وِچ ِاس نُوں ِاک ساهِتک بھاسا وجوں ودھےرے مانتا مِلن لّگی۔ مُسلمان لےکھک کےںدری جاں لهِںدی دی ورتوں کردے هن, جِس اُّتے پھارسی دا پربھاو پرتّکھ سی ۔ بھاسا دے وِکاس دی ِاه پروِرتی تے گتی اُنھیویں سدی دے اّدھ تک چلدی رهی, جِس توں پِچھوں بھاسا دا آدھُنِک سرُوپ نِکھرن لّگا۔

 

(س) پںجابی دیآں وِسےستاواں

پںجابی بارے ڈاکٹر بھاای ویر سِںگھ لِکھدے هن- ‘پںجابی ِاک ماںجی هوای ساهِّتک بھاکھا هَے, جِس دا پِّچھا بڑا بجُرگ هَے اتے ِاس دا مَوجُودا سرُوپ سریپھ تے رسمے هَے۔ ِاه پںجاب دےس دی ماتری بھاسا هَے۔ چاهے وَےدِک سمےں توں اّج دی بولی وِچ بڑا هی پھرک پَے چُّکا هَے, پر ِاه اُهو بولی هَے جو وٹااُ سٹااُ کھاںدی, بدلدی تے مںجیںدی, هُن والے کومل رُوپ وِچ آ گای هَے, پر آپنے سومے نال وی ندی دے سومے واںگ سںبںدھِت هَے اتے آپنی راج-رامنی چال وِچ سوَےچھںد (سُتںتر) وی چل رهی هَے۔ ِاس دی سان هِںد دیآں هور بھاساواں توں مّدھم نهیں هَے, لوڑ هَے اُنھاں رسیآں تے وِدواناں دی جو ِاس نُوں اُّچے تے سُّچے ساهِّت نال الںکرِت کردے رهِن۔"

بھاای ساهِب دے اُپروکت کتھن توں پںجابی دی پراچینتا تے امیری دا پتا لگدا هَے۔ ساڈے پاس سبداں دا ِاک اتھاه بھںڈار هَے۔ اسیں هور بھاساواں توں بڑی اُدارتا نال تتسم تے تدبھو دوهاں رُوپاں وِچ سبد گرهِن کیتے هن ۔ لوڑ انُسار اُنھاں نُوں آپنے اُچارن انُسار ڈھال لِآ جاںدا هَے۔ ِاه اُچارن وِسےستا ِاس نُوں باکی بھارتی بولیآں نالوں نِکھےڑدی هَے۔ پںجابی دا آپنا وِآکرنِک پربںدھ هَے, آپنی وّکھری لِّپی, اکھان مُهاورے, سبد کوس اُپ- بھاکھاواں هن, جِنھاں دے وِستار وِچ جانا ِاتھے اُچِت پرتیت نهیں هُںدا۔ کےول اَےنا کهِنا هی کاپھی هَے کِ بھاسا وِگِآن دی درِسٹی توں پںجابی ِاک سمپُورن تے جیاُںدی جاگدی بھاسا هَے اتے سمےں سمےں لوڑ انُسار ِاس وِچ پرِورتن تے وادھا هُںدا رهِںدا هَے۔

 

(ه) گُرمُکھی لِّپی

سںسار دی هر اُنت بھاسا دی آپنی ِاک وِسےس لِّپی هُںدی هَے, جِهڑی اُس بھاسا دیآں آپنیآں لوڑاں, دھُنیآں تے اُچارن بھےداں انُسار ڈھالی جاں گھڑی گای هُںدی هَے۔ پںجابی دی آپنی وّکھری لِّپی هَے, جِس نُوں ‘گُرمُکھی لِّپی’ آکھِآ جاںدا هَے ۔ پںجابی بھاسا دی پراچینتا واںگ, ِاس لِّپی دی پراچینتا بارے وی هُن سارے وِدوان سهِمت هن کِ ِاه بھارت دی سبھ توں پُرانی لِّپی برهمی وِچوں نِکلی, جِس دا 'ڑ' سبد کےول اےسے لِّپی نے هُن تّک ساںبھِآ هويا هَے۔ بھاوےں کُجھ بھارتی تے بدےسی وِدواناں دیآں راواں دے آدھار تے ِاه بھُلےکھا کاپھی سمےں تّک چلدا رِها کِ ِاه لِّپی گُرُو اںگد دےو جی نے بناای, پر هُن ِاه سِّدھ هو چُّکا هَے کِ گُرمُکھی دے لگبھگ سارے اّکھر گُرُو نانک توں پهِلاں ورتوں وِچ آ چُّکے سن۔ ِاس سںبںدھی پرو. پریتم سِںگھ دا کتھن هَے :

"ِاتِهاسک درِسٹیکون توں گُرمُکھی اّکھراں دا رُوپک مُتالِآ کرن والِآں نُوں اجِهے لّچھن بڑے گھّٹ مِلدے هن, جِهڑے گُرُو نانک ساهِب دے سمےں توں پهِلاں هی هوںد وِچ نهیں سن آ چُکے ۔"

----------------

1. ڈا. بھاای ویر سِںگھ, پںجاب ےُونیورسِٹی پںجابی ساهِت دا ِاتِهاس, بھاگ پهِلا, پنّا 65

2. پرو. پریتم سِںگھ, ‘پںجاب’, بھاسا وِبھاگ, پںجاب, پنّا 391