panjaabee saahit daa itihaas
aad kaal ton 1700 ee. tak
ddaa. paramindar singh
bhoomikaa
pahilaa sansakarana
panjaabee bhaashaa noo kaalajaan ate yooneevarasittee deean uchereean sreneean dee sikhiaa te preekhiaa daa maadhiam banaaunaa panjaabee yooneevarasittee, pattiaalaa daa ik pramakh tteechaa hai| is tteeche noo drishattee vich rakh ke vee see saahibaan dee saraprasatee hetth panjaabee bhaashaa te saahit daa har pakhon prasaar te visataar keetaa jaa rihaa hai| inhaan vises manorathaan dee pooratee hit ddoongheean khoj pusatakaan daa niramaan, puraatan kalaasakee saahit daa sanpaadan, pramakh panjaabee saahitakaaraan dee jaanapachhaan, bhinabhin saahitik risaaliaan daa prakaashan aad yojanaavaan chaaloo han| inhaan de naal naal takaneekee kos sbadaavaleean te sanketaavaleean vee tiaar keeteean jaa raheean han|
einhaan mudtale te buniaadee saahitik yatanaan ton ilaavaa kaalajaan deean vakhavakh shreneean lee paatthapusatakaan tiaar karan dee vee ik vaddee yojanaa chaaloo keetee gee hai| pichhale keean saalaan ton panjaabee yooneevarasittee valon kaalajaan deean bahut saareean jamaataan lee silebasaan anusaar panjaabee paatthapusatakaan tiaar keeteean geean han| ih hathalee pusatak panjaabee saahit daa itihaas vee ise larree dee ik karree hai|
panjaabee saahit daa itihaas vidavaan lekhak ddaa. paramindar singh, haidd, panjaabee vibhaag, go. mahindaraa kaalaj, pattiaalaa ne barree ghaalanaa te soojh naal tiaar keetee hai| saahit de itihaas noo aad kaal pooravanaanak kaala ton lai ke 1700 ee. tak hee seemit rakhiaa hai| panjaabee bhaashaa te saahit de sat sau saal de is lame itihaasak vikaas noo sankhep te larreebadh roop vich pes karanaa barraa aauakhaa kam hai, kiaunk inhaan hee sadeean vich panjaabee saahit andar kee prakaar deean saahitik dhaaraavaan ate vanageean paidaa hoeean ate panjaab de itihaas ne barre adabhat te hairaaneejanak morr katte| itihaas dee lagaataar vahindee dhaaraa noo niyamaan te sidhaantaan de chauakhatte vich niyamit karake saahit daa samachaa binb ujaagar karanaa koee sauakhaa kam naheen, khaas karake udon jadon ki lekhak noo ik vishes sanjam, sankhep te saral shailee vich saahit desamagr itihaas daa saravekhan varanan te mulankan karanaa paindaa hai|
saahit de itihaas dee is pusatak noo paatthapusatak deean lorraan anusaar pooreesooree, par saral rakhanaa piaa hai| is manorath dee paalanaa vich lekhak daa ih yatan barraa vigiaanak, niyamit te marayaadit rihaa hai, jiharraa aapane aap vich mukamal te sanpooran vee hai ate vidiaaratheean de akaadamik padhar de anukool vee hai| itihaasakaar ne panjaabee saahit de pichhokarr vich kam karadeean panjaab deean raajasee, dhaaramik, saansakritak, saahitik te aarathik
parisathiteean noo barree sapashattataa te naveenataa naal ghokh ke panjaabee saahit de vibhin yugaan te dauaraan dee hond daa niranaa keetaa hai ate panjaab vaaseean deean manobirateean te pravirateean saahit vich kiven pratibinbat hoeean han, einhaan saariaan tataan te dishaan daa manovigiaanik adhiain vee pes keetaa hai| inhaan galaan ton ilaavaa, panjaabee saahit de mahaan usaraeee baabaa fareed, guroo naanak, damodar, shaah husain, bhaaee guradaas ate guroo gobind singh saahib dee saahitik den noo vishes vidhee naal biaan keetaa hai|
eis saare yatan vich vidavaan lekhak ne itihaas dee is vishaal saamagree noo jithe khaas sucham naal nibhaaeaa hai, authe pesh karan dee sailee noo vee suaadalee, dilachasap, rochak te manohar rakhan daa bharapoor uparaalaa keetaa hai|
aas hai ih saahitik prayatan vidiaaratheean te paatthakaan dee suhajachetanaa noo aavash ttunbegaa |
profaisar te haidd
panjaabee vibhaag,
panjaabee yooneevarasittee, pattiaalaa
prem prakaash singh
mukh sanpaadak
praveshikaa
pahilaa sansakarana
kise bhaashaa de saahit noo, aus bhaashaa noo bolan vaale lokaan de samache jeevan pravaah naalon nikherriaa naheen jaa sakadaa| lokaan de jeevan pravaah noo gharran, ausaaran jaan dtaalan vich unhaan dee raajaneetik, samaajik, bhaaeechaarak, sanparadaaeik jaan dhaaramik dashaa daa bahut vaddaa hath hundaa hai| dooje sbadaan vich lokaan dee manobiratee noo unhaan daa sabhiaachaarak te raajasee itihaas utejit jaan prerit karadaa hai te uho manobiratee poore jaan adhoore roop vich unhaan de saahit vich pratibinbat hundee hai, arathaat saahit daa mool aadhaar jaan preranaasrot lokajeevan hundaa hai te aantrik jaan baaharee kaaranaan karake jadon us jeevan vich parivaratan aa jaandaa hai taan lokaan dee manobiratee badal jaandee hai | is tarhaan jad aseen kise bhaashaa dee samachee saahit sirajanaa jaan saahitik vikaas noo, aus bhaashaa noo bolan vaale lokaan de samaajik itihaas dee gatee naal mel ke aad ton varatamaan tak ankit karade haan taan ih saahit daa itihaas ban jaandaa hai ate jithe kidhare vee is samaajik itihaas dee gatee vich koee parraa, morr jaan parivaratan aa jaandaa hai, jiharraa saahit daa saroop jaan subhaa noo vee badalan de samarath banadaa hai taan us noo aseen ik vishes dauar mith lainde haan te is tarhaan samache saahitik itihaas vich jiharre vee te jine vee ajihe dauar aaunde han, aunhaan noo jad aseen bhinabhin vidheean apanaa ke ate koee naan de ke nikherran daa yatan karade haan taan uh saahit de kaal ban jaande han|
saahit noo kaalaan vich vanddan daa udesh jaan manorath jithe bhinabhin ghattanaavaan te pravirateean de vikaas parraavaan noo sapastt karanaa ate saahit deean bhinabhin dhaaraavaan de srotaan ate preranaa den vaale tataan daa niroopan karanaa hundaa hai, authe saahitaroopaan daa vikaas, saahit deean vakhavakh antaradhaaraavaan daa vishalesn ate saahit de mool gunaan dee tulanaatamak mulankan vee bahut had tak ise naal hee jurriaa hoeaa hai | ik yug dee saahitik chetanataa uparokat aantrik jaan baaharee kaaranaan karake jad madham pain lagadee hai ate naveen chetanataa noo janam dindee dikhaaee dindee hai taan nische hee is noo aseen naven dauar jaan kaal daa aaranbh aakh sakade haan ate jeevanagatee vaang saahit dee kise vises ruchee, praviratee jaan dhaaraa de uthaan te patan de itihaasakakram noo saahamane rakh ke nikherran daa yatan karade haan, par is tath noo vee akhon uhale naheen karanaa chaaheedaa ki kise yug vishes dee saahitik chetanataa pooree tarhaan kade vee khatam jaan lop naheen hundee | samaan paa ke madham zaroor pai jaandee hai te naven dauar dee pramakh dhaaraa jaan pradhaan sur de ttaakare te aapanaa gauarav jaan mehatav khoeaa mahisoos karadee hai te is naal aseen saahit de itihaas de agale dauar jaan parraa daa jikar aaranbh dinde haan|
saahit dee upaj te vikaas daa mukh aadhaar paranparaa te vaataavaran hundaa hai | paranparaa noo tiaag ke ate aapane dauar jaan kaal de vaataavaran valon akhaan meett ke saahit deean mool pravirateean jaan vikaasadhaaraavaan daa ttheek mul naheen paaeaa jaa sakadaa| ih paranparaaee te vaataavaranik jorranikherr saahit de itihaas de adhiain lee laahevand ho sakadaa hai| samaaj shaasatareean ne samaajik dtaanche dee
banatar de kujh aadhaar mithe han te is banatar vich samen samen hunde parivaratan de kaaranaan daa vee pooran bhaant visalesan keetaa hai | jad aseen saahit noo samaaj daa sheesaa aakhade haan taan samaajik dtaanche dee tabadeelee kithe te kiven saahit sirajanaa dee gatee te praviratee noo morr dindee hai, eih samajhanaa akhee gal naheen|
kise bhaashaa de tinatin saahitik roopaan de vikaas ate upaje saahit de visaivasatoo de bauadhik, vigiaanak, nisachit ate silasilevaar jaan larreebadh adhiain noo saahit daa itihaas aakhiaa jaandaa hai| panjaabee vich saahit sirajanaa taan bhaaven atthaveen nauaveen sadee eesavee ton ho rahee hai, par saahit de itihaas likhan val vidavaanaan daa dhiaan veehaveen sadee vich hee giaa hai ate nisache hee is noo pachham prabhaavaan daa sittaa aakhiaa jaa sakadaa hai| viaakaran shabadaavaleean te koshaan vaang, aapane puraatan saahitik virase noo saanbh ke us noo itihaasakakram, ghattanaa kram jaan praviratee anusaar tarateeb de ke us daa yog mulankan, saahit de itihaas dee mudtalee mang te lorr hundee hai| pahilon pahil adda add khetaraan jaan addaadd rucheean vaale lekhakaan noo ikatrit jaan sangrahit karake unhaan de mehatav noo darasaaun lee unhaan noo rachanaakaal de sandarabh vich rakh ke kujh tteekaattapanee samet paatthakaan de drishatteegochar keetaa jaandaa hai | iho jihe mudtale yatan nirasandeh pachhamee vidavaanaan valon hee keete ge, jinhaan ne aapane raajasee hitaan dee pooratee lee ate aapane raaj noo pakiaa pairaan te karan lee bhaarat vaaseean de dharam, sansakritee, eitihaas te rahureetaan daa ddoonghaa adhiain keetaa taan jo unhaan de sansakaar te bhaavanaavaan noo dhiaan vich rakh ke raajaprabandh deean neeteean gharreean jaa sakan| is udesh dee pooratee adheen keete ge yatanaan de pratifal vajon sar richaradd ttainpal leejanddaz fraam dee panjaaba, naarattaran dee varanaikoolar littarechar aindd fokalor aaf dee panjaaba, greearasan lingueisattik sarave aaf inddeeaa te ajiheean kujh ku hor bhaashaaee te saahitik mehatav vaaleean kritaan saahamane aaeean| vaasatav vich panjaabee saahit de itihaas lee saamagree ikatar karan val ih pahilaa yatan see | baabaa budh singh karataa banbeehaa bol, hansachog te koeil koo te maualaa bakhat kushataa panjaab de heere pahile panjaabee vidavaan han jinhaan ne panjaabee saahit de itihaas daa kachaa khararraa tiaar keetaa te ddaa. mohan singh ne ddee litt dee ddigaree lee likhe aapane sodhaprabandh e hisattaree aaf panjaabee littarechar laahauar 1933 duaaraa is noo niyamit, nisachit te vigiaanik roop ditaa|
panjaabee saahit de mudtale itihaasakaaraan vich ddaa. banaarasee daas jain, ddaa. gupaal singh daradee te ddaa. surindar singh kohalee de naan le jaa sakade han, jinhaan ne panjaabee paatthakaan noo sahee arathaan vich aapane saahitik virase ton jaanoo karavaaeaa| hun tak do darajan de kareeb vidavaanaan valon jaan sansathaavaan valon itihaas likhe jaan likhavaae jaa chuke han jinhaan daa veravaa is pusatak de akheer vich ditaa giaa hai jiharre poore jaan adhoorai, sankhipat jaan visatrit, addaadd lorraan jaan drishatteean de lakhaaeik, aj saadde hathaan vich han| har viakateegat yatan kise naa kise pakhon aoonaa jaan apooran hai ate hun tak chhape kise vee itihaas noo paripooran, pramaanik jaan sarabapakhee naheen aakhiaa jaa sakadaa|
saahit daa ih hathalaa itihaas vee ik nisachit te niyamit vidhee anusaar, eik paas manorath te khaas padhar noo dhiaan vich rakh ke likhiaa giaa hai ate keval 1700 ee tak dee saahitik praapatee jaan gatee noo hee biaanadaa hai | bahut ddoonghaaee jaan veraviaan vich jaan dee thaan, eis noo ik seemaa tak rakhan daa yatan keetaa giaa hai taan jo vidiaaratheean noo mudtale kaalaan de saahitik itihaas sanbandhee lorreendee saamagree ditee jaa sake| 1700 ee. tak is noo is lee seemit keetaa giaa hai kiaunjo us vele tak saadde puraane saahit vich jiharree saahitik marayaadaa sathaapat ho chukee see te
saahit de jiharre jiharre roop jaan pakh apanaae jaa chuke san, aunhaan dee jaanakaaree de ke, puraatan panjaabee saahit de gauarav noo darasaaeaa jaa sake ate unhaan kaaranaa daa vee visalesan keetaa jaa sake jinhaan de aadhaar te guroo naanak kaal de saahit noo, sunahiree kaal aakhiaa jaan lag piaa hai | jis tarhaan upar havaalaa ditaa jaa chukaa hai, guroo gobind singh jee de jotee jot samaaun naal te akheer shakateesaalee mugal samaraatt dee mritoo naal samaajik te raajasee jeevan vich ik naven dauar daa aaranbh hundaa hai| jeevan de lakas aadaras jaan keemataan vich ik mahaan tabadeelee aa gee te jug garadeean te badesee haliaan kaaran samaajik dtaanchaa bikhar giaa ate is anisachitataa kaaran saahit dee gatee vich vee rok pee| is pusatak vich saahitik gatee dee charrhat noo darasaaeaa giaa hai jad ki 1708 ee. ton is de patan daa dauar aaranbh ho jaandaa hai|
saahit de 1700 ee. tak de samen noo aseen do kaalaan vich vanddiaa hai | 1500 ee. tak noo poorava naanak kaal te 1501 ton 1700 ee. tak noo guroo naanak kaal daa naan ditaa hai | saahit de itihaas noo kaalaan vich vanddan te har kaal noo dtukavaan naan den sanbandhee vee sankhep vich ithe charachaa karanee zarooree prateet hundee hai| 850 ee ton 1500 ee tak rache ge saahit noo inhaan naavaan naal ankit keetaa jaandaa hai
a panjaabee saahit daa mudtalaa kaal jaan aad kaal
a naath jogeean daa samaan
e fareed kaal
sa pooravanaanak kaal
eise tarhaan 1501 ee ton 1700 ee tak de saahitik dauar noo hetth likhe naa dite jaande han
a mugal raaj daa samaan
a guroo saahibaan daa jamaanaa
e guroo naanak kaal
sa vichakaaralaa samaan madh kaala
madh kaal de saahit vich baakee saahitakaaraan de ttaakare te guroo naanak dee sabh ton sreshatt padavee hai| uh naa keval ik mahaan saahitakaar hee san sagon samachee guramat kaavadhaaraa, aap dee pratibhaa te sakhaseeat de duaale hee ghunmadee hai ate ise lee baakee saare guroo saahibaan ne aapanee rachanaa vich naanak naam dee hee varaton keetee| madh kaal de saahit dee pradhaan sur vee dhaaramik bhaavaan vaalee see, jis vich guramat kaav daa sabh ton vadh mehatav te vadderaa hath hai| ise lee is kaavadhaaraa de modtee te baanee de naan te saahit de is kaal daa naan guroo naanak kaal rakhanaa dtukavaan te uchit prateet hundaa hai| guroo naanak ton pahilaan saahit sirajanaa dee ik nikharraveen marayaadaa hond vich aa chukee see jis noo aadhaar banaa ke hee agale saahit daa ttheek mul paaeaa jaa sakadaa hai| baabaa fareed dee sakhaseeat vee nisache hee adatee hai ate vidavaanaan ne us noo panjaabee saahit daa pitaamaa aakhiaa hai, par fareed ne jis dhaaraa noo janam ditaa. us daa vikaas kaafee samaan paa ke hoeaa| naal hee baabaa fareed dee rachanaa saadde tak guroo granth saahib duaaraa hee pujee ate ih guramat kaav daa ang ban gee| is lee pahile kaal noo baabaa fareed kaal dee bajaae pooravanaanak kaal aakhanaa hee uchat prateet hundaa hai|
aas hai panjaabee de mudtale madhakaal de saahit daa ih sankhep itihaas, vidiaaratheean te aam paatthakaan noo yog sedh te aavashak jaanakaaree den vich sahaaeitaa karegaa|
paramindar singh ddaa.
tatakaraa
bhoomikaa
praveshikaa
1. panjaab te panjaabee
o pichhokarr
a panjaabee bhaashaa dee praacheenataa
e panjaabee bhaashaa daa vikaas
sa panjaabee deean vishestaavaan
ha guramukhee lipee
2. panjaabee saahit daa pooravanaanak kaal
o pichhokarr
a saahit sirajanaa
e sanbhaavanaavaan
sa praapateean
3. aad kaal de saahit deean pramakh dhaaraavaan te mool pravirateean
a naath jogeean daa saahit
gorakh naath
charapatt naath
chauarangee naath
a baabaa fareed shakaraganj
baabaa fareed dee kaavakalaa
e lok saahit
sa vaaraan
ha futtakal rachanaa kise te vaaratak aad
poorav naanak kaal de saahit ute samachee jhaat
4. guroo naanak kaal
o pichhokarr
a guramat kaavadhaaraa
e soofee kaavadhaaraa
sa kisaa kaavadhaaraa
ha beer kaavadhaaraa
ka vaaratak
kha bhaashaa te lipee
5. guroo naanak kaal de saahit deean pramakh dhaaraavaan te pravirateean
a guramat kaavadhaaraa
guroo naanak dev jee
guroo angad dev jee
guroo amaradaas jee
guroo raam daas jee
guroo arajan dev jee
guroo teg bahaadar jee
guroo gobind singh jee
a guroo granth saahib dee saahitik vishestaa
e bhaaee guradaas te hor bhagat kavee
bhaaee guradaas
bhagat chhajoo
jalhan
bhagat kaanhaa
sa soofee kaavadhaaraa
shaah husain
sulataan baahoo
shaah sraf
maualaanaa abadee
ha kisaa kaavadhaaraa
damodar
peeloo
haafiz barakhuradaar
ahimad
ka beer kaavadhaaraa
kha guroo naanak kaal dee vaaratak
1 goshatthaan jaan goshatteean
a make dee goshatt
a goshatt aatame kee
e ajate randhaave dee goshatt
sa bahut saareean hor goshattaan
ha baabe laal naal goshatt
ka goshatt gorakhabharatharee
kha goshatt sree krisn ar aoodho
2 tteeke
o sidh goshatt daa tteekaa
a tteekaa baaraamaah tukhaaree
sukhamanee sahansar naamaa
3 janam saakheean
4 vachan
5 hukamanaame
6 anuvaad
7 futtakal
puraatan panjaabee vaaratak baare samachee vichaar
6. 1700 ee. tak de panjaabee saahit ute morraveen jhaat
sahaaeik pusatakasoochee
adhiaae pahilaa
panjaab te panjaabee
a pichhokarr
faarasee bhaashaa de do sbadaan, panj te aab panjapaanee de mel naal panjaab baniaa, jiharraa panj dariaavaan, sataluj, biaas, raavee, chanaab te jihalam de pasaar jaan ghere vich aaun vaale ilaake de saanjhe naan vajon prachalit hoeaa| bhaaven samen samen is de hor naan vee rakhe jaande rahe, jiven sapatasindhoo, panchanad, aad, par sabh ton pahilaan akabar de raaj samen hoe raajasathaan de kavee sundar daas dee kavitaa vich panjaab shabad dee varaton keetee miladee hai | panjaab deean hadaan vee badaladeean raheean te vanddeean vee paindeean raheean, par ik sabhiaachaarik ikaaee vajon panjaab hun ik saanjhaa nisachit te sathaaee kendar ban chukaa hai ate is vich vasan vaale lokaan dee bhaashaa lee vee saravapravaanit naan panjaabee rakhiaa jaa chukaa hai| kauamee, raajasee, dhaaramik jaan sanparadaaeik vakhar te vakheviaan de baavajood aj panjaabee bolan vaale lokaan dee ginatee sat karorr de kareeb samajhee jaandee hai|
panjaab dee dharatee noo ih maan praapat hai ki eesaa maseeh de janam ton chaar panj hazaar saal pahilaan ithe vishav dee sabh ton puraanee sabhiataa bharapoor te unat roop vich hond vich aa chukee see, jis noo sindhoo vaadee dee sabhiataa aakhiaa jaandaa hai ate jis dee theh, harrapaa te mohinjodaarro naa deean thaavaan te labhe han| eesaa maseeh ton lagabhag dtaaee hazaar saal pahilaan madhaesheea ton aareea lok ethe aa ke vas ge ate ethe hee aareea sabhiataa daa pasaar hoeaa| aareea de kabeele bhaarat vich lagabhag do hajaar saal tak lagaataar aaunde rahe ate ethon deean do aad kauamaan, kol te draavirr, jiharreean kramavaar aasaam, bangaal te vindhiaachal ate bhaarat de utar, pachham ate dakhan vich vaseean hoeean san, aute vijai praapat kar ke saare bhaarat ute aareea sabhiataa dee prabhutaa te sreshattataa sathaapat karan vich safal ho ge| hor aareea ttolaa panjaab vich praves uparant puraane ttole noo age dhak dindaa ate aap unhaan dee thaan mal laindaa see, eis lee vaidik kaal tak ih panjaab te utarapradesh de dariaavaan ton agaanh naa jaa sake | sansaar de sabh ton puraatan granth rigadev dee rachanaa de panjaab de dariaavaan kandte hon baare, sabh itihaasakaar te vidavaan sahimat han | is tarhaan do at mehatavapooran tath panjaabeean de gauarav noo vadhaaun lee kaafee han a sansaar dee sabh ton mudtalee te ajoke pramaanaan anusaar pooran shahiree sabhiataa daa mudt veen panjaab vich bajhaa ate a sansaar saahit dee sabh ton praacheen te sresttatam rachanaa
rigadev dee sirajanaa vee panjaab vich hoee, jis noo kujh vidavaan us jamaane dee panjaabee bhaashaa vich likhiaa giaa manade han|
samen samen utarapachhamee seemaa valon panjaab ute anek hale hunde rahe ate yoonaanee, paarasee, cheenee, kushaan, hoon, gujar te jatt aad jaateean thorrhe bahute bhaag ute aapanaa prabhaav sathaapit karadeean raheean | samache panjaab ute chhottechhotte kabeeliaan de raaje, raaj karade san jis de falasaroop chandar gupat mauareea ton pahilaan panjaab kade vee kise raajaneetik ikaaee vich naa bajh sakiaa, par ih ekataa vee samaraatt ashok ton pichhon chhetee hee bhang ho gee ate aaun vaale lagabhag baaraan sau varhe tak panjaab chhotte chhotte ilaakiaan, ttottiaan jaan khanddaan vich vanddiaa giaa ate dasaveen sadee eesavee de akheer tak sivaae jai paal varage ik adh raaje de, jis ne laahauar, mulataan te kashameer de saare ilaake ute ik sakateesaalee raaj kaaeim keetaa, saaraa panjaab kheroon kheroon hoeaa piaa see ate raajasee, sabhiaachaarik jaan prabandhakee, kise vee pakhon, eik ikaaee vich bajhaa prateet naheen see hundaa|
giaaraveen sadee de aaranbh ton hee mahimood gazanaveen de haliaan naal panjaab ashaantee daa akhaarraa ban giaa ate lagabhag sau varhe tak pachhamee panjaab gajnee de adheen rihaa ate fer lagabhag tin sau saal tak gulaamaan, sayadaan te lodheean ate sher saaeh sooree aad vakhavakh sulataanaan te musalamaanee khaanadaanaan dee kisamat, panjaab vich banadee vigarradee rahee| jo vee baaharon aaeaa us ne ethon dee vason noo luttiaa, aujaarriaa te ethon dee bhaashaa, saahit te sabhiaachaar daa naash keetaa | pahilee vaaree kee sadeean baad mugal baadasaahaan vele ethe amanaamaan kaaeim hoeaa te murr saant te sabhay jeevan daa vaataavaran paidaa hoeaa, jiharraa atthaaraveen sadee de mudt tak, sivaae ikaadakaa ghattanaavaan de, lagabhag samaan hee rihaa|
auparokat itihaasak pichhokarr daa vivaran den daa saaddaa manorath ih dasanaa hai ki har desh dee bhaasaa te saahit dee nuhaar noo gharran, usaaran jaan vigasaaun vich samen dee bhoogolik, raajasee te sabhiaachaarak sathitee daa bahut vaddaa hath hundaa hai ate aad kaal ton lai ke sataaraveen sadee de akheer tak jaan atthaaraveen sadee de pahile dahaake tak de saadde vichaar adheen kaal vich, panjaabee vich jiharraa vee saahit rachiaa giaa. us daa sahee saravekhan jaan mulaankan uparokat tathaan noo dhiaan vich rakh ke hee keetaa jaa sakadaa hai|
jis tarhaan raajasee te itihaasak tauar te panjaab vich anaginat tabadeeleean aaundeean raheean, ause tarhaan samaajik te sabhiaachaarak tor te vee panjaab noo jine vakhavakh parraavaan vichon langhanaa piaa, shaaeid hee bhaarat de kise hor praant noo is daa anubhav hoeaa hove| daraavarr, khattarr, sakharr, khokhar, aaree, yoonaanee, paarathee, sitheean, hoon, eeraanee, misaree, arabee, turakee, patthaan, gal kee sainkarre nikeean vaddeean kauamaan, jaateean, kabeele panjaab vich aae | keean daa naanishaan mitt giaa, kee ethon dee vason vich pakee tarhaan rachamich ge, kee aapane addare subhaa te viakatitav noo kaaeim rakhade hoe aapanaa sathaaee prabhaav paaun vich safal hoe| baaharon aaun vaalee har jaatee jaan kabeele ne aapanee sabhiataa rahinasahin, chajaaachaar, bhaashaa
1. haradev baahareeddaa., panjaab yooneevarasittee panjaabee saahit daa itihaas, bhaag pahilaa , panaa 19
te sansakritee de bahute jaan thorrhe ansh vee naal liaande| aj sathitee ih hai ki panjaabee batauar kauam de sainkarre jaateean daa milagobhaa hai | inhaan dee sansakritee vich sainkarre badesee ansaan daa misran hai te sahij subhaa hee inhaan dee bhaasaa vichon vaidik bhaasaa ton lai ke hun tak deean sainkarre hor bhaasaavaan de sbad tatasam jaan tadabhav roop vich praapat te surakhiat han|
einhaan jugo jug vaaparan vaaleean tabadeeleean, lokaan deean bhaavanaavaan, rucheean, maanataavaan, reejhaan, aadarashaan jaan vichaaradhaaraavaan daa pragattaavaa jaan tin tin parisathiteean de falasaroop us sitte jaan pratikaram hee samache saahit dee nuhaar jaan rooparekhaa noo nikhaarade te ughaarrade prateet hunde han|
a panjaabee bhaashaa dee praacheenataa
bhaaven sindhavaadee dee unat te vigasat sabhiataa dee aapanee unant te vigasat bhaashaa te lipee see ate is de pramaan puraatatav vibhaag arachhaeologichal dheparattamenatta deean khojaan ton bhalee prakaar milade han, par panjaabee bhaashaa dee praacheenataa noo sidh karan lee is noo us naal jorranaa kise tarhaan vee niaanesangat prateet naheen hundaa, par saare vidavaan is vichaar naal sahimat han ki panjaabee bhaashaa daa mool rigaved dee bhaasaa naal nische hee jaa jurradaa hai jaan dooje sbadaan vich rigaved us bhaasaa vich rachiaa giaa, jiharree bahut had tak us vele de panjaab vich varatee jaandee see ate sanbhav hai ki us vich kol de draavarr bhaashaavaan de bahut saare sbad samalit ho ge hon| rigaved te hor vedaan dee bhaasaa vichalaa antar enaa jiaadaa hai, jis ton sapashatt hundaa hai ki inhaan de likhe jaan vich keean sadeean daa farak pai chukaa hovegaa| vaidik bhaasaa noo sodh ke ate viaakaran de niyamaan anusaar dtaal ke jad sansakritee daa janam hoeaa taan aam bolachaal dee bhaasaa praakritee akhavaaee, jiharree atthaveen jaan nauaveen sadee eesavee tak prachalit rahee ate jis de tin roop a maagadhee magadh ate bihaar dee bolee, a sorasainee matharaa te us de naal lagade ilaake dee bolee ate e mahaaraasattree mahaaraashattr de ilaake dee bolee mane jaande han | maagadhee te sorasainee de mel naal aradhamaagadhee praakrit hond vich aaee, jis vich jain dharam de kujh granth milade han | samaan paa ke jad inhaan praakritaan vich hee chokhaa saahit rachiaa jaan lag piaa ate aam bolachaal de shabadaan daa is vich ralaa pain lagaa taan ih apabhrans jaan bhittee hoee bolee ban gee | baarhaveen sadee eesavee tak ih apabhrans vee saahitak bhaasaa daa darajaa praapat kar gee ate is daa viaakaran tiaar kar liaa giaa |
ddaa. prem prakaash singh daa mat hai ki kiaun jo panjaabee daa saaraa puraatan saahit lahindee vich hai, eis lee panjaabee daa janam kise ajihee nivekalee praakritee ton hoeaa, jiharree hor utara bhaaratee bhaashaavaan ton bhin hai | unhaan dee khoj anusaar ih kaikee praakritee hai, jis daa puraanaa naan paishaachee, ttakee, dtakee jaan avahatt vee prachalit rihaa hai| ese kaikee praakrit naal unhaan ne panjaabee daa maandhee vaalaa risataa sathaapit keetaa hai| unhaan de is sidhaant dee jithe hor sabh ughe vidavaanaan ne pushattee keetee hai, authe is khoj naal panjaabee dee ik praacheen nivekalee te sutantar hasatee vee nikhar ke saahamane aaee hai| prasadh bhaashaavigiaanee raahul saankritaaein aadhunik bhaaratee bhaasaavaan daa mudt sataveen, atthaveen sadee manade han ate unhaan anusaar nauaveendasaveen sadee tak inhaan bhaashaavaan vich sutantar roop vich saahit sirajanaa hon lag pee see | jad aseen panjaabee saahit daa mudt naathaan jogeean dee rachanaa naal manade haan taan uparokat kathan dee pusttee ho jaandee hai|
e panjaabee bhaashaa daa vikaas
panjaabee bhaashaa lee bahut samen tak hindee jaan hindaveen shabad prachalit rihaa, kiaunjo baaharon aae musalamaan hind vich pravesh uparant ethon dee bhaasaa noo hindavee naan dinde san ate is vich likhe saahit noo hindavee bhaashaa daa saahit aakhade san vises karake musalamaan saahitakaar | ih bhulekhaa is had tak kaaeim rihaa ki unheeveen sadee de akheer vich hoeaa kavee imaamadeen aapanee rachanaa noo hindee vich likhee aakhadaa hai| unjh dasaveen giaaraveen sadee vich baaharon aae sailaanee, ailabaroonee aad ethon dee bhaashaa noo us vele de praantaan de naan te laahauaree te mulataanee aad likhade han| panjaab praant de saanjhe naan te ethon dee bhaasaa lee panjaabee sbad kadon prachalit hoeaa, is baare nischai naal kujh naheen kihaa jaa sakadaa, par praapat saahit de aadhaar te 1635 ee vich likhee janam saakhee vich bhaaee manamukh de moonhon guroo naanak dev jee de rahin dee thaan baare jiharre shabad akhavaae ge, aunhaan vich pahilee vaar panjaab shabad likhiaa miladaa hai laahauar ton kos pandraan karataarapur baniaa hai, panjaab dee dharatee maanhi|
panjaabee naan dee varaton vee akabar de raaj samen hoe raajasathaan de kavee sundar daas ne pahilee vaar keetee ate pichhon aauarangazeb de samakaalee kavee haafij barakhuradaar 1675 ee. ne aapanee kavitaa vich is shabad dee varaton keetee
hazarat meman ne furamaaeaa. is vich ih masaaeil|
turat panjaabee aakh sunaaeen, je ko hove maaeil|
panjaabee bhaashaa daa varatamaan roop lagabhag ik hazaar saal puraanaa hai | bhaaven is noo koee naan vee ditaa jaandaa rihaa, is daa vajood kaaeim see te pichhale ik hajaar saalaan vich is vich rachiaa giaa saahit saadde hathaan vich hai|
pooravanaanak kaal vich rache ge saahit dee bhaashaa de tin saroop ugharr ke saadde saahamane aaunde han| ik taan sant bhaakhaa, jiharree us vele saare utaree bhaarat vich prachalit see te jis vich naathaan jogeean ton binaan hor bhagataan te fakeeraan ne aapanee rachanaa keetee| doojaa roop lahindee jaan mulataanee daa hai, jis dee prateenidhataa baabaa fareed de shalok karade han| bhaasaa daa teejaa roop uh laahauaree jaan kendaree panjaabee hai, jis vich lok bujhaarataan, lok akhaan te vaaraan aad rache milade han|
guroo naanak kaal, jithe saahit sirajanaa dee drishattee ton panjaabee daa sunahiree kaal akhavaaundaa hai, authe bhaashaa dee dristtee ton vee is daa behad mehatav hai | panjaabee naa keval har pakhon ik sanpooran te vigasit bhaasaa hee ban gee, sagon is daa aadhunik saroop pooree tarhaan ugharr ke saahamane aa giaa | bhaashaa dee ameeree, vanasuvanataa te is de uparoopaan noo aad granth vichon bhalee prakaar dekhiaa jaa sakadaa hai| kisaakaav, soofee saahit, vaaraan te hor anaginat saahit jo is kaal vich rachiaa giaa, aus de adhiain ton bhaashaa sanbandhee hetth likhe tath saadde dristtee gochar hunde han a lahindee jaan mulataanee de ttaakare te is de kendaree roop dee pradhaanataa ho gee| a sant bhaasaa jaan saadhabhaakhaa prachalit taan rahee, par is ute tthetth panjaabee daa prabhaav pratakh see | e bhaaee guradaas de kabataan te savayaan naal panjaab vich brijee daa pravesh ho giaa te hindoo sikh vidavaanaan
1. eis naan ton kee vidavaanaan ne panjaabee bhaashaa noo hindee vichon nikalee aapanaa suroo kar ditaa, jiharree ki bhul hai|
vich is noo ik saahitak bhaashaa vajon vadhere maanataa milan lagee| musalamaan lekhak kendaree jaan lahindee dee varaton karade han, jis ute faarasee daa prabhaav pratakh see | bhaashaa de vikaas dee ih paraviratee te gatee unheeveen sadee de adh tak chaladee rahee, jis ton pichhon bhaashaa daa aadhunik saroop nikharan lagaa|
sa panjaabee deean vishestaavaan
panjaabee baare ddaakattar bhaaee veer singh likhade hana panjaabee ik maanjee hoee saahitak bhaakhaa hai, jis daa pichhaa barraa bajurag hai ate is daa mauajoodaa saroop shareef te rasamay hai| ih panjaab des dee maatree bhaasaa hai| chaahe vaidik samen ton aj dee bolee vich barraa hee farak pai chukaa hai, par ih uho bolee hai jo vattaau sattaau khaandee, badaladee te manjeendee, hun vaale komal roop vich aa gee hai, par aapane some naal vee nadee de some vaang sanbandhit hai ate aapanee raajaraamanee chaal vich svaichhand sutantara vee chal rahee hai| is dee shaan hind deean hor bhaasaavaan ton madham naheen hai, lorr hai unhaan raseean te vidavaanaan dee jo is noo uche te suche saahit naal alankrit karade rahin|
bhaaee saahib de uparokat kathan ton panjaabee dee praacheenataa te ameeree daa pataa lagadaa hai| saadde paas shabadaan daa ik athaah bhanddaar hai| aseen hor bhaasaavaan ton barree udaarataa naal tatasam te tadabhav dohaan roopaan vich sbad grahin keete han | lorr anusaar unhaan noo aapane uchaaran anusaar dtaal liaa jaandaa hai| ih uchaaran visesataa is noo baakee bhaaratee boleean naalon nikherradee hai| panjaabee daa aapanaa viaakaranik prabandh hai, aapanee vakharee lipee, akhaan muhaavare, shabad kos upa bhaakhaavaan han, jinhaan de visataar vich jaanaa ithe uchit prateet naheen hundaa| keval ainaa kahinaa hee kaafee hai ki bhaashaa vigiaan dee dristtee ton panjaabee ik sanpooran te jeeaundee jaagadee bhaasaa hai ate samen samen lorr anusaar is vich parivaratan te vaadhaa hundaa rahindaa hai|
ha guramukhee lipee
sansaar dee har unat bhaashaa dee aapanee ik vises lipee hundee hai, jiharree us bhaashaa deean aapaneean lorraan, dhuneean te uchaaran bhedaan anusaar dtaalee jaan gharree gee hundee hai| panjaabee dee aapanee vakharee lipee hai, jis noo guramukhee lipee aakhiaa jaandaa hai | panjaabee bhaashaa dee praacheenataa vaang, eis lipee dee praacheenataa baare vee hun saare vidavaan sahimat han ki ih bhaarat dee sabh ton puraanee lipee brahamee vichon nikalee, jis daa rr shabad keval ese lipee ne hun tak saanbhiaa hoeaa hai| bhaaven kujh bhaaratee te badesee vidavaanaan deean raavaan de aadhaar te ih bhulekhaa kaafee samen tak chaladaa rihaa ki ih lipee guroo angad dev jee ne banaaee, par hun ih sidh ho chukaa hai ki guramukhee de lagabhag saare akhar guroo naanak ton pahilaan varaton vich aa chuke san| is sanbandhee pro. preetam singh daa kathan hai
eitihaasak drisatteekon ton guramukhee akharaan daa roopak mutaaliaa karan vaaliaan noo ajihe lachhan barre ghatt milade han, jiharre guroo naanak saahib de samen ton pahilaan hee hond vich naheen san aa chuke |
1. ddaa. bhaaee veer singh, panjaab yooneevarasittee panjaabee saahit daa itihaas, bhaag pahilaa, panaa 65
2. pro. preetam singh, panjaab, bhaashaa vibhaag, panjaab, panaa 391
sree jee. bee singh ne is sanbandh vich khoj karake ih saabat kar ditaa hai ki guramukhee lipee noo kise ik viakatee ne kise khaas samen naheen banaaeaa. sagon ih brahamee lipee ton vikaas karake, vakhavakh itihaasik parraavaan vichon langh ke, aapane aj vaale roop vich saadde tak pujee hai|
ailabaroonee jo baarhaveen sadee vich bhaarat aaeaa, auh aapaneean likhataan vich panjaab vich prachalit tin lipeean, aradhanaagaree, sidh maatrikaa te bhattaachharee daa zikar karadaa hai| ih sidhamaatrikaa te bhattaachharee guramukhee deean pooravakaalee lipeean han| kashameer dee lipee shaaradaa te mahaajanee jaan ttaakaree daa somaa vee sidhamaatrikaa hee hai|
kujh vidavaanaan anusaar sidham jaan sidhamaatrikaa, guramukhee daa puraanaa naan hai te jad guroo angad dev jee ne is noo sodh ke navaan roop de ke varaton vich liaandaa taan is daa naan guramukhee pai giaa| par ih gal nisache naal aakhee jaa sakadee hai ki ih lipee suraan jaan dhuneean samet, gurooaan ton pahilaan hond vich aa chukee see ate paatthashaalaavaan vich parrhaaee likhaaee jaandee see | is de us vele 30 akhar te 13 suraan san | pichhon is vich 31 vianjan te 3 svar akhar ban ge| uchaaran vich vee samen samen farak paindaa rihaa jiven eerree noo eevarree te airre noo aaeirraa uchaariaa jaandaa see | musalamaanaan de aaun naal faarasee lipee de prabhaav adheen kujh akharaan de pair vich bindee paaun daa rivaaj chal piaa jiven s. z. chh. kh, g aad |
adhiaae doojaa
panjaabee saahit daa pooravanaanak kaal
850 ee. ton 1500 ee. tak
a pichhokarr
har kaal daa saahit aapane samen dee aavaaj hundaa hai| jiho jihee lokaan dee samaajik, bhaaeechaarik, aarathik jaan raajasee dashaa hovegee. saahit vich use dee tarajamaanee hovegee, kujh pratikaramaan de roop vich, kujh pratibinbaan de roop vich, par is ute sansakaaraan te sansakritee dee paan charrhadee vee barree subhaavik hundee hai| panjaabee saahit de aadakaal jaan pooravanaanak kaal vich rache ge saahit sanbandhee kise prakaar dee charachaa karan ton pahilaan uparokat tathaan de aadhaar te is kaal de pichhokarr baare sankhep jihee jaanakaaree laahevandee hovegee|
panjaab de samache itihaas vich ih kaal ashaantee, raajasee anisachitataa, sadaachaarik te dhaaramik giraavatt ate kee prakaar deean lahiraan te andolanaan karake saaddaa dhiaan khichadaa hai| hindoo shaahee khatam ho rahee see ate musalamaanaan dee raajasee taakat dinon din pake pairaan te ho rahee see| musalamaanaan de nit de hale keval lutt maar jaan raajasee taakat lee naheen sagon isalaam daa prachaar te prasaar vee inhaan daa vaddaa manorath see| is tarhaan do vakhareean te ik dooje ton virodhee kauamaan te sansakriteean daa mel panjaab de vaataavaran noo ik naveen dishaa de rihaa see | kamazor raajasee te prabandhakee dtaanchaa jithe badesee taakataan noo haliaan lee preradaa hai, authe dhaaramik te sadaachaarik patan, naven mat dee vichaaradhaaraa te pravesh lee raah saaf karadaa hai| saadde vichaaraadheen kaal dee ih pradhaan sathitee see| bhaaven isalaamee raaj pakee tarhaan terhaveen sadee de aaranbh vich hee sathaapit hoeaa par do sau varhiaan de haliaan ne panjaab de raajasee dtaanche noo kheroon kheroon kar ditaa see| braahamanavaad dee kattarrataaee te budhamat dee kamazoree kaaran nauaveen dasaveen sadee vich jog mat daa jor vadhiaa jis ne jaatapaat daa bhed mittaaun te lokaan noo sidhe raah paaun vich bahut hisaa paaeaa | is daa tiaag ate aatamik uchataa lee man ute kaaboo inhaan daa mukh upades see |
naathaan jogeean ton binaan lokaan ute doojaa ugharravaan prabhaav musalamaan soofee fakeeraan daa see jinhaan ne isalaam daa prachaar keetaa | raajashakatee de julam de ddar ton binaan vee braahamanavaad ton tang aae lokaan noo isalaam vich aasaraa labhaa | soofee fakeeraan ne panjaab de addaadd thaavaan te aapane kendar banaa ke aapanaa daarasnik, sabhiaachaar te saahitak prabhaav aam lokaan te paaeaa|
teejaa dhaaramik te sabhiaachaarak andolan bhagatee maarag daa aakhiaa jaa sakadaa hai, jinhaan de aagooaan ne bhaaratee te isalaamee falasafe daa nachorr kadt ke samen dee mang te lorr anusaar us noo dtaal ke desh vich ik sahinaseelataa vaalaa vaataavaran paidaa keetaa bhaaven is lahir daa aaranbh dakhan vich hoeaa, par is daa sikhar guramat dhaaraa de roop vich panjaab vich pragatt hoeaa aakhiaa jaa sakadaa hai|
vakhovakh dhaaramik sanparadaavaan de saadhoo te fakeer ghunm fir ke aapane vichaaraan daa prachaar karade jaan dderiaan, dharamashaalaavaan te masajidaan vich kendar sathaapit kar ke lokaan noo prerade | iho jihe dhaaramik te sabhiaachaarak ralagadd jaan khichotaan vaale vaataavaran vich, saanoo saansakritak, daarashanik te dhaaramik visvaasaan daa ik ajeeb mel te virodh dikhaaee dindaa hai|
raajasee garrabarr de kaaran jithe saahit dee upaj dee sanbhaavanaa ghatt hundee hai, authe uparokat lahiraan jaan andolanaan de prabhaav adheen jiharraa thorrhaa bahut saahit sirajiaa giaa us dee saanbha sanbhaal pooree tarhaan naa ho sakee | iho jihaa samaajik vaataavaran pooravanaanak kaal vich see, aus adheen vadhere karake adhiaatamik te sadaachaarik saahit dee sirajanaa hee vadhere hoee | ih tath vee dhiaan vich rakhan vaalaa hai, ki har kaal vich lokasaahit dee dhaaraa nirantar vahindee rahindee hai, jiharree lok rucheean te lokabhaavanaavaan dee tarajamaanee karadee hai|
a saahit sirajanaa
kaafee samen tak saadde vidavaanaan vich ih vaadavivaad chaladaa rihaa ki panjaabee saahit daa mudt kadon bajhaa aam vidavaanaan dee ruchee ih sidh karan dee see ki gurooaan naal hee panjaabee bhaashaa daa saahitak saroop hond vich aaeaa ate guroo naanak hee panjaabee de pahile saahitakaar san| guramukhee lipee baare vee ihee dhaaranaa see ki ih guroo angad dev jee ne tiaar keetee | inhaan vichaaraan te prachalit hon daa ik kaaran ih prateet hundaa hai ki sansakaaraan vas saadde vidavaan vaddiaaee hee is gal vich samajhade san ki gurooaan naal hee aapanee bhaasaa, lipee te saahit daa mudt darasaaeaa jaae | doojaa kaaran khoj dee anahond hai| saadde vidavaanaan ne is paase val bahutee ruchee naheen dikhaaee ate jo bhulekhaa ik vaar prachalit ho giaa| usanoo jiaun daa tiaun apanaa liaa | pichhale do tin dahaakiaan vich inhaan prashanaan val uchechaa dhiaan ditaa giaa hai ate aj ih gal nishachit ho chukee hai ki guroo naanak dev jee ton dter chir pahilaan saadde saahit dee nishachit rooparekhaa nikhar chukee see | panjaabee bhaasaa vee hor bhaaratee bhaasaavaan vaang atthaveen nauaveen sadee ee. tak vikaasamaarag te pai chukee see ate guramukhee lipee dee hor bhaaratee lipeean vaang brahamee vichon nikal ke vigasit hon lagee| is gal daa siharaa ddaakattar mohan singh jee noo jaandaa hai ki unhaan ne aapanee khoj duaaraa panjaabee saahit de aaranbh kaal noo 850 ee. de nerre terre sidh keetaa sagon praapat saahit deean misaalaan de ke sabh mauake door kar dite | saahit sirajanaa deean sanbhaavanaavaan baare sankhep vich aseen aakh sakade haan ki
e sanbhaavanaavaan
1 je panjaabee bhaashaa atthaveen nauaveen sadee vich hond vich aa chukee see taan is vich saahit vee rachiaa jaan lag piaa hovegaa, vishes tauar te saahit daa mudtalaa mauakhik roop, lokageet, bujhaarataan te lokakathaa aad|
2 kise bolee daa saahit iko din vich prafalat te ameer naheen ho jaandaa sagon is de pichhe sadeean dee ghaalanaa hundee hai| jad aseen naathajogeean dee rachanaa te baabaa fareed de salokaan dee nipunataa te sreshattataa dekhade haan taan nischaa hundaa hai ki ihanaan ton pahilaan vee saahit sirajanaa zaroor hundee rahee hovegee, jiharree panjaab dee bhoogolik sathitee te samen de gerr kaaran saadde hathaan tak puj sakee|
3 varatamaan pragatee de maarag te pain ton pahilaan is ne hor boleean de bhaakhaaee te saahitak prabhaavaan noo jaroor kabooliaa hovegaa te pitaree some te srishattee ton kaafee kujh grahin keetaa hovegaa ate is daa pragattaavaa lokabolee vich hoeaa hovegaa| ih bhaashaavaan vaidik sansakrit, praakritaan te apabhranshaan ho sakadeean han jinhaan vich bahut puraane samen ton nishachit saahitak paranparaa bajh chukee see | ved, aupanishad puraan ate mahaankaav te naattak aad anaginat kaavaroop inhaan bhaasaavaan vich hond vich aa chuke san| saadde saahit deean bahut saareean kathaavaan naladamayantee, bharatharee haree, gopee chand, pooranabhagat aad | adhiaatamik chintan te daarashanik shabadaavalee lee vee aseen inhaan bhaasaavaan de rinee haan|
ese tarhaan musalamaanaan de bhaarat vich aaun naal arabee, faarasee te turakee aad bhaashaavaan naal saaddaa melajol vadhiaa te isalaam de prachaar naal unhaan de bhaasaaee te saahitak prabhaavaan ne panjaabee samarathaa noo vadhaaeaa|
s praapateean
pooravanaanak kaal vich saahit sirajanaa deean sanbhaavanaavaan noo vichaaran ton uparant us kaal vich rache ge ate saadde hathaan tak aparre saahit sanbandhee sankhep vich charachaa karanee zarooree prateet hundee hai|
1 panjaabee saahit daa mudt aseen naathaan jogeea deean rachanaavaan ton manade haan| ih jogee atthaveen, nauaveen te dasaveen sadee vich utar pachhamee bhaarat vich vicharade rahe ate budh mat ton pichhon inhaan daa zor vadh giaa| inhaan jogeean duaaraa rache ge saahit de panjaabee hon baare vidavaanaan vich matabhed hai, kiaunjo hindee saahit vaale vee naathaan jogeean ton aapane saahit daa mudt mithade han, kiaunjo inhaan dee rachanaa nirol panjaabee vich hon dee bajaae us saadh bhaashaa vich hai, jiharree saare utaree bhaarat vich us vele prachalit see| panjaab vich inhaan jogeean de ddere, matth te yaadaan ate unhaan duaaraa rache ge saahit ute panjaabee muhaavare, lahije te shabadaavalee dee bahulataa, einhaan de panjaabee hon baare kise shanke dee gunjaaeis naheen chhaddade|
2 lok geet te lok bujhaarataan har bolee de saahit daa mudtalaa roop hunde han| lokamoonhaan te charrh charrh ke aj inhaan daa roop te uchaaran bhaaven naveen prateet hundaa hai, par inhaan dee aayoo der puraanee hai| vishes karake ameer khusaro te surate panddat deean bujhaarataan saaddaa uchechaa dhiaan khichadeean han|
3 beerarasee saahit jaan vaaraan dee rachanaa vee pooravanaanak kaal vich hon lag pee see te is kaal deean rachit chhe vaaraan saadde hathaan tak pujeean han| inhaan vaaraan deean dhunaan uto guroo granth saahib vich daraj vaaraan noo gaaun daa aadesh, nishache hee inhaan dee praacheenataa noo sidh karadaa hai|
4 baabaa fareed shakaraganj dee rachanaa baare kaafee samen tak vidavaanaan vich vaadavivaad chaladaa rihaa ki ih guroo naanak dev jee de samakaalee sekh braham dee krit han, naa ki baabaa fareed dee, par khoj te hor pramaanaan de aadhaar te aj ih nishachit ho chukaa hai ki ih salok baarhaveen terhaveen sadee vich hoe shekh fareed de han|
5 vaaratak saahit te hor futtakal rachanaavaan dee praapatee te havaaliaan ne ih saabat kar ditaa hai ki panjaabee vich bhinabhin prakaar de saahit dee ik nirantar dhaaraa pooravanaanak kaal ton chaladee aa rahee hai| ddaa. mohan singh pushay daa havaalaa dinde han, jinhaan sabh ton pahilaan sasee punoo daa kisaa likhiaa | ddaa. trilochan singh bedee ne terhaveen sadee dee ik vaaratak rachanaa ekaadasee mahaatam te pro. preetam singh ne fareed jee kaa padhat naamaa de namoone pesh keete han| ese tarhaan chaand tharadaaee 11261162 daa prithavee raaj raaso te mahimood gazanavee valon thaape ge laahauar de gavaranar de darabaaree kavee maasood duaaraa panjaabee vich pahilee vaar rache ge satavaare, seeharafeean te baaraamaanh saadde uparokat kathan dee pushattee karade han|
agale adhiaae vich pooravanaanak kaal vich rache ge saahit sanbandhee saravapakhee vichaar keetee jaa rahee hai|
adhiaae teejaa
aad kaal de saahit deean pramakh dhaaraavaan te mool paravirateean
aad kaal vich rache te saadde tak puje saahit sanbandhee sankhep charachaa pichhale adhiaae vich keetee jaa chukee hai | ethe aseen bhin bhin dhaaraavaan adheen rache ge saahit ate ughe saahitakaaraan dee den baare visataarapooravak vichaar karanee hai ate unhaan paravirateean jaan rucheean daa vee poorana bhaant vishalesn karanaa hai, jinhaan adheen is saahit dee sirajanaa hoee|
a naath jogeean daa saahit
panjaabee saahit de lagabhag saare itihaasakaar hun is vichaar naal sahimat han ki saadde saahit daa aaranbh naath jogeean deean rachanaavaan naal hundaa hai| ih jogee atthaveen sadee ton giaaraveen sadee tak saare utarapachhamee bhaarat vich faile hoe san| jog mat de aaranbh baare vidavaanaan vich kaafee matabhed hai| jog daa arath jurranaa, arathaat man dee saadhanaa duaaraa aatamaa noo pramaatamaa naal jorranaa te kise antareev de dib rehas dee praapatee karanaa hai, jis vichon anahad naad sunaaee dindaa hai te kise gujhe giaan de kuaarr khulh jaande han | jog mat ne samaajik khetar vich vee kaafee sudhaar liaande ate meliaan, bhanddaare te langar daa rivaaj paaeaa| aam lokaan noo vishe vikaaraan ton door karan daa yatan keetaa ate raajiaan vichon vee ayaasee door karake unhaan noo aapane shish banaaeaa|
kujh vidavaan jogeean duaaraa rache saahit noo panjaabee manan ton inakaaree han, kiaun jo hindee saahit vaale vee aapane saahit daa aaranbh inhaan jogeean deean rachanaavaan ton mithade han, par ddaakattar mohan singh deevaanaa ne udaaharanaan te daleelaan naal sidh keetaa hai ki bahut saare ughe jogeean dee rachanaa panjaabee vich hai, jaan us ute panjaabee dee paan charrhee hoee hai| aapane vichaaraan dee pushattee vich uh likhade han ki inhaan jogeean deean bahut saareean thehaan, nishaaneean te matth panjaab vich han, jiven gorakh naath daa janam, gorakhapur, tahiseel gujarakhaan zilhaa raavalapinddee vich hoeaa| gorakh daa ttilaa jihalam vich hai| pishaavar vich gorakh hattarree ate siaalakott vich pooran daa khooh prasadh han | ratan naath jiharraa gorakh daa chelaa see. us dee thaan vee pishaavar vich miladee hai| chauarangee naath dee dhoonee abohar vich hai te charapatt naath noo chanbe riaasat daa raajaguroo maniaa jaandaa hai| inhaan nisaaneean de aadhaar te aseen keh sakade haan ki kiaun jo uh panjaab vich rahe, vichare jaan adde kaaeim keete ate panjaabeean vich aapane mat daa prachaar keetaa, eis lee unhaan duaaraa rachit saahit, aus vele dee saahitik bolee jaan lokabolee vich hai, jis ute sant bhaakhaa daa asar zaroor hai| us vele apabhransh te ajokeean boleean de farak jaan vakheven ene ghatt san ki inhaan noo hindee te panjaabee vaale doven aapanaa mool somaa manade han| je gahu naal dekhee taan inhaan naath jogeean dee bolee daa pinddaa nirol panjaabee hai, bhaaven us ute saadhabhaakhaa dee paan zaroor charrhee
hoee hai, jiharree us samen de adhiaatamik anubhav de pragattaa dee saanjhee bolee hee see| hetth likheean tukaan ton is daa pramaan mil jaandaa hai
jo ghar tiaag karaavai jogee, ghar vaasee ko kahe jo bhogee,
antar bhaav naa parakhe joee, gorakh aakhe moorakh soee|
jogeean duaaraa rache saahit de panjaabee hon dee agalee vaddee daleel ih hai ki panjaab de saahitak ate sabhiaachaarak jeevan ute inhaan jogeean daa prabhaav sadeean tak dekhiaa jaa sakadaa hai| lok saahit, kisaakaav te gurabaanee vich inhaan jogeean de baar baar havaale milade han, jiharre panjaab naal inhaan de nikatt sanbandh noo darasaaunde han|
hun sankhep vich ughe jogeean te unhaan dee rachanaa baare vichaar keetee jaandee hai
gorakh naath gorakh naath, jog panth vich sabh ton vadh satikaariaa hoeaa naan hai ate panjaabee saahit vich us daa zikar baar baar aaeaa hai| raahul saankritaaein anusaar gorakh daa samaan 809 ee. ton 949 ee. hai, par ddaakattar mohan singh unhaan noo 940 ee. ton 1040 ee. de vichakaar hoe mithade han| aap machhandar naath de chele san, par tapasaadhanaa kar ke aap aapane guroo ton vadh prasadh hoe | aap daa janam kise neeveen jaat vich hon de sanket milade han| gorakh de naan naal kee prakaar deean karaamaataan deean kathaavaan jurreean hoeean han aap dee sikhiaa de motte motte asool ih san mooratee poojaa dee nikhedhee, hatthayog daa prachaar, zaatapaat daa khanddan, kaam te kaaboo, bhog bilaas dee nindiaa, tap te tapasiaa ate ekataa te samaanataa lee saanjhe langar te saanjhee paatthapoojaa |
auparokat vichaaraan de prachaar lee aap ne saahit sirajanaa keetee, jis vich saahitak suhaj ton binaan viang te kattaakhash vee see | unhaan dee rachanaa slokaan, sabadaan te dohiaan vich hai te khoobee ih hai ki is saaree rachanaa noo raagaan vich banhiaa giaa hai vishes tauar te, raag bhairon, gaurree te raamakalee vich | unhaan dee rachanaa vichon kujh ku udaaharanaan hetthaan diteean jaandeean han jinhaan ton naan keval unhaan daa panjaabee rang te panjaabee uchaaran hee ugharradaa hai sagon kaavakhoobeean dee jhalak vee paindee hai
1 maayaa jorr kahai main tthaakar, maayaa gayo kahaavai chaakar|
maayaa tayaag hoe jo daanee, keh gorakh teenon agiaanee|
2 khaaeaa bhee marai, anakhaaeaa bhee marai,
gorakh kahai, sanjamee tarai|
3 khaattai jharai, saloonai jarai, meetthe upajai rog|
kahai gorakh sunahu sidhah, an paanee jog |
4 baaghan jind lai, baaghan bind lai, baaghan hamaree kaaeaa|
ein baaghan trai loee khaaee, badat gorakh raaeaa|
5 daam kaadt baaghan lai aaeaa, maau kahe meraa poot be aahiaa|
geelee lakarree kau ghun laaeaa, tin ddaal mool san khaaeaa|
6 jogee hoe par nindiaa jhakhai, mad maas ghar bhaag jo bhakhe,
eikotar sai purakh narakai jaae, sat sat bhaakhant gorakh raae|
7 guroo jee aisaa kaam naa keejai, jaan te aseen mahaanras chheejai|
godde bhe ddagamage, pett bheaa dtil dtilaa, kes bagale ke pankhaa|
8 aseen mahaanras baaghan sokhaa taan te gher mathan bhee ankhaa|
divas kau baaghan sur nar mohai, raatee saaeir sokhai|
moorakh lokaa andhalaa pasooaa, nit prat baaghan pokhai|
baaghan jind lee, baaghan bind lee, baaghan hamaree kaaeaa|
ein baaghan traiee loee khaaee, badat gorakh raaeaa|
9 adhik ahaar indaree bal karai, chhuttai giaan mathan chit dhare|
biaapai nindaraa, jhaanpe kaal taan kai hiradai sachaa janjaal|
an ke sanjamee bind naa jaae nindaraa ke sanjamee kaal naa khaae|
10 parrh granth jo giaan bakhaane, pavan saadh paramaarath maanai|
param tat ko hoe na maramee, kahai gorakh so mahaan adharamee|
11 sun re baabaa chuneean muneean, aulatt bhed son ulattee duneean|
satigur kahai sehaj kaa sandhaa, baad bibaad karai se andhaa|
12 chand naheen soor divas naheen rajanee|
onkaar naheen niraakaar, sookham naheen asathool|
pindd naheen praan saakhaa naheen patar, vaake kalee naa mool|
ddaal naheen ful jaa ke birachh naa belaa|
sikh naa shaakhaa jaan ke guroo naheen chelaa|
13 aupajai naa binasai aave naa jaae|
jag mirat tis baap naa maae
bhavant gorakh hamaraa ton seo
14 bin parachai jo vasat bichaarai, dhiaan agan tin man jaarai |
giaan magan bin rahe abolaa, kahu gorakh se baalaa bholaa|
15 komal pindd kahaave chelaa, katthin pindd se tthaatthaa pelaa|
joonaa pindd kahaavai boorrhaa, kahai gorakh ih teenon moorrhaa|
auparokat udaaharanaan keval namoone maatr hee han, bhaaven gorakh de naan hetth hor vee dter saaree rachanaa miladee hai|
charapatt naath gorakh de cheliaan vichon charapatt naath sabh ton prasadh han | vidavaanaan ne inhaan daa samaan 890 ee. ton 990 ee mithiaa hai| aap chanbaa riaasat de raajaa saaeil varamaa de guroo san | riaasat de sike ute mundaraan de nishaan milade han, jinhaan ton is dee pushattee hundee hai| charapatt dee rachanaa daa daarasnik pichhokarr taan gorakh vaalaa hee see, par aapane samakaalee jeevan noo chitaran karake, alankaaraan, viang, ttok te haase karake kaav sirajanaa dee bahuroopataa karake ate is dee panjaabee lahije te uchaaran karake panjaabee saahit vich us daa vishes sathaan hai| us dee rachanaa daa namoonaa is prakaar hai
1 bhekh kaa jogee, main naa kahaaun, aatamaa kaa jogee charapatt naaun|
2 dihain bhikhiaa, raateen ras bhog,
charapatt kahai gavaaeaa jog |
3 sikh kee gharinee laagai paae
aus kaa roop dekh, us kaa kaam dtal jaae|
sikh ke putr kaa mukh lai chachole
jaise kutaa haandd ko barole|
4 khaan ke ajaan hoe, baat toon lai pachhaan
chele hoeaan laabh hoeaa, guroo hoeaa haan|
ddaa. mohan singh charapatt daa havaalaa dinde hoe aakhade han ki uh pahilaa madhakaaleen danbh bidaaroo hoeaa hai| us ne nidharrak te nijhak ho ke, girahee te udaasee, jogee te saniaasee dee maanasik dashaa noo nangaa keetaa te chobh laaee|
charapatt is sansaar noo kaattiaun kee baarree aakhadaa hai te ethe sukhee jeevan jeeaun lee us dee sikhiaa see
sun sikhavantaa, sun patavantaa
eis jag main kaise rahinaa|
akheen dekhanaa, kanee sunanaa,
mukh se kachh na kahinaa |
bakate aage srotaa hoeibaa,
rahu dhons aagai, masakeenaa|
guroo aagai chelaa hoeibaa,
eiho baat parabeenaa|
chorangee naath chorangee naath vee machhandar naath daa chelaa te gorakh naath daa gurabhaaee see | ih siaalakott de raajaa saalavaahan daa putar see, jis noo pooran bhagat vee kahinde han| prasadh hindee vidavaan panddat ayodhiaa singh upaadhiaae aap noo pooran bhagat daa vaddaa bharaa manade han| chorangee naath baare ddaakattar mohan singh kise puraane granth daa havaalaa de ke aakhade han ki is granth vich daraj kavitaa vich chorangee naath aapanee aatamakathaa daa biaan karadaa hoeaa likhadaa hai main saalavaahan daa putar haan ate mainoo piau ne anhe khooh vich sittavaa ditaa, jithon mainoo machhandar naath ne kadtavaaeaa| chorangee naath dee rachanaa vich praan sangalee te kujh hor shabadasalok saamal han | rachanaa daa namoonaa is prakaar hai
maalee, lo malamaalee lo
seechai sehaj kiaaree
aunaman kalaa ek pahoopan
pahile aavagavan nivaaree |
einhaan ton binaan ratan naath, bharatharee naath te gopee naath aad kee hor naathaan daa zikar vee
1. panjaabee adab dee mukhatasar tavaareekh panaa 17
aaundaa hai, jinhaan dee rachanaa daa vishaa te udesh lagabhag saamaan hai | inhaan naath jogeean noo aseen panjaabee saahit de modtee is karake aakhiaa hai ki inhaan ne panjaabee noo apabhrans ton lok bhaasaa dee padhar tak liaandaa| is vich anaginat saahit rachiaa, lok chhandaan te kaavaroopaan dee varaton keetee, kavitaa te raag noo jorriaa te guramukhee dee mool lipee, sidhamaatrikaa dee varaton keetee|
a baabaa fareed shakaraganj
1173 ee. ton 1266 ee.
baabaa fareed shakaraganj noo panjaabee saahit daa pitaamaa aakhiaa giaa hai | bhaaven baabaa fareed ton pahilaan vee panjaabee vich saahit dee rachanaa hon lag pee see ate saadde paas rache ge saahit de utam namoone vee mauajood han, par baabaa fareed noo panjaabee saahit daa meelapathar is lee aakhiaa jaandaa hai ki ik taan inhaan de janamamaran deean pakeean taareekhaan saadde paas han ate doojaa inhaan duaaraa rachiaa giaa saahit, aad granth vich sankalit ho ke aapane vadh ton vadh asalee roop vich saadde tak pujaa hai| teejee gal ih hai ki baabaa fareed dee rachanaa shudh te tthukadaar panjaabee vich likhee gee, jiharree lahindee jaan mulataanee muhaavare dee hai ate jiharree bahut samen tak panjaabee de vidavaanaan daa saahitik maadhiam banee rahee| naathaan jogeean dee rachanaa us vele dee lok bolee panjaabee vich taan see, par us ute saadh bhaakhaa daa rang bhaaroo hai| is de ttaakare te baabaa fareed nirol panjaabee daa lekhak see|
baabaa fareed de naan thale guroo granth saahib vich 132 shalok ate raag aasaa te soohee vich do do sbad daraj han | baabaa fareed de keval 112 salok hee han, baakee 20 shalok pahile, teeje te panjaven guroo de ttipanee vajon dite ge han | guroo granth saahib ton baahar vee kujh rachanaa baabaa fareed de naan hetth prachalit hai, par us de fareed rachit hon baare vidavaanaan vich madabhed hai|
baabaa fareed daa janam 1173 ee. vich ramazaan maheene dee pahilee taareekh noo pindd khotavaal hun pindd chaulee mushaikhaa jilhaa mulataan vich jamaaludeen sulemaan de ghar hoeaa| aap dee ruchee dharam val see, jis noo dtaalan vich aap dee maataa beebee mareeam daa bahut vaddaa hath see| aap ne gazanee te kaabal vich isalaamee vidiaa parrhee ate dilee de khvaajaa bakhatiaar kaakee de mureed bane | paakapattan vich aap dee gadee aj tak kaaeim hai|
baabaa fareed de naan naal bahut saareean karaamaataan jurreean hoeean han, jiharreean unhaan de sharadhaalooaan jaan cheliaan ne jorr leean| inhaan vichon bahuteean daa sanbandh skar naal hai, par aj saare vidavaan is gal te sahimat han ki aapane bachanaan dee mitthaas karake aap daa naan shakaraganj pai giaa| aap ne fir tur ke isalaam daa prachaar keetaa te lakhaan hindooaan noo musalamaan banaaeaa| seearul aaualeea pusatak daa karataa hazarat kiramaanee aap noo peeraan daa peera shaikhul mushaaeikha aakhadaa hai|
kaafee samen tak vidavaanaan vich ih vaadavivaad chaladaa rihaa ki guroo granth saahib vich daraj fareed dee rachanaa baabaa fareed shakaraganj dee naheen sagon sekh braham dee hai, jiharre fareed dee gadee de baarhaven peer san | unhaan ne guroo naanak saahib naal hoee aapanee mulaakaat samen ih shalok unhaan de bhett keete, jiharre guroo jee ne aapanee thaanee naal saanbh rakhe| pichhon aad granth dee sanpaadanaa samen guroo arajan dev jee ne uho rachanaa shaamal kar lee | bhaaven khoj te daleelaan de
aadhaar te aj ih pakee tarhaan sidh ho chukaa hai ki ih rachanaa baabaa fareed shakaraganj dee hai, par hetthaan aseen sankhep vich unhaan kaaranaan daa, jinhaan adheen ih bhulekhaa piaa te uh daleelaan, jinhaan de aadhaar te is de fareed shakaraganj rachit hon baare nisachaa hoeaa daraj karanaa zarooree samajhade haan
a sabh ton pahilaan is bhulekhe daa mudt maikaalaf ton bajhiaa prateet hundaa hai, jis ne aapanee pusatak sikh rileejan vich inhaan salokaan noo shekh braham krit das ke aakhiaa ki sekh braham ne rachanaa karan samen aapanee gadee de modtee baabaa fareed daa naan varatiaa, jiven sikh saahibaan ne naanak naam dee varaton keetee hai|
a ddaakattar laajavantee raamaakrishanaa ne fareed de slokaan vich aaee is tuk jit aasan ham baitthe, kete bais geaa daa galat arath de ke ih sidh keetaa ki sekh braham aakhade hana jis gadee te main baitthaa haan, maithon pahilaan kee fareed baitth chuke han| is lee ih rachanaa shekh fareed dee naheen, balak shekh braham dee hai|
e teejaa bhulekhaa ddaakattar gopaal singh varage vidavaanaan ne paaeaa, jiharre aakhade san ki guroo naanak saahib ton tin sau saal pahilaan panjaabee daa saahitak roop enaa vigasat te bolee dee tthetthataa te pakiaaee ene naheen ho sakade, jine ki fareed dee rachanaa vichon dikhaaee dinde han jaan shekh fareed de vadde vaddere keval iko pushat pahilaan bhaarat vich aae san, eis lee unhaan paason enee tthetth bhaashaa dee aas naheen rakhee jaa sakadee|
sa baavaa budh singh daa mat hai ki ih rachanaa dohaan fareedaan dee ho sakadee hai te shekh braham ne baabaa fareed de salokaan de naal hee aapanee rachanaa saamil karake guroo naanak dev jee noo bhett keetee |
ha ik daleel ih ditee jaandee hai ki fareed dee rachanaa daa rang enaa isalaamee naheen, jinaa ki fareed varag, eisalaam de parachaarak te pahilee peerrhee de soofee fakeer daa honaa chaaheedaa hai| fareed dee bhaavadhaaraa vich budh mat jaan upanishadaan vaalaa rang pradhaan hai | is daa utar saaf hai ki aad granth dee sanpaadanaa samen guroo jee ne keval uhee rachanaa chunee hovegee, jis vich isalaamee havaale bahut naa hon, kiaunjo aad granth ton binaan vee fareed de naan hetth bahut saaree rachanaa prachalit hai|
aad granth vich daraj baanee de baabaa fareed rachit hon baare hetth likheean akatt daleelaan ne hun is baare koee bhulekhaa naheen rahin ditaa
1 guroo arajan dev jee ne aad granth dee sanpaadanaa samen vakhavakh gurooaan te bhagataan dee baanee noo nikherran lee vishes sanket dite han ate har baanee de naal sbad sudh keechai varate han | je unhaan noo baabaa fareed te sekh braham dee rachanaa baare koee bhulekhaa hundaa taan is sanbandhee vee zaroor koee sanket de ditaa jaandaa |
2 hazarat kiramaanee ne ik pusatak seearul aaualeea shekh braham 1510 ton 1552 ee. ton lagabhag do so saal pahilaan likhee, jis vich kujh uh salok daraj han, jiharre guroo granth saahib vich vee daraj han| ih shekh braham de kiven ho ge
3 ause pusatak vich likhiaa hai dar jubaan mulataanee ashiaar sheereen vaaravaan asat | mulataanee jubaan vich mitthe te ravaan seara ih baabaa fareed skaraganj baare hee ho sakade han, jiharre aapane bachanaan dee mitthaas karake prasadh han|
4 baabaa fareed rachit har shalok ute fareed daa naan mohar vaang ankit hai| je fareed ne aap rachanaa naa keetee hundee taan kise noo kee hak see ki aap likh ke, aunhaan ute fareed daa naan jarr dindaa|
5 baanee dee andaralee gavaahee ton vee ihee sidh hundaa hai ki jis viakatee dee ih rachanaa hai, auh baabaa fareed shakaraganj hee ho sakade han badtaa hoeaa sekh fareed, kanban lagee dehi tan sukaa pinjar theea, subah nivaaj gujaar, einee nikee jangheeai thal ddoogar bhavioma aad shekh fareed val sanket karade han, jiharre 93 varhiaan dee lamee umar bhog ke mare, jad ki shekh braham keval 42 saal hee jeeve|
6 laajavantee raamaakrishanaa ne tuk de galat arath keete han| baabaa fareed daa isaaraa is sansaar vich jamademarade jaan aaunde jaande lokaan val hai, fareed dee gadee val naheen| chal chal geean pankheean, sir bhariaa bhee chalasee is tuk daa arath fareed dee gadee val sanket naheen|
7 ddaakattar gopaal singh jee dee daleel vee vajanadaar naheen hai, jad ki saanoo baabaa fareed ton binaan vee pooravanaanak kaal deean hor saahitak kritaan praapat han| je apabhransh dee padhar ton nikal ke saaddee bhaasaa atthaveen nauaveen sadee vich vikaas de maarag te pai gee see taan baabaa fareed de samen tak is daa tthuk bajh jaanaa asubhaavik naheen|
8 baabaa fareed dee rachanaa faarasee vich vee miladee hai, jis ton unhaan de kavee hon baare koee sak naheen | ih vee baar baar zikar aaundaa hai ki baabaa fareed ne aapane bachanaan dee mitthaas naal lakhaan hindooaan noo musalamaan banaaeaa| ih mitthaas inhaan salokaan ton sapashatt hai|
auparokat daleelaa de aadhaar te guroo granth saahib vich daraj rachanaa de baabaa fareed shakara ganj dee hon baare koee bhulekhaa naheen reh jaandaa |
baabaa fareed dee kaavakalaa panjaabee saahit de itihaas vich baabaa fareed dee vishes thaan hai| uh pahile panjaabee kavee san, jinhaan dee rachanaa shudh te tthetth panjaabee vich hai te aj dee panjaabee de bahut nerre prateet hundee hai | unhaan dee rachanaa slokaan te sbadaan vich hai te inhaan chhandaan dee varaton fareed ton pahilaan naath jogeean ne vee keetee| baabaa fareed dee saaree rachanaa vichon sadaachaarik te adhiaatamik sikhiaa miladee hai, jis noo unhaan ne barre kalaamee, saral, ravaan te sanjamamee dtang naal saadde drishatteegochar keetaa hai | suchajee sbadachon, alankaar, binb, chitar te sanket aap dee kavitaa noo naveean uchaanaan te ddoonghaaee bakhasade han| bhaav te budhee noo ikasur rakh ke, aunhaan ne vadde ton vadde adhiaatamik sach noo saral, saade sapasatt par ganbheer roop vich saadde tak ajihee shailee vich puchaaeaa ki parrhadiaan parrhadiaan ik ajeeb saroor te akeh anand praapat hundaa hai| fareed dee rachanaa ik nipun kalaakaar dee ghaarrat prateet hundee hai te is de anek bhaag muhaavaraa ban ke lokamoonhaan te charrh ge han | ethon tak ki aam lokeen aapane vichaaraan dee pusttee vajon fareed baanee vichon havaale dinde han| hetthaan aseen unhaan dee rachanaa vichon kujh udaaharanaan daraj kar rahe haan, jinhaan ton unhaan dee kaavakalaa de tinatin pakh ugharrade han
1 katak koonjaan chet ddaun, saavan bijaleean|
seeaale sohandeean pir gal baaharreean|
2 fareedaa jangal jangal kiaa bhavahi, van kanddaa morrehi,
vasee rath hiaaliaa, jangal kiaa dtoondteh |
3 fareedaa baar paraaeiai baisanaa, saanee moojhe naa dehi
je too evai rakhasee jeeo sareerahu lehi|
4 joban jaande naa ddaraan, je sahu preet naa jaae|
fareedaa kitee joban prat bin, suk ge kumalaae|
5 fareedaa je too akal lateef, kaale likh naa lekh|
aapanarre gireebaan meh sir neevaan kar dekh|
6 budtaa hoaa shekh fareed, kanban lagee dehi|
je sau varhiaan jeevanaa, bhee tan hosee khehi|
baabaa fareed dee rachanaa de do pakh naalo naal chalade han ik adhiaatamik vichaaradhaaraa te doojaa sadaachaarik uchataa te pavatarataa daa sandesh, par khoobee ih hai ene mehatavapooran te ganbheer vishe noo vee ajihee bhaasaa te sailee vich pes keetaa hai ki ih vadh ton vadh lokajeevan te lok anubhav de nikatt dikhaaee dindee te parrhadiaan parrhadiaan hirade deean ddoonghaanaan tak utar jaandee hai | adhiaatamik te sadaachaarik sikhiaa deean kujh ku udaaharanaan dekho
1 fareedaa kaaleen jineen naa raaviaa, dhaulee raavai koe|
kar saaeen siaun piraharree rang navelaa hoe|
2 fareedaa lorre daakh bijaureean, kikar beejai jatt |
handte un kataaeidaa paidhaa lorre patt |
3 fareedaa shakar khandd nivaat gurr, maakhion maajhaa dudh|
sabhai vasatoo mittheean, rab naa poojan tudh|
4 rukhee sukhee khaae kai, tthanddaa paanee peeo|
fareedaa dekh paraaee choparree naa tarasaae jeeo|
5 fareedaa chint khattolaa, vaan dukh birah vichhaavan lef|
eehu hamaaraa jeevanaa, too saahib sache vekh|
6 birahaa birahaa aakheeai birahaa too sulataan |
fareedaa jit tan birahu na upajai, so tan jaan masaan|
7 fareedaa jinee kamee naeh gan, te kamarre visaar|
mat sharamindaa theevahee, saaeen de darabaar|
8 fareedaa saahib dee kar chaakaree, dil dee laeh bharaand|
daraveshaan noo lorreeai, rukhaan dee jeeraand|
9 fareedaa kaale maindde kaparre, kaalaa mainddaa ves|
gunahee bhariaa main firaan, lok kahai daravesh |
12 fareedaa jaan kuaaree taa chaau, veevaahee taan maamale |
fareedaa iho pachhutaau, vat kuaaree naa theeai|
11 fareedaa be nivaajaa kutiaa, eeh na bhalee reet|
kabahee chal naa aaeaa, panje vakhat maseet|
12 fareedaa tan sukaa pinjar theea, taleean choonddeh kaag|
ajai su rab naa bahurriaa, dekh bande de bhaag|
13 fareedaa dariaavai kanai bagalaa, baitthaa kel kare|
kel karende hanjh no, achinte baaj pe|
baaj pe tis rab dai, kelaan visareea
jo man chit na chetihan, se galeen rab keea|
14 fareedaa jo tai maaran mukeean, tinaa naa maarai ghunm|
aapanarre ghar jaaeeai pair tinaa de chunm |
15 fareedaa bure daa bhalaa kar, gusaa man na handtaae|
dehee rog na lagee, palai sabh kichh paae|
16 eik fikaa naa galaae sabhanaa main sachaa dhanee|
hiaao na kaihee tthaahi, maanak sabh amolave|
baabaa fareed dee adhiaatamik vichaaradhaaraa baare ddaa. deevaan singh likhade han, sikharaan te pujaa hoeaa adhiaatamik te rehasavaadee anubhav, yathaarath naal is tarhaan raliaa miliaa hai, jiven sansaar deean tthos vasataan vich pauan samilat rahindee hai| bhagatee ras ne is kavitaa vich shaant ras daa amrit ghol ditaa hai | ik ddoonghaa te mitthaa darad is kavitaa dee rooh vich bhariaa hoeaa hai| karunaa ras de naal shingaar ras dee chaasanee, eis darad noo sahinayog karadee hai|
bhaaven fareed dee rachanaa aakaar vich bahutee naheen, par kaav gunaan karake, vishe dee sresttataa, ganbheerataa te parapakataa kar ke, eis rachanaa daa panjaabee saahit vich utam te sadeevee sathaan hai|
e lok saahit
har bhaashaa de saahit daa mudtalaa roop lok saahit hee hundaa hai, jis vich lokageet, bujhaarataan, akhaan kahimukaraneean te dosukhane aad hunde han | kahimukaraneean unhaan bujhaarataan noo aakhiaa jaandaa hai, jinhaan vich javaab vee viche ditaa hundaa hai| dosukhane vich savaal do bhaashaavaan vich hundaa hai te utar ik ajihe sbad raaheen ditaa jaandaa hai, jiharraa do bhaashaavaan vich saanjhaa hove| aad kaal deean bahut saareean bujhaarataan ameer khusare de naan naal jurreean hoeean han| puraaneean bujhaarataan pushatadarapust saadde tak pujeean han te lokamoonhaan te charrh charrh ke aj bhaaven inhaan daa rangaroop prateet hundaa hai, par inhaan dee aayoo bahut puraanee hai| udaaharan lee hetthaan kujh bujhaarataan namoone maatr daraj keeteean jaa raheean han
keh mukaraneean
1 eik sugharr main dditthee naaree|
panddataan noo lage bahut piaaree |
bache uhade suche motee |
mitar piaare das parrh ke pothee| pothee
2 eik dumoonhee kaalaa rang|
ghorre te charrh bahe nishang |
jis raah le, ause raah kadte|
auhadaa ditaa varate jage |
chhatte pette naahin kamaavai |
naam us daa vichai aavai | damoohee
3 shaam rang te masatak bagaa
jiaun krishan jee ttikaa lagaa|
paak ghar kheddan aise shaam
man maanh vichaaro un kaa naam | maanha
bujhaarataan
1 lauang laaeichee nahaaun chale, laachee maaree ttubhee,
lauang siro sir pittan lagaa, haae haae laachee ddubee| laj te gharraa
2 hath laaeaa uh mailaa lage
moonh laaeaa uh hase| sheesaa
3 pahilon jamiaa main, vat jamee meree taaee
chhik chhik ke main pio jamaaeaa|
vat jamee meree maaee| dadh, daheen, makhan, lasee
4 nher nher ghup thameean
nooh ne maaree ttakar, sahuraa jamiaa| kunjee jandaraa
5 einee ku ik gharree
raanee vee nahaatee, raajaa vee nahaataa,
fer bharee dee bharee| suramedaanee
6 aidhar kaatth, odhar kaatth, vich baitthaa jagan naath| baadaama
7 dharatee chhuttee ik gandal nikal, rodd maroddee jaan|
jaan taan bujhe sugharr siaanaa, jaan bujhe budhamaan|
8 eik naam karataaron paaeeai, sun ve meriaa veeraa|
eik ttaahanee noo trai fal lage, hing, javain, jeeraa|
9 do kabootar jauarre, jorree khanbh unhaan de kaale|
chaal unhaan dee attakee mattakee, rab unhaan noo paale|
ese kaal vich surataa naan daa ik panddit hoeaa, jis de naan hetth 360 bujhaarataan prachalit han| guroo naanak saahib dee baanee vich aaee is tuk de aadhaar te, jame jeeo jaane ke thaaun, surataa panddit taan kaa naaun ih aakhiaa jaa sakadaa hai ki surataa panddat, guroo naanak saahib ton pahilaan hoeaa hovegaa | surate panddat deean bahuteean bujhaarataan keh mukarane aakheean jaa sakadeean han| udaaharan lee
1 majh kehee zimeen kehee treebhat kehee
majh lohee, jimeen rohee
ran jattee, hor sabh khaan dee chattee
2 bhairree ran dee bhairree chaal
aae praahunaa kutte baal
nak poonjhadee utale naal,
aattaa gunhe khurake vaal,
bhairree ran dee bhairree chaal|
3 eikaa put naa jaaeen rane
ghar jaae taan bhaandde bhane
baahar jaae taan maape anhe
laaddaan vich naa aakhaa mane ik put naa jaaeen rane|
4 mele de trai kam pake
dhoop, dhoorr, nikame dhakemele de trai kam pake |
ese tarhaan kurreean chirreean bakareean te tin jaataan athareean jaan so chaachaa, eik pio, sau daaroo ik ghio, sau ber ik sio aad vee surate panddat dee kirat dase jaande han |
sa vaaraan
panjaabee saahit dee beerarasee paranparaa bahut puraanee hai| panjaab dee bhoogolik sathitee hee ajihee hai ki ethon de vasaneekaan noo aad kaal ton hee baaharale haliaan daa saahamanaa karanaa paindaa rihaa| is lee yodhiaan noo yudhakhetar vich joojhan dee preranaa den lee vadh charrh ke beerataa dikhaaun vaaliaan daa jas gaaun lee vaaraan racheean jaandeean raheean|
pooravanaanak kaal vich jiharreean vaaraan racheean jaandeean raheean, aunhaan de lekhakaan daa saanoo pataa naheen | panddat taaraa singh narotam ne sabh ton pahilee aapanee pusatak guramat niranay saagara vich unhaan vaaraan de namoone daraj keete, jiharreean is kaal vich racheean geean te jinhaan deean dhaaranaan ute guroo granth saahib vich daraj vaaraan noo gaaun daa hukam ditaa giaa|
1 raae kamaal mauj dee vaar
2 ttundde asaraaje dee vaar
3 sikandar ibaraaheem dee vaar
4 lalaa bahileemaa dee vaar
5 hasane mahime dee vaar
6 moose dee vaar
einhaan vaaraan deean udaaharanaan namoone maatr ethe daraj keeteean jaa raheean han
1 raanaa raae kamaal dee ran bhaag baahee|
mauje dee talavanddeeon, charrhiaa saabaahee |
dtaaleen anbar chhaaeaa, fale ak kaahee|
jutte aahamo saahamane, neze jhalakaahee
mauje ghar vadhaaeean, ghar chaache dhaaheen| raae kamaal mauj dee vaara
2 kaal lalaa de des daa khoyaa bahileemaa,
hisaa chhatthaa manaae kai jal nahiron deenaa,
firaahoon hoe lalaa, ne ran manddayaa dheemaa,
bherr duhaan vich machiaa, satt pee aneemaa,
sir dharr ddige khet vich, jiaun baahan dteemaan,
dekh maare lale bahileem ne, ran main baaseemaa| lalaa bahileemaa dee vaar vichon
3 hasane mahime raaniaa, dohaan utthaaee dal|
mahimaa hasanaa maariaa, dudh ton makhee gee ttal|
bahute rang vigutiaan, atharabaan bett paaeaa ttutt gal|
aakheen maakhe dtaaddeean, do sheenh naa tturade ral|
mahimaa hasanaa raajapoot, raae bhaare bhattee|
hasane beemaanagee, naal mahime battee|
bherr dohaan daa machiaa, sar vage fattee|
mahime paaee fatah ran, gal hasane ghattee|
banh hasane noo chhaddiaa, jas mahime khattee| hasane mahime dee vaar vichon
4 trai sau satth maraatabaa, eik guree ddage|
charrhiaa moosaa, baadashaah sabh jage parakhe|
dand chitte badd haatheean, chahu kit varage|
rut pachhaatee bagaliaan, ghatt kaalee age|
ehee keetee moosiaa, kin karee naa age| moose dee vaar vichon
5 bhabakio sher saradool raae, ran maaroo baje
khaan sulataan badd soorame, vich ran de gaje|
khat likhe ttundde asaraaj noo paatashaahee aje|
ttikaa saarang baap ne ditaa bhar laje|
fateh paae asaraae jee, shaahee ghar sase|
ddaa. charan singh jee ne is vaar daa ik hor roop vee ditaa hai
bukiaa sher saradool raajaa|
pr sulataan tum barre kaajaa
khat likhe ttoonddaa asaraaj noo
laj rakheen saarang baap noo
ttikaa ditaa su raaje aap noo | ttundde asaraaje dee vaara
6 sikandar kahe braham noo ik gal kaaee|
teree saaddee ran vich aj pee larraaee|
toon naaheen ki main naaheen, eih hundee aaee|
raajapootee jaatee nasiaan ran laaj maraaheen|
larree aahamo saahamane, so kare so saaeen
paapee khal baraaham par charrh aae sikandar
bherr dohaan daa machiaa, badd ran de andar
farriaa khal baraaham ne, kar badd addanbar
badhaa sangal paaeikai jan keele andar |
aapanaa hukam manaaeike chhaddiaa jag andar| sikandar ibaraaheem dee vaara
eih vaaraan aakaar vich bahut lameea naheen, naa hee inhaan vich yudhakhetar de nazaare, sooramiaan de bherr te hathiaaraan dee lishak darasaaee gee hai, jiharree najaabat dee vaar jaan chanddee dee vaar vich saaddeean akhaan saahamane aa khalondee hai| ih vaaraan bhatt jaan maraasee pushato pust gaaunde ture aa rahe han|
ha futtakal rachanaa kise te vaaratak aad
ddaakattar mohan singh daa mat hai ki is kaal vich pushay naan daa ik kavee hoeaa hai, jis ne sabh ton pahilaan sasee punoo daa kisaa likhiaa| ih kisaa likhatee roop vich saanoo praapat naheen. is lee is baare kujh naheen aakhiaa jaa sakadaa|
ameer khusaro 1253 ton 1325 ee. laahauar, mulataan te dilee vich rihaa | faarasee vich is ne dter rachanaa keetee par ddaa. mohan singh, sujaan raae daa havaalaa de ke aakhade han ki ameer khusaro ne panjaab dee jabaan vich manohar ibaarat vich tugalak shaah te naasar deen dee larraaee noo nazamiaa hai, jis nazamee roop noo hind dee jbaan vich vaar kahinde han| is vaar ton binaan ameer khusaro deean bujhaarataan daa aseen pichhe havaalaa de aae haan | aam vidavaanaan daa vichaar hai ki bhaaratee itihaas te mithihaas naal sanbandhit bahut saare kise jiven soratth beejaa, gopee chand, mainaavantee, rasaaloo, kokilaa aad zaroor pooravanaanak kaal vich hee likhe ge honage, par saadde paas unhaan de koee namoone naheen |
aam vichaar ihee rihaa hai ki panjaabee vaaratak daa aaranbh lagabhag solhaveen sadee vich hoeaa, par ih ho naheen sakadaa, kiaun jo saadde paas atthaveen nauaveen sadee ton saahit dee ik nirantar dhaaraa chalee aa rahee hai te us vich vaaratak daa aabhaav naheen ho sakadaa| ddaakattar trilochan singh bedee ne terhaveen sadee dee ik vaaratak krit ekaadashee mahaatam daa havaalaa ditaa hai| ese tarhaan pro. preetam singh ne fareed jee kaa padhatee naamaa eik hor vaaratak rachanaa daa zikar keetaa hai, jinhaan ton ihee sittaa nikaladaa hai ki kavitaa de naalanaal vaaratak dee rachanaa vee hundee rahee hovegee| ih vaaratak aakaar vich bhaaven kavitaa de ttaakare te thorrhee hove, par likhee zaroor jaandee rahee | hetthaan aseen namoone maatr uparokat dohaan pusatakaan vichon vaaratak de kujh bhaag daraj karade haan
1. daiva te dee poojaa karan | so toose japaan karee bolee denaa | tab sree bramhaa jee naaradaa kee boladaa hain| he putar jee tuse ehe vadd pavitr kathaa puchhee aaj tik ehai kathaa ase kees paas naheen das | ehee je kathaa hain so mahaan gupat vaarataa hain| ase ehe kathaa kees paas naheen das| aaj tere paas main kathaa dasadaa hain | ikaadasee mahaatama
2. bagair gunah ek gharree naahee gujaree mujh par|
hajoor dil bandagee bhee ek gharree naheen gujaree |
yaa nisache jaan| in nafas ne meree saahib
naa raah maarayaa hai| nafas ind siaanaa soee jo har havaale shukar karai|
sabh sansaar main ahamak se hain jo indarayaa kai peechhe bahakayaa firain|
tis noo ant saahib naa bakasaigaa| fareed jee kaa pasatinaamaa
eis kaal deean hor vee futtakal rachanaavaan daa havaalaa kee vidavaanaan ne ditaa hai, jinee der tak unhaan baare koee nishachit saboot jaan paramaan naa mile unhaan sanbandhee charachaa karanee uchit prateet naheen hundee |
pooravanaanak kaal de saahit ute samachee jhaat
1. pooravanaanak kaal vich panjaabee saahit sirajanaa dee ik nishachit marayaadaa hond vich aa chukee see te atthaveen nauaveen sadee ton vakhavakh khetaraan, add manorathaan te bhinabhin kalaaroopaan vich saahit likhiaa jaan lag piaa see | is saahit de pichhe sansakrit, praakirataan te apabhranshaan dee ik nischit paranparaa turee aa rahee see, jinhaan vich kee sau sadeean ton utam saahit likhiaa jaandaa rihaa see | musalamaanaan de panjaab vich pravesh naal, eis bhaaratee saahit pranaalee vich arabee faarasee saahitaan dee mahaan paranparaa vee aa shaamal hoee, jinhaan ne panjaabee saahit lee neehaan daa kam keetaa|
2. madh kaal de lagabhag saare kalaa roopaan daa aaranbh pooravanaanak kaal vich ho chukaa see, yathaa veer kaav, soofee kaav, kisaa kaav, adhiaatamak kaav te vaaratak aad | bhaaven inhaan dee ginatee jaan aakaar bahutaa naheen te naa hee inhaan kalaaroopaan daa us vele tak pooran bhaant visataar jaan vikaas hee hoeaa see | saahitak pakiaaee jaan parapakataa dee ghaatt vee bahuteean kalaakritaan vich pratakh dikhaaee dindee hai|
3. eis kaal daa jiharraa saahit saanoo aj praapat hai, vishes tor te lokasaahit, lokavaaraan te lokabujhaarataan aad inhaan dee bhaashaa te lahije vich nische hee samen de beetan naal aj tabadeelee aa gee hai, kiaunjo lokamoonhaan te charrh charrh ke, eih varatamaan roop de bahut nerre puj gee hai| inhaan noo likhatee roop dter chir pichhon ditaa giaa|
4. baabaa fareed de shalok zaroor sdh te asalee roop vich saadde tak puje han | is daa kaaran ih hai ki guroo granth saahib vich sankalit hon uparant ih mool roop vich saanbhe rahe |
5. naathaan jogeean daa saahit vee saaddaa gauaravamee virasaa hai| adhiaatamik vichaaradhaaraa ton binaan is rachanaa daa mehatav is gal vich vee hai ki is naal saaddee bhaashaa apabhrans de roop ton nikal ke lok bhaasaa val aaee | panjaabee kavitaa noo raagaan naal jorran te lokachhandaan te kaavaroopaan daa prayog karan vich inhaan jogeean ne pahil keetee | madhakaal de saahit dee bahut saaree adhiaatamik sbadaavalee dee varaton vee pahilee vaar inhaan jogeean naal hee hoee |
6. panjaabee dee mool lipee sidhamaatrikaa dee varaton pahilon pahil inhaan jogeean ne hee keetee, jiharree sodhe jaan uparant guramukhee akhavaaee |
adhiaae chauathaa
guroo naanak kaal
1500 ee. ton 1700 ee.
a pichhokarr
guroo naanak kaal vich rachiaa giaa saahit, aakaar, ginatee te gunaan karake enaa vishaal te bahupakhee hai ki yog tauar te is noo panjaabee saahit de itihaas daa sunahiree kaala aakhiaa jaa sakadaa hai| madhakaal de panjaabee saahit daa koee vee visaa, roop vanagee, dhaaraa jaa praviratee ajihee naheen see, jis de chin jaan pramaanoo saanoo is kaal de praapat saahit vichon dikhaaee naa den | pooravanaanak kaal vich panjaabee saahit dee aadhaarashilaa taan rakhee jaa chukee see par ih saahit nischit jaan niyamit leehaan te naheen see usariaa | viakateegat rachanaavaan te kujh ik dhaaraavaan adheen ugharradugharreean kritaan kise nirantar gatee daa prabhaav naheen paaundeean te jiharreean rachanaavaan saadde tak pujeean vee han, aunhaan baare kee tarhaan de vaadavivaad jaan kint hunde rahe, par is kaal baare bhaaratee te pachhamee sabh vidavaanaan dee saanjhee raae hai ki is samen rachiaa giaa saahit, sabh pakhaan ton mahaan hai | shaaeid is mahaanataa daa hee sittaa hai ki kujh vidavaanaan ne upa bhaavak ho ke aakhanaa suroo kar ditaa ki panjaabee bhaasaa, lipee te saahit daa mudt hee is kaal vich bajhaa | is bhulekhe noo door karan vich khojeean te hor vidavaanaan noo teeh chaalee saal lag ge|
eih ik itihaasak sachaaee hai ki is kaal de saahit deean shaanadaar ravaaeitaan de pichhokarr vich anukool anusaaree te dtutthavaan uh samaajik, dhaaramik te raajasee vaataavaran see, jis ne is saahit dee gatee te nuhaar noo nikhaariaa| ethe us baare sankhep jihee charachaa karanee jarooree prateet hundee hai|
guroo naanak kaal te mugal raaj daa samaan lagabhag iko hee hai| pahilee vaaree ik shakatee saalee raaj dee sathaapanaa naal des vich raajasee sathirataa kaaeim ho gee te ik saant vaataavaran paidaa hoeaa, jiharraa lokaan noo kee sadeean baad naseeb hoeaa | chhotteean motteean ghattanaavaan je vaaparadeean vee raheean taan unhaan daa aam lokaan de jeevan ute turant jaan sathaaee prabhaav bahut ghatt piaa|
baaharon aaunde musalamaanee dhaarraveean noo vee rok pai gee te luttamaar, zor jabar te dhake shaahee daa dauar kaafee had tak madham pai giaa | hindooaan ute hunde julam te unhaan noo jabaree musalamaan banaaun dee muhinm vee, soofee fkeeraan de udaar vivahaar te bhagatee lahir de aagooaan de prachaar kaaran pahilaan jine zoraan te naa rahee| akabar varage baadashaahaan dee sulaah dee neetee vee bahut had tak is dee jinmevaar aakhee jaa sakadee hai| bhagatee andolan de prabhaav adheen de sansakriteean daa mel, ghrinaa dee thaan shaantee, audaarataa te niralepataa daa zinmevaar baniaa | jahaangeer de raaj samen
guroo arajan dev jee dee shaheedee te aauarangazeb de samen guroo teg bahaadar te unhaan de bahut saare sevakaan daa katal, einhaan baadashaahaan dee kattarravaadee neetee daa fal see, jis de viradh prateekaram vajon guroo gobind singh ne khaalasaa saaj ke saamaraaj de khilaaf ik shakateesaalee andolan chalaaeaa te lataarree hoee saadhaaran janataa de manobal noo uchaa chukiaa| is tarhaan guroo naanak dee sikhiaa naal jithe bhagatee maarag panjaab vich aapane sikhar te pujaa uthe guroo gobind singh daa skatee daa prachaar, mugal raaj dee adhogatee daa kaaran baniaa|
guroo naanak de janam samen lodheean patthaanaan daa raaj see | ih raaj kise tarhaan vee lokahitaisee jaan shakateesaalee naheen aakhiaa jaa sakadaa | bhristtaachaar, vadteekhoree, beeemaanee te beeinasaafee jo us vele viaapak see, us daa chitar guroo naanak baanee te bhaaee guradaas dee pahilee vaar vichon sapashatt bhaant saadde dristteegochar hundaa hai
raaje sheenh mukadam kute,
jaae jagaaein baitthe sute |
jaan
kal kaatee raaje kasaaee, dharam pankh kar uddariaa,
koorr amaavas, sach chandramaa deesai naaheen kai charrhiaa |
bhaaee guradaas de shabadaan vich us vele daa chitar dekho
kal aaee kute muhee, khaaj huaa muradaar gusaaeen|
raaje paap kamaanvade, aulattee vaarr khet kau khaaee|
parajaa andhee gayaan bin, koorr kusat mukhahu aalaaee|
chele saaz vajaaeinde, nachan guroo bahut bidh bhaaee|
sevak baitthan gharaan vich guroo utth ghareen tinaarre jaaee|
kaazee hoee rishavatee, vadtee lai ke hak gavaaee|
eisataree purakhai daam hit, bhaaven aae kithaaoon jaaee|
varatiaa paap sabhas jag maahee |
guroo naanak ne lodheean de bhairre raaj daa jo chitar baabarabaanee vich pesh keetaa hai, uh us vele dee raajasee sathitee dee moonh boladee tasaveer hai
paap kee janjh lai kaabalahu dhaaeaa, zoree mange daan ve laalo|
saram dharam due chhap khaloe, koorr firai paradhaan ve laalo|
kaajeean braahamanaan dee gal bakee, agad parrhe saitaan ve laalo|
ate raajiaan dee dashaa kee see
saahaan surat gavaaeean rang tamaashai chaae|
baabar vaanee fir gee, kueir na rottee khaae|
hindoo jaatee dee us vele dee dhaaramik dashaa baare ddaakattar gokal chand naarang aapanee prasadh pusatak ttraansafaaramesn aauaf sikhizam vich likhade han
asalee dharam de some niraarathak rasamaan reetaan, foke vahimaan panddataan de savaarath ate lokaan dee agiaanataa de kaaran suk ge san| asaleeat dee thaan keval dekhadikhaavaa hee reh giaa see
ate hindoo mat daa ucheraa adhiaatamavaad bhinabhin mataan de bharrakeele dikhaave hetth dab giaa| sadeean ton ho rahe hamaliaan, badeshee hakoomat de bhairraa ate zulamaan ne bahut hee tarasayog haalat paidaa kar ditee see te nimojhoonataa kaaran sadaachaarik giraavatt vadh chukee see| iho jihee haalat see, jis vich ki guroo naanak dev jee ne hindooaan noo vekhiaa |
te bhaaee guradaas aapanee pahilee vaar vich is dashaa noo inj chitarade han
kalijug bodh aautaar hai, bodh abodh naa drishattee aavai|
koee naa kise varajadaa, soee kare joee man bhaavai |
kise poojaaee silaa sun, koee goreen marree pujaavai|
tantr mantr paakhandd kar, kalah krodh bahu vaad vadhaavai|
aapo dhaapee hoe kai, nayaare nayaare dharam chalaavai|
koee puje chandar soor, koee dharat akaash manaavai |
paaun paanee baisantaron, dharam raaj koee tripataavai|
fokatt dharamee bharam bhulaavai |
aus vele samaajik dashaa dhaaramik dasaa ton vee bhairree see | samaaj vich jaatee vanddeean, aoocha neech, vahimabharam, bhittachhoot, fokeean rasamaan, reetaan is had tak san ki jeevan narak samaan see | bhekhee saanoo jhoottheean karaamaataan dikhaa ke bhole bhaale lokaan noo aapane pichhe laa rahe san | braahamanavaad is had tak chhaaeaa hoeaa see ki lokaan de samaajik, bhaaeechaarik jaan sadaachaarik jeevan ute vee unhaan daa tthapaa lagaa hoeaa see | lokaan dee aarathik dashaa vee barree bhairree see| keval raaj adhikaaree jaan luttakhasatt karan vaale haakam te jaagareedaar aad raj ke rottee khaande san | aam janataa dee jeevanapadhar bahut neeveen see | ajihee dasaa vich rachiaa giaa saahit jithe aapanee samakaalee jeevan dee hoobahoo tasaveer pes karadaa hai, authe is dashaa vichon nikalan dee preranaa den vaalaa amar saahit vee rachiaa giaa, jiharraa maanavavaad dee drishattee ton lokabhaavaan dee tarajamaanee karadaa hoeaa, aunhaan dee agavaaee de samarath baniaa|
guroo naanak kaal vich rache ge saahit daa sankhep saravekhan
a guramat kaavadhaaraa
guroo naanak kaal vich rache ge samache saahit vichon sabh ton sreshatt rachanaa sikh guroo saahibaan dee baanee hai, jiharree aadagranth vich sankalit keetee gee hai | ih baanee aapanee sidhaantak pakiaaee te kalaagat nipunataa karake, madhakaal de samache adhiaatamik saahit vich ik vishes sathaan rakhadee hai| jithe ih rachanaa bhagatee mat de aasiaan de anukool rachee gee, authe is dee ik vilakhanataa ih hai ki ih lokajeevan de vadh ton vadh nikatt hai ate lokabhaashaa te prachalit kaavaroopaan vich hon karake, lokamanaan noo vadh ton vadh khich paaundee hoee samaajik, sabhiaachaarik te dhaaramik khetaraan vich unhaan dee suchet bhaant agavaaee karadee hai| vaasatav vich guroo saahibaan daa saahit, panjaabee kauameeat, panjaabee sabhiaachaar te panjaabee charatar dee navausaaree daa lakhaaeik hai jis daa anubhav panjaabeean noo pahilee vaar hoeaa| guramat saahit baare ddaakattar mohan singh likhade han guroo saahibaan ne
1. ddaakattar mohan singh, ain inttaroddakashan ttoo panjaabee littarechar, panaa 56
auche aadarashaan noo hamesaan saahamane rakhiaa| uh manakhee aatamaavaan de usareee san| uh naa keval yathaarath de darask san, sagon ajihe ghaarre san jinhaan ne manakhee jeevan noo navaan roop ditaa| unhaan vich aapanee rachanaa prat vee satikaar see te manakhee aatamaa lee jinmevaaree daa ahisaas vee| unhaan ne lokasataa te lok adhiaatamik saramaae noo saakaar keetaa| unhaan daa amar saahit jeevan ton agere see |
guramat saahit daa sikhar, guroo granth saahib dee sanpaadanaa 1604 ee. see, jis vich gurooaan ton binaan hor bhagataan te fakeeraan dee rachanaa vee daraj hai | sansaar de adhiaatamik saahit vich ih ik adatee krit aakhee jaa sakadee hai| is sanbandhee sarabapakhee vichaar ik vakhare adhiaae vich keetee jaa rahee hai|
guroo saahibaan ton binaan guroo aashiaan dee pooran bhaant viaakhiaa karan vaale ik mahaan kavee bhaaee guradaas san, jinhaan dee rachanaa bhaaven guroo granth saahib vich daraj naheen, par us daa darajaa saahitak te sidhaantak pakhaan ton kise tarhaan vee ghatt naheen| hor ughe bhagataan vichon bhagat kaanhaa, chhajoo, jalhan, sutharaa te valee raam varananayog naan han, jinhaan dee rachanaa aj vee lokamoonhaan te charrhee hoee hai|
e soofee kaavadhaaraa
panjaabee vich soofee kaavadhaaraa daa mudt taan baabaa fareed naal hee bajh chukaa see, par ddaakattar mohan singh unhaan noo pahile parraa daa soofee aakhade han, kiaunk uh sharhaan deean paabandeean ton laanbhe naheen ge | isalaam de naal hee soofee mat bhaarat vich failiaa | sabh ton pahilaan is ne panjaab vich pair pasaare ate panjaabee jeevan te panjaabee saahit noo behad prabhaavit keetaa | pichhon soofeean ne isalaam de mazhabee kattarravaad daa tiaag kar ditaa ate vedaant te bhaagavat dharam de prabhaav grahin kar le | sreeat naalon tareekat ute vadh jor ditaa jaan lagaa ate naal hee inhaan dee rachanaa vichon arabeeeeraanee naalon bhaaratee te panjaabee rangan vadhere dikhaaee den lagee | prinseepal tejaa singh anusaar panjaabee soofee kavitaa vich hun dajale te faraat naalon jhanaa te sataluj sookan . lage ate heer raanjhaa sasee punoo aad preet de aadarask pramaan samajhe jaan lage| panjaab daa samaajik te sabhiaachaarak jeevan, ethon daa chauagiradaa, ethon dee bhaashaa, lok chhand, alankaar, chinh te binb soofee kavitaa daa shingaar banan lage | pahilee vaar soofee kaveean ne rab dee saravaviaapak hond noo saveekaar kar ke dhaaramik sahinaseelataa daa prachaar keetaa, jis naal ih kavitaa nirol musalamaanee gheriaan vichon nikal ke panjaabeean de jeevan daa ang ban gee |
guroo naanak kaal de ughe soofee kaveean vich shaah husain, sulataan baahoo te shaah sraf vises sathaan rakhade han| inhaan sabhanaan baare visataarapoorabak charachaa age keetee gee hai|
sa kisaa kaavadhaaraa
bhaaven ddaakattar mohan singh panjaabee kisaakaav daa mudt pooravanaanak kaal vich hee mithade han, ate unhaan ne ik do kisaakaaraan de naan te unhaan de kisiaan daa havaalaa vee ditaa hai, par unhaan kisiaan de namoone praapat naa hon karake, aunhaan baare kujh naheen aakhiaa jaa sakadaa| ese tarhaan unhaan ne kujh ik dhaaramik te lokik kathaavaan de aadhaar te kise likhe jaan deean sanbhaavanaavaan daa vee zikar keetaa hai, par unhaan kritaan de vee koee pramaan saadde tak naheen puje| is lee kisaakaav daa
ttheek mudt aseen guroo naanak kaal ton hee mithade haan| faarasee kavitaa daa prasadh roop masanavee panjaabee kisaakaav daa aadhaar aakhiaa jaa sakadaa hai, kiaun jo faarasee kavitaa vich lanbee kahaanee noo ihee naa ditaa jaadaa see | aseen us lee arabee bhaashaa daa sbad kisaa apanaa liaa| jithe faarasee masanavee vich har prakaar daa vishaa lai liaa jaandaa see, authe panjaabee kaveean ne keval ishak prem dee kahaanee noo hee kisaa aakhiaa hai| kujh ik vidavaanaan daa vichaar hai ki panjaabee de bahute kisaakaaraan ne aapane kise nirol faarasee de aadhaar te hee usaare han, keval sathaanak rangan te graameen chhohaan panjaabeean vaaleean han, baakee dtaachaa faarasee masanavee vaalaa hee hai|
guroo naanak kaal de prasadh kisaakaar 1 damodar kasaa heer raanjhaa 2 peeloo kasaa mirazaa saahibaan, 3 haafaj barakhuradaar mirazaa saahibaan ton binaan kisaa sasee punoo te yoosaf julaikhaan pahilee vaar rache. 4 ahimad gujar baintaan vich heer raanjhe daa kisaa hoe han | solhaveen te sataarhaveen, de sadeean de itihaas vich keval chaar kisaakaaraa daa honaa ih sidh karadaa hai ki ih kaav roop aje tak aapane bharapoor roop vich vigasit naheen see hoeaa| agaleean do sadeean vich jithe kisaakaaraan dee ginatee sau de kareeb ate kisiaan dee rachanaa kee sainkarriaan tak jaa pujadee hai, taan is ton ihee sittaa nikaladaa hai ki guroo naanak kaal, kisaakaav daa aaranbhik kaal hee see| kisiaan de vishe vee is kaal vich seemit hee rahe| inhaan kisaakaaraan baare vichaar agale adhiaae vich keetee jaa rahee hai|
ha beer kaavadhaaraa
panjaabee saahit vich beerakaav daa aaranbh pooravanaanak kaal vich hee ho chukaa see, jis baare charachaa keetee jaa chukee hai| eih dhaaraa is kaal vich vee chaladee rahee, par beerakaav de pradhaan kalaaroop vaar daa saroop is kaal vich badal giaa te duniaavee vaaraan de naal naal adhiaatamik jaan dhaaramik vaaraan vee likheean jaan lag peean| ajiheean 22 vaaraan guroo granth saahib vich daraj han, 39 vaaraan bhaaee guradaas ne racheean te do vaaraan dooje guradaas de naan hetth prachalit han |
eis kaal de ughe beerarasee kavee abadalaa, peer muhamad, haafiz, barakhuradaar te guroo gobind singh jee han| guroo gobind singh rachit chanddee dee vaar naal beerakaav sikhar te pujadaa hai | beerakaav daa doojaa kalaaroop janganaamaa vee ese kaal vich haafaz barakhuradaar raaheen saadde tak pujaa| asal vich beerakaav daa sanbandh panjaabee jeevan naal is had tak hai ki is dee rachanaa har kaal vich nirantar hundee aa rahee hai te aadhunik kaal vich vee jithe saahit de hor anek nave roop hond vich aa chuke han, beer kaav dee lokapriyataa use tarhaan kaaeim hai. bhaaven is lee koee kaavaroop vee kiaun naa apanaaeaa giaa hove | saaddaa ih nishachit mat hai ki jad tak panjaabee kauam te panjaabee saahit jeeaunde han, beer kaav dee rachanaa hundee rahegee, kiaunjo panjaab dee bhoogolik sathitee, eis daa puraatan virasaa, paranparaavaan, eitihaas te panjaabee charatar, sabh is dhaaraa noo jeeaundee rakhanage|
ka vaaratak
har bhaashaa vich vaaratak daa janam kavitaa naalon pichhon hundaa hai | pooravanaanak kaal vich rachee gee vaaratak de kujh pramaan de ke aseen sidh keetaa see ki us kaal vich panjaabee vaaratak aaranbh
ho chukaa see | guroo naanak kaal vich vaaratak dee rachanaa naa keval aakaar valon, sagon vishiaan, parakaar ate roopaan dee vibhinataa kar ke vee saaddaa vishes dhiaan khichadee hai | janam saakheean, tteeke, jap, paramaarath, bachan, mahaatam, goshattaan te hukamanaame is kaal dee vaaratak de kujh ku ughe roop han| sailee de pakhon jithe ih vaaratak parapak te nipun hai, authe daarashanik, birataantak, varananee, viaakhiaamee te vaarataalaapee sabh dtangaan dee vaaratak saadde tak pujee hai | mudtalee vaaratak daa jithe kavitaa naalon bahut nikherr dikhaaee naheen dindaa hai, authe haualee haualee is daa vikaas pratakh dikhaaee dindaa hai, jis ton ik nishachit sailee hond vich aaun lagee |
guroo naanak kaal vich rachee gee vaaratak daa sankhep veravaa is prakaar hai
1 puraatan janam saakhee, jis noo maikaalaf vaalee janam saakhee jaan valait vaalee janam saakhee vee aakhiaa jaandaa hai|
2 bhaaee bidhee chand vaalee saakhee
3 sodtee miharabaan dee janam saakhee
4 teehaan aad saakheean
5 guroo jee ke muhi deean saakheean
6 goshattaan guroo naanak jee deeanajite randhaave, janak, nirankaar, kalajug te kaaroo naal
7 baabe laal te daaraa shakoa dee gostt
8 jap paramaarath
9 haazar naamaa
10 sidh goshatt deean ttipaneean
11 chhajoo bhagat daa geetaa mahaatam
12 hukamanaame
auparokat verave ton sapashatt ho jaandaa hai ki is kaal vich bahupakhee vaaratak rachee| sabh ton pradhaan gadaroop janamasaakheean daa hee hai, jiharraa aakaar te prakaar dohaan pakhaan ton utam hai| pro. pooran singh puraatan panjaabee vaaratak baare likhade han, panjaabee saahit guroo naanak jee de mandaraan de aaleduaale, birachhaan dee chhaavaan vich paliaa | nasar vaarataka unhaan lokaan ne pahilee vaar likhee jinhaan de hentth guroo saahib de piaare amrit naal sinche, gulaab deean pateean vaang sifat sameer naal hilade san |
janam saakheean dee bhaashaa ute lahindee daa prabhaav pratakh hai| sailee te sbadaavalee ute musalamaanee rangat charrhee hoee hai| is kaal dee vaaratak baare verave sahit vichaar agale adhiaae vich keetee gee hai|
kha bhaashaa te lipee
guroo naanak kaal vich rache ge saahit dee bhaashaa baare vee sankhep vich zikar karanaa jrooree prateet hundaa hai| pichhe aseen likh chuke haan ki is kaal dee pradhaan saahitak rachanaa, sikh guroo saahibaan dee hai, jis de pramaan saanoo aad granth vich milade han| guroo naanak saahib jis vele ih shabad uchaarade han| bolee avar tumaaree jaan malechh bhaakhiaa gahee taan pratakh tauar te unhaan daa nishaanaa te aades ih see ki baaharaleean bhaasaavaan dee bajaae ethon dee lokabhaasaa noo
apanaaeaa jaae | ih ruchee saanoo saare guramat saahit vich dikhaaee dindee hai | ih ttheek hai ki guroo granth saahib vich bhaashaa dee vanasuvanataa de anaginat prayog milade han, par samache saahit dee pradhaan sur panjaabee hee hai | bhaaven guroo gobind singh te unhaan de darabaaree kaveean dee bahutee rachanaa brijee vich hai par is brijee daa lahijaa te uchaaran vee panjaabee vaalaa hee hai|
eis kaal dee bhaashaa de bhin bhin roop is prakaar han
a guroo saahibaan dee saahitak bhaashaa kendaree panjaabee, jis ute kite kite saadh bhaashaa te hindavee dee putth charrhee hoee hai|
a kisaa kaav te soofee kaveean dee bolee jiharree lokabolee see te jis vich kendaree te lahindee panjaabee de ralaven roop milade han |
e bhaaee guradaas dee kendaree panjaabee jis daa lahijaa te uchaaran ajokee panjaabee de bahut nerre daa hai|
sa vaaratak saahit dee bhaashaa, jis noo puraanee panjaabee aakhiaa jaa sakadaa hai|
guramukhee lipee noo sodh ke is noo panjaabee uchaaran de mutaabik dtaal ke ate naveen tarateeb de ke, ese kaal vich saahitak lorraan lee varaton vich liaandaa giaa | bhaaven musalamaan lekhak faarasee lipee dee varaton karade rahe, par baakee sabh lekhak te unhaan deean rachanaavaan, guramukhee lipee vich hee saadde tak aparreean han|
auparokat sankhep saravekhan te is kaal deean samacheean praapateean de aadhaar te aseen is kaal noo nishache hee panjaabee saahit daa sunahiree kaal aakh sakade haan |
adhiaae panjavaan
guroo naanak kaal de saahit deean pramakh dhaaraavaan te paravirateean
pichhale adhiaae vich aseen guroo naanak kaal vich rache ge saahit daa sankhep saravekhan keetaa ate vakhavakh dhaaraavaan adheen hoee saahitasirajanaa baare mudtalee jaanakaaree ditee see | is adhiaae vich har dhaaraa de ughe lekhakaan dee samachee saahitak den te saahit vich unhaan de sathaan baare saravapakhee vichaar keetee jaavegee te naal hee unhaan paravirateean daa vee zikar keetaa jaavegaa jinhaan duaaraa us kaal vich rache saahit dee nuhaar pachhaanee jaa sakadee hai|
a guramat kaavadhaaraa
solhaveen sataarhaveen sadee vich rache ge panjaabee saahit vichon guramat kaavadhaaraa sabh ton shakateesaalee aakhee jaa sakadee hai, kiaunjo is kaal deean hor saareean saahitak praapateean naalon jithe aakaar vich ih sabh ton vadh hai, authe lok bhaavanaavaan dee vee ih sabh ton vadh tarajamaanee karadee hai | saare guroo saahibaan ne samaaj noo adhiaatamik, bhaaeechaarak, sadaachaarik te sabhiaachaarik aad, bhinabhin pakhaan ton unat karan lee, saahit noo ik saadhan vajon varatiaa te is noo pahilee vaaree jeevan naal jorr ke, lokajeevan dee nigar usaaree daa saadhan sidh keetaa| unhaan ne aacharanak pavatarataa te aatamik uchataa lee amar saahit dee sirajanaa keetee te is noo vadh ton vadh lokaanubhav de nerre rakh ke, lokabhaashaa, lokachhandaan te lokapriy kaavaroopaan vich shabadabadh karake, aam lokaan dee sukojatripatee vee keetee | saaree rachanaa sangeetak laia vich dtaal ke vakhavakh raagaan te raaganeean vich is noo gaaun daa aadesh ditaa taan jo geet dee laia vich manamugadh ho ke janasaadhaaran, aatamik te maanasik anand praapat kar sakan|
guramat saahit vich jithe jeevan deean amar sachaaeean roopamaan keeteean geean han, authe jeevan dee nijhak aalochanaa vee keetee gee hai te galat keemataan daa zoradaar bhaashaa vich khanddan vee keetaa giaa hai| giaan duaaraa lokaanubhav noo visaal karake ik naveen chetanataa bharee, jeevan dee navausaaree lee saarathik sujhaa dite te unhaan vich ik navaanbal bhariaa, jis duaaraa uh har aauakarr daa saamhanaa karan de samarath ban ge| naveean naroeean leehaan ute kauamee ausaaree, eis saahit dee sabh ton vaddee karaamaat aakhee jaa sakadee hai| dasaan vichon sat guroo saahibaan ne saahit sirajanaa keetee| inhaan ton binaan guroo aashiaan dee viaakhiaa lee anaginat saahitakaaraan valon kararree ghaalanaa keetee gee te gad te pad dohaan roopaan vich ik naveen saahitak dhaaraa veh turee, jiharree aj tak nirantar jaaree hai|
guroo naanak dev jee 14691539 ee. guroo naanak naal panjaabee vich ik naven saahitak yug daa aaranbh hundaa hai| aap ne guramat dee ik naveen vichaaradhaaraa daa mudt banhiaa
te saahit noo lokajeevan naal jorran dee naveen pirat paaee | aap ne aam lokaan deean bhaavanaavaan te jazabiaan dee naa keval tarajamaanee hee keetee, sagon neeven nitaane te lataarre hoe lokaa de hak vich ik zabaradasat aavaaj buland keetee ate aapane aap noo unhaan daa saathee dasiaa
neechaa andar neech jaat, neechee hau at neech |
naanak tin ke sang saath, vaddiaan siau kiaa rees|
aap ne manakhaan noo jaatapaat, chhootachhaat, aoochaneech te samaajik bhedabhaao deean tang valaganaan vichon kadt ke, auchaa, suchaa balavaan te bekhauaf jeevan jeeaun dee jaach dasee | adhiaatamik pavatarataa te sach dee pachhaan ute zor ditaa, par inhaan ton vee vadh ke, uche aachaar noo mehatav dindiaan hoeaa aakhiaa
sachahu ure sabh kau, upar sach aachaar|
guroo saahib ik adatee shakhaseeat te alokik pratibhaa de maalak san, ik mahaan rehasavaadee, pratibhaasheel kavee, akaalapurakh de anin bhagat, sangeet de rasee| inhaan sabhanaan khoobeean de pramaan saanoo unhaan de rache hoe saahit vichon milade han| is amar saahit dee sabh ton vaddee khoobee ih hai ki ddoonghe ton ddoonghe, ganbheer ton ganbheer ate sookham adhiaatamik vishiaan noo lokaanubhav de vadh ton vadh nerre rakhiaa te us noo lokabhaasaa de maadhiam raaheen roopamaan keetaa hai| aap daa saahit aakaar te prakaar, gunaan te ginatee valon panjaabee saahit noo ik amar den hai|
guroo granth saahib vich aap dee jiharree baanee daraj hai, auh guroo arajan saahib ton chhutt, baakee sabhanaan naalon vadh hai| guroo granth saahib ton baahar vee aap de naan hetth bahut saaree baanee prachalit hai, jis dee pramaanikataa baare shak hai| aad granth vich daraj aap dee baanee daa veravaa is prakaar hai 1 japujee saahib. 2 raag aasaa, maajh te malhaar vich racheean vaaraan, 3 tukhaaree raag daa baarhaamaanh, 4 raag aasaa, pattee, 5 baabar baanee, 6 sohilaa. 7 alaahuneean, 8 kee shabad te slok, 9 chhant te rekhataa | vidavaanaan anusaar is saaree baanee de kul 2949 band han|
guroo saahib dee saaree baanee raagaan vich hai| guroo granth saahib de 31 raagaan vichon 19 raagaan vich aap dee baanee miladee hai| guroo saahib ne jeevan de lagabhag 24 varhe desh desaantaraan daa rattan. keetaa ate aapane samen de har dharam, firake, jaatee te vichaaradhaaraa de aagooaan te vidavaanaan noo mile ate unhaan naal vichaaravattaandare uparant aapane lee maualik, nigar, vigiaanak te upayogee maarag dhaaran keetaa| aap dee saaree baanee vichon hetth likhe tin daarashanik sidhaant ugharrade han. jinhaan noo aap ne sapastt te nischit bhaasaa vich saadde dristteegochar keetaa| ih tin pakh maanava samaaj dee aad kaal ton jigiaasaa rahe han te har dhaaramik aagoo ne aapo aapanee samajh te aapo aapanee budh te pratibhaa duaaraa unhaan daa utar den jaan labhan daa yatan keetaa | ih tin pakh han
a is sansaar vich rahindiaan samaajik te sadaachaarak pakh ton aadarashak jeevan jeeaun dee jaanch |
a aatamaa te paramaatamaa sanbandhee sach dee bhaal |
e srishatteerachanaa jaan visv de pasaar naal sanbandhit rehas jiharre aj visv bhar de vigiaaneean deean khojaan daa mukh rujhevaan baniaa hoeaa hai|
guroo naanak baanee vich uparokat tinaan pakhaan ute bharapoor chaanan paaeaa giaa hai ate vishes karake aasaa dee vaar, japujee te sidh goshatt vichon is de pramaan dekhe jaa sakade han | jithe daarasnik pakhon guroo jee dee baanee adutee te mahaan hai, authe kaavakalaa dee drishattee ton vee is noo sarabotam sathaan praapat hai | saaree rachanaa sangeetak lai jaan raagaatamikataa vich bajhee hoee hai te is vich chhandaan dee vanasuvanataa ton binaan saare ras vee dekhe jaa sakade han| hetthaan inhaan deean kujh udaaharanaan diteean jaa raheean han
shingaar ras
meree run jhun laaeaa
bhaine saavan aaeaa|
tere mundh kattaare jevaddaa, tin lobhee lobh lubhaaeaa|
choorraa bhan palangh siau mundhe, san baaheen san baanhaa|
ete ves karendee mundhe, shahu raato avaraahaa|
naa maniaar na choorreean naa se vangarreeaahaa|
je sahu kantth na lageean, jalan se baaharreean|
rodr ras
je sakataa sakate kau maare
taan man ros naa hoee|
sakataa seehu maare pai vage,
khasame saa purasaaee|
adabhut ras
visamaad naad, visamaad ved|
visamaad jeea, visamaad bhed |
visamaad roop, visamaad rang|
visamaad naange, fireh jant|
visamaad paun, visamaad paanee|
visamaad aganee, kheddeh viddaanee|
haas ras
vaaein chele nachan gur|
pair halaaein feran sir|
audd udd raavaa jhaatte paae|
vekho lok hasai ghar jaae |
rotteea kaaran pooreh taal|
aap pachhaarreh dharatee naal|
karunaa ras
sajan maindde raangule, jaae sute jeeraan|
hanbhee vanvaan ddoonmanee, rovaan jheenee baan|
kee na sune hee goree, aapan kanee soe|
lagee aaveh saahure, nit na peeea hoe|
beer ras
eih bhavajal jagat sabad gur tareeai |
antar kee dubidhaa, antar jareeai|
panch baan le jam kau maarai|
raaganantar dhanookh charrhaaeaa|
shaant ras
sakheeo sahelarreeo, meraa pir vanajaaraa raam|
har naam vanajaariaa, ras mel apaaraa raam |
anado anahad vaajai, hun jhunakaare raam|
meraa mano meraa man raataa, laal piaare raam |
bhiaanak ras
bhai vich pavan vahai sad vaao|
bhai vich chaleh lakh dareeaau|
bhai vich agan kadtai vegaar |
bhai vich dharatee dabee bhaar|
bhai vich ind firai sir bhaar|
bhai vich raajaa dharam duaar|
bhai vich sooraj bhai vich chand |
koh karorree chalat naa ant|
beebhatas ras
sir khohaae, peeeh malavaanee, mang mang khaahee|
fol fadeehit moohi lain bharraasaan, paanee dekh sagaahee|
bheddaan vaangoo sir khohaaeih, bhareean hath suaahee|
maaoo peeaoo kirat gavaaein, ttabar rovan dhaahee|
saare rasaan ton binaan guroo jee ne anek chhandaan noo barree kushalataa naal nibhaaeaa hai, jinhaan vich doharaa, soratthaa, savaiyaa, chaupade, ashattapade aad dee varaton vadhere hai | ese tarhaan aap dee rachanaa dee alankaar yojanaa vee saaddaa vises dhiaan khichadee hai, jis vich upamaa te roopak alankaaraan ton chhutt, drishattaant, atakathanee, aulekh te anupraas aad varananayog han| inhaan alankaaraan deean ik do udaaharanaan deneean uchat prateet hundeean han
atakathanee alankaar
naanak kaagad lakh manaan parr parr keechai bhaau|
masoo tott na aavee lekhan paaun chalaau|
bhee teree keemat naa pavai, hau kevadd aakhaan naaun |
aupamaa alankaar
jaise jal meh kamal niraalam muragaaee naisaane|
surat sabad bhav saagar tareeai, naanak naam vakhaane|
guroo saahib deean anaginat tukaan attal sachaaeean daa roop dhaar ke lok jeevan daa ang ban geean han te aam lokaan valon aapo aapane mat jaan vichaaraan dee pushattee lee inhaan noo duharaaeaa jaadaa hai, jiven
1 tteea kaaran pooreh taal|
2 hak paraaeaa naanakaa us sooar us gaae|
3 nivai so gauraa hoe|
4 dhan pir ihi naa aakheean bahin ikatthe hoe |
5 mitthat neeveen naanakaa gun changiaaeea tat|
6 vakhat veechaare, su bandaa hoe |
7 galeen aseen changeean, aachaaree bureean|
8 parrhiaa moorakh aakheeai jis lab lobh aahankaar|
9 man andhaa, naaun sujaan |
10 fitt ivehaa jeeviaa, jit khaae vadhaaeaa pett|
eiho jiheean anaginat udaaharanaan hor vee diteean jaa sakadeean han| guroo saahib dee samachee kaavasirajanaa saadde saahit daa amar khajaanaa hai| unhaan ne barre maan naal aapane aap noo shaaeir aakhiaa naanak shaaeir ev kahit hai| bhaaven unhaan ne vises tauar te aapane vele de samakaalee masaliaan noo aapanee baanee daa aadhaar banaaeaa, par ih har yug te har samen de manakhaan lee ott te aasaraa vee hai te vangaar vee|
guroo angad dev jee 15041552 ee. guroo naanak dev jee ton pichhon guroo angad dev guragadee te biraajamaan hoe | aap dee rachee hoee baanee guroo granth saahib vich baakee sabh gurooaan naalon ghatt hai| aap de rache hoe 63 shalokaan daa mool visaa niramaanataa guroobhagatee sradhaa te prem hai| ih slok jaan taan baakee gurooaan deean vaaraan vich aaunde han jaan vaaraan ton vadheeka slokaan de siralekh hetth | ih slok barree saadaa te saral sailee vich han ate inhaan vich zindagee deean paramasachiaaeean noo pragattaaeaa giaa hai | guroo naanak dev jee de jotee jot samaaun te aap ne ih salok uchaariaa
jis piaare siaun neh, tis aagai mar chaleeai
dhrig jeevan sansaar, taake paachhe jeevanaa|
aap dee rachanaa de kujh ku namoone is prakaar han
1 je sau chandaa ugavahi, sooraj charreh hazaar|
ete chaanan hondiaan gur bin ghor andhaar |
2 jo sir saaeen naa nive, so sir deejai ddaar |
naanak jis pinjar main brihaa naheen, so pinjar lai jaar|
3 naanak chintaa mat karo, chintaa tis hee hai|
jal mai jant upaaeikai, tinaa bhee rozee de |
aap de rache hoe bahut saare shalok lokokateean ban geea han, jiven
1 haumai deerugh rog hai, daaroo bhee is maahi|
2 naal eaane dosatee kade naa aavai raas|
3 mandaa kis noo aakhee, jaan sabhanaa saahib ek |
eik ravaaeit prachalit hai ki aap ne bhaaee pairre mokhe noo san ke. bhaaee baale paason guroo naanak dev jee baare samaachaar sun ke unhaan de aadhaar te us paason pahilee janamasaakhee tiaar karavaaee, jiharree bhaaee baale vaalee janam saakhee akhavaaee | guramukhee lipee noo vee aap ne sodh ke gurabaanee noo likhan lee varaton vich liaandaa te is noo parrhaaee lee vee prachalit keetaa|
guroo amaradaas jee 14791574 ee. guroo amaradaas jee dee rachanaa daa vishaa taan guroo naanak vaalaa hee hai par biaanadtang, shailee te kalaatamak gunaan karake, eis noo pachhaaniaa jaa sakadaa hai| aap ne vadderee umar vich jaa ke baanee likhanee shuroo keetee| aap dee baanee daa veravaa is prakaar hai
1 anand saahib 2 chaar vaaraan raag soohee, raag gujaree, raag maaroo te raag raamakalee 3 ashattapadeean, shabad te slok kul milaa ke 896 han| anand saahib aap dee sabh ton sreshatt te pratinidh rachanaa hai, jis vich daarashanik vichaaraan te aatamik rehasaan noo barre bhaavapoorat rang vich pes keetaa hai| aap dee saaree rachanaa jithe raagaan vich bajhee hoee hai, authe shabadaan dee chon, suhaj, lai te taal vich ik vakharee mitthaas dis aaundee hai | aap dee rachanaa de kujh ku namoone is prakaar han
1 sateea ihi naa aakheean, jo marrheean lag jalan|
naanak sateean jaaneean jo birahe chott maran |
2 eih tan sabho rat hai rat bin tan na hoe|
jo seh rate aapane tith tan lobh rat na hoe|
3 aisaa kam moole naa keechai jit ant pachhotaaeeai|
guroo raamadaas jee 15341581 ee aap dee rachanaa tthetth panjaabee daa sundar namoonaa hai, jis ute lahindee daa prabhaav pratakh hai| aap dee rachanaa dee khoobee paramaatamaa te guroo lee athaah prem te sharadhaa hai, jis noo biaan karan lee bhin bhin alankaaraan te jeevan te tajarabiaan naal ik navaan rang te ras paidaa keetaa hai | kavitaa vich lai, taal te ras dee pradhaanataa hai, bhaaven tukaan dee lanbaaee kee vaar vaaratak daa bhulekhaa paaundee hai| guroo granth saahib vich sabh ton vadh vaaraan aap jee deean hee han jinhaan dee ginatee 8 hai | aap jee de rache hoe kul shabad 638 han jinhaan vich bhinabhin chhandaan te raagaan dee varaton keetee gee hai| aap dee baanee vichon kujh ku vanageean is prakaar han
1 har prem baanee man maariaa, aneeaale aneean raam raaje|
jis laagee peerr piram kee so jaane jareea|
jeevan mukat ho aakheeai, mar jeeve mareea|
2 har amrit bhine loeinaa, man prem ratanaan raam raaje|
man raam kasavattee laaeaa, kanchan sanvinaa|
guramukh rang chalooliaa, meraa man tano bhinaa|
jan naanak musak jhakoliaa, sabh janam dhan dhanaa|
guroo arajan dev jee 1563 1606 ee guroo arajan dev jee dee panjaabee saahit noo sabh ton vaddee den, guroo granth saahib dee sanpaadanaa hai, jis vich sabh guroo saahibaan ton binaan unhaan bhagataan, soofee fakeeraan te bhattaan aad dee rachanaa daraj hai, jiharree guramat de aase de anukool see | guroo granth saahib dee sanpaadanakalaa te is dee saahitak mahaanataa noo ese adhiaae de agale bhaag vich vichaariaa giaa hai|
guroo granth saahib vich guroo arajan dev jee dee sabh ton vadh baanee daraj hai, jis de kul 2312 shabad banade han| aap jee deean mukh rachanaavaan ih han 1 sukhamanee 2 funahe 3 baaraan maah 4 maaroo ddakhane 5 vaaraan jinhaan dee ginatee 6 hai| inhaan ton ilaavaa sahisakritee, ashattapadeean te slok aad vee aap jee dee krit han| aap dee baanee dee bhaasaa sdh te tthetth panjaabee hai, par saadh bhaashaa praakrit, sansakrit, brajee te lahindee vich vee aap ne baanee rachee| daarashanik pakh ton aap dee rachanaa pahile chaar gurooaan ton vakharee naheen, par aap dee rachanaa ute aap de viakatitv dee mohar lagee hoee hai| kavitaa dee mitthaas, ravaanagee ate suchajee shabad chon te sbad jarrat aap dee rachanaa de srestt gun han| sukhamanee panjaabee saahit vich prabandhakaav daa ik utam namoonaa hai| aap dee baanee vichon kujh ku namoone is prakaar han
1 meraa man lochai gur darasan taaeen|
bilap kare chaatrik kee niaaeen |
trikhaa naa utarai, saant na aavai,
bin darasan sant piaare jeeo,
ho gholee jeeo ghol ghumaaee |
gur darasan sant piaare jeeo|
2 jaan kau mushakal at bane, dtoee koee na dee|
laagoo hoe dusamanaa saak bhi bhaj khale|
sabho bhajai aasaraa chukai sabh asaraau|
chit aavai us paarabraham taan lage na tatee vaau|
3 mitth bolarraa jee har sajan suaamee meraa|
hau samal thakee jee, auh kade naa bole kauraa|
4 gareebaan upar je khinjai daarree|
paar braham saa agan meh saarree|
5 sakhee kaajal haar tanbol sabhai kachh saajiaa|
solah kee seegaar ki anjan paajiaa|
je ghar aavai kant ta sabh kichh paaeeai|
ar haan kantai baajh seegaar, sabh birathaa jaaeeai|
guroo teg bahaadar jee 1621 1675 ee. guroo teg bahaadar jee duaaraa rachee baanee vich 59 pade te 57 salok han, jiharre guroo gobind singh jee ne guroo granth saahib vich daraj
karavaae | aam vichaar ihee hai ki guroo jee ne ih 57 salok bandeekhaane vich hee uchaare | inhaan vich sansaar dee naashamaanataa te vairaag daa rang pradhaan hai | inhaan chon bahute shalok lokaan de moonhaan te charrhe hoe han jinhaan deean kujh kujh ku udaaharanaan is prakaar han
1 bhai kaahoo kau det neh bhai maanat aan |
kahu naanak sun re manaan, giaanee taeh bakhaan|
2 jeh maaeaa mamataa tajee sabh te bheo udaas|
kahu naanak sun re manaa, tih ghatt braham nivaas|
3 jo praanee mamataa taje, lobh moh ahankaar |
kahu naanak aapan tarai aauran let udhaar|
4 jiaun supanaa ar pekhanaa aise jag kau jaan |
ein main kachh saache naheen, naanak bin bhagavaan |
5 sukh main bahu sangee bhe, dukh main sang naa koe|
kahu naanak har bhaj manaa, ant sahaaee hoe|
6 jatan bahut sukh ke kee, dukh ko keeo naa koe|
kahu naanak sun re manaa, har bhaave so hoe|
7 chintaa taan kee keejeeai, jo anahonee hoe|
eih maarag sansaar ko naanak thir naheen koe|
guroo gobind singh jee 1666 1708 ee guroo gobind singh jee dee saaree rachanaa dasam granth vich daraj hai| guroo granth saahib vich aap daa iko dohaa daraj hai| sivaae chanddee dee vaar ate do shabadaan de, aap dee baakee saaree rachanaa brajee vich hai bhaaven aap dee saaree rachanaa vich hee vilakhanataa te maualikataa hai, par ethe aseen keval unhaan dee panjaabee rachanaa baare hee sankhep vich vichaar karaange|
chanddee dee vaar aap dee iko ik prateenidh panjaabee rachanaa hai, jis noo bhgautee dee vaar aakhiaa jaandaa hai | is vaar daa pichhokarr maarakanddey rishee duaaraa varanit ik poraanik kathaa hai, jis noo guroo jee ne pahilaan brajee vich chanddee charitr naan hetth likhiaa te pichhon panjaabee roop vich use noo chanddee dee vaar aakhiaa | is vaar noo likhan daa manorath janasaadhaaran vich aatamik bal de naalanaal beerataa dee paan chaarrh ke unhaan noo jabar te zulam de viradh ddatt ke khalon de samarath banaaunaa hai| guroo jee aap beerarasee anubhav de suaamee san. is lee is vaar vichon vee beer ras ddalhakaan maaradaa hai|
bhaaven beerarasee vaaraan likhan daa rivaaj pooravanaanak kaal ton hee chal piaa see, par uh vaaraan, aakaar, pasaar jaan vishe dee apooranataa karake saadhaaran padhar deean prateet hundeean han| aj tak praapat samagaree de aadhaar te, chanddee dee vaar noo hee panjaabee dee pahilee pramaanik beerarasee rachanaa aakhiaa jaa sakadaa hai | guroo jee ne saahit dee puraanee paranparaa noo kaaeim rakhadiaan hoeaan, shuroo vich akaal purakh dee usatit gaaee hai te ant vich is vaar de paatth de mahaatam noo inhaan sbadaan naal pragattaaeaa bahurr naa janameen aaeaa, jin ih gaaeaa|
bhgautee noo akaal purakh dee shakatee daa chinh man ke, pahilaan us age araadhanaa keetee gee, jis ton var praapat karake hee yodhe jang jitade han| is vaar de paatar noo chinhaatamak charataraan de
roop vich parakhiaan hee is daa sahee arath saadde drishatteegochar hundaa hai| is vaar vich varanit sur te asur vaasatav vich samaaj deean saaoo te zaalam jaan changeea jaan maarreean skateean han te akheer vich sach changiaaee dee jit dikhaaee gee hai|
vaar vich beer ras dee pradhaanataa hundee hai, par haasaras, beebhatasaras te adabhutaras vee aa jaande han| hetth likheean udaaharanaan ton inhaan rasaan daa anand maaniaa jaa sakadaa hai
satt pee jamadhaanee, dalaan mukaabalaa,
dhooh lee kirapaanee, duragaa miaan te
chanddee raakhash khaanee, vaahee daint noo
kopar choor chuaanee, lathee karag lai
paakhar turaa palaanee, rarrakee dharat jaae |
laindee aghaa sidhaanee, singaan dhaual diaan
kooram sir lahilaanee, dushaman maar ke|
daintaan dee haalat biaan karake haas ras upajaaeaa giaa hai
dhoorr lapette dhoore, siradaar jattaale,
aukhaleean naasaan jinhaan, moonh jaapan aale|
dhaae devee saahamane, beer muchhaleeaale|
beeraras de prabhaav noo tikhaa karan lee ate yudh daa drish akhaan saahamane saakaar karan lee, guroo saahib ne bahut suhane alankaar varate han
beer parote barachheen, jan ddaal chamatte aavale|
eik vadte tegee tarrafeean, mad peete lattin baavale|
eik chun chun jhaarreeon kadtian, ret vichon soeinaa ddaavale |
aupamaa alankaar deean kujh ik hor vanageean
gaje duragaa gher ke, jan ghaneear kaale |
jaan
maare jaapane bijalee, sir bhaar munaare |
jaan
vage rat jhalaareen, jiaun geroo basataraan|
beerarasee rachanaa dee ik lorr dtukaveen shabadaavalee dee hundee hai, jis duaaraa naa keval beerataa daa prabhaav hee upajaaeaa jaandaa hai, sagon paatthakaan de saahamane jang daa nakashaa vee uleekiaa jaandaa hai jis ton parrhan sunan vaale samajhan ki saaraa kujh unhaan deean akhaan saahamane vaapar rihaa hai | is pakh ton vee ih vaar ik utam krit aakhee jaa sakadee hai|
chanddee dee vaar nishache hee panjaabee saahit dee ik amar rachanaa hai| is vaar ton binaan mitr piaare noo haal mureedaan daa kahinaa vaalaa shabad vee guroo jee dee panjaabee rachanaa daa ik utam namoonaa hai, jiharraa aam lokaan de moonh te charrhiaa hoeaa hai | mitr piaare, akaal purakh de vichhorre vich jeevaaatamaa dee jo haalat hundee hai, aus noo sanketaan te prateekaan deean kalaamee chhohaan duaaraa roopamaan keetaa giaa hai
mitr piaare noo haal mureedaan daa kahinaa,
tudh bin rog rajaaeean daa odtan, naag nivaasaan daa rahinaa|
sool suraahee khanjar piaalaa, bing kasaaeean daa sahinaa|
yaararre daa saanoo sathar changaa, bhatth kherriaan daa rahinaa|
a guroo granth saahib dee saahitik vishestaa
prasadh angarez vidavaan misattar maikaalaf, jis ne sikh dharam sanbandhee khoj karadiaan te sikh itihaas te gurabaanee noo angarezee roop dindiaan saaree umar laa ditee. guroo granth saahib dee ,pramaanikataa baare likhadaa hai
sakh mat te hor mataan vich ih ik vaddaa farak hai ki sikhee sidhaant saadde paas bilakul ttheek te shudh roop vich mauajood han| sikh gurooaan dee baanee binaan kise milaavatt de ain use tarhaan saadde tak pahunchee hai, jis tarhaan ki unhaan aap uchaaree see| duneean de vadde mahaanpurashaan de baare aseen parrhade sunade haan par unhaan de khiaal hoobahoo use skal vich saadde tak naheen pahunche| jaan taan ravaaeitaan dee skal vich te jaan kise hor likhaaree raaheen unhaan noo ankit keetaa giaa see| feesaagoras ne kee upades dite par us dee koee vee likhat saadde tak naheen pahunchee, sukaraat de khiaal saadde tak afalaatoon ton jenafon raaheen aae han| sukaraat dee koee likhat sansaar vich praapat naheen | mahaatamaa budh dee vee aapanee koee likhat mauajood naheen| kanafiaooshas de chalaae hoe mat de asool, jis tarhaan us ne dase san. unhaan daa koee aapanaa likhatee rikaaradd naheen| hazarat eesaa ne aapanee sikhiaa noo likhat vich liaandaa hee naheen| maitheeo, maarak, lookaa te yoohanaa deean likhataan duaaraa eesaaee mat de asoolaan daa pataa lagadaa hai | kuraan shareef te hazarat muhamad saahib ne aap naheen see likhiaa is de saare soore, nabee de sharadhaalooaan ne hee rikaaradd keete san|
guroo granth saahib raaheen saadde tak gurooaan te hor bhagataan dee baanee aapane shudh saroop vich mauajood hai, jis lee aseen guroo arajan dev jee de rinee haan jinhaan ne barree ghaalanaa te yojanaabadh tareeke naal saaree baanee noo ikatar keetaa ate pooree tarhaan puchh chhaan karake, keval pramaanik rachanaa noo hee guroo granth saahib vich sankalit keetaa|
guroo naanak saahib de samen hee unhaan dee baanee vich ralaa paaun daa yatan aaranbh ho giaa see, jiharraa dooje te teeje guroo saahibaan de vele tak jaaree rihaa te naanak naam varat ke saadhaaran vichaaraan noo ghatteea shailee vich prachalit keetaa giaa | baanee vich ralaa paaun de zinmevaar mukh tor te do dharre aakhe jaa sakade han| ik guragadee de daavedaar te dooje uh ghatt maanataa vaale sant fakeer, jiharre guroo naanak daa naan varat ke aapanee shobhaa te keeratee vadhaaunaa lochade san | nijee eerakhaa kaaran guroo ghar daa makhol uddaaun lee vee kachee baanee rachee gee jis ton guramat de aashiaan baare bhulekhaa pain dee sanbhaavanaa paidaa ho gee, kiaunjo kachee te sachee baanee naalon naal prachalit ho geean| ese karake guroo amaradaas jee ne sikhaan noo sachee baanee parrhan dee preranaa dindiaan hoeaa aakhiaa see
aavah sikh satiguroo ke piaariho gaavahu sachee baanee|
baanee te gaavahu guroo keree, baaneean sir baanee|
satiguroo binaan hor kachee hai baanee|
baanee taan kachee satiguroo baajhahu, her kachee baanee|
kahade kache sunade kache, kachee aakh vakhaanee|
guroo arajan dev jee ne kachee te sachee baanee daa nikherr karan lee ate gurooaan de mishan noo sadeevataa den lee, aadagranth dee beerr tiaar karan daa faisalaa keetaa| guroo arajan dev jee ne ih baanee kiven ikatar keetee ate is vich bhagat baanee noo kiaun shaamal keetaa| is baare vidavaanaan vich kaafee matabhed hai| par bahuginatee is vichaar dee dhaaranee hai ki guroo naanak saahib de vele ton hee baanee dee sanbhaal suroo ho gee see te guragadee milan samen pahile gurooaan dee baanee vee naal hee ditee jaandee see | bhagat baanee baare vichaar ih hai ki guroo naanak dev jee ne bhagataan dee rachanaa ikatar keetee ate us noo aapanee baanee de naal hee saanbh liaa| guroo arajan dev jee ne jis rachanaa noo guroo aase de anukool samajhiaa, aus noo aad granth vich shaamal kar liaa |
guroo arajun dev jee duaaraa aadagranth dee beerr 1604 ee. vich sanpooran hoee | vidavaanaan dee bahusamatee is mat naal sahimat hai ki bhaaee guradaas de hathaan dee likhee hoee pahilee beerr aj vee karataarapur vich saanbhee pee hain | sanpaadanaa samen kachee te sachee baanee daa niranaa karanaa, aus noo viaakaranik niyamaan anusaar dtaalanaa, saaree baanee vich shabadajorraan dee ikasaarataa liaaunee. vakhavakh gurooaan dee baanee de nikherr lee mahalaa shabad dee varaton, baanee noo raagaan anusaar tarateeb de ke gaaun deean dhuneean de sanket dene, guroo arajan dev jee dee sanpaadanakalaa de kujh ku chamatakaar han |
guroo granth saahib dee saahitak mahaanataa daa zikar karadaa hoeaa ddankan greenaleej likhadaa hai
vishav deean dharamapusatakaan vichon saaeid hee kise dee sree guroo granth saahib jee de samaan saahitak khoobasooratee hove jaan ikaras anubhavee, giaan dee uchataa hove |
sree guroo granth saahib dee mahaanataa daa zikar karadaa hoeaa ik hor vidavaan aakhadaa hai
guroo bhaaven koee hove, mahaan udon hee aakhanaa chaaheedaa hai, jadon uh manakh de man, bachan te karam khetar vich sidhaantak jaan kalaatamak preranaa daa pramaan ban ke, viaapak te prabal roop vich chhaa jaae| jinee vadh maataraa vich, jine vadh samen lee, koee granth karam karegaa, aunaa hee vadh mahaan te prabhaavashaalee, auh maniaa jaaegaa |
auparokat kathan guroo granth saahib ute pooree tarhaan laagoo hundaa hai| is dee mahaanataa daa anumaan is galon vee laaeaa jaa sakadaa hai ki ih dhaaramik, daarashanik, eitihaasak, samaajik te saahitik sabh pakhaan ton ik utam kalaakrit hai| aakaar vich ih madh kaal de rache saare granthaan ton vaddaa hai te ddaa. mohan singh anusaar ih rigaved ton tin gunaan vaddaa hai | is vich kul milaa ke 5894 shabad han, jinhaan vichon 4756 gurooaan de ate 938 bhagataan te bhattaan de han| is de 1430 pane han| saaree baanee dee tarateeb raagaan anusaar hai, jiharree kul 31 raagaan vich
1. dhunchan ghareenalesas, tthehe ghosapel odd ghur ghranattah shahiba, p ni
2. jogindar singh pro.. sree guroo granth darapan panaa 10
hai | ih saare raag kamaa, rutaan, eilaakiaan te manakhee bhaavaa dee pratinidhataa karade han| ih raaga prabandh nirol maualik hai jis vich kaav te sangeet daa sundar sanjog hai | saaree rachanaa pingal de niyamaan jaan chhand prabandh adheen naheen, sagon raag dee lai mutaabik chaladee hai te ese lee maataraa vadh ghatt han| tel naalon raag dee lai noo pahil ditee gee hai|
bhaashaa de pakh ton aad granth vich vakhavakh ilaakiaan de praantik bhaasaavaan daa misran hai. kiaunjo is de rachanahaare vakhavakh thaavaan de san, par guroo arajan dev jee ne baanee noo guramukhee lipee vich dtaalan lagiaan te is vich viaakaranak ikasaarataa liaaun lee jorraan noo shudh te nischit roop den lagiaan jo tabadeeleean keeteea, aunhaan vich saaree baanee ute panjaabee rangan , zaroor charrh gee | ddaa. ttap guroo granth saahib dee mukh mehatataa is de bhaashaaee gunaan karake saveekaaradaa hai te is noo hindavee upabhaakhaavaan daa khajaanaa aakhadaa hai | kendaree panjaabee ton chhutt lahindee, sindhee, braja bhaashaa, sansakrit, faarasee te rekhataa aad sabh de namoone aseen aad granth vich dekhade haan
bhaashaaee prayogaan de naal naal aseen aad granth vich kaav roopaan te kaavachhandaan dee vana suvanataa vee dekhade haan | baaraamaah, pattee, satavaaraa, ghorreean, alaahuneean, khattamaasaa, aaratee, maajhaa, chhinjh aad 55 prakaar de lok kaavaroop aadagranth vich milade han| ese tarhaan anaginat pramaanik chhandaan dee kalaamee varaton keetee miladee hai, jinhaan dee udaaharan hor kidhare ghatt hee dekhee jaa sakadee hai|
guroo granth saahib vich amarasach jaan sadeevee tataan noo is tarhaan nibhaaeaa giaa hai ki is vichaleean hazaaraan tukaan akhaan ban ke lok moonhaan te charrh geean han| udaaharan vajon
1 maaeaadhaaree at anhaa at bolaa|
2 nive so gauraa hoe|
3 paapaa baajhahun hove naaheen, maaeaa saath naa jaaee|
4 man toon jot saroop hain, aapanaa mool pachhaan |
5 haumai deeragh rog hai, daaroo bhee is maahi|
6 aparaadhee doonaa nivai jiau hantaa miragaeh |
7 so kiaun mandaa aakheeai, jit jame raajaan|
8 ghale aaveh naanakaa, sade utthee jaae|
9 vidiaa veechaaree taan praupakaaree|
10 bhukhe mulaan, ghare maseet|
11 parrhiaa moorakh aakheeai, jis lab lobh ahankaar|
12 hak paraaeaa naanakaa, aus sooar us gaae|
13 sachai maarag chaladiaan usatat kare jahaan|
14 man jeete jag jeet |
15 guroo jinhaan kaa andhulaa, chele naahee tthaau|
16 kaam krodh kaaeaa kau gaalai, jiaun kanchan sohaagaa dtaalai|
17 nindak kaa jhootthaa biauhaar|
18 akaleen saahib seveeai, akaleen paaeeai maan|
19 jo aaeaa so chalasee |
20 naal eaane dosatee, kade na aav raas|
bhaaratee vidavaanaan ne kaav dee sreshattataa daa aadhaar rasaan noo maniaa hai| koee vee ajihaa ras naheen jis de paramaan aad granth vichon naa milade hon| jeevaaatamaa de paramaatamaa naalon vichhorre noo ate us naal mel dee taangh noo singaararas de vaataavaran vich biaan keetaa giaa hai | singaar ton chhutt saant ras jaan bhagatee ras dee pradhaanataa hai par karunaa, rauadr, beer, adabhat, beebhatas, bhiaanak te haas ras aad baakee rasaan dee varaton vee aam hai| shingaar ras dee ik udaaharan vekho
tere banke loein dant raseelaa|
sohane nak jin lamarre vaalaa|
kanchan kaaeaa sueine kee dtaalaa|
teree chaal suhaavanee, madhuraanee baanee|
kuhakan kokilaa taral juaanee |
alankaar noo kavitaa daa gahinaa aakhiaa jaandaa hai | aad granth dee saaree baanee jithe tin bhin alankaaraan naal sajeeshingaaree gee hai, authe ih inhaan de bhaar thale dabee prateet naheen hundee, sagon nivekalee chhab naal ddalhakaan maaradee hai| bhaaratee achaareean valon dase ge alankaaraan vichon shaaeid hee koee ajihaa hove, jis de namoone aad granth vichon naa milade hon, par roopak te upamaa alankaaraan dee enee bahulataa te vishaalataa hai ki samache brahimandd vichon jaan dharatee ton lai ke aakaas tak dee har praakritak vasatoo noo, einhaan dee lapett vich lai aandaa giaa hai | roopak alankaar dee ik udaaharan dekho, jiharree kaavikakalapanaa te alankaarak sehaj daa ik uchatam namoonaa hai
gagan mai thaal rav chand deepak banai
taarikaa manddal janak motee
dhoop maliaanalo, pavan chavaro karai|
sagal banaraae fulant jotee |
alankaaraan ton binaan shabadachitraan, bhaavachitraan, kaavabinbaan te sundar prateekaan deean anaginat udaaharanaan miladeean han | shabadachitr dee ik udaaharan dekho
chaandanaan, chaandan aangan
prabh jeeo, antar chaandanaa |
araadhanaa araadhan neekaa
har har naam araadhanaa|
fareek de shalokaan vichon kaavabinbaavalee dee ik sundar udaaharan dekho
fareedaa dareeaavai kane bagalaa, baitthaa kel kare|
kel karende hanjh no achinte baaj pe|
aad granth vich anek itihaasak, mithihaasak jaan pauaraanik havaale milade han, jinhaan vichon bhaaratee sansakritee de kee roop te pramaan saahamane aaunde han| vakhavakh dharamaan, jaateean, firakiaan, sanparadaavaan, yathaa jogeean, sidhaan bodheean, jaineean, musalamaanaan, braahamanaan, vaishanavaan, soofeean, santaan. bairaageean aad de karam kaandd, ves varatavarataare jaan vivahaar de sanket milade han, jinhaan sanbandhee
charachaa karake, guramat de aashiaan noo ughaarran daa yatan keetaa giaa hai | udaaharan lee
1 haath kamanddal kaaparreea
2 moondd munddaae, jattaa sikh baajee
3 gholee geroo rang charrhaaeaa |
4 poojaa arajaa bandan ddanddaaut
ghatt karamaa rahu rahataa|
5 akhee te meetteh naak pakarreh |
ddaraan kau sansaar |
6 ghangaroo baandh bhe raamadaasaa, rotteeam ke upaavaa|
7 akheen ta meetteh naak pakarrahi, tthagan kau sansaar|
8 rahe bebaanee, marrhee masaanee, alamal khaaee sir chhaaee paaee|
aad granth baarhaveen sadee ton sataaraveen sadee tak de bhaaratee samaaj dee ik jiaundee jaagadee tasaveer hai, shaaeid hee manakhee jeevan daa koee ajihaa pakh hove jis sanbandhee aad granth vich charachaa naa miladee hove | naavaan thaavaan de veraviaan naal vee ih granth bharapoor hai|
aad granth dee saaree rachanaa, sreshattatam kaavagunaan, kalaatamik chhohaan. bhaashaaee vanasuvanataa ate ddoonghe maanavee bhaavaan noo biaan karan vaalee ik kalaaseekal kalaakrit hai, jis ne panjaabee bhaashaa de saahit noo har pakhon ameer keetaa| is dee sikhiaa kise ik jaatee jaan firake lee naheen, sagon saaree lokaaee lee hai| guroo granth saahib de niyam nirol sidhaantak jaan daarashanik naheen, sagon nit de jeevan vich amalee roop vich agavaaee karan vaale han ese lee is noo guroo dee padavee de ke satikaariaa jaandaa hai |
e bhaaee guradaas te hor bhagat kavee
bhaaee guradaas 15431637 bhaaee guradaas daa janam pindd baasarake zilhaa amritasar vich hoeaa| aap guroo amaradaas jee de bhateeje san | baalapan ton hee guroo ghar naal aap daa nikatt sanbandh see | guroo amaradaas, guroo raamadaas, guroo arajan dev te guroo harigobind saahib de samakaalee te nikattavaratee hon karake guramat de sabh pakhaan ton aap keval bhalee prakaar jaanoon hee naheen san, sagon aapane vele de sabh ton vadde viaakhiaakaar vee san | guroo arajan dev jee ne aad granth dee pahilee beerr aap de hatheen likhavaaee, jis karake aap noo saaree baanee noo vichaaran, aus noo ttakasaalee roop den, viaakaranak nemaan anusaar dtaalan te lipeebadh karan daa avasar praapat hoeaa, jis naal aap dee pratibhaa daa bahupakhee vikaas hoeaa|
bhaaee guradaas ne panjaabee vich sabh ton vadh, arathaat 39 vaaraan shudh panjaabee vich likheean ate 600 ton upar kabat te savaye braj bhaashaa vich likhe | ravaaeit prachalit hai ki aap dee rachanaa noo guroo granth saahib vich daraj karan lee jad guroo arajan dev jee ne aakhiaa taan aap ne barree niramaanataa naal, eih keh ke naanh kar ditee ki meree rachanaa gurabaanee de tul naheen | is te guroo jee ne aap dee rachanaa noo guroo granth saahibas dee kunjee keh ke sanamaaniaa, kiaunjo is vich gurabaanee de aashiaan dee visathaarapooravak viaakhiaa te guramat de falasafe noo daleelaan te udaaharanaan de naal sapastt keetaa giaa hai|
bhaaee guradaas aapane samen de ughe vidavaan, nipun kavee, bhaaratee dharam darasan de sarab pakhee giaataa, vishaal tazarabe de maalak, guroo te guramat vich attatt sharadhaa de dhaaranee ik sarestt utauam te niramal skhaseeat vaale manakh san | aap dee kaavik parapakataa te bauadhik nipunataa de chamatakaar samachee rachanaa vichon vekhe jaa sakade han. jis karake is noo binaan jhijak de utakristt kalaaseekala saahit vich darajaa ditaa jaa sakadaa hai|
bhaaee saahib ne panjaab ton baahar rahinde gurasakhaan lee brajee vich kabat te savaye likhe, jis samen guroo saahib valon aap noo aagaraa kendar vich sikhee daa prachaar karan lee bhejiaa giaa | bhaaee guradaas dee dekhaadekhee bahut saare hor vidavaan vee brajee vich aapanee rachanaa karan lage te samaan paa ke ih ruchee is had tak vadhee ki aaun vaale lagabhag tin sau saalaan tak hindoo sikh vidavaanaan dee mukh saahitak bhaashaa brajee hee ban gee | bhaaee veer singh naal murr sdh panjaabee daa rivaaj piaa, jinhaan ne saahitak sirajanaa lee maat bhaashaa noo pahil de ke aaun vaale sabh saahitakaaraan noo brajee prabhaav ton mukat keetaa |
bhaaee guradaas duaaraa racheean geean 39 vaaraan dee bolee shudh panjaabee hai, jiharree saaddee aj dee bhaashaa de bahut nerre hai| kee vidavaan bhaaee guradaas duaaraa racheean vaaraan dee ginatee 41 dasade han, par 40veen te 41veen vaar dee andaralee gavaahee te khoj duaaraa sidh ho chukaa hai ki ih dooje guradaas deean han, jiharraa guroo gobind singh jee daa sevak see | 41veen vaar deean hetth likheean tukaan uparokat kathan dee pushattee karadeean han
peeo pahul khanddedhaar hue janam suhelaa|
sangat keenee khaalasaa, manamukhee duhelaa|
vaahu vaahu guroo gobind singh, aape gur chelaa|
jis tarhaan upar zikar keetaa jaa chukaa hai, bhaaee guradaas dee samachee rachanaa daa vishaa guramat dee viaakhiaa hai| pahileean 19 vaaraan daa vishaa guroo te sangat dee mahaanataa, sikh daa aadarashak aacharan, sansaar dee utapatee aad hai| pahilee vaar vich guroo naanak te hor gurooaan daa jeevan britaant ate isalaam te hor bhaaratee dharamaan daa daarashanik vislesn hai| 20veen vaar ton 28veen vaar vich sikh dharam daa hor dharamaan naalon farak das ke sikhee dee vishestaa darasaaee hai| vaar nanbar 30 ton 38 vich sikhee de virodheean daa paaj ughaarr ke, guroo saahibaan de dharam dee uchataa dasee hai| 39veen vaar mundaavanee de roop vich hai| inhaan vaaraan vich bhaaratee darashan te mithihaas, bhaaratee dharama granthaan, samaajik, dhaaramik te raajasee adhogatee daa haal te sikh falasafe te prachaar daa itihaas aad sahij subhaa hee aa ge han|
aapanee pahilee vaar vich bhaaee saahib, guroo naanak dev jee de samen dee dashaa noo is tarhaan chitarade han
kal aaee kute muhee, khaaj hoeaa muradaar gusaaeen
raaje paap kamaanvade, aulattee vaarr khet kau khaaee|
parajaa andhee giaan bin, koorr kuseh mukhahu aalaaee|
chele saaj vajaaeinde, nachan guroo bahut bidh bhaaee|
sevak baitthan gharaan vich, gur utth ghareen tinaanrre jaaee|
kaajee hoe risavatee, vadtee lai ke hak gavaaee|
eisatree purakhai daam hit, bhaaven aae kithaaoon jaaee |
varatiaa paap sabhas jag maahee |
guroo naanak de aagaman naal jo tabadeelee aaee te jis tarhaan paap te agiaanataa daa haneraa door hoeaa, aus daa varanan, ese vaar vich bhaaee guradaas is tarhaan karade han
satigur naanak pragattiaa, mittee dhundh jag chaanan hoaa|
jiau kar sooraj nikaliaa, taare chhap andher paloaa|
singh buke miragaavalee bhanee jaae naa dheer dharoaa|
jithe baabaa pair dharai, poojaa aasan thaapan soaa|
sidh aasan sabh jagat de, naanak aad mate jo koaa|
ghar ghar andar dharamasaal hovai keeratan sadaa visoaa|
baabe taare chaar chak naun khandd prithavee sachaa dtoaa|
guramukh kal vich paragatt hoaa|
jithe aap ne daarashanik te adhiaatamik visiaan noo barree sugamataa te pooran sapasttataa naal nibhaaeaa hai, authe aapane vichaaraan noo utam kalaa daa roop den vich vee aap dee ghaalanaa be misaal hai| aap ne vaar kaavaroop noo guroo saahibaan vaang, beer bhaavaan dee bajaae adhiaatamik manorathaan lee apanaaeaa te is lee nishaanee chhand dee varaton keetee|
aap ik balavaan te sreshatt kalapanaa de maalak san, jis sadakaa brahimandd te saaree srishattee noo aapanee lapett vich lai lainde san | ese kalapanaa de sahaare ateet de adristt sansaar noo saadde dristteegochar kar dinde han te inhaan noo aapanee rachanaa vich bhinabhin chitaraan te binbaan duaaraa roopamaan karade han| aap dee alankaarayojanaa vee hairaan karan vaalee hai| jarrh vasatooaan noo chetan gunaan vaale darasaa ke, saadhaaran ton saadhaaran vasatoo noo aadhaar banaa ke, rookaan, aupamaavaan te drishattaantaan dee jharree laa dinde han| ik cheez de gun, karam te subhaa noo biaanan lee chun chun ke misaalaan dinde te antalee tuk te aa ke aapane manorath jaan sidhaant dee pushattee vajon kise param sachaaee noo biaan karade han | jhootthe jaan saangadhaaree guroo daa sikh ute kee prabhaav pai sakadaa hai, is noo biaan karan lagiaan aap dee kalaa daa kamaal dekho
je maan pute vis dee, tis te kaun piaaraa |
je ghar bhane paaharoo, kauan rakhanahaaraa |
berree ddobe paatanee, kauan paar utaaraa|
aagoo lai ujharr pave, kis kare pukaaraa|
jekar khote khaae vaarr, ko le naa saaraa|
je gur bharamaae saang kar, kiaa sikh vichaaraa|
bhaaee guradaas dee agalee khoobee aap daa sanjamee te sootrik biaan hai | iko tuk vich kee vaaree pooree kathaa biaan kar dinde han, jinhaan ton jithe aap de bahupakhee te aseem giaan dee sojhee hundee hai, authe ajihee rachanaa de bhaavaan dee samajh taan hee paindee hai je unhaan vich aae havaaliaan jaan sanketaan dee paatthak noo pahilaan hee soojh jaan jaanakaaree hoe | udaaharan lee
vaid changeree utthanee, lai sil vattaa kacharaa bhanaa|
sevak sikhee vaidagee, maaree budtee rovan ranaa|
pakarr chalaaeaa raavalai, paaundee ugharr ge sukanaa |
maanas dehee pasoo utapanaa|
jaan
bhagat bhagat jag vajiaa, chahun koonttaan de vich chamarettaa |
paanaa gandtai raah vich, kulaa dharam dtee dter samettaa|
jiaun kar maile cheetharre, heeraa laal amol pamettaa|
chahun varanaa upadesadaa giaan dhiaan kar bhagat sahettaa|
naavan aaeaa sang mil, banaaras kar rangaa bettaa|
kadt kaseeraa saupiaa, ravidaase gangaa dee bhettaa|
lagaa purab abheer daa, dditthaa chalit acharaj amettaa|
laaeaa kaseeraa hath kadt, sootr ik jiaun taanaa pettaa|
bhagat janaa har maan pio bettaa|
ese tarhaan kee vaar aap iko tath dee pushattee vajon ajiheean bhinabhin misaalaan dinde han ki saareean deean saareean tukaan akhaan banan de samarath ho ke, lokamoonhaan te charrh jaandeean han
gidarr daakh naa aparrai, aakhe thu kaurree|
nachan nach naa jaanadee, aakhe bhoone saurree|
bolai agai gaaveeai, bhairaun so gaurree|
hansaan naal ttatteeharee, kiaun pahunche daurree|
saavan van hariaaval, aj jame aaurree|
be mukh sukh naa dekhee, jiaun chhuttarr chhaurree|
bhaaee guradaas haas te viangamee shailee de vee usataad san | moorakhaan daa sang kiven raavaan raualee ban jaandaa hai, eis vichaar noo darasaaun lee bhaaee guradaas jee daa biaan vekho
tthanddai khoohahun nhaae kai, pag visaar aaeaa sir nangai|
ghar vich ranaa kamaleean, dhusee leetee vekh kudtagai|
ranaa dekh pittaandeean, dtaahaan maar hoe nisangai|
lok siaape aaeaa, ranaa purakh jurre lai khangai|
naaein puchhadee pittadeean, kit de naae alaahunee angai|
sahure pachhah jaaeike, kaun mooaa nooh utar mangai|
kaavaan raualaa moorakh sangai |
eiho jiheean hor anek udaaharanaan diteean jaa sakadeean han jinhaan ton bhaaee saahib dee kaavakalaa de pramaan mil sakade han | vishe anusaar aap dee kaavabolee badal jaandee hai | ganbheer vise lee ganbheer sbadaavalee, daarashanik te adhiaatamik visiaan lee dtukaveen te anukool chon, har vishe noo tarateeb vich banhanaa, ausaaranaa te akheer vich aa ke saaree gal daa kise param tat jaan param sachiaaee duaaraa nipattaaraa karanaa, aap dee rachanaa dee ik hor khoobee hai | nirasandeh madha
kaal de saare kaveean vichon aap sharomanee padavee de hakadaar han|
bhagat chhajoo mritoo 1642 ee aap laahauar de rahin vaale, jaat de bhaatteea te saraafee daa kam karan vaale ughe bhagat hoe han| aap jahaangeer de samakaalee san | shaaeid lokamoonhaan te charrhee hetth likhee ukatee ese chhajoo bhagat dee hai
jo sukh chhajoo de chubaare |
auh naa balakh naa bukhaare|
chhajoo bhagat vairaagee san te isatareean noo naathaan jogeean vich behad nindade san | aap ne bahutee rachanaa naheen keetee| aap dee bhaashaa vee puraanee kisam dee hai | lokaan noo aapane slokaan raaheen sidhe padhare dtang naal upades dite han| isataree nindiaa deean udaaharanaan dekho
kaagad sandee putalee, to naa triaa nihaar |
yohee maar lijaavahee, yathaa balochan dhaarr|
jaan
naaree natavaaree ik ujal theean tikheean|
chhajoo maaran bibhachaaree, bibekee te ubare|
eik vichaar ih vee hai ki isataree nindiaa karake hee aap dee rachanaa guroo granth saahib vich shaamal naa ho sakee | rachanaa de kujh ku hor namoone dekho
1 naa ko disai jiaundaa, naa ko mueaa|
chhajoo ehu jag sache daa pekhaa, dise nit neaa|
2 je lorreh sukh maaniaan, kar saadhaan daa sang
chhanjoo saadhaan ke sang men, atthe pahir anand|
3 eeh dil ajab kataab, haraf naa doojaa likheeai|
so dam kit hisaab, jit dam saaeen visare |
jalhan mritoo 1644 ee. jalhan jaat daa sandhoo jatt see | is daa janam pindd bhaddaanaa zilhaa laahauar vich solhaveen sadee de akheer vich hoeaa| jalhan deean 313 saakheean te 42 bishanapade milade han | saaree rachanaa deharriaan vich hai | aap ne jeevan deean attal sachaaeean noo barre haasa rasee dtang naal pes keetaa hai| bolee tthetth te sdh hai| kavitaa vich ras. lai te ravaanee hai | jalhan ne barre sidhe padhare dtang naal aapanee gal noo pes keetaa hai | jalhan dee bhagatee karan vaalee maalaa daa varanan dekho
vaddaa kikar vadt ke, japamaal banaaeaa|
auche ttibe beh ke, tthaah tthaah vajaaeaa|
lokaan deean jam maaleean, jalhan daa japamaal
saaree upar japendiaan, eik naa khuthaa vaal|
jalhan dee rachanaa de kujh ku hor namoone dekho
1 nike hunde dtage chaare, vadde hoe hal vaahiaa|
budte ho ke maalaa feree, rab daa ulaamhaa laahiaa|
2 putaan noo lai geean noohaan, dheean noo lai ge hor|
budtaa budtee iaun baitthe, jiaun sanh laa ge chor|
3 an vahuttee, an laarraa, an daa vihaar saaraa
an mottaa an jaarrhaa, an rove an hase|
jalhan jis ghar an naa pake,
naa koee roe, naa koee hase|
4 hatheen deeee, hatheen leeee, hatheen banhee pale|
aisaa koee naa jalhanaa, jo mueaan noo ghale|
bhagat kaanhaa bhagat kaanhaa laahauar daa rahin vaalaa see | ih guroo arajan dev jee daa samakaalee see| aap dee kavitaa ute vedaant dee rangan hai jaan soofee kavee shaah husain daa prabhaav dikhaaee dindaa hai | kavitaa vich pakeraapan hai ate vahaa jaan ravaanee kar ke saaree rachanaa taalabadh hai | udaaharan lee
aaujharr panth prem de paindde, main ik ikalarree mutthee |
garree saang lagee tan mere, karak kaleje noo utthee |
je sau aakhe murrasaan naaheen, jekar kadte khal apatthee |
kaanhaan kahe main bal charrh kookaan, main ishak punoo de lutthee |
sikh itihaas vich zikar aaundaa hai ki aap dee rachanaa noo guroo aashiaan viradh hon karake guroo granth saahib vich saamal naheen keetaa giaa| vises kar ke us dee rachanaa de apasaaree, niraashaavaadee te vairaagamee bhaavaan karake, jis dee udaaharan hetth likhee paurree vichon dekhee jaa sakadee hai
samajh divaaniaan ve duneean faanee|
garab na keejeeai ve, yaar raeh havaanee |
gaafal gafalat karai aasaanee|
te sir mauat saahib sulataanee |
koee amal na keete, eis vakat juaanee
moonh sapedeean, marag nishaanee |
kathanee kath jo amal kamaaee|
bandaa kaahanaa keh samajhaaee|
auparokat kaveean ton chhutt ise dhaaraa de ise kaal de hor kaveean vich sutharaa, peeloo, jattamal laahauaree te valee raam aad de naan ginavaae jaa sakade han| jinhaan bhagat kaveean dee baanee guroo granth saahib vich daraj keetee gee hai, aunhaan baare ethe vakharee charachaa karan dee lorr prateet naheen hundee, kiaun jo ik taan unhaan dee samachee rachanaa guramat de aashiaan de anukool see, jis baare pichhe zikar ho chukaa hai| doojaa bahut saare bhagat kavee panjaabon baahar de san te unhaan dee rachanaa panjaabee vich naa hon kar ke, panjaabee saahit de itihaas vich unhaan daa zikar karanaa uchat prateet naheen hundaa |
sa soofee kaavadhaaraa
guramat ton baad soofee kaavadhaaraa panjaabee de adhiaatamik saahit dee ik ughee te
mehatavapooran kaavadhaaraa hai, jis daa aaranbh poorav naanakakaal vich hee baabaa fareed shakaraganj dee rachanaa naal ho chukaa see | baabaa fareed pahile parraa daa soofee see, jithe isalaamee sharhaa de niyamaan dee kararree paalanaa keetee jaandee see ate haj, nimaazaa, roje te jakaataan ute zor ditaa hundaa see | guroo naanak kaal vich soofee mat aapane dooje parraa vich daakhal hundaa hai, jithe shareeat dee thaan tareekat, aute zor hundaa hai| soofee mat vich bhaaratee vaidaant te bhagavatavaad de prabhaavaan ne roop te vishe de pakh ton kaafee tabadeelee liaandee | ih tabadeelee sapastt roop vich saaeh husain te bulhe dee kavitaa vichon dekhee jaa sakadee hai|
roop jaan kalaa de pakh ton soofeean ne panjaab de unhaan prachalit chhandaan noo apanaaeaa jinhaan dee saajh lokaan naal pahilaan hee pai chukee see | jithe baabaa fareed ne dohaa chhandaan dee varaton keetee uthe shaah husain naal kaafee te sulataan baahoo naal dohirre te seeharafee daa rivaaj piaa | doojaa ugharradaa pakh, nirol, panjaabee jeevan vichon le chinh jaan prateek han, jinhaan noo soofee kaveean ne aapane adhiaatamik anubhavaan de pragattaa lee varatiaa | prinseepal tejaa singh daa is sanbandhee kathan hai ki panjaabee soofee kavitaa vich hun dajale te faraat naalon jhanaa te sataluj shookan lage ate heeraraanjhaa, saseepunoo aad preet de aadarashak pramaan samajhe jaan lage | sathaanak chogirade vichon nit jeevan deean saadhaaran vasataan, yathaa berree, patan, malaah, charakhaa, takalaa, maahal, khooh, ttinddaan aad noo lai ke inhaa duaaraa soofee rehasavaad daa pragattaavaa keetaa jaan lagaa, jis naal aauakhe ton aauakhe dhaaramik sidhaant, lokaan dee samajh vich sauakhee tarhaan aaun lage|
guroo naanak kaal de ughe soofee kavee ih han
1 shaah husain 1539 ton 1593 ee.
2 sulataan baahoo 1631 ton 1691 ee.
3 shaah sraf 1659 ton 1725 ee.
4 maualaanaa abadee janam maran deean pakeean taareekh naheen
ethe sankhep vich inhaan chauahaan de jeevan deean rachanaavaan sanbandhee vichaar keetee jaa rahee hai|
shaah husain 1539 ton 1593 ee taka shaah husain noo maadho laal husain vee aakhiaa jaandaa hai | aap daa janam 1539 ee. vich shekh usamaan de ghar hoeaa jiharre julaahiaan daa kam karade san | is sanbandhee saaeh husain dee rachanaa vich vee havaalaa miladaa hai
naaun husainaan te jaat julaahaa,
gaalhaan dendeean taaneean vaaleean|
aap bachapan ton hee barre soojhavaan san| das saal dee umar vich saaraakuraan zabaanee yaad kar ke haafij ban ge | baarhaan varhe tak aap ne daataa ganj bakhash de takee ute soofee sidhaantaan daa adhiain keetaa ate aapane aap noo srhaa de asoolaan mutaabik dtaaliaa ate kee kee raataan raavee dariaa de tthandte paanee vich kharrho ke kuraan sreef parrhade rahe | husain ne aapanee jindagee de pahile 36 saal barree kararree tapasiaa keetee|
shaah husain de jeevan naal bahut saareean karaamaataan jurreean hoeean han| ik karaamaat ih hai ki jad aap peer saadualaa de chele bane taan soofee mat daa ajihaa rang charrhiaa ki unhaan ne kuraan sreef noo khooh vich vagaah maariaa| jad baakee cheliaan ne is noo kufar keh ke raualaa
paaeaa taan aap de hukam naal kuraan shareef khooh vichon baahar aa giaa, jiharraa pahilaa vaang bilakul sukaa see |
doojee karaamaat maadho laal naal sanbandhit hai| shaahadare de ik hindoo nauajavaan maadho laal naal husain daa piaar, eishak dee had tak jaa pujaa | maadho laal de maape haradavaar jaan lage taan husain ne us noo aapane paas keh ke rok liaa ki maapiaan noo jaan de, main tainoo unhaan ton pahilaan uthe puchaa diaangaa | kujh dinaan baad shaah husain ne kihaa, maadho akhaan meett tainoo haradavaar puchaaeee | jad maadho ne akhaan kholheean taan uh haradavaar aapane maapiaan paas baitthaa see |
maadho laal naal hee ik hor karaamaat sanbandhit hai ki maadho dee mritoo ho gee | maape ron pittan lag pe | nit vaang samen sir jad maadho, shaah husain de ddere naa pujaa taan uh us de ghar pahunch ge | jad maadho dee mauat baare saaeh huraan noo dasiaa giaa taan uh kahin lage eih jhootth hai| andar maadho dee laash kol ge te aakhiaa, autth maadho hun sonaa ttheek naheen, aseen tainoo uddeekade rahe | maadho jhatt utth baitthaa | sabh lok hairaan reh ge| iho jiheean hor kee karaamaataan yathaa sharaab noo dudh vich badal denaa jaan mune hoe moonh daa daarrhee vaalaa ho jaanaa eitiaad shaah husain de naan naal sanbandhit han|
husain noo laal kaparre paaun karake vee laal husain aakhiaa jaandaa hai te maadho laal naal ishak karake vee maadho laal husain | husain mulaamatee jaan kalandaree firake daa anuyaaee see, bhang te sharaab peendaa see te nase vich aa ke nachadaa gaaundaa see | aapane aap de malang jaan bhangee hon baare uh aapanee rachanaa vich likhadaa hai
amalaan de upar hog niberraa
kiaa soofee kiaa bhangee|
jaan
shaah husain fakeer saaeen daa|
eih duaae malang dee|
husain dee mauat 1593 ee. vich hoee| us dee kabar aj vee baagabaanapure laahauara vich kaaeim hai, jithe har saal melaa lagadaa hai|
shaah husain dee samachee rachanaa 163 kaafeean han jiharreean aakaar te kaav gunaan kar ke panjaabee saahit vich vishes sathaan rakhadeean han| kaafeean vich akheer te, thaan par thaan ih shabad aaunde han kahe husain fakeer saaeen daa jaan kahe husain fakeer nimaanaa | ih kaafeean raagaan anusaar han| is sanbandhee maualaa bakhas kustaa likhade han unhaan mukhtalif raagaan raaganeean te ih kaafeean likheean jo panjaabee bolee vich pahilee te safal kosis ate maanayog saramaaeaa hai| ddaa. surindar singh kohalee, shaah husain noo naveen panjaabee vich likhan vaalaa pahilaa soofee kavee aakhade han|
eik ravaaeit prachalit hai ki shaah husain guroo arajan dev jee noo mile ate benatee keetee ki us dee rachanaa noo vee guroo granth saahib vich daraj kar liaa jaae, par guroo jee ne naanh kar ditee kiaun jo us dee rachanaa vich rab de roop noo lukaaun daa yatan keetaa giaa hai| ddaakattar mohan singh aapanee sanpaadit pusatak kaafeean shaah husaina vich likhade han
bhaaven husain paas vichaar te geetakaaree dee jinee vee daat see, sabh rabee den see te us ute kise daa prabhaao naheen piaa prantoo jagat noo rabee sunehe den de raam naam chitaaun dee pirat guradev ne paa ditee hoee see| us dee vichaaradhaaraa te shabadaavalee sabh guramat te gurabaanee vaalee see | husain ne raag raaganeean daa prayog vee gurabaanee anusaar hee keetaa| us ne achet jaan suchet gurabaanee daa asar avas kabool keetaa |
shaah husain dee rachanaa vichon soofeean vaale saare ughe lachhan dekhe jaa sakade han| ddaakattar laajavantee raamaakrisnaa aapanee pusatak panjaabee soofee peeittas vich likhadee hai ki shaah husain daa soofee rehasavaad bhaarat te eeraanee vichaaraan daa changaa mel hai| aapane vichaaraan te sidhaantaan vich uh pooran tauar te bhaaratee hai te nit de jeevan vich uh eeraanee sanparadaa daa upaask hai | jithon tak unhaan dee kavitaa daa sanbandh hai. us vich sadaachaarak pakh ton koee kamazoree naheen disadee| aap dee rachanaa sadaachaarak te daarasnik pakhon bahut mehatataa vaalee hai|
kujh aalochakaan ne saah husain noo birahon daa kavee aakhiaa hai| us deean kaafeean vich birahon daa varanan barree teebarataa te bihabalataa naal keetaa miladaa hai| us ne aapane rabee piaar jaan ishak hakeekee noo barre vegamee dtang naal biaan keetaa hai| udaaharan lee
darad vichhorre daa haal neen main kaihanoo aakhaan
soolaan maar deevaanee keetee,
birahon piaa saadde khiaal neen, main kehanoo aakhaan
kahe husain fakeer saaeen daa,
vekh nimaaniaan daa haal neen main kaihanoo aakhaan
jaan
sajan bin raateen hoeean vaddeean|
maas jharre jharr pinjar hoeaa, kan kan hoeean haddeean|
eishak chhupaaeaa chhupadaa naaheen, birahon tanaavaan gaddeean|
raanjhaa jogee main jogiaanee, main ke kar chhaddeean|
kahai husain fakeer saaeen daa, daaman tere lageean |
mauat daa bhai jaan sansaar dee naashamaanataa noo baabaa fareed te hor soofee kaveean ne biaan keetaa hai| saaeh husain vee aapane dtang naal mauat dee attalataa noo darasaa ke jeevan vich ih change amalaan jaan subhakaramaan dee preranaa dindaa hai
eik din tainoo supanaa theesan, galeean baabal vaaleean|
audd ge bhauar fulaan de kolon, san pataraan san ddaaleean|
duneean ton mar jaavanaa, vat naa aavanaa,
jo kujh keetaa buraa bhalaa, so keetaa aapanaa paavanaa|
shaah husain ne eesaaee soofeean vaang isk hakeekee noo barre dharrakade te vairaag mee dtang naal pes keetaa hai| ih dtang us dee saaree kavitaa ute chhaaeaa hoeaa hai
eishak fakeeraan daa kaaeim daaeim, kabahoon naa theevaa behaa |
tainoo rab naa bhulee, duaae fakeeraan dee ehaa|
rab naa bhulee, hor sabh kujh bhulee, rab naa bhulan jehaa |
horanaan naal husandee khiddandee, shaahaan ton ghungatt kehaa
shahu naal toon mool naa bolen, eih gumaan kavehaa|
chaare nain gaddaavadd hoe, vich vicholaa kehaa|
auchhal nadeean taaroo hoeean, vich baretaa kehaa|
dhane bhagat ne rab kolon jeevan nirabaah lee ghatto ghatt cheezaan dee mang keetee see, jinhaan dee praapatee uparant hee nishachit ho ke rab daa naam japiaa jaa sakadaa hai | saaeh husain vee aapane soofee andaaz vich rab paason kujh cheejaan mangadaa hai
jetee jetee duneean mere raam jee, taithon mangadee|
koonddaa deeen, ddanddaa deen, kotthee deeen bhang dee |
saafee deen, mirachaan deen, minatee deeen rang dee|
posat deen, baattee deen, chaattee deen khandd dee|
giaan deen, dhiaan deen, mahimaa saadhoo sang dee|
shaah husain fakeer saaeen daa, ihee duaa malang dee|
auparokat udaaharanaan ton aseen sahije hee is sitte te pujade haan ki shaah husain nische hee madhakaal de soofee saahit daa ik sromanee kavee see jis naal soofee vichaaradhaaraa aapane itihaasak vikaas dee ik naveen manzil te puj jaandee hai|
sulataan baahoo 1631 ton 1691 ee. muhamad bakhash ne aapane kise saifulamalook vich bahut ughe panjaabee kaveean baare barre sankhep par bhaavapoorat dtang naal vichaar pes keete han| sulataan baahoo baare uh likhadaa hai
fer sulataan baahoo hik hoeaa, khaasaa marad hakaanee|
doharr paak zabaan uhadee de roshan doheen jahaaneen|
sulataan baahoo daa janam 1631 ee. vich jhang zilhe de pindd avaan vich hoeaa| aap de pitaa daa naan baajeed muhamad see | mudtalee vidiaa maataa paason praapat kar ke aap hajrat habeebulaa kaadaree de chele ban ge| aap arabee, faarasee de change vidavaan san ate faarasee vaaratak vich aap ne 40 de kareeb pusatakaan likheean, jinhaan vich soofee sidhaantaan dee viaakhiaa keetee hai| panjaabee vich aap deean kaafeean te seeharafeean barreean prasadh han| aap dee rachanaa dee har tuk de akheer te hoo aaundaa hai, jis naal kavitaa vich ik sangeetak lai aa jaandee hai| ese hoo dee rachanaa naal hee baahoo dee kavitaa hor kaveean naalon nikherree jaa sakadee hai|
sulataan baahoo daa pitaa jhang de ilaake daa ik changaa zimeendaar see te baahoo vee kujh chir khetee karadaa rihaa| aam soofee fakeeraan ton ulatt baahoo barree shaahaanaa sajadhaj naal rahindaa see | jad uh chaladaa see taan us de sir te sunahiree chhatar jhuladaa see te nauakar petteean banh ke aradal vich, naal turade san | us deean 4 vahutteean te 17 daaseean san |
hor soofeean de ttaakare te sulataan baahoo dee rachanaa vich bauadhik ansh vadhere hai| panjaabee
vich baintaan te doharriaan raaheen us ne aapane vichaar pragatt keete| aap dee panjaabee rachanaa aabayaat baahoo naa de sangreh vich daraj hai| baahoo dee rachanaa vich soofee mat de sadaachaarak te naitik pakh ute vadhere zor hai| uh majahabee dikhaaviaan te bhekhaan daa khanddan karadaa hoeaa aakhadaa hai
je rab miladaa jangal bhanviaan, miladaa gaooaan vachheean hoo|
je rab miladaa vaal vadhaaeaa, miladaa bheddaan saseean hoo|
je rab miladaa teerath nhaatiaan, miladaa ddaddooaan machheean hoo|
baahoo rab unhaan noo miladaa, neetaan jinhaan deean hachheean hoo|
mandaraan te maseetaan de uche daravaaziaan dee aalochanaa karadaa hoeaa uh aakhadaa hai ki rab tak pahunchan daa raah taan bahut nikaa, meree samaan hai, jithon tak pahunchan lee panddataan te mulaaniaan paason chhup chhup ke choree langhanaa paindaa hai
mazhabaan de daravaaje uche, raah rathaanee moree hoo|
panddataan te malavaaniaan kolon, chhap chhap langhade choree hoo|
addeean maaran te karan bakherre, daradamandaan deean ghorreen hoo|
baahoo chal uthaaeen vasee, jithe daavaa naa kise horeen hoo|
jhang daa vasaneek hon kar ke, aus dee bolee ute lahindee daa prabhaav pratakh hai | baahoo karama kaandd , sharhaa, narakasurag, poorabapachham sabh ton upar utth ke keval rabee mel daa ichhak hai, jis dee sojhee us noo murashad dee kirapaa naal hoee
alaf alaa chanbe dee boottee, murashad mere man laaee hoo |
nafee ibaadat daa paanee miliaa, har range har jaaee hoo|
andar boottee mushak machaaeaa, jaan fulan te aaee hoo |
jeeve murashad kaamil baahoo, jain ih boottee laaee hoo |
ate sharhaan dharam jaan jaat de bandhan torradaa hoeaa uh sidhaa rab naal mel lochadaa hai
naa main hindoo naa main musalam, naa main mulaan kaazee hoo|
naa dil dozakh mange meraa, naa shok bahishatee raazee hoo|
baajh vasaal rab de baahoo, hor jhootthee habh baazee hoo |
te naa uthe kufar isalaam dee manzil, naa uthe mauat hayaatee hoo|
naa uthe masharak naa uthe magarath, naa uthe dihun te raateen hoo|
shaah rag ton nazadeek suneendaa, baahoo paa andaroonee jhaatee hoo |
dikhaave jaan uparon kalamaan parrhan vaaleean noo haloonaa dindaa hoeaa baahoo aakhadaa hai
jo fabaanee kalamaan har koee parrhadaa, dil daa parrhadaa koee hoo|
dil daa kalamaa aashak parrhade, kee jaanan yaar galoee hoo|
jaan
peparrh parrh ilam hazaar kitaabaan, aalam hoe saare hoo|
eik haraf ishak daa naa parrh jaanan, bhule firan vichaare hoo|
baahoo anusaar jinhaan noo ik rab dee pachhaan aa gee, aunhaan noo kuraan parrhan dee lorr naheen
jeemajinhaan shahu alaf theen paaeaa, auh fir kuraan naa parrhade hoo |
auh maaran dam muhabat vaalaa, door hoe sabh parade hoo |
dozakh bhishat gulaam tinhaan de, chaa keete ne barade hoo |
main kurabaan tinhaan ton baahoo, jiharre vaahadat de vich varrade hoo |
bhaaven baahoo noo shaah husain jinee prasadhee praapat naheen hoee, par us daa soofee anubhav te kaava kalaa kise tarhaan vee shaah husain naalon ghatt naheen|
shaahasraf 1659 ton 1725 ee. muhamad bakhash kisaa saifulamalook vich shaah sraf baare likhadaa hai
sukhan shareef sreef de raje, kathe shaah sraf de|
pandh piaa noo raah dikhaavan, raahabar us taraf de|
shaah sraf daa janam battaale vich 1659 eesavee vich hoeaa| aap de vadde vaddere khataree san| kise gharogee ghattanaa karake man uparaam ho giaa te aap gharabaar tiaag ke fakeer ho ge| aap aapane samen de barre ughe soofee san | 66 varhe dee aayoo bhog ke aap daa dihaant ho giaa|
shaah sraf deean racheean hoeean kaafeean vich loharre daa soj te darad hai | prabhoo mel lee uh machhee vaang tarrafadaa te koonj vaang kuralaaundaa hai | us noo is gal daa ahisaas hai ki ih manzal barree katthin hai jis noo uh bhin bhin upamaavaan te roopakaan raaheen pragatt karadaa hai
pai chakee aap peesaaeeai, vich rangan taavan taaeeai|
eiaun kaparr rang rangaaeeai, taan naam majeetth sadaaeeai|
eiaun prem piaalaa peevan, jang andar mar mar jeevan|
vich ahiran taavan taaeeai, te ahiran satt sahaaeeai|
hoe rooneen aap tunbaaeeai, til ghaanee maeh peerraaeeai |
vich aavee paae pakaaeeai, eiaun deepak jot jagaaeeai|
katt birakh rabaab gharraaeeai, hoe chhelee aap kasaaeeai|
karataar veechaar vajaaeeai, eiaun sharaf sarod sunaaeeai|
paramaatamaa noo peea te aapane aap noo isataree man ke vee shaah sraf ne vichhorre de geet gaae han| hetth likhee udaaharan vich bhaasaa kujh vakharee kisam dee ho gee hai, jiharree brajee naal raladee miladee hai
main puchhaan panddat joeisee, peea kabahoo milaavaa hoeisee|
mil darad vichhorraa khoeisee, tap raheeas, maae jee ubale|
nis kaag uddaaraun ban rhaun
nit taare ginatee, naa svaun
main peea bin pal naa vihaave
jiaun jal bin machhalee tarrafaave
jiaun bichharee koonj kuralaave|
shekh sraf naa theeo utaavalaa|
eik chott naa theevan chaavalaa |
kiaa darashan bhoolaa baavalaa|
sayad muhamad lateef aapanee pusatak taareekh laahauar vich likhadaa hai ki shaah sraf bahut vaddaa faazalavidavaan see te unhaan daa juhad te tapabhagatee door door tak mashoor see |
maualaanaa abadee aap daa pooraa naan molaanaa muhamad abadulaa abadee te pitaa daa naan meea jaan muhamad see | aap pindd malakaa haans, tahiseel, paakapattan jilhaa minttagumaree de vasaneek san| ih uhee malakaa haans hai jithe atthaaraveen sadee vich vaaris shaah ne aapane kise heer raanjhaa dee sirajanaa keetee| aap de janam maran deean taareekhaa baare koee pakaa saboot naheen miladaa, par maualaa bakhash kustaa anusaar aap daa janam jahaangeer de raaj samen hoeaa te mritoo aauarangazeb de raaj samen | aap lagabhag chaalee varhe tak kaavasirajanaa karade rahe | aap ne barraa pavatar jeevan jeeviaa te chakee peeh ke aapane baal bache daa pett bharade rahe| sharhaa dee viaakhiaa de aap usataad san jis sanbandhee aap dee samachee rachanaa baag anavaah naan hetth praapat hai| aap dee kavitaa daa namoonaa is prakaar hai
1 dil dariaa samundaron ddoonghe, kauan dilaan deean jaane |
viche berre chherre kapar, vich malaah muhaane|
chauadaan tabak dile de andar, tanboo vaangan taane|
je koee mahiram dil daa hove, soee rab pachhaane|
2 puchh abadulaa javaanee taaeen, kiaa kujh meraa haal|
jauahar khoobee teree aahee, kaa naa rihaa saal|
jiaun ghun khaadhee lakarree, pee tarakhaane vas|
jauahar khoobee meree aahee, peeree kharriaa khas|
abadee rachit ih tuk dil dariaa samundaron ddoonghe, kauan dilaan deean jaane attal sachaaee ban ke lokamoonhaan te charrh gee hai|
ha kisaa kaavadhaaraa
adhiaatamik kaav ton chhutt guroo naanak kaal dee sabh ton pratinidh te sreshatt kaavadhaaraa, kisaa saahit hai| unjh taan panjaabee saahit de har kaal vich kise likhe jaande rahe, par likhatee te praapat roop vich kisaa saahit daa aaranbh damodar naal hee hundaa hai| ddaa. mohan singh ne poorav naanak kaal vich rache ge ik do kisiaan daa havaalaa vee ditaa hai te bahut saare kise likhe jaan dee sanbhaavanaa ute vee zor ditaa hai, par vaasatav vich damodar naal hee panjaabee kisaa kaav daa aaranbh maniaa jaandaa hai, kiaunjo hor koee vee kisaa likhatee roop vich saadde tak naheen pujaa |
guroo naanak kaal de ughe kisaakaar ih han
1 damodar solhaveen sadee
2 peeloo akabar te jahaangeer de samen
3 haafaz barakhuradaar aauarangajeb de raaj samen hoeaa
4 ahimad 1660 ee. vich heer daa kisaa likhiaa
hetthaan sankhep vich inhaan chauahaan kaveean baare vichaar keetee jaa rahee hai
damodar damodar naal panjaabee kisaa paranparaa daa aaranbh hundaa hai| us ne sabh ton pahilaan heer raanjhe daa kisaa likhiaa, jiharraa davaeea chhand vich hai| panjaabee vich heer raanjhe daa kisaa
likhan lee lagabhag do sau kaveean ne vakhavakh roopaan te vakhavakh chhandaan vich hath azamaaeaa hai | ih vaaratak te kavitaa dohaan roopaan vich likhiaa giaa te panjaabee ton chhutt bahut saareean bhaaratee te badeshee bhaasaavaan vich vee ih kisaa likhiaa miladaa hai|
damodar de jeevan baare jinee vee jaanakaaree praapat hundee hai, aus daa aadhaar us daa rachiaa ih kisaa hee hai, jis vich uh likhadaa hai
naaun damodar zaat gulaattee, aaeaa sik siaaleen |
aapane man vich masalat keetee, beh ke ithaaeen jaalee |
varriaa vanjh choochak de shahire, jithe siaal abadaalee|
aakh damodar khushee hoee us, dekh unhaan dee chaalee|
authe keetaa rahin damodar, auh vasatee khush aahee|
choochak bahun dilaasaa ditaa, taan dilageeree laahee|
choochak noo jo vanjh miliaa, se naale kundee taaee|
aakh damodar hoyaa dilaasaa, taan hattee ethe banaaee|
auparokat kathan anusaar damodar jaat daa gulaattee arorraa see | rozagaar dee bhaal vich heer de pitaa choochak de shahir jhang siaalaan vich giaa ate choochak de dilaasaa den te uthe hee hattee paa ke rahin lag piaa| ih havaalaa kidhare naheen miladaa ki damodar kadon hoeaa ate us ne ih kisaa kiharre samen likhiaa par us de kise vich akabar baadasaaeh daa jikar panj chhe vaaree aaeaa hai, jiven
1 paatashaahee jo akabar sandee, heel naa hujat kaaee|
2 akabar shaah daa raaj vadderaa, je tainoo kazaa ditee aaee|
3 hike daveehaan akabar gaazee, kachhaan aap kachheehaan|
4 kis noo aakhaan tudh sadaaeen, kichh akabar main te dhaaeaa|
5 paatashaahee jo akabar sandee, din din charrhe savaae|
doojaa havaalaa, damodar de kise vich us samat daa aaundaa hai, jadon ant vich heer te raanjhe daa aapas vich mel hundaa hai
pandar sau unataree aahaa, samat birakam raae|
heer te raanjhaa hoe ikatthe, aus samat jherre rab chukaae|
paatashaahee je akabar sandee din din charrhe savaae|
aakh damodar de aseesaan, shahiron baahar aae|
par akabar de raaj daa bikramee samat 1613 ton 1662 banadaa hai| is ton sapashatt hai ki heer raanjhe daa mel te akabar de raaj daa koee sanbandh naheen | 1529 bikramee vich bahilol lodhee daa raaj see | ik hor havaalaa vee miladaa hai ki jad raanjhaa heer noo kherriaan ton kadt ke lai aaeaa te pichhon vaahar ne unhaan noo aa gheriaa ate dohaan noo maar kutt ke, kott kaboole de jis haakam de saahamane pesh keetaa. us daa naan abulafatah see
abul fatah aakhe sun hazarat, kit noo inhaan marende|
pakarr siaal devahu alee noo, sharamindaa kit karende|
eitihaasak havaaliaan anusaar abulafatah lodheean de vele kott kaboole daa haakam see, jis noo sidhaa karan lee sher sooree ne haibat khaan noo bhejiaa see | is anusaar heer raanjhe dee vaarataa bahilol lodhee jaan ser saaeh sooree vele hoee|
eik hor gal jiharree bhulekhaa paaundee hai, auh damodar daa aapane kise vich baarabaar ih likhanaa hai ki heer raanjhe dee saaree ghattanaa us de saahamane vaaparee ate us ne jo kujh likhiaa hai, akheen dditthe de aadhaar ute hai| uh aakhadaa hai
1 akheen dditthaa kisaa keetaa, main taan gunee naa koee|
saunk saunk utthee hai mainddee, taan dil umak hoee|
asaan moonhon alaaeaa uho, jo kujh nazar paaeiaue |
aakh damodar age kisaa, joee suno sabh koee|
2 dekh damodar heer dee chaalee, kisaa aan banaae|
3 aakh damodar akheen dditthaa, lagee hon larraaee|
4 aakh damodar vekh dheedo noo, asaan dil fahaaeaa|
5 aakh damodar main chhap khalotaa, jithe do bootte ik kaahee|
eis tarhaan saadde paas tin havaale han jinhaan de aadhaar te aseen kise sitte te pujanaa hai| uh havaale han, samat 1529, akabar daa raaj te damodar daa akheen dekh ke kisaa likhan daa daavaa| damodar ne heer raanjhe dee kahaanee aapanee javaanee vele dekhee jadon lodheean jaan sher saaeh sooree daa raaj see, par ih kisaa us ne budtaape vele likhiaa jis vele akabar daa raaj kaaeim ho chukaa see te har paase us dee dhaank pai rahee see | kavee ne keval kisaa likhan samen vele de shahinasaaeh akabar dee usatat keetee hai|
kujh vidavaanaan de damodar de akheen dditthaa kisaa likhana de daave noo niramool te kaava kathanee aakhiaa hai te do daleelaan diteean han| ik taan ih ki, kee damodar heer raanjhe de magar magar turiaa firadaa see, jo har ghattanaa vele aapane aap noo haazar naajr dasadaa hai doojee ih see ki jis choochak ne damodar noo dilaasaa de ke uthe hattee puaaee. us dee dhee daa kisaa jorran dee, aus ne kiven jurat keetee | pahile itaraaz daa utar ih hai ki damodar ne sach much akheen dditthaa kisaa hee likhiaa| jithe sanbhav tor te uh aap haajr naheen vee ho sakadaa see, aus baare vee us noo pooree jaanakaaree see kiaun jo uh choochak parivaar daa nikattavaratee see | kisaa khatam kar ke akheer vich fer uh likhadaa hai
pooree bhee kathaa heere dee, eih sam ishak naa koee|
jiaun chaaee tiaun torr nibhaaee, jaanat hai trai loee|
naaun damodar zaat gulhaattee dditthaa so likhioee|
vich siaaleen paas choochak de, asaan taan rahin keetoee|
doojee gal daa utar ih hai ki damodar ne javaanee vele ih preet kauatak dekhiaa, par budtaape vele is noo likhiaa, jis vele choochak mar chukaa hovegaa| ih sanbhav hai ki choochak dee mauat pichhon damodar jhang chhadd ke kidhare hor chalaa giaa hove te uthe jaa ke ih kisaa likhiaa hove| unj kahaanee diaan veraviaan ghattanaavaan, naavaan, thaavaan te havaaliaan, lokaan de rahin sahin, chajaaachaar
te vivahaar noo jis baareekee naal is kise vich biaaniaa giaa hai, us ton ih prateet hundaa hai ki damodar ne bahut kujh akheen vekh ke likhiaa |
damodar rachit ih iko kisaa heer raanjhaa saadde tak pujaa hai| uh ik prauadt kavee see te us vich ik nipun kalaakaar vaale saare gun mauajood han, eis lee sanbhav hai ki heer ton binaan vee us ne hor kaavarachanaa keetee hove, jiharree saadde tak naheen puj sakee| pahilaan ih kisaa sar richaradd ttainpal ne maraaseean paason sun ke, hor kisiaan de naal leejanddaz aauaf dee panjaab 1884 89 vich prakaashit keetaa| sabh ton pahilaan bedee gangaa singh ne ik puraane hathalikhatee khararre noo aadhaar banaake, damodar rachit kise noo prakaashit keetaa| is de kul 961 band han| vakhavakh vidavaanaan duaaraa sanpaadit heer damodar vich 950 ton 990 tak bandaan daa varanan miladaa hai |
damodar de saare kise vich iko davayaa chhand chaladaa hai, jiharraa 28 maatraa daa hai| is dee bolee jhaangee jaan lahindee panjaabee hai jis vich faarasee de tatasam shabad vee varate milade han| ih kisaa suaalaa juaabaan jaan naattakee dtang naal likhiaa giaa hai. bhaaven kavee valon aapanaa sidhaa biaan vee kee thaaeen miladaa hai| kalaa dee dristtee ton damodar dee heer daa kisaa vaaras naalon kise tarhaan ghatt naheen | farak keval inaa hai ki vaaras vich visathaar hai te uh iko gal noo lamakaaee turiaa jaandaa hai jad ki damodar vich sanjam, sankoch te sankhepataa hai| kaavasuhaj vee damodar vich vaaris naalon kise tarhaan ghatt naheen|
kahaanee deean ghattanaavaan, paataraan de subhaa de aaleduaale daa biaan damodar ne barree reejh te bareekee naal keetaa hai ate aapanee shakhaseeat deean nijee chhohaan laa ke biaan noo rangeen banaaeaa hai | us dee manovigiaanak soojh vee pakeree see, jis de pramaan paataraan de charataraan vichon milade han |
damodar ne aapane kise vich thaanthaan te sathaanak rangan bharee hai te aapane vele de panjaab dee penddoo sabhiataa de sohane chitar uleeke han | janam, viaah shaadeean aad deean rasamaan te zaataan, gotaan, kitiaa aad de verave saaree kahaanee noo sajeevataa bakhashade han|
heer dee sundarataa biaanan lagiaan jithe vaaris ne saaraa zor laa ditaa, is de ulatt damodar ne raanjhe dee sundarataa noo reejh naal chitiaa hai ki dekhan vaale sabh isataree marad mohat ho jaande san
je dheedo charrhe ghorre, baahar pankhee naa tthahiraaein |
nar naaree jo koee dekhe, pal na palakaa laaein|
eis sanbandhee hor veraviaan ton chhutt damodar ik ghattanaa barre suaadale dtang naal biaanadaa hai| jad raanjhaa bharaavaan naal rus ke gharon nikal turadaa hai taan raah vich raat ik maseet vich kattadaa hai | maseet de khooh ton kurreean paanee bharan aaundeean han taan ik jheeauraan dee kurree raanjhe te mohit ho jaandee hai ate ghar jaa ke maan noo aakhadee hai
ghin gharraa sir uton maae, naheen taan bhoein marendee|
vich maseete chand faathoee, main var naheene dendee|
agon maan aapanee dhee noo taan jhirrak ke bitthaa dindee hai, par aap maseet vichale chand noo dekhan tur paindee hai te damodar de shabadaan vich uh aap hee us ute mohit ho ke aakh utthadee hai
hai je chukh vadderaa hove, main aap nakaah banhaaeen|
damodar rachit kise vich bhaaven saare ras aa ge han, par inhaan vich shingaar, beer te karunaa ras deean anaginat udaaharanaan dekheean jaa sakadeean han| heer te noor khaan chandharr dee larraaee daa zikar karadaa hoeaa damodar heer dee beerataa noo iaun biaan karadaa hai
heere dharooh kar maaree misaree, sir noore de sattee|
aaee raas, naa gee ghusaanveen, dharatee rat viratee|
adhaa dharr hane vich faathaa, adhaa dtatthaa dharatee|
aakh damodar keekan disai, jiaun dhobee suthan ghatee|
karunaaras dee ik udaaharan dekho| jad heer sahureen turan lagadee hai taan damodar us drish noo kiven biaan karadaa hai
ronde aatan te ronde viharre, jiaun jiaun vidaa karendee|
rovan birakh, banbul pankheroo, saheean vaare dendee|
rove maaun naa moonhon alaave, firadee pett khuhendee|
aakh damodar, aakhe mahiree, main raanjhe taaee dendee|
rovan patar dakhataan sande rovan bootte kaaheen|
rove budtee nadtee lokaa, rovan sate paaheen |
rasaan ton binaan alankaaraan dee vanasuvanataa vee kavee de kaavakauashal noo ughaarradee hai | sbad te arath dehaan vanageean de alankaar saaree kavitaa daa singaar han | ethe ik de udaaharanaan deneean uchat prateet hundeean han
roop alankaara
baabal thaaj te charag pitree, shikare baase bhaaee|
maaoon ghumaaee koonj thee uddasee, see chaane bharajaaee|
kadee samajh siaanee dhee, mat na tainoo kaaee|
kaindee dhee te nooh kaindee hai, jinhaan zimeen vadhaaee|
aumamaa alankaara
taan kudee vichahun haranee vaangan, jaan us ih sunaaeaa|
ke toon anhaa ke kap kadtiaa, mainoo sun naheen paaeaa|
joganeean rat peevan aaeean, sees dharraan te naanhee|
aakh damodar laal zinmeen sabh, alataa jiven vivaahee|
atakathanee alankaar ih prodtokatee alankaar vee hai
anbar kaalaa it bidh hoeaa, asaan daradamandaan deean aaheen|
taare chinagaan juse vichon, anbar geean tadaaheen
anupraas anusaar
ratee rat naa maasaa maaseh
jaan bhalak theea, bhalaa bhaaeaa
jaan chalan te chit chaaeaa
jaan paattaa pett ke pattee bajhe
damodar de kise vich bahut saare muhaavare te ukateean sahijasubhaa aa geean han
koorree duneean te koorraa aalam,
jaan dditthe baajhahoon dosh naa deeje
jaan mangan kolon maran changeraa |
damodar de kise vich jithe biaan dee rangeenee hai, authe is vich bahutee thaaeen sarodee ansh vee aa giaa hai| jad heer te raanjhe daa piaar lokaan daa charachaa ban giaa taan heer dee sahelee de moonhon damodar is noo inj biaan karavaaundaa hai
hulee heere, hulee bhaine, gal tusaaddee hulee|
hune taan choochak baap sunendaa, taam pake na chulhee |
chaakaan naal karen ashanaaeen, firanee en koson khulhee |
sun toon sach siaanee kurree, chaak ute chaa ddulhee |
bhaaven kite kite kise vich kujh ku kaavadosh dikhaaee dinde han, jiven tukaan de tol vich farak jaan maatraa daa vaadhaa ghaattaa aad, par taan vee damodar rachit ih kisaa bahut saare kaaranaan kar ke panjaabee saahit de itihaas vich ik vishes sathaan rakhadaa hai|
peeloo
mirazaa saahibaan daa kisaa sabh ton pahilaan peeloo ne likhiaa hai| peeloo kithon daa rahin vaalaa see te kadon hoeaa| is saare vidavaanaan vich matabhed hai| haafaj barakhuradaar jis ne mirajaa saahibaan ton chhutt heer de kee kise likhe ate jiharraa 1676 ee arathaat aauarangazeb de raaj samen hoeaa, auh peeloo dee bahut tareef karadaa hai ate aakhadaa hai
yaaro peeloo naal baraabaree shaaeir bhal karen|
auhanoo panjaan peeraan dee thaapanaa, kandhee dasat dharen|
eis ton sapashatt hundaa hai ki peeloo nische hee 1676 ee. ton pahilaan te damodar ton pichhon hoeaa hai| ahimad yaar ne aapane ton pahilaan ho chuke saare kaveean baare aapane vichaar pragattaae han | peeloo baare uh likhadaa hai
peeloo naal naa rees kise dee, aus vich soz alahidee|
masat nigaah keetee uh paase, kise fakeer val dee|
ese tarhaan saifoolamalook daa karataa muhamad bakhash vee peeloo dee usatat karadaa hoeaa likhadaa hai
chharree chhirree gal aakhee lekin jo aakhee so hachhee|
peeloo sutharaa pahile hoe, bahut zimeen jad kachhee|
sivaae mirazaa saahibaan de kise de, peeloo dee hor koee rachanaa saanoo naheen miladee| ih kisaa vee likhatee roop vich naheen sagon lokaan de moonhon sun ke sabh ton pahilaan savinarattan ne aapanee pusatak romaanttik ttelaz aauaf dee panjaaba vich prakaashit keetaa| sar richaradd ttainpal ne vee aapanee pusatak leejanddaj aif dee panjaaba vich peeloo de kise daa kujh hisaa chhaapiaa | is tarhaan peeloo daa ih kisaa adhoore roop vich praapat hai jis dee larree vee kee thaaeen ttuttadee hai|
ddaa. jeet singh seetal anusaar peeloo kauam daa musalamaan jatt see ate pindd vairovaal, tahiseel
taran taaran, zilhaa amritasar daa vasaneek see| uh akabar te jahaangeer baadashaah 1556 ton 1627 ee de raaj samen hoeaa| maualaa bakhash kustaa anusaar aap fakeeraanaan tabeeat de maalak san | jad zaraa javaan hoe taan sair de shauak kaaran ghar ton nikale | guroo arajan dev jee de deedaar karan ate saah husain de soofeeaanaa kalaam sunan pichhon aap fakeeraanaan bhes vich ilaakaa baar val chale ge | raavee ton paar jad daanaabaad kharalaan vich ge taan jiven mirajaa saahibaan daa charachaa suniaa, tiven kavitaa vich likh ditaa |
peeloo dee taareef jinee hor shaaeir karade han, aus dee kavitaa us de mukaabale te enee uchee prateet naheen hundee| guroo arajan dev jee de samakaalee ik peeloo bhagat daa zikar aaundaa hai| aam vichaar ihee hai ki peeloo bhagat hee mirajaa saahibaan daa kisaa likhan vaalaa hai| is daa niranaa karade hoe ddaa. gopaal singh daradee likhade han
aseen samajhade haan ki sabh kujh peeloo dee kavitaa kar ke naheen, us dee fakeeree shuharat daa sir sadakaa aakhiaa giaa honaa hai, jaan us daa mirazaa saahibaan daa sabh ton pahilaa likhaaree hon karake us dee taareef keetee gee hai|
peeloo daa hetth likhiaa doharraa aam lokaan dee zabaan te hai
peeloo aakhe shaaeiraa, kit val giaa jahaan|
beh beh geean majalasaan, lag lag ge deevaan|
peeloo asaan naalon se bhale, jo jamadiaan hee moe|
auhanaan chikarr paaun naa borriaa, naa aalood bhe |
peeloo daa mirazaa saahibaan daa kisaa, lokaan vich enaa haraman piaaraa hai ki is daa lagabhag adhaa bhaag har ik noo zabaanee yaad hai te jad kidhare koee gaaeik miraje de sad roop vich likhe kise noo gaaun lagadaa hai taan unhaan de dilaan noo dhooh paindee hai | saahibaan dee sundarataa daa varanan peeloo de shabadaan vich dekho
saahibaan gee tel noo, gee pasaaree dee hatt|
farr naa jaane takarree haarr naa jaane vatt|
tel bhulaaven bhulaa baaneean, ditaa shahid ulatt |
vanaj gavaa le baaneean, balhad ganvaae jatt|
tin so naangaa pirr rihaa, ho ge chauarr chupatt |
saahibaan dee sundarataa dee taareef miraze de moonhon kavee ne inj karavaaee hai
kadt kalejaa lai gee khaan kheeve dee dhee|
gaz gaj lameean meedteean, rang jo goraa see|
je deve piaalaa zahir daa, main mirazaa laindaa pee|
je maare barachhee kas ke, main kade naa karadaa see|
peeloo ne miraze dee ghorree bakee dee taareef karan lagiaan vee kamaal kar ditee hai| jad mirazaa saahibaan noo kadt ke lijaan lagadaa hai taan saahibaan aakhadee hai ki teree ghorree barree maarree hai| mere piau deean ghorreean taan bahut takarreean han jiharreean bhajiaan noo jaan naheen denageean| is te mirajaa barre hirakh naal aapanee bakee dee taareef, einhaan shabadaan vich karadaa hai
kan lame khur patale, dunm bakee dee siaah |
dekh ke is dee tor noo jhore chit naa paa |
baaee ddogar jinhaan de, bahin puaandee aa|
baap de khaatiaan char ke bakee noo leean banaa|
das maheean daa ghio ditaa, bakee de dtidd paa|
meree bakee ton ddaran fareshate, maithon ddare khudaa |
chubhee vich pataal laa, urrake charrhe aakaash |
charrhanaa aapanee mauaj noo, meree bakee noo laaj naa laa |
sir siaalaan de vadt ke, devaan jandd charrhaa|
bakee de vel par beh ke, bakee noo laaj naa laa |
madh kaal de hor kaveean vaang peeloo ne vee isataree jaatee dee bhanddee keetee hai| jad kamoo braahaman hath saahibaan daa sunehaa miraze noo miladaa hai ki saahibaan de viaah dee taareekh mukarar ho chukee hai te us ton pahilaan aa ke us noo daanaabaad lai jaave taan mirajaa jhattapatt tiaar ho ke bakee te charrhan lagadaa hai, par vanjhal us noo rokadaa hai
charrhade miraje khaan noo, jatt vanjhal dendaa mat|
bhatth ranaan dee dosatee, khuree jinaan dee mat|
has has laaundeean yaareean, pichhon ro ro dindeean das|
lakheen hath naa aaundee daanashamandaan dee pat |
saahibaan noo kadt ke mirazaa lai jaandaa hai te raah vich jhatt ku aaraam karan lee lett jaandaa hai | saahibaan vaasataa paaundee hai ki mainoo chhetee daanaabaad lai chal kiaunjo us de bharaa unhaan daa pichhaa kar ke raah vich hee aa gheranage | par miraje noo aapanee bahaadaree ute enaa gumaan hai ki uh saahibaan noo ih keh ke chup karaa dindaa hai
mainoo koee naa deenhadaa sooramaa, jiharraa maithe hath kare|
kattak bhirraa diaan ttakareen, maithon vee raatth ddare|
val val vadt diaan soorame, jiaun khetee noo pain garre|
sir siaalaan de vadt ke, sittoongaa vich rarre|
saahibaan sute miraze daa teeraan daa bhariaa jholaa jandd ute ttang dindee hai ki kidhare mirajaan us de bharaavaan noo maar naa deve | baahar aa ke sute pe miraje noo gher laindee hai te mirajaa aapanaa jholaa naa dekh ke aakhadaa hai
mandaa keetaa sun saahibaan, meraa tarakash ttangiaa ee jandd |
tin so kaanee miraze juaan dee. dindaa siaalaan noo fandd|
pahilon maaraan veer shameer noo, doojee kule te tang|
teejee maaraan jorr ke, jaihandee hain toon mang|
baajh bharaavaan jatt maariaa, koee naa miraze de sang|
mirazaa saahibaan de kise daa dukhaant, charatar daa dukhaant hai| miraze noo aapanee bahaadaree ute gumaan see te peeloo inhaan shabadaan naal is tath noo pes karadaa hai
mirajaa maariaa malakut mauat ne, kujh maariaa khudee gumaan |
vich kabaraan de chhap giaa, mirajaa sohanaa chhail juaan |
bhaaven panjaabee de mudtale aalochak baavaa budh singh, peeloo de kise noo ik jattakee kahaanee, jattakee bolee vich sunaaee hoee aakhade han, par aalochakaan ne is kise de kaavagunaa dee bharapoor shalaaghaa keetee hai| melaa bakhas kustaa anusaar, aus vich soj te ravaanee barree hai, tashabeehaan, eishatiaare te muhaavare sohane varate han|
panjaab de aam gaaeik hetth likheean tukaan vee miraje dee rachanaa kahike sunaaunde firade han par inhaa daa sanbandh kise dee kahaanee naal bilakul naheen jurradaa | ih gal vee sapashatt hai ki lokamoonhaan te charrh charrh ke is kise vich hor vee bahut thaaeen ralaa pai giaa hai, jis daa niranaa karanaa sauakhaa naheen
hujare shaah mukeem de, eik jattee araj kare|
main bakaraa denee aan peer daa, je sir daa saaeen mare|
panj sat maran guaandtanaan, rahindeean noo taap charrhe|
hattee sarre kiraarr dee, jithe deevaa nit bale|
kutee mare fakeer dee, jiharree chaun chaun nit kare|
galeean hovan sunjheean, vich mirazaa yaar fire|
miraze dee lokapriyataa kise paramaan jaan gavaahee dee muthaaj naheen| us de kise deean bahut saareean tukaan naa keval aam lokaan de moonhaan te charrheean hoeean han, sagon pichhon hoe kaveean ne hoo bahoo ih tukaan apanaa leean|
haafiz barakhuradaar saifulamalook daa karataa muhamad bakhsh haafij barakhuradaar baare aakhadaa hai
haafiz barakhuradaar musanif, gor jinhaan dee chittee |
har har baint uhadaa vee dditthaa, jiaun misaree dee khittee|
ese tarhaan ahimad yaar haafiz baare aapanee raae dindaa hoeaa likhadaa hai
lokaan sai pe kise jorre, parrhe jinhaan rasaale |
par gal val naa dditthaa, haafaz musalamaanee vaale|
nak dee sedhe uho hakeekat likhee us sukhaalee|
har koee aauarat uhanoo jaane, charakhaa katan vaalee|
haafaz barakhuradaar daa janam shaah jahaan de raaj samen pindd musalamaanee vich hoeaa| uh jaat daa raanjhaa jatt see | parrhiaa likhiaa te vidavaan aadamee see | us ne hetth likhe kise likhe 1 mirazaa saahibaan 2 yoosaf zulaikhaan 3 sasee punoo | inhaan ton binaan kujh ku dhaaramik rachanaavaan vee us de naan naal jorreean jaandeean han| ik baaraamaah te tin seeharafeean de havaale vee milade han |
1. gor jinhaan dee chittee ton bhaav pindd chittee, sekhaan zilhaa siaalakott hai, jithe haafiz dee kabar hai|
2. musalamaanee vaale ton bhaav musalamaanee naan de pindd ton hai, jithe haafiz daa janam hoeaa, eih zilhaa saragodhaa vich hai|
haafaz ton pahilaan peeloo mirajaa saahibaan daa kisaa likh chukaa see | is ne us kise noo, ause bahir te use chhand vich dobaaraa likhiaa te kahaanee dee ttuttaveen larree noo vee mukamal keetaa| is de naal hee us ne bahut saareean tukaan vee peeloo vaaleea hee lai ke aapane kise vich jarr diteean| aapane is kise noo likhan dee uchitataa baare barakhuradaar daleel dindaa hoeaa aakhadaa hai ki saahibaan dee rooh peeloo dee kabar te gee ki tere likhe kise noo lokaan gaa gaa ke mere ishak noo badanaam kar ditaa hai te mainoo miraze dee mauat daa jinmevaar tthahiraaeaa hai| kathar vichon aavaaj de ke peeloo ne kaan hath sunehaa bhejiaa ate barakhuradaar noo murr ihee kisaa likhan dee preranaa ditee | haafaj daa kisaa peeloo naalon vadhere visataar vich hai| is vich karaamaataan, jaadoo te paraasareerak shakateean daa vee varanan hai ate honee noo vee balavaan sidh keetaa hai|
saahibaan dee sundarataa daa varanan haafiz de shabadaan vich dekho
saahibaan rang majeetth daa, jiaun jiaun dharat rangeen|
auhadee jutee te do vaaleean, do batakaan chag chugan|
nak kunddee daa pipalaa, zulafaan naag palaman |
auhadeean surakh labaan dand ujale, jiaun motee laal maghan |
jaan gal karendee has ke, mukh ton ful jharran|
saahibaan de tikhe nain kattaareean, ausar khaa maran |
jiaun tezee sooraj saahamane, laattaan nain machan |
aupar bhochhan kadtavaan vich, tileear chog chugan|
haafiz barakhuradaar rachit doojaa prasadh kisaa sasee punoo hai, jis de panjaabee vich pahilaan hee likhe jaa chukan baare ddaakattar mohan singh ne havaalaa ditaa hai | par is kise noo poore visataar vich pahilee vaar likhan daa siharaa haafiz sir hee hai | bhaaven sasee daa kisaa hee arathaan vich haasham de hathaan vich jaa ke amar hoeaa par haafij daa biaan vee ghatt kalaamee naheen| sasee de janam baare us daa biaan dekho
haafiz je rab aave mihar te, kalar kauan kare|
suke dteengar kudaratee karadaa rab hare|
rab bhariaan ton karadaa sakhane, khaalee fer bhare|
yaaro jeddee kudarat rab noo, eddaa kon kare|
sasee dee thalaan vich mauat noo kavee barre karunaamee dtang naal roopamaan karadaa hai
sasee daa maatam, baghiaarraan gidarr keetaa aa|
loonmarreean te paaharre us noo, rovan palaa paa|
auho mor jangal de jhaagaree, kuralaavan koonjaan aa|
nit dudh naa ditaa haraneean, thake pag vihaa|
eih ishak karesee takhataa, van tin dhaaeen ron|
sasee ghin moee gal yaar daa, ghatt thalaan vich sog|
par haafiz dee bahutee prasadhee us de kise yoosaf julaikhaan karake hoee, jis noo pahilee vaar us ne panjaabee vich likhiaa | is daa havaalaa kuraan shareef vich miladaa hai | sankhep vich kahaanee
eis prakaar hai ki yaakoob de sabh ton chhotte putar yoosaf noo bharaavaan ne khooh vich sutt ditaa te pitaa noo dasiaa ki us noo baghiaarr khaa giaa hai| pitaa ro ro ke anhaa ho jaandaa hai | ik kaafale vaale us noo khooh vichon kadt ke misar vich vech dinde han, jithe us ute julaikhaan mohat ho jaandee hai | yoosaf julaikhaan de jaal vich naheen fasadaa te us valon tohamat laaun te jelh vich sutt ditaa jaandaa hai | misar de baadashaah noo supane dee taabeer dasan ute yoosaf pahilaan usadaa vazeer pichhon aap hee baadasaaeh ban jaandaa hai te julaikhaan naal viaah ho jaandaa hai |
haafiz barakhuradaar duaaraa likhe is kise ute faarasee daa prabhaav baakee kisiaan naalon vadh hai | julaikhaan dee sundarataa daa varanan dekho
moonh mahitaab sanobar kaamat, akheen roshan deeve |
palakaan teer kamaanaan atharoo, dand chanbe deean kaleean|
naazak badan saraahee garadan, ungaleean jiaun faleean|
tthoddee seb alaf joon beenee, lauang navaab samaave|
gul laalaa ton rang savaaeaa, dekh paree sharamaave|
par yoosaf dee sundarataa bemisaal see
bhul ge uh fakhar ranaan de, laafaan visar geean|
yoosaf de val taariaan vaangoon, tar tar vekhan peean |
ddaa. piaar singh, yoosafajulaikhaan baare likhade han barakhuradaar de kalaam vich, khaas karake yoosafajulaikhaan vich jo soz, jo madhurataa aaundee hai, auh panjaabee deean bahut ghatt rachanaavaan daa virasaa hai|
haafiz naal panjaabee kisaakaaree daa ik navaan dauar shuroo hundaa hai| ddaa. mohan singh anusaar, haafiz barakhuradaar ik mahaan saahitakaar see, jiharraa shaahazaadiaan te kirasaanaan, anaparrhaan te vidavaanamaualaaniaan naal ik samaan ghuliaa miliaa hai| uh janasikhiaa te lokasaahit de mahaan kaaraj noo sanpooran kar sakiaa |
ddaa. jeet singh seetal haafiz barakhuradaar dee kaav kalaa daa mulaankan karade hoe likhade han
haafaz barakhuradaar is gal dee sedh, shabadaan te kathaavasatoo daa sankoch, matalab daa khulhaa ddulhaa biaan, dtukaven roopak te drishattaant, auche bhaav, soch uddaaree aad varage ansh. usanoo kaavakalaa vich nipun banaaunde han| barakhuradaar vich tarateeb padharee te sanvaaree hoee hai te banatar santulat hai|
nishache hee haafaz barakhuradaar daa panjaabee kisaakaav vich vises sathaan hai| je us ne peeloo de kise mirajaa saahibaan noo aadhaar banaa ke kujh bhaag hoobahoo nakal kar ke vee pes keete han, taan vee usadee rachanaa vich us daa aapanaa vakharaa rang har thaan kaaeim rahindaa hai|
ahimad ahimad aauarangazeb de raaj samen hoeaa| us dee prasadhee is gal vich hai ki us ne pahilee vaar heer daa kisaa baint vich likhiaa ate 1662 ee vich sanpooran keetaa | kise de akheer vich ih sataraan daraj keeteean geean han
san bees te chaar aauarangashaahee, kathaa heer te raanjhe dee hoee pooree |
ahimad de kise dee sabh ton vaddee vishestaa ih hai ki ese kise noo aadhaar banaa ke pichhon
mukabal te vaaris ne aapane kisiaan dee usaaree keetee | ethon tak ki mukabal te vaaris deean anek tukaan, thorrhe bahut farak naal ahimad naal miladeean han| udaaharan lee
ahimad asaan sabar keetaa, tusaan sabar karanaa
khaat likh ke unhaan kaas chalaaeaa e |
vaaris asaan sabar keetaa, tusaan sabar karanaa,
hukam inhaan daa mayeet na aaeaa e|
ahimad heer chhatiaan naal main masabhinaan,
tadon jeeo meraa un khasiaa see|
vaaris toon chhatiaa naal uh masabhinaa,
tadon dohaan daa jee ral giaa see nee|
eis saanjh daa zikar karadaa hoeaa, maualaa bakhash kustaa likhadaa hai inj jaapadaa hai ki ahimad ne heer daa nakasaa ddoliaa te vaaris saaeh ne us vich rang bhar ke, aus noo mukamal keetaa | baaz thaan te khiaalat daa aapas vich ttaakaraa vee ho giaa hai | mukabal ne vee ahimad dee kahaanee, shabadaavalee te kaavaroop baint dee khulh ke varaton keetee| ahimad dee heer de kul 232 band han | bolee bhaaven tthetth hai, par vaarasee dee shabadaavalee vee aa gee hai| ahimad dee heer daa namoonaa dekho | raanjhaa jogee banake jad rangapur kherriaan vich heer noo labhadaa firadaa hai, taan us drish noo uh is tarhaan chitradaa hai
nazar baaj firadaa vich kherriaan de, ant trinjhanee paaundaa jhaateean nee |
eik hasadeean, kheddadeean, gaanvadeean nee, eik baittheean chup chupaateean nee |
koee saanvaleean nee, koee goreean neen, koee lameean koee sanghaateean nee |
eik bhinarre nain anoop kurreean, kee sohaneean nee, eik daateean nee |
eik nazar chhupaa ke dekhadeean nee, eik zaaharaa maaradeean jhaateean nee |
eik kadt ghungatt sharamaaundeean nee, eik kholh vikhaandeean chhaateean nee |
kithon aaeon ve raavalaa jaaen kithe mil naath noo puchhadeean baateean nee |
jad pindd daa chakar laa ke raanjhaa pinddon baahar dhoonee ramaa ke beh jaandaa hai taan pindd deean aauarataan jogee de darashan karan jaandeean han| teeveean deean kisamaan ahimad ne khoob biaaneean han| ih prabhaav vee vaaris ne ahimad paason hee grahin keetaa lagadaa hai jad uh aapane kise vich majhaan deean, sapaan deean, jogeean deean te hor kee cheezaan deean kisamaan biaan karadaa hai
mahir betteean sandal bhineean nee, naal ddumetteean raag sunaavane noo|
eik khataretteean ik boomanetteean nee, eik seede deean chatar badaavane noo |
eik netteean, eik achhetteean nee, eik kahiretteean jhunmar paavane noo |
eik luhaareean, eik bhattiaareean nee, eik tthatthaareean boleean paavane noo |
sabhe aapane aapane haal andar, mushataak joban daa roop vikhaavane noo |
jad heer, raanjhe jogee noo baag vichon mil ke aaundee hai taan us dee bhaabee sahitee us noo makhaual naal puchhadee hai
sach aakh bhaabee saanoo gal dil dee, bhalaa nazar aaeaa saanoo rang teraa|
gee hor te hor hee ho aaeee, cholee vich naheen miaundaa ang teraa|
raajhaa rab dee jaat tahikeek keetaa too en shamhaa te uh hai patang teraa|
aakh ahimadaa sat mubaarakaan ne, koee aae miliaa aj sang teraa|
ahimad deean tukaan uparokat tukaan daa prabhaav vee vaaras ne pooree tarhaan grahin karake aapane kise vich barree reejh naal roopamaan keetaa| ahimad bahut parrhiaa likhiaa naheen jaapadaa| ahimad ne aapane kise daa ant dukhaant vich samettiaa hai, par maran uparant unhaan deean roohaan noo make bhej dindaa hai
dditthe haajeea mauake de raah tine, raanjhaa heer te naal see majh booree|
raanjhaa raah vikhaanvadaa haajeean noo, heer vanddadee langar de vich chooree|
ese sanket ton mukabal te vaaris ne aapane kisiaan noo pooran dukhaant banaa ditaa, jad ki ahimad ton pahilaan de iko ik heer lekhak damodar ne kott kaboole de kaazee de faisale uparant unhaan noo ubhai val sidhaa ditaa see | nishache hee mukabal te vaaris de kisiaan daa mool sarot ahimad dee heer hai|
ka beer kaavadhaaraa
guroo naanak kaal dee sabh ton prasadh, prateenidh te sreshatt beerarasee rachanaa guroo gobind singh jee dee chanddee dee vaar hai jis baare guramat kaavadhaaraa vaale bhaag vich vichaar keetee jaa chukee hai| jithon tak beer saahit de prasadh kaavaroop vaar daa sanbandh hai, eis kaal vich sabh ton vadh vaaraan likheean geean, jinhaan vich adhiaatamik te lokik dohaan prakaaraan deean vaaraan han| guroo granth saahib vich daraj 22 vaaraan, bhaaee guradaas deean 39 vaaraan te bhaaee guradaas dooje deean 2 vaaraan daa zikar aseen pichhe kar chuke haan | yodhiaan deean 6 vaaraan daa zikar aseen pooravanaanak kaal te saahit vich keetaa see | is kaal de beer saahit vich yodhiaan deean de prakaar deean vaaraan de namoone milade han | ik taan vakhavakh kabeeliaan de aagooaan jaan raatthaan vichakaar hundeean larraaeean de haal ate doojaa sikhaan te shaahee fauajaan de ttaakariaan naal sanbandhit vaaraan han, jiharreean dtaaddee te maraasee gaaunde firade san | raajasee garrabarr karake ih vaaraan likhatee roop vich sanbhaaleean naheen jaa sakeean| unhaan vaaraan vichon tin vaaraan is kaal deean han a malak mureed tathaa chandaraharraa soheea dee vaar, a jodhe veer poorabaanee kee vaar, e raanaa kailaash tathaa maaladev dee vaar|
sankhep vich inhaan vaaraan de namoone is prakaar han
a malak mureed tathaa chandaraharre dee vaar vich akabar de samen de inhaan dohaan yodhiaan noo ik dooje naal larrade vikhaaeaa giaa hai
kaabal vich mureed khaan, farriaa badd jor |
chandaraharraa lai fauaj ko, charriaa badd tor |
duhaan kandhaaraan moonh jurre, domaame dauar|
shasatar pooj ke sooriaan, sir badhe ttauar|
holee khele chandaraharraa, rang lage sauar|
doven tarafaan jutteean sag vagan kauar|
main vee raae sadaaeisaan, varriaa laahauar |
donon soore saahamane, joojhe vich tthauar|
a jodhe veer poorabaanee kee vaar vich jodhaa te veeraa do bharaavaan daa haal hai, jiharre akabar de raaj vich shaahee, khajaane luttake gareebaan dee sahaaeitaa karade san | shaahee fauajaan naal unhaan dee kee vaar ttakar hoee, par unhaan ne een naa manee| bhattaan duaaraa unhaan dee bahaadaree dee vaar banaaee gee jo is prakaar hai
jodhaan beeraa dohen saahamane, baataan karai karaareean|
basantr dhove kaparre, raajaa pavan dehi buhaareean|
charrhiaa raanaa jodh beer, haathee sohan habaareean|
dhooh miaanon kadteean, bijalee jiaun chamakaareean|
kahee keetee jodh beer, purabaanee galaan bhaareean|
jodh beer poorabaanee, doe galaan karan karaareean|
fauajaan charrheean baadashaah, akabar ne bhaareean|
sanamukh hoe raajapoot, autaree ranakaareean|
eindar sane apachharaan, dohaan noo karan juhaareean|
ehee keetee jodh veer, paatashaahee galaan saareean|
e raanaa kailaash tathaa maaladev dee vaar, de raajapoot bharaavaan dee vaar hai jiharre jahaangeer dee neetee kar ke ik dooje de vairee ban ge| yudh vich dohaan dhiraan daa ghaan hundaa dekh ke, kise sanbandhee ne vich pai ke sulhaa karavaa ditee | is ghattanaa noo dtaaddeean ne is tarhaan gaaeaa
dharat ghorraa, parabat palaan, sir ttattar anbar|
naheen sai sadee narrhinaven, raanaa jal kanbar|
dtukaa raae ameer dev, kar megh addanbar|
aanat khanddaa raaniaan, kailaashe andar|
bijalee jiaun chamakaaneean, tegaan vich anbar|
maaladev kailaash noo, banhiaa kar sanbar|
fir adhaa dhan maal de chhaddiaa garrh andar|
maal dio jas khattiaa vaang shaah sikandar|
guroo harigobind saahib de darabaar vich har roz shaam de deevaan vich dtaaddee, jodhiaan deean vaaraan gaaeaa karade san | inhaan dtaaddeean vich abadalaa te nathoo mal daa zikar sikh itihaas vich vishes tauar te aaundaa hai.. nathoo dtadd vajaae, abadul hath rabaab lai | inhaan ne guroo gobind saahib baare vee ik vaar aakhee jo is prakaar hai
do talavaareen badheean, eik meeree te ik peeree dee|
eik azamat dee ik raaj dee, eik raakhee kare vazeer dee|
hinmat baahaan kott garrh daravaazaa balakh bakheer dee|
kattak sipaahee neel nar, maar dushattaan kare tageer dee|
pag teree, kee jahaangeer dee|
guroo gobind singh jee de do darabaaree kavee meer chhabeelaa te meer mushakee san| unhaan ne bhangaanee de yudh dee vaar likhee jis deean kujh tukaan is prakaar han
toon saadt tihathee medanee, sabh dhande laaee|
toon vaddaa purakh mahaan balee, dhur azamat paaee |
toon jag aaeon balaraaj hoe, toon vel vadhaaee|
toon janak dhare sir sihare, seetaa paranaaee|
toon naame ute bahurriaun, moee gaoo jivaaee|
toon daropataa dee panj raakheea, kaaeim kajavaaee|
toon machh akaashon laahiaa, par dhanakh chalaaee|
naanak angad amaradaas ral bhagat kamaaee|
toon chahun jugaan vich parrhadaa, chaar ved ugaahee|
teg badhee guroo gobind singh, dasaveen paatashaahee|
eise kaal dee ik hor vaar miladee hai, jiharree guroo gobind singh jee naal sanbandhit hai| is daa naan bherre kee vaar paatashaahee 10 hai| is vich anandapur chhaddan daa haal hai| vaar dee bolee tthetth panjaabee hai par gaaun dee dhaaranaa noo kaaeim rakhan lee chhandaan vich khulh lee gee hai|
audaaharan dekho
anandagarrh noo raajiaan, mil haathee dtoeaa|
kundde maare muhaavataan, bheehaaval hoeaa|
barachhaa singh bachatar daa mul mahange hoeaa |
laae su tan gaj hasat de meen seekh paroeaa|
sai raajapootaan maar ke, jam haathee hoeaa|
einhaan vaaraan ton binaan hor vee vaaraan likhe jaan dee sanbhaavanaa hai, par uh saadde tak naheen puj sakeean | par muhamad kaasathee duaaraa likhiaa janganaamaa imaam husain, barakhuradaar daa vee ese naan hetth likhiaa janganaamaa ate miharavaan duaaraa rachee gee peeraa dee vaar de havaale milade han| molaa bakhash kustaa ne deevaan niaamat khaan jaan duaaraa likhee ik hor vaar daa vee zikar keetaa hai, jis daa naan deevaan alif khaan dee vaar hai| is vaar vichon ik udaaharan is prakaar hai
pahile alaa simaree, jin sabhas upaaeaa|
bel jalaavan kaarane, rakhe naheen kaaeaa|
naam muhamad leejee, sabhanaan saradaar|
panth vikhaaliaa deen daa sagale sansaar|
jinhaan kalamaa aakhiaa, se lage paar|
dil vich rakhee jin dagaa, te sattee maar|
kha guroo naanak kaal dee vaaratak
aseen pichhe zikar kar chuke haan ki pooravanaanak kaal vich saaddee puraatan vaaratak daa pooran tauar te vikaas ho chukaa see te bhinabhin roopaan te vanageean dee vaaratak kaafee maatraa vich aj saanoo praapat hai, jis daa veravaa kujh is prakaar hai
1 goshatthaan jaan gostteean
2 tteeke
3 janam saakheean
4 hukamanaame
5 vachan
6 anuvaad
7 futtakal
1 goshatthaan jaan gostteean
goshatth daa arath hai charachaa, vichaar vattaandaraa jaan bahis karanee| puraane jamaane vich mahaanpurash jaan vidavaan lok aapane vichaaraan noo aam lokaan tak puchaaun lee prasnautar dtang apanaaunde san | dhaaramik jaan sidhaantak samasiaavaan noo sapastt karan lee kalapat paataraan raaheen jaan kint karan vaale kise hor viakatee de moonhon ate jaan fer aap hee kise vise sanbandhee vichaaravattaandaraa karan lee jiharraa dtang apanaaeaa jaandaa see, aus noo goshatthaan aakhiaa jaandaa see | puraatan panjaabee vaaratak vich hetth likheean gostthaan daa zikar aaundaa hai
a make dee goshatt ih shaah sraf te guroo naanak vichakaar hoee gostt hai jiharree faarasee te panjaabee dee ralee milee rachanaa hai | namoonaa dekho
taan fir shaah sraf suaal keetaa he baabaa naanak jee ehu jo
fakeeree ke basatar pahirate hain| har fakeeree kaa bhekh kar ke aap
kau baddaa kahalaavate hain| so te is tarhaan kee fakeeree haasal naa
hoee| na girahee na udaasee koraa hee rahiaa | taan baabe aakhiaa.... |
a goshatt aatame kee tab pramaatame kahiaa jo is dehee meh atth rog nitaaprat lagate hain| kise te manukh ubarataa hai, kee mar jaate hain, so kavan kaun rog hain | kaam, krodh, moh, ahankaar, bhukh, piaar. lab, nindaa inhaan vasataan par sansaar dee surat hai| ihu vasatoo sansaar keea prakirat kau bhaleean han| inhaan binaan sansaar naheen hotaa | sansaar saath ton hee reh aavai, jaan ih vasatoo hovan | par ehu mukat ke sahaaee naaheen |
e ajate randhaave dee goshatt ajite randhaave kahiaa sache paatashaah tere vachan sun ke man vich bahut ganatee pee hai | je bhaaven taan suneeai | aradaas karaan | bachaa ajitiaa, bachan hai, aradaas kar, guroo sunadaa hai | jo kichh puchhengaa|
sa bahut saareean goshattaan guroo naanak dev jee naal sanbandhit han yathaa nirankaar naal goshatt, kalajug naal goshatt, kaaroon naal goshatt, goshatt ajite randhaave naal jaan gorakh naal goshatt |
ha baabe laal naal goshatt ih baabaa laal dee daaraa shikoh naal hoee gostt hai jis vich prasnautar barre sankhep han| udaaharan lee dekho
ghar fakeer kaa kahaan hai ke sareer ar jeeaoo|
mahamaan fakeer daa kaun hai ke sareer ar jeeaoo|
toshaa fakeer kaa kiaa hai ke bharosaa bhagavaan kaa|
ganj fakeer kaa kiaa hai ke sareer arog|
melaa fakeer kaa kiaa hai ke aapanaa aap bhalaavanaa|
ka goshatt gorakhabharatharee eis vich gorakh naath ne raajaa bharatharee noo jog mat deean bareekeean samajhaaeean han| namoonaa dekho
tab raaje bharatharee kahiaa, gusaaeen jee, is andh gubaar te mujh kau nikaal lehu | meraa man binaa tere darashan tthaharataa naaheen | mujh kau kirataarath kraun| tab sree gorakh kahiaa, ji ho raajaa lok meh dukh, bhookh, audaasee, bhoomee, sejaa, seet bisataraa, ausan, aahaar, lajaa, naadh, bhikhiaa, biohaar, neech, aooch samaano, adheen maarag, maanaheen ko kahaavat, nilaj roop firanaa, koee buraa kahe taan khimaa hoe rahinaa|
kha goshatt sree krisn ar aoodho sree krishan jee te aoodho vichakaar hoe prasnautar daraj han| ih vee baabe laal vaalee gostt vaang barree sankhep hai| udaaharan lee
tap kiaa kaheeai sabhanaan bhogaan te pare rahinaa
daan kiaa kaheeai agalaa dukhaavanaa naaheen
sooramaa kiaa kaheeai man jeetanaa
mit kiaa kaheeai jetaa hove tehaa aakhanaa
shaant kiaa kahee eindareean vas karaneean|
2 tteeke
puraatan vaaratak dee ik hor mehatavapooran vanagee tteeke han| inhaan noo paramaarath vee kihaa jaandaa hai| inhaan vichon bahute tteeke guroo naanak dev jee dee baanee de hee han| veravaa is prakaar hai
a tteekaa sidh goshatt
a jap paramaarath
e tteekaa dakhanee oankaar
sa tteekaa baaraan maah tukhaaree
ha tteekaa pattee
ka sukhamanee sahansar naamaan
a sidh goshatt daa tteekaa eih bahut saareean jiladaan jaan saincheean vich likhiaa miladaa hai | ih asal vich battaale vich guroo naanak dev jee dee sidhaan naal hoee goshatt daa tteekaa hai| vaaratak daa namoonaa is prakaar hai
tab sidhahu guroo baabe naanak jee kau namasakaar keea ji dhan ho naanak | tab fer sidhahu ke kahiaa ji en naanak jee, toon pooraa bhaaeaa hai| par jee ib too in sidhahu ke kahiai jog meh aao ar mundaraa pehar, bibhoot lagaae khinb ddanddaa lehi, jit teraa panth chale| tab guroo baabaa naanak jee bol utthiaa mundaa santokh...
a tteekaa baaraamaah tukhaaree guroo naanak dev jee dee baanee de kee tteeke, eis dauar vich tiaar keete ge par raag aasaa pattee te tukhaaree raag de baaraamaanh de tteeke hee praapat han| inhaan vichon tukhaaree raag de tteeke daa aaranbh is tarhaan hai
aatam raam saath guroo baabaa naanak jee giaan goshattee kaa prabandh karataa hai man kai saath |
guroo baabaa naanak jee kiaa kahitaa hai, tukhaaree raag mahi, aatam kee prakiratee baranataa hai| paramesar ke milane kee padavee kaa maarag khojataa hai| dekh baabaa naanak jee kiaa kahataa hai...
sukhamanee sahansar naamaa tteekaa jaan paramaarath saahit vich sukhamanee sahansar naamaa eik hor mehatavapooran rachanaa hai, jis de likhan dee taareekh samat 1703 maagh sudee ik hai te lekhak daa naan baavaa amareek chand hai| udaaharan dekho
ekan no sukhamanee sahansar naamaa mahalaa atthavaan | paramaarath saath likhane kaa aaranbh bhaiaa | sree satiguroo miharabaan jee kee aagiaa saath hoaa| hajoor te hukam hoaa see ji jab ham darageh ko chalahige | tab tumaare mukh te kahaavahige tith sansaar kaa bhalaa hovai |
japaparamaarath, japujee saahib daa tteekaa hai jiharraa ki lekhak ne aap naheen, sagon is noo guroo angad dev jee valon keetaa giaa darasaaeaa hai | udaaharan lee japujee dee paurree, sochai soch na hovee je sochee lakhavaar, chupai chup naa hovee je laae rahaan livataara daa tteekaa vaaratak vich is tarhaan keetaa miladaa hai
kahai jee parameshar kaa vichaar jo soch kar kar keetaa lorrai taan naaheen hondaa | kahai jee je chup kar kar mon laae kar keetaa lorrai taan naaheen hondaa| kahai jee je chup kar kar mon laae kar livataar laae kar beh raheeai taan paaeeai ki naa paaeeai kahai jee naa |
3 janam saakheean
eis kaal dee vaaratak daa sabh ton pratinidh roop janam saakheean han| guroo naanak saahib de jeevan britaant noo bahut saare vidavaanaan ne likhiaa, jiharreean janamasaakheean de naan hetth prachalit hoeaa| hor bahut saareean jeevaneean vee ese naan hetth likheean geean| inhaan janam saakheean daa veravaa is prakaar hai
a puraatan janam saakhee, valaaeit vaalee janam saakhee jaan kaualabaruk vaalee janam saakhee|
a sodtee miharabaan vaalee janam saakhee|
e bhaaee baale vaalee janam saakhee|
sa bidhee chand jaan handaaleean vaalee janam saakhee|
ha janam saakhee sree miharabaan jee kee|
ka aad saakheean baabe keean|
kha satiguroo jee de moonh deean saakheean|
ga janam saakhee bhagat kabeer jee kee|
einhaan saareean janam saakheean vichon puraatan janam saakhee hee sabh ton puraanee te sabh ton chhottee hai, jis vich keval 57 saakheean han | 1926 ee. vich bhaaee veer singh jee ne is noo sanpaadat kar ke chhaapiaa | eesatt inddeea kanpanee de ik adhikaaree misattar kolabaruk noo ik hathalikhatee khararraa labhaa, jisanoo us ne eesatt inddeea kanpanee de sapurad kar ditaa | kanpanee ne ih khararraa landdan inddeea aafis laaeibreree vich sanbhaal rakhiaa| 1883 ee. vich sikhaan dee mang te is khararre noo valaaeit ton mangavaa ke isadee ik fotto kaapee laah lee| ise daa naan valaaeit vaalee janam saakhee pai giaa | pro. guramukh singh noo is janam saakhee daa ik hor nusakhaa haaveezaabaad ton miliaa jis noo maikaalaf ne aapane kharach te chhaapiaa te pro. guramukh singh valon is dee bhoomikaa
likhee gee| valaaeit vaalee te haafajaabaad vaalee janam saakhee noo aadhaar banaa ke hee bhaaee veer singh valon puraatan janam saakhee tiaar keetee gee| is noo unhaan ne 1635 ee dee rachanaa sidh keetaa hai| is janam saakhee dee vaaratak daa ik namoonaa dekho
tab maradaane aakhiaa, jee khudaae ek hai, kiaun tab baabe aakhiaa, he maradaaniaan khudaae ek hai | tab maradaane araz keetee, aakhios jee paatashaah uh kis kee paidaaeis hai ate uh kis kee paidaaeis hai jo sukhapaal vich charrhiaa jaandaa hai ate uh pairaan te upohaane bhee hain ate pinddon naange| kaandhe eethe te lee aad haing ate uho baitthe chikade hin |
tab baabe aakhiaa, maradaaniaa tap te raaj hai, raaj te narak hai ate jo koe aaeaa hai maataa ke pett te naangaa aaeaa hai ate sukh dukh pichhalaa lekh chaliaa jaae |
auparokat vaaratak dee bhaashaa barree ralee milee hai| ih lahindee te hindavee daa misrat roop hai| bhaaee baale vaalee jaan guroo naanak jee deean hor janam saakheean is ton pichhon dee krit sidh ho chukeean han| puraatan janam saakhee dee vaaratak har pakhon sanpooran te utamagadasailee daa pramaan hai| vichaaraan te biaan vich jithe parasathitee jaan vichaar anusaar ganbheerataa, bhaavukataa jaan saralataa hai, authe bhaashaa de pakh ton ih puraanee panjaabee daa ik pramaanik namoonaa hai, jiharraa us vele dee gal rachanaa vich aam tauar te dekhiaa jaa sakadaa hai| puraatan janam saakhee de lekhak de biaan dee bhaavakataa dee ik udaaharan hetthaan ditee jaandee hai, jiharree yathaarathak chitar daa ik namoonaa hai te lekhak dee manosoojh daa vee lakhaaeik hai | lamee udaasee ton baad guroo jee jad talavanddee paratade han taan aap kujh meel baahar hee beh jaande han te keval maradaane noo ghar bhejade han
taan maataa utth kharree hoee, kuchh kaparre, kujh matthiaaee laikar, pichhahu aae maradaane noo aae milee, taan aakhios maradaaniaa mainoo naanak milaae | taan maradaanaa chup kar rahiaa | uthahun chale | aavade aanvade jaan kohaan duhu upar aae taan baabaa baitthaa hai | tab baabe dditthaa jo maataa te maradaanaa aae, tab baabaa aae kar paireen peaa, taan maataa lagee bairaag karan, sir chumios | aakhios, haun vaaree bettaa, haun tuth vittahu vaaree, tere naaun vittahu vaaree, jithe toon firadaa hai, tis thaaun vittahu ho vaaree | tudh nihaal keetee, mainoo aapanaa muhu vikhaaeo | tab baabaa maataa kaa muhu dekh kar gad gad hoe geaa | lagaa bairaag karan, bairaag kar ke hasiaa|
4 vachan
puraatan panjaabee vaaratak daa ik roop vachan jaan bachan hai, jis de kee namoone milade han, yathaa vachan saaneen lokaan de, vachan fakeeraan de aad | mahaanpurashaan jaan gurooaan de vachan sradhaalooaan lee khaas khich rakhade san, eis lee inhaan noo sanbhaaliaa giaa | ajihaa ik vachan namoone maatr hetthaan ditaa jaandaa hai| is daa siralekh hai, saakhee guroo amaradaas jee kee ih vachan ik prakaar de rahitanaame hee san
sree satiguroo boliaa ju panj kam na kare ate panj kam karai, je guroo karaavai na karai panj kam | par darab na hire | par isataree na ravai | par nindaa naa karai | jooaa na khele | mad maas na khaae| panj kam kare su jeevan mukat hai| sangat nit jaae, kichh meh paavanai ne lai jaae ate aaratee keeratan sun savain | arathee te dukheeai nimaane ko maan dee, praupakaar karaavai lochai| jisano kurramaaee koee naa karai tis ne pun arath loch kar karaavai ake aap karai |
5 hukamanaame
guroo harigobind saahib ton lai ke guroo gobind singh jee tak sangataan noo guroo saahibaan valon likhe ge patar hukamanaame akhavaae | sangataan noo langar lee maaeaa jaan raashan bhejan, shasatar, ghorre bhejan jaan kise hor manorath lee ajihaa keetaa jaandaa see | guroo saahib hukamanaame te kise thaan aapane hath naal khaas nishaan laa dinde san, baakee khat unhaan daa koee sevak hee likhadaa see | hukamanaamiaan dee vaaratak daa namoonaa dekho
siree guroo jeeo kee aagiaa hai sarabat sangat naushahare kee guroo rakhegaa sangat guroo guroo japanaa janam soregaa | sangat divaalee ne darasn aavanaa jo guroo ke nivat kaa hove, so aapai lai aavanaa, horas kise no naahee denaa |
6 anuvaad
maualik rachanaavaan de naalanaal is kaal vich bahut saareean puraaneean prasadh jaan sreshatt rachanaavaan de anuvaad vee hoe| inhaan anuvaadaan vich bahutee vaaree mool rachanaa daa asar pratakh dekhiaa jaa sakadaa see | is kaal vich hoe hetth likhe anuvaad saaddaa vises dhiaan khichade han
a tteekaa vedaant saar
a chhajoobhagat daa geetaa mahaatam
e bibek saar jaan geetaa saar
sa bhogal puraan
ha aad raamaaein
ka vishanoo puraan
kha bhagavat geetaa
aad raamaaein vichon kujh bhaag udaaharan lee hetthaan ditaa jaandaa hai
tab raavan sabhe hee var lai kar ghar aaeaa, tab aae kar maaee kee lankaa usaaree | jiaun jiaun sree mahaadev vidh kahee thee, tiaun tiaun hee keenee | ar it bhee usee bhaant rachee| daravaazaa is lankaa daa bhee dakhan dee or bheaa ar parranaale bhal ge | maattee kee lankaa manchit see, eeshavar kee dristtee dekhane saath sone kee bhee | tab sree mahaadev ke prasaad raaje raavan teen lok kaa raaj paaeaa |
bibek saara vich ddoongheean sidhaantak galaan daa nichorr keetaa giaa hai| is vich adhiaatamik vichaaraan noo prashanotaree de roop vich biaaniaa jaandaa hai | udaaharan lee
prashan sant bachan sravan kaa fal kiaa hai
autar jiven kise laahauar jaanaa hove | age us dditthaa naheen | maarag vikhe jithe koee shehar dekhadaa hai pake mehal chaubaare, aus shahir noo laahor man ke tthahir jaandaa hai| par jis khure ate nisaaneean laahauar vaasee paason suneean samajheean hondeean hain, sau maarag vikhe attakadaa kithaahun naheen. torr lagaa jaandaa hai | ehu sahaaeitaa sanbhav bachan kee| mere man guramat har har raakhaa | har har aan milaaeo guroo saadhoo gur miliai har paraakhaa|
salok kabeer ham bhee chale jaat the lek bett ke saath|
rag main satigur milai, deepak deeno haath|
ese tarhaan geetaa saar vichon vee ik udaaharan denee uchat prateet hundee hai| he arajan ih geetaa saar hai| bidhiaa ke andhakaar ke naas karatee hai| darapan dee niaaeen darasan deve hai | aap ne hee bikhai paramaatamaa daa darashan dikhaavai hai| is geetaa saar bikhai braham giaan hai | bedon ar saasataron daa nihachaa hai, guhaj bed daa arath pragatt kar kahatee hai| pun roop hai | paapon kaa naas karatee hai| jo koaoo is bisan kaa mahaatam paatth karai athavaa koau sravan karai, so paramapad paavai|
vishanoo puraan ik hor mehatavapooran granth hai, jis daa anuvaad is kaal vich hoeaa| anuvaad vich vee bhaashaa te lahijaa, mool likhat vaalaa vadhere hai| is chhottee udaaharan ton ih gal sapashatt ho jaandee hai
he mate kathaa prahilaad dee kahataa hain, toon sravan kar| daint ke udr te do poorr utapat bhe | ek haranaakas | ar doosaraa haranaakasap, satijug vikhe the| haranaachhas ko bhagavaan bairaeh roop dhaar kar naas keetaa, tis ke peechhe haranaakasap trilokee kaa raaj karataa thaa |
bhagavat geetaa de anuvaad vich hindavee jaan saadhabhaakhaa daa rang vadhere hai| vishes tauar te dhaaramik jaan adhiaatamik sbadaavalee taan hoobahoo te tatasam roop vich varatee hai, jiven
sree krishan bhagavaan jee udhav kahen hain| ki he udhav baan prasad aasram kee param niroopan karen ho, toon saravan kar | ju grihasathee ban vikhe gaaeaa chaahai | tab isataree kau putahu kau saupai ar aaribalaa teesaraa as ban bikhe bateet karai| kand mool ahaar karai | ju bhoom ke khotte te nikaaseh su kand mool kahaavai |
ese larree dee agalee rachanaa chhajoo bhagat daa geetaa mahaatam hai| chhajoo bhagat kavee vee see te kavitaa vaale bhaag vich aseen us dee kavitaa baare charachaa kar chuke haan | us dee vaaratak daa namoonaa is prakaar hai
he lachhamee, sumer parabat par dev lok men indar aapanee sabhaa lagaae baitthaa thaa| age urabashee niratakaaree baddee kar rahee thee ar sabh sabhaa areindar baddee parasanataa men the | itane me ek chatarabhuj roopadhaaree ke de paarakhad le aae vimaan par chaarrh ke| ar indar ke sabh devataa ke roobaroo kahaa toon utth, eis kau baitthane deh |
bhogal puraana jis tarhaan is de naan ton hee pragatt hai ajihaa puraan hai jis dee mithihaasak drishattee ton deepaan, loaan, khanddaan, brahimanddaan, srishattee te hor manddalaan aad saare visvaasaan noo pragattaaeaa giaa hai| is vaaratak dee sbadaavalee puraatan dtang dee hai te vaak chhotte han jinhaan dee banatar kavitaa varagee hai| tathaan noo barre sidhe padhare dtang naal biaaniaa hai
aad brahamaa brahamo te manasaa devee | taan te oankaar shabad | anahad bheo te prithame akaas utapanaa| akaas te vaae utapanee | vaae te tej utapanaa | tej te paanee utapanaa | paanee te prithavee utapanee | paanee madhe brahimandd upaaeaa| brahimandd futt kuttikaa bhattiaa te jal madhe visnoo rahe hain | visnoo ke naabh kaval madhe brahamaa rahai hai | so brihamaa utapan keeo
7 futtakal
vishaibadh jaan roopabadh gad likhataan ton binaan bahut saareean futtakal rachanaavaan vee is kaal vich hond vich aaeean| inhaan vichon kujh ik rachanaavaan daa havaalaa denaa zarooree hundaa hai
a pandanaamaa haaziranaamaa
a thaanee bihangam
e hakeekat raah mukaam raaje sivanaabh kee|
sa singhaasan bateesee
ha masale shekh fareed ke
singhaasan bateesee dee ik udaaharan dekho
ath solhaveen putalee chalee | jab raajaa bhoj chaahiaa jo shubh kaal singhaasan par baisee | tab putalee solhavee bolee he raajaa bhej je koaoo udaar hai so yaa singhaasan par baise | tau raajaa puchhiaa jo kaisai tab putalee kahiaa, raajaa vikramaajeet desaan meh firataa firataa padamanee khandd me geaa
baanee bihangam dee proshanetaree sailee dee udaaharan dekho
jee, sache paatishaah surat kau ukat jo hai jugat jo naahee se kaun bidh hai te nirankaar valon is daa utar hai
sun daas jee| ukatime siaanap hai. jugat me siaanap naaheen | ukat kar kai naam araadhidaa hai tis daa araadhiaa thaaein paundaa naaheen | ukat daa naaun kathanee hai, jugat daa naaun prem hai| fer baabe aradaas keetee, jee paatishaaha ukat kathanee kiaun kar hoee, jugat prem naal kiaun kar ralee hukam hoeaa. ukat bolanaa hai, jugat sabad hai | ukat jhagarraa hai. jugat berr hai| jugat vich prem it rakhiaa hai ju jugat kar kai, boladai naaheen, man kau samajhajaaeinde hain| is vaasate prem naal ralee hai | je ukat thaaein paaundee hove taan jugat koee kaas noo karai |
masale shekh fareed ke dee vaaratak dee ik udaaharan ton pataa lagadaa hai ki is ute lahindee musalamaanee dhaaramik sbadaavalee daa prabhaav kinaa jiaadaa hai | vaaratak daa roop vee vadhere vigasit hai
taan hukam tak taalah daa hoeaa | ik din shekh fareed chaliaa jaandaa age theen skar de lade mil ge | tab baabe fareed de moonhon khudaae akhaaeaa jee baabaa ihanaan ladiaan vich kiaa . hai taan uh bakheele ahe, onaan thaahu nikaliaa ki inhaan vich khaasaa hai| taan sekh fareed kahiaa ki jaah baabaa khudaae kare khaas hee khaasaa hosee | jaan jaae kar kadtan taan vichahu kakh ate puraane leelarre ate maleehu bhooreean dteemaanttheekareean cheetharre ih galaan vichon nikales| vapaaree lage sire sir pittan | haae haae javaal khudaae daa | lade shakar de bhare su asaan ton kee javaal hoeaa ji ih snkarahu maleeh cheetharre kakh ttheekareean lageean nikalan | is javaal asaadde sir hoeaa| kis karahu ih javaal theea |
hakeekat raah mukaam raaje raae singh daa bettaa, raajai shivanaabh kaa potaa hai | tis thaan guroo jeeo kee dharamasaalaa hai| sangeet jurradee hai| keeratan hotaa hai | rasoee bees man loon dihaarree paaundaa hai| naagaa pattan beejaanagar te tin sai veeh koh hai | ar bhaattarriaan de bankaapur te aseeh koh hain |
pandanaamaa jaan haaziranaamaa ik hor vaaratak rachanaa hai jis noo guroo naanak dev jee dee kirat
dasiaa jaandaa hai, par vidavaan is naal sahimat naheen | ih kise musalamaan fakeer dee rachanaa ho sakadee hai| is vaaratak daa namoonaa dekho
eemaan dosat hai, beeemaan kehar hai| kibar kahit hai, nafas
shaitaan hai| gumaan kaafar hai, bediaanat naapaak hai| mom dil
paak hai, hiras berooh hai| behiras aauleea hai, daradamand
daravesh hai| bedarad kasaab hai| zor julam hai, hinmat kateb hai|
puraatan panjaabee vaaratak baare samachee vichaar
1. puraatan panjaabee vaaratak daa aaranbh poorav naanak kaal vich ho chukaa see ate baaraveen teraveen sadee dee vaaratak de namoone ekaadashee mahaatam te fareed jee kaa padhatanaamaa de roop vich aj saanoo praapat han| inhaan ton chhutt hor vaaratak kritaan deean sanbhaavanaavaan de saboot pratakh han| bhaaven unhaan de namoone saadde tak naheen puj sake | is daa kaaran jugagaradeean te badeshee haliaan kaaran hoee tabaahee hai, jis dee maar hetth sabh ton pahilaan kalaa te saahit hee aaunde han|
2. guroo naanak kaal vich rachee gee vaaratak, aakaar prakaar te bhinataa karake saaddaa vishes dhiaan mangadee hai| upar dite kaaranaan karake bhaaven rachee gee saaree vaaratak saadde tak naheen vee pujee, par jiharree praapat hai, aus daa adhiain vaaratak dee ik bajhaveen marayaadaa daa soochak hai| janam saakheean, tteeke jaan paramaarath, goshatthaan, vachan, hukamanaame us kaal dee vaaratak de kujh ku ughe roop han|
3. vishaipakh ton saaree lagabhag vaaratak dhaaramik visiaan naal sanbandhit hai jis vich sadaachaarak te aatamik jeevan dee agavaaee, lekhakaan daa mool manorath see|
4. shailee de pakh ton ih vaaratak kaafee bharapoor jaan nipun see ate us vele tak deean hor saareean gavaandtee bhaasaavaan de ttaakare te ih vadhere gauaravamee see| is vich vitraantee, varananee, vaarataalaapee, kaaravihaar, viaakhiaamee te daarashanik, sabh tarhaan deean vaaratak vanageean shaamal han
5. bahuteean vaaratak likhataan vich savaalajavaab jaan prashanotaree dtang varatiaa giaa, jis naal paatthakaan noo parrhadiaan parrhadiaan naattakee ras te suaad miladaa see |
6. puraanee vaaratak duaaraa aadhunik saahit de hetth likhe roopaan daa mudt bajhadaa prateet hundaa hai
a jeevanee a itihaasakaaree e nikee kahaanee sa aalochanaa |
a janamasaakheean ik prakaar deean vakhavakh mahaanpurashaan deean jeevaneean han, bhaaven inhaan vichon bahuginatee guroo naanak saahib de jeevan naal sanbandhit hai| jeevanee likhan lagiaan vigiaanak jaan saahitik drishatteekon dee thaan sradhaa daa rang balavaan hai| jeevaneean vich kujh ajihe tath vee saamal kar dite ge han, jiharre ajokee yathaarathavaadee ruchee adheen mananayog prateet naheen hunde, taan vee ih safal jeevaneean han|
a doojaa roop itihaasakaaree hai, jiharraa raajasee naalon, dhaaramik te samaajik itihaas vadhere hai| ih itihaas vee bhaaven bahutee vaar larreebadh naheen see, par taan vee
eitihaas lee mudtalee saamagree nishache hee is ton praapat hoee hai|
e teejaa roop nikee kahaanee vaalaa hai| janam saakheean ik prakaar naal kise mahaanpuras de jeevan naal sanbandhit kahaaneean te ghattanaavaan hee hundeean han| bhaaven inhaan vich ajakalh dee hunaree nikee kahaanee vaale saare gun jaan tat naheen milade, par kahaanee ras dee ghaatt inhaan vich naheen disadee|
sa chauathaa roop aalochanaa daa hai| kitaabee aalochanaa daa mudtalaa roop tteeke jaan paramaarath hee hunde han, jinhaan duaaraa kise rachanaa de aauakhe jaan gunjhaladaar vichaaraan de bhaavaa noo paatthakaa lee sokhaa kar ke pesh keetaa giaa hundaa hai | khanddan manddan vee is de naal hee ho jaandaa hai, arathaat aapane kise vichaar dee daleelaan naal pushattee te virodhee vichaaraan daa daleelaan naal khanddan |
7. vakhavakh vidavaanaan ne aapo aapanee pratibhaa anusaar, aapane likhan dtang vich vishestaavaan paidaa keeteean han| kise ne aapanee likhat vich vaarataalaap noo liaandaa, kise ne bolee noo alankaarak banaa ke us vich kaavamee ras paidaa keetaa ate kise ne paatthak naal nijee saanjh paa ke us noo gal samajhaaun daa uparaalaa keetaa | saaree vaaratak kaavamee see | iko thaan vaaratak likhadiaan likhadiaan kavitaa aaranbh kar ditee jaandee see, jaan fer dohaan daa sumel ho jaandaa see |
8. vaaratak lee varatee jaandee bhaashaa tthetth naheen see | sdh panjaabee naalon saadhabhaasaa daa rang pradhaan see jaan fer lahindee dee sbadaavalee te lahijaa prabal see | vaaratak lee varatee gee har prakaar dee bhaasaa ute hor bhaasaavaan dee sbadaavalee daa asar pratakh see | dhaaramik, adhiaatamik te sadaachaarak shabadaavalee tatasam roop vich apanaa lee jaandee see te baakee noo tadabhav roop den daa yatan keetaa jaandaa see | vaaratak lee varatee jaan vaalee bhaasaa dee sbadachon vich vee koee nischit vidhee, rooparekhaa, jaan niyamaavalee naheen see apanaaee jaandee | bhaashaa daa koee ttakasaalee roop haalee tak naheen see nikhariaa | sbadaavalee sanjogaatamik jaan gutt see te haualee haualee samen de beetan naal inhaan daa viyogaatamik jaan nikharravaan saroop saahamane aaun lagaa|
9. vaak banatar barree ajeeb see te kise vee viaakaranik niyam anusaar naheen see hundee | vaak kavitaa varage ttuttaven te chhottechhotte hunde san | biaan enaa sanjamee, sankuchit jaan asapashatt hundaa see ki kee vaaree arath samajhan vich vee kaafee aauakhiaaee pes aaundee see|
10. puraatan vaaratak vich bisraam chinhaan dee varaton ukaa hee naheen see keetee jaandee| keval vaak de akheer vich | daa nishaan hundaa see jaan kee vaaree chalade vaak vich vee ihee nisaan jarr ditaa jaandaa see | pairhe banaaun daa vee rivaaj naheen see | keval prasnotaree samen pairhaavandd sahij subhaa ho jaandee see jaan ik kahaanee jaan saakhee mukan te pairhaa badal liaa jaandaa see |
11. shabadajorraan dee vee ikasaarataa naheen see| iko likhat vich iko sbad de bhinabhin sbada jorr hunde san | gurabaanee vaaleean lagaan maatraan vaaratak vich aam san, khaas tauar te sihaaree, aauankarr, dulainkarre te dulaaeean dee varaton shabadajorraan noo aam bolachaal de lahije anusaar dtaal liaa jaandaa see|
12 vaaratak daa lahijaa bhaashanakaaree jaan kathaakaaree vaalaa see te inj prateet hundaa see jiven ih likhat parrhan lee naheen sagon bahut saare lokaan de ikatth noo sunaaun lee likhee gee hove|
13. vaaratak likhan vaale noo saahitakaar naheen see samajhiaa jaandaa te vaaratak rachanaa noo vee utam saahitak kirat daa darajaa praapat naheen see. is lee vaaratak likhataan vich saahitak sohaj dee ghaatt pratakh see | kalaa daa nikhaar jaan sanchaar vee dikhaaee naheen dindaa |
14. bahutee panjaabee vaaratak guramat sidhaataan jaan sikhee jeevan naal sanbandhit see bhaaven likhan vaale koee vee hon | is ton pichhon hindoo vichaaradhaaraa naal sanbandhit vaaratak aaundee hai jiharree maualik naalon vadh anuvaadaan de roop vich praapat hai| musalamaanee mat naal sanbandhit panjaabee vaaratak de bahut ghatt namoone milade han| keval pandanaamaa jaan masale shekh fareed ke varageean ikaadukaa rachanaavaan hee saadde tak aparreean han|
15. puraatan panjaabee vaaratak dee ik vaddee den guramukhee lipee dee praacheenataa noo sidh karan daa ik nigar pramaan hai| guroo naanak saahib ton pahilaan dee panjaabee kavitaa daa koee namoonaa likhatee roop vich saadde tak naheen aparriaa, par ekaadashee mahaatama jis baare vidavaanaan ne terhaveen sadee dee gadarachanaa hon dee pusttee kar ditee hai. uh ajihee lipee vich praapat hai jiharree guramukhee naal enee miladee hai ki is noo varatamaan guramukhee daa mudtalaa roop maniaa jaa sakadaa hai| is tarhaan ih bhulekhaa ki guramukhee lipee guroo angad dev jee ne banaaee, vee door ho jaandaa hai|
samache tauar te aseen aakh sakade haan ki sataarhaveen sadee de akheer tak saadde paas panjaabee vaaratak daa ik bhanddaar mauajood see jis dee vanasuvanataa, te anikataa kaafee gauaravamee hai| je is tath noo vee dhiaan vich rakhee ki badeshee haliaan te jagagaradeean kar ke bahut saaraa saahit tabaah ho giaa hovegaa ate saadde tak naheen puj sakiaa, taan praapat gadasaahit daa mul hor vee vadh jaandaa hai|
adhiaae chhevaan
1700 ee. tak de panjaabee saahit ute morraveen jhaat
pichhale paniaan te aseen sankhep vich panjaabee saahit de aad kaal ton lai ke sataarhaveen sadee de akheer tak, eis dee gatee te is de vikaas noo darasaaun daa yatan keetaa hai| itihaas de vakhavakh parraavaan noo vakhavakh lekhakaan, pravirateean te dharaavaan de aadhaar te nikherran daa yatan keetaa hai ate samache tauar te inhaan prabhaavaan adheen hoee saahit sirajanaa noo itihaasak kram vich rakh ke, eik larree vich banhan daa yatan keetaa hai| har lahir, dhaaraa jaan praviratee de pichhokarr noo vee sankhep vich biaaniaa giaa hai te unhaan kaarakaan daa vee adhiain keetaa giaa hai, jinhaan kar ke kise vishes kaal vich, vishes patar, rangadtang jaan roop daa saahit rachiaa giaa, authe unhaan sanbhaavanaavaan val vee ishaaraa keetaa giaa hai jithe saahit rachiaa taan avas giaa hovegaa, par bhinabhin kaaranaan kar ke saadde hathaan tak naheen pujiaa| paatthakaan dee padhar noo dhiaan vich rakhadiaan hoeaan bahutee ddoonghaaee vich jaan dee koshis naheen keetee, sagon ik prakaar daa aalochanaatamik saravekhan vee keetaa hai, jis de aadhaar te aseen pooravanaanak kaal te guroo naanak kaal vich rache ge saahit baare hetth likhe nachorr jaan sitte kadt sakade haan
1. hor saareean aadhunik bhaaratee bhaashaavaan vaang panjaabee vich vee atthaveen sadee vich saahit sirajanaa hon lag pee see, jis de bahut saare namoone aj saanoo praapat han, par samen de uthal puthal te jugagaradeean kaaran sabh kujh saadde tak naheen puj sakiaa | kujh vidavaanaan vich jiharree kaafee samen tak ih dhaaranaa turee aa rahee see ki panjaabee bhaashaa, panjaabee saahit te guramukhee lipee daa mudt, sikh guroo saahibaan naal hee bajhaa, auh samaapat ho chukee hai te inhaan tinaan daa praacheenataa baare hun kise prakaar daa bhulekhaa baakee naheen reh giaa|
2. pooravanaanak kaal vich rache ge saahitaroopaan te vanageean vich, lokasaahit, lokavaaraan, bujhaarataan, naathajogeean deean rachanaavaan te sabh ton mehatavapooran saahit praapatee, baabaa fareed dee rachanaa hai, jis noo vidavaanaan ne panjaabee saahit daa ik meelapathar aakhiaa hai te is de karataa noo panjaabee saahit daa pitaamaa keh ke sanamaaniaa hai | vaaratak rachanaa, jiharree har bhaashaa vich kavitaa naalon pichhon hond vich aaundee hai, aus daa mudt vee pooravanaanak kaal vich hee bajh chukaa see|
3. pooravanaanak kaal vich saahit sirajanaa dee ik nishachit rooparekhaa ugharr aaee see te ik marayaadaa dee sathaapatee te saahitak gatee dee sedh aapanee uchataa, bharapoorataa, sarabangataa te vishaalataa karake naveean sikharaan noo chhohan lagee te is noo saahit de itihaas daa sunahiree kaal aakhiaa giaa| 4. guroo naanak kaal vich rache ge saahit vich ik roopak pakiaaee te sidhaantak nipunataa dekhee jaa sakadee hai | gurooaan, bhagataan te hor mahaanpurasaan deean adatee rachanaavaan de naalanaal
lauakik saahit dee rachanaa karan vaale anek likhaaree vee hond vich aa ge|
5. eis kaal vich saahit, samaaj te dharam chetan tauar te ik dooje naal modte naal modtaa jorr ke turade dikhaaee dende han | saahit noo manakhee aatamaa dee uchataa, samaajik bhaaeechaarak sudhaar te bauadhik pragattaau lee varatiaa jaan lagaa | adhiaatamik sach noo viakateegat pooranataa te nijee mukatee jaan kaliaan daa saadhan samajhan dee bajaae, eis noo samaajee arath dite ge| te saahit noo ese manorath lee sirajiaa te prachaariaa giaa |
6. guroo naanak kaal vich hee saahit te bhaashaa dee kauamee dristtee ton usaaree hon lagee| ik saahitak jaagritee daa yug suroo hoeaa te aapane pitaree virase noo sanbhaalan te is de gorav noo darasaaun lee ucheche yatan hoe| kalaaseekal jaan aam samajh ton pare deean bhaasaavaan tiaag ke pahilee vaaree lok bhaasaa dee mahaanataa te mehatav noo saahamane rakhadiaan hoeaan, eise noo hee uche ton uche adhiaatamik saahit dee sirajanaa daa maadhiam saveekaar keetaa giaa |
7. guroo naanak kaal vich, pahile kaal de ttaakare te samaajik te raajasee haalataan vadhere anusaaree hon karake, naveen saahitak jaagritee de andolan daa aaranbh hoeaa te panjaabee bhaashaa noo sarakaaree te gairasarakaaree gheriaan vich maanataa praapat hon lagee te panjaabee saahitakaaraan noo sanamaan, einaam te hor saraprasatee milee |
8. guroo granth saahib varagee vishavaprasadhee dee adatee rachanaa dee sanpaadanaa vee ese kaal vich hoee | sikh guroo saahibaan te hor bhagataan deean rachanaavaan karake is kaal noo bhagatee kaav daa sikhar aakhiaa jaa sakadaa hai|
9. bhaaven soofee kaav daa aaranbh baabaa fareed naal hee ho jaandaa hai, par kujh vidavaanaan ne unhaan noo pahile parraa daa soovee aakhiaa hai| guroo naanak kaal vich soofee kaav daa bhaaratee roop, pooree tarhaan ugharr ke saahamane aa giaa jis dee prateenidhataa shaah husain te sulataan baahoo varage soofee kavee karade han |
10. kisaakaav de aaranbh deean sanbhaavanaavaan taan bhaaven pooravanaanak kaal vich dekheean jaa sakadeean han te kujh ik kisiaan de rache jaan de havaale vee milade han, par sahee arathaan vich kisaakaav daa vikaas guroo naanak kaal vich hoeaa te panjaab deean preet kahaaneean ton binaan gairapanjaabee kahaaneean noo vee kisiaan daa vishaa banaaeaa giaa | par ih ik asaleeat hai ki kisaakaav daa bharapoor te bahupakhee vikaas atthaaraveen te unheeveen sadee vich hee hoeaa|
11. guroo naanak kaal dee ik hor vaddee den, lokavaaraan jaan beerarasee vaaraan de naalanaal adhiaatamik vaaraan dee sirajanaa hai| inhaan vaaraan vich guroo granth saahib vich daraj 22 vaaraan te bhaaee guradaas deean 39 vaaraan vishes tor te saaddaa dhiaan khichadeean han | vaar roop vich ih prayog, eik atee safal praapatee aakhiaa jaa sakadaa hai, jis naal vaar de kalaaroop noo naven arath te naveen dishaa pradaan hoee|
12. guroo naanak kaal de saahit vich hee pahilee vaaree samachee panjaabee kauam daa charatr ughaarriaa te hindooaan, musalamaanaan te sikhaan de saanjhe tauar te panjaabee noo aapanee maatabhaashaa vajon apanaaeaa
te aapo aapane dharamaan sanbandhee viaakhiaa lee is bhaashaa vich saahit rachanaa keetee| panjaabee bhaasaa de is sarabasaanjhe roop daa nikhaar, eis dee vikaasagatee noo tez karan daa jinmevaar baniaa |
13. vaaratak daa bahupakhee vikaas is kaal de saahit dee ik hor bahut vaddee den hai| madha kaal de saare gadaroop, yathaa janamasaakheean, tteeke, goshattaan, japaparamaarath, hukamanaame te bahut saareean sanaatanee kirataan de vaddamule anuvaad praapat hunde han| aakaar, prakaar, bhinataa te vanasuvanataa karake ih vaaratak us vele deean hor gavaandtee praantak bhaashaavaan de ttaakare te vadhere bharapoor te prapak hai | is vaaratak ton sbadaavalee dee bahuroopataa te bhaasaaee vikaas daa bhaleebhaant anumaan lagadaa hai| bhaasaa sanjogaatamak jaan guttaveen hon dee thaan vijogaatamak jaan nikherroo hon lag pee see te is ute hindavee jaan lahindee daa prabhaav ghattadaa dikhaaee dindaa hai | tatasam sbadaavalee dee varaton de naal adhiaatamik te sadaachaarik visiaan naal sanbandhit sbadaavalee noo tadabhav roop den jaan panjaabee aaun dee ruchee pratakh dikhaaee dindee hai | is naal panjaabee bhaasaa te ameeree te sbadabhanddaar vich nische hee vaadhaa hoeaa |
14. kaavakhetar vich vee bahut saare naven kaavaroop te kaavachhand varaton vich liaande ge| lokachhandaan jaan lokakaavaroopaan noo suchet tor te apanaaeaa giaa | praakirateechatran te desh piaar dee bhaavanaa, eis kaal dee kavitaa de do hor ugharraven pakh han, jinhaan ne lokaan de manaan vich is saahit lee khich te utashaah bhariaa|
15. lauakik te adhiaatamik saahit sirajanaa lee is kaal vich vakh vakh jaateean, dharamaan, sanparadaavaan valon ddere, matth jaan aasharam sathaapit keete ge, jinhaan vich nirantar saahitak pravaah chaladaa see | inhaan dderiaan, matthaan jaan aasharamaan noo us vele deean saahitak sansathaavaan samajhiaa jaa sakadaa hai|
16. guramukhee lipee dee praacheenataa baare aj koee bhulekhaa baakee naheen reh giaa te eikaadashee mahaatam varageean terhaveen sadee deean rachanaavaan de adhiain ton varatamaan guramukhee daa puraanaa roop pratakh bhaant dekhiaa jaa sakadaa hai| guroo naanak kaal vich guramukhee lipee noo sodh ke. is deean lagaan maatraan daa niranaa karake, har prakaar de saahit likhan lee is dee varaton hon lag pee see | us vele deean hindoo te sikh vidavaanaan deean lagabhag saareean hee rachanaavaan lee guramukhee lipee dee varaton keetee jaandee see, jis de pramaan, praapat hatha likhatee khararriaan ton mil jaande han | par musalamaan lekhakaan valon faarasee lipee dee varaton. hee keetee jaandee rahee | lipee dee is bhinataa noo dhaaramik sansakaaraan dee den aakhiaa jaandaa hai|
17. aj aseen jad atthaarhaveen sadee te unheeveen sadee de pahile adh vich rache ge saahit ute nazar maarade haan, taan saanoo sapashatt ho jaandaa hai ki ih saahit guroo naanak kaal vich sathaapit ho chukee marayaadaa ton bahut laanbhe naheen giaa, je thorrhaa varak dikhaaee dindaa hai taan uh samaajik te raajasee praviratee kar ke hee hai| is lee 1850 ee. tak de saahit noo iko dhaaraa dee upaj hee aakhiaa jaa sakadaa hai|