ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਮੂਹਿਕ ਜਾਂ ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ ਹੈ। ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਾਵਿ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਤੱਤਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵੀ ਕਾਵਿ-ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਇਕ ਤੱਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਵੀ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਨੁਕਤਾ-ਨਿਗਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ-ਅੰਸ਼ ਵਜੋਂ ਨਿਖੇੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਕਾਵਿ ਸਿਰਜਨਾ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਲੋੜ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਨਹੀਂ। ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਜਿਥੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਵਸਤੂ-ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਸਰਲ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਮੰਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਉਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਆਰਥਕ ਆਧਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਫ਼ਲਸਰੂਪ ਸਮਾਜਕ ਪਰ-ਉਸਾਰ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਤੋਂ ਅਸਮੱਰਥ ਹੈ। ਸਨਅਤੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਯਥਾਰਥ ਗ੍ਰਹਿਣ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਕਾਵਿਕ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਦੇ ਸਨਅਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਅਤਿ-ਵਿਕਸਤ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਮੰਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਪਰਿਕਲਪਣਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੇਗ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਯੂਟੋਪੀਅਨ ਧਾਰਨਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਗਠਨ ਤੋਂ ਤੀਹ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਹਾਂ-ਨਗਰੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅੰਸ਼-ਮਾਤਰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਹਿੱਸਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਹਾਂ-ਨਗਰੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਹਿਮ, ਕੁੰਠਾ. ਵਿਸ਼ਾਦ, ਵਿਸੰਗਤੀ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਬੇਵਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤਾਪ ਦੇ ਕਰੁਣਾਰਥੀ ਚਿਤਰਣ ਤਕ ਸੀਮਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਨਅਤੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮਹਾਂ- ਨਗਰੀ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਬਹੁ-ਪਰਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪਾਸਾਰੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਜਟਿਲਤਾ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਾਹਵਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਆਪਣੀ ਆਤਮ- ਮੁਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਾਰਨ ਮਨੋ-ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਚਿਤਰਣ ਤਕ ਸੀਮਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਇਹ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ- ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਤੱਤ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੁਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਭਾਂਤ ਦੇ ਰੁਮਾਂਸਵਾਦ ਦੇ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਇਸ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਦਾ ਮੂਲ ਪ੍ਰੇਰਕ ਸੋਮਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਯਥਾਰਥ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੇਗ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ, ਜਿਵੇਂ ਇਸਦੇ ਸੰਚਾਲਕ ਦਾਹਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਸਦਾ ਆਧਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕਤਾਵਾਦੀ-ਕਾਵਿ ਧਾਰਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਟੀ. ਐਸ. ਈਲੀਅਟ ਅਤੇ ਐਜ਼ਰਾ ਪਾਉਂਡ ਵਰਗੇ ਬੁਰਜੁਆ ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ