ਤਾ ਮੈ ਕਹਿਆ ਕਹਣੁ ਜਾ ਤੁਝੈ ਕਹਾਇਆ॥

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਮੇਰੇ ਮਨਿ ਭਾਇਆ॥

 

ਮੈ ਆਪੂ ਬੋਲ ਨ ਜਾਣਦਾ।।

ਸਭ ਕਹਿਆ ਤੁਧ ਹੁਕਮਾਇ ਜੀਓ॥

 

ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਿ ਜਾਣਹੁ ਗੁਰਸਿਖਹੁ॥

ਹਰਿ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਮੁਹਹੁ ਕਢਾਏ॥

ਜਿਹੜੇ ਆਲੋਚਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰਜਣਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਇ 'ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ, ਕਵੀ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ 'ਪੈਗੰਬਰ' ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦੈਵੀ ਆਵੇਸ਼ ਜਾਂ ਇਲਹਾਮ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਉਪਰੋਕਤ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਸਰਲ-ਅਰਥੀ ਸਾਰ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਗੈਰ ਇਹ ਚਿੰਤਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਨਾਤਨੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਤੋਂ ਉਹ ਸੁਚੇਤ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੂਲ ਇਤਿਹਾਸਕ-ਸਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭ ਤੋਂ ਤਰੁੰਡ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਰ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਿਰੋਲ ਮਿਸਟਿਸਿਜ਼ਮ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਵਸਤੂ-ਸਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਅਣਡਿੱਠ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ :

ਮੱਧਕਾਲ ਵਿਚ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੀ ਚੂੰਕਿ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸੀ, ਸਮਾਜਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਮਲ ਦਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਵੀ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸੀ, ਨਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਉਤੇ ਵੀ ਕਾਜ਼ੀ ਆਦਿ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹੀ ਬੈਠਦੇ ਸਨ । ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸਿਧਾਂਤ (dogman) ਹੀ ਸਿਆਸੀ ਅਖਾਣ (axioms) ਸਨ। ਜਮਾਤੀ ਜਦੋਜਹਿਦ ਵੀ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਮਜ਼੍ਹਬ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵੀ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ।... ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੋਵੇਂ ਤਰਜ਼ੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਹੈ।.. ਮਿਸਟਿਸਿਜ਼ਮ ਸਮਾਜਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਮਾਤੀ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦੋ ਪੈਂਤੜੇ ਹਨ, ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਉਸਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਿਸਟਿਸਿਜ਼ਮ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਵੱਲੋਂ: ਆਪਸ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧੀ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੇ