai| jekar koee vee dhunee kise ik sandarabh vich vakharee hai taan uh dooje prasangaan vich hee vakharee hovegee| unhaan daa vichaar hai ki koee vee do dhuneean kise ik bhaasaaee prasang vich badalaven roop vich naheen aa sakadeean| jekar do dhuneean ik prasang vich badalaven roop vich aaundeean han taan uh do dhuneean naheen sagon ik dhunee de do vakhare seh roop honage| is prakaar je za ate ja dhuneean kise ik prasang vich badalaven roop vich aaundeean taan ih ik dhunee de do seh roop honage par je ajihaa naheen hundaa taan ih doven dhuneean hee alagaalag dhuneean honageean|
3. prakaarajee dhaaranaa dtunachattional rrieaa prakaarajee dhaaranaa daa mukh aadhaar arath bhed hai| jekar koee do dhuneean kise bhaashaaee prasang adheen arath bhed sathaapit karan de samarath hon taan unaan noo do alagaalag dhuneegraamaan dee vanageer vich rakhiaa jaavegaa | panjaabee bhaasaa vich ka ate kha do vakhare dhuneegraam han| kiaunk ih arath tabadeel karan de yog han jiven
kal k
khal kh
parantoo angerazee bhaashaa vich ih dhuneean arath tabadeel karan de samarath naheen hundeean| is prakaar angarejee vich ih dhuneean iko dhuneem de do vakhare seh roop hunde han| udaaharan lee
kheepa
kaheepa
angarezee bhaashaa vich besk sbad de suroo vich ka dhunee daa uchaaran kaha
varagaa hundaa hai parantoo ih arathabhed sathaapit karan de samarath naheen hundaa| is tarhaan dhuneem dee prakaarajee dhaaranaa adheen dhuneem noo arath dee drishattee ton sathaapit keetaa jaandaa hai|
4. amooratan dhaaranaa amooratan dhaaranaa vee manovaadee dhaaranaa anusaar gaira bhaashaavigiaanak adhaaraan de dhuneem dee sathaapatee karadee hai|
prashana panjaabee vaak sur sanbandhee udaaharanaan sahit charachaa karo|
autara sur ate vaak sur daa sanbandh pich naal hai| jadon pich de utar charraa shabad ton vadderee ikaaee vaakans, aupavaak jaan vaak dee padhar te saarathik hon, auhanaan noo pich aakhiaa jaandaa hai | vaakasur dee varaton vele shabadaan de viakateegat arathaan vich koee farak naheen paindaa| samache vaak de arath hee tabadeel hunde han| panjaabee bhaasaa vich sur dee varaton tin tarhaan keetee jaandee hai|
1. biaaneean vaakaan de uchaaran lee
2. prashan vaachak vaakaan lee
3. visakam vaakaan lee
biaaneean vaakaan dee varaton vele neeveen sur dee varaton keetee jaandee hai| vaak de akheer te sur neeveen ho jaandee hai | sur daa sanket vaak de akheerale shabadaan ton hee pataa lagadaa hai| jiven hetth likhe vaakaan
1. auh aagiaa hai|
2. shaam raam daa bharaa hai|
3. aseen kal shahir jaanaa hai|
de akheer te sur neeveen hundee hai| is karake biaaneean vaakaan noo uchaaran lee neeveen vaakasur dee varaton keetee jaandee hai|
prashanavaak vaakaan de uchaaran samen vaakasur vaak de akheer te uchee utth jaandee hai| jiven
auh chalaa giaa
tuseen kal aanaa
einaan vaakaan de akheer vich sur noo uchee chuk ke vaak noo prashanavaachak banaaeaa jaandaa hai| parantoo jo vaak kavarag de prasnavaak ansaan kiven kiven, kadon, kithon, kiaun aad naal shuroo hove unhaan de akheer te sur neeveen hee rahindee hai| jiven
auh kadon aavegaa
auh kithe giaa hai
gilaas kiven ttutt giaa
shaam ne sakoolon kadon aaunaa hai
vaakaan de uchaaran samen sur padharee jaan neeveen hee rahindee hai| prashanavaachak vaak noo sirajan daa kam prasnavaachak ansaan kee, kadon, kithon aada raaheen keetaa jaandaa hai| parantoo jinaan vaakaan vich ih ansh mauajood naheen hunde, authe sur uchee ho ke
prashanavaachak vaakaan noo saakaar karadee hai|
visamak vaaka visamak vaak bhaashaaee bulaare deean manobirateean te prateekiriaavaan noo saakaar karadaa hai| visamak vaak man de utejak pravaah noo uleekan karake uchee sur vich saakaare jaande han| visamak vaakaan de uchaaran vele sur ik dam uch padharee chalee jaandee hai | jiven hetth likhe vaakaan daa uchaaran dekhiaa jaa sakadaa hai
shaabaas
bahaadaro, aapaan maich jitanaa hai|
einaan vaakaan daa uchaaran uchee padharee vaak sur vich keetaa jaandaa hai|
eis tarhaan panjaabee de biaaneean vaakaan lee neeveen sur, prashanavaachak lee uchee ate visamak vaakaan lee uchapadharee suravaak sur dee varaton keetee jaandee hai|
prashan panjaabee bhaasaa vich anunaasikataa dee varaton baare nott likho |
autara mauakhik dhuneean noo naasikee dhuneean vich tabadeel karan dee prakiriaa noo anunaasikataa kihaa jaandaa hai|
panjaabee bhaashaa vich anunaasikataa noo saakaar karan lee do vidheean dee varaton keetee jaandee hai;
1. bindee dee varaton
2. ttipee dee varaton
panjaabee bhaashaa vich siraf svar hee anunaasikee svaraan vich tabadeel keete jaande han| panjaabee de 10 svaraan noo anunaasikee svaraan vich tabadeel karan lee bindee jaan ttipee dee varaton keetee jaandee hai| panjaabee de laghoo svaraan naal bindee dee ate deeragh svaraan naal ttipee dee varaton keetee jaandee hai|
bindee dee varaton panjaabee daa deeragh svaraan ee, e, ai, aa, aau, aoo, o naal bindee dee varaton keetee jaandee hai| jiven
peeng
gend
paind
saang
aoondd
aauant
sionk
ttipee dee varaton panjaabee de laghoo svaraan i, a, au naal ttipee dee varaton keetee jaandee hai| jiven
minee
kanee
sunee
eis prakaar panjaabee svaraan noo anunaasikee svaraan vich tabadeel karan lee bindee ate ttipee dee varaton keetee jaandee hai| laghoo naal svaraan naal ttipee ate deeragh svaraan naal bindee dee varaton keetee jaandee hai|
panjaabee bhaashaa vich anunaasikataa ik khanddee dhunee hai| is dee varaton naal sbadaan de arathaan vich parivaratan hundaa hai| jiven
saag sabazee saang nakala
gaa gaaunaa gaan pashoo
kaa varana kaan panchhee
prashana panjaabee vianjanaan dee varaton de nemaan sanbandhee charachaa karo|
autara panjaabee bhaashaa vich vianjanaan dee varaton de nemaan noo nimanalikhat anusaar darasaaeaa jaa sakadaa hai|
1. ddakaven vianjana varaton de nem
2. addakaven vianjana varaton de nem
3. naasikee vianjana varaton de nem
ddakaven vianjan ddakaven vianjanaan vich p, f, b, bh, ta, th, d, dh, tt, tth, dd, dt, ch, chh, j, jh, k, kh, g, gh dee varaton keetee jaandee hai| inaan vianjanaan vichon p, f, b, t, th, d, tt, tth, dd, ch, chh, j, k, kh, g shabad deean tinaan prasathitee vich aaunde han| jiven
kal, akaal, paak
paak, saputar, paap
ghar, maghar, maagh
bhaar, gubhaar, laabh
dtaak, laadtee, kaadt
eithe ddakaven vianjan shabad deean tinaan pratasithee vich hee vicharade han|
ddakaven vianjanaan dee ik vanagee saghosh mahaapraan vianjanaan dee hai| ihanaan vianjanaan vich bh, dh, dt, jh, gh noo shaamil keetaa jaandaa hai | ih vianjan besk guramukhee akharaan vich ankit keete jaande han par ihanaan daa uchaaran panjaabee dhunee viaunt vichon lop ho giaa hai| ihanaan vianjanaan dee jaghaa uton sur uchaaree jaandee hai| jadon ih vianjan sbad de suroo vich aaunde han taan ih vianjan aapane hee varag dee pahilee dhunee bhaav p, t, tt, ch, k naal neeveen sur vich uchaare jaande han| udaaharanaan lee niman likhat shabad dekhe jaa sakade hana
ghar fagatt; k a r neeveen sura
bhaar fagatt; p aa r neeveen sura
dtol fagatt; tt o l neeveen sura
jhaarroo fagatt; ch aa rr aoo neeveen sura
dhaar fagatt; t aa r neeveen sura
shabad de akheer vich ih vianjan aapane hee varag dee teesaree dhunee arathaat b, d, dd, j, g naal uchee sur vich uchaare jaande han| udaaharanaan lee hetth likhe shabadaan deean vanageean dekheean jaa sakadeean hana
maagh fagatt; m aa g uchee sura
laabh fagatt; l aa b uchee sura
kaadt fagatt; k aa dd uchee sura
maajh fagatt; m aa j uchee sura
saadh fagatt; s aa d uchee sura
eis prakaar jadon saghosh mahaa praan dhuneean sbad de akheer te aaundeean han taan ih sadaa hee uchee sur vich uchaareean jaandeean han| inaan de naal saghosh alap praan dhunee g, b, d, dd, ja dee varaton keetee jaandee hai|
shabad dee vichakaaralee sathitee vich ih dhuneean sadaa hee aapane varag dee teesaree dhunee g, j, dt, b, da vich uchaareean jaandeean han| teeveen jaan uchee sur daa aaunaa is nukate te manasar karadaa hai ki shabad dee uchaar khanddee banatar vich sbad dee svar sanrachanaa kee hai ate uchaar khandd vich bal dee sathitee kee hai| jekar bal inhaan ton pahilaan aaunde uchaar khandd upar paindaa hai taan inaan daa uchaaran uchee sur vich hovegaa| udaaharan lee hetth likhe sbad dekhe jaa sakade hana
maaghee fagatt; m aa g ee uchee sur
saadhoo fagatt; s aa d aoo uchee sur
kadtee fagatt; k a dde dd ee uchee sur
lobhee fagatt; l a be b ee uchee sur
maajhee fagatt; m aa g ee uchee sur
prantoo jekar uchaar khandd dee banatar vich bal inaan saghosh mahaan praan dhuneean gh, dt, dh, bh, jha ton baad aaundaa hai taan ih dhuneean aapane varag dee teejee dhunee g, dd, d, b, ja naal neeveen sur vich uchaareean jaandeean han| udaaharanaan lee hetth likhe shabad dekhe jaa sakade hana
sudhaaee fagatt; s u d aa ee neeveen sur
maghaaee fagatt; m a g aa ee neeveen sur
kadtaaee fagatt; k a dd aa ee neeveen sur
rujhaaee fagatt; r u j aa ee neeveen sur
labhaaee fagatt; l a b aa ee neeveen sur
2. addakaven vianjana varaton de nema addakaven vianjanaan vich r, l, l, rr, s, sh, h, z dee varaton keetee jaa inaan vianjanaan vichon s, sh, j, sangharashee vianjan han r, rr fattakaven ate ragarraven vianjan han ate l, l paasedaar vianjan han| ihanaan vianjanaan vich r, l, s, sh, j, h shabad de suroo, vichakaar ate akheer vich aa sakade han| prantoo l ate rr siraf shabad de akheer vich ate vichakaar hee aa
sakade han| panjaabee bhaashaa vich koee vee ajihaa sbad naheen hai jis daa aaranbh l jaan rr naal hundaa hove bhaav ih hai ki panjaabee vich l ate rr dhunee shabad de suroo vich naheen aa sakadee| ih siraf sbad de vichakaar jaan akheer te hee aa sakadeean han| udaadaharan lee hetth sbad dekhe jaa sakade hana
galee fagatt; g a l ee
gal fagatt; g a l
sarr fagatt; s a rr
sarree fagatt; s a rr ee
naasikee vianjana varaton de nema panjaabee bhaashaa vich kul panj naasikee vianjan han| m, n, n, jh, nga ihanaan vich ma ate na shabad deean tinaan hee prasathiteean vich aa sakade han| jiven
maar fagatt; m aa r
maamee fagatt; m aa m ee
kaam fagatt; k a ma
naak fagatt; n aa k
einaam fagatt; ei na aa m
kan fagatt; k a na n
na naasikee dee dhunee siraf shabad de akheer vich jaan vichakaar de suroo vich aa sakadee hai| arathaat dhunee sbad de suroo vich naheen aa sakadee| panjaabee bhaasaa vich ik vee sbad ajihaa naheen hai jo na dhunee naal suroo hundaa hove | udaaharan lee hetth likhe sbad dekhe jaa sakade hana
makaan fagatt; m a k aa na akheer vicha
kaanee fagatt; k aa na ee shabad vichakaara
ya ate nga dhuneean dee varaton panjaabee bhaashaa vichon takareeban lop ho gee hai| ihanaan dhuneean dee varaton sbad dee kise vee sathitee vich sutantar roop vich naheen hundee| inaan dhuneean dee varaton siraf samasathaanee dhunee de tauar te hee keetee jaandee hai| udaaharan lee hetth likhe sbad dekhe jaa sakade hana
many fagatt; m a y ch
kanghee fagatt; k a ng g ee
saanchee fagatt; s aa y ch ee
laanghaa fagatt; l aan ng g a
eis prakaar panjaabee bhaashaa de vianjanaan dee varaton ne nemaan vich ih nukataan bhaleebhaant sapastt hundaa hai ki panjaabee de saare vianjan naa taan sbad de suroo vich aa sakade han ate naa hee dooje vianjanaan de prasang vich har ik vianjan dee aamad te vicharan sathitee alagaalag hai| parantoo fir vee panjaabee bhaasaa dee uchaar khanddee banatar dhuneeaatamak hon kaaran lee saanjhe niyam labhe jaa sakade han|
prashana panjaabee svaraan dee varaton de nem baare jaanakaaree dio|
autara panjaabee bhaashaa vich kul 10 svar han| kee vaar a, a, e noo svar manake panjaabee svaraan dee ginatee tin dasee jaandee hai jo ttheek naheen hai| panjaabee vich kul 10 svar han jinhaan daa veravaa niman anusaar hai
au, o, aoo
a, aa, ai, aau
ei, ee, e
a, a, e raaheen panjaabee de 10 svar saakaar hunde han | u, a, e svar vaahak han| panjaabee de 10 svaraan noo agon mukh do varagaan vich vanddiaa jaandaa hai
1. laghoo svar
2. deeragh svar
1. laghoo svara varaton de nema
panjaabee vich tin laghoo svar han| i, au, a| ih tine svar shabadaan dee vichakaaralee ate mudtalee prasathitee vich aa sakade han, eih shabad vich deeragh svar ton baad te akheer te naheen aaunde| is prakaar panjaabee daa koee vee sbad ajihaa naheen hai jo inaan svaraan naal khatam hundaa hove
shuroo vicha is, eidhar
aus, aupar
ak, akas aad
shabad de daramiaana
madhur m a dh u r
ghasun gh a s u na n
sahir sh a h i r
nahir na a h i r
par panjaabee bhaashaa vich koee vee sbad ajihaa naheen hai jo inhaan svaraan naal samaapat hundaa hove| panjaabee de kee sbad han jinhaan de akheer te inhaan svaraan dee varaton keetee jaandee hai
adhiaae
bajaae
jaau
khaau
lamakaa
samajhaa
beshak sbad de akheer te inhaan dee varaton keetee jaandee hai par uchaaran vichon ih svar gairahaazir hunde han|
2. deeragh svara varaton de nema panjaabee vich 7 deeragh svar han | o, aoo, aa, ai,
aau, ee, e| ih sate svar shabad deean tinaan prasathiteean vich hee aa sakade han|
shabad de suroo vich vichakaar akheer
orrak nakor karo
odhar katthor mor
aootth kasoor karoo
aoot saboot maroo
aap saabat paaraa
aas kaaraa jaanaa
aipar sair karai
ainak pair jaavai
aauarat mauar jauan
aauataraa dhauan rauan
een peer meeree
eesarr seer maaree
edhar kasel maare
eis prakaar de dasaan svaraan vichon laghoo svar siraf shabad de suroo ate vichakaar vich hee aa sakade han| deeragh svar sbad deean tinaan hee prasathiteean vich vichar sakade han|
prashana panjaabee uchaar khandd dee banatar sanbandhee visataar sahit charachaa karo|
autara do tthahiraavaan de daramiaan vicharade udaaharan de hise noo uchaarakhandd kihaa jaandaa hai| uchaarakhandd ik ajihee dhuneeaatamak ikaaee hai jo do uchaarakhandd de daramiaan vicharadee hai| pahilaan uchaar khandd dee banatar vich ik vianjan ate ik svar daa aaunaa laazamee hundaa see|
par aadhunik bhaashaa vigiaan vich ajihaa naheen hai| aj de bhaasaavigiaanak adhiain vich siraf ik svar daa vee uchaarakhandd ho sakadaa hai
auchaarakhandd vich tin pakh hunde han| sikhar feaka aaranbh auanasetta ate akheer chhoda sikhar te hameshaa svar hee aaundaa hai| aaranbh ate akheer te vianjan vicharade hana
auchaarakhandd dee banatar vich aaranbh ate akheer de vianjan dee aamad ikhatiaaree hundee hai|
panjaabee dee uchaarakhanddee banatar noo 7 bhaashaa vich vanddiaa jaandaa hai| arathaat panjaabee bhaasaa vich 7 prakaar de uchaarakhandd milade hana
1. svar
2. svar vianjan
3. vianjan svar
4. vianjan svar vianjan
5. vianjan svar vianjan vianjan
6. svar vianjan vianjan
7. vianjan vianjan svar
1. svarauchaarakhandd dee is banatar vich uchaarakhandd de sikhar te siraf ik svar hee aaundaa hai| akheer te aaranbh te doheen vianjan naheen aaundaa
2. svar vianjana is prakaar dee banatar vich uchaarakhandd vich ik svar ate ik vianjan aaunde han aaranbh daa vianjan gair haazir hundaa hai| jiven
aaun vaalaa vianjan gair haajar hundaa hai|
4. vianjan svar vianjana auchaarakhandd dee ajihee banatar vich aaranbh te vianjan, sikhar te svar te akheer te ik vianjan aaundaa hai| bhaav hai ki uchaarakhandd de tinaan hee hisiaan ute ik ik dhunee dee varaton keetee jaandee hai
5. vianjan svar vianjak vianjana uchaarakhandd dee is banatar vich uchaarakhandd de aaranbh te ik vianjak te akheer te do vianjan ikatthe hee aaunde han| is uchaarakhandd uparale uchaarakhandd naalon bhaaraa hundaa hai| jiven
6. svar vianjan vianjana is prakaar dee banatar vich pahilaan svar te fir do vianjan aaunde han,
7. vianjan vianjan svara auchaarakhandd dee ajihee banatar vich uchaarakhandd de aaranbh ute do vianjan aaunde han| vianjanaan daa ajihee banatar aam tauar te sansakrit bhaashaa vich aam miladee hai| udaaharan lee
eis prakaar de uchaarakhandd panjaabee bhaashaa vich bahut ghatt uchaare jaande han| ih uchaarakhandd mukh roop vich sansakrit bhaasaa vichahee ulattabad han| is banatar vich kee vaaree uchaarakhandd de akheer te ik hor vianjan vee aa jaandaa hai jis naal uchaarakhandd dee banatar vianjan vianjan svar vianjan hee ho jaandee hai,
parantoo is prakaar de uchaarakhandd panjaabee bhaashaa vich aam tauar te uchaare naheen jaande han|
prashana vaakavigiaan shenttana baare tuseen kee jaanade ho
autara bhaashaa daa vigiaanak adhiain karan vaale giaanaprabandh noo vaak vigiaan kihaa jaandaa hai| bhaasaa daa vigiaanak adhiain, bhaashaa deean vibhin ikaaeean daa vigiaanak adhiain hee hundaa hai| bhaasaa dee kendaree ikaaee shabad hai| shabad dhuneean daa samooh hunde han| bhaasaa vigiaan dee jis saakh vich bhaasaa deean dhuneean daa adhiain keetaa jaandaa hai us noo dhuneevigiaan aakhade han| shabadaan dee andaroonee banatar vich kaarajaseel hon vaale roopaan daa adhiain pes karan vaalee saakh noo roop vigiaan kihaa jaandaa hai| ise tarhaan sbadaan de baakee varataare arathaat sbadaan de aapasee sanbandhaan daa adhiain karan vaalee bhaasaa vigiaan dee saakh noo vaakavigiaan kihaa jaandaa hai |
motte tauar ute kihaa jaa sakadaa hai ki bhaashaa vigiaan dee uh saakh jis vich vaak banatar de vibhin pakhaan daa vigiaanak adhiain keetaa jaave us noo vaaka vigiaan aakhade han | vaak bhaasaa dee sabh ton vaddee viaakaranak ikaaee hai| is ton ulatt bhaavans bhaasaa dee sabh ton chhottee viaakaranak ikaaee hai| jiven upar kihaa giaa hai bhaavansaan daa vigiaanak adhiain karan vaalee bhaasaa vigiaan dee saakh noo roop vigiaan norapahologe kihaa jaandaa hai | unj roop vigiaan ate vaaka vigiaan shenttana dohaan daa sanbandh shabadaan de adhian naal hee hai| ihanaan vich antar ih hai ki roop vigiaan vich sbadaan dee aantarik banatar noo vichaariaa jaandaa hai ate vaakavigiaan vich sbadaan de baaharee varataariaan noo | sbadaan de baaharee varataariaan daa sabandh uhanaan de aapasee sanbandhaan ate vicharan tarateebaan naal hundaa hai|
shabad ton vaddeean par vaak ton chhotteean do hor viaakaranak ikaaeean han jo sbadaan de aapasee sanbandhaan ate vicharan ate vicharan tarateebaan anusaar hond grahin karadeean han| uh hana vaakans ate upavaak| vaak dee banatar vich ihanaan dohaan ikaaeean dee vises bhoomikaa hundee hai| ise lee ihanaan ikaaeean daa adhian vee vaakavigiaan de adheen hee keetaa jaandaa hai| inj vaakans dee paribhaasaa, banatar ate kiriaa daa veravaa vaakavigiaan daa ang hundaa hai ate upavaak dee paribhaashaa, banatar ate kisamaan daa veravaa vee|
mool roop vich vaakavigiaan adheen vaak dee paribhaashaa vaak dee banatar ate vaak deean kisamaan noo vichaariaa jaandaa hai | vaak dee banatar de sanbandh vich vaak vich vicharan vaale sbadaan dee tarateeb noo goliaa jaandaa hai| misaal vajon panjaabee vaak banatar vich pahilaan karataa, fer karam ate ant vich kiriaa soochak shabad vicharade han| is dee ik misaal hetthalaa vaak hai
karataa karam kiriaa
eis ton ulatt angarezee bhaashaa dee vaakabanatar vich pahilaan karam, fer kiriaa ate ant vich karam soochak shabad rakhe jaande han| jiven
nohan ttakes ttea
karataa kiriaa karam
naanv ate kiriaa shrenee de sbad har pooran vaak vich zarooree hunde han| ihanaan de naal visesn, kiriaa vishesn, sabandhak, yojak aad shreneean de sbad is tarateeb vich varate jaande han is gal daa niranaa vee vaakavigiaan adheen keetaa jaandaa hai| misaal vajon sabandhak sbad angarezee vich naanv ton pahilaan aaunde han on ttehe ttabale par panjaabee vich naanv ton pichhon mez ute
vaakavigiaan vich vaak deean kisamaan daa niradhaaran vee keetaa jaandaa hai| banatar ate kaaraj de aadhaar ute vaakaan deean kisamaan mitheean jaandeean han| banatar de aadhaar ute vaak noo tin kisamaan vich vanddiaa jaandaa hai sadhaaran vaak, sanyukat vaak ate misharan vaak| ise tarhaan kaaraj de aadhaar ute vee vaak tin kisamaan de dase jaande hana biaaneean, hukamee ate prashanavaachak| vaak vigiaan ih har kisam dee vaak banatar noo misaalaan sahit vichaariaa jaandaa hai|
paranparaaeik viaakaran vich vaak dee banatar noo vichaaran lee padavandd dee vidhee apanaaee jaandee rahee hai| is vidhee anusaar vaak vichale har shabad dee srenee niradhaaran karan de naal us naal sabandhit viaakaranak sreneean ling, vachan, purakh, kaal, bhaav, vaach aada noo vee soochat keetaa jaandaa see | par vaak de adhian lee ih vidhee koee vigiaanak aadhaar pesh naheen karadee| is ton ulatt bhaasaa vigiaan adheen vaak banatar daa adhiain vigiaanak ikaaee ton keetaa jaandaa hai ate ajihaa adhiain karan vaalee saakh noo vaakavigiaan aakhade han|
auparokat vichaaraan de aadhaar ute sankhep vich kihaa jaandaa hai ki bhaashaa vigiaan dee saakh vaakavigiaan daa sanbandh vaak banatar dee har ikaaee de vibhin pakhaan de vigiaanak adhiain naal hai|
prashana prakaaraj de aadhaar ute vaakaan dee kisam vandd misaalaan sahit pes karo|
autara vaak bhaashaa dee sabh ton vaddee viaakaranak ikaaee hai| bhaasaaee vichaarasanchaar vaak padhar ute hee saakaar hundaa hai| banatar ate parakaar de aadhaar ute vaak deean vibhin kisamaan mitheean jaandeean han| ithe aseen parakaaraj de aadhaar ute vaak deean kisamaan dee charachaa karanee hai|
vaak de parakaaraj daa arath hai vaak daa bhaav arathaat aashaa| dooje sbadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki jis aase jaan makasad lee kise vaak noo uchaariaa jaave uh vaak daa prakaaraj hundaa hai| par kaaraj dee dristtee ton vaakaan
deean tin kisamaan gineean jaandeean hana biaaneea vaak, aagiaa vaachak vaak ate prashanavaachak vaak| einhaan vaak kisamaan dee charachaa hetthaan, misaalaan sahit keetee gee hai|
biaaneea vaaka jis vaak raaheen koee bulaaraa sarote noo koee soochanaa denaa chaahe jaan kise tath noo biaan karanaa chaahe, aus noo biaaneea vaak kahinde han| sapashatt hai ki jis vaak daa parakaaraj kise tath jaan soochanaa noo biaan karadaa hove, aus noo biaaneea vaak kihaa jaandaa hai| attal sachaaeean de biaan lee vee biaaneea vaakaan dee varaton keetee jaandee hai | biaaneea vaakaan de kujh namoone ih han
a jalandhar shahir vich darajan ton vadh kaalaj han|
a dharatee sooraj duaale ghunmadee hai|
e us dee nauakaree lag gee hai|
eih vee vekhiaa jaa sakadaa hai ki biaaneea vaak vichalaa biaan haanpakhee vee ho sakadaa hai, naanhapakhee vee| upar vaak a, a ate e haanpakhee biaan vaale han| hetthaan daraj vaak sa, ha ate ka naanhapakhee biaan vaale han
sa saadde pindd vich koee vee sakool naheen hai|
ha sooraj dharatee duaale naheen ghunmadaa|
ka pichhale hafate ton ithe meenh naheen piaa|
aagiaavaachak vaak jis vaak raaheen bhaashaaee bulaaraa sarote noo kujh karan lee aakhe us noo aagiaavaachak vaak kihaa jaandaa hai | bulaare duaaraa sarote noo kujh karan lee kahinaa bulaare daa aades vee ho sakadaa hai| benatee vee jaan hukam vee |
jiven
a kaake, eik galaas paanee liaaeen|
a kirapaa karake ik galaas paanee liaao|
e aao, paanee lai ke aaeee|
aupar daraj saare vaakaan vich bulaare duaaraa ik sarotesarotiaan noo iko hee kam karan lee kihaa giaa hai| uh kam hai paanee liaaunaa| par har vaak vich paanee liaaun lee kahe ge andaaz ate bhaavanaa vich antar hai | vaak a vich hukamee andaaj hai jadak vaak a vich benatee soochak|
naanpakhee ate naanh vaachee biaaneea vaakaan vaang aagiaa vaachak vaak vee haanpakhee jaan naanhapakhee ho sakade han| upar daraj vaak a, a ate e haan pakhee aagiaa vaale han par hetthaan daraj vaak sa, ha ate ka naanhapakhee aagiaa vaale han
sa kaake, kalh, sakoole naa jaaeen|
ha barasaataan vich bahutaa daheen naa khaaeo|
ka putar, sigarett naa peeaa kar|
aagiaa vaachak vaakaan vich kiriaa daa preranaarathak roop varatiaa jaandaa hai
jo dooje purakh lee hundaa hai| ise lee aagiaa vaachak vaakaan vich sanbandhit dhir daa honaa zarooree naheen| misaal vajon vaak a ate vaak ha vich sanbodhit dhir lee koee shabad naheen hai| par vaak a ate sa vich hai kaakaa aagiaavaachak vaak vich sanbandhit dhir hamesaa hee sarotaa hundee hai jo doojaa purakh hundee hai ate ik vachanee vee ho sakadee hai ate bahuvachanee vee|
prashanaachak vaak aus vaak noo prashanavaachak vaak kihaa jaandaa hai jis duaaraa bhaasaaee bulaaraa sarote kolon koee soochanaa praapat karanaa chaahave| jiven
a ih kam kis ne keetaa hai
a tuseen dilee kadon jaavoge
e kee mohan daa bharaa bimaar hai
sa kee uh dileeon aa giaa hai
sarote duaaraa dite jaan vaalee soochanaa de aadhaar te prashanaachak vaakaan noo do varagaan vich rakhiaa jaa sakadaa hai| ik varag de prasnavaachak vaak uh hunde han, jiharre kise soochanaa de vere jaan naamakaran dee mang karade han| is varag vich vaak a ate a aaunde han | vaak a de utar vich kam karan vaale daa naan dasanaa banadaa hai ate vaak a de utar vich dilee jaan lee mithe ge din daa dooje varag vich uh prashanavaachak vaak rakhe jaande han jinhaan daa utar haan jaa naheen vich hee ditaa jaa sake | upar daraj vaak e ate sa is varag de han|
panjaabee vich prashanavaachak vaakaan dee sirajanaa do vidheean duaaraa keetee jaandee hai vaakasur dee varaton duaaraa ate prasnavaachak sbadaan dee varaton duaaraa|
vaak sur eenattonattiona vaak sur dee varaton taan lagabhag har bhaashaa vich keetee jaandee miladee hai| vaak sur ton bhaav vises prakaar daa uchaaran lahizaa hai jo vaak noo ik prasn de roop vich saakaar karadaa hai| is sathitee vich kis prasnavaachak sbad dee varaton naheen keetee jaandee| misaal vajon
a kalh kaalaj chhuttee hai
a dilee chalaa giai
e tuseen kalh, ludhiaane ge see
prashanavaachak sbad panjaabee vich prashanavaachak sbad ka dhunee naal aaranbh hunde han jivenkee, kauan, kiven, kithe, kidhar, kadon aad| upar aseen prashanavaachak sbadaan vaale vaak pes kar aae han| sankhep vich ik vanagee lee jaa sakadee hai|
kee uh kam karadaa hai
auh kee kam karadaa hai
auh kam kee karadaa hai
auh kam karadaa kee hai
sitte vajon keh sakade haan ki prakaaraj de aadhaar te vaak biaaneea, aagiaavaachak ate prashanavaachak hunde han ate vanagee dee vaakabanatar de pachhaanayog lachhan han|
prashana roop arathaat banatar de aadhaar te vaakaan deean kisamaan daa veravaa misaalaan sahit pesh karo|
autara vaak bhaashaa dee sabh ton vaddee viaakaranak ikaaee hai | vaak dee kisam vandd roop ate parakaaraj de aadhaaraan te keetee jaandee hai| ithe asaan roop arathaat banatar de aadhaar te vaak deean kisamaan noo vichaaranaa hai|
roop de aadhaar te vaak deean do upashreneean banaaeean jaandeean han| pahilee srenee vich kiriaa rahit vaak ate doojee vich kiriaasahit vaak rakhe jaande han| aam karake kihaa jaandaa hai ki har vaak vich kiriaa sbad daa honaa laazamee hai par bolachaal vich aseen ajihe vaak varatade haan jinhaan vich kiriaa sbad dee anahond hundee hai| ajihe vaakaan noo kiriaa rahit vaak kihaa jaandaa hai| kiriaa rahit vaak do prakaar de hunde han 1 sandarabh moolak vaak ate 2 raiddeemedd vaak|
sandarabhamoolak vaak bolachaal samen kee vaak kiriaa sahit bole jaande han| ajihe vaakaan de pooran arath dee pakarr samen de bhaashaaee ate samaajak sandarabh vich keetee jaandee hai| misaal vajon sohan ate mohan dee hetthalee galabaat ton ih nukataa sapastt hovegaa|
sohanakalh kithe see
mohanadalee
sohanakiaun
mohanauhee mukadamaa
sohan haan,,... achhaa... aje vee|
aupar daraj sohan duaaraa bole ge pahile vaak vich hee kiriaa baakee diaan vaakaan vich naheen hai par inhaan vaakaan de arath pahile vaak de sandarabh vich sapashatt ho jaande han|
raiddeemedd vaaka samaajak rahineebahinee vich kee kiriaa rahit vaak raiddeemedd vaak akhaanaamuhaavariaan vaang prachalat hunde han| inhaan noo raiddeemedd vaak kihaa jaandaa hai| ajihe vaak kise daa suaakat karan jaan dhanavaad kahin aad lee varate jaande han| jiven
a satisree akaal jee |
a changaa jee, bahut bahut dhanavaad|
e jee aaeaan noo|
kiriaa sahit arathaat kiriaavee shrenee de vaakaan noo tin kisamaan vich vanddiaa jaandaa hai sadhaaran vaak, sanyukat vaak ate misharat vaak|
sadhaaran vaak jis vich keval ik hee kiriaa vaakansh hove, aus noo sadhaaran vaak kihaa jaandaa hai| sadhaaran vaak vich kaalakee kiriaa vaakansh hee vicharadaa hai| ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki iko upavaak vaalaa vaak sadhaaran vaak hundaa hai| sadhaaran vaak vich naanv jaan naanvavaakans taan ik ton vadh aa sakade han par
kiriaa vaakansh ik hee hundaa hai| sadhaaran vaak vich kiriaa naal kiriaa visesn vee aa sakadaa hai| hetthale vaak sadhaaran banatar vaale vaak han
a munddaa ghar noo jaandaa hai|
a uh chimache naal chaual khaandaa hai
e mohan daa vaddaa bharaa bahut tez turadaa hai|
sadhaaran vaakaan vich kaalakee kiriaa de sathaan te kiriaa poorak vee kiriaa vaakansh daa parakaaraj nibhaaunde han
sa us daa vaddaa bharaa ddaakattar hai|
ha uh kurree panjaaban hai|
sanyukat vaak jis vaak vich ik ton vadhere sadhaaran vaakaan noo sanyukat kar ke rakhiaa jaave, aus noo sanyukat vaak aakhade han | sadhaaran vaak aapane aap vich savaadheen upavaak hunde han| inj kihaa jaa sakadaa hai ki ik ton vadhere savaadheen upavaakaan vaalaa vaak sanyukat vaak hundaa hai| sanyukat vaak vichale upavaakaan noo aapas vich jorran lee samaan yojanaa dee varaton keetee jaandee hai| panjaabee vich ate, par aad samaan yojan han| kee vaar bolachaal vich tthahiraao ate likhatee roop vich kaame , noo vee yojak vajon varatiaa jaandaa hai|
sanyukat vaak dee ik vaddee pachhaan ih vee hai ki is vichale kise vee upavaak jo vakh kar liaa jaave taan uh aapane aap vich viaakaran banatar pakhon pooran sadhaaran vaak hundaa hai| misaal vajon hetthale sanyukat vaak le jaa sakade han
ka mundde khedd rahe san ate kurreean parrh raheean san|
kha sohan sutaa piaa see, mohan sinemaa vekhan giaa hoeaa see par unhaan dee maan hasapataal daakhal see|
misharat vaak ik ton vadh upavaakaan vaalaa vaak jis vich ghattoghatt ik paraadheen upavaak hove, aus noo misharat vaak aakhade han| paraadheen upavaak uh hundaa hai jo vaak ton vakh ho ke pooran viaakaranak banatar vaalaa vaak naa hove| paraadheen up vaakaan vich jaan taan kiriaa akaalakee hundee hai ate jaan inhaan daa sabandh adheen yojanaa naal hundaa hai| panjaabee vich ja dhunee vaale yojakajiven, jo, jiharraa, je, jiaun, jaan aad ate ki adheen yojak han|
a munddaa kurasee te baitth ke rottee khaa rihaa hai|
a uh ghar pahunchadiaan hee bimaar ho giaa|
vaak a vich baitth ke ate vaak a vich pahunchadiaan akaalakee kiriaavaan han is lee inhaan vaakaan vichale pahile upavaak paraadheen upavaak han ate magarale upavaak savaadheen | hetthaan dite ge vaakaan vich adheen yojakaan vaale paraadheen upavaak vekhe jaa sakade han
a je uh mihanat karegaa taan paas ho jaavegaa|
a jiharraa bolegaa uhee kunddaa kholhegaa |
aus ne kihaa ki ajakal panjaab vich bahut garamee hai|
adheen yojakaan vaale upavaak aam karake vaak vich pahilaan vicharade han jiven vaak a ate a vich is lee inhaan vaakaan vichale pahile upavaak paraadheen upavaak han
je uh mihanat karegaa
jiharraa bolegaa
par ki yojak vaale upavaak jo vaak de ant vich vicharadaa hai, auh paraadheen upavaak hundaa hai | vaak e ki yojak ton pahilaan aaun vaalaa upavaak savaadheen hai par pichhon aaun vaalaa upavaak paraadheen|
sitte vajon kihaa jaa sakadaa hai ki roop jaan banatar dee drishattee ton vaak kiriaa rahit vee hunde han ate kiriaavee vee| kiriaa rahit vaak sandarabh moolak jaan raiddeemedd hunde han ate kiraavee vaak sadhaaran, sanyukat ate misharat|
prashana panjaabee vaak banatar ute ik sankhep nott likho
autara duneea vich boleean jaandeean bhaashaavaan dee ginatee besumaar hai, par har bhaashaa kise vee doojee bhaasaa naalon vakharee prakaar dee hundee hai| bhaasaavaan dee vakharataa mool roop vich vaakabanatar dee vakharataa ute aadhaarat hundee hai| inj panjaabee bhaasaa dee vaak banatar hor bhaasaavaan naalon kee pakhaan ton vakharataa rakhadee hai| panjaabee vaaka banatar de vises lachhan hetth likhe anusaar han|
panjaabee vaak banatar vich naanvaakansh pahilaan ate kiriaa vaakans pichhon aaundaa hai| je panjaabee vaak vich karataa ate karam soochak doven naanvavaakans hon taan sabh ton pahilaan karataanavaanvaakans, fer karam naanvavaakansh te pichhon kiriaa vaakans aaundaa hai| is ton latt angarezee bhaasaa dee vaak banatar vich kiriaa vaakans karataa ate karam dee vichakaar vicharadaa hai
a mohan ne ik kahaanee sunaaee|
karataa karam kiriaa
a nohan ttholad a shattore
karataa kiriaa karam
eis drishattee ton panjaabee noo shauarra bhaashaa kihaa jaandaa hai arathaat uh bhaasaa jis vich pahilaa karataa shubajechattasha, fer karam auabajechattaaua ate pichhon kiriaa rrerabarra daa vichaaran hundaa hai| is ton ulatt angarezee bhaashaa sharrau vanagee dee hai| arathaat is vich karataa, kiriaa ate karam ise tarateeb vich vicharade han|
panjaabee vaakabanatar vich sabandhak naanv shabadaan ton pichhon vicharade han jiven, mez te... kamare vich... chaakoo naal... aad par angarezee vich sabandhak shabad naanv ton pahilaan vicharade han, jiven auan tthehe tthabale... een tthehe room... aanittah ttehe kanidde aad|
panjaabee vaakaan vich vishesn aapane vises arathaat naanv ton pahilaan varate
jaande han ate vichaaree vishesn aapane vises naal ling ate vachan aad viaakaranak sreneean daa mel rakhade han, jiven
kaalaa ghorraa... kaalee ghorree... kaale ghorre... kaaleean ghorreean... aad|
panjaabee vaakaan vich karataa, karam aad de soochak naanv vee kiriaa naal viaakaranak shreneean daa mel sathaapat karade han| khaas karake ling ate vachan sreneean daa| is vanagee deean kujh misaalaan ih han
a munddaa rottee khaandaa hai|
a mundde rottee khaande han|
e mundde ne rottee khaadhee|
sa mundde ne rotteean khaadheean|
vaak a ate a vich karataa ate kiriaa daa mel hai ate vaak e ate sa vich karam ate kiriaa daa|
har bhaashaa deean kujh mool vaak banataraan hundeean han jo vibhin parakaar de anaginat vaakaan dee sirajanaa daa aadhaar banadeean han| panjaabee bhaasaa dee mool vaak banataraan sat han jo hetth likhe anusaar han jinhaan vich naanvavaakes dee thaan naanv ate kiriaa vaakes dee thaan soochak kiriaa varatiaa giaa hai|
1. naanv kiriaa
kutaa bhauankadaa hai|
2. naanv poorak naanva kiriaa
auh ddaakattar hai|
3. naanv poorak vishesna kiriaa
eih munddaa kaalaa hai|
4. naanv poorak kiriaa vishesna kiriaa|
mohan andar hai|
5. naanv karataa naanv karama kiriaa|
munddaa rottee khaandaa hai|
6. naanv karataa naanv aparadhaan karama karam pradhaana kiriaa|
maan ne bache noo dudh pilaaeaa|
naanv karataa naanv karama naanv pooraka kiriaa|
aus ne aapane bharaa noo ddaakattar banaaeaa|
auparokat charachaa ton sapashatt hai ki panjaabee vaak banataraan kee vilakhan lachhanaan deean dhaaranee han|
prashana upavaak kee hai panjaabee de savaadheen ate paraadheen upavaakaan dee sanrachanaa sabandhee charachaa karo|
autara upavaak noo paribhaashat karan lee aam tauar te ih kihaa jaandaa hai
ki upavaak ajihee viaakaranak ikaaee hai jo vaak ton chhottee hundee hai par vaakansh ton vaddee| jaan ih vee kihaa jaandaa hai ki vaakansh ate vaak de daramiaan vicharan vaalee viaakaranak ikaaee noo upavaak aakhade han | je upavaak noo vigiaanak dristtee ton paribhaast karanaa hove taan keh sakade haan ki vaak daa uh ang jis daa aapanaa udes shubajechatta ate vidhea faredichatte hove uh upavaak hundaa hai| is drishattee ton up vaak vaak daa ik ang hunde hoe vee vaak do lachhanaan daa dhaaranee hundaa hai| upavaak do prakaar de hunde han savaadheen upavaak ate paraadheen upavaak|
savaadheen upavaak uh upavaak jo vaak ton vakh ho ke vee aapane aap vich ik sutantar sadhaaran vaak hove, aus noo savaadheen eenadipenadenatta aupavaak aakhade han| dooje shabadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki kise vaak daa ang banan vaalaa sadhaaran vaak upavaak daa darajaa dhaaran karadaa hai| ithon ih gal vee sapastt hundee hai ki savaadheen upavaak unhaan saare lachhanaan daa dhaaranee hundaa hai jiharre lachhan sadhaaran vaak dee banatar de hunde han|
sadhaaran vaak vaang savaadheen up vaak vich kaalakee kiriaa vaakesh dee varaton keetee jaandee hai ate is noo kise hor upavaak naal jorran lee samaan yojan dee varaton keetee jaandee hai| sanyukat chhomapounada vaakaan vich saare de saare upavaak savaadheen upavaak hee hunde han|
haranaam khedd rihaa see, karataaraa parrh rihaa see par balakaar sutaa piaa see|
auparokat sanyukat vaak vich tin upavaak han jo sahaaeik kiriaa see naal khatam hunde han| ih tine hee savaadheen upavaak han| kiaunk vaak ton vakh ho ke eih aap ik sadhaaran vaak daa darajaa rakhade han
a1 haranaam khedd rihaa see|
a2 karataaraa parrh rihaa see|
a3 balakaar sutaa piaa see |
misharat vaakaan vich vee savaadheen upavaak varate jaande han par vakhavakh yojakaan de sabandh vich inhaan daa vaakasathaan vakhavakh hundaa hai jis baare paraadheen upavaak baare charachaa vich vichaar keetee jaavegee|
paraadheen up vaak uh upavaak jo vaak ton vakh ho ke sutantar vaak daa darajaa rakhan de samarath naa hon, aunhaan noo paraadheen upavaak kihaa jaandaa hai| paraadheen upavaakaan dee varaton savaadheen upavaakaan de naal misharat vaakaan vich keetee jaandee hai| paraadheen dhepenadenatta aupavaakaan dee banatar vich adheen yojakaan atejaan akaalakee kiriaa roopaan dee varaton keetee jaandee hai|
panjaabee de uh yojak jo ja dhunee naal shuroo hunde, aunhaan noo adheen yojak kihaa jaandaa hai jivenje, jo, jiharraa, jithe, jaan aad| inhaan ton ilaavaa ki vee ik adheen yojak hai| adheen yojakaan naal shuroo hon vaale upavaak paraadheen upavaak hunde han| hetthaan daraj vaakaan ton sapastt hundaa hai j dhunee vaale adheen yojakaan vaale upavaak arathaat paraadheen vaak vich pahilaan aaunde han ate savaadheen upavaak
baad vich
a je toon parrhaaee naa keetee taan felh ho jaavegaa|
a jo kurasee te baitthaa hai uh mohan daa bharaa hai|
e jiharraa mihanat karegaa, auh paas ho jaavegaa|
par adheen yojak ki vaak de aaranbh vich naheen varatiaa jaandaa is lee is yojak vaale vaak vich pahilaa upavaak savaadheen hundaa hai ate magaralaa arathaat ki vaalaa upavaak paraadheen upavaak hundaa hai|
a us ne kihaa ki uh kal chhuttee lavegaa|
a sabh jaanade han ki dharatee sooraj duaale ghunmadee hai|
panjaabee vich doojee prakaar de paradheen upavaak akaalakee kiriaa roopaan dee varaton vaale hunde han| kiriaa de dhaatoo roop jaan eaan, ke,nono aad pichhetaraan vaale kiriaa roop akaalakee roop de han|
a uh kurasee te baitth ke rotteean khaa rihaa hai|
a us ne ghar varradiaan hee kott laah ditaa|
vaak a vich uh kurasee te baitth ke ate vaak a vich aus ne ghar varradiaan hee paraadheen upavaak han|
kee paraadheen upavaak ajihe vee hunde han jo naa taan vaak de shuroo vich hunde han ate naa hee ant vich sagon ikaeik sadhaaran vaak de vichakaar| ajihe upavaak noo lupat omabedadeda vaak kihaa jaandaa hai| is vanagee de paraadheen upavaak naanv de vishesk vajon kaarajaseel hunde han jiven
auh munddaa, jis de hath vich kitaab hai, meraa dosat hai|
auparale vaak vich jis de hath vich kitaab hai paraadheen upavaak hai auh munddaa meraa dosat hai vaak de madh vich vicharadaa hai|
sankhep vich kihaa jaa sakadaa hai ki sanyukat ate misharat vaakaan dee banatar vich upavaak saamil hunde han| sanyukat vaak vichale saare upavaak savaadheen hunde han par misrat vaak vichale upavaak paraadheen ate savaadheen dohaan kisamaan de han|
prashana panjaabee de misrat vaak dee sanrachanaa baare charachaa karo|
autara misharat vaak roop jaan banatar de aadhaar ute sathaapat ik vaak vanagee hai| roop aadhaarat vaak banataraan saadhaaran vaak, sanyukat vaak ate misharat vaak| inhaan dee sathaapanaan daa sabandh upavaak dee vanagee naal hundaa hai| sadhaaran vaak taan ik savaadheen upavaak hundaa hai ate sanyukat vaak vich saare upavaak savaadheen upavaak hunde han par misrat vaak vich savaadheen eenadipenadenatta ate paraadheen dhepenadenatta dohaan kisamaan de upavaak hunde han| misharat vaak dee paribhaasaa karan vajon kihaa jaa sakadaa hai ki jis vaak vich ghattoghatt ik paraadheen upavaak hove, aus noo misharat vaak kihaa jaandaa hai |
misharat vaakaan vich pahilee kisam de paraadheen upavaak uh hunde han jo
adheen yojak naal vicharade han| panjaabee vich jo, jiharre, je, jis ate ki aad adheen yojak han| inhaan dee varaton vaale kujh misharat vaak ih han
a je meenh piaa, taan fasal changee hovegee|
a jiharraa mihanat karegaa, auh paas ho jaavegaa|
e us ne kihaa, ki mohan noo bukhaar charrhiaa hoeaa hai|
aupar daraj misharat vaak a ate a vich kaame , ton pahilaan vaale upavaak paraadheen han ate magarale savaadheen par vaak e vich kaame , ton pahilaan vaak savaadheen hai ate magaralaa paraadheen| ithon ih sapashatt hundaa hai ki misrat vaak vich upavaak pahile sathaan te vee aa sakade han ate antale sathaan te vee ate iven hee savaadheen upavaak vee|
doojee kisam de misharat vaak uh hunde han jinhaan vichale paraadheen upavaak akaalakee kiriaa roopaan vaale hon | panjaabee vich kiriaa daa dhaatoo roop ate is naal eaan, no, no, ke aad pichhetaraan vaale roop akaalakee hunde han| is vanagee de kujh vaak ih han
aaus ne kaparre dho ke ishanaan keetaa|
akaparre dhondiaan us dee akh vich saaban pai giaa|
auparale misharat vaakaan vich lakeere ge ans paraadheen han|
sankhep vich kihaa jaa sakadaa hai ki misharat vaak vich ghattoghatt ik paraadheen upavaak zaroor hundaa hai jo vaak de aaranbh vich vee aa sakadaa hai ate ant vich vee|
prashana roop vigiaan norapahologe baare tuseen kee jaanade ho
autara roop vigiaan shabadaan dee andaroonee banatar naal sanbandhit hai| bhaasaa de pramakh tin roop hunde han | dhunee roop ate arath | roop bhaasaa dee vichakaaralee sattej hai jo ik paase dhunee naal ate dooje paase arath naal jurree hundee hai| dhunee ton roop bhaav sbad kiven siraje jaande han, roop vigiaan daa adhiain khetar hai | roop vigiaan viaakaran daa ik hisaa hai| viaakaran vich shabad dee andaroonee ate baaharee banatar daa adhiain keetaa jaandaa hai | sbadaan dee andaroonee banatar naal sanbandhit vigiaan noo roop vigiaan kihaa jaandaa hai ate sbadaan dee baaharee banatar naal sanbandhit vigiaan noo vaak vigiaan | vaak vigiaan sbadaan de varataare naal sanbandh rakhadaa hai jadon ki roop vigiaan sbadaan dee banatar naal|
auparokat de aadhaar te roop vigiaan sanbandhee nimanalikhit nukate darasaae jaa sakade han
1 roop vigiaan viaakaran dee ik shaakhaa hai jis vich sbad dee andaroonee banatar daa adhiain keetaa jaandaa hai|
2 roop vigiaan naven gharre ge shabadaan daa vidhaanik adhiain hai|
3 roop vigiaan misharat sbadaan dee andaroonee banatar daa adhiain karadaa hai|
4 roop vigiaan shabadaan daa vibhin roopaan daa adhiain karadaa hai|
5 roop vigiaan shabad roop daa vigiaan hai|
roop vigiaan de mukh roop vich do bhaag hunde han|
1 shabad sanrachanaa aaorad sattaruchatture
2 shabad rachanaa aaorad ddormattiona
1 shabad sanrachanaa vich sbadaan dee andaroonee banatar daa adhiain keetaa jaandaa hai| bhaav dhuneean ton sbadaan daa sirajan kiven hundaa hai shabad banatarasanrachanaa dee dristtee ton sbad noo tin varagaan vich vanddiaa jaandaa hai,
1 sadhaaran shabad
2 misharat sbad
3 sanyukat shabad
sadhaaran shabad sutantar dhaatooaan ton siraje ge shabad noo sadhaaran sbad aakhade han| sadhaaran sbad ajihe sutantar dhaatoo hunde han jo bhaasaa vich sutantar roop vich arath pradaan karan de samarath hon| jiven kar, autth, pee, jaa, lai aad sutantar dhaatoo ton siraje ge sadhaaran shabad han|
sadhaaran shabadaan noo fir agon do vanageean vich rakhiaa jaandaa hai
a koshagat sbad
a viaakaranak shabad
a koshagat sbad koshagat sbad ajihe sadhaaran sbad hunde han jo ik kosgat ikaaee vajon kos vich indaraaj keetaa jaa sake| jiven kar, pee, bahi, leh aad noo koshagat sbad kihaa jaandaa hai|
a viaakaranak shabad viaakaranak shabad ajihe sadhaaran sbad hunde han jo sutantar gair dhaatooaan raaheen siraje jaande han| ih sbad sutantar taan hunde han par inhaan de sutantar roop vich arath naheen hunde| jiven sanbandhak, yojak, dabaa vaachak, naanh vaachak, ank, ne, noo, jo, ate, hee aad viaakaranak shabad han|
2 misharat sbad kee shabad ajihe hunde han jinhaan vich dhaatoo naal agetar jaan pichhetar jorr ke sbadaan daa niramaan keetaa jaandaa hai| inhaan sbadaan noo misrat sbad kihaa jaandaa hai| jiven,
karadaa karadaa
jaandaa jaavadaa
maradaa maradaa
jaan jaan
einhaan shabadaan vich mool sbad naal pichhetar jorr ke naven sbadaan daa niramaan kar liaa jaandaa hai| ih misrat sbad hunde han| panjaabee bhaasaa vich ih uparokat sbad ton ilaavaa sapatar, kapatar, aupabolee, bhaashaaee, mundde, kurreean, karo, bharo, jaao, khaao aad misharat han|
3 sanyukat shabad do dhaatoo de sumel ton bane shabadaan noo sanyukat sbad kihaa jaandaa hai| jiven
lokasabhaa lokasabhaa
pauanapaanee pauanapaanee
sirapeerr sirapeerr
ghorrasavaar ghorrsavaar
sanyukat shabad vich dhaatoo sutantar vee ho sakade han ate bandhejee dhaatoo vee| jiven lok sabhaa vich lok vee sutantar dhaatoo hai ate sabhaa vee| prantoo ghorrasavaar vich ghorr bandhejee dhaatoo hai ate savaar sutantar dhaatoo|
eis prakaar roop vigiaan bhaashaa dee ajihee ik mehatavapooran saakhaa hai jis vich sbadaan dee banatar ton ilaavaa sbad dee roop rachanaa daa vee adhiain keetaa jaandaa hai|
shabad rachanaa
shabad rachanaa do tarhaan dee hundee hai,
1 vikaaree shabad rachanaa
2 avikaaree shabad
eis ton ilaavaa shabad rachanaa noo hetth likheean vanageean vich hee rakhiaa jaandaa hai|
1 viauntapat shabad rachanaa
2 roopaantaree shabad rachanaa
1 viauntapat shabad rachanaa viauntapat shabad rachanaa vich kise ik sbad ton doosaraa sbad viauntapat kar liaa jaandaa hai | jiven larr ton larraaee| is prakaar viauntapat noo hetth likhe varagaan vich rakhiaa jaandaa hai
1 kiriaa ton naanv
kar ton karam
tur ton tor
chal ton chaal
larr ton larraaee
2 naanv ton vishesn
tiaag ton tiaagee
bhaashaa ton bhaask
lutt ton lottoo
khoj ton khojee
3 naan ton kiriaa
kar ton karanaa
tor ton toran
khoj ton khojanaa
2 roopaantaree shabad rachanaa roopaantaree shabad rachanaa vich ik sbad ton koee doosaraa sbad viauntapat naheen keetaa jaandaa sagon ik sbad naal pichhetar lagaa ke us de prakaaraj noo visataariaa jaandaa hai,
kar fagatt; karanaa
jaa fagatt; jaanaa
autth fagatt; autthanaa
kar ton karo
jaa ton jaao
autth ton uttho aad|
eis prakaar roop vigiaan, mukh tauar te shabad daa vigiaan hai| is vich sbad dee andaroonee banatar vele sbad sanrachanaa daa adhiain keetaa jaandaa hai ate sbad rachanaa vele vibhin sbad sirajanaa deean vidheean daa adhiain keetaa jaandaa hai|
prashana roopagraam norapaheme dee paribhaashaa dio ate is dee pachhaan karan deean vidheean baare vee chaananaa paao|
autara roopagraam shabad dee rachanaatamak ikaaee hai| haakatt ne kihaa ki bhaasaa de pravachan vich roop graam sabh ton nike ate saarathakh tat han| naaeiddaa daa kathan hai ki roopagraam sabh ton chhotteean ikaaeean han jinhaan ton sbadaan ate sabadaas dee rachanaa hundee hai|
roopagraam shabadaan de niramaan vich chhottee ton chhottee ikaaee noo kihaa jaandaa hai| is lee bhaasaa de laghootam vislesn lee buniaadee ikaaee roopagraam hai|
roopagraam noo bhaavaansh vee kihaa jaandaa hai| dohaan daa arath, eiko hai, bas shabadaan daa antar hai| jiven hetth likhe sbadaan noo dekhiaa jaa sakadaa hai,
larradaa fagatt; larradaa
maradee fagatt; maradaee
turee fagatt; turaee
einhaan shabadaan vichon larradaa vich larradaa tin roopagraam jaan bhaavaans han, maradee vich vee maradaee tin bhaashaavaan han ate turee vich turaee do bhaavaans han| vadhere sapastt karan lee inhaan bhaavaansaan noo niman rekhaank raaheen vee sapastt keetaa jaa sakadaa hai,
a larradaa
eis prakaar roopagraamabhaavaansh de prasang vich kihaa jaa sakadaa hai|
a roopagraam bhaashaa dee chhotteechhottee ikaaee hai|
a roopagraam saarathak ikaaee hai jo agon shabad daa sirajan karadee hai|
e roopagraam viaakaranak ikaaeean han| bhaav hai ki roopagraam daa bhaashaaee prakaaraj viaakaran de prasang vich hee saarathak hundaa hai|
sa roopagraam attatt hunde han| is lee ih agon saarathak ikaaeean vich naheen vandde jaa sakade|
ha roopagraam amooratan ikaaee hunde han| inhaan daa samoorateekaran roopaanshajaan sbadaasaan raaheen hundaa hai|
ka roopagraam uchaar khandd de samaroop naheen hunde|
eis prakaar roopagraam noo sathaapat karan lee roopagraam dee vibhin prakaarajee saroopaan noo uleekan bahut laajamee hundaa hai|
eis ton ilaavaa naaeedd ne roopagraam dee pachhaan karan lee chhe sidhaant prasataavit keete han| ih sidhaant ziaadaatar angarejee bhaashaa dee bhaavaans viaunt noo dhiaan vich rakh ke uleeke ge han| par inhaan noo sidhaantaan de sarab viaapak nem dujeean bhaasaavaan de roopagraamaan dee pachhaan karan hit vee varate jaa sakade han|
prashana panjaabee naanvavaakans dee banatar sanbandhee udaaharanaan sahit charachaa karo|
autara vaakansh ik ajihee viaakaranak ikaaee hai jis dee banatar har bhaasaa vich vilakhan prakaar dee hundee hai| ih kahinaa at kathanee naheen hovegaa ki vibhin bhaasaavaan dee viaakaranak banatar daa mool aadhaar ihanaan bhaasaavaan dee naanvavaakans banatar hee hundee hai| naanvavaakans dee paribhaasaa vajon kihaa jaa sakadaa hai ki uh sbad jaan sbad samooh jo vaak banatar vich naanv srenee daa kaaraj nibhaave us noo naanvavaakans kihaa jaandaa hai|
naanvavaakansh dee uparokat paribhaasaa ton ih sanket miladaa hai ki is vich ik sbad vee ho sakadaa hai ate ik ton vadh sbad vee| je naanvavaakans vich ik hee sbad hovegaa taan uh naanv jaan naanv dee thaan ute varatiaa jaan vaalaa sbad parranaanv hee hovegaa par ik ton vadh sbadaan vaale naanvavaakans dee banatar kee hovegee eihee nukataa ithe vichaaraadheen hai
eikashabadee naanvavaakans dee misaal vajon hetthale vaak lee jaa sakade hana
a haranaam rottee khaandaa hai|
a uh rottee khaandaa hai|
vaak a vich ik naanv shabad haranaama ate vaak a vich ik parranaanv sbad uha naanvavaakans daa kaaraj nibhaaunde han|
sadhaaran vaakaan vich kiriaavaakansh bhaaven ik hee hundaa hai par naanvavaakans ik ton vadh aa sakade han; jiven hetthale sadhaaran vaakaan vich chaar naanvavaakansh hana
e haranaam beree uton laatthee naal ber laah rihaa hai|
sa bazurag daaee bahut chhotte bache noo chaandee de chimache naal kosaakosaa dudh pilaa rahee hai|
vaak e ate sa vich mottee chhapaaee vaale ansh naanvavaakans han| vekhiaa jaa sakadaa hai ki ihanaan kee ansaan vich taan ikaeik sbad hee hai ate keean vich ik ton vadh sbad| is nukate de aadhaar ute panjaabee naanvavaakans dee banatar noo suvidhaajanak samajhiaa jaa sakadaa hai|
panjaabee naanvavaakansh dee banatar vich do prakaar de ans hunde hana zarooree ate gor jrooree | naanvavaakans daa zarooree ansh hundaa hai koee naanv jaan koee parranaanv | naanv vaakans de is jrooree vee ans noo mukh sbad saa head aanorada kihaa jaandaa hai| gair zarooree anshaan ton ilaavaa mukh sbad naanv jaan parranaanva ikalaa hee aa sakadaa hai| hetthale vaakaan vich is vanagee de naanvavaakansh vekhe jaa sakade han|
a haranaam dukaanadaar hai|
a uh bahut tez dauarradee hai|
e munddaa rottee khaa rihaa hai|
naanvavaakansh vich vaak a ton e tak dite ge mukh sbadaan de naal hor vee kee sbad aa sakade han jihanaan noo naanvavaakans de gair zarooree ans vajon liaa jaandaa hai| motte tauar ute kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee naanvavaakans de gair jrooree ansaan daa kaaraj nibhaaun vaale ans hana visesk, sabandhak ate dabaa vaachee shabad|
naanv vaakansh ate viseska uh bhaashaaee ans jo kise naanv dee visestaa biaan kare us noo vishesk kihaa jaandaa hai| panjaabee naanvavaakansh dee banatar vich viseskaan dee varaton naanvavaakans de uhanaan ansaan naal keetee jaandee hai jo naanv srenee de sbad hon| is ton bhaav ih hai ki parranaanv srenee de sbadaan naal kise vee visesk dee varaton naheen keetee jaandee | panjaabee naanvavaakans dee banatar vich visesk hetth likhe han|
1 aadarasuchak shabad
2 vishesn
3 vishesnavaakans
4 kiriaa vaakansh
5 naanvavaakansh
6 aadar soochak shabad
i vishesk vajon aadarasoochak sbada panjaabee naanvavaakansh dee banatar vich aadarasoochak sbad viseskaan vajon kaarajaseel hunde han| ih sbad hana sree, sreemaan, janaab, bhaaee saahib, jee, hureen aad| vishes nukataa ih hai ki panjaabee naanva vaakans vich aadarasoochak sbad mukhasbad arathaat naanv ton pahilaan vee aa sakade han ate pichhon vee| hetthaan daraj vaak a uh aadarasoochak sbad naanv ton pahilaan hai ate vaak a vich pichhon| isade naal hee vaak e vich aadarasoochak naanv ton pahilaan vee hai ate pichhon vee|
a shree javaahar laal nahiroo bhaarat de pahile pradhaan mantaree san|
a haranaam singh jee ik vadheea kavee hoe han|
e bhaaee saahib bhaaee veer singh jee aadhunik panjaabee kavitaa de modtee mane jaande han|
ii vishesk vajon visesna ik shabad visesn vee naanv de visesk vajon varatiaa jaandaa hai| visesk vajon visesn sbad dhunavaachee, ginatee minatee vaachak aad kise vee prakaar daa ho sakadaa hai jiven
a hushiaar mundde har imatihaan paas kar lainde han|
a us ne mohan kolon panj rupe le|
e ithe kataar vich baitthaa panjavaan munddaa bahut chusat hai|
ii vishesak vajon visesnavaakans vishesn sbad ton ilaavaa panjaabee naanva vaakans dee banatar vich visesn vaakans dee ik visesk vajon kaaraj karadaa hai| is prakaar de kujh vaak ih hana
a laal pag vaalaa munddaa dasaveen jamaat vich parrhadaa hai|
a baraandde vich baitthee kurree mohan dee bhain hai|
vi vishesk vajon kiriaavaakans panjaabee naanvavaakansh dee banatar vich kiriaavaakans vee ik visesk vajon kaaraj karade milade han| jiven
a dauarradaa hoeaa munddaa ithe aa ke baitth giaa|
a sute pe mohan noo ik supanaa aaeaa|
va vishesk vajon naanvavaakans hetthale vaak vich mottee chhapaaee vaale ansh naavavaakans han jo visesk vajon kaarajaseel han|
a pradhaan mantaree ddaa. manamohan singh kal ithe aaunage|
vi vishesk vajon aadarasoochak sbada panjaabee naanvavaakansh vich aadarasoochak sbad hee visesk hunde han| vises gal ih hai ki aadarasoochak sbad mukh sbad ton pahilaan dee aa sakade han ate pichhon vee|
a shreemaan haranaam jee aae han|
a haranaam hureen aae han|
e sreemaan haranaam jee aae han|
visheskaan baare ih nakataa vee biaanayog hai ki ihanaan dee varaton parranaanv naal naheen hundee par ik mukh sbad de naal ik vadh visesk vee aa sakade han, jiven
a uh laal pag vaalaa madharaa munddaa raam daa bharaa hai|
visheskaan ton ilaavaa panjaabee naanvavaakans de gairazarooree tataan vich sabandhak ate dabaa poorak sbad vee aaunde han| upar daraj vaakaan vich aseen vekh aae haan ki kee vaakaan vich sabandhakaan ne, ne, daa aada dee varaton keetee gee ate keean vich naheen| ise tarhaan dabaavaachee shabad hee; vee vee keean vaak vich varate ge milade han | panjaabee naanvavaakansh dee banatar noo hetthale khaake anusaar samajhiaa jaa sakadaa hai| ithe do prakaar deean braikattaan han| vaddeedo konee baraikatt vich daraj ansaan vichon ik daa aaunaa laazamee hundaa hai| ithon sapastt hai ki naanva vaakans vich kise naanv jaan parranaanv daa aaunaa laajmee hai| ihee mukh sbad hundaa hai| chhotteean baraikattaan vichale ans gairajrooree han|
parranaanv
visheska naanv aadarasoochaka sabandhaka dabaa vaachee sbada
naanv shrenee de sbadaan vaang naanvavaakans vee vaak vich karataa jaan karam vajon vicharade han| naanvavaakans dee pachhaan vee is aadhaar te keetee jaa sakadee hai ki jiharre bhaasaaee ans karataa jaan karam vajon vicharan uh naanvavaakans hunde han| ise tarhaan vaak de jis ans naal sabandhat dee varaton keetee gee hove uh vee naanv vaakans hundaa hai|
prashana panjaabee kiriaavaakans dee banatar sanbandhee udaaharanaan sahit charachaa karo|
autara kiriaavaakansh dee paribhaasaa vajon kihaa jaa sakadaa hai ki uh sbad jaan sbad samooh jo vaak banatar vich kiriaa srenee de sbad daa kaaraj nibhaave us noo kiriaa vaakans kihaa jaandaa hai| dooje sbadaan vich inj vee kihaa jaa sakadaa hai ki jis vaakans daa mukh sbad kiriaa srenee daa sbad hove uh kiriaa vaakans hundaa hai|
akaalakee nonaddinitte ate kaalakee dtinitte kiriaa roopaan de adhaar ute panjaabee de kiriaavaakans do prakaar de hunde han| akaalakee kiriaavaakansh ate kaalakee kiriaa vaakans| akaalakee kiriaavaakans kise vee viaakaranak srenee ling, vachan, kaal aada lee roopaantarat naheen hunde | panjaabee de akaalakee kiriaa roop jaan taan dhaatoo roop hunde han ate jaaneaan, ke,no, no aad pichhetaraan vaale|
a munddaa baitth ke parrh rihaa hai|
a mundde baitthake parrh rahe san|
e kurree baitthake parrh rahee see|
sa kurreean baitthake parrh raheean san|
auparokat vaakaan vich baitth ke akaalakee kiriaa vaakansh hai jo har vachan ate har ling lee ik saar hai| ihanaan vaakaan daa pichhalaa hisaa kaalakee kiriaa vaakans hai jo jis vich ling ate vachan dee soochanaa vee miladee hai| is lee panjaabee vich kaalakee kiriaa vaakans dee banatar noo vichaaradaa banadaa hai| kaalakee kiriaa vaakans dee banatar noo hetth like anusaar uleekiaa jaa sakadaa hai|
auparokat khaake vich karamavaachee sanchaalak kiriaa noo baraikattaan vich rakhiaa giaa hai| is ton bhaav hai ki is sanchaalak kiriaa dee varaton karamanee fasasive vaakaan vich hundee hai par karataree achattive vaakaan vich naheen|
kiriaa vaakansh vich mukh kiriaa sbad daa aaunaa laazamee hai| ihee sbad kiriaa vaakans daa mukh sbad head aanorada hundaa hai| kise kiriaa vaakansh vich keval mukh sbad hee vichar sakadaa hai
sahaaeik kiriaa kiriaa vaakansh de ant vich aaundee hai| mudtalee sanchaalak kiriaa mukh kiriaa ton turant baad aaundee hai | ddaa. puaar anusaar panjaabee de 34 kiriaa shabad ajihe han jo muddalee sanchaalak kiriaa vajon varate jaande han| hetthale vaak vich ge mudtalee sanchaalak kiriaa hai|
a us noo ithon giaan poore sat din ho ge han|
karamanee vaak vich karamavaachee sanchaalak kiriaa mudtalee sanchaalak kiriaa naa varatee jaave taan karamavaachee sanchaalak kiriaa mukh kiriaa ton baad aaundee hai| karamavaachee sanchaalak kiriaa daa kaaraj do shabad hee karade han jaa ate ho jo vibhin viaakaran shreneean anusaar roopaantarat hunde han| hetthale vaak vich jaandaa karamavaachee kiriaa hai
a murade noo dab ditaa jaandaa hai|
panjaabee kiriaa vaakansh vich gateevaachak sanchaalak kiriaa daa sathaan mudtalee sanchaalak kiriaa de pichhe hundaa hai par je mudtalee sanchaalak kiriaa vaak vich naa hove taan ih mukh kiriaa vaak vich naa hove taan ih mukh kiriaa ton turant pichhon aaundee hai| panjaabee vich gateevaachak sanchaalak kiriaa daa kaaraj keval ik shabad hee karadaa hai ate uh hai rahi jo, rihaa, rahe, rahe, rahu, rahegaa aad roopaan vich vicharadaa hai| hetthale vaak vich rihaa eis shrenee dee sanchaalak kiriaa hai|
auh saaree raat parrhadaa rihaa|
panjaabee kiriaavaakansh vich sanbhaavak sanchaalak kiriaa sahaaeik kiriaa ton pahilaan aaundee hai| ih sanchaalak kiriaa mukh kiriaa ton turant baad naheen varatee jaandee| mukh kiriaa ton turant baad ghattoghatt ik sanchaalak kiriaa
varatee gee hove taan hee sanbhaavak sanchaalak kiriaa aa sakadee hai| kihaa jaandaa hai ki panjaabee de chhe shabad sanbhaavak sanchaalak kiriaa vajon varate jaande han uh hana sak, ho, kar, chuk, das ate dis| hetthale vaak vich karadaa eis vanagee daa shabad hai|
auh aapane bharaa dee salaah lai liaa karadaa see|
panjaabee kiriaa vaakansh vichale sbadaan dee ginatee pakhon kihaa jaa sakadaa hai ki karataree kiriaa vaakans vich vadh ton vadh chaar kiriaa sbad aa sakade han| je ihanaan naal dabaa vaachak ate naanhavaachak sbad vee saamil hon taan ih ginatee chhe tak pahunch jaandee hai | ise tarhaan karamanee kiriaa vaakans vich vadh ton vadh panj kiriaa sbad aa sakade han ate je naanhavaachee ate dabaavaachee sbad vee saamal hon taan ih ginatee sat tak pahunch jaandee hai| sbadaan dee ginatee anusaar kujh vaak le jaa sakade han jihanaan vich naanhavaachak ate dabaavaachak sbad naheen varate ge|
a us ne mainoo kitaab ditee| ik shabada
a uh do ghantte gaaundaa rihaa| do shabada
e poore panj vaje gaddee tur pee see| tin shabada
sa uh akasar ithe aaundaa rahindaa hundaa see| chaar shabada
ha maheenaa pahilaan is thaan ute pakauarre tale jaa rahe hunde san | panj shabada
auparokat charachaa de aadhaar ute kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee kiriaa vaakansh dee banatar barree gunjhaladaar hai| mukh kiriaa ate sahaaeik kiriaa ton ilaavaa sanchaalak kiriaa roopaan daa varataaraa barraa jattil hai| sanchaalak kiriaa de saare roop ikatthe ik vaar vich naheen varate jaande| unj ihanaan dee vaak varaton lee tarateeb nischat hai|
prashana mel ate adhikaar sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autara har bhaashaa dee vaakabanatar vich sbad vises tarateeb vich pake jaande han ate vakhavakh vaak banataraan vich ik hee sbad de vakhavakh roop varate jaande han| misaal vajon panjaabee de sbad aa de roop aaeaa, aae, aaee, aaeeai, aaundaa, aavegee aad kee han jo vakhavakh viaakaranak shreneean ling, vachan, kaal, purakh, bhaav, vaach aada daa sanket karade han| ajihe kiriaa roopaan ton naanv, parranaanv, vishesn aad sbadaan de vibhin roop vee vibhin viaakaranak sreneean de dhaaranee hunde han| vaak vichale do jaan do ton vadh shabadaan vich viaakaranak sreneean dee saanjh noo mel chhonachorada kihaa jaandaa hai| viaakaranak mel asal vich vibhin shabadaan dee aapas vich viaakaranak sreneean dee samataa daa naam hai|
eis ton ulatt kujh shabad ajihe hunde han jo vaak vichale kise hor sbada sbadaan de roop daa niradhaaran karade han| eis varataare noo adhikaar ghoveranamenatta kihaa jaandaa hai| mel ate adhikaar baare addaadd gal keetee gee hai|
mela aupar sanket keetaa giaa hai ki vaak vichale shabadaan vich viaakaranak
shreneean dee samataa noo mel kahinde han| panjaabee bhaasaa vich hetth likhe sbadaan vich mel sathaapat hundaa hai|
a vishesn ate naanva panjaabee vich vishesn ate naanv daa ling, vachan ate kaarak shreneean anusaar viaakaranak mel sathaapat hundaa hai| par ih mel keval kaale visesnaan naal hee hundaa hai laal visesnaa naal naheen|
kaalaa munddaa
kaale mundde
kaalee kurree
kaaleean kurreean
kaaliaa munddiaa
kaalio munddio
kaalee kurree
kaaleeo kurreeo
a karataa soochak shabad ate kiriaa karataa ate kiriaa daa viaakaranak mel vachan ate ling viaakaranak shreneean anusaar hundaa hai|
a munddaa anb khaandaa hai|
a mundde anb khaande han|
e kurree anb khaandee hai|
sa kurreean anb khaandeean han|
e parranaanv ate mukh kiriaa ihanaan ikaaeean vichalaa mel vachan ate purakh shreneean anusaar sathaapat hundaa hai
a main jaaoon|
a toon jaaeen|
e uh jaave|
sa parranaanv ate sahaaeik kiriaa parranaanv ate sahaaeik kiriaa vichalaa viaakaranak mel vee vachan ate purakh shreneean anusaar hundaa hai
a main jaandaa haan|
a toon jaandaa en|
e uh jaandaa hai|
ha karam soochak shabad ate kiriaa karam ate kiriaa daramiaan viaakaranak mel vachan ate ling daa anusaaree hundaa hai|
a mundde ne rottee khaadhee|
a mundde ne rotteean khaadheean|
e mundde ne akharott khaadhaa|
ka naanv ate vidheee vishesna vachan ate ling viaakaranak shreneean
lee panjaabee vaak banatar vich naanv ate vidheee vishesn daramiaan mel sathaapat hundaa hai|
munddaa chhottaa hai|
mundde chhotte han|
kurree chhottee hai|
kurreean chhotteean han|
kha naanv ate kiriaa pooraka naanv ate kiriaa poorak daa aapasee viaakaranak mel vachan viaakaranak shrenee anusaar hundaa hai| upar khandd ka vich dite ge vaakaan vich hai ate han kiriaa poorak shabad han| unj is bhaant de hetthale vaak vee le jaa sakade han|
ghorraa kaalaa hai|
ghorre kaale han|
ga naanv ate sabandhak daa panjaabee de sabandhakaan vichon keval daa sabandhak hee vibhin viaakaranak shreneean anusaar roopaantarat hundaa hai | vaak banatar vich naanv ate daa sabandhak daramiaan viaakaranak mel vachan, ling ate kaarak viaakaranak shreneean anusaar sathaapat hundaa hai|
kurree daa maamaa
kurree dee maamee
kurree de maame
kurree deean maameean
kurree diaan maamiaan
kurree dio maamio
kurree dee maamee
kurree deeo maameeo
gha mukh kiriaa ate sahaaeik kiriaa mukh kiriaa ate sahaaeik kiriaa daramiaan viaakaranak mel vachan padhar ute sathaapat hundaa hai|
auh jaandaa hai|
auh jaande han|
adhikaar
kujh ikaaeean ajiheean hundeean han jihanaan de kise vaak banatar vich aaun naal kise hor ikaaee bhaavaanshee roop vich tabadeelee aaundee hai| ajiheean ikaaeean horanaan ikaaeean ute kanttarol karadeean han| ise varataare noo viaakaranak adhikaar kihaa jaandaa hai| panjaabee vaakaan vich adhikaar yukat ikaaeean do hana sabandhak ate kiriaa roop|
sabandhakaan de sabandh vich kihaa jaa sakadaa hai ki jad vee koee sabandhak kise vaak vich varatiaa jaavegaa taan us naal aaun vaale naanv shabad roop sabandhakee hovegaa|
a mundde noo satt lag gee|
a mundde ne rottee khaadhee|
e munddaa rottee khaandaa hai|
panjaabee daa naanv shabad hai munddaa jis dee varaton vaak e vich keetee gee hai jis vich sabandhak naheen varatiaa giaa| par vaak a, a vich munddaa shabad daa roop mundde ho giaa hai jo munddaa daa sabandhakee roop hai|
panjaabee deean sakaram kiriaa de eaa antak arathaat pooran pakh vaalaa roop ate naanaantak roop vaak vich varate jaan taan sabandhat naanv naal koee naa koee sabandhak zaroor aavegaa|
aus ne anb khaa liaa hai|
aus ne rottee khaa lee hai|
aus ne dilee jaanaa hai|
sankhep tauar ute kihaa jaa sakadaa hai ki mel ate adhikaar ajihe viaakaranak varataare han jo vaak banatar deean vibhin ikaaeean noo ik sootar vich banhade han|
prashana arath parivaratan deean disaavaan baare sankhep nott likho|
autara parivaratanasheelataa bhaasaa daa pramakh lachhan hai| darasal bhaasaa daa parivaratan hee bhaasaa daa vikaas akhavaaundaa hai| jiharree bhaasaa parivaratan naheen handtaaundee uh lok moonhaan ton lath jaandee hai| parivaratan taan bhaasaa dee har ikaaee vich lagaataar vaaparadaa rahindaa hai| bhaasaaee dhuneean, shabadaan ate sbadaan de arathaan vich vee parivaratan aaundaa rahindaa hai| par ih parivaratan kise vises niyam anusaar hundaa hai| iven arathaan daa parivaratan hundaa rahindaa hai par ih vises disaavaan jaan kisamaan daa hundaa hai| ithe aseen arath parivaratan deean disaavaan noo gaualanaa hai|
arath parivaratan deean mool roop vich tin dishaavaan han| uh hana arath visataar, arath sankoch ate arath palattaa| ithe ihanaan dishaavaan baare addaadd charachaa keetee gee hai|
arath visataara kise ik shabad arath de arath daa horanaan sbadaan jaan varataariaan tak fail jaan de varataare noo arath visataar aakhade han| misaal vajon panjaabee sbad tel daa mudtalaa arath hee tilaan daa nichorr| par samen de naalanaal ih hor vasataan de nichorr noo vee tel de arathaan vich liaa jaandaa hai| jiven mittee daa tel, naareeal daa tel aad|
arath sankocha kise ik shabad de visatar arathaan dee thaan seemat arath ho jaan dee parakiriaa noo arath sankoch aakhade han| misaal vajon sbad mrig shuroo suroo vich har jangalee jaanavar lee varatiaa jaandaa see arathaat hiran, sher, baghiaarr, loonbarree aad sabh mrig de arathaan vich le jaande san | par hun ih arath keval ik kisam de jaanavar arathaat hiran lee hee hai|
arath palattaa arath palattaa ton bhaav hai arath daa bilakul badal jaanaa| dooje shabadaan vich kise arath de virodhee disaa vich parivaratan noo arath palattaa aakhade han| misaal vajon hareejan daa bhaav hai har arathaat bhagavaan daa jaaeaa hoeaa| par hun ih arath ik jaatee lee varatiaa jaandaa hai | ise tarhaan mugadh ton bhaav hundaa see moorakh par hun ih masat de arathaan daa dhaaranee hai|
prashana panjaabee bhaasaa de nikaas ate vikaas baare jaanakaaree bharapoor nott likho|
autara sansaar vich boleean jaandeean bhaashaavaan dee ginatee besumaar hai| is de baavajood ihanaan saareean bhaasaavaan daa sanbandh kujh ku ginatee de bhaasaaparivaaraan naal hee hai| jithon tak panjaabee daa sabandh hai is daa somaa bhaaropee eenadoourapeana bhaashaa parivaar dee saakh bhaarataeiraanee dee agon saakh bhaarat aareea bhaashaa parivaar hai| inj panjaabee bhaashaa de nikaas kram noo samajhan lee bhaarataaareea eenado areana bhaashaa parivaar de vikaas noo vichaaranaa banadaa hai| bhaarataaareea bhaasaa parivaar de vikaas noo hetth likhe anusaar tinaan parraavaan vich vanddiaa jaandaa hai
1. praacheen kaal 2000 poorav eesavee ton lai ke 500 poorav eesavee tak
2. madh kaala 500 eesavee poorav ton lai ke 1000 eesavee tak
3. aadhunik kaal 1000 eesavee ton lai ke hun tak
praacheen kaala praacheen kaal 2000 bhachh ton 500 bhachha de samen bhaarataaareea bhaashaa parivaar dee mudtalee bhaasaa vaidik bhaasaa see| ih uh bhaasaa hai jis vich vedaan dee rachanaa keetee gee| ved dhaaramak sradhaa daa paatar ban ge taan ihanaan dee bhaasaa vich kise kisam daa parivaratan keete jaan noo paap samajhiaa jaan lagaa| kee viaakaranakaaraan ne vaidik bhaasaa de viaakaranak niyam sathaapat keete| par lok moonhaan ute vaidik bhaasaa de badaliaa roop prachalat ho giaa jis noo sansakrit aakhiaa giaa| samen de gerr naal sansakrit vich vee dhaaramak granthaan dee rachanaa hoee ate ih granth vee lokasradhaa daa paatar ban ge jis de nateeje vajon sansakrit daa roop vee badalan lagaa see|
kee vidavaan vaidik ate sansakrit dehaan noo hee sansakrit shabad naal jorrade han| uh vaidik bhaasaa noo vaidik sansakrit ate sansakrit noo kalaaseekal sansakrit aakhade han| ihanaan dohaan bhaasaavaan vich dhunee padhar te roop padhar ute kujh antar vee milade han ate kujh saanjhaan vee| ihanaan deean visestaavaan hetth likhe anusaar han|
i vaidik ate sansakrit doven hee shalistt yogaatamak bhaasaavaan san|
ii eihanaan dohaan vich tin ling ate tin vachan san|
ii dohaan vich sahaaeik kiriaa dee varaton naheen miladee|
vi vaidik bhaashaa sur pradhaan see par sansakrit bal pradhaan ho gee|
va dhunee la vaidik vich miladee hai par sansakrit vich naheen|
madh kaal jiven upar kihaa giaa hai sansakrit bhaashaa daa roop tabadeel hundaa giaa ate samen de gerr naal is de badale hoe bhaasaaee roopaan noo praakirataan kihaa giaa| vakhavakh ilaakiaan de naam ute ihanaan praakirataan daa naamakaran hoeaa jiven paalee, mahaanraashattaree, sauarasainee, maagadhee, aradhamaagadhee, paishaachee, kaikee aad|
praakirataan vichon paalee noo vishes mehatataa praapat hoee|
praakirataan vich vee parivaratan vaaparadaa rihaa jis de nateeje vajon ihanaan de vakhare roop ujaagar hoe jihanaan noo apabhreshaa aakhiaa jaandaa hai| apabhresaan de naam praakirataan vaang ilaakiaan naal sanbandhat rahe| misaal vajon maagadhee praakirat dee maagadhee apabhres ate paisaachee praakirat dee paisaachee apabhrans hond vich aaee| inj madhakaal de samen bhaarataaareean bhaasaa vigiaan de do bhaasaaee roop praakirataan ate apabhresaa san|
eitihaasak vikaas kram dee drishattee ton madhakaalee deean bhaarataaareea bhaasaavaan noo chaar padharaan vich vanddiaa jaa sakadaa hai| pahilee padhar paalee ate aradh maagadhee dee hai, doojee maagadhee ate mahaanraashattaree dee, teejee mahaanraashattaree ate hor praakirataan dee ate chauathee apabhransaan dee| praakirataan ate apabhresaan de uhanaan saanjhe lachhanaan noo vekhiaa jaa sakadaa hai jihanaan daa sanbandh panjaabee naal vee hai|
i praakirataan ate apabhreshaan vich ayogataamakataa de lachhan vadhiaa|
ii eihanaan vich sanbandhakaan dee varaton vadhee|
ii purakhavaachee parranaanvaan dee ginatee ghatt gee|
vi eihanaan vich do vachan ate do ling varaton vich aae|
va eihanaan vich na dhunee dee varaton daa vaadhaa hoeaa|
vi eihanaan vich sanyukat vianjanaan dee varaton ghatt gee|
aadhunik kaala lagabhag 1000 ee. de samen tak bhaaratee lokaan de baaharale mulakaan de lokaan naal kee padharaan uh sanparak sathaapat ho chuke san is sanparak dauaraan bhaashaavaan daa sanparak vee sathaapat ho giaa ate haualeehaualee apabhransaan de badale hoe ate nikhare hoe roop hond vich aae jihanaan noo aadhunik bhaarat aareea bhaasaavaan kihaa jaandaa hai| ihanaan vich panjaabee bhaasaa de naal hindee, gujaraatee, maraatthee, bangaalee aad shaamal han| ithon ih sapastt hundaa hai panjaabee bhaasaa daa nikaas 1000 ee. vich hoeaa| par ih nukataa aje vichaaradheen hai ki panjaabee daa sanbandh kiharree apabhesh kaal see| aam karake panjaabee daa nikaas kaikee apabhres ton hoeaa maniaa jaandaa hai|
panjaabee bhaashaa daa vikaasa 11veen sadee vich hoe nikaas ton baad panjaabee bhaashaa vikaas de maarag noo apanaaundee hai| panjaabee bhaasaa de vikaas de itihaasak kram noo chaar parraavaan vich vanddiaa jaa sakadaa hai|
1. mudtalaa parraa 100 ton 1500 ee.
2. baaharee prabhaav parraa 1500 ton 1947 ee.
3. savaadheen parraa 1947 ton 1966 ee.
4. raaj sataa parraa 1966 ton hun tak|
16veen sadee de aaranbh tak panjaabee bhaashaa noo horanaan aadhunik bhaarat aareea bhaasaavaan naalon vakharee prakaar de lachhan grahin keete| ajihe lachhan is samen tak likhe ge panjaabee saahit vichon vekhe jaa sakade hana khaas karake guroo saahibaan,
peeraan ate fakeeraan deean panjaabee rachanaavaan vichon|
eisalaamee raaj dauaraan faarasee bhaashaa raaj bhaasaa banee taan is daa ddoonghaa prabhaav panjaabee ute piaa| faarasee bhaasaa kee sadeean tak raaj bhaasaa rahee| is lee panjaabee ne faarasee dhuneean vee grahin keeteean agetar pichhetar vee ate sbad vee| faarasee ton baad angarezee raaj vich angarejee bhaasaa raaj bhaasaa ban gee ate is daa prabhaav vee panjaabee ute bahut piaa hai| aj kalab dee panjaabee bolachaal vich anaginat sbad faarasee ate angarejee de varate jaande han| ih sbad ajihe han jihanaan daa sabandh jeevan jaanch de har pakh naal hai|
angarezee raaj de khaatame ton baad aajaad bhaarat vich praantak bhaashaavaan noo vikaas karan daa mauakaa miliaa| is samen panjaabee vich saahitak rachanaavaan vaddee padhar ute keeteean geean| 1966 ee. vich bhaashaa de aadhaar ute panjaab paraant daa punaragatthan hoeaa taan panjaabee noo raaj bhaashaa daa darajaa ditaa giaa|
raaj bhaashaa vajon panjaabee dee varaton sarakaaredarabaare hon lagee, ddigaree jamaataan tak is dee laajamee parrhaaee karavaaee jaan lagee ate ucheree vidiaa de maadhiam vajon panjaabee dee varaton lee yatan keete ge| raaj bhaashaa panjaabee de vikaas lee sarakaar ne kee sansathaavaan sathaapat keeteean jiven bhaasaa vibhaag panjaabee, panjaab sattett yooneevarasittee ttaikasatt buk boradd, panjaabee yooneevarasittee pattiaalaa aad| ihanaan sarakaaree sansathaavaan de naal kee gair sarakaaree adaare vee panjaabee bhaashaa de bahupakhee vikaas lee yatanaseel han| ihanaan adaariaan vichon panjaabee saahit akaaddamee, ludhiaanaa, panjaabee bhaashaa akaadamee, jalandhar ate kendaree panjaabee lekhak sabhaa vishes tauar ute varanan yog han|
par afasos vaalee gal ih hai ki panjaabee bhaashaa noo raaj bhaasaa baniaa taan chaar dahaake daa samaan ho giaa hai par is daa vikaas bahut hee naamamaatar hoeaa hai| vekhiaa jaa sakadaa hai ki
a sarakaaree dafataraan vich panjaabee bhaashaa dee varaton naamaatar hee hundee hai|
a ucheree vidiaa de maadhiam vajon vidiaarathee panjaabee noo naheen apanaaunde
e sarakaar ne panjaabee dee thaan angarezee bhaashaa noo pahilee jamaat ton laagoo keetaa hai|
sa pabalik sakoolaan vich panjaabee dee parrhaaee naheen karavaaee jaandee|
prashana praacheen bhaarataaareea parivaar deean bhaasaavaan naal panjaabee bhaasaa daa sanbandh sathaapit karo|
autara praacheen bhaarataaareea parivaar deean do bhaashaavaan hana vaidik sansakrit ate kalaaseekal sansakrit| vaidik sansakrit daa badaliaa hoeaa roop hee kalaaseekal sansakrit akhavaaundaa hai| vaidik sansakrit aadhunik bhaarataaareea bhaasaavaan dee jananee hai| vaidik bhaasaa vedaan dee bhaasaa hai ate ved panjaab dee dharatee ute rache ge| inj kihaa jaa sakadaa hai ki vedaan dee rachanaa samen vaidik panjaab dee bhaasaa arathaat panjaabee bhaasaa see| ise lee prin. tejaa singh ne kihaa hai ki ved panjaabee vich han|
panjaabee bhaashaa praacheen bhaarat aareea bhaasaa vaidik naal mudtalaa sabandh ih banadaa hai ki ih doven bhaasaavaan iko dharatee ute vicharadeean han|
panjaabee bhaashaa vich kee ajihe lachhan han jo vaidik sansakrit ate kalaaseekal sansakrit vich milade han par aadhunik bhaarataaareea bhaasaavaan vich naheen| is ton bhaav ih hai ki panjaabee ne aje vee vaidik ate sansakrit de kee lachhan saanbh rakhe han| eise lee kee vidavaan panjaabee noo aadhunik vaidik bhaashaa jaan aadhunik sansakrit aakh ke vaddiaaunde han|
dhunee padhar ute vekhiaa jaa sakadaa hai ki vaidik bhaashaa vaang panjaabee vee sur pradhaan bhaasaa hai| kihaa jaandaa hai ki panjaabee vich sur daa vikaas vaidik bhaasaa de ik dhuneeaatamak lachhan dee den hai| hor kise vee bhaaratee bhaasaa vich sur dee varaton naheen keetee jaandee|
eise tarhaan ulattajeebhee paasedaar dhunee la vaidik bhaashaa vich ate panjaabee vich hee hai par horanaan bhaarateean bhaasaavaan naheen hai| panjaabee vich taan la ate la daa virodh hai jiven baala baal, daladal, goleegolee aad|
vaidik sansakrit ate kalaaseekal sansakrit daa ik vishes prakaar dee sbad banatar vich laghoo savar ton baad vianjan guchhe dee varaton miladee hai| arathaat laghoo savar magaron do vianjan ikatthe panjaabee vich vee ajihee banatar miladee hai par farak keval ih hai ki vianjan guchhe dee thaan dut vianjan aaundaa hai| arathaat laghoo savar ton magaron dut vianjan | par hindee ate hor aadhunik bhaarata aareea bhaasaavaan vich laghoo savar dee thaan deeragh savar miladaa hai| dohare vianjan dee thaan ikahiraa vianjan|
sansakrit panjaabee hindee
sapat sata saat
hasath hath haath
dugadha dudha doodh
panjaabee bhaashaa daa praacheen bhaarataaareea bhaasaavaan naal ik hor vilakhan sanbandh ih vee hai ki panjaabee vich ihanaan bhaasaavaan vaang yogaatamakataa daa lachhan miladaa hai| panjaabee bhaashaa dee naanv sbadaavalee de sabandhak jurraven roop arathaat pichhetar vajon aaunde han| is de ttaakare ute hor aadhunik bhaarataaareean bhaasaavaan vich ih lachhan naheen miladaa| is sanbandh vich panjaabee dee tulanaa hindee bhaasaa naal keetee jaa sakadee hai|
panjaabee hindee
shahiron shir se
ghareen gharon men
hatheen haathon semen
ghare ghar men
eihanaan lachhanaan ton ilaavaa bolachaal dee panjaabee bhaashaa vich praacheen bhaarata
aareea parivaar deean bhaashaavaan de anek sbad varate jaade han| ajihe sbad horanaan bhaaratee bhaasaavaan vich naheen milade|
samache tauar ute kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee bhaashaa praacheen bhaarataaareea parivaar deean bhaasaa naal ddoonghaa sabandh hai jo dhunee padhar ute, shabad padhar ute ate viaakaranak padhar ute saakaar hundaa hai|
prashana bhaasaa ate upabhaasaa daa antar sapastt karo|
autarajis giaan prabandh vich upabhaashaavaan daa adhian keetaa jaandaa hai us noo upabhaasaa vigiaan dhialechattologe kihaa jaandaa hai | upabhaashaavaan do prakaar deean hundeean han| ik uh jihanaan daa sanbandh kise vises khetar jaan ilaake naal hundaa hai| ihanaan noo dhialechattasa kihaa jaandaa hai ate doojee prakaar deean upabhaashaavaan uh jihanaan daa sabandh kise samaaj vich kise dharam, jaat jaan kise samooh de lokaan naal hove| ihanaan taan noo noo samaajak upabhaashaavaan shochiolechattasa aakhade han| par panjaabee vich samaajak upabhaashaavaan naheen han keval khetaree upabhaasaavaan hee han|
vekhan vich aaeaa hai har bhaashaa ik visaal ilaake vich bolee jaandee hai| ih ilaakaa kee chhottechhotte khanddaan vich vanddiaa hoeaa hundaa hai| ajihee vandd aam karake dariaavaan, pahaarraan jaan jangalaan naal sathaapat hundee hai| eihanaan vibhin khanddaan vich jeevan jaanch de lagabhag har varataare sanbandhee bhinataa honee subhaavak hee hai kiaun har khetar dee dharatee dee kisam vakharee hundee hai, authe fasalaan dee kisam vee vakharee hundee hai| khaanapeen, pahinan ate reetaanrivaazaan vich vee antar hundaa hai| ihanaan saare pakhaan kaaran uhanaan dee bhaashaa vich vee kujhakujh antar aa jaandaa hai| ajihaa antar dhunee padhar ton lai ke viaakiranak padhar tak saakaar hundaa hai| ihanaan bhinataavaan de baavajood har khandd de lok dooje khandd de lokaan dee galabaat samajh sakade ate aapanee samajhaa sakade han|
auparokat verave de aadhaar ute kihaa jaa sakadaa hai ik bhaashaa de khetaree vakhareviaan vaale roop us deean upabhaasaavaan hundeean han| ithon ih sanket miladaa hai ki bhaasaa daa khetar visaal hundaa hai ate upabhaasaa daa seemat| misaal vajon har khetar dee aapanee upabhaasaa hai par saare khetaraan deean upabhaasaavaan de ilaake daa jarr bhaasaa daa ilaakaa banadaa hai|
eise tarhaan bhaashaa de bulaariaan dee ginatee vee upabhaasaa de bulaariaan naalon vadhere hundee hai| upabhaasaavaan noo taan heenabhaav naal liaa jaa sakadaa hai par bhaasaa noo misaal vajon kise noo majhail jaan duaabeea keh bhanddiaa jaa sakadaa hai par panjaabee keh ke naheen|
bhaashaa ate upabhaasaa de antar noo sankhep vich biaan karan vajon hetthalaa faaramoolaa liaa jaa sakadaa hai|
aupabhaashaa1 upabhaashaa2 upabhaashaa3 ................ bhaashaa
eik bhaashaa vigiaanee ne bhaashaa ate upabhaasaa daa antar sapastt karan lee kihaa ki je ik makaan noo bhaasaa maniaa jaave taan us de saare kamare us deean addaadd upabhaasaavaan honageean| bhaav ih ki upabhaasaavaan bhaasaa de khetar de
antaragat hee sathaapat hundeean han|
sankhep vich kihaa jaa sakadaa hai ki bhaashaa ate upabhaasaa vichalaa antar maataraa padhar daa hai jo ginanayog ho sakadee hai ate minanayog vee|
prashana panjaabee sbad rachanaa sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autara ik shabad naal agetar pichhetar lagaake naven sbad gharran dee prakiriaa noo sbad rachanaa jaan sbad sirajanaa kihaa jaandaa hai| sbad sirajanaa noo angarezee vich aanoralad dtormattion kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaashaa vich sbad rachanaa do prakaar dee hundee hai
a viautapat shabad rachanaa
a samaaseekaran
a viautapat shabad rachanaa viautapat shabad rachanaa vich dhaatoo naal agetar pichhetar lagaake navaan sbad gharr liaa jaandaa hai| arathaat ik sbad naal vadhetar lagaake navaan sbad viautapat kar liaa jaandaa hai | sbad gharran dee is prakiriaa noo samaaseekaran kihaa jaandaa hai| viautapat sbad rachanaa vich agetar ate pichhetar dee varaton raaheen naven sbadaan daa niramaan keetaa jaandaa hai|
1 agetaraan dee varaton raaheen
agetar dhaatoo viautapat shabad
para lok paralok
aup bhaashaa upabhaasaa
para des prades
an thaka anathak
ku lachhana kulachhan
ni ddar niddar
para aupakaar praupakaar
eis prakaar agetar dee varaton karake naven shabad daa niramaan kar liaa jaandaa hai| naven sbad de niramaan samen naanv ton naanv, naanv ton vishesn, kiriaa ton vishesn daa niramaan kar liaa jaandaa hai|
naanv ton naav
par lok paralok
aup bhaashaa upabhaashaa
kiriaa ton vishesn
a bhul abhal
naanv ton vishesn
ku lachhanaa kulachhanaa
2 pichhetaraan dee varaton raaheen pichhetaraan dee varaton karake vee naven shabadaan daa niramaan keetaa jaandaa hai | dhaatoo naal pichhetar lagaake, kiriaa ton naav, naanv ton
vishesn ate visesn ton naav sbad srenee de sbadaan daa niramaan kar liaa jaandaa hai| udaaharan lee
a kiriaa ton naav
kar m karam
darash k darask
srij k sirajak
a naanv ton vishesn
yog ee yogee
rog ee rogee
bhog ee bhogee
sharam eelaa sharameelaa
rang eelaa rangeelaa
e vishesn ton naav
bhalaa ee bhalaaee
changaa eaaee changiaaee
vishes taa vishestaa
khaas eeat khaaseeat
eis prakagaar viautapat shabad sirajan samen dhaatoo naal agetar pichhetar lagaake naven sbadaan daa niramaan kar liaa jaandaa hai|
a samaaseekarana samaaseekaran vich do dhaatoo noo jorrake naven shabad gharr le jaande han| sbad rachanaa dee is prakiriaa noo samaaseekaran kihaa jaandaa hai| samaaseekaran dee prakiriaa vich chaar prakaar de samaas upalabadh ho sakade hana
1 mukat mukat dhaatoo
2 mukat yukat dhaatoo
3 yukat mukat dhaatoo
4 yukat yukat dhaatoo
1 mukat mukat dhaatooaan de samaasa inhaan samaasaan vich doven dhaatoo dee sutantar dhaatoo hunde han jo milake naven shabadaan daa niramaan karade hana
lok sabhaa lok sabhaa
jal vaayoo jalavaayoo
pauan paanee pauanapaanee
lok dhaaraa lokadhaaraa
bherr chaal bherrachaal
gadhee gerr gadheegerr
2 mukat yukat dhaatooaan de sumel ton bane samaasaan vich pahilaan dhaatoo mukat
bhaav sutantar hundaa hai jadon ki doosaraa dhaatoo yukat bhaav bandhejee dhaatoo hundaa hai
ag um agaum
paanee dhaanee paaneedhaanee
kirr kurr kirrakurr
3 yukat yukat dhaatooaan de sumel ton bane samaasaan vich donon dhaatoo hee bandhejee hunde han| inhaan dhaatooaan daa sutantar roop vich koee arath naheen hundaa parantoo ih doven dhaatoo milake samaasee shabad dee rachanaa karan de samarath hunde han| jiven
rishatt pustt rishattapustt
nikarr sukarr nikarrasukarr
4 yukat mukat kisam de samaas vich pahilaan dhaatoo bandhejee hundaa hai jadon ki doosaraa dhaatoo sutantar hundaa hai| udaaharan lee
hoorr mat hoorramat
ghorr mat ghorramat
ghorr thur ghorrathur
eis prakaar panjaabee shabad rachanaa vich do prakaar dee sbad rachanaa upalabadh hundee hai| viautapat sbad rachanaa ate samaasee sbad rachanaa| viautapat sbad rachanaa vich dhaatoo naal agetar pichhetar jorr ke naanv ton kiriaa, kiriaa ton naav, naav ton vishesn, vishesn ton naanv vishesn ton naanv ate kiriaa ton visesn sbad srenee de sbad daa niramaan keetaa jaa sakadaa hai| samaasee sbad rachanaa vich do dhaatooaan sumel ton naven sbad siraje jaande han| samaas sbad dee banatar vich dhaatooaan dee vicharan tarateeb mukat mukat, mukata yukat, yukat mukat ate yukat yukat dee ho sakadee hai|
prashana dhaatoo rootta dee paribhaashaa dio|
autara shabad bhaasaa dee chhottee ton chhottee saarathik ikaaee hundaa hai| sbad kujh rachanaatamak ikaaeean daa samooh hundaa hai| ih ikaaeean han dhaatoo ate vadhetar| vadhetaraan ton bhaav agetar ate pichhetar| jadon kise sbad naalon saare agetar ate pichhetar hattaa le jaan taan jo sbad daa hisaa bachadaa hai us noo dhaatoo kihaa jaandaa hai | jaan is tarhaan vee kihaa jaa sakadaa hai ki jo sbad daa uh hisaa jo vadhetar naheen hai, aus noo dhaatoo rootta kihaa jaandaa hai| jiven
anaparavaratanasheelataa
an paravaratanasheelataa
an paravaratanasheel taa
an paravaratan sheel taa
agetar dhaatoo pichhetar
dhaatoo do prakaar de hunde han|
a sutantar dhaatoo
a bandhejee dhaatoo
a sutantar dtaree rootta sutantar dhaatoo uh dhaatoo hunde han jo sutantar roop vich shabadaan daa niramaan kar sakan| arathaat uh dhaatoo binaan kise agetar pichhetar de ik sutantar sbad de samaanantar vicharade hana jaa, autth, bhaar, peerr, noo, tur, bahi, dauarr aad sutantar dhaatoo hunde han|
bandhejee dhaatoo bhounad rootta kee dhaatoo ajihe hunde han jo sutantar roop vich shabad de samaanantar naheen vicharade | bhaav ih dhaatoo agetar pichhetar jorran binaan sutantar sbadaan daa niramaam naheen karade| einhaan dhaatooaan noo bandhejee dhaatoo kihaa jaandaa hai|
munddaa mundd aa
kurree kurr aa
kurrapunaa kurr punaa
ghorraa ghorr aa
ghorrakhur ghorr khur
shabad dhaatoo pichhetar
bandhejee
eihanaan dhaatooaan de sutantar shabad naheen siraje jaa sakade | sbad sirajanaa samen inhaan dhaatoo naal agetar, pichhetar laaunaa zarooree hunde han, einaan dhaatooaan noo bandhejee dhaatoo kihaa jaandaa hai|
prashana sbad sreneean sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autaravaak vich vicharade shabadaan noo jinhaan varagaan vich vanddiaa jaandaa hai, auhanaan noo shabad sreneean kihaa jaandaa hai|
raam kitaab parrh rihaa hai|
sohane mundde ne kitaab parrhee hai|
mundde ne haualeehaualee kitaab parrhee hai|
eihanaan vaak vaakaan vich raam, kitaab, munddaa, naanv han, parrh rihaa, parrhee, kiriaa hai, sahaaeik kiriaa hai, ne sanbandhak hai haualeehaualee kiriaa vishesn hai ate sohane vishesn hai| is lee vaak vich vicharade sbad siraf sbadaan de tauar te hee naheen varate jaande sagon vakhavakh sbad sreneean de mainbar vajon vicharade han| ihanaan noo sbad sreneean aanorad chhlasasesa kihaa jaandaa hai | ravaaeitee viaakaran vich shabad srenee noo faratt odd shapeechah kihaa jaandaa hai| panjaabee vich naav parranaanv, vishesn, sanbandhak, kiriaa, kiriaa vishesn, sahaaeik kiriaa, yojak ate visamak deean shabadaan sreneean miladeean han|
naanva panjaabee bhaashaa vich naanv vikaaree sbad srenee hai| is de roop vich vachan anusaar roopaantran aaundaa hai| ling dee srenee dee soochanaa naanv sbad de vich dee nihit hundee hai| arathaat har ik sbad puling jaan iling dee viaakaranak srenee lee roopaantrit hundaa hai| jiven
munddaa puling
kurree iling
bhaaraa puling
bhaaree iling
taar iling
pakhaa puling
ttiaoob iling
mez puling
arathaat panjaabee bhaashaa vich naav sbad ajihee sbad srenee hai jis vich ling dee srenee nihit hundee hai ate ih vachan lee roopaantrit hundee hai|
parranaanva naanv dee jaghaa te varate jaande shabadaan noo parranaanv kihaa jaandaa hai| parranaanv srenee de sbad vachan ate kaarak dee viaakaranak srenee lee roopaantrit hunde hana
main karaan ik vachan, pahilaa purakh
toon kar ik vachan, doojaa purakh
auh kare ik vachan, teejaa purakh
tuseen karo bahu vachan, doojaa purakh
aseen karee bahu vachan, pahilaa purakh
auh karan bahu vachan, teejaa purakh
vishesna naanv shabad dee visestaa dasan vaale sbadaan noo visesn kihaa jaandaa hai| panjaabee vich visesn naanv de ling ate vachan anusaar roopaantrit hunde hana
sohanaa munddaa ik vachan puling
sohanee kurree ik vachan iling
sohane mundde bahu vachan puling
sohaneean kurreean bahu vachan iling
panjaabee bhaashaa vich visesn do prakaar de hunde han| vikaaree ate anikaaree| vikaaree visesn naanv de ling ate vachan anusaar aapanaa roop badalade han jadon ki avikaaree visesn naav de lingapuling anusaar aapane roop vich tabadeelee naheen karade;
vikaaree
sohanaa munddaa ik vachan puling
sohane mundde bahu vachan puling
sohanee kurree ik vachan iling
sohaneean kurreean bahu vachan iling
avikaaree
khoobasoorat munddaa ik vachan puling
khoobasoorat mundde bahu vachan puling
khoobasoorat kurree ik vachan iling
khoobasoorat kurreean bahut vachan iling
sohane vishesn de roop vich naanv de ling vachan anusaar parivaratan aaundaa hai jadon ki khoobasoorat visesn hai ate khoobasoorat avikaaree|
sanbandhaka panjaabee bhaashaa vich sanbandhak band srenee naal sanbandhit han| ih kaarakee vaahak vajon vicharade han| panjaabee bhaasaa vich sanbandhak naanv jaan parranaanv ton baad vicharake kiriaa naal kaarakee sanbandhaan dee sathaapatee karade han|
roop de aadhaar ute panjaabee de sanbandhakaan noo vikaaree ate avikaaree shrenee vich rakhiaa jaandaa hai| daa sanbandhak noo chhaddake baakee de sanbandhak ne, noo, lee, vich avikaaree shrenee de sanbandhak han|
prakaaraj dee drishattee ton sanbandhakaan noo tin varagaan vich rakhiaa jaandaa hai
pahilee shrenee ne
doojee shrenee noo
teejee shrenee lee, vich, and
ne sanbandhak naanv ton baad vicharake naanv noo karataa naanv vaakansh vajon saakaar karadaa hai| jiven
1 raam ne
2seetaa ne
eih doven vaakansh hee karataree naanv vaakans han|
noo sanbandhak karamanee naav vaakansh dee sirajanaa karadaa hai| jadon vee kise naanv ton baad noo sanbandhak dee varaton keetee jaandee hai taan sanbandhak naanv vaakans karamanee naanv vaakans vajon saakaar hundee hai| jiven
1 raam ne raavan noo maariaa
2 seetaa ne geetaa noo tohafaa ditaa|
einhaan vaakaan vich raavan noo ate geetaa noo doven hee karamanee naavavaakansh han|
lee, vicha sanbandhak kiriaa vishesnaatamak vaakans dee sirajanaa karade han| jadon vee kise naanv ton baad lee jaan andara, vicha dee varaton keetee jaandee hai taan sanbandhak naanv vaakansh kiriaa de visesk vajon kaarajaseel hundaa hai| jiven
1 raam ne ih kam shaam lee keetaa hai|
2 sohan ghar andar hee baitthaa hai|
einhaan vaakaan vich shaam lee ate ghar andar kiriaa visesnaatamak vaakans han|
kiriaa kiriaa shabad srenee dee sathaapatee tin adhaaraan te keetee jaandee hai| arath, prakaaraj ate roop| arath dee drishattee ton kiriaa kise kaaraj jaan ghattanaa kram noo saakaar karadee sbad srenee hai| jadon ki prakaaraj dee dristtee ton kiriaa noo unhaan sbadaan dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai jo sbad vaak de vidhea de tauar te aa sakade hon| roop dee dristtee ton kiriaa ajihee sbad srenee hai jo naanv de ling ate vachan anusaar aapanaa roop paravaratit karadee hai|
kiriaa do prakaar dee hundee hai| kaalakee kiriaa ate akaalakee kiriaa| jis kiriaa de roop vich vaakaatamak parakaaraj anusaar roopaantaran hundaa hove, aus kiriaa noo kaalakee kiriaa kihaa jaandaa hai| jiven
raam kheddadaa hai|
seetaa kheddadee hai|
larrake kheddade han|
larrakeean kheddadeean han|
eithe khedd kiriaa vich naanv de ling vachan anusaar parivaratan aaundaa hai| is lee khedd kaalakee kiriaa hai| parantoo kee kiriaavee roopaan vich ajihaa naheen hundaa| unhaan de roop sathir rahinde han| jiven
larrakee ne ghar jaake dekhiaa...
larrake ne ghar jaake dekhiaa...
larrakiaan ne ghar jaake dekhiaa...
larrakeean ne ghar jaake...
eithe jaake kiriaa de roop vich badal naheen aaundaa, eis lee ih akaalakee kiriaa hai| panjaabee bhaashaa vich jinhaan kiriaavaan daa roopake, eaan, n,n jaan dhaatoo antak roop hove, auh kiriaavaan akaalakee hundeean han|
kiriaa vishesn kiriaa vishesn kiriaa dee visestaa noo pragatt karade han| ih avikaaree srenee de sbad hunde han| arathaat inhaan de roop vich koee parivaratan naheen aaundaa| jiven
raam tez dauarradaa hai|
seetaa tez dauarradee hai|
larrake tez dauarrade han|
larrakeean tez dauarradeean han|
eithe tez kiriaa vishesn hai ate is de roop vich koee parivaratan naheen aaundaa hai|
kiriaa vishesnaan deean sat kisamaan hundeean han
1. samaan soochak kiriaa vishesn
2. sathaan soochak kiriaa vishesn
3. vidhee vaachak kiriaa vishesn
4. dishaa soochak kiriaa visesn
5. minatee vaachak kiriaa vishes
6. kaaran bodhak kiriaa vishes
7. nishache sodhak kiriaa visesn
1. samaan soochak kiriaa vishesn
auh kal aaeaa see|
2. sathaan vaachak
kurree haualeehaualee aaee|
3. vidhee vaachak
kurree jaladee hee aa gee see|
4. dishaa soochak
auh shahir val noo jaa rahee see|
5. ginatee vaachak
vidiaarathee ghatt parrhade han|
6. kaaran bodhak
tuseen kiaun has rahe ho|
7. nishache bodhak
main zaroor kal ih kam karaangaa|
sahaaeaa kiriaa
panjaabee bhaashaa vich do sahaaeik kiriaa han| bhootakaalee see ate varatamaan kaalee hai| bhavakh dee soochanaa kiriaa pichhetaree roopaan jiven egaa, vegaa, au raaheen hundee hai| bhootakaalee ate varatamaanakaalee kiriaa vachan ate purakh lee roopaantarit hundeean han
ee purakh eee purakh eeee purakh
eik vachan saansee sainsee see
bahu vachan saansee sosee sanasee
eik vachana haan hain hai
bahu vachana haan ho han
yojak
auh shabad hunde han jo do sbadaan, vaakanshaan jaan upavaakaan noo aapas vich jorrade han| panjaabee bhaasaa vich yojak avikaaree srenee de sbad hunde han
raam ate shaam
raam ghar giaa te shaam hosattal
je toon mihanat karegaa taan paas ho jaavegaa|
eithe ate, te, je taan shabad yojak sbad srenee de sbad han|
visamak
bhaashaaee bulaare dee bhaavaanaatamak manosathitee noo pragattaaun vaale sbadaan noo visamak kihaa jaandaa hai| visamak kee kisamaan de hunde han
1 khushee lee
vaah, aah, bale shaabaas
2 dukhagamee lee
haae uho afasos
3 niraadar lee
lakh laanat durafitte moonh
4 eichhaa zaahar karan lee
kaash haaey je
5 suchet karan lee
khabaradaar, vekhio
prashana ttakasaalee bhaasaa kee hundee hai
autara bhaashaa ik ajihaa varataaraa hai jo kee roopaan vich vicharadaa hai| bhaasaa de pramakh roopaan upabhaasaa, aapabhaashaa gupat bhaasaa, pijin, kariol aad de naal ttakasaalee bhaashaa noo vee liaa jaandaa hai| ttakasaalee bhaasaa daa sanbandh mool roop vich up bhaasaavaan naal hundaahai| ttakasaalee bhaasaa dee paribhaasaa vajon kihaa jaa sakadaa hai ki kise bhaasaa daa uh roop jo har upabhaasaa noo bolanalikhan vaale lok saanjhe roop vich karan us noo ttakasaalee bhaasaa kihaa jaandaa hai|
vekhiaa jaa sakadaa hai ki kise bhaashaa deean upabhaasaavaan vich dhunee padhar ton lai ke vaak padhar tak kee prakaar deean bhinataavaan hundeean han| misaal vajon panjaabee bhaasaa dee upabhaasaa maajhee de bolachaal de roop vich sa ate s daa koee antar naheen hundaa| is upabhaasaa de lok sbad sarrak vee bolade han ate sharrak vee| ise tarhaan ise upabhaashaa vich sa ate ha vich vee bahutaa antar naheen keetaa jaandaa| is upabhaasaa vich paisaa dosat aad shabadaan noo kramavaar pohaa ate dohat boliaa jaandaa hai| duaabee upabhaashaa vaale bulaare va ate ba daa adalabadal karade vekhe jaande han| ih lok veer singh noo beer singh bolade han ate baare noo vaare| iven malavee ate duaabee de bulaar teeveen noo teemee aakhade han arathaat ih lok va dee thaan ma dhunee bolade han| ise tarhaan ihanaan upabhaasaavaan vich sbadaavalee daa vee farak hai| is sabandh vich ik mottee misaal ih hai ki maajhe vaale lok jis vasatoo noo paranaataualeea aakhade han us noo maalave vich samosaa kihaa jaandaa hai |
je ik upabhaashaa de lokaan daa sabandh doojeean upabhaasaavaan de lokaan naal naa hove arathaat ik upabhaasaa de lokaan dee galabaat ate likhatee rachanaavaan uhanaan tak hee rahin taan koee farak naheen paindaa| par je uhanaan dee galabaat jaan likhataan doojeean upabhaasaavaan tak jaanageean taan doojeean upabhaasaavaan de lokaan noo uhanaan noo
samajhan vich kee prakaar deean aauakarraan aaunageean|
je kise bhaashaa deean saareean upabhaasaavaan de bulaariaan ne aapas vich vichaar vattaandaraa karanaa hove taan uhanaan noo bhaasaa daa ajihaa roop varatanaa pavegaa jo har upabhaasaa de bulaare dee samajh vich aa jaave| saareean upabhaasaavaan de bulaariaan lekhakaan lee mithe ge bhaasaa de saanjhe roop noo ttakasaalee bhaasaa aakhiaa jaandaa hai| ttakasaalee bhaasaa noo miaaree bhaasaa vee aakhade han| saareean upabhaasaavaan de lok sarakaaree kamakaaj ate saahitak rachanaa ttakasaalee bhaasaa vich hee karade han|
ttakasaalee bhaashaa koee naveen banaaee gee bhaasaa naheen hundee sagon upabhaasaavaan vichon kise ik upabhaasaa noo ttakasaalee bhaasaa daa aadhaar man liaa jaandaa hai| jiven panjaabee ttakasaalee bhaasaa daa aadhaar maajhee upabhaasaa noo maniaa giaa | dhiaanayog nukataa ih hai ki maajhee upabhaasaa ttakasaalee bhaasaa naheen hai; eih taan ttakasaalee bhaashaa daa aadhaar hai| is ton bhaav hai ki panjaabee bhaasaa dee viaakaranak banatar maajhee upabhaasaa vaalee hovegee ate mukh sbad vee| unj horanaan upabhaasaavaan dee uh sbadaavalee vee ttakasaalee panjaabee vich rakhee jaavegee jo samooh panjaabeean noo pravaan hove|
eithon ih sapashatt hundaa hai ki ttakasaalee bhaasaa daa aadhaar kise upabhaasaa noo banaaeaa jaandaa hai| unj koee vee upabhaasaa changee jaan maarree naheen hundee | har upabhaasaa aapane vich vibhaar sanchaar lee sanpooran hundee hai| par ttakasaalee bhaasaa de aadhaar vajon us upabhaasaa noo liaa jaandaa hai jis vich hetthale lachhan hona
i bulaariaan dee ginatee vadhere hove
ii bolachaal daa khetar vishaal hove
ii raajaneetak mehatataa de ilaake dee hove
vi dhaaramak mehatataa vaale ilaake dee hove
auparokat lachhanaan vichon vadhere lachhan maajhee de han| ise lee is noo ttakasaalee panjaabee bhaashaa daa aadhaar maniaa giaa hai|
prashana maajhee upabhaasaa baare mudtalee jaanakaaree pes karo|
autara panjaabee de maajhe khetar vich bolee jaandee upabhaashaa noo maajhee kihaa jaandaa hai| sbad maajhaa daa arath hai majhalaa arathaat vichakaaralaa | is laake de chahun paaseen panjaabee upabhaashaavaan de ilaake hee han| is noo ise lee maajhaa aakhiaa jaandaa hai| maajhee upabhaasaa noo sattainddaradd panjaabee bhaasaa daa aadhaar maniaa giaa hai| is de baavajood maajhee deean kee visestaavaan ajiheean han jo sattainddaradd panjaabee vich prachalat naheen hoeean|
khetara bhaaratee panjaabee de jilaa amritasar ate jilaa guradaasapur deean do tahiseelaan tahiseel battaalaa ate guradaasapur vich maajhee upabhaashaa bolee jaandee hai | is de naal paakisataanee panjaab de jilaa laahauar de kujh hise vich vee ihee upabhaasaa bolee jaandee hai|
maajhee de dhuneeaatamak lachhan
1. dhuneeaatamak pakhon maajhee dee pramakh vishestaa ih hai ki is vich hor
aupabhaashaavaan de ttaakare uh uchee sur ate neeveen sur dohaan dee hee varaton vaddee padhar ute hundee hai| khaas karake is vich uchee sur dee varaton hor sabh upabhaasaavaan naalon vadhere hai| uchee sur dee varaton kaaran is upabhaasaa vich ha daa vianjanee uchaaran sbad de madh ate ant vich bilakul naheen miladaa | shabad de suroo vich bhaaven ha daa vianjanee roop miladaa hai par bahut ghatt| maajh de lok havaa noo vaa, havaaee jahaaz noo vaaeejaaj aakhade han|
2. aulatt jeebhee paasedaar dhunee la daa uchaaran vee sabh upabhaashaavaan naalon maajhee vich vadhere miladaa hai| ih dhunee la naalon vakharee hai| jiven hetthale shabadaan ton ih sapastt hai
baal baal
dal dal
golee golee
pal pal
3. maajhee vich s, sh, ha dhuneean daa antar vattaandaraa vee miladaa hai|
sarrak sharrak
paise paihe
3. kee shabadaan vich maajhe de bulaare sa daa uchaaran naheen karade jiven
eis tarhaan etaraan
aus tarhaan otaraan
eis ne ehane
aus ne ohane
5. maajhee vich rra dhunee daa uchaaran vee hai vaddee padhar ute keetaa jaandaa miladaa hai| jiven shabad gaarree age, pachhaarree pachhe baalarree, gaalarree aad|
maajhee deean viaakaranak vishestaavaan
1. maajhee vich sahaaeik kiriaa purakh ate vachan anusaar vakhavakh han| ithe misaal vajon varatamaan kaal dee sahaaeik kiriaa noo vekhiaa jaa sakadaa hai
purakh ikavachan bahuvachan
pahilaa haan aan
doojaa en o
teejaa e ne
2. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan vichon keval maajhee vich hee kujh ku parranaaveen pichhetar milade han| misaal vajon sbad keetaaee vichee parranaanvee pichhetar hai jis dee varaton ton dooje purakh daa ik vachanee parranaanv toon saakaar hundaa hai| ise tarhaan shabad keetaaje vich pichhetar je parranaanv tuseen lee varatiaa giaa hai|
3. maajhee upabhaashaa vich kee kiriaavaan de praacheen bhoot kridant milade han|
malavee ate puaadhee vich ajihe bhoot kridant bahut hee ghatt han| keetaa, peetaa, dhotaa, gudhaa aad praacheen bhoot kridant han| unj panjaabee kiriaavaan de bhoot kridant lee eaa ate ee pichhetaraan dee varaton keetee jaandee hai; pahile pichhetar dee varaton ikavachan puling lee ate dooje dee ikavachan isataree ling lee| is sabandh vich puaadhee ate maajhee dee vaak banatar daa ttaakaraa keetaa jaa sakadaa hai|
maajhee puaadhee
eih kam main keetaa see| ih kam main kariaa taa|
4. panjaabee dee horanaan poorabee upabhaashaavaan naalon maajhee vich sanyogaatamakataa daa lachhan sabh ton vadh hai| maajhee vich taan kaarakee pichhetaraan dee varaton miladee hai par horanaan bhaasaavaan vich sabandhakaan dee|
maajhee malaveepuaadhee
shahiron shir te
aure aa ure noo aa jaa
maajhee upabhaashaa vich prachalit kee sbad vee horanaan upabhaasaavaan naalon vakhare han| ithe ajihe sbadaan dee soochee banaae jaan dee lorr naheen| aam bolachaal vich maajhee daa sanbodhatee sbad maradaan lee bhaaoo hai| isade ttaakare ute kise hor upabhaashaa val beer, baaee, aarree aad shabad varate jaande han|
prashana malavee ate puaadhee upabhaasaavaan baare bahupakhee jaanakaaree diau|
autara bhaaratee panjaab dee bhaashaa deean chaar upabhaasaavaan maneean jaandeean hana maajhee, duaabee, malavee ate puaadhee| kee bhaashaa vigiaanee duaabee noo vakharee upabhaasaa naheen manade kiaunk is vich malavee ate maajhee vaale milaven lachhan han| ise tarhaan malavee ate puaadhee vich vee bahutaa antar naheen miladaa| ihanaan dohaan upabhaasaavaan de lachhan kaafee had tak saanjhe hee han|
malavee ate puaadhee daa khetara malavee upabhaashaa jilaa firozapur, batthinddaa, ludhiaane de vaddere hise de naal jilaa pattiaalaa ate sangarraa de pachhamee bhaagaan vich bolee jaandee hai| is de ttaakare ute puaadhee upabhaashaa daa mukh khetar jilaa roparr hai par is ton ilaavaa jilaa pattiaalaa ate sangaroor daa poorabee bhaag ate sataluj de naal lagadee jilaa ludhiaanaa ate roparr dee nukar vich vee puaadhee bolee jaandee hai| ithe jiliaan daa veravaa uh hai jo 1990 ton magaron hoee jiliaan dee vandd ton pahilaan daa hai|
dhuneeaatamak lachhana 1. malavee ate puaadhee dohaan vich hee neeveen sur taan maajhee vaang hee bolee jaandee hai par uchee sur daa uchaaran ghatt hundaa hai| is lee ihanaan upabhaashaavaan vich ha daa vianjanee uchaaran keetaa jaandaa hai| ithe ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki malavee de ttaakare ute puaadhee vich neeveen sur hor vee ghatt bolee jaandee hai| hetthale shabadaan vich ihanaan upabhaasaavaan de bulaar ha daa vianjanee uchaaran karade hana
chaah, bahi, shahir, vihal aad|
2. malavee ate puaadhee vich sattainddaradd panjaabee dee dhunee va, ba vich
badal jaandee hai| jiven hetthale shabadaan vicha
veeh beeh
veer beer
vaddaa baddaa
3. malavee ate puaadhee de shabadaan vich do savaraan de vich aaun vaalee va dhunee ma vich badal jaandee hai
teeveen teemeen
aavaangaa aamaangaa
4. kiriaa de bhavakh kaalee roop malavee ate puaadhee vich maajhee naalon ate miaaree panjaabee naalon vakharee prakaar de hana
miaaree panjaabee malavee ate puaadhee
jaavaangaa jaaoongaa
jaavaange jaaoonge
jaaengaa jaaoongaa
jaauge jaaoonge
5. sahaaeik kiriaa dee varaton de sabandh vich malavee ate puaadhee vich kujh antar hai| malavee vich taan iko hee sahaaeik kiriaa see dee varaton miladee hai jo har vachan ate har ling lee rakhee jaandee hai, baitthaa see, baitthe see, baitthee see, baittheean see aad|
eis de ttaakare ute puaadhee vich ling ate vachan anusaar sahaaeik kiriaa de roopaan vich antar hai|
pulinga isataree ling
eik vachan taa tee
bahu vachan te teean
6. kiriaavaan de praacheen bhoot kridant malavee ate puaadhee vich maajhee de ttaakare ute bahut hee ghatt han| ihanaan upabhaashaavaan vich taan kiriaa de bhoot kridant roop lee eaa ate ee pichhetaraan dee varaton keetee jaandee hai|
praacheen bhoot kridant malavee ate puaadhee vich roop
keetaa kiriaa
khaadhaa khaaeaa
dhotaa dhoeaa
peetthaa peesiaa
7. malavee ate puaadhee doven upabhaashaavaan maajhee de ttaakare ute vadhere viyogaatamak lachhan vaaleean han | maajhee vich taan kaarakee pichhetaraan daa sanjog miladaa hai par ihanaan upabhaasaavaan vich sanbandhakaan daa vijog|
sanyogaatamak roop viyogaatamak roop
shahiron shir ton
ghareen gharaan vich
hatheen hathaan naal
ghare ghar vich
shabadaavalee malavee ate puaadhee vich shabadaavalee dee vee changee saanjh hai par kee sbad ihanaan vich vakhareevakharee banatar vaale vee milade han| ithe kujh ku vanageean vekheean jaa sakadeean hana
miaaree malavee miaaree puaadhee
bhaajee daala gaan gain
gandtaa gatthaa majha mais
vahuttee bahoo munddaa chhokaraa
savakhate saajhare karraahee chaasanee
lauadtaa velaa aathan bharavattaa bhefan
ant vich samache tauar ute kihaa jaa sakadaa hai ki malavee ate puaadhee upabhaashaavaan vich vaddee padhar ute samaanataa hai par kujh ku lachhan vilakhan vee han|
prashana panjaabee deean poorabee ate pachhamee upabhaasaavaan daa antar sapastt karo|
autara panjaabee ik ajihee bhaashaa hai jis de ilaake arathaat panjaab deean raajasee hadaan samensamen badaladeean han| isalaamee raaj samen panjaab daa ilaakaa kujh hor see, mahaaraajaa ranajeet singh de raaj samen kujh hor ate angarezee raaj samen kujh hor hee| angarejee raaj dee samaapatee ton baad arathaat aajaadee 1947 ton baad panjaabee boladaa ilaakaa do hisiaan vich vanddiaa giaa| ik hisaa paakisataan noo miliaa ate doojaa bhaarat noo| paakisataan vich shaamal hoe panjaab de ilaake noo pachhamee panjaab ate bhaarat de hise aae panjaab de bhaag noo poorabee panjaab kihaa jaandaa hai|
auparokat dishaavee vandd anusaar paakisataanee panjaab vich boleean jaandeean panjaabee bhaasaa deean upabhaasaavaan noo pachhamee upabhaasaavaan ate bhaaratee panjaabee deean upabhaasaavaan noo poorabee upabhaasaavaan kihaa jaandaa hai|
panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan chaar hana maajhee, duaabee, malavee ate puaadhee| is de ttaakar ute panjaabee deean pachhamee upabhaashaavaan vich mulataanee ate potthohaaree pramakh han| is vich koee sk naheen ki panjaabee deean poorabee upabhaasaavaan vich kee prakaar deean bhinataavaan han ate pachhamee upabhaasaavaan vich vee ajihee bhinataa miladee hai| is de baavajood panjaabee deean poorabee upabhaasaavaan deean kujh saanjheean visestaavaan han ate pachhamee upabhaasaavaan vich vee ajihee saanjh hai| panjaabee deean poorabee ate pachhamee upabhaasaa deean saanjheean visestaavaan daa tulanaatamak hee ihanaan vichale antar noo saakaar karan lee keetaa jaanaa chaaheedaa hai|
dhuneeaatamak padhar daa antar
1. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan vich neeveen sur ate uchee sur dee varaton keetee jaandee hai par is deean pachhamee upabhaasaavaan vich neeveen sur daa uchaaran taan bilakul hee naheen keetaa jaandaa ate uhee sur daa uchaaran bahut hee ghatt|
2. neeveen sur ate uchee sur dee varaton panjaabee deean pachhamee upabhaashaavaan vich naheen keetee jaandee jis de falasaroop ihanaan upabhaasaavaan vich saghosmahaanpraan dhuneean gh, jh, dt, dh, bha daa uchaaran keetaa jaandaa hai| is ton ulatt panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan vich kise vee saghosmahaanpraan daa uchaaran naheen keetaa jaandaa is vanagee dee misaal vajon kujh sbad le jaa sakade hana
shabad poorabee upabhaasaavaan pachhamee upabhaasaa
ghara k a r gh a r
jhaarra ch aa rra jh aa rr
dtaal tt aa l dt aa l
dhotee ta o ta ee dh o ta ee
bhaaee p aa ee bh aa ee
3. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan vich masoorree paasedaar dhunee la ate ulatt jeebhee paasedaar dhunee la daa bhinabhin uchaaran miladaa hai par panjaabee deean pachhamee upabhaasaavaan vich ulatt jeebhee paasedaar dhunee la daa uchaaran naheen miladaa|
4. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan de jihanaan sbadaan vich da dhunee varatee jaandee hai ihanaan sbadaan vich pachhamee upabhaasaavaan de bulaare dda daa uchaaran karade hana
ttaattaa ddaaddaa
dand ddand
5. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan de jihanaan kee sbadaan vich akhanddee dhunee naasikataa dee varaton miladee hai, authe panjaabee deean pachhamee upabhaashaavaan de ajihe sbadaan vich dabaa shattaresasa dee varaton keetee jaandee hai|
poorabee upabhaashaa pachhamee upabhaasaa
sangh sagh
kanghaa kaghaa
pantha path
chungh chugh
6. kee shabad banataraan deean poorabee upabhaasaavaan vich mauakhik hundeean han par uhanaan de pachhamee upabhaasaavaan vaale roop naasikataa de dhaaranee hunde hana
poorabee upabhaashaa pachhamee upabhaasaa
maagha maangh
naag naang
maghara manghar
7. panjaabee deean poorabee upabhaashaavaan vich is deean pachhamee upabhaasaavaan de ttaakare ute sanyukat vianjanaan daa uchaaran bahut ghatt miladaa hai| is sabandh vich hetthale sbadaan de likhat roop de ihanaan upabhaashaavaan vich vibhin uchaaran noo vekhiaa jaa sakadaa hai|
likhatee roop poorabee upabhaashaa vich uchaarana pachhamee upabhaasaa vich uchaaran
sootar s aoo ta a r s aoo ta r
neendar na een d a r na een d r
preeta p a r ee ta p r ee ta
svai s a v ai s v ai
viaakaranak padhar daa antar
1. viaakaranak padhar ute panjaabee deean poorabee ate pachhamee upabhaashaavaan vich pramakh antar ih hai ki poorabee upabhaasaavaan naalon pachhamee upabhaasaavaan vich sanyogaatamikataa daa lachhan vadhere hai| poorabee upabhaasaavaan vichon maajhee upabhaasaa vich ih lachhan taan kujh had tak hai par baakee upabhaasaavaan vich naheen| panjaabee deean pachhamee upabhaasaavaan vich banzogaatamikataa daa lachhan is padhar daa hai ki ihanaan vichalaa ik sbad hee poore vaak de arathaan daa dhaaranee hundaa hai| misaal vajon ik pachhamee upabhaasaa daa sbad mareganee daa arath vaak padhar daa hai; auh hai uh tainoo maaranage|
2. sanyogaatamikataa de lachhan kaaran panjaabee deean pachhamee upabhaashaavaan de kiriaa roopaan vich parranaanvee pichhetar saamil hunde han jadak is bhaasaa dee poorabee upabhaasaavaan vich is lachhan daa lagabhag abhaav hee hai| panjaabee deean pachhamee upabhaasaavaan vich parranaaveen visestaa dee varaton ik misaal hetthaan ditee gee hai| jis daa mool kiriaa sbad keetaa hai|
parranaanv yukat roop parranaanv arath
keetuma m main keetaa
keetose se asaan keetaa
keetoee ee toon keetaa
keetove ve tusaan keetaa
keetos s aus ne keetaa
keetos s auhanaan keetaa
3. panjaabee deean pachhamee ate poorabee upabhaashaavaan vich kiriaa de bhavakhakaalee roopaan vich chokhaa antar hai| poorabee upabhaasaavaan vich kiriaa de bhavakhakaalee roop ga naal banade han jo purakh, vachan ate ling viaakaranak shreneean de anusaaree hunde han| is ton ulatt pachhamee upabhaasaavaan vich kiriaa de ajihe roop sa dhunee naal
banade han ate ihanaan vich ling bhed naheen hundaa|
poorabee upabhaashavaan pachhamee upabhaasaavaan
jaavaangaajaavaangee jaavas
jaavaangejaavaangeean jaavasoon
jaavengaajaavengee jaavasen
jaaugejaaugeean jaavaso
jaaegaajaaegee jaavasee
jaanagejaanageean jaavasan
4. panjaabee deean pachhamee upabhaashaavaan vich sabandhak ne vee varaton naa hon de baraabar hai| is lee poorabee upabhaasaa daa vaak mundde ne rottee khaadhee daa pachhamee upabhaashaa vich roop hovegaa mundde rottee khaadhee|
5. poorabee ate pachhamee upabhaashaa vich kee parranaanvee visesn vee antar vaale hana
poorabee roop pachhamee roop
auho aoohaa
koee kaaee
sabha sabhaa
shabadaavalee padhara panjaabee deean poorabee ate pachhamee upabhaashaavaan vich sbadaavalee dee bhinataa vee miladee hai| ik kujh ku aam varaton vaale bhinabhin sbad vekhe jaa sakade han|
poorabee pachhamee
kurree chhohir
munddaa chhohur
vahuttee kurree
pandd gaddaa
lata jangh
auparokat vichaaraan de aadhaar ute sankhep vich kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee deean pachhamee ate poorabee upabhaashaavaan vich kee prakaar de antar han jo dhunee, viaakaran ate shabad padhar ute pragatt hunde han|
prashana panjaabee deean upabhaasaavaan vich sur dee varaton padhar baare sankhep jaanakaaree dio|
autara bhaaratee bhaashaavaan vich panjaabee bhaasaa dee pramakh vilakhanataa ih hai ki ih suraatamak bhaasaa hai| hor kise vee bhaaratee bhaasaa vich sur dee varaton naheen miladee|
panjaabee bhaashaa vich tin suraan dee varaton hundee hai majhalee sur, auchee sur ate
neeveen sur| majhalee sur taan har bhaashaa vich hundee hee hai kiaunk is daa sabandh sur tandaan dee sadhaaran kanban jaan taan naal hai| asal vich uchee sur ate neeveen sur dee hond panjaabee bhaasaa dee vilakhan visestaa hai|
auchee sur ate neeveen sur dee varaton de sanbandh vich panjaabee deean vakhavakh upabhaashaa daa vakhavakh varataaraa hai| panjaabee deean kee upabhaasaavaan ajiheean han jihanaan vich naa taan neeveen daa uchaaran miladaa hai ate naa hee uchee sur daa| is prakaar deean upabhaasaavaan pachhamee panjaab arataat paakisataanee panjaab vich boleean jaandeean han| ihanaan vichon mulataanee ate potthohaaree vises tauar te varananayog hai jihanaan vich neeveen daa uchaaran taan bilakul hee naheen keetaa jaandaa| unj uchee daa uchaaran vee naa hon de hee baraabar hai, sivaae is de ki kujh ku ginatee dehee shabad uchee sur vaale varate jaande han|
sur dee varaton de sanbandh vich doojee prakaar deean panjaabee upabhaashaavaan uh han jihanaan vich uchee sur ate neeveen sur dohaan daa uchaaran keetaa jaandaa hai| is prakaar deean panjaabee upabhaasaavaan han maajhee ate duaabee | maajhee de taan saare ilaake vich vee doven suraan varateean jaandeean han par duaabee dee puaadhee naal lagadee nukar vich uchee sur dee varaton kujh ghatt hai|
panjaabee deean saareean sur saahit upabhaashaavaan vich neeveen sur dee varaton taan miladee hee hai par uchee sur dee varaton vich antar miladaa| malavee ate puaadhee ajiheean upabhaasaavaan han jihanaan vich neeveen sur dee varaton taan maajhee vaang hee hai par uchee sur dee varaton ghatt hai| ihanaan dohaan upabhaasaavaan vich ha daa vianjanee uchaaran miladaa hai ate ih dhunee sur vich tabadeel naheen hundee|
ant vich kihaa jaa sakadaa hai ki sur dee varaton padhar anusaar panjaabee deean upabhaashaavaan tin prakaar deean han| 1 suraan dee varaton vaaleean 2 suraan dee naa varaton vaaleean ate 3 auchee sur dee varaton naa karan vaaleean|
prashana guramukhee lipee dee praacheenataa ute chaananaa paao|
autara guramukhee lipee baare kee galatafahimeean prachalat han| kee lok is noo devanaagaree daa vigarriaa roop aakhade han| keean daa kahinaa hai ki is lipee noo guroo saahibaan ne banaaeaa| ajihe vichaar mool roop vich ih sidh karan lee pesh keete jaande han ki guramukhee taan aje kalh dee lipee hai| arathaat ih praacheen lipee naheen hai| par je dhiaan naal vichaariaa jaave taan kee pakh ajihe saahamane aaunde han jo ih sidh karade han ki guramukhee ik praacheen lipee hai|
guramukhee lipee noo dev naagaree daa vigarriaa roop is aadhaar ute kihaa jaandaa hai ki ihanaan dohaan lipeean vich kee akharaan dee banatar ikojihee hai jiven g, tt, tth aad ate kee akharaan dee banatar aapas vich bahut miladee juladee hai| jiven ch , j , k aad| ihanaan vich akharaan dee saanjh is karake hai kiaunk ih doven brahamee lipee vichon vikasat hoeean han| arathaat dohaan dee jananee iko lipee hee hai| par is gal daa koee saboot naheen miladaa ki dev naagaree de akhar pahilaan bane ate guramukhee de pichhon| sagon sanbhav hai ki guramukhee de akhar pahilaan bane hon ate dev naagaree de pichhon |
guramukhee lipee dee praacheenataa dee ik gavaahee ik hathalikhat ton miladee hai jis daa siralekh hai ekaadasee mahaatam| eih hathalikhat kis ne likhee ate kadon likhee eis prakaar dee jaanakaaree is likhat vich naheen miladee| puraatan vigiaaneean de is hathalikhat de kaagaz dee banatar siaahee daa dashaa aad pakhaan noo aadhaar banaake dasiaa hai ki hathalikhat 13veen14veen sadee dee hovegee| is hath likhat vich guramukhee lipee de arathaan dee varaton keetee gee hai| ithon sapashatt hai guramukhee lipee 13veen14veen sadee vich prachalit see|
guroo naanak dev jee dee ik baanee pattee hai jis vich guramukhee lipee de akharaan noo aadhaar banaaeaa giaa hai| guroo saahib duaaraa ihanaan noo varate jaan ton sanket miladaa hai us samen de guroo de sikh guramukhee lipee de akharaan ton jaanoo san| arathaat guroo saahib de samen guramukhee lipee varatee jaandee see |
guramukhee lipee de sat akhar e, k, g, tt, tth, b, ba ajihe han jo sindhoo ghaattee de samen de akharaan naal mel khaande han| is tarhaan guramukhee lipee de ihanaan akharaan daa itihaas tinachaar hazaar saal praacheen hai|
hariduaar ate pihovaa ajihe sathaan han jithe dooradoor de lok savaragavaas hoe aapane rishatedaaraan de ful taaran jaande san ate hun vee kee jaande han| ful taaran dee rasam uthon de panddiaan arathaat purohitaan kolon karavaaee jaandee hai| purohit har viakatee kolon us de ghar de maradaan de naan aapanee vahee vich likh ke hetthaan us de dasatakhat karavaaunde han| vekhan vich aaeaa hai ki hariduaar ate pihovaa de panddiaan dee uhanaan vaheean vich jo guroo saahibaan de samen ton vee pahilaan deean han, guramukhee akharaan dee likhat miladee hai ate lokaan de kee dasatakhat vee guramukhee akharaan vaale han| sapashatt hai guramukhee lipee chokhee praacheen lipee hai|
jilaa ludhiaanaa de ik pindd de makabare vichon pandaraveen sadee de ukare hoe akhar mile han jo guramukhee akharaan varage han| ih vee guramukhee dee praacheenataa de hak vich jaandaa nukataa hai|
auparokat vichaaraan de aadhaar ute kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee lipee ik praacheen lipee hai jis daa sabandh braamee lipee naal hai|
prashana guramukhee lipee deean visestaavaan biaan karo|
autara saadde desh vich kee bhaasaavaan daa varataaraa hai ate har bhaasaa ik vakharee lipee vich likhee jaandee hai| panjaabee bhaasaa lee guramukhee lipee noo savikaar keetaa giaa hai| har lipee deean aapaneean kujh visestaavaan hundeean han| iven guramukhee lipee vee kujh vakharee prakaar deean visestaavaan dee dhaaranee hai, jihanaan noo ithe vichaaranaa banadaa hai|
1. guramukhee lipee akhar lipee shellabich shacharipatta hai| is de akhar aam karake ik uchaarakhandd noo saakaar karade han jiven shabad karaa vich akhar k hai| ih gal vakharee hai ki kite ih akhar dhunee padhar jaan shabad padhar daa kaaraj vee karade han|
2. guramukhee de akharaan dee banatar barree saral hai arathaat ihanaan vich koee
ving valevaan naheen hai| is karake ih lipee tezee naal likhee jaa sakadee hai ate likhat vee sundar hundee hai|
3. guramukhee daa har akhar nishachat dhuneedhuneean daa soochak hundaa hai| roman de taan kee akhar ajihe han jo dodo dhuneean lee varate jaande han jiven chh, gh. sh aad| par guramukhee daa ik akhar hameshaa ik dhunee lee varatiaa jaandaa hai |
4. guramukhee lipee vich naasikataa ate bal akhanddee dhuneean lee vee akhar han| naasikataa lee bindee ate ttipee, ate bal jaan dabaa le adhak |
5. guramukhee lipee de har akhar dee banatar barree nivekalee hai| is nukate de sapashatteekaran lee dev naagaree de akhar r ate v le jaa sakade han jo ikatthe likhe jaan taan kh daa roop dhaar lainde han|
6. guramukhee lipee ik vikaasasheel lipee hai| ih is dee vikaasaseelataa dee gavaahee bharan vaalaa pakh hai ki is de khaake vich antalee kataar vich faarasee bhaasaa deean dhuneean lee gharre ge akharaan noo rakhiaa giaa hai uh hana kh, g, z, |
7. guramukhee lipee ik vigiaanak lipee hai| dooje shabadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee de khaake vich akharaan noo barre vigiaanak dtang anusaar rakhiaa hai| is lipee vigiaanakataa de pakh hetthaan dite ge hana
a is lipee vich dhuneean vandd anusaar akhar rakhe ge hana pahilaa savar dhuneean de akhar te pichhon vianjan dhuneean de akhar |
a vianjan dhuneean de akharaan noo uchaaran sathaan de aadhaar ute rakhiaa giaa hai| lipee dee har kataar vich iko hee uchaaran sathaan deean dhuneean de akhar rakhe ge han| misaal vajon kavarag de saare akhar komal taalavee dhuneean de han ate chavarag de akhar sakhat taalavee dhuneean de aad|
e har kataar de akharaan dee tarateeb uchaaran dtang anusaar vee hai| har kataar de pahile do akhar naad rahit dhuneean de han ate magarale tin naadee dhuneean de| misaal vajon k, kh, ch, chh, tt, tth, t, th, p, f, naad rahit dhuneean de akhar han ate g, gh, ng, j, jh. v, dd, dt, n aad naadee dhuneean de|
sa guramukhee akharaan dee tarateeb praanataa anusaar vee rakhee gee hai| har kataar daa pahilaa teejaa ate panjavaan akhar alap praan dhunee daa hai ate baakee de do mahaanpraan dhuneean chon
ha guramukhee lipee de arathaan dee vandd naasikataa ate mauakhikataa anusaar vee keetee gee hai| misaal har kataar daa panjavaan akhar naasakee vianjan lee hai ate pahile chaar mauakhik vianjanaan lee|
ka guramukhee jithe uchaaran sathaan anusaar tarateebe ge use ih tarateeb vee vaddee vigiaanak hai pichhon ton age vaale sathaan val | misaal vajon savaraan lee tarateeb hai a, a, e; a ate e agaleean noo| is kavarag, chavarag, tta varag aad de akhar vee pichhale uchaaran sathaan komal ton lai agale uchaaran sathaan bulhaan tak tarateebe ge han|
ant vich kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee lipee vishes prakaar deean visestaavaan dee maalak hai jo is noo hor lipeean naalon vakhariaaundeean han|
prashana guramukhee lipee deean lagaamaataraavaan dee varaton baare jaanakaaree dio|
autara har bhaashaa vich dhuneean do prakaar deean hundeean hana savar dhuneean ate vianjan dhuneean ate har lipee vich ihanaan dhuneean lee akhar hunde han| guramukhee lipee vich savar dhuneean noo ankat karan lee lagaamaataraavaan dee varaton keetee jaandee hai| lagaamaataraavaan noo lagaakhar jaan lagalipaank vee aakhiaa jaandaa hai|
guramukhee lipee vich nauan lagaakhar han| uh hana
1 kanaa 2 sihaaree 3 bihaaree 4 aauakarr 5 dulainkarr 6 laavaan 7 dulaavaan 8 horraa 9 kanauarraa|
guramukhee de lagaakharaan dee varaton do tareekiaan naal keetee jaandee hai| pahilaa tareekaa hai savaravaahak o, a, e naal ihanaan dee varaton ate doojaa hai vianjan dhuneean de akharaan naal ihanaan dee varaton|
a savara vaahak a, a, e naal vishes prakaar de tinatin lagaakhar lagade han jo hetth likhe anusaar hana
a naal aauankarr u dulainkarr aoo horraa o
a naal kanaa aa dulaavaan ai kanauarraa aaua
e naal sihaaree e bihaaree ee laavaan e
jithon tak vianjan dhuneean akharaan de sabandh hai uhanaan vichon har akhar naal saare de saare lag akhar varate jaa sakade han| misaal vajon ik vianjan de akhar k naal ihanaan dee varaton is prakaar hovegee
kaa, ki, kee, ku, koo, ke, kai, ko, kau|
bolachaal vich jiharree savar dhunee shabad jaan uchaarakhandd de aaranbh vich hove us lee o, a, e dee lagaakhar naal varaton keetee jaandee hai; jiven aakarr, praupakaar, jaao aad|
eis ton ulatt jiharree dhunee shabad jaan uchaarakhandd de ant vich hove us lee vianjan dhunee de likhaank naal lagaakhar lagaaeaa jaandaa hai jiven saaree, kirapaa, kaar aad|
lagaakharaan dee varaton baare ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki o ate e ajihe akhar han jo kise lagaakhar ton binaan kise dhunee noo saakaar naheen karade| ih vichon airraa a hee hai jiharraa ik dhunee a lee kise vee lagaakhar naal naheen lagadaa jiven akal, beasar aad|
prashana guramukhee likhataan vich bindee, ttipee ate adhak dee varaton baare jaanakaaree dio|
autara guramukhee lipee dee ih ik vishestaa hai ki is vich kujh akhanddee
dhuneean lee vee chinh han| misaal vajon is lipee vich dabaa jaan bal lee adhak hai ate naasikataa lee bindee ate ttipee do chinh han|
bindee ate ttipee doven chinh hee bhaaven naasikataa lee hee varate jaande han par ihanaan dee varaton vishes nemaan adheen keetee jaandee miladee hai| bhaasaa deean savar dhuneean ajiheean hundeean han jihanaan daa uchaaran mauakhik vee keetaa jaa sakadaa hai ate naasakee vee| guramukhee vich savar dhuneean noo ankat karan lee lagaakhar varate jaande han| is lee bindee ate ttipee dee varaton daa sabandh ihanaan lagaakharaan naal hee hai|
bindee dee varaton bindee dee varaton hetthale lagaakharaan naal keetee jaandee hai|
a kane naal aanddaa, gavaandt, maang aad|
a bihaaree naal kareen, jaaeen, liaaee aad|
e laanvaan naal khaaengaa, ttarendd, aaven aad|
sa dulaavaan naal aintth, hainkarr, lainp aad|
ha horre naal hontth, gond, parondaa aad|
ka kanauarre naal aauankarr, hauankanaa, rauans aad|
aupar daraj saare lagaakhar deeragh savaraan de han| is lee kihaa jaa sakadaa hai ki bindee dee varaton deeragh savaraan de chinaan naal keetee jaandee hai | par is nem daa ik apavaad vee hai | uh ih ki j urre naal bhaaven deeragh savar dee lag lagee hove bhaaven laghoo savar dee us naal bindee dee hee varaton keetee jaandee hai jo
kha au naal ungal, aunj aad
ga aoo naal aoonghanaa, aoongh aad|
ttipee dee varaton ttipee dee varaton mukh roop vich lagoo savar soochak lagaakharaan naal keetee jaandee hai | guramukhee vich laghoo savar daa koee lagaakhar naheen hai| jis akhar naal koee lag naa lagee hove us noo mukataa aakhade han arathaat lagaakhar ton binaan| ajihe akhar vich laghoo savar a hundaa hai jis lee savar akhar airraa a vee varatiaa jaandaa hai|
a mukataa akhar naal anbar, sansaar, pakhandd aad|
a sihaaree naal inj, pinjaraa, king aad|
e aauankarr naal punj, marundd, hundaa aad|
ttipee dee varaton baare vee apavaad hai| dulainkarre bhaaven deeragh savar daa chinh hai, par is naal vee ttipee dee varaton keetee jaandee hai|
sa dulainkarre naala koonj, goonj, boond aad|
asal vich bindee sadhaaran naasikataa noo saakaar karadee hai ate ttipee naasikataa de naal bal noo saakaar karadee hai| inj bindee de uchaaran vich ton baad aaun vianjan akhar de uchaaran sathaan vaalee naasakee dhunee daa uchaaran keetaa jaandaa miladaa hai|
einj i y j
khandd kh a na dd
hundaa h u na d aa
adhak dee varaton adhak dee varaton dabaa lee keetee jaandee hai| bal dee varaton kise savar dhunee ute keetee jaandee hai| jis savar ute bal dee varaton keetee jaave us ton pichhon aaun vaalee vianjan daa duteekaran hundaa hai| inj adhak dee varaton dut vianjanaan jaan jutt vianjanaan lee vee keetee jaandee kahee jaa sakadee hai|
bindee dee vadhere varaton vaang adhak dee varaton vee laghoo savar de lagaakharaan naal keetee jaandee hai jiven
laghoo savar adhak yukat shabad
ei pitth
au putth
a patth
adhak dee varaton us vianjan dhunee de akhar ton pahilaan keetee jaandee hai jis daa duteekaran keetaa jaandaa hai| upar daraj shabadaan vich ttha daa duteekaran hundaa hai ise lee adhak noo tth ton pahilaan ankit keetaa giaa hai|
akheer vich kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee vich bindee, ttipee ate adhak dee varaton vishes nemaan anusaar keetee jaandee hai|
prashana guramukhee lipee de nikaas ate vikaas sanbandhee charachaa karo|
autara guramukhee de nikaas baare anek prakaar de bhulekhe han| sabh ton vaddaa bhulekhaa ih hai ki is noo devanaagaree lipee daa vigarriaa hoeaa roop aakhiaa jaandaa hai ate is naal guramukhee lipee daa nikaas praacheen samen daa naa ho ke kujh ku sadeean pahilaan daa hee banadaa hai| par age jaa ke aseen gal karaange ki guramukhee lipee devanaagaree lipee dee dhee naheen sagon bhain hai|
guramukhee lipee de nikaas baare ih vee kihaa jaandaa hai ki is lipee noo guroo saahibaan ne gharriaa jaan banaaeaa| vadhere karake is lipee de niramaataa sree guroo naanak dev jee noo maniaa jaandaa hai| kee lekhak guroo angad dev jee ate kee lekhak guroo arajan dev jee noo guramukhee lipee de niramaataa manade han| kee lekhakaan ne ih kihaa hai ki guramukhee lipee noo baabaa sree chand ne banaaeaa|
kee lipeemaahiraan ne is ton ulatt vichaar pesh keete han| ajihe vidavaanaan vich ddaa. jee.bee. singh daa naam vishes tauar ute varananayog hai | ddaa. jee.bee. singh ne aapanee pusatak guramukhee lipee baare vich likhiaa hai ki kise vee guroo saahibaan ne guramukhee lipee noo naheen banaaeaa ate naa hee uhanaan ne is lipee vich koee tabadeelee keetee | ddaa. jee. bee. singh daa mukh vichaar ih hai ki guroo saahibaan daa ih bahut vaddaa yogadaan hai ki uhanaan ne us samen prachalit lipeean vichon guramukhee lipee noo tarajeeh ditee ate aapanee baanee likhan lee apanaaeaa|
jaapadaa hai ki is lipee daa naam guroo saahibaan naal vee ise aadhaar ute
jurriaa ki uhanaan ne is lipee noo apanaaeaa| inj ih lipee ajihee lipee banee jis vich guroo saahibaan de mukhaar bind ton ucharee baanee noo likhiaa giaa| ise lee is daa naam hee guramukhee prachalit hoeaa|
kee tath ajihe milade han jihanaan ton ih sanket miladaa hai ki ih lipee praacheen lipee hai ate guroo saahibaan de samen ton pahilaan panjaab vich varatee jaandee see| is dee praacheenataa dee gavaahee hetthale nukate bhaleebhaant bharade han|
1 guroo naanak dev jee dee baanee pattee guroo naanak dev jee dee baanee pattee guramukhee akharaan ute adhaarat hai| sapashatt hai ki ih akhar uhanaan ton pahilaan mauajood san|
2 ekaadasee mahaatama ekaadasee mahaatam naam dee ik hath likhat milee hai jis vich guramukhee akar varate ge han| is hathalikhat daa samaan 14veen 15veen sadee maniaa giaa jo guroo naanak dev jee ton pahilaan daa hai|
3 paanddiaan deean vaheean haraduaar ate pihovaa de paanddiaan deean vaheean jo 15veen16veen sadee ton pahilaan deean han vich guramukhee lipee dee varaton keetee gee miladee hai|
4 shilaalekha kee silaalekh guramukhee lipee vich milade han; jiven jilaa ludhiaanaa de ik pindd de makabare vichon 15veen de ukare guramukhee adhaar mile han|
darasal guramukhee praacheen lipee hai jisadaa nikaas hor kee bhaaratee lipeean vaang brahamee lipee vichon hoeaa hai| praacheen lipee brahamee vichon vikasat hoeean uh lipeean jihanaan daa sabandhat panjaab naal rihaa uhanaan vichon guramukhee, shaaradaa, ttaakaree ate landde pramukh han| ihanaan lipeean vich akharaan dee ginatee ate akharaan dee banatar vich bahut saanjh hai| misaal vajon akharaan dee ginatee de sandarabh vich vekhiaa jaa sakadaa hai ki shaaradaa ate ttaakaree de sainteesaintee akhar han, landde de teeh ate guramukhee de paintee|
brahamee lipee naal guramukhee dee saanjh baare kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee de atth akhar brahamee de akharaan dee banatar vaale han | uh han a, ch, chh, tt, tth, dh, f, b ate ihanaan ton ilaavaa guramukhee de das akharaan dee banatar brahamee de akharaan naal bahut miladee hai| ih akhar hana e, s, h, k, g, b, d, n, p, s|
guramukhee ate shaaradaa de akharaan vich bahut samaanataa hai| ihanaan lipeean de 16 akhar aapas vich bilakul milade han| ih hana e, g, gh, ch, chh, tt, tth, t, th, d, dh, p, f, bh, m, r
guramukhee ate landde lipee vich vee chokhee samaanataa hai| ihanaan vich mottaa antar ih hai ki landde lipee vich lagaan dee varaton naheen miladee jadak guramukhee vich miladee hai| unj bahut akharaan dee banatar samaan hai|
auparokat charachaa ton ih nukataa bhalee bhaant sapashatt ho jaandaa hai ki guramukhee lipee daa nikaas brahamee lipee vichon hoeaa ate ih praacheen lipee hai| devanaagaree lipee de akharaan dee banatar guramukhee de akharaan naal miladee | kee akhar taan dohaan lipeean vich iko jihee banatar vaale hee han | ihanaan vichon g, tt, tth vishes tauar
aute varananayog han | is samaanataa daa kaaran ih naheen ki guramukhee devanaagaree daa badaliaa roop hai sagon isadaa kaaran ih hai ki ih doven lipeean brahamee vichon hee nikaleean han| inj ih doven aapas vich bhainaan han|
guramukhee lipee vikaasasheel lipee hai| ilasaamee raaj dauaraan faarasee bhaasaa de ajihe sbad panjaabee ne grahin keete jihanaan deean kee dhuneean panjaabee deean dhuneean naalon vakhareean san| ajiheean dhuneean vaale sbadaan daa aam varataaraa vekhadiaan ihanaan dhuneean de akhar vee guramukhee lipee vich saamal kar le ge ih akhar hana kh, g, z, f| ihanaan de naal sh noo rakhiaa giaa| is de falasaroop paintee akharee guramukhee chaalee akharee ban gee|
guramukhee deean praacheen likhataan vich iko hee visaraam chinh varatiaa jaandaa see | uh hai ddanddee 1 jo tthahiraau daa sanket karadee hai| is ton pichhon angarezee bhaashaa de prabhaav adheen angarejee likhataan vich varate jaan vaale visaraam chin guramukhee likhataan vich apanaae ge| angarejee likhataan ton le ge visaraam chinh hana kaamaa , kaamaa bindee ; do bindee ttedtee rekhaa aad|
ant vich sankhep tauar te kihaa jaa sakadaa hai ki guramukhee lipee brahamee vichon nikalee praacheen lipee hai ate ih vikaasasheel lipee hai| eis dee ginatee sansaar bhar deean vikasat lipeean vich keetee jaandee hai|
prashana kee guramukhee lipee hee panjaabee lee dtukaveen lipee hai charachaa karo|
autara bhaashaa dee varaton do patharaan ute keetee jaandee hai | pahilaa roop hai bolachaal daa ate doosaraa roop hai likhat daa| bolachaal ne roop vich taan har bhaasaa varatee jaandee hai par likhatee roop vich duneea deean saareean bhaasaavaan naheen varateean jaandeean| ttaparee vaas kabeeliaan deean kee bhaasaavaan han jo keval bolachaal dee padhar ute hee varateean jaandeean han| jiharreean bhaasaavaan likhatee roop vich vee vicharadeean han| uhanaan baare kihaa jaa sakadaa hai ki har bhaasaa aapane likhatee roop lee kise vises lipee dee varaton karadee hai| misaal vajon aseen vekhade haan ki hindee bhaasaa de likhatee roop lee devanaagaree lipee dee varaton keetee jaandee hai | faarasee ate uradoo bhaasaavaan lee faarasee lipee dee, angarezee bhaashaa lee roman lipee dee aad| ise tarhaan duneea deean vibhin bhaasaavaan daa likhatee roop vibhin lipeean vich keetaa jaandaa miladaa hai|
bhaaven bhaashaavaan de likhatee roop de sabandh vich ik bhaasaa lee ik lipee dee varaton keetee jaandee miladee hai par panjaabee ajihee bhaasaa hai jis de likhatee roop ik ton vadh likheean arathaat faarasee lipee, roman lipee, devanaagaree lipee ate guramukhee lipee vich keete ge milade han ate mil rahe han|
dhiaan naal vichaariaan sapashatt hundaa hai ki panjaabee bhaasaa lee guramukhee hee dtukaveen lipee hai| is baare hetthale vichaar dhiaanayog han|
panjaabee bhaashaa dee har dhunee lee guramukhee lipee vich taan akhar mauajood han par horanaan kee lipeean vich naheen| misaal vajon panjaabee dee dhunee rra lee roman
lipee vich koee akhar naheen hai| is dhunee lee kee lok ddee dha dee varaton karade han ate kee aar ra dee par inj karanaa ttheek naheen hai|
panjaabee uchaaran guramukhee roman roman
f a rr farra dtad dtar
r o rr rorr rod ror
panjaabee deean do dhuneean han na ate na| ihanaan lee roman lipee vich vakhavakh akhar naheen han| is lipee vich ain n akhar hee hai jo ihanaan dohaan dhuneean lee varatiaa jaandaa hai |
roman lipee dee is dashaa kaaran na ate na dhuneean dee vakhataraa vaale kee sbad iko hee tarhaan likhe jaande han| jiven
panjaabee uchaaran guramukhee likhat roman likhat
j aa na jaana jhan
j aa na jaan jhan
m a na mana nan
m aa na maan nan
eise dishaa vich vekhiaa jaa sakadaa hai ki faarasee lipee vich vee na ate na dhuneean lee vakhavakh akhar naheen han | is lipee vich keval noon akhar hee hai jo na ate na dohaan dhuneean de likhatee roop lee varatiaa jaandaa hai | jo bhulekhaa na ate na lee roman de ain n dee varaton naal paindaa hai uhee bhulekhaa panjaabee dee na ate na dhunee lee faarasee de akhar noon dee varaton ton paindaa hai| is prakaar de shabadaan de faarasee lipee de roop is lee ithe naheen dite ge kiaunk ajakalh de paatthak is lipee ton jaanoon naheen han|
panjaabee bhaashaa vich mahaanpraan dhuneean ate alap praan dhuneean daa varataaraa barraa vilakhan hai| ise lee guramukh lipee vich ihanaan dohaan kisamaan deean dhuneean lee vakhavakh akhar han| is ton ulatt roman lipee ate faarasee lipee vich mahaanpraan dhuneean lee vakhare akhar naheen han| is kaaran ihanaan lipeean de likhatee roop vich panjaabee deean mahaanpraan dhuneean noo ankat karan lee de akharaan noo jorranaa paindaa hai do akharaan noo jorranaa barraa avigiaanak varataar hai| misaal vajon panjaabee dee dhunee kha lee roman vich ke ka ate aich ha noo jorriaa jaandaa hai kha kheh, eih varataaraa bhulekhaa paaoo is lee kihaa giaa hai ki panjaabee de shabad sikahaar de roman, likhatee roop daa uchaaran sikhaar hovegaa| panjaabee deean mahaanpraan dhuneean de likhatee roop lee roman lipee ate faarasee lipee de akharaan de jorr is prakaar hunde hana
panjaabee dhunee roman likhat faarasee likhat
kh ke aich kaha kaaf he
chha see aich chaha che he
ttha ttee aich ttaha tte he
tha ttee aich ttaha te he
fa pee aich paha pe he
aupar daraj mahaanpraan dhuneean lee varate jaande roman lipee de akharaan ton sapashatt hai ki is lipee vich panjaabee dee dhunee ttha ate tha lee iko likhat hai| eise tarhaan ta ate e lee vee ttee tta hee hai| is sathitee vich panjaabee de shabadaan totaa ate ttottaa, daat ate ddaatt daa farak roman lipee vich naheen darasaaeaa jaa sakadaa| ise lee kihaa jaandaa hai ki roman lipee panjaabee de likhatee roop lee bilakul hee dtukaveen lipee naheen hai| is de naal hee faarasee lipee dee panjaabee de likhatee lee asamarathataa daa sanket vee vaddee padhar ute miliaa hai|
panjaabee bhaashaa lee guramukhee hee dtukaveen lipee hai de baare ik nukataa ih vee jaandaa hai ki guramukhee lipee vich taan panjaabee bhaasaa dee ik dhunee lee ik hee akhar hai par faarasee vich panjaabee dee ik dhunee lee ik ton vadh akhar milade han| ih gal bhulekhaa paau hai kis sbad vich kise vises dhunee lee faarasee de milade ik ton vadh akharaan vichon kiharre akhar dee varaton keetee jaave| misaal de tauar ute hetthaan kujh ku ajiheean dhuneean de akharaan daa vakharevaan daraj keetaa giaa hai|
dhunee guramukhee akhar faarasee akhar
sa sasaas se, seen ate suaad
za jaje pair bindee j jaal, je, zoe, juaad
t tataa ta te, toe
faarasee lipee vaang roman lipee vee ise subhaa vaalee hai| is lipee vich dhunee sa lee akhar ais sha vee varatiaa jaandaa hai ate akhar see chha vee| ise tarhaan ja lee je jha ate jee gha ate ka lee ke kha ate see chha aad|
eis vich koee shak naheen hai ki faarasee lipee ate roman lipee de ttaakare ute devanaagaree lipee panjaabee de likhatee roop lee vadhere dtukaveen hai, par ih lipee vee panjaabee lee pooran roop vich dtukaveen lipee naheen hai| is sabandh vich devanaagaree lipee dee panjaabee lee pooran yogataa de virodh vich hetthale nukate le jaa sakade han|
1 devanaagaree lipee de kee akhar ajihe han jihanaan daa panjaabee bhaashaa vich sdh uchaaran naheen miladaa|
2 devanaagaree de lipee akharaan naal sabandhat dhuneean bhulekhaa paaoo han| misaal vajon sihaaree devanaagaree vich deeragh savar noo saakaar karadee hai ate laghoo savar noo vee| is ton ulatt guramukhee vich sihaaree taan laghoo savar lee hai par bihaaree deeragh savar lee| hindee de likhatee varataao anusaar panjaabee de shabad larrakiaan ate larrakeean vich antar sapastt karanaa katthin hai|
3 eis ton ilaavaa devanaagaree likhat adhe akhar, pairaan vich akhar ate sir ute akhar deean gunjhalaan vaalee hai| misaal vajon shabad praarathanaa noo devanaagaree roop vich ik raag ra pairaan vich paindaa hai ate doojaa sir ute| ajihaa varataaraa panjaabee subhaa daa anusaaree naheen hai|
auparokat vichaaraan de aadhaar ute kihaa jaa sakadaa hai ki bhaaven devanaagaree, faarasee ate roman lipeean vee panjaabee de likhatee roop lee varateean geean han par ihanaan dee thaan guramukhee hee ajihee lipee hai jo panjaabee lee sabh ton dtukaveen lipee hai|
prashana panjaabee sbad jorraan deean samasiaavaan baare tuseen kee jaanade ho
autara bhaashaa de likhatee roop vich sbad jorraan dee vises mehatataa hundee hai| is daa kaaran ih hai ki bhaasaa daa bol chaalee roop taan vises samen, sathaan ate sathitee naal bajhaa hoeaa hundaa hai is lee bhaashaa de bolaan de arath ihanaan sathiteean vich praapat keete jaande han| bhaasaa de bol roop asathaaee hunde han arathaat ik vaar bole ge bol havaa vich udd jaande han par is ton ulatt bhaasaa daa likhatee roop sadeevee hundaa hai jis noo kise samen, kise vee sathaan jaan kise vee parasathitee vich murr parrhiaa jaa sakadaa hai| is ton bhaav ih hai ki bhaashaa daa likhatee roop havaa vich naheen uddadaa sagon kaagazaan ute saanbhiaa rahindaa hai ate uh vee kee kee sadeean lee rahindaa hai| is lee likhatee roop dee ih vaddee lorr hai ki har sbad de jorr har lekhak iko tarhaan rakhe| aseen jaanade haan ki angarejee bhaasaa de sbad jorraan vich ik dhaaranaa hai arathaat harek sbad lee vises sbad jorr varate jaande han| is ton ulatt panjaabee bhaasaa de sbad jorraan vich ajihee ikasaarataa naheen hai|
panjaabee shabad jorraan vich ikasaarataa daa naa honaa hee sbad jorraan dee samasiaa hai| motte tauar ute vekhiaa jaa sakadaa hai ki kee lekhak sbad eik noo adhak ton binaan likhade han ate kee is ute adhak paaunde han eka | ise tarhaan panjaabee shabad jorraan deean samasiaa de pramakh pakh hetth likhe anusaar han|
1 adhak dee varaton
2 gh, jh, dt, dh, bh daa likhatee roop
3 ha daa likhatee roop
4 pair vich pain vaale akhar
5 laghoo savaraan de akhar
6 faarasee akharaan dee varaton
7 r ton pichhon n jaan n
1 adhak dee varaton panjaabee shabad jorraan vich adhak dee varaton vee ki samasiaa hai| sbad ik, vich aad noo adhak naal likhiaa jaave jaan adhak ton binaan| ajihe shabadaan de likhatee roop vich adhak paaeaa jaa naa paaeaa jaave ihanaan de arathaan vich koee farak naheen paindaa| is ton ulatt panjaabee de kee sbad ajihe han jihanaan de adhak rahit roop hor arath rakhade han ate adhak sahit roop vakhare arath, jiven
adhak rahit adhak sahit
sata sat
sadaa sadaa
preeta pareet
svai jeevanee savaijeevanee
parasvaarath parasavaarath
5 laghoo savaraan de akhara panjaabee bhaashaa de bulaare sbad de ant vich laghoo savar daa uchaaran naheen karade is lee ihanaan sbadaan de likhatee roop de ant vich kise vee lagoo savar daa akhar naheen likhiaa jaanaa chaaheedaa| par panjaabee vich kee sbad guramukhee likhat vich milade han jihanaan de ant vich laghoo savar daa akhar likhiaa jaandaa hai| is prakaar de sbad jorr paranparaa ton chale aa rahe han| unj ihanaan sbadaan de ant vich laghoo savar dee thaan deeragh savar daa uchaaran keetaa jaandaa hai|
likhatee roop ucharit roop
jaau jaao
liaau liaao
aad aadaaadee
adhiaae adhiaae
vakhavakh lekhak upar daraj dohaan roopaan vichon kiven ik dee varaton karade han| is samasiaa de hal lee chaaheedaa ih hai ki ihanaan vichon ucharat roop vaale shabad jorr apanaae jaan|
6 faarasee akharaan dee varaton faarasee lipee ton kee dhuneean panjaabee bolachaal vich boleean jaandeean han ate ihanaan lee guramukhee lipee vich akhar vee rakho ge han| jiven kh, g, fa kee lekhak is gal ute zor dende han ki faarasee bhaashaa de uh sbad jihanaan vich ihanaan akharaan vaaleean dhuneean han uhanaan noo varatiaa jaanaa chaaheedaa hai| par kee lekhak aakhade han ki ih akhar taan seh dhuneean daa sanket karade han is lee ihanaan bindeean vaale akharaan dee varaton karan dee lorr naheen| ajihee samasiaa kaaran panjaabee de .. sbadaan de dodo likhatee roop milade han|
faarasee dhuneeakhar guramukhee moolaakhara
khat khat
gam gam
jor jor
7 r ton pichhon n jaan n kihaa jaandaa hai ki panjaabee bulaare shabad akheer vich ra ton pichhon na daa uchaaran naheen karade sagon na daa uchaaran karade han| kee lekhak ajihee banatar vaale sbadaan de ant vich n dee varaton karade han ate kee n dee jis kaaran ajihe shabad jorraan vich vitakaraa vaddee padhar ute hai| is kisam de sbadaan de dodo likhatee roop milade hana
n dee varaton n dee varaton
kaarana kaaran
viaakaran viaakaran
sadhaaran sadhaaran
auchaaran uchaaran
ant vich kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee vich shabad jorraan dee samasiaa de kee pakh han| ihanaan de nipattaare lee bhaasaa vigiaanak dristtee ton uparaale keete jaane chaaheede han|
prashana pratikoolataa eenachompattibilitte ton kee bhaav hai misaalaan sahit sapashatt karo|
autara bhaashaa noo vichaarasanchaar daa maadhiam giniaa jaandaa hai | bhaaven bhaasaa deean kee ikaaeean han par arathasanchaar jaan vichaar sanchaar keval vaak padhar te hee hundaa hai| dooje shabadaan vich ij kihaa jaa sakadaa hai ki mool roop vich bhaasaa dee saarathakataa vaak dee padhar te hee saakaar hundee hai| kise bhaashaa dee saarathakataa lee ih zarooree hai ki us dee vaak banatar us bhaasaa de viaakaranak niyamaan anusaar hove| misaal de tauar te panjaabee bhaashaa dee vaak banatar vich karataa, karam ate kiriaa ise tarateeb vich vicharade han jadak angarezee bhaashaa dee vaak banatar vich ih tarateeb karataa, kiriaa ate karam de roop vich hai|
vaak deean viaakaranak lorraan ton ilaavaa vaak vichale shabadaan daa saarathak honaa ate vakhavakh sbadaan dee aapas vich anukoolataa honee vee laazamee hai| ise sandarabh vich pratikoolataa vich anukoolataa honee vee laajmee hai| ise sandarabh vich pratikoolataa eenachompattibilitte daa sankalap pesh hundaa hai| pratikoolataa daa arath hai asangatee| eis ton bhaav hai ki vaak vichale shabad aapas vich asangatee vaale naheen hone chaaheede| sbadaan vichalee asangatee noo pratikoolataa kihaa jaandaa hai| misaal vajon hetthalaa vaak bilakul sahee hai
munddaa rottee khaandaa hai|
par is vaak vich je shabad khaandaa dee thaan parrhadaa rakhiaa jaave taan vaak hovegaa
munddaa rottee parrhadaa hai|
eis vaak vich saare shabad saarathak ate inhaan dee tarateeb vee viaakaranak nemaan anusaar hee hai par is de baavajood ih vaak sahee naheen hai| arathaat is vaak daa arath betukaa hai| is daa kaaran ih hai ki sbad rottee ate parrhadaa vich pratikoolataa rottee, khaadhee jaa sakadee hai, suttee jaa sakadee hai, khaadhee jaa sakadee hai aad| par rottee parrhee naheen jaa sakadee | arathaat rottee parrhan vaalee vasatoo naheen | ise tarhaan hetthale vaakaan de shabadaan vich vee pratikoolataa noo vekhiaa jaa sakadaa hai
a uh kitaab peendaa hai|
a us ne ttaileefon khaadhaa|
e munddaa ne paanee khaadhaa|
vekhiaa jaa sakadaa hai ki vaak a vich kitaab ate peendaa aapas vich
pratikoolataa de dhaaranee han| kiaunk kitaab noo peetaa naheen jaandaa | is noo parrhiaa, likhiaa, vekhiaa, khareediaa aad jaa sakadaa hai| ise tarhaan vaak a vich ttaileefon khaadhaa dee thaan ttaileefon suniaa, liaandaa, keetaa aad shabadaan de aaun naal is vaak vich mauajood sbadapratikoolataa naheen rahegee| iven vaak e vich is pakhon, khaadhaa jaan peetaa honaa chaaheedaa hai|
samache tauar te kihaa jaa sakadaa hai ki pratikoolataa ton bhaav shabadaan dee aapas vich asangatee hai| har sbad kise vises prakaar dee arath samarathaa de maalak hunde han| je kise sbad de naal us dee arathasamarathaa ton oparaa sbad jurr jaave taan vaak vich pratikoolataa saakaar hundee hai|
prashana panjaabee vaakabanatar vich sbadaan dee tarateeb baare misaalaan sahit jaanakaaree diau|
autara bhaashaa vaak padhar te hee vichaarasanchaar daa kaaraj karan de samarath banadee hai| har bhaashaa dee vaak banatar vich vibhin sbad kise vises tarateeb vich vicharake hee arath saakaar karade han| jithon tak panjaabee bhaasaa daa sabandh hai, eis dee vaak banatar vich shabhadaan dee tarateeb kee bhaaratee ate gairabhaaratee bhaasaavaan naalon vakharee prakaar dee hai| ithe asaan ise nukate baare gal karanee hai|
1. naanvakiriaa
je panjaabee vaak vich do hee vaakansh hon taan unhaan vich ik naanv ate doojaa kiriaa hundaa hai| ajihe vaak vich naanv vaak pahilaan ate kiriaa vaakans us ton pichhon vicharadaa hai
a munddaa hasiaa|
a kurree aaee|
e kutaa bhauankiaa|
2. karataa, karam ate kiriaa
panjaabee de tin vaakanshee vaakaan vich do naanv vaakans hunde han ate ik kiriaa vaakans| naanvavaakansaan vich ik karataa soochak hundaa hai ate doojaa karam soochak| is sathitee vich pahilaan karataa vaakans aaundaa hai, aus ton pichhon karam soochak vaakansh ate ant vich kiriaa vaakans | jiven
a munddaa anb choosadaa hai|
a ghorraa ghaah khaandaa hai|
3. naanvasabandhak
je panjaabee vaak vich sabandhak vee hove taan us daa sathaan naanv ton pichhon hundaa hai| jiven
a mohan ne kitaab parrh lee hai|
a us noo mohan ne ik kitaab ditee|
4. visheskanaanv
panjaabee vaak banatar vich naanv naal koee vishesk varatiaa jaave taan us
daa sathaan naanv ton pahilaan hundaa hai| koee vishesk ik sbadee jaan ik ton vadh sbadaan daa ho sakadaa hai|
a uh haualee turadaa hai|
a uh haualeehaualee turadaa hai|
e uh bahut haualeehaualee turadaa hai|
sa uh bahut hee haualeehaualee turadaa hai|
6. mukh kiriaasahaaeik kiriaa
panjaabee vaakaan vich vaak de ant vich sahaaeik kiriaa vicharadee hai ate mukh kiriaa us ton pahilaan | har panjaabee vaak vich mukh kiriaa daa honaa laazamee hai par sahaaeik kiriaa daa naheen
a munddaa kitaab parrhadaa hai|
a mundde ne kitaab parrhee|
ant vich kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee vaak banatar karataa karam kiriaa dee tarateeb vaalee hai ate naanv ate kiriaa de vishesk inhaan ton pahilaan vicharade han|
prashana sanyukat vaak ate misrat vaak daa nikherraa karo|
autara bhaashaa dee sabh ton vaddee viaakaranak ikaaee noo vaak kihaa jaandaa hai| banatar dee dristtee ton vaak bhin prakaar de hunde han
1. saadhaaran vaaka ik upavaak de dhaaranee
2. sanyukat vaaka ik ton vadh upavaakaan de dhaaranee
3. misharat vaak
eithon ih sanket miladaa hai ki sanyakut vaak ate misharat vaak vich mudtalee saanjh ih hundee hai ki inhaan dohaan vich ik ton vadh upavaak hunde han| is saanjh de baavajood inhaan vich kee prakaar daa nikherraa hai jis baare asaan ithe vichaar karanee hai|
sanyukat vaak ate misharat vaak vichalaa nikherraa unhaan vichale upavaakaan de aadhaar te keetaa jaa sakadaa hai| inhaan vaak banataraan vich mudtalaa antar ih hai ki sanyukat vaak daa har upavaak aapane aap vich ik saadhaaran upavaak daa darajaa rakhadaa hai| misaal vajon hetthaan dite ge vaak a vich do upavaak han ate vaak a vich tin upavaak | par ih saare upavaak aapane aap vich sutantar vaak daa darajaa rakhade han|
a dhobee kaparre dho rihaa see ate mochee juteean paalish kar rihaa see |
a1 dhobee kaparre dho rihaa see| sutantaraa vaaka
a2 mochee juteean paalish kar rihaa see| sutantaraa vaaka
eis ton ulatt misharat vaak de saare upavaak sutantar vaak daa darajaa naheen rakhade| ajihe vaakaan vich ghattoghatt ik upavaak ajihaa hundaa hai jo vaak banatar
de pakhon adhooraa rahindaa hai | hetthale vaak a ate e vich pahilaa upavaak vaak de daraje ton neevaan hai| par pichhalaapichhale upavaak sutantarataa vaale han|
a ghorre te charrhan lagiaan us dee lat noo satt lag gee|
e ghorre te baitth ke us ne teer chalaaeaa ate hiran noo maar ditaa|
sankhep roop vich kihaa jaa sakadaa hai ki sanyukat vaak de saare upavaak savaadheen hunde han jadak misharat vaak vich ghattoghatt ik upavaak zaroor hee paraadheen upavaak hundaa hai|
prashana panjaabee kiriaavaakans vich varate jaande kiriaa sbadaan deean kisamaan baare sankhep jaanakaaree diau|
autara har bhaashaa dee vaakabanatar vich vaakans pramakh ikaaee banade han| vaakans bhaaven vibhin sbad sreneean de hunde han, jiven naanvavaakansh, vishesn vaakans, kiriaa vishesn, vaakansh, sabandhakee vaakansh, kiriaavaakansh aad| par inhaan saariaan vichon paradhaanataa keval naanvavaakans ate kiriaavaakans dee hee hundee hai| baakee bache saare vaakans inhaan dohaan vichon kise ki de ang vajon vicharade han|
panjaabee de kiriaa vaakansh vich ghattoghatt ik sbad daa honaa laazamee hai| is kiriaa sbad noo kiriaa daa mukh sbad kihaa jaandaa hai
a us ne saanoo ik kahaanee sunaaee|
mukh kiriaa taan panjaabee kiriaavaakansh de aaranbh vich aaun vaalaa sbad hai par is de ant vich vicharan vaalaa sbad sahaaeik kiriaa hundaa hai
a us ne saanoo ik kahaanee sunaaee see|
panjaabee naanvavaakansh vich mukh kiriaa ate sahaaeik kiriaa de daramiaan vicharan vaale kiriaa sbadaan noo sanchaalan kiriaavaan aakhade han| karataree vaak achattive senattenache vich mudtale, gateevaachak ate sanbhaavak sanchaalak kiriaavaan hundeean han| is ton ilaavaa karamanee fasasive vaak vich mudtalee sanchaalak kiriaa de naal karamavaachee sanchaalak kiriaa daa soochak shabad vee varatiaa jaandaa hai|
auparokat nemaan de sandarabh vich kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee de karataree vaakaan vich kiriaavaakansh de sbadaan dee ginatee vadh ton vadh ho sakadee hai| is vaasate hetthalaa vaak vekhiaa jaa sakadaa hai
a uh har kam vich saaddee salaah lai liaa karadaa see|
jithon tak panjaabee de karamanee vaakaan daa sabandh hai, einhaan vichale kiriaa vaakansh vich kiriaa sbadaan dee ginatee vadh ton vadh panj ho sakadee hai| is prakaar dee misaal vajon hetthalaa vaak vekhiaa jaa sakadaa hai
a praacheen kaal vich ithe muradiaan noo dab ditaa jaandaa rihaa hai|
eis vaak ton sapashatt hai ki panjaabee kiriaa vaakans vich kiriaa sbadaan dee
eik ton lai ke panj tak ho sakadee hai|
prashana bhaasaa ate lipee daa antar sapastt karo|
autara bhaashaa ate lipee doven hee manakh deean kaadtaan han| inhaan dohaan de manorath vich taan saanjh hai par inhaan dee banatar varataare vich antar hai| bhaasaa manakh ne pahilaan banaaee ate lipee us ton pichhon|
bhaashaa dee paribhaasaa vajon kihaa jaa sakadaa hai ki manakhee sangh vichon nikalan vaaleean dhuneean daa uh prabandh vichaarasanchaar daa kaaraj karadaa hai, bhaashaa akhavaaundaa hai| ithon ih sapastt ho jaandaa hai ki bhaasaa dhuneean de roop vich saakaar hundee hai| dooje sbadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki manakh de uh bol jo kise vichaar daa sanchaar karade han, bhaashaa hunde han|
eis ton ulatt lipee chinh jaan lakeeraan daa prabandh jo kise bhaashaa noo likhan lee varatiaa jaandaa hai, aus noo lipee aakhade han | har bhaashaa lee kise vises prakaar dee lipee dee varaton keetee jaandee hai| misaal vajon hindee bhaasaa de likhatee roop lee devanaagaree lipee varatee jaandee hai| angarezee bhaasaa de likhatee roop lee roman lipee ate panjaabee bhaasaa lee bhaarat vich guramakhee lipee dee varaton keetee jaandee hai|
bhaashaa de bol roop dee umar us de uchaarachhin jinee hee hundee hai| bhaasaa de moonhon nikal ke havaa vich gavaach jaande han| is sathitee vich bol bhaasaa noo grahin karan lee bulaare de nazadeek laajmee hai| par lipee ajihee jugat hai jo bhaasaa noo sadaa lee saanbh laindee hai| bhaasaa daa lipeebadh roop koee paatthak, kise thaan te vee ate kise vee samen parrh sakadaa hai | bolee lee bhaashaa dee varaton inhaan sathiteean vich naheen keetee jaa sakadee| ise lee kihaa jaandaa hai ki lipee ne bhaasaa noo sadeevataa bakhasee hai|
bhaashaa ate lipee de sabandhaan baare ih vee kihaa jaandaa hai ki je bhaasaa aatamaa hai taan lipee is daa sareer hai| bhaasaa daa lipeebadh roop udon tak kaaeim rahindaa hai| jadon tak us dee likhat kaaeim rahe| ihee kaaran hai ki aseen aj vee hazaaraan saal pahilaan dee bhaasaa noo lipee de aasare hee jaanadepachhaanade haan|
prashana lipee deean kisamaan baare sankhep jaanakaaree diau|
autara sansaar vich beshumaar bhaasaavaan boleean jaandeean han ate inhaan vichon kee likhatee roop vich vee vicharadeean han| vekhan vich aaeaa hai ki vises bhaasaa lee kise vises lipee noo varatiaa jaandaa hai| vakhavakh lipeean dee banatar vich bhinataavaan miladeean han iven hee vakhavakh lipeean vich vee bhinataa miladee hai| lipeean vichalee bhinataa unhaan de akharaan de parakaaraj de sandarabh vich saakaar hundee hai| is dristtee ton kihaa jaa sakadaa hai ki lipee akharaan ton pragatt hon vaale bhaasaaee lachhan de aadhaar te lipeean noo tinaan kisamaan vich varatiaa jaandaa hai
1 dhunee lipee
2 akhar lipee
3 bhaav lipee
dhunee lipee
auh lipee dhunee lipee dee kisam dee hundee hai jis de akhar jaan chinh, bhaashaa dhuneean noo saakaar karan | is ton bhaav ih hai ki jis lipee de vakhavakh chinhaan ton vakhavakh dhuneean daa sanket miladaa hai, aus noo dhunee lipee kihaa jaandaa hai| angarezee bhaashaa de likhatee roop lee varatee jaandee lipee roman lipee dhuneelipee dee vadheea misaal hai|
dhunee lipee dee vishestaa ih hundee hai ki ih har dhunee noo likhatee roop vich daraj karan de samarath hundee hai| misaal vajon panjaabee de hetthale sbadaan vich tina tin dhuneean ate roman lipee vich tinatin akhar har par guramakhee vich keval dodo hee|
shabad roman likhat guramukhee likhat
kar kara kar
das dasa das
akhar lipee
jis lipee de akhar dhuneean dee thaan udaar khanddaan daa sanket karan us noo akhar lipee kihaa jaandaa hai| guramukhee ate devanaagaree akhar lipeean han| misaal vajon shabad karaa de do uchaaran khandd han jinhaan vichon pahilaan keval k ton hee sanketat hai
bhaav lipee
jis lipee de akhar dhunee jaan uchaaran khandd dee thaan kise vichaar jaan bhaav daa sanket karan us noo bhaav lipee kihaa jaandaa hai | cheenee lipee bhaav lipee dee vadheea misaal hai| dar asal bhaav lipee chitar lipee naal bahut mel khaandee hai|
prashana poorabee panjaabee deean likhataan vich gh, jh, dt, dh ate bh akharaan de uchaaran baare nott likho |
autara is vich koee shak naheen ki guramukhee de akhar vakhavakh dhunee lachhanaan daa sanket karade han| arathaat guramukhee daa ik akhar kise ik bhaasaaee lachhan noo saakaar karadaa hai| ise sandarabh vich gh, jh, dt, dh, bh akh saghosh mahaanpraan dhuneean de soochak han| saghosmahaanpraan dhuneean pachhavee panjaabee arathaat paakisataan vich bolee jaandee panjaabee deean kee upabhaasaavaan vich taan uchaareean jaandeean han par poorabee arathaat bhaaratee panjaabee deean up bhaasaavaan vich saghosmahaanpraan daa uchaaran naheen keetaa jaandaa|
poorabee panjaabee vich bhaave saghoshamahaanpraan dhuneean daa uchaaran naheen keetaa jaandaa par inhaan dhuneean lee jiharre akhar guramukhee lipee vich daraj han, aunhaan dee varaton poorabee panjaabee vich keetee jaandee hai| darasal poorabee panjaabee vich akhar gh, jh, dt, dh, bh saghosh mahaanpraan daa sanket naheen karade sagon inhaan uchaaran sur vich badal giaa hai jis de falasavaroop inhaan ton sanketat dhunee saghosmahaanpraan dee thaan alapaparaanaaghos jaan mahaanpraan aghos ho geean han|
aupar sanket keetaa giaa hai ki vichaaraadheen akhar do prakaar deean dhuneean daa sanket karade han| uh han 1 aghos alamapraan ate 2 saghoshaalamapraan| inhaan de ih doven uchaaran vises bhaasaaee sandarabh vich saakaar hunde han, jinhaan baare ithe sanket keetaa giaa hai|
aghosaalamapraam dhunee daa uchaaran
akhar gh, jh, dt, bh jad likhatee roop vich shabad dee aadasathitee aaranbha hunde han taan inhaan daa uchaaran inhaan dee samasathaanee aghosaalamapraan dhunee vaalaa hundaa hai ate sbad daa uchaaran neeveen sur vich keetaa jaandaa hai|
akhar shabad uchaaran
gha ghar k a ra
jha jhaarra ch aa rr
dta dtola dt o la
dha dhupa ta u p pa
bha bhara p a ra
saghosh alapapraan dhunee daa uchaaran
je akhar gh, jh, dt, dh, bh shabad de vichakaar jaan ate vich likhe jaan taan inhaan daa uchaaran inhaan dee sam sathaanee saghos alapapraan dhunee daa hundaa hai| ajihe sbad kee uchee sur vich ate kee neeveen sur vich uchaare jaan vaale hunde han| darasal uchee jaan neeveen sur de uchaaran daa sabandh sbad vich dabaau dee varaton naal hundaa hai| je sbad vichalaa dabaau inhaan akharaan ton pahilaan hove taan uchee sur daa uchaaran hundaa hai ate is ton ulatt dabaa dee varaton inhaan akharaan ton pichhon keete jaan naal neeveen sur daa uchaaran keetaa jaandaa hai| inhaan dovaan naal sabandhit inhaan akharaan te sanketat dhuneean noo hetthaan daraj keetaa giaa hai|
akhar shabad uchaaran uchee sura
gha maagh m aa ga
jha baajha b aa ja
dta mudta m u dd dda
dha udhaara u d aa ra
bh labhaa l a bh aa
prashana sbad ate arath de aapasee sabandhaan baare sankhep nott likho|
autara is vich koee shak naheen ki bhaasaa dee vichaarasanchaar yogataa viaakaran ikaaee vaak dee padhar ute hee saakaar hundee hai par asal vich bhaashaa dee kendaree viaakarakan ikaaee shabad noo hee kihaa jaandaa hai kiaunk baakee deean saareean viaakaranak ikaaeean dee pachhaan ate sathaapatee shabad de aadhaar ute hee keetee jaandee hai| sbad dee mehataa is pakh hai ki ih arath vises dee dhaaranee ikaaee hai| dooje sbadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki bhaasaa daa har sbad kise naa kise arath noo saakaar karadaa hai| har sbad kise naa kise vasatoo jaan sankalap daa sanket karadaa hai|
shabad dee hond sathool hai kiaunk ih aapane aap vich dhuneean daa saboot hundaa hai jis noo boliaa, suniaa, rikaaradd keetaa jaa sakadaa hai| eis ton ulatt arath sookham hond vaalaa varataaraa hai| ise lee kee bhaashaa vigiaan arathaan de adhiain noo arathaat arath vigiaan noo bhaasaa vigiaan daa ang naheen manade|
shabad dee sahoolat ate arath dee sookhamataa de aadhaar ute kihaa jaandaa hai ki sbad sareer hai ate arath us dee aatamaa| par ih roopakataa pooree tarhaan jachadee naheen kiaunk saadde dhaaramik visvaasaan anusaar aatam abadal ate abhilaasee hundee hai| par is ton ulatt de parivaratan vaaparade rahinde han| misaal vajon sbad guroo kee sandarabhaan vich aadar de paatar hunde han ate kee sandarabhaan vich niraadar de| is vich hetthale vaal le jaa sakade han|
a guroo jee main tuhaaddaa bahut dhanavaadee haan |
a us naal ih gal naa kario, auh bahut guroo e|
shabad ate arath daa sabandh aapahudaraa hundaa hai | har bhaasaa bhaaeechaaraa aapanee marazee anusaar kise sbad noo koee arath de dindaa hai| jiven ik jaanavar lee ik bhaaeechaaraa kutaa shabad varatadaa hai ate ik hor bhaasaa bhaaeechaaraa us noo ddaag dhoga shabad dindaa hai| iven kaankro, kuraseechiar, mezattebal aad jorre ika ik vasatoo lee han| je har shabad vich arath nihit hundaa taan har bhaasaa vich iko sbad arath baraabar hunde|
bhaaratee arathavigiaan sabandhee chintan de aadhaar ute shabad ate arath de aapasee sabandhaan noo vadhere sapasttataa naal samajhiaa jaa sakadaa hai | is sandarabh vich hetthalaa chitar dhiaan gochar hai|
eis chitar vichale shabada daa arath hai koee dhunee samooh ate vasatoo daa arath hai koee varataaraa, hond, sankalap aad| vasatoo ate shabad daa aapas vich bindeedaar
rekhaa naal jorre ge han| is ton bhaav hi hai ki shabad ate vasatoo daa sabandh aapahudaraa hai| koee vee bhaasaa bhaaeechaaraa kise vee vasatoo lee koee vee sbad varat sakadaa hai ate is ton ulatt vee| arathaat kise vee sbad noo kise vee vasatoo lee varat sakadaa hai|
par vasatoo ate shabad doven ral ke ik arath noo saakaar karade han| ithe ih sanket miladaa hai ki har bhaasaa bhaaeechaare vich mithe ge sbad ate vasatoo ik nischit arath noo ujaagar karade han|
shabad arath de aapasee sabandhaan noo ujaagar karan lee saasiaoor ne chihan de sankalap noo liaa hai| har chihan dhunee binb ate us de arath daa sumel hundaa hai| ithe dhunee binb noo chihanak ate us de arath noo chihanat aakhiaa giaa hai| injh chihan aapane aap vich shabad ate arath dohaan daa ekeekaran hai|
prashana sur tthone dee varaton de pakhon panjaabee deean upabhaashaavaan daa nikherraa karo|
autara bhaaratee bhaashaavaan vichon keval panjaabee hee ajihee bhaasaa hai jis vich sur tthone dee varaton keetee jaandee hai| panjaabee vich tin padharee sur pranaalee kaarajasheel hai| dooje sbadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee vich tin suraan varateean jaandeean han| ih han neeveen sur, auchee sur ate majhalee sur|
par vekhan vich aaeaa hai ki uchee sur ate neeveen sur dee varaton panjaabee deean vibhin upabhaashaavaan vich vakhavakh prakaar dee miladee hai| ithe inhaan dohaan suraan dee varaton baare charachaa keetee gee hai|
neeveen sur loaa tthone
poorabee panjaabee deean saareean upabhaashaavaan vich neeveen sur dee varaton ikasaar miladee hai par pachhamee panjaabee deean kee upabhaasaavaan vich neeveen sur dee varaton naheen keetee jaandee| is sabandh vich potthohaaree ate mulataanee upabhaasaavaan noo liaa jaa sakadaa hai| inhaan upabhaasaavaan vich neeveen sur dee varaton naa hon kaaran saghosmahaapraan dhuneeangh, jh, dt, dh, bha daa uchaaran keetaa jaandaa miladaa hai| jiven
shabad poorabee uchaaran pachhamee uchaaran
ghorraa k o rr aa gh o rr aa
dhupa ta u p p dh u p p
auchee sur higah tthone
auchee sur de uchaaran baare panjaabee deean upabhaashaavaan vich kaafee antar hai| pachhamee upabhaasaavaan potthohaaree, mulataanee vich is dee varaton taan hai par maajhee naalon ghatt bhaaratee panjaabee deean upabhaashaavaan vichon uchee sur dee varaton maajhee vich sabh ton vadhere keetee jaandee hai| is kaaran is upabhaasaa vich ha daa vianjanee uchaaran naa hon de baraabar hai| maajhee de ilaake ton jiaunjiaun dakhan vaal jaaeee tiaun tiaun uchee sur dee varaton ghattadee jaandee hai| inj maajhee ton duaabee, duaabee ton malaveepuaadhee vich uchee sur dee varaton ghatt hundee jaandee hai| ihee kaaran hai ki malavee ate puaadhee vich ha daa vianjanee uchaaran miladaa hai| poorabee panjaabee deean upabhaashaavaan vich uchee sur dee varaton daa ttaakaraa hetth likhe anusaar keetaa jaa sakadaa hai|
shabad maajhee uchaaran malaveepuaadhee uchaaran
chaah ch aa ch aa ha
shahir s ai ra s ai h a ra
je ddogaree noo vee panjaabee deean upabhaashaavaan vich giniaa jaave taan uchee sur dee varaton is vich maajhee naalon vee vadhere hai| ddogaree de ilaake ton hetthaan val dakhan paase deean panjaabee upabhaasaavaan vich uchee sur dee varaton ghattadee jaandee hai| is daa mukh kaaran ih hai ki jinhaan upabhaasaavaan vich uchee sur dee varaton ghatt hai, auh hindee bhaashee ilaake de gavaandt vich han| is bhaasaa de prabhaav sadakaa is sur daa varataaraa madham paindaa hai|
prashana bhaasaaee ate gairabhaasaaee chihanaan vich kee antar hai
autara aadhunik bhaashaa vigiaan de modtee saasiaoor ne chihan daa sankalap pes keetaa hai| us anusaar chinh de do pakh hunde han chihanak ate chihanat| chihan ton uh varataaraa hai jo koee soochanaa saakaar kare| is soochanaa de do pakh hunde han| soochanaa daa sanket karan vaalee hond noo chihanak ate praapat soochanaa noo chihanat kihaa giaa hai|
eis drishattee ton jis chihan daa chihanak pakh dhuneebinb hove, auh bhaashaaee hundaa hai ate jis daa chihanak dhunee binb naa hove arathaat koee hor vasatoo hove us noo gair bhaasaaee chihan aakhiaa giaa hai| inhaan dohaan kisamaan de chihanaan noo hetthaan darasaaeaa giaa hai|
prashana viaakaranak sreneean sabandhee tuseen kee jaanade ho
autara viaakaranak shreneean dee hond is gal daa paramaan hai ki bhaasaavaan vich naanv ate kiriaa roop kinhaan viaakaranak parakaarajaan lee roopaantarit hunde han| naanv ate kiriaa de viaakaranak roopaantaran noo hee viaakaranak sreneean daa naan ditaa jaandaa hai| panjaabee bhaasaa vich hetth likheean sreneean dee sathaapanaa keetee gee hai
1. kaal tthenase
2. aasapaikatt asapechatta
3. vaach rroiche
4. purakh ferasona
5. ling ghenadera
6. vachan numabera
7. kaarak chhase
1. kaal tthenase
panjaabee bhaashaa vich tin kaal han
bhoot kaal fasatt tthenase
varatamaan faresenatt tthenase
bhavakh kaal dtutture tthenase
1. bhoot kaal bhoot kaal dee pachhaan seesan sahaaeik kiriaavaan raaheen hundee hai| jiven
auh chalaa giaa see
auh pahunch ge san
prantoo kee vaakaan vich sahaaeik kiriaa naheen hundee | uthe bhoot kaal dee pachhaan kiriaavee roop raaheen hundee hai
auh aa giaa
auh chale ge
varatamaan kaal varatamaan kaal dee pachhaan haiehan sahaaeik kiriaavaan raaheen hundee hai| jiven
auh pahunch giaa hai
raam kitaab parrhadaa hai
bache khedd rahe han
eih tine vaak varatamaan dee soochanaa dinde han|
bhavakh kaal bhavakh kaal dee pachhaan egaa jaan aoo antak kiriaavee roopaan raaheen hundee hai| panjaabee bhaashaa vich bhavakh kaalee sahaaeik kiriaa naheen hai| jiven
larrakaa kal chalaa jaaoo
bache kheddade honage
eih vaak bhavakhakaalee vaak han|
2. aasapaikatt
aasapaikatt daa sabandh kaarajee sathitee naal hundaa hai| kaaraj dee mukamalataa pooran pakh noo ate kaaraj dee gateesheelataa jaan apooranataa apooran pakh noo saakaar karade han|
1. apooran pakh
a bache kheddade han|
a uh shahir rahindaa hai
e larrakee parrh rahee hovegee|
2. pooran pakh
a us ne khaanaa khaa liaa hai|
a uh shahir pahunch giaa see|
3. rroichevaach
panjaabee bhaashaa vich do vaach han| karataree vaach achattive rroiche ate karamanee vaach fasasive rroiche
karataree vaach
raam kitaab parrhadaa hai|
mundde ne rottee khaadhee|
karamanee vaach
sapaan noo maar ke dab ditaa jaandaa hai|
saaban naal taualee dhote ge|
4. purakh
purakh daa sabandh galabaat vich shaamil dhiraan naal hundaa hai| bhaasaaee bulaaraa utam jaan pahile purakh noo, bhaashaaee sarotaan dooje purakh noo ate galabaat vich gair haazar dhir teeje purakh noo saakaar karadee hai| pahile, dooje ate teeje purakh de vachan ate kaarakee roopaantaran noo nimanalikhat anusaar darasaaeaa jaa sakadaa hai
pahilaa purakh doojaa purakh teejaa purakh
eik vachanabahu vachan ik vachanabahu vachan ik vachanabahu vachan
main aseen toon tuseen ih uh
main asaan toon tusaan inhaan unhaan
mainoo saanoo tainoo tuhaanoo inhaan noo unhaan noo
maithon saathon taithon tuhaanoo inhaan unhaan
5. ling
viaakaranak ling praakiratak ate shaabadik ling daa viaakaranak roopaantaran
hai| panjaabee vich do lingaan dee sathaapatee keetee jaandee hai puling ate isataree ling| panjaabee bhaashaa vich ling dee viakaranak srenee saabadik tauar te nishachit hundee hai| arathaat panjaabee bhaasaa de saare sbad puling jaan isataree ling dee srenee vich rakhe jaande han| is daa pataa kiriaa de roopaantaran ton lagadaa hai| jiven
larrakee jaandee hai
larrakaa jaandaa hai
jaandee ate jaandaa kiriaa roopaan raaheen hee naanv shrenee de sbadaan de viaakaranak ling daa pataa lag jaandaa hai|
6.vachan numabera
vachan ginatee daa bhaashaaee roopaantaran hai| vachan daa ginatee naal koee sidhaa sabandh naheen hundaa| panjaabee bhaasaa vich vachan noo do varagaan vich rakhiaa jaandaa hai
1. eik vachan
2. bahu vachan
panjaabee de vachan prabandh noo nimanalikhat anusaar rakhiaa jaa sakadaa hai,
7. kaarakaa chhase
panjaabee bhaashaa vich 6 kaarak han
1 saadhaaran kaarak
2 sanbandhakee kaarak
3 kaarak karaaj
4 apaadaan
5 adhikaran kaarak
6 sanbodhanee kaarak
1. saadhaaran kaarak
munddaa jaandaa hai|
mundde jaande han|
eithe naanv munddaamundde kiriaa jaandaajaande naal sidhe saadhaaran sanbandhaan vich vicharade han|
2. karan kaarak
galeen barre naheen pakade|
hatheen kam karanaa|
eithe galeen ate hatheen karan kaarak deean udaaharanaan han|
4. apaadaan
munddaa kotthion ddig piaa|
kotthion apaadaan kaarak dee misaal hai|
5. adhikaran kaarak
raam ghar vich hai|
mundde ghareen baitthe han|
ghar vich ate ghareen adhikaran kaarak deean udaaharanaan han|
6. sanbodhan kaarak
a munddiaa, eidhar aa|
a kurree, kam karan|
e maae nee maae|
eithe munddiaa, kurree ate maae nee maae sanbodhanee kaarak deean misaalaan han|
auparokat charachaa ton pataa lagadaa hai ki viaakaranak shreneean sbad sreneean de vibhin prakaajee pooraantaran daa hee naan hai| panjaabee bhaasaa vich is viaakaranak roopaantaran noo aadhaar banaa ke sat prakaar deean viaakaranak sreneean dee sathaapan keetee gee hai|
prashana vaataatamak banataraan ute ik sankhep nott likho|
autara vaakaatamak banataraan do prakaar deean hundeean han| andar kendarat ate baahar kendarat| andar kendar banatar vich samachee vaak banatar noo ik shabad naal badalaaeaa jaa sakadaa hai| arathaat ik sbad samache vaak de tadaroop vichar sakadaa hai
auh laal soott vaalee lamee larrakee aa rahee hai
auh laal soott vaalee larrakee aa rahee hai
laal soott vaalee larrakee aa rahee hai
soott vaalee larrakee aa rahee hai
larrakee aa rahee hai
eis banatar vich ih shabad larrakee samachee banatar auh laal soott vaalee lamee larrakee de tadaroop varatee gee hai par kee banataraan vich ajihaa sanbhav naheen hundaa|
aunhaan banataraan noo baahar kendarat banataraan kihaa jaandaa hai jiven
ghar vich
shahir val noo
einhaan banataraan vich koee ik shabad samachee vaak banatar de tadaroop naheen varatiaa jaa sakadaa|
1. andar kendarat banatar andar kendarat banatar de agon up varag keete jaa sakade han
1 vadhaaveen banatar
vadhaaveen banatar vich yojakaan atete dee sahaaeitaa naal hor shabad jorre jaa sakade han| vadhaaveen banatar vich komaa, dee varaton akasar keetee jaandee hai jiven
1 raam, seetal, saam ate hareesh melaa dekhan ge
2 shahir vich basaan, kaaraan, ttarakaan, jeepaan, saaeekal ate rerreean dee bheerr lagee hoee hai|
2 vikalapee banatar
vikalapee banatar vich do shabadaan dee chon hundee hai
1 tuseen shahir jaaoge jaan pindd
2 toon pindd rahinaa hai jaan jaanaa hai|
eithe shahirapindd ate rahinaajaanaa vikalapee sabandhaan vich vicharade han| ajihee banataraan noo vikalapee banatar kihaa jaandaa hai |
3 samaanaadhikaaree banatar
samaanaadhikaaree banataraan vich do jaan do ton vadh shabadaan daa sanketak ik hundaa hai| jiven seetaa raam jee dee patanee dasharath dee bettee see|
seetaa
dasarath dee bettee sanketak
raam dee patanee
eithe seetaa, dasharath dee bettee ate raam dee patanee daa sanketak iko hee hai| isanoo samaanaadhikaaree banatar kihaa jaandaa hai|
adheen banatar
adheen banatar vishesnee banatar hundee hai| mukh sbad de khabe paase visesn vicharade han| jiven
bhajee jaandee laal soott vaalee larrakee vich mukh shabad larrakee noo chhadd ke saare shabad adheen sbad han|
2. baahar kendarat banataraan
baahar kendarat banataraan noo agon vibhin varag vich rakhiaa jaandaa hai
1. sanketakee
sanketakee banatar kiriaa vishesnee banatar hundee hai| jiven
shahir val noo
ghar andar
kurasee vich
aad banatar sanketakee banataraan han|
2. sanyojakee
sanyojakee baraabar deean banatar hundeean han| ik shabad dooje sbad daa poorak ban ke vicharadaa hai| jiven hetth likheean banataraan dekheean jaa sakadeean han
auh ddaakattar hai|
raam daa bharaa ameer aadamee hai|
eithe uh falatt;fagatt; ddaakattar ate bharaafalatt;fagatt; ameer aadamee
sanyojakee banataraan han|
3. vidheee
vaak de do hise hunde han| audesh ate vidhea| audesh ate vidhea daa sabandh baahar kendarat vaalaa hundaa hai| arathaat donaan noo ik dooje de vikalap vajon naheen varatiaa jaa sakadaa| is prakaar jithe andar kendarat banatar daa bahutaa sabandh naanvee vaakans jaan udes naal hundaa hai uthe baahar kendarat daa sabandh kiriaa vaakans jaan vidhea naal hundaa hai|
prashana panjaabee kaarakaprabandh baare tuseen kee jaanade ho audaaharanaan sahit charachaa karo|
autara panjaab bhaashaa vich kaarakee sabandhaan de vaakaatamak kaaraj dee dristtee ton chhe prakaar de kaarakaan dee sathaapatee keetee jaandee hai
1. saadhaaran kaarak
2. sanbandhakee kaarak
3. karan kaarak
4. apaadaan kaarak
5. adhikaran kaarak
6. sanbodhanee kaarak
1. saadhaaran kaarak
saadhaaran kaarak vich karataa naanv vaakansh ate kiriaa vaakans vich sidhe
sabandh hunde han| kiriaa vaakansh karataa naanv vaakans de vachan ling anusaar aapanaa roop badaladee hai
1. ghorre dauarrade han|
2. haathee paanee peende han|
3. mundde futtabaal kheddade han|
4. kurreean geet gaaundeean han|
auparokat vaakaan vich ghorredauarrade, haatheepeende, munddekheddade ate kurreeangaaundeean vich sidhe sabandh han| is tarhaan de kaarakee sabandhaan noo saadhaaran kaarak kihaa jaandaa hai| kiriaa karataa naanv vaakansh de ling vachan anusaar roop badaladee hai|
2. sanbandhakee kaarak
sanbandhakee kaarak vich karataa naanv vaakansh ate kiriaa vaakans vich sidhaa sabandh naheen hundaa| karataa naanv vaakans ton baad sanbandhak aaun karake naanv ate kiriaa vich koee sidhaa ristaa naheen hundaa| jiven
mundde ne rottee khaadhee|
bache ton rottee naheen khaadhee gee|
kotthe ute kaan bole
einhaan vaakaan vich karataa naanv bahu vachan vich han par unhaan daa bhaashaaee parakaaraj daa roop ik vachan daa hai| is tarhaan karataa naanv ton baad sanbandhak dee varaton hon karake kaarakee sanbandh saadhaaran ton sanbandhakee ho ge han|
3. karan kaarak
karan kaarak karataa naanv ate kiriaa de ajihe sanbandhaan noo saakaar karadaa hai jithe vaak vich kaaraj de saadhan jaan dtang noo paragatt keetaa giaa hove| jiven
main ih kam hatheen keetaa
galeen baateen main vadtee
kanee suniaa
einhaan vaakaan vich hatheen hathaan naala galeen baatee galaan baataan naala kanee kanaan naala kam karak de saadhan noo saakaar karade han| is karake ih karan kaaraj noo saakaar karade han|
4. apaadaan kaarak
apaadaan kaarak alahidagee de sankalap noo saakaar karade han| apaadaan kaarak daa sanbandh kaaraj de kise sathaan, vichaar jaan kaaraj ton vichharran jaan alag hon naal han| panjaabee bhaashaa vich ton, auton, on raaheen apaadaan kaarakee sanbandhaan dee sathaapatee hundee hai|
1 munddaa shahiron aaeaa|
2 kaan kotthe ton ddig piaa|
3 auh pinddon aaeaa hai|
einhaan vaakaan vich shahiron shir ton kotthe ton ate pinddon pindd ton apaadaan kaarakee sanbandhaan noo saakaar karade han|
5. adhikaran kaarak
adhikaran kaarak naanv ate kiriaa dee kaarajee sathitee de sathaan noo pragatt karade han| dooje shabadaan vich adhikaran kaarak vaak vich vicharade karataa jaan karam naanv dee kiriaa de kaaraj sathaan jaan kaaraj sathitee noo pragatt karade han| jiven
1 ghorraa khet vich hai|
2 auh ghareen baitthe han|
3 kheteen bahaar khirree hai|
4 auh us de paireen ddig piaa|
einhaan vaakaan vich khet vich, ghareen ghar vicha, kheteen khetaan vicha, paireen pairaan vicha adhikaran kaarakee sanbandhaan noo saakaar karade han|
6. sanbodhanee kaarak
sanbodhanee kaarak daa sanbandh naanv ate kiriaa de aapasee sanbandhaan dee nisabat naanv naal vadhere hai| udaaharan lee hetth likhe vaak dekhe jaa sakade han
1 kaaliaa toon kidhar jaa rihaa e|
2 kurree idhar aa|
3 bachio raualaa naa paao|
einhaan vaakaan vich kaaliaa, kurree, bachio sanbodhanee kaarakee sanbandhaan noo saakaar karade han|
sankhep vich kihaa jaa sakadaa hai ki panjaabee bhaashaa vich kaarakee sanbandhaan noo saakaar karan lee tin prakaar deean bhaashaaee jugataan daa sahaaraa liaa jaandaa hai
1 shabad vicharan tarateeb raaheen
2 vibhakateean dee varaton raaheen jiven
kaneen kanaan naala
3 sanbandhakaan dee varaton raaheen
jiven kan naal, kotthe ton aad|
prashana panjaabee vaach prabandh rroiche aute ik sankhep nott likho|
autara vaach do tarhaan de hunde han| karataree vaach ate karamanee vaach | jadon bhaashaa vich karate dee praathamikataa noo saveekaar karanaa hove taan karataree vaach dee varaton keetee jaandee hai ate jadon karam dee praathamikataa noo saveekaar karanaa hove taan karamanee vaach dee varaton keetee jaandee hai| karataree vaak bhaasaaee ghattanaakram noo saakaar karadaa hai jadonk karamanee vaak ghattanaakram duaaraa hond vich aaee kaarajee sathitee noo| karataree ton karamanee vaak vich roopaantaran lee hetth likhe ttukarriaan te dhiaan denaa bahut zarooree hai
1 karate de nikhedh
2 karam te kiriaa dee anuroopataa
3 karate daa karan kaarak vich tabadeel honaa
4 karate ate karam daa sathaanantar|
audaaharan lee hetth likhiaa vaak dekhiaa jaa sakadaa hai
1 raam ne sap noo maariaa|
2 sap maariaa giaa raam duaaraa
pahilaa vaak karataree hai kiaunk is vich karate dee pradhaanataa hai| parantoo doojaa vaak karamanee hai kiaunk is vich karate daa nikhedh hoeaa hai ate karam noo praathamikataa pradaan hoee hai|
ddaa. harakeeratan singh ne panjaabee vich tin vaach mane han
a karataree vaach
a karamanee vaach
e bhaav vaach
a. karataree vaach
1 larrake kheddade han
2 larrakeean parrhadeean han
a. karamanee vaach
1 mundde ne rottee khaadhee
2 kurree ne paanee peetaa
e. bhaav vaach
1 mundde ne kitaab noo parrhiaa
2 role vich sutaa naheen jaandaa|
harakeerat singh de duaaraa ditee gee vaach vandd daa aadhaar viaakaranak samataa hai| jadon karataa te kiriaa mel khaandee hai taan karataree vaach hundaa hai| jadon karam te kiriaa daa mel hove, audon karamanee vaach hundaa hai ate jadon kiriaa naa karataa anusaar te karam anusaar hove taan udon bhaav vaach hundaa hai par vaach dee ih vandd bahutee viaakaranak naheen hai| uparokat tinon hee vaak karataree vaak han|
panjaabee bhaashaa vich chaar prakaar de karamanee vaach han
1 vaak roop karamanee
2 vaak karamee
3 akaramak karamee
4 kiriaatamak karamanee
1. vaak roop karamanee
1 tolee saaban naal dhote ge|
2 sap noo maar ke dab ditaa giaa|
2. vaak karamanee
1 eih kam maithon naheen honaa|
2 eih sheesaa nauakar ton ttuttiaa|
3. akaramak karamanee
1 maithon turiaa naheen jaandaa|
2 budtee aauarat kolon utthiaa naheen jaandaa|
4. kiriaatamak karamanee
1 anb ttutt ge|
2 auh maich haar ge|
kiriaatamak karamanee vich karamanee vaach de bhaav kiriaa de vich hee nihit hunde han|
prashana panjaabee kaalaprabandh tthenase shesattema aute ik visataar pooravak nott likho|
autara panjaabee bhaashaa vich tin kaal sathaapit keete ge han
bhoot kaal fasatt tthenase
varatamaan faresenatt tthenase
bhavakh kaal dtutture tthenase
bhoot ate varatamaan kaal dee pachhaan sahaaeik kiriaa duaaraa keetee jaandee hai jadonk bhavakh kaal dee pachhaan kiriaavee pichhetaree roopaan duaaraa keetee jaandee hai|
1. bhootakaal
bhootakaal dee pachhaan de tin aadhaar han
a sahaaeik kiriaa raaheen
a kiriaa poorakaan raaheen
e kiriaa roopaan raaheen
a. sahaaeik kiriaa raaheen
1 larrakaa jaandaa see|
2 auh aa ge san
3 aus ne kam kar liaa see|
4 auh dauarr ge san|
a. kiriaa poorakaan raaheen
1 kal chhuttee see|
2 aus daa bharaa ddaakattar see|
3 auh bahut gareeb san|
4 kurreean naalaaeik san|
e. kiriaa roopaan raaheen
1 aus ne paanee peetaa|
2 auh bhaj giaa|
3 munddaa sahim giaa|
2. varatamaan kaal
varatamaan kaal dee pachhaan vee tin tarhaan hundee hai
a sahaaeik kiriaa raaheen
a kiriaa poorak raaheen
e kiriaavee roopaan raaheen
a. sahaaeik kiriaa raaheen
1 shaam parrhadaa hai|
2 munddaa paas ho giaa hai|
3 larrakeean kheddadeean han|
4 mundde dauarrade han|
a. kiriaa poorak raaheen
1 aj somavaar hai|
2 auh ludhiaane de han|
3 larrakeean khoobasoorat han|
4 munddaa naalaaeik hai|
e. kiriaavee roopaan raaheen
1 maradaa kee naheen karadaa|
2 je uh chalaa jaandaa|
3 je munddaa ih kam kar laindaa|
3. bhavakh kaal
panjaabee bhaashaa vich bhavakh kaal lee koee sahaaeik kiriaa naheen hai| is lee bhavakh kaal dee soochanaa kiriaavee pichhetaraan raaheen hundee hai | panjaabee bhaasaa vich kiriaa jadon egaa, antak jaan aoo antak hove taan ih bhavakh kaal dee soochanaa dindee hai|
1 auh kam karegaa|
2 munddaa kalh shahir jaaoo|
3 mundde dauarranage|
4 kurreean geet gaaunageean|
eis prakaar panjaabee bhaashaa de kaal prabandh noo tin kaalaan vich vanddiaa giaa hai| bhoot te varatamaan kaal dee pachhaan sahaaeik kiriaa, kiriaa poorakaan te kiriaa roopaan raaheen hundee hai jadonk bhavakh dee pachhaan kiriaavee pichhetaraan raaheen hundee hai|
bhaag doojaa
chhotte prashan
prashana itihaasak bhaasaa vigiaan hisattorichal linaguisattichas kee hai
autara itihaasak bhaashaa vigiaan bhaasaa de vikaas parraavaan de adhiain naal sanbandhit hai| jhohan leonas ne itihaasak bhaashaa vigiaan ate dukaalak bhaasaavigiaan dhiachaharonich linaguisattichasa noo samaanaarathee maniaa hai| itihaasak bhaashaa vigiaan vich kise do bhaasaavaan dee sanrachanaatamak tulanaa raaheen bhaasaa vikaas de parraavaan daa adhiain keetaa jaandaa hai| is karake itihaasak bhaasaa vigiaan noo kee vaaree tulanaatamak bhaasaa vigiaan chhomparattive linaguis ttichasa daa naan vee ditaa jaandaa rihaa hai| itihaasak bhaashaa vigiaan vich mukh roop vich bhaasaaee parivaar dee sathaapanaa, bhaashaaee parivaratan de nemaan dee nisaanadehee, aantarik bhaashaaee punar niramaan ton ilaavaa up bhaasaaee bhoogol dhialechatt geog rapahe jihe pahilooaan sanbandhee charachaa keetee jaandee hai|
prashana sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan shattaruchattural linaguisattichasa kee hai
autara sanrachanataamak bhaashaa vigiaan bhaasaa noo sanbandhaan daa ik sisattam man ke is dee samakaanee sanrachanaa de adhiain naal sanbandhit hai | sanrachanaavaad daa aaranbh faradeenaa daa sosior naal hundaa hai| sosior ton pahilaan daa bhaasaa vigiaan itihaasak bhaasaa vigiaan see| sosor ne pahilee vaar bhaasaa de samakaalee sanrachanaatamak adhiain dee gal toree| sosior anusaar bhaasaa chinhaan daa ik ajihaa savaichaalak sisattam hai jis vich har ik chinh dee saarathikataa prabandh vich vicharade dooje chinhaan de antar sanbandhaan raaheen hee sathaapit ho sakadee hai| is lee sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan anusaar kise vee tabadeelee noo samache bhaasaaee prasang de antaragat hee vaachiaa jaa sakadaa hai| kise bhaasaaee prasang vich ik dhunee jaan ikaaee daakhaaraj honaa jaan dhunee daa indaraaz samache bhaasaaee prabandh ute asar andaaj hundaa hai| maarateene ne bhaasaaee prabandh noo ik savaichaalak chinh prabandh vajon savikaaradiaan kihaa hai ki samache bhaasee parivaratan bhaasaaee prabandh dee andaroonee lorr jaan andaroonee santulan dee barakaraaree hit hee saakaar hunde han|
prashana sosior noo aadhunik bhaasaa vigiaan daa modtee kiaun kihaa jaandaa hai
autara sosior noo aadhunik bhaashaa vigiaan daa modtee kihaa jaandaa hai kiaunk sosior ne pahilee vaar bhaasaa de samakaaleen sanrachanaatamak adhiain dee gal keetee hai| sosior ton pahilaan daa bhaasaa vigiaan nirol roop vich itihaasaka tulanaatamak bhaasaa vigiaan see jis vich bhaasaa dee samakaalee sanrachanaa naalon
bhaashaa de itihaasak vikaas noo uleekan dee gal keetee jaandee hai | sosior ne pahilee vaar is mat dee vakaalat keetee ki bhaasaa daa vajood itihaasak naheen, sagon samakaaleen ate sanbandhaatamak hai| bhaashaa vich sbadaan de uchaaran ate arathaan vich lagaataar parivaratan aaundaa rahindaa hai| jiven angarezee bhaasaa vich shilale shabad jo kade siaane viakatee lee varatiaa jaandaa see, aj moorakh manakh lee varatiaa jaan lagaa hai| budhoo shabad budheemaan daa prateek see par aj ih budheeheen viakatee lee varatiaa jaan lagaa hai| ise prakaar mirag shabad jo chaar lataan vaale jaanavar lee varatiaa jaandaa see, aj siraf hiran tak hee seemat hai| giaa hai| is prakaar giaanee shabad jo giaanavaan viakatee lee varatiaa jaandaa see, bhole viakatee lee varatiaa jaan lagaa hai| is prakaar bhaashaa vich sbadaan daa saroop sathir naheen rahindaa| sansakrit daa akash panjaabee vich akh ban jaandaa hai jaan sarap sap ban jaandaa hai| is lee ih sanbhav naheen hai ki bhaashaaee daa adhiain bhaasaa de ajoke varataare dee nisabat itihaasak pahiloo ton keetaa jaave| is lee hee sosior noo aadhunik bhaasaa vigiaan daa moddee kihaa jaandaa hai kiaunk us ne pahilee vaar bhaasaa de samakaaleen sanrachanaatamak adhiain daa naveen pirat paaee see|
prashana fefarriaan dee ponadhaaraa vidhee kee hundee hai
autara kee dhuneean ajiheean hundeean han jinhaan de uchaaran vele vaayoodhaaraa paidaa karan daa sarot mukh roop vich fefarre hunde han| is prakaar jinaan dhuneean de uchaaran vele vaayoodhaaraa daa sarot fefarre hon, aus ponadhaaraa noo fefarriaan dee ponadhaaraa vidhee fulamonich air satteam nechhanisama kihaa jaandaa hai| dhuneean deean bhaashaavaan vich bahuteean dhuneean fefarriaan dee ponadhaaraa vidhee raaheen hee uchaareean jaandeean han| panjaabee bhaashaa, hindee ate angarezee dee bahuteean dhuneean fefarriaan dee ponadhaaraa vidhee raaheen hee uchaareean jaandeean han|
prashana naad yantaree ponadhaaraa vidhee galolattich air sattaream nechhanisama kee hundaa hai
autara bhaashaavaan vich kee dhuneean ajiheean hundeean han jinhaan de uchaaran vich mukh bhoomikaa naad tantareean de daramiaan dee vith galoittisa hundaa hai| jinhaan dhuneean daa uchaaran naadatantareean dee vith de sarot raaheen hundaa hai, aus noo naada yantaree pauanadhaaraa vidhee kihaa jaandaa hai | panjaabee vich h, hindee vich ate angarezee de h daa uchaaran naadayantaree ponadhaaraa vidhee raaheen hee hundaa hai|
prashana komalataalavee ponadhaaraa vidhee rrelarich air shattaream nechhanisama kee hai
autara kee bhaashaaee dhuneean ajiheean vee hundeean han jinhaan de uchaaran vele mukh bhoomikaa komal taaloo dee hundee hai| jiven dhuneean de uchaaran daa mukh sarot komal taaloo hove taan usanoo komal taalavee ponadhaaraa vidhee kihaa jaandaa hai | angarezee bhaasaa dee t ate arabee faarasee dee 9 dhunee daa uchaaran komal taalavee ponadhaaraa vidhee raaheen hee keetaa jaandaa hai|
prashana susat uchaarak fasasive arattichulattorasa kee hunde han
autara uh uchaarak jaan uchaaran ang jo sathir rahinde han ate uchaaran prakiriaa daramiaan doosare uchaaran ang harakat karake inhaan naal saparash sathaapit karade han, einhaan noo susat uchaarak kihaa jaandaa hai| moonh pol daa uparalaa hisaa susat uchaarak vajon saakaar hundaa hai| dhuneean de uchaaran samen uparalaa uchaaran pol sathir rahindaa hai|
prashana chusat uchaarak achattive arattichulattorasa kiharrekiharre hunde han
autara uh uchaarak jo dhunee uchaaran prakiriaa dauaraan harakat karake susat uchaaran angaan naal saparash karade han unhaan noo chusat uchaarak kihaa jaandaa hai| moonh pol daa hetthalaa hisaa ate jeebh chusat uchaarak han| uchaaran prakiriaa dauaraan ihee uchaaran ang harakat karake uparale moonh pol noo saparas karake dhuneean daa uchaaran karade han|
prashana vaaravaarataa ate teebarataa sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autara dhunee uchaaran prakiriaa dauaraan naak tantaraan dee ahim bhoomikaa hundee hai| jadon dhuneean uchaareean jaandeean han taan naad tantareean vich kanbaahatt hundee hai| naadatantareean dee kanbaahaatt dee rafataar vaaravaarataa dtaretuenache hai| arathaat ik saikindd vich naadatantareean jinee vaaree kanbadeean han uh unhaan dee vaaravaar taa hai| kanban dee gatee teebarataa hai| jinee vadh vaaravaarataa hovegee unee hee vadh teebarataa hovegee| is prakaar vaaravaarataa ate teebarataa de antar sanbandhit sankalap han|
vaaravaarataa naad tantareean dee kanbaahatt hai | jadonk teebarataa naad tantareean dee kanbaahatt dee gatee| aauarataan ate maradaan dee aavaaz daa aadhaar vee vaaravaarataa te teebarataa hai| aauarataan dee aavaaj vich vaaravaarataa te teebarataa vadh hon karake inhaan dee aavaaj patalee hundee hai ate door tak sunaaee dindee hai jadon ki marad dee aavaaj vich vaaravaarataa ate teebarataa ghatt hundee hai is lee uh bhaaree hundee hai ate nerre hee reh jaandee hai|
prashana pich fittachaha kee hai
autara taaravaarataa, teebarataa ate pich fittachaha antar sanbandhit han| pich naad tantareean dee kanbaahatt dee gatee hai| arathaat naadatantareean jis rafataar naal kanbadeean han us noo pich kihaa jaandaa hai| jadon naadatantareean dee kanbaahatt dee gatee bahut ziaadaa hundee hai, arathaat teebarataa vadh hundee hai taan us noo uchee pich higah pittachaha kihaa jaandaa hai| is de mukaabale ute jadon naak tantareean de kanbaahatt dee rafataar jaan vaaravaarataa ghatt hundee hai taan usanoo neeveen pich loaa pittachaha kihaa jaandaa hai| uchee pich ate neeveen pich de daramiaan dee avasathaa noo madhavaratee pich kihaa jaandaa hai| udaaharan lee jekar naak tantareean pratee saikandd 100 vaaree kanbadeean han taan ih uchee pich hovegee| jekar 10 ton ghatt vaaree kanbadeean han taan ih neeveen pich hovegee| 10 ate 100 de daramiaan dee kise vee avasathaa noo
madhavaratee pich kihaa jaandaa hai| pich deean avasathaa tin ton vadh vee ho sakadeean han ajihee vandd siraf adhiain dee suvidhaa karake hee keetee jaandee hai| pich dee tin dhiree vandd noo niman anusaar vee dikhaaeaa jaa sakadaa hai
prashana svar kee hunde han
autara dhuneean de uchaaran samen fefarriaan vichon utapan hoee vaayoodhaaraa moonh pol jaan naasak pol raaheen guzar ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai| kee dhuneean ajiheean hundeean han jinhaan de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee havaa berok baahar nikal aaundee hai | ihanaan dhuneean noo svar dhuneean kihaa jaandaa hai | arathaat uh dhuneean jinhaan de uchaaran samen fefarriaan de aaundee vaayoo dhaaraa berok baahar aae unhaan noo svar dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich a, aa, ai, a, au, aoo, o, ei, ee, e svar dhuneean han |
prashana vianjan dhuneean kee hundeean han jaan vianjan kee hunde han jaan vianjanaan dee paribhaashaa dio|
autara bhaashaa vich kee dhuneean ajiheean hundeean han jinaan de uchaaran samen fefarriaan de utapan hoee vaayoodhaaraa noo moonhauchaaran pol vich kise naa kise uchaaran sathaan te ddak ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai| ih uchaareean geean dhuneean vianjan dhuneean han| arathaat uh dhuneean jinhaan de uchaaran samen fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa noo kise naa kise uchaaran sathaan te pooran jaan aask roop vich rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaave unhaan noo vianjan dhuneean kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaasaa de svar noo chhaddake baakee deean saareean dhuneean vianjan dhuneean han| s, h ton lai ke y, r, l, rr tak deean saareean dhuneean vianjan dhuneean han|
prashana aradhasvar shemarroaaelasa kee hunde han jaan aradhavianjan kee hunde han
autara bhaashaa vich kee dhuneean ajiheean hundeean han jinhaan de saroop ate prakaaraj vich vakharevaan hundaa hai| arathaat is vich kee dhuneean ajiheean hundeean han jo uchaareean daa svar vaangoo jaandeean han par varateean vianjanaan vaagoon| jaan is tarhaan vee kihaa jaa sakadaa hai ki uchaareean vianjanaan vaangoon jaandeean
han prantoo varateean svaraan vaangoon jaandeean han| inhaan dhuneean noo aseen svar jaan aradh vianjan dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich ya ate va aradhasvar vianjan dhuneean han, jiven
guradavaaraaguraduaaraa
prashana deeragh svar kee han ate panjaabee vich deeragh svar kiharre han
autara uh svar jinhaan daa uchaaran vakafaa mukaabalaatan vadh hundaa hai unhaan noo deeragh svar kahinde han | panjaabee bhaashaa vich aa, e, ai, aau, aoo, o, ee deeragh svar han| inhaan daa uchaaran vakafaa laghoo svar ton takareeban duganaa hundaa hai|
prashana baaharale gutte de svar kee hunde han panjaabee bhaashaa vich ih kiharrekiharre han
autara uh svar jinhaan daa uchaaran moonh khol ke baaharavaratee hise vich hundaa hai, aunhaan noo baaharavaratee svar kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaashaa vich ee, e, ai, aa, ai, o, au baaharale gutt de svar han| inhaan svaraan noo deeragh svaraan dee vanagee vich vee rakhiaa jaandaa hai|
prashana sur tthone kee hai jaan sur dee paribhaashaa dio|
autara sur pich de utaraa charraa de paittaran naal sanbandhit hai| galabaat dauaraan jadon pich ghattadee hai taan us noo neeveen sur kihaa jaandaa hai| jiven ghar, ghorraa de uchaaran vele pich hetthaan ddig paindee hai | jadon pich upar val noo vadhadee hai taan is noo uchee sur kihaa jaandaa hai| jiven khaah, maaghee, bahi shabadaan de uchaaran vele pich ik dam upar noo chalee jaandee hai | par jadon pich sathir rahindee hai taan is noo padharee sur kihaa jaandaa hai| jiven kar, maar, sutt de uchaaran vich pich ik nishachat laival te hee ttikee rahindee hai| is tarhaan panjaabee bhaasaa vich tin suraan hana
auchee sur fagatt; kahi, maaghee, jaah
neeveen sur fagatt; ghar, dhobee
madham fagatt; kar, maar, gir
prashana mauakhik dhuneean kee hundeean han
autara bhaashaa vich mauakhik dhuneean unhaan dhuneean noo aakhiaa jaandaa hai jinhaan de uchaaran samen komal taaloo upar noo utthiaa hundaa hai| is naal nak daa rasataa band ho jaandaa hai ate havaa moonh de rasate hee baahar aaundee hai| is prakaar uchaareean geean dhuneean noo mauakhik dhuneean kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaasaa vich p, f, b, bh, t, th, d, dh, tt, tth, dd, dt, ch, chh, j, jh, k, kh, g, gh, r, l, v, rr, s, sh aad dhuneean mauakhik dhuneean han|
prashana naasakeedhuneean kee hundeean han
autara bhaashaa vich kee dhuneean ajiheean hundeean han jinhaan de uchaaran samen komal taaloo hetthaan noo jhukiaa hundaa hai| is prakaar havaa moonh ate nak donon
rasatiaan ton baahar nikaladee hai| is avasathaa vich uchaareean geean dhuneean noo naasakee dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich m, n, n, jh ate ng naasakee dhuneean han| inhaan vich m do hontthee hai, n dantee hai, n ulatt jeebhee hai, th taalavee hai ate ng kantthee dhunee hai|
prashana ddakaven vianjan kee hunde han
autara jinhaan vianjanaan de uchaaran samen fefarriaan vichon aaundee vaayoodhaaraa noo kise naa kise uchaaran sathaan ute pooran roop vich rok ke chhaddiaa jaandaa hai, aunhaan dhuneean noo ddakaven vianjan kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich p, f, b, bh, t, th, d, dh, tt, tth, dd, dt, ch, chh, j, jh, k, kh, g, gh ddakaven vianjan han|
prashana addakaven vianjan kee hunde han
autara jinhaan dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo kise naa kise uchaaran sathaan te anshak roop vich rokiaa jaandaa hai, aunhaan dhuneean noo addakaveean dhuneean kihaa jaandaa hai| panjaabee bhaashaa vich m, n, n, y, jh, r, l, l, rr, s, sh, h addakaven vianjan han| inhaan vichon m, n, n, y, ng naasakee vianjan han jadon ki baakee do vianjan mauakhik han|
prashana vianjan guchhe chhonasonanatt chhalusatterasa kee hunde han
autara vianjanaan de seh vicharan de paittaran dee ik ahim vanagee vianjan guchhe hunde han| aam tauar te harek vianjan ton baad svar daa aaunaa laazamee hundaa hai| parantoo kee prasathiteean de antaragat vianjanaan de daramiaan svar daa uchaaran naheen keetaa jaandaa | is prakaar do jaan do ton vadh vianjanaan daa ajihaa seh vicharan jis daramiaan svaraan daa uchaaran naa hunde hove, aus noo vianjan guchhe kihaa jaandaa hai| jiven
pratee p r a ta ee
kram k r a m
maataraa m aa ta r aa
yaataraa y aa ta r aa
halatt h a l tt
aulaj u l j
eis prakaar uparokat shabadaan vich par, pra kar kra tar tra latt ate laj vianjan guchhiaan deean udaaharanaan han| vianjan guchhiaan de paittaran noo inj darasaaeaa jaa sakadaa
vianjan1 vianjan2 vianjan guchhe
prashana vianjan sanyog kee hundaa hai
autara vianjan sanyog chhonasonanatt shetuenache vianjan de sahivicharan de paittaran dee hee ik vanagee hai| vianjan guchhiaan ate jutt vianjanaan daa aadhaar uchaar khandd hundaa hai jadon ki vianjan sanyog de vicharan de aadhaar bhaavaansh hundaa hai| do jurraven bhaavaans deean hadaan te vicharan vaale vianjanaan de seh vicharan noo
vianjan sanyog kihaa jaandaa hai| pahile bhaavaash daa aakharee ate dooje bhaavaas daa pahilaa vianjan milake vianjan sanyog dee sirajanaa karade han| jiven
maaradaa maar daa
larradaa larr daa
karadaa kar daa
kheddadaa khedd daa
vekhanaa vekh naa
auparokat shabadaan vich rad, rrad, ddad, khan vianjan sanyog deean udaaharanaan han|
prashana vaak sur kee hundee hai
autara vaakasur sur daa visatrit roop hai| jadon sur shabad ton age vaak dee padhar te saarathik hundee hai taan is noo vaakasur kahinde han| vaakasur daa gheraa vaak hai jadon ki sur sbad dee padhar te hee saarathik hundee hai | vaak sur naal sbadaan de viakateegat arathaan ute koee varak naheen paindaa| sagon vaak de samache arathaan vich tabadeelee hai| sur naal siraf sbadaan de viakateegat arathaan vich hee parivaratan aaundaa hai, samache vaak de arath tabadeel naheen hunde|
prashan naasikataa nasalizattiona kee hai
autara dhuneean de uchaaran vele komal taaloo dee ahim bhoomikaa hundee hai| komal taaloo dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoo dhaaraa noo moonh de rasate jaan nak de rasate dhakelan lee ahim bhoomikaa adaa karadaa hai| jadon komal taaloo upar noo utthiaa hundaa hai taan nak daa rasataa band hon kaaran dhuneean moonh vaale paase uchaareean jaandeean han | inhaan dhuneean noo mokhik dhuneean kihaa jaandaa hai| parantoo jadon komal taaloo hetthaan noo ddigiaa hundaa hai hai taan moonh daa rasataa band hon kaaran vaayoo dhaaraa nak de rasate baahar nikaladee hai| ithe paidaa hoeean dhuneean noo naasikee dhuneean kihaa jaandaa hai| jiven m, n, n, y, ng naasakee dhuneean han| par kee prasathiteean de antaragat moonh ate nak doven hee rasate khule hunde han| is avasathaa vichon paidaa hoeean dhuneean noo anunaasikataa kihaa jaandaa hai | anunaasikaa jaan naasikataa ik khanddee dhunee hai| is tarhaan vee kihaa jaa sakadaa hai ki mauakhik dhuneean noo naasikee dhuneean vich tabadeel karan dee prakiriaa noo anunaasikataa kihaa jaandaa hai| jiven
kaan fagatt; kaan
gaan fagatt; gaan
saag fagatt; saang
aootth fagatt; aoontth
eihanaan shabadaan vich mauakhik svaraan noo anunaasikee svaraan vich tabadeel keetaa giaa hai| mauakhik svaraan jaa dhuneean noo anunaasikee dhuneean vich tabadeel karan dee prakiriaa noo anunaasikataa kihaa jaandaa hai|
prashana roop vigiaan norapahologe baare tuseen kee jaanade ho
autara bhaashaa vigiaan adhiain de tin pahiloo hunde han| dhuneeaatamak, viaakaranak ate arathagat| dhuneean de adhiain vich dhunee de uchaaran, sanchaaran, grahan karan dee prakiriaa ton ilaavaa dhuneean dee varaton ate viauntabandee daa vee adhiain keetaa jaandaa hai| viaakaranak de do pahiloo hunde han|
roop vigiaan roop ate vigiaan de sumel ton baniaa hai| arathaat uh vigiaan jis vich shabadaan de roopaan jaan sbad roop daa adhiain keetaa jaandaa hove |
eis prakaar roop vigiaan shabad banatar jaan sbad roop daa vigiaan hai| naaeeddaa ne roop vigiaan noo sbadaniramaan daa vigiaan maniaa hai| is vich sbad roopaan de vibhin pakhaan jiven sbad, bhaavansh, dhaatoo, agetar, pichhetar, .aad daa adhiain keetaa jaandaa hai | roop vigiaan bhaashaa vigiaan dee uh saakhaa hai jis vich roop graam de arath, saroop unhaan de anukaram, aunhaan dee parateetee ate kaaraj aad daa adhiain keetaa jaandaa hai|
prashana samaanaarathak sbad kee hunde han
autara ik ton vadhere uh shabad jiharre kise ik saanjhe arath daa sanchaar karan, aunhaan noo samaanaarathak shabad kihaa jaandaa hai| jaan inj vee kihaa jaa sakadaa hai ki vakhavakh dhuneeaatamak banatar vaale uh sbad jinhaan dee varaton kise ik vasatoo jaan varataare lee keetee jaave, aunhaan noo samaanaarathak shabad aakhade han| misaal vajon paanee, jal, neer samaaraarathak shabad han jiharre iko khaas vasatoo lee varate jaande han| iven nasanaa, dauarranaa ate bhajanaa vee samaanaarathak shabad han|
par vekhan vich aaeaa hai ki har bhaashaa vich pooran tauar te samaanaarathak shabad bahut hee ghatt hunde han| kee vaar samaanaarathak jaapan vaale sbadaan vich vee kujh naa kujh arathabhedataa hundee hai| misaal vajon je paanee, jal ate neer noo liaa jaave taan samaajak sandarabh vich inhaan de arathaan vich antar hai| paanee peetaa jaandaa hai, eis naal kaparre dhote jaande han par jal chhakiaa jaandaa hai ate kaparre dhon lee naheen varatiaa jaa sakadaa| neer vagade paanee noo kahinde han|
aunjh samaanaarathak shabadaan vajon jhagaa, kurrataa ate kameez, kheesaa bojhaa ate zeb aad noo liaa jaa sakadaa hai|
prashana virodhaarathak sbad kee hunde han
autara vibhin dhuneeaatamak saroop vaale uh shabad jo ikadooje ton virodhee arathaan noo saakaar karan, aunhaan noo virodhaatamak shabad kihaa jaandaa hai| ithon ih sanket miladaa hai ki virodhaarathee sbad dodo jutt vich hunde han jinhaan vichon ik jis lachhan daa sanket hundaa hai, doojaa us ton virodhee lachhan noo saakaar karadaa hai jiven uchaa neenvaan, ameer gareeb, chhottaa vaddaa, age pichhe, goraa kaalaa, hushiaar naalaaeik, chusat susat aad|
jithe samaanaarathak shabad mool roop vich naanv srenee de sbad hunde han, authe virodhaarathee shabad mool roop vich visesn srenee de sbad hunde han jinhaan vichon kee
kiriaa vishesn vajon vee varate jaande han | udhar daraje saare sbad visesn srenee de han ate inhaan vich age pichhe kiriaa visesn vajon vicharade han|
prashana bahuarathak sbad kee hunde han
autara jiharraa shabad vakhavakh bhaasaaee parasangaan vich vakhavakh arath daa sanchaar karo, aus noo bahuarathak shabad kihaa jaandaa hai| misaal vajon autar eik bahuarathak shabad hai jis de vibhin arath is prakaar han
a ghar daa moonh utar val hove taan changaa samajhiaa jaandaa hai |
a uh kotthe ton thale utar aaeaa|
e is ddaim daa paanee bahut utar giaa hai|
sa goddee karadiaan us daa gutt utar giaa|
ha hun us daa bukhaar utar giaa hai|
ka is prashan daa utar denaa muskil hai|
eiven vatt shabad de vee kee arath han jiven rasee de vatt, kamare vich vatt, garamee naal vattovatt honaa, mathe ute vatt, pailee dee vatt, vatt ke chaperr aad| panjaabee vich bahuarathak shabadaan dee ginatee chokhee hai|
par bahuarathak shabadaan ate samanaam sbadaan vich antar karanaa aam bulaare lee bahut hee katthin hai| kee autar bahuarathak shabad hai jaan vakhavakh arathaan lee ih samanaam sbad hai koshakaaraan daa kahinaa hai ki kise ik dhaatoo ton baniaa sbad ik ton vadh arath deve taan uh bahuarathak sbad hundaa hai par je vakhavakh arathaan vaale us sbad de roop vakhavakh dhaatooaan ton vikasat hoe hon taan uh samanaam sbad hunde han| is dristtee ton vaak a ton lai ke vaak ka vich varate ge sbad autar jaan iko dhaatoo ton bane han taan ih aapas vich samanaam shabad han| is kisam daa dhaatooniberraa karanaa aam bulaare daa khalajagan naheen hai|
prashana samooh arathak sbadaan baare tuseen kee jaanade ho
autara jiharraa shabad ki khaas kisam deean vibhin vasataanvarataariaan de samooh de arath daa sanchaar kare, aus noo samooh arathak shabad kihaa jaandaa hai| misaal vajon sabazee eik samooh arathak shabad hai jo mattar, gobhee, bhinddee toree, kadoo, bataaun, aaloo... aad de arath dindaa hai| iven ful, ful, jeev, panchhee aad vee ise kisam de shabad han| samooh arathak sbadaan de sabandh vich mukh sbad noo vanagee tthepe kihaa jaandaa hai ate us naal sabandhit shabadaan noo vath tthokena| misaal vajon shabad sabazee vanagee hai ate is naal sabandhit har sbad noo mattar, gobhee aadavath aakhiaa jaandaa hai|
prashana samaroopak sbad kee hunde han
autara vakhavakh arathaan vaale uh shabad jinhaan daa dhuneeaatamak roop ik samaan hove, aunhaan noo samaroopak shabad kihaa jaandaa hai| dooje sbadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki jinhaan sbadaan daa uchaaran aapas vich miladaa hove par uh vakhavakh
arathaan daa sanchaar karan, auh samaroopak shabad hunde han| samaroopak sbadaan noo samanaam sbad vee kihaa jaandaa hai|
angarezee bhaashaa vich samaroopak sbad chokhe han jiven nigahatt te kanigahatt, rigahatt te aaritte aad| inhaan likhatee roop vich taan bhinataa hai par uchaaran vich naheen| panjaabee vich is tarhaan daa varataaraa bahut ghatt hai kiaunk panjaabee vich jiven bolo tiven likho daa faaramoolaa varatiaa jaandaa hai| fir vee kujh samaroop shabad ih han deh rohab naal manganaa deh sareera, taar dhaatoo dee taar sakaramak kiriaa
samaroopak shabadaan ate bahuarathak sbadaan vich nikherraa karanaa katthin hai| kihaa jaandaa hai ki ik ton vadh arath den vaale sbadaan de vakhavakh arathaan vaale roop vakha vakh dhaatooaan ton bane hon taan uh samaroopak sbad hunde han par je saare iko dhaatoo ton bane hon taan uh bahuarathak sbad hundaa hai|
prashana arath vigiaan ton kee bhaav hai
autara bhaashaa de vigiaanak adhiain naal sanbandhit giaan prabandh noo bhaasaa vigiaan kihaa jaandaa hai | bhaasaa de mool pakh tin han| pahilaa pakh hai dhuneean daa, ate bhaashaaee dhuneea de adhiain karan vaalee bhaasaa vigiaan dee saakh noo dhuneean atejaan dhunee viaunt kihaa jaandaa hai | dhuneean ton banade sbadaan dee banatar ate varataare de adhiain lee bhaasaa vigiaan deean kramavaar saakhaavaan hanaroop vigiaan ate vaak vigiaan| asal vich bhaasaa daa mukhaparakaaraj vichaara sanchaar karanaa hai| vichaarasanchaar taan hee ho sakadaa hai je bhaasaaee ikaaeean arathavaan hon| ise lee bhaasaa vigiaan dee uh saakh jo bhaasaa de arath pakh daa adhiain karadee hai, ausanoo arath vigiaan shemanattichasa kihaa jaandaa hai|
kihaa jaa sakadaa hai ki arath vigiaan bhaashaa vigiaan dee uh saakh hai jis vich arath neaninag odd meaninaga daa adhiain keetaa jaandaa hai| arath vigiaan vich inhaan nukatiaan noo vichaariaa jaandaa hai ki arath ton kee bhaav hai , shabad ate arath daa kee sanbandh hai shabadaan de arathaan vich parivaratan kiaun aaundaa hai ate arath parivaratan deean dishaavaan kiharreean han aad| arath vigiaan vich shabad ate arath de sanbandh noo hetth likhe anusaar vichaariaa jaandaa hai|
mudtale bhaashaa vigiaanee arath vigiaan noo bhaasaa vigiaan dee ik saakh vajon savikaar naheen karade| uhanaan daa kahinaa hai ki bhaasaa vigiaan ik vigiaan hai ate har vigiaanak giaan prabandh vich sathool varataariaan daa hee adhiain keetaa jaandaa hai| dhunee ate shabad jaan hor bhaasaaee ikaaeean taan sathool han jihanaan noo suniaaboliaa jaa sakadaa hai| par arath sathool varataaraa naheen| arath
taan sookham varataaraa hai is lee isadaa adhian bhaashaa vigiaan adheen naheen karanaa banadaa| par ajoke bhaasaa vigiaanee ih aakhade han ki bhaasaa daa prakaaraj hee arath pradaan karanaa hai| je isade mukh parakaaraj noo naa gaualiaa jaave taan bhaasaa vigiaan adhian adhooraa rahegaa| is lee hun arath vigiaan noo bhaasaa vigiaan dee ik vises saap vajon liaa jaandaa hai|
prashana dhaatoo ate vidhetar daa antar sapastt karo|
autara shabad vich dhaatoo noo chhadd ke baakee de ansaan noo vidhetar kihaa jaandaa hai| jaan is prakaar vee kihaa jaandaa hai ki sbad naalon jadon saare agetar pichhetar hattaa le jaan taan jo bachadaa hai, auh dhaatoo hai udaaharan lee hetth likhe shabad vich dhaatoo ate vidhetaraan dee varaton noo dekhiaa jaa sakadaa hai,
an parivaratan sheel taa
be vishavaas ee
su sheel taa
ku lachhan aan
s putar aa
agetar dhaatoo vadhetar
eis prakaar anaparivaratanasheelataa vich parivaratan, bevishavaasee vich visvaas, susheelataa vich seel, kulachhanaan vich lachhan, sapataraan vich putar dhaatoo hai ate baakee de saare ansh vadhetar han| vadhetaraan vich an, be, shu, ku, s agetar han, sheel, taa, ee, aan pichhetar han|
prashana sutantar ate bandhejee bhaavaansaan daa antar sapastt karo|
autara bhaavaansh do prakaar de hunde han| sutantar dtaree ate bandhejee bhounada kee bhaavaansh sutantar roop vich sbadaan daa niramaan kar sakan de samarath hunde han, einhaan noo sutantar bhaavaansh kihaa jaandaa hai| jiven kar, jaa, autth, bahi, dhar, ne, noo aad sutantar bhaavaansh hunde han| parantoo kee bhaavaans sutantar roop vich naheen aa sakade ih bhaavaas sutantar bhaavaas naal milake hee sbad niramaan vich hisaa paaunde han| inhaan noo bandhejee bhaavaans kihaa jaandaa hai| jiven
autthaan utth aan
dhareen dhar een
karaan kar aan
sutantar bandhejee
jaanaa jaa naa
bhaavaansh bhaavaans
bandhejee bhaavaansh noo vadhetar vee kihaa jaandaa hai|
prashana viautapatee sbad rachanaa dherivattional aanorad dtorma ttiona sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autara shabad rachanaa tin prakaar dee hundee hai| viautapatee sbad sirajanaa,
roopaantaree shabad rachanaa ate samaasee sbad rachanaa| viaunt sbad rachanaa vich ik dhaatoo jaan moolaas naal agetar pichhetar lagaake dhaatoo jaan mulaas naal agetar jaan pichhetar lagaake naven sbad viautapat kar le jaande han| jiven larr ton larraa te larraa ton larraaee viautapat sbad sirajanaa de namoone han| is naal sanbandhit hor udaaharanaan vee dekheean jaa sakadeean hana
kar m karam
dasat kaaree dasatakaaree
dasat khat dasatakht
hasat akhar hasataakhar
rang laa rangalaa
eis prakaar dasatakaaree, dasatakhat, hasataakhar, rangalaa, kramavaar dasat, dasat hasat, rang ton pichhetar dee varaton raaheen viautapat keete ge shabad han|
prashan roopaantaree shabad rachanaa eenaddalechattional aanorad ddormattiona sanbandhee tuseen kee jaanade ho
autara shabad sirajanaan tin prakaar dee hundee hai| viautapat sbad rachanaa, roopaantaree shabad rachanaa ate samaasee sbad rachanaa| roopaantaree sbad rachanaa vich siraf pichhetaraan dee hee varaton keetee jaandee hai | roopaantaree sbad rachanaa vich naven sbadaan daa niramaan naheen hundaa sagon sarot sbad naal pichhetar jorr ke us de prakaarajee saroop vich vaadhaa keetaa jaandaa hai| hai| is lee kee vaar roopaantaree sbad sirajanaa noo sbad sirajanaan naalon viaakaranak roopaantaran dee vanagee vich rakhiaa jaandaa hai| udaaharanaan lee hetth likhe sbad dekhe jaa sakade hana
karaan kar aan
dhareen dhar een
jaaeen jaa een
maaro maar o
eihanaan shabadaan vich karaan, dhareen, jaaveen, maaro roopaantaree shabad han jo kramavaar kar, dhar, jaa, maar naal aan, een, veen, o pichhetar jorr ke banaa ge han| darasal ih naven shabad naheen han sagon aapane sarot sbad daa prakaarajee visathaar hee karade han|
prashana samaasee shabad rachanaa chhomapounadinaga baare tuseen kee jaanade ho
autara samaasee shabad rachanaa sbad sirajanaa dee ik ahim jugat hai| jithe viautapat ate roopaantaree sbad rachanaa vich sbad sirajan dhaatoo vadhetar de sumel raaheen hundee hai, authe samaasee shabad rachanaa dhaatoo dhaatoo de sumel raaheen hundee hai| arathaat samaasee sbad sirajanaa vich do dhaatoo milake naven sbad daa niramaan karade han| jiven lokasabhaa vich lok ate sabhaa do dhaatooaan de sumel raaheen lokasabhaa sbad daa niramaan hundaa hai | samaasee sbadaan deean hor vee udaaharanaan dekheean jaa sakadeean hana
karam yogee karamayogee
dharam yudh dharamayadh
ghar baahar gharabaahar
karam bhoomee karamabhoomee
ran bhoomee ranabhoomee
eih karamayogee, dharamayadh, gharabaar, karamabhoomee, ranabhoomee aad samaasee shabad kramavaar karam yogee, dharam yudh, ghar baahar, karam bhoomee, ran bhoomee de sumel ton bane han|
prashana upabhaasaa vigiaan dhialechattologe dee paribhaashaa dio|
autara bhaashaavigiaan dee uh saakh jis vich upabhaasaavaan daa vigiaanak adhian keetaa jaandaa hai us noo upabhaasaa vigiaan dhialechattol oge aakhade han| upabhaashaavaan de vigiaanak adhian sanbandhee uhanaan vich dhunee padhar, shabad banatar padhar, shabadaarath sanbandh ate vaak banatar padhar de lachhanaan noo vichaariaa jaandaa hai| upabhaasaavaan de khetar daa niradhaaran vee upabhaasaa vigiaan vich keetaa jaandaa hai|
aupabhaashaavaan motte tauar ute do prakaar deean hundeean han| khetaree upabhaasaa ate samaajak upabhaasaa| khetaree upabhaasaa dee sathapatee taan vises ilaake de aadhaar ute keetee jaandee hai par samaajak upabhaasaa dee sathaapatee use ilaake de vibhin dharamaan, jaataan aad de bulaariaan ute keetee jaandee hai | khetaree upabhaashaa noo angarezee vich ddaaeilaikatt dhialechatta ate samaajak upabhaashaa noo sosiaulaikatt shochiolechatta kihaa jaandaa hai| upabhaashaa vigiaan vich ihanaan dohaan kisamaan deean upabhaasaavaan daa adhiain keetaa jaandaa hai|
prashana vaak ate upavaak daa nikherraa karo|
autara nirasandeh vaak bhaashaa dee sabh ton vaddee viaakaran ikaaee hai| dar asal ihee bhaasaaee ikaaee bhaasaa noo vichaar sanchaar karan dee samarathaa pradaan karadee hai| vaak ton ilaavaa bhaaven bhaasaa deean hor vee kee viaakaranak ikaaeean han jiven bhaavans, vaakansh ate upavaak, par inhaan viaakaranak ikaaeean vichon upavaak ajihee ikaaee hai jo mool roop vich vaak ikaaee dee haanee hai|
aupavaak ikaaee daa vaak ikaaee dee haanee hon ton bhaav ih hai ki jo viaakaranak banatar vaak ikaaee dee hundee hai, lagabhag use banatar dee dhaaranee upavaak ikaaee hundee hai| is de naal hee jo parakaaraj vaak ikaaee daa hundaa hai, lagabhag use parakaaraj noo upavaak ikaaee saakaar karadee hai| misaal vajon har vaak dee banatar vich do dhiraan daa honaa laazamee hai| uh han udesh shubajechatta ate vidhe faredichatte eih doven dhiraan upavaak daa ang vee hundeean han| inhaan lachhanaan de baavajood vaak ate upavaak de roop de vakhavakh viaakaranak ikaaeean han|
vaak vichale upavaakaan de aadhaar te vaak deean do kisamaan hundeean han sanyukat vaak ate misharat vaak| sanyukat vaak vich ik ton vadhere savaadheen
aupavaak hunde han| is sandarabh vich kihaa jaa sakadaa hai ki upavaak vich taan ik udesh ate ik vidhe hudaa hai par sanyukat vaak vich ik ton vadh udes ate vidhe hunde han| hetthale vaak vich ih doven dhiraan dodo han|
a mundde khedd rahe han ate kurreean parrh raheean han|
misharat vaakaan vichale har upavaak vich vee udes ate vidhe dhiraan hundeean han par is sandarabh vich vaak ate upavaak vich antar ih hai ki misrat vaak taan ik sanpooran ikaaee hai par is vichale paraadheen upavaak sutantar ikaaee naheen hunde| hetthale vaak vich mottee chhapaaee vaalaa ans ik kisam daa hai|
a haranaam ne manje te lett ke kitaab parrhee|
eis vaak vichalaa upavaak hai haranaam ne manje te lett ke aapane aap vich santutar vaak daa darajaa naheen rakhadaa| unj ih vee kihaa jaa sakadaa hai ki saadhaaran vaak jo iko hee upavaak daa hundaa hai, aus de sabandh vich vaak ate upavaak vich antar sathaapat naheen keetaa jaa sakadaa|
prashana vaakans fahrase ton kee bhaav hai charachaa karo|
autara bhaashaa dee viaakaranak banatar vich kee prakaar deean ikaaeean kaarajaseel hundeean han| bhaasaa dee chhottee viaakaranak ikaaee noo bhaavans ate sabh ton vaddee ikaaee noo vaak aakhade han| inhaan dovaan ikaaeean de daramiaan sbad, vaakansh, aupavaak aad ikaaeean vicharadeean han| inhaan ikaaeean vich vaakansh ik mehatavapooran ikaaee hai|
vaakansh dee banatar baare kihaa jaa sakadaa hai ki sbad ate upavaak de daramiaan vicharan vaalee viaakaranak ikaaee noo vaakans aakhade han| is ton ulatt vaakes noo parakaaraj de aadhaar te paribhaashat karan vajon kihaa jaa sakadaa hai ki vaak banatar vich kise ik sbad srenee daa kaaraj karan vaalee bhaasaaee ikaaee noo vaakans aakhade han| is dristtee ton vaakans ik sbad daa vee ho sakadaa hai ate ik ton vadh sbadaan daa vee| misaal vajon hetthale vaakaan vich mottee chhapaaee vaale sbad naanvavaakans noo saakaar karade han| inhaan vakhavakh vaakaan vich naanva vaakans vichale sbadaan dee ginatee vakhavakh hai
a kurree parrh rahee hai|
a chhottee kurree parrh rahee hai|
e ainak vaalee chhottee kurree parrh rahee hai|
sa kaalee ainak vaalee chhottee kurree parrh rahee hai|
naanvavaakansh vaang vaak vich lagabhag har sbad srenee daa soochak vaakans ho sakadaa hai| jiven visesn, kiriaa vishesn vaakans, sabandhee vaakansh, kiriaa vaakansh aad par vaak vich dohee vaakans pradhaan hunde han naanvavaakans ate kiriaa vaakans| baakee de vaakans inhaan dovaan daa ang banade han| jiven visesn vaakans taan naanvavaakans daa hisaa banadaa hai ate kiriaa visesn vaakans kiriaavaakans daa|
naanvavaakansh vaang kiriaa vaakans dee sbadaan dee ginatee bhinabhin ho sakadee hai| ih varataaraa hetthale vaakaan vich mottee chhapaaee vaale sbadaan vich vekhiaa jaa sakadaa hai
a uh aaeaa|
a uh aaeaa hai|
e uh hun aaeaa hai|
sa uh hune hee aaeaa hai|
prashanaarath sankoch ton kee bhaav hai
autara ttheek hee kihaa jaandaa hai ki bhaashaa daa parivaratan hee us daa vikaas akhavaaundaa hai| bhaasaa dee har ikaaee sadaa hee parivaratan hetth aaundee rahindee hai| ithon tak ki bhaasaa ikaaeean de arath vee badalade rahinde han|
arath sankoch daa sabandh arath parivaratan deean dishaavaan naal hai| aratha sankoch arath parivaratan dee ajihee disaa hai jo kise visaal arathaan vaale sbad noo seemat arath pradaan karadee hai| is sabandh vich sbad g noo misaal vajon liaa| jaa sakadaa hai| aaranbh vich har jangalee jaanavar noo mrig kihaa jaandaa see| is ton bhaav ih hai ki jangal vich vicharan vaale saaoo jaanavar jiven sher, cheetaa, baghiaarr, hiran, haathee aad sabh noo mrig kihaa jaandaasee par kujh samaan pichhon ih shabad ik hee kisam de jaanavaraan lee varatiaa jaan lagaa hiran| is sandarabh vich hiran hee mig daa arath dindaa hai baakee de jaanavar naheen| ihee arath sankoch dee arath parivaratan dishaa hai|
prashana arath visataar ton kee bhaav hai
autara bhaashaa dee har ikaaee nirantar parivaratanaseel rahindee hai| ithon tak ki bhaasaaee ikaaeean de arath vee parivaratan handtaaunde rahinde han| aratha visataar arath parivaratan dee ik disaa jaan niyam jo hetth likhe anusaar hundee hai| aaranbh vich tel shabad daa arath see tilaan daa ras arathaat tilaan daa nichorr| inj tel daa bhaav hai ki tilaan ton nikaliaa taral padaarath| par is ton pichhon kee tthos padaarathaan ton praapat hon vaale taral padaarath noo tel kihaa jaan lagaa jiven mittee daa tel| eithon tak ki garameekaaran manakh de sareer vichon nikalan vaale taral padaarath murrhakepaseene noo vee tel kihaa jaandaa hai| ihee arath visataar daa varataaraa hai|
prashana arath palattaa ton kee bhaav hai
autara arath palattaa darasal arath daa parivaratan dee ik dishaa hai| aratha palattaa daa arath hai arath dee ajihee tabadeelee jo virodhee disaa vich hove| is ton bhaav ih hai ki kise sbad daa arath change bhaav ton mande bhaav vaalaa jaan mande bhaav ton change bhaav vaalaa ho jaave taan us noo arath palattaa aakhade han| misaal vajon ajakal, paakhanddee shabad daa arath hai uh viakatee jis dee karanee ate kathanee vich antar hove| jadak is sbad de aaranbhale arath san uh viakatee jo saadhoo hove, pavatar
hove| ih ik arath palattaa hai| ise tarhaan shabad hareejan de arathaan vich vee ajihaa palattaa vaapariaa hai|
prashana bhaaratee panjaabee deean mahaanpraan dhuneean lee guramukhee lipee vich kine ate kiharre lipaank han
autara panjaabee deean mahaanpraan aghoshamahaanpraana dhuneean lee guramukhee lipee vich panj lipaank han ate uh ih han kh,chh, tth, th, f
prashana guramukhee lipee vich kiharreean akhanddee dhuneean lee kine ate kiharre lipaank han
autara guramukhee lipee vich do akhanddee dhuneean lee tin lipaank han| uh hana
akhanddee dhunee lipaank
1. naasikataa bindee ate ttipee
2. dabaa adhak
prashana viraam lipaank ton kee bhaav hai guramukhee de viraam lipaankaan baare sankhep nott likho|
autara uh chinh jo likhat vich likhat noo parrhan jaan samajhan lee varate jaande han, aunhaan noo viraam lipaank aakhiaa jaandaa hai | viraam lipaankaan noo visharaam chinh vee kihaa jaandaa hai|
ddaa puaar duaaraa sanpaadat pusatak panjaabee bhaashaa daa viaakaran bhaag doojaa vich guramukhee de viraam lipaankaan noo do varagaan vich vekhiaa giaa hai| ik kisam de viraam lipaank uh han jo likhat noo parran lee sahaaee hunde han| ih lipaank motte tauar ute ghatt jaan vadh tthahiraao de soochak hunde han| ih lipaank hetth likhe anusaar han
naam
1. kaamaa
2. saimeekolan
3. ddanddee
4. prashan chinh
5. visamak chinh
doojee kisam de viraam lipaank uh hunde han jo kise likhat noo samajhan lee sahaaee hunde han| inhaan vich pramakh hetth likhe han
naam
1. ddaish
2. dubindee ddaish
3. kolan
4. bindee
5. jorranee
6. putthe kaame dohare
7. putthe kaame ikahire
8. auparakaamaa
eih saare lipaank angarezee likhataan ton le ge han ate inhaan vichon keean dee sahee varaton vidhee daa niradhaaran panjaabee vich aj naheen hoeaa|
prashana goorr lipaank ton kee bhaav hai
autara uh lipee chinh arathaat lipaank jiharre ik ton vadh bhaashaaee lachhanaan noo saakaar karan, aunhaan noo goorr lipaank kihaa jaandaa hai| guramukhee lipee vich gurr lipaank hetthaan dite ge han ate unhaan de uchaaran lachhan dee taraj keete ge han
lipaanka auchaaran lachhan
pahilaa doojaa
gha k ghorraa g singh
jh jh jhoottaa j maajhaa
dt ttdtol dd kadta
dh t dhobee d saadhaa
bh p bharaa b laabha
einhaan ton ilaavaa aauankarr ate sihaaree lagalipaank vee goorr kisam de han| kiaunk aauakarr lee shabadaan vich u ate keean vich o daa uchaaran dindaa hai| ise tarhaan sihaaree vee e ate e dhuneean lee varatee jaandee hai|
prashana hetthaleean dhuneean vichon kise panj de dhunee aatamak lachhan biaan karo
aoo, ee, ai, aa, aau, ei, au
autara inhaan savar dhuneean de lachhan hetth likhe anusaar han
dhunee dhuneeantamak lachhan
aoo pichhalaa, auchaa, gol, deeragh
ee agal, auchaa, amol, deeragh
ai agalaa, neevaan, amol, deeragh
aa vichalaa, neevaan, agol, deeragh
aaua pichhalaa, neevaan, gol, deeragh
e agalaa, aradhauchaa, amol, laghoo
au pichhalaa, arathauchaa, gol, laghoo
prashana sur tthone ate vaakasur eenattonattiona vich kee antar hai
autara sur tthone ate vaakasur eenattonattiona ajiheean akhanddee dhuneean han, jinhaan daa sabandh sur tandaan dee kanbanee naal hai| je suratandaan dee kanbanee daa prabhaav shabad padhar ute hai taan us noo sur kihaa jaandaa hai ate je ih kanbanee poore vaak noo prabhaavit kare taan ih vaak sur hundee hai|
sur tandaan dee kanbanee daa shabad padharee prabhaav bhaaratee bhaasaavaan vichon keval panjaabee bhaasaa vich hee miladaa hai| arathaat sur akhanddee dhunee panjaabee vich hee miladee hai; jiven
likhatee roop ucharat roop
chaa ch aa
chaah ch aa
jhaa ch aa
eis ton ulatt vaakasur dee varaton har bhaashaa vich keetee jaandee miladee hai| vaak sur de kaaran hee ik vaak de vakhavakh uchaaran vakhavakh arath dinde han| misaal vajon vaak auh ddaakattar hai noo khushee, hairaanee, viang jaan dukh vichon kise vee bhaavanaan de arathaan vich boliaa jaa sakadaa hai|
prashana sandarabh moolak vaakaan ton kee bhaav hai
autara uh vaak jo kise samaajak sandarabh jaan bhaashaaee sandarabh vich uchaare jaan, aunhaan noo sandarabh moolak vaak kihaa jaandaa hai | ih vaak viaakaranak banatar pakhon apooran hunde han| dooje shabadaan vich inj kihaa jaa sakadaa hai ki sandarabh moolak vaakaan vich saareean lorreendeean viaakaranak ikaaeean daa honaa laazamee naheen| kee sandarabhamoolak vaakaan vich keval naanv sbad hee hunde han ate keean vich kiriaa sbad hai| inhaan deean kujh misaalaan is prakaar han
samaajak sandarabh
samaajak varataare vich panjaabee bulaare hetth likhee kisam de sandarabh moolak vaak varatade han
1 sat sree akaal jee
2 bahut bahut dhanavaad
3 jee aaeaan noo
bhaashaaee sandarabh
bhaashaaee sandarabh ton bhaav hai kise bulaare de bhaasaaee bolaan de hungaare vajon bole ge vaak jiven
a1 mohan toon kalh kithe giaa see
a2 sohan jalandhar |
a1 mohan kiaun
a2 sohan taareek see|
aupar daraj vaaka1 vich ik sandarabh sathaapat hai ate baakee de saare vaak jo aapane aap vich ik shabadee hee han, eise vaak de sandarabh vich samajhe jaa sakade han|
prashana dhunee vigiaan fahonettichasa ate dhunee viaunt faho nologe daa antar sapashatt karo
autara dhuneean de vigiaanak adhiain de do pakh hunde han| dhuneean de ik adhiain daa sabandh samooh bhaashaaee dhuneean naal hundaa hai arathaat har prakaar dee bhaasaa dhunee de lachhanaan noo parrataaliaa jaandaa hai| ajihe adhiain noo dhunee vigiaan fahonettichasa aakhade han|
eis ton ulatt kise vishes bhaasaa deean dhuneean ate unhaan dee varaton vidhee de adhiain noo dhunee viaunt fahonologe kihaa jaandaa hai| dhunee viaunt naal sabandhat bhaashaa daa naam vee jorriaa jaandaa hai| jiven, panjaabee dhunee viaunt, hindee dhunee viaunt, angarezee dhunee viaunt aad|
prashana dhunee aagam ton kee bhaav hai
autara shabad aagam daa arath hai aaunaa jaan aamad| is drishattee ton dhunee aagam daa arath kise dhunee daa aaunaa hovegaa| kee shabadaan de uchaaran vich kise vaadhoo dhunee noo saamal kar liaa jaandaa hai arathaat mool sbad deean dhuneean ton ilaavaa kise hor dhunee daa uchaaran vee sbad de arathaan vich parivaratan naheen liaaundaa| ise prakiriaa noo dhunee aagam kihaa jaandaa hai | kise sbad vich dhunee aagam do prakaar daa ho sakadaa hai savar aagam ate vianjan aagam|
savar aagam deean kujh misaalaan ih han
mool shabad uchaaran savar aagam
satree isataree e
sanaan ishanaan e
davaa davaaee ee
vianjan dhuneean de aagam deean misaalaan ih han
mool shabad uchaaran vianjan aagam
achhaa hachhaa h
sagun saragun ra
bachee bacharree rr
prashana dhunee viparaj ton kee bhaav hai
autara kise shabad de uchaaran vich ik ton vadh dhuneean dee aapasee sathaan badalee noo dhunee viparaj kihaa jaandaa hai | sathaan badalee karan vaaleean dhuneean daa varataaraa panjaabee vich aam miladaa hai| dhunee viparaj deean kujh misaalaan ih han
mool shabad uchaaran dhunee viparaj
paagala pagalaa aag
kapoorathalaa karapoothalaa rapa
matalab matabal laba
prashana dhunee lop ton kee antar hai
autara har bhaashaa de bulaare aauakh ton sauakh dee disaa apanaaundiaan kee sbadaan de uchaaran noo badalade rahinde han| dhunee lop daa sabandh sbadaan deean dhuneean de uchaaran naal hai| kee sbad ajihe han jinhaan de uchaaran vich ajihee tabadeelee vaaparadee hai ki unhaan vichalee kise dhunee daa uchaaran naheen keetaa jaandaa| ise parivaratan noo dhunee lop aakhade han|
lop hon vaalee dhunee savar jaan vianjan vichon koee ik ho sakadee hai| eis drishattee ton dhunee lop do prakaar daa hundaa hai 1 savar lop ate 2 vianjan lop| inhaan dohaan kisamaan de dhunee lopaan deean misaalaan hetthaan daraj han|
savar lop
mool shabad varatamaan uchaaran lop hoee savar dhunee
ahankaar hankaar a
ekaadasee kaadasee e
jaat jaat e
vianjan lop
mool shabad varatamaan uchaaran lop hoee vianjan dhunee
safuratee furatee sa
dasatakhat dasakhat t
sootar soot r
prashana dhuneevikaar ton kee bhaav hai
autara uchaaran dee sauakh lee bulaare shabad uchaaran badalade rahinde han| is kaaran kee sbadaan vichaleean dhuneean badalake kise hor dhunee de roop vich saakaar hundeean han| is noo dhunee vikaar aakhade han| inj kise dhunee de kise hor dhunee vich badal jaan noo dhunee vikaas kihaa jaandaa hai|
mool shabad ucharat roop dhunee vikaar
yajamaan jajamaan ya ton ja
thana dhana na ton na
kankana kangana ka ton ga
prashana dut vianjan gheminattiona kisanoo aakhade han
autara dut vianjan jaan jutt vianjan geminattiona daa sanbandh vianjanaan de seh vicharan de paittaranaan naal hai| jadon ik vianjan noo rok ke us daa uchaaran lamakaa ditaa jaandaa hai taan us noo noo dut vianjan aakhade han| dut vianjan daa uchaaran do vianjan de baraabar hundaa hai| jiven
kalaa k a l l aa
mittee m i tt tt ee
nikee na i k k ee
makee m a k k ee
kabee k a b b ee
auparokat shabadaan vich lal, ttatt, kak, bab dut vianjanaan deean udaaharanaan han| dut vianjan de vicharan paittaran noo niman likhat anusaar vee darasaaeaa jaa sakadaa hai;
vianjan vianjan dut vianjan
l l lal kalee
prashana tulanaatamak bhaasaa vigiaan kisanoo aakhade han
autara bhaashaa bhaasaa vigiaan deean mukh roop vich do saakhaavaan han| itihaasak bhaasaa vigiaan ate sanrachanaatamak bhaasaa vigiaan| itihaasak bhaasaa vigiaan noo suroosuroo vich tulanaatamak bhaasaa vigin vee kihaa jaandaa hai | jadon do bhaasaa de itihaasak vikaas kram noo ukeekan lee unhaan deean dhuneean, roopaan te shabadaavalee dee tulanaa keetee jaave taan ih itihaasak bhaasaa vigiaan hai jiven jadon panjaabee bhaasaa de vikaas kram de parraavaan noo uleekan lee sansakrit, paalee, prakritaa te ap bharanshaan de vibhin roopaan dee tulanaa keetee jaandee hai| is saare pakh tulanaatamak chhomparattive linaguisattichas vich vichaare jaande han|
prashana chin dee paribhaasaa dio|
autara soorachanaa de vaahak noo chin kihaa jaandaa hai| manakhee prakiriaa de antaragat koee vee dhunee, aavaaz, likhat, bol, eishaaraa, harakat jaan koee hor sareerak sanket jo soochanaa saakaar karan de samarath hon, aus noo chin kihaa jaandaa hai| chinh de do pahilooban jaande han| ik soochanaa hai ate doosaraa soochanaa daa vaahak| sosior ne soochanaa noo chihanat ate soochanaa de vaahak noo chihanak kihaa hai| chihanak shabad hai te chihanat sankalap| chihanak ate chihanat sike de do pahilooaan vaang han| inhaan noo ik dooje de prasang binaan samajhiaa naheen jaa sakadaa|
prashana neeveen pich ate uchee pich daa antar sapastt karo|
autara jadon manakh boladaa hai taan manakh deean naad tantareean vich kanbanee paidaa hundee hai| is kanbanee dee rafataar noo pich kihaa jaandaa hai| kanbanee dee rafataar sadaa iko jihee naheen rahindee| ih ghattadee vadhadee rahindee hai jadon naad tantareean dee kanbanee dee rafataar vadhadee hai taan is noo uchee pich kihaa jaandaa hai ate jadon naad tantareean dee rafataar ghatt hundee hai taan is noo neeveen pich kihaa jaandaa hai|
prashana pich ate sur daa antar sapastt karo|
autara naad tantareean dee kanbaahatt dee gatee noo pich kihaa jaandaa hai| pich vich ghaattaa vaadhaa hundaa rahindaa hai| jadon pich vadh hundee hai taan is noo uchee pich kihaa jaandaa hai ate jadon pich ghatt hundee hai taan is noo neeveen pich kihaa jaandaa hai| uchee ate neeveen pich de daramiaan dee sathitee noo madh pich kihaa jaandaa hai| pich
de ghattanavadhan noo sur kihaa jaandaa hai | is lee sur daa aadhaar pich hai| pich de utaraacharrhaa noo sur kihaa jaandaa hai | jadon pich kise nishachat bindoo ton hetthaan ddigadee hai taan is noo neeveen sur kihaa jaandaa hai ate jadon pich kise nischat sathaan ton upar val noo jaandee hai taan is noo uchee pich kihaa jaandaa hai| uchee te neeveen sur de daramiaan dee sathitee noo padharee sur kihaa jaandaa hai | panjaabee bhaasaa vich ghara neeveen sur vich kara padharee sur vich ate maagha uchee sur vich uchaariaa jaandaa hai|
prashana uchaaran sathaan flache odd arattichulattiona kee hai
autara dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo moonh pol vich rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai | jiven pa dhunee de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoo dhaaraa bulaan te rokee jaandee hai | jis lee pa bulee jaan do hetthee dhunee hai| is prakaar dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa jis jaghaa te rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai, aus noo uchaaran sathaan kihaa jaandaa hai| panjaabee vich uchaaran sathaan dee drishattee ton dhuneean noo dohetthee, dantee, aulatt jeebhee, taalavee, kantthee, kaakalee ate sur yantaree dhuneean vich vanddiaa jaandaa hai|
prashana uchaaran lahizaa kee hai
autara dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo jis dtang naal rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaandaa hai, aus noo uchaaran lahizaa kihaa jaandaa hai| uchaaran lahije dee drishattee ton panjaabee deean dhuneean noo aghos saghos, alap praanaaapraan, mokhikanaasakee ate ddakaveean ate addakaveean dhuneean vich vanddiaa jaandaa hai|
prashana uchaaran rol chhalosure ton kee bhaav hai
autara dhuneean de uchaaran vele komal taaloo dee ahim bhoomikaa hundee hai| jadon taaloo jhukiaa hoeaa hove taan moonh daa rasataa band hon kaaran uchaareean geean dhuneean naasikee dhuneean hundeean han | jiven m, n, n, y, ng| prantoo jadon komal taaloo upar val noo utthiaa hundaa hai taan uchaareean geean dhuneean mauakhik hundeean han| uchaaran rol de lihaaz naal dhuneean noo ddakaveean te addakaveean dhuneean vich vee vanddiaa jaandaa hai| jadon dhuneean de uchaaran samen fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo kise naa kise uchaaran sathaan te pooree tarhaan rok ke chhaddiaa jaandaa hai taan uchaareean geean dhuneean ddakaveean dhuneean hundeean han| jiven panjaabee bhaashaa vich p, f, b, t, th, d, dh, tt, tth, dd, dt aad ddakaveean hundeean han| prantoo jadon fefarriaan chon aaundee vaayoodhaaraa noo aashik roop vich rok ke dhuneean daa uchaaran keetaa jaave taan uchaareean geean dhuneean addakaveean dhuneean hundeean han| panjaabee bhaasaa vich m, l, n, v, ng, l, rr, s, r aad addakaveean dhuneean han|
prashana panjaabee bhaasaa vich kiharre vianjan sbad de suroo vich naheen aaunde
autara panjaabee bhaashaa vich kujh vianjak ajihe han jo sbad de suroo vich
naheen aa sakadee inhaan vianjanaan vich n, y, ng, l, rr aad vianjak shabad de suroo vich naheen aa sakade| ih vianjan siraf sbad de akheer ate vichakaar hee aa sakade han|
prashana bal dee paribhaasaa diau ate panjaabee bhaasaa vich is dee varaton de nemaan baare daso|
autara bal daa sanbandh fefarriaan vichon aaundee havaa dee midadaar naal hundaa hai| kee dhuneea de uchaaran vele havaa bule vaangoo baahar nikaladee hai| ih dhuneean daa uchaaran bal yukat hundaa hai| panjaabee bhaashaa vich bal noo saakaar karan lee adhak dee varaton keetee jaandee hai| jis dhunee ute denaa hove us ton pahile svar ute adhak dee varaton kar lee jaandee hai | jiven sata ate sata vich bal daa farak hai|
sat sata
sat s a ta ta
prashana dhunee graam ate sahidhuneegraam daa antar sapastt karo|
autara dhuneegraam ik apooratan ikaaee hai | dhunee de bhaashaaee prakaaraj noo dhuneegraam kihaa jaandaa hai | dhuneegraam dee dhuneeaatamak pachhaan seh dhuneegraamaan raaheen hundee hai| jiven angarezee de ik dhuneegraam sha dee pachhaan chhattas vich sa vaangoo ate dhogas vich za vaangoo hundee hai| jadon ik ton vadh dhuneean iko hee bhaashaaee prakaaraj noo saakaar karan taan inhaan noo sahidhuneegraam kihaa jaandaa hai| sha ate ja iko hee dhunee sha de do seh dhuneegraam han|
prashana roopaantaree pichhetar kee hunde han
autara shabad sirajanaa vich do tarhaan de pichhetaraan dee varaton keetee jaandee hai| viautapatee pichhetar ate roopaantaree pichhetar| viautapatee pichhetar dee varaton naal ik sbad de naal pichhetar jorrake navaan sbad niramaan lee liaa jaandaa hai jiven bhaasaa ton upabhaasaa| | prantoo roopaantaree pichhetaree roop naven sbadaan daa niramaan naheen karake sagon sbad de vibhin viaakaranak prakaaraj noo saakaar karade han| jiven
bhaashaa fagatt; aupabhaashaa viautapatee
bhaashaa fagatt; bhaashaavaan roopaantaree
bhaashaavaan bhaasaa daa hee bahuvachanee roop saakaar karadeean han|
prashana agetar ate pichhetar daa antar sapastt karo|
autara viautapat pichhetar do prakaar de hunde han| agetar ate pichhetar| agetar dhaatoo de amale paase jurrake shabadaan daa niramaan karade han jadon ki pichhetar dhaatoo de pichhale paase jurrake sbadaan daa niramaan karade han| udaaharan lee hetth likhe sbad dekhe jaa sakade han;
bhaashaa fagatt; aupabhaashaa up agetara
putar fagatt; s sapatar s agetara
rang laa rangalaa
laa pichhetar
rang een rangeen
een pichhetar
panjaabee bhaashaa vich pichhetar dee varaton ik ton vadh keetee jaa sakadee hai par agetar siraf ik hee lagaaeaa jaa sakadaa hai;
parivaratan
anaparivaratan
anaparivaratanasheel
an parivaratanasheelataa
anaparivaratanasheelataa
anaparivaratanasheelataa vich ana agetar hai jadon ki seela ate taan pichhetar han| pichhetar de pichhe pichhetar lagaaunaa sanbhav hai jadon ki agetar naal hor agetar raaheen jorriaa jaa sakadaa|
prashana sutantar dhaatoo ate bandhejee dhaatoo daa antar sapastt karo|
autara dhaatoo do prakaar de hunde han| sutantar dhaatoo ate bandhejee | sutantar dhaatoo uh bhaavaansh hunde han jo sutantar roop vich sbad daa niramaan kar sakan| bhaav binaan kise agetarapichhetar de ih sutantar sbad vajon aa sakade han| jiven
kar, pee, autth, jaa,
bahi, aa aad sutantar dhaatoo han|
bandhejee dhaatoo ajihe dhaatoo hunde han jinhaan naal agetar pichhetar lagaa ke hee shabadaan daa niramaan keetaa jaa sakadaa hai| arathaat bandhejee dhaatoo sutantar roop vich sbadaan daa niramaan naheen kar sakade| jiven
kurree
kurramunaa
ghorraa
ghorrasavaar
einhaan shabadaan vich kurra ate ghorra bandhejee dhaatoo han jo sutantar roop vich sbadaan daa niramaan naheen kar sakade| inhaan naal agetarapichhetar jorrane laazamee han|
prashana sahibhaavaans kee hunde han
autara bhaavaash viaakaran dee chhottee ton chhottee te saarathik ikaaee hai| kee vaar ik bhaavaas de prakaaraz noo ik ton vadh bhaavaas karade han| inhaan bhaavaasaa noo sahin bhaavaas kihaa jaandaa hai| arathaat jadon do jaan do ton vadh bhaavaas kise ik bhaavaas de prakaaraj noo saakaar karade hon taan uh sutantar bhaavaas naheen hunde sagon iko hee bhaavaas de vibhin sahibhaavaans alalomorapahasa hunde han| jiven
kar daa karadaa
jaan daa jaandaa
panjaabee vich daa ik vachak, puling daa bhaavaansh hai| jadon is noo vianjan antak sbadaan de pichhe jorrade haan taan is daa uchaaran daa hundaa hai prantoo jadon svar antar sbadaan de pichhe jorrade haan taan is daa uchaaran nadaa hundaa hai| is prakaar daa ate nadaa iko bhaavaas daa de do sahibhaavaas han|
prashana duharukatee dee paribhaasaa dio|
autara duharukatee samaasee shabad rachanaa dee ik vanagee hai| samaasee sbad rachanaa vichon do dhaatooaan noo jorrake naven sbad gharr le jaande han| jiven varaghar fagatt; varaghar jaan lokasabhaa fagatt; lokasabhaa| prantoo duharukatee vich pahile shabad daa aakharee hisaa duharaaeaa jaandaa hai| arathaat iko sbad de do uchaaran keete jaande han|
paanee dhaanee
rottee raattee
chaah chooh
eithe dhaanee, raattee, chooh, paanee, rottee, chaah de hee virasarre roop han| is noo duharukatee kihaa jaandaa hai|
prashana panjaabee deean surarahit upabhaasaavaan baare daso|
autara panjaabee bhaashaa vich do prakaar deean upabhaasaavaan miladeean han| sooree upabhaasaavaan ate surarahit upabhaasaavaan| poorabee panjaabee vich boleean jaandeean upabhaasaavaan jiven maajhee, duaabee, malavee, puaadh suree upabhaashaavaan han jadon ki pachhamee panjaabee deean upabhaasaavaan jiven lahindee, mulataanee, jhaangee, siraaeidee sura rahit upabhaashaavaan han|
prashana siraaeikee upabhaasaa dee koee vises pachhaan daso|
autara siraaeikee upabhaashaa pachhamee panjaabee dee ik ahim up bhaasaa hai| ih potthohaaree naalon vee alag hai| panjaabee bhaasaa dee siraaeikee dee ik ajihee upabhaasaa hai jis vich antaravaratee safottee dhuneean dee varaton keetee jaandee hai| siraaeikee upabhaasaa vich saghos dhuneean dee ik ajihee larree hai jinhaan daa uchaaran antaravaratee penadhaaraa vidhee raaheen hundaa hai| is karake siraaeikee upabhaasaa dee vises pachhaan antaravaratee dhuneean dee varaton hai|