رانا سمجھ گِآ کِ رانی دے اںدر کِسے ڈُوںگھی ترب نُوں سّٹ وّجی هَے۔ جِسنے ِاه اسر پايا هَے۔ تھوڑا: چِر سوچکے رانے نے وَےد تے گولیآں نُوں تھوڑے چِر لای باهر ٹورِآ تے آپ رانی دا هّتھ هّتھاں وِچ لَےکے پِآر نال ملِآ تے نرم نرم گھُّٹِآ, تے کنّاں نال مُوںه لاکے سهِجے سهِجے کهِنا سُرُو کیتا : پرِےاور *۔ گُرُو جی راجی کھُسی اُرار آ گاے هن۔" ِاه گّل کوای گھڑی پّکی آپ اُس دے کنّ وِچ دُهراای گاے, کِ اچانک اّکھ کھُلھ گای, ِاه دےکھ رانے نے سهِج نال سِر تے هّتھ پھےرِآ تے آکھِآ: گُرُو جی راجی کھُسی اُرار آ پهُںچے هن۔"

رانی - هَے, کی.. (چُّپ هوکے پھےر سهِجے) کی آکھِآ نے ?

راجا - گُرُو جی راجی کھُسی هن۔

رانی - هَےں ۔ اُرار آ گاے نےں۔ کی ?

راجا - گُرُو جی راجی کھُسی هن۔

رانی - هَےں۔ سّچ راجی کھُسی ۔ نِّکے دی جیبھ ساڑ ديو۔ سّچ ?

راجا - سّچ راجی کھُسی هن۔

رانی - مےری سهُں, سّچ دّسو ?

راجا - سّچ هَے, سّچ هَے, اُه تاں دُسمناں نُوں مار پچھاڑ اُرار آ گاے هن۔

رانی - کِّتھے ?

راجا - بسالی دے راج وِچ پروار تے لسکر سنے آ گاے هن۔

رانی - تے وَےری ?

--------------------

راجا جی ِاںو بُلايا کردے سن تے اےهو پھےر نااُں پّک گِآ: پرِےاور'

راجا- پار آپنا سِر دھُن رهے هن, جِّت نا سکن اُّتے پِّٹ رهے هن۔

رانی دیآں اّکھاں مِٹ گایآں, هُن بےهوس نهی هوای, کِسے سُکر تے سواد وِچ گُںم هوکے اّکھاں وِچوں پانی کِرِآ, جِاُں جِاُں هںجھُو کِسے سُرت تکڑی هوای, سِر ساپھ هو گِآ تے تاکت بن آای, پر اجے هِل جُل نهی هُںدا۔

२.

دو کُ دِن رانی پلںگھ پر رهی, تاکت کُچھ گھّٹ سی, اُںنج وّل سی, کےول سردی تے نتاکتی آپنا اسر نهیں چھےڑدی سی۔ تیاے دِن تاکت نے چںگا موڑا کھادھا۔

ساماں دا وےلا هَے, تارے ڈلھک اُٹھے هن, نیلا نیلا اکاس کُچھ کنیآں وساکے نِرمل لس رِها هَے, 'وا هارے پلںگھ ڈّٹھا هَے, رانا پاس بَےٹھا هَے, گولی باںدی پاس کوای نهیں, سهِجے سهِجے کوای مرماں دیآں گّلاں جاری هن -

رانی ساای جیاَو ! کد تّک ِاه چُپ ? کد درسن هونگے ?

رانا - جد کرم۔ هاں دّسو تاں سهی تُساں نُوں کِوےں سّٹ لّگی ?

رانی - هاِا ےاد کیتِآں پھےر اُه پیڑ پَےںدی هَے۔ ساای ۔ اُه گھڑی سِر دے وَےری نُوں نا دِّسے۔

رانا - جے دُکھ هُںدا هَے تاں نا دّسو۔

رانی - جیاَو دّسدی هاں, نِّکو باهروں بھّجی بھّجی آای تے کهِن لّگی, پاپیآں دا جور چل گِآ, گُرُو گوبِںد سِںگھ جی گھاِال هوکے.. بّس کی کهاں۔ مےریآں اّکھاں اّگے هنےرا چھا گِآ تے هوس گُںم هو گای, کالا اںدھکار جگت دِّسِآ تے مَےں وِچ ِاکّلی ڈر نال مانو مر گای۔

رانا - نِّکو بڑی مُورکھ هَے, اُه تاں مهاںبلی هَےن۔ اسل وِچ اُنھاں دا

ِاک سَےناپتی ساهِب چںد اُس دِن مارِآ گِآ سی, تے اُس مهاں سُورمے دا گھور سںگرام رچکے سُورمگتی دی ااُدھی کرکے سهیدی پانا ِاه کھبر دھُما گِآ سی کِ اُه گُرُو جی آپ سن, اُه پهِلی اُڈدی بےتھوی کھبر نِّکو نے لِآ تُهاڈے کنّی پاای۔ دُکھ هويا پر سُکر هَے کِ کھبر جھُوٹھی نِکلی, تے اسل گّل اُلٹی نِکلی, جو اُه پھتے پا کے اُرار آ گاے هن۔

گھور سںگرام کرکے درےا ٹّپ جانا سَےناں سنے, تے مُردِآں تّک نُوں سںبھال لَےنا ِاه ِاک پھتِه سی, جِس نے مُورکھاں دے دِل توڑ دِتے تے وجیر کھاں سِر دھُندا پهاڑیآں توں جںگ دا کھرچ لَے کے مُڑ گِآ, تے راجے سارے پاے کھالی کھجانے تے مُکالکاں وےکھکے پِّٹدے هن۔

رانی - گُرُو جی هُن کِّتھے هن ?

رانا - راجا بسالی دی راجدھانی وِچ ٹِک رهے هن, اُتھے سارے جودھے آرام پا رهے هن, آپ سِکار چڑھدے هن, پار جاںدے هن تے بھیم دے راج وِچ نِربھَے وِچر آاُدے هن پر اُس دی کوای پےس نهی جاںدی۔

رانی - کدو چّلوگے, کدو سّدوگے ?

رانا - جدوں سّدنگے, جدوں آاُنگے۔

رانی - هُن تاں پںگھر پوو, هُن تاں آپنے تے مےرے تے ترس کھااَو۔ پِآر کیه تے چُّپ دا کیه اُپدےس دےںدے هو ?

رانا - آپنے تے پِآرِآں تے کَون ترس نهیں کردا, پر دےوگتی پربل هَے۔ پِآر تے چُّپ, ِاهو سُآد هَے۔ پِآر تے رَولا, پِآر دے پُکار, ِاه تاں پِآر دے کّچے هون دی نِسانی هَے۔

ِانّے نُوں نِّکو پٹِّکو پھےر آ گای, پر اّج هّسدی هّسدی آای هَے, ''جی مَےں سوهنی سو لِآای هاں۔"

رانی - کوای پّکی گل هووے تاں دّسی, اَےوےں لارے لا لا نا کھپاوی۔

نِّکو - جی پّکی گّل هَے ستِگُر جی نے بسالی ڈےرے لا دِّتے هن, سںگتاں اَوتھے هی آاُن جان لگ پایآں هن, پر لاگ لاگ دیآں۔ کھِآل پَےںدا هَے کِ ساِاد ِاتھے هی رهِ پَےن, پار نا هی جان, نےڑے آ گاے۔

رانی - سوِا تاں سوهنی هَے, پر هَے کّچی, کوای ودھےرے سوهنی گل دّس ?

نِّکو دّساں - جرُور? جیاَو, مَےں سدکے آپ سِکار چڑھدے هن تاں دُور دُور نِکل جاںدے هن۔ کّل ساڈے راج وِچ بی چرن پا گاے رںگ لا گاے هن۔

ِاه سُن کے رانی دے نَےن بھر آاے, پر راجا دے بںد هو گاے۔

३.

ِاه رانا رانی کَون هن ?

جدوں ستِگُرُو جی نے ناهن دے راج وِچ پااُںٹا وسايا تے جمنا تٹ کھےل مچااے سن, تدوں راجے ناهن نُوں تارِآں سی۔ اُس نے هی آپنی راجدھانی وِچ بهُت چِر رّکھِآ, سےوا تے بھااُ بھگتی کیتی سی۔ ِاه رانی تدوں ِاّک مُٹِآر کنِّآں سی تے ناهن دے راج گھرانے دی ِاک پُتری سی۔ گُرُو جی پھےر پااُںٹے چلے گاے۔ پھےر سماں پا کے انںدپُر ٹُر گاے۔ ِاس بیبی دے وِآه دا پربںدھ ماپے کرن لّگے۔ گُربانی دا پِآر بیبی دے اںدر پَے چُکا سی, پاٹھ دی نےمن تے پرےمن سی۔ ستِگُر جی دے ِالاهی درسناں نال جیاُ اُٹھی سی۔ اُنھاں دی کدر تے پریت نال سُرجیت هوای هوای سی۔ جدوں ماپے ور ڈھُوںڈن لّگے تاں ِاس نے دےس چال دا بھَے چھوڑ ماں نُوں کهِ دِّتا سی کِ کِسے اَےسے گھرانے مَےنُوں نهیں ٹورنا کِ جِتھے گُرُو جی دا وِرودھ وسدا هووے۔ لگ پگ سارے پهاڑی راج اُنھاں نال ایرکھا رّکھدے هن۔ جِوےں ساڈا ناهن دا گھرانا پِآر رکھدا هَے اَےسے کِسے پِآر والے تھاوےں مَےنُوں تورنا۔ ماواں دے دِل جِنّے نرم دھیآں لای

هويا کردے هن, اُه نرمی دِل دی ادُتی هَے۔ ستلُج اُرار پار, جمناں توں لَے راوی تّک پروار نے ٹول کیتی ےاں تاں وَےری بِناں راج گھر نا لّبھے, جے لّبھے تاں اُتھے ور نا لّبھ۔ بڑی کھوج بھال مگروں بھبور دا راج گھر لّبھا۔ اےتھوں دا ِاه پتا تاں لگ گِآ کِ کدے ستِگُراں نال لڑِآ نهیں, پر ٹِّکے دے سُبھا دا پتا نا لّگے کِ کِهو جِها هَے, ستِگُراں دے پِآر والا هَے کِ وَےر والا? جتناں مگروں ِاس نِّکے توں ماں نُوں پتا لّگا کِ ٹِّکا ِاک چُپ رهِن والا لڑکا هَے, جِس دے اںدر دا بهُ نهی۔ پر جد کدے کوای جںگ چھِڑدا هَے تے بھبور دے دربار گّل چھِڑدی هَے تاں ٹِّکا کروٹ دے کهِ دےںدا هَے, چھوڑو راجِآں دے وِرودھی پّکھ, کِاُں ِانھاں نال رلِآ جاوے ? مُورکھ هن۔ ِاّکے دا ِاه رُکھ راجے نُوں بی بچاای رکھدا هَے رُکھ دا پتا لّگ جان تے ماں نے دھی دا ساک پا دِتا تے چَوپا نال پِآر هو گِآ۔

جاں کاکی ناهن توں بھبور آای تاں اُس نے سهُرے گھر نُوں گُرُو وَےر توں کھالی پايا, جے کدے سُنِآ تاں ِاه کِ وڈے رااُ جی گُرُو جی دے پّکھ دی گّل کردے هن۔ هُن اُس نُوں چااُ چڑے کِ کِوےں پتی نُوں پرےمی بناواں۔ بانی دی نےمن, سُکھمنی ساهِب دی کھاس پرےمن پاٹھ کرِآ کرے, پتی سُنِآ کرے, پر کُچھ کِها نا کرے۔ ِاه بهُت وےری گُرُو جی دا جّس کرے, بانی دی مهِما آکھے, آپنی نام دی پراپتی دی ابھِلاکھ دّس, ٹِّکا سُنے, پر جواب لگدے چارے کدے کُچھ نا دےوے, دےوے تاں چُّپ دا اُپدےس۔

سماں تھوڑا هور لںگھِآ تاں ٹِّکا جی راجا هو گاے, هُن ِاه رانی هو گای۔ کھُّل تے سویکار ودھ گاے۔ هور وِآه هون دی تھاوےں راجے دا پِآر سگوں هور ودھ گِآ۔ هُکم هاسل ودھ گاے۔ پر نا ودھی تاں ِاک گّل, جو پتی ِاس دے وانگ بانی تے گُرُو چرناں دا پرےمی هويا نا دِّسے, پر ِاه اچرج گّل وےکھو کِ کِسے جُّدھ وِچ وی بھبور نا جاکے رلے۔ کوای گّل سِّکھاں وِرُّدھ کِ گُرُو وِرُدھ راج بھر وِچ نا هووے, کِتے رانے نُوں کوای سُوه پوے تاں اُس دی درُستی تّتکال هو جاوے, پر گُرُو جّس کِ گُرُو نام گُربانی دا پاٹھ کِ سُنن دا اُّدم رانے وِچ نا وےکھ وےکھ رانی کِها کرو- هے بِدھنا۔ مےرے لےکھ لِکھدِآں

دُکھاں توں ساپھ رکھدِآں, جد مےری دِلی مُراد دی لکیر دا وےلا آاُدا سی تاں تُوں کھالی چھّڈ جاںدی سَےں, پر هّچھا اےتھے مےرا گُربانی دا پِآر آپ لیک واهےگا تے آپ سوهنی ککے واهےگا۔ پر جِنّے جور رانی وِچ سن, تے جِنّی هِںمت کوای پتِبرتا کر سکدی هَے, رانی نے کیتی, مُراد سِرے چڑھاای نا دِّسی, پر نا دِّسی۔ هاں, بھرم رانی نُوں رهِںدا سی کِ کوای لُکوی گّل هَے جرُور۔

ِاک دِن رات دے پهِر بیتدی تّک رانا رانی گّلی لّگے رهے, پِآر تے ستِکار دے پرسںگ ٹُرے رهے رانی نے گُرُو جّس سُنايا, پھُنِهاں دا پاٹھ سُنايا, رانے سُنِآں, پر آکھِآ کُجھ نا۔ پھےر سَو گاے, کوای دو کُ وجے نال رانا ملکڑے اُٹھِآ, پل بھر رانی دے پلںگھ سِرھانے کھڑا تّکدا رِها, نِسچے هو گِآ کِ گھُوک سُّتی پای هَے پھےر ملکڑے تِلک گِآ, پر رانی وِچوں جاگدی سی۔ راجے دے ِاس ترھاں کھِسکن پر اچرج هو اُٹھی تے دّبے پَےر مگرے گای۔ راجے نے اںدرو اںدر ِاک کمرے جاکے ِاک چابی کّڈھی, اُه ِاک لںمی تاکی (الماری) نُوں لاای, بُوهے کھُّلھے تاں اںدر پَوڑیآں سن۔ ِانھاں تھانی هےٹھاں اُتر گِآ تاں اُس الماری وِچوں آهٹ روای, رانی تاڑ گای تاں اُس الماری وِچوں آهٹ هوای, رانی تاڑ گای کِ مُڑ کے آ رهے هن, سو چھےتی چھےتی آپنے مںجے تے جا لےٹی, راجے نے آکے وےکھِآ, رانی اَوسے ترھاں سُّتی پای تّکی تے آپ بی سَوں گِآ۔

هُن رانی دے جاگن دا وےلا سی, اُس نے اُٹھکے ِاسنان کیتا تے پاٹھ وِچ لّگی۔ بھوگ پايا۔ دِن چڑھ آيا, رانی نے روج واںگ راجے نُوں جگايا, ِاسنان کرايا, کّپڑے پهِرااے تے کُچھ کھِلاکے دربار ٹورِآ۔

تریمتاں نُوں هَےرانی' چھےتی چںبڑ جايا کردی هَے۔ اےڈی سوهنی تے چںگی رانی بی هَےرانی وِچ رُڑھ رهی هَے کِ الماری دے رستے کی هُںدا هَے? تے اّج دَےو ولوں مدد مِل گای, کُںجیآں رانا جی بھُّل گاے سن, ِاه لَے تتکال

اُّتھے پُجی, اُس الماری نُوں کھولھِآ, کمرے دا بُوها اںدرو مار لِآ, پر الماری دا بُوها کھُّلھا چھّڈکے هےٹھاں اُتر گای, اّگے ِاک هور بُوها سی, پر اُه ڈھويا هويا سی, ِاس نُوں کھولھکے اںدر گای تاں ِاک چھوٹا جِها کمرا سی, کالین وِچھِآ هويا سی, تکھت پوس ڈّٹھا هويا سی, اُتے مںجی ساهِب تے چَور سی۔ ِاک پاسے کھُرا سی, جِس تے چَوکی تے جل دا گڑوا سی. کمرے نُوں ٹولدِآں ِاک لںمی الماری دِّسی۔ ِاه کھُّلھی تاں اںدر سری گُرُو گرںتھ ساهِب جی دی بیڑ آرام وِچ بِراجمان سی۔

ڈاڈھے پِآر تے بِهبلتا دے گُّسے وِچ بولی : ‘هاِا بِدھناں ۔ تےرے چھل۔ مَےنُوں اَےڈا گُرُو پرےمی پتی دےکے پھِر کِاُ تڑپھنیآں وِچ رکھِآ۔ مےری مُراد مےری بُّکل وِچ دےکے, مےرے سینے نال لاکے پھےر وِےوگ ورتاای رکھِآ, ِاه انوکھا چالاں تَےں مےرے نال هی ورتِآ هَے۔ (سِر هِلاکے) واهوا۔ سُکر! مےرا ِاه نِکارا سریر گُرُو کے سِکھ دی سےوا وِچ سُپھل هويا هَے, مَےں بںدی نُوں سِکھ دا سِر چھتر مِلِآ, اُه جانے مَےنُوں پتا نهیں سی تاں کی هويا, بِدھناں بےدرد هَے: کِسے دی جھولی مُراد پاںدی نهیں۔ پاوے تاں نَےناں اگے پردا تان دےںدی هَے۔ سُکر هَے, اّج کِسے مِهر نے مےرے چھےڑ کّٹ گھّتے هن۔

رانی نے هُن بڑے پرےم تے ادب نال پرکاس کیتا, رو رو کے سُکر نال گد گد هو کے پاٹھ کیتا, سدکے واری گای, رُمال پايا, کمرے نُوں سِر دے دُپّٹے نال ملکڑے پُوںجھِآ تے سِر تے اُه دُپّٹا لَے کے, رے کے کِها-

گُر سِکھاں دی هر دھُوڑ دےهِ

 هم پاپی بھی گت پاںهِ۔۔                                                           (سلوک م:۴)

کرِپان چاای, دےکھی تے پھےر دھر دِّتی, پھےر گُرُو بابے نُوں مّتھا ٹےکِآ, سُکر وِچ بھری, روای ارداس کیتی تے سُآد بھری پِچھے پرت پای۔ بابا جی دا اسوارا کرنا اُسے رس تار وِچ بھُّل گای, پَوڑیآں چڑھ آای تے بُوها میٹِآ, کُںجی پھےری تے آپنے کمرے وِچ آ گای۔

۴.

رات پای, رانا جی اّج دِنے بهُت کںم کرکے تھّکے هواے سوی ساںجھی سَو گاے۔ رات دے دو پهِر لںگھ جان مگروں جدوں گھڑِآلی دی ٹںکار راجے دے ٹیچے دی وّجی تاں راجا اُٹھِآ, رانی سُّتی وےکھ ٹُر گِآ۔ رانی جاگدی سی, مگرے اُٹھی تے مگرے گای, رانا جی اُسے ترھاں الماری کھولھ, مومبّتی جگا, اںدرو بُوهے مار هےٹھاں اُتر گاے۔ اّگے جاکے کی دےکھدے هن کِ سری گُرُو گرںتھ ساهِب جی دا پرکاس هو رِها هَے۔ ِاک واری تاں هَےرانی تے اچرجتا چھا گای, ِانّی کِ ِاک چھِن لای مّتھا ٹےکنا بھی بھُّل گاے۔ پھِر کھِآل نے موڑا کھادھا کِ متوں مَےں هی کّل اسوارا کرناں بھُّل گِآ هاں۔ ِاه کھِآل آںدے هی اپھسوس هويا تے نِںمری بھُوت هوکے گوڈے ٹےکے, پھِر مّتھا ٹےک کے رو پِآ۔ 'هاِا راج مد ۔ ِاس دربار بی مَےتھوں بےپرواهیآں هُںدیآں هن, کِاُں مَےں ِاک پِآر والے آدمی دی ترھاں, ِاک داسا بھاو والے گُلام دی ترھاں اےتھے کھبردار تے ساودھان نهی رهِںدا۔ ِاس ترھاں دے هاوے کر کر راجے دا کھِآل پھِر پرتِآ, 'اّچھا جو هو گای سو واه واه مَےنُوں گُرُو اںترجامی بکھسے۔" پھےر پانی لِآ, پںج ِاسنانا کیتا تے ِاک نُّکرے بَےٹھ گِآ۔ کِنّا چِر چُّپ بَےٹھا رِها, مانو دھِآن کِتے جوڑ کے بَےٹھا هَے, پر پھےر گھبرا پِآ تے من کِتے جُڑن دی تھاں اےسے وهِم وِچ گِآ کِ نهی مَےں تاں مهاراج دا اسوارا کرکے گِآ ساں۔ هُن ِاک وهِست چھاای, کِ هَے مےرا بھےت کِس ترھاں کھُّل گِآ? اُس دا دِل اںدر ِاک کھاُلر پِآ, اُٹھ کھڑا هويا, کمرے وِچ ِادھر اُدھر لّگا پھِرن, پھِردِآں نجر هےٹھاں گلیچے تے پای, کُچھ چمکدا سی, نِاُو کے تّکِآ تاں کوای کوای تار تِّلے دی دِّسی, هُن تلاس ڈھُوںڈ دا سَوک هور ودھِآ نیجھ لا لا کے لّگا وےکھن تاں ِاک نِّکا موتی دِّسِآ, ِاه چا کے تّکِآ : 'بھگوان هے بھگوان۔ پھےر هور تّکِآ تاں ِاک نِّکی جےهی لڑی نِّکے موتیآں دی ٹُّٹی هوای مِلی۔ 'هاں ۔ پرِےاور جی, تُساں آکھر مےرا بھےت بھنّ لِآ پر بھنّ لِآ۔ هے داتا ۔ مےری ِاه چاه کِ پِآر مےرے نُوں وا نا لّگے, پُوری نا هوای۔ آدمی جے بولے نا تاں ِاک بںد سیسی هَے, جِس دے وِچ پاای سَے دا کوای

بهُ نهی, آپے بولے کھُّلھے تاں اںدر دا پتا دےوے۔ مَےں بتھےری چُّپ رّکھی, بتھےرا ڈھّکن دّبی رّکھِآ, پر چںچل پرِےاور ۔ تُوں مےرے اںدرلے بھےت نُوں هوا لا هی لای۔ چںگا۔ هَےں, کوای هور ن هووے۔ هور کَون هو سکدا هَے, ِاه تِّلے دیآں تاراں اُسے دے دُپّٹے دیآں هن, ِاه موتی دُپّٹے دے سِر دے پّلُو اُتے مَےں هی کهِکے لُآاے سی, مَےں هی لاهَور توں مںگااے سی۔ هاں پِآری, هر چور پرِےاور۔ چور دا چےتا چںگا نهیں رهِںدا, اُس نُوں آپنی سلامتی پِچھے کاهلی هُںدی هَے کِ کِوےں ِاس هالت توں چھےتی اُس هالت وِچ اّپڑاں جِس وِچ کِ مےری چوری سِروں نا پھڑی جاوے, ِاه کاهلی اُس دے چےتے نُوں مَےلِآں کردی هَے, اُه ادھُورے کںم چھّڈ جاںدا هَے تے کای وےر آپنے کھُرے تے نِسان چھوڑ تُردا هَے۔ جِس توں سُوںه کیتِآں چور پھڑِآ جاںدا هَے۔ کاهلی وِچ دُپّٹے دے ڈھّٹھے موتیآں ولوں بے کھِآل ٹُر گای۔ کاهلی وِچ پرِےاور اسوارا کرنا بھُّل گای۔''

ِاس ترھاں منوواد کردے راجا جی پھِر اُّپر گاے, جا کے چھےتی نال ِاسنان کیتا تے کپڑے پااے۔ پھِر آ گاے, پاٹھ کیتا, اسوارا کرايا۔ پھِر مّتھا ٹےک کے بڑی پِآراں والی ارداس کیتی: 'هے داتا۔ مےرا پِآر نِبھے, جو آپے لايا جے آپے توڑ چڑھااَو, ِاه هیرا-کنی مےرے دِل دی تَے توں باهر ن جاوے, اّج مےرا بھےت کھُّلھا هَے, پرِےاور دے مُوںه نُوں جںدرا دےه, اُس توں اّگے بھےت نا ٹُرے۔ هاں مَےنُوں جے مےهر هووے تاں دیدار بکھس, پر هےا والے پردے وِچ, مےرا پِآر ِاک ناں دِّسن والی پیڑ هووے, تےرا دیدار ِاک گُنکار دوا هووے۔ مےری چھِپے رهِن دی چاه تے چھِپے ٹُر جان دی کامناں پُورن هووے۔

۵.

رانی آپنے کمرے بَےٹھی هَے, هوا آ رهی هَے, راجا جی وکت توں پهِلاں آ گاے هن, رانی سُکھمنی دا پاٹھ کر رهی هَے۔ آپ آ گاے, بهِ گاے تے پاٹھ سُندے رهے, بھوگ پَے گِآ 'اُتم سلوک سادھ کے بچن۔ امُلیک لال اےهِ رتن۔' ِاه تُک بار بار کنّاں وِچ گُوںج رهی هَے تے ِاک سُآد دے رهی هَے۔ 'ِاه سادھُو دے بچن, ِاه پِآرے دے واک امولک لال تے رتن هن,

لال تے رتن چھِپا کے رّکھی دے هن, پِآر کیکُوں چھّجاں نال چھّٹیدا هَے, ِاه تاں رتن هَے۔' ِااُں سوچدے آپ نے موتیآں دی ٹُّٹی سری تے وِچوں نِکلے موتی تے کّٹھیآں کیتیآں تِّلے دیآں تاراں رانی دے اّگے کرکے کِها: جِهڑے رتناں نُوں اَےاُں کھِلار کھِلار سُّٹن اُه کِںکُو پڑھ جاںدے هن : 'امُلیک لال اےهِ رتن?'

رانی دا رںگ پلٹِآ, پر چھےتی موڑا کھا گِآ, هااے مےرا بھےت بی کھُّلھ گِآ, رانے دی چوری رانی نے لّبھکے کھِآل کیتا سی کِ مَےں مّل ماری هَے, پر رانے دے هّتھ موتی تاراں وےکھکے رانی نُوں بھاس آيا کِ مےری چوری وی پھڑی گای۔ دووےں ِاک دُوجے دے سامھنے مانو ِاک دُوجے دے چور بَےٹھے هن۔

پر سرم دوهاں نُوں سرمِںدِآں نهی کر رهی, کِاُںک چور کوای بی نهیں, دونو ِاک اسُول تے کھڑے هن۔ ِاک دُوجے دے ساهمنے بَےٹھے هن, آپو وِچ پِآر تے ستِکار هَے, ِاک اچرج بھاو دِلاں وِچ پھِر رهے هن۔ رانی پتی دا واک سُنکے چُّپ رهی پر پھِر بولی : لال تے رتن ڈّبِآں وِچ ساںبھی دے هن, پر کدے پرگٹ کرن لای۔ جے کدے بی پرگٹ نهیں هونے تاں کھان وِچ لُکے بَےٹھے تے ڈّبِآں وِچ لُکاِا رّکھو ِاّک جےهے هن, جَوهریآں دی ساںبھ تے کھریداراں دی کھرید پھِر کِس لای ?'

راجا - پر چوراں توں تاں ڈّبے جںدرے هی بچاںدے هن ناں ?

رانی - پر کُںجیآں دے لّچھے بھی تاں سادھاں دے هّتھ هی آاُںدے هن ?

راجا - کُںجیآں دی ساںبھ تے لُکے رتناں توں بی ودھےرے کریدی هَے۔

رانی - کُںجی برباد اپنے مالک توں بِناں هور کِسے نُوں کُںجی دا بھےت نهیں دِآ کردا۔

راجا - دھنّواد هَے, پر پرِےاور ۔ دھُوں نِکل گِآں آوا پِّلا پَے جاںدا هَے۔

رانی - چںگیآں چیجاں چاننے وِچ وسدیآں هن, سُورج تے چںد نُوں بُرکے تے گھُںڈ دی کدے لوڑ نهیں پای۔

راجا - بیج جے لُکن ناں تاں پھُّٹدے نهی, ودھدے نهیں, مَولدے نهی, برِچھ نهی بندے۔ جڑھاں جے پردِآں وِچ ناں رهِن تاں برِچھ بُوٹے مُرجھا جاںدے هن۔

رانی - پر پّک گاے پھل تاں هنےرے نهی بهِںدے۔

راجا- پر اُّگن والا اںگُور تاں پّکے پھل دے اںدر بی پردے در پردے چھِپکے بهِںدا هَے۔

رانی - کدے چاننے نُوں لُکن دی لوڑ پَےںدی هَے ?

راجا - چاننا آپنے ترِکھپن وِچ لُکدا هَے, سُورج پردا نهی کردا, پر کَون هَے جو اُس پر اّکھ دھر سکے ?

رانی - سّچ تے چںگِآای نُوں کِاُں لُکا? -

راجا - پِآر دی کنی چھِپی مگھدی هَے, پرگٹ رهوے تاں هوا دے بُّلے نهیں جھّلدی۔

رانی - کدے اّگ رُوں دے ڈّبِآں وِچ چھِپی هَے, کِ کدے پرےم سینِآں وِچ لُکِآ هَے ?

راجا - پر کوای چھّجاں وِچ پا کے وےچدا پھِردا بی?

رانی  - ِاه تاں ٹھیک هَے, پر پروانے دیوے تے آاے کِهڑا گھُںڈ بنوا کے تے کِس بُّکل وِچ لُک کے ?

راجا - پر کدے پروان آاُںدے سدکے هُںدے, تڑپھدے مردے اواج بی کّڈھدے هن? پِآر تے پردا پِآر تے چُّپ۔

رانی - پِآر گُںگا هَے?

راجا - ناں۔ هِآ دار هَے; سرم والا هَے ۔

رانی- بولے تاں ماریاے, دِسیوے تاں پیڑیاے ?

راجا - ناں بولن تے دِّسن توں بےلوڑ هَے۔

رانی - آوے دی اّگ, وِچوں وِچ دھُکھے?

راجا - ناں; جِاُدے سریر دی نِّگھ; نا لاٹ نا چںگِآڑ, نا دھُوں نا لںب, پھےر بلے, پھےر مگھے پھِر نِںگھِآں رّکھے۔ جان دی سلامتی دی جامن هووے۔ کدے آپنے سریر دی اّگ بلدی تّکی نے ? پر هَے, تے بلدی هَے, تے جان دی رکھوالی هَے۔

رانی - جدوں لَے لّگی هووے دھُروں; بھلا پھِر اںدر هور باهر هور کِّکُوں نِّبھے ?

راجا - اںدرلی لو اںدر رهے, باهر دی سو باهر۔ اںدرلی نے باهر دے پردے ناں پاڑے, باهر دی سو باهر دا سوارے۔ لوکاں نال مےل مُلاکات باگ بگیچے بجاراں وِچ پای هووے, پِآرے دا مےل مهّلاں دے اںدر۔

رانی - 'گُجھڑا لدھم لال متھَے هی پرگٹ تھِآ گُر واک هَے۔

راجا - گود نال مّتھے اُتے بِںدی بناکے تاں نهی لا لِآ۔ گُّجھا لال لّدھا, اُه مُّٹھ وِچ سںبھال ساںبھکے رّکھِآ۔ پر اُس دے پاس هون دی تاسیر ِاه هَے کِ مّتھے تے هون دے چِنّھ لَے آای, تاں پرگٹ هو گِآ۔ هاں 'انِک جتن کر هِردے راکھِآ رتن ن چھپَے چھپايا۔" نهیں چھپايا چھِپدا تاں ِاه اُس دا آپنا دھرم هَے, اُس دا کوای کھاسا تے کھاسیات هَے, پر جِس نُوں لّدھا اُس دا کی دھرم هَے? 'انِک جتن کر هِردے رّکھنا تے چھِپانا'۔

رانی هن گُرواک; پر سُورج کِس توں لُکے, رّب کِس توں چھُپے, پرےم کِس توں گھُںڈ وِچ پوے?

راجا - 'کاںِا رے بکباد لاِااَو۔۔ جِن هر پاِااَو تِنهِ چھپاِااَو۔۔"

رانی - پھےر ساڈا کی هال? درسن هواے, مِّٹھے لّگے, رّبی جھرناٹ چھِڑی۔ ماپے وِآه سوچن لّگے, ساتھوں جھرناٹ ناں چھُپی۔ کُل لاج, لوک لاج چھّڈ ماں نُوں کهِ دِّتا 'گُرُو مِّٹھے لّگدے هن, گُرُو-نِںدک دا گھر ناں دےای'۔ جے مَےں گُرُو پریت چھِپاںدی, مَےں کِسے بےمُکھ دے گھر هُںدی۔ مَےنُوں گھبرا پَےںدا هَے۔ اسُول جے 'چھِپا' هَے تاں مَےں اپرادھن هاں۔

راجا - اسُول نا 'چھِپا' هَے نا 'پرگٹ کرنا'۔ اسل هَے پرےم تے ِاس دی لگن۔ ِاس دا اپنا سُآد هَے اُس نُوں مانناں تے اُس توں اّگوں هور ناں لّبھنا۔ جو پرگٹ کردے هن, اَوه پرگٹ هون دی کدر دے بھِکھاری تے لوکاں دی مهِماں دے رسیاے هن, جو لُکااُدے هن, اُه ِاس لای کِ ساڈا ِاه لُکے پرگٹ هووے تاں کدر ودھےرے پوے۔ سو دووےں گّلاں هن ِاّکو جےهیآں۔ پِآر هووے, ِاس دی کدر هووے, ِاس دی کیمت دا پتا هووے; ِاس نُوں چھِپا کے رّکھے سُکھی رهےگا۔ ِاه مّلومّلی اچاهے پرگٹ هووے, بےبسی هَے۔ جِنھاں تے لوکاں دی واه واه اسر نهیں کردی نّچکے پِآر کرن جِنھاں نُوں نِںدا گھےر نهی پااُدی, جِوےں چاهُن کرن۔ پر مےرے ورگے دا اسُول چھِپا هَے۔ مَےنُوں اپنے لای ِاهو بھاسدا هَے کِ مےرا پردا ناں پھٹے, مےری چِنگ مےرے اںدر رهے, مےری پُکار مےرے پریتم تّک مےری جبانو نا اّپڑے, ِاه مےرا اسُول هَے, مےر بھلِآای ِاسے وِچ هَے۔

رانی - سںسارِک کِ پرمارتھِک?

راجا- من دے سُکھ دی, کےول اںدرلے دے سُکھ دی۔

مَےں ِاس کرکے لُکو نهی کردا کِ پهاڑی راج پریتم جی دے دُسمن هن تے اُه مےرے رِںج هو جانگے, جاں مَےں جے کھُّلم کھُّلھا پریتم جی دا هو رِها تاں تُرک پاتساه راج کھوه لاےگا, ِاه کھِآل مَےنُوں نهی موهدے۔ جے مَےں پرگٹ کراں تاں سِّکھ مےرے سهاای هو جانگے ِاه لابھ هَے, پر مَےنُوں نهی موهدا۔ مےرے پِآر دی کنی نِّکی هَے, سُوم دے دھن واںنگُو مَےنُوں پِآری هَے, متاں ِاس نُوں کوای نجر لّگے.

متاں مَےتھوں ِاه کھِسکے, متاں کوای کھوهے, مَےں چھِپاںدا هاں کِ سلامت رهے۔ بُلبُل پِآر دے بھااُ نُوں گااُ گااُ کے جگت موںهدی هَے, پر پروانا چُپ چاپ سهید هُںدا هَے, چکور پِآر نُوں کُهکدا تے پَےلاں پاںدا هَے, پر کمل چُپ دِدارے وِچ اّکھ نهی جھمکدا۔ پپیها پرِاُ پرِاُ' دی پُکار نال بن نُوں راگ گھر بنا دےںدا هَے, پر سُرکھاب دا جوڑا چُپچاپ آپو وِچ اوِّچھڑ تے نانِّکھڑ هال رهِںدے هن ِاک نُوں تیر لّگے تاں دُوآ نال هی پران ارپدا هَے۔ پرےم دے انےک رںگ هن, بناوٹ نهی تے پرےم هَے: اُه چاهے کِسے هال رهے, مےرا اسُول تے مَےنُوں ساُجن والی گّل چھِپا هَے۔

رانی- مَےتھوں ِاس سِّک وِچ کِ 'تُسی کِوےں داتا جی دے پِآر وِچ آاَو بھُّل هوای, کِ آپ جو رّتے هواے سااَو تے نهیں چاهُںدے سااَو کِ کوای هور اّکھ آپ دے پِآر دی جانُوں هووے مَےں دکھل دِّتا تے نا جاننے والی گّل نُوں جور دےکے چوری ٹُرکے جانِآں, مَےں کھِماں دی ےاچک هاں, پر مےری کوای ےاچناں, کوای پچھُتاوا, کوای ماپھی دی مںگ هُن اُه هالت پَےدا نهیں کر سکدی کِ جو پهِلاں سی۔ آپ' سااَو تے آپ دے پِآر' تے تیاے نُوں سَو تّک نهیں سی۔

راجا - پھِکر نا کر, مَےں رِںج نهی, مَےنُوں نِسچا هَے کِ ِاس توں اّگے بھےت نهی جااےگا تے پتا مرمی تے مهِرم نُوں لّگا هَے, کِسے 'نا-اهِل' نُوں پتا نهی لّگا۔ ِاه بی کوای رّبی رجا هَے۔ کی پتا هَے کِ کِسے سُکھ دا هی ِاه آگم هووے۔ مےرے اںدر بی ابُوجھ اّگ چرن پرسن دی هَے, تے اُس نُوں بی دِلاں دے مهِرم نے پُورناں هَے, ِاه کوای اُس سُبھاگ گھڑی دا پهِلا لِسکارا هَے, مَےں بی تڑپھنهار هاں دیدار دا کی پتا هَے کِ ِاه کوای پُورنتا دا پهِلا بُّلا آيا هَے۔ آه۔ مالکا آه ۔ ساهِبا, ِاه کهِںدِآں راجے نے بُّلھ گھُّٹ, نَےن میٹے, چِهرا تے سریر کںبِآ, نَےناں توں ترپ ترپ هوای تے مگنتا چھا گای, رانی ِاتنی ترِّکھی پر گھُّٹویں کھِّچ توں اجان سی, پر هُن نَےن بھر آای۔

۶.

اجیت سِںگھ *- ِاه بن بڑا سُںدر هَے۔

ساهِب گُرُو گوبِںد سِںگھ - نالے وڑدِآں سار اَےاُ لگا هَے جِوےں پردےساں توں مُڑ آ کے آپنے گھر وڑیدا هَے۔

اجیت سِںگھ - بڑا رمنیک تے پِآرا لّگا هَے۔

گُرُو جی - کی ِاه بسالی دا ِالاکا هَے?

سوبھا سِںگھ - پاتساه۔ (اُںگل کرکے) بّس اَےه هی مُّکی جے بسالی دی هّد۔

گُرُو جی- تدے هّچھا۔ راج بدل گِآ, پهاڑ دے راج بی کِآ چھوٹے چھوٹے هن۔

سوبھا سِںگھ-جی ِاه بھبور دا ِالاکا هَے۔

گُرُو جی - هُوں۔ بھبور۔

اجیت سِںگھ سِکار بی چںگا مِلےگا۔

گُرُو جی (مُسکرا کے) بهُت چںگا۔

(ِانّے نُوں ِاک چِت- مِتالے مِرگاں دی ڈار اّگوں لںگھ گای)۔

اجیت سِںگھ - هَے۔ ِاّتھے تاں سِکار آپے نِسانے هےٹھ آاُںدا هَے, اّگو -بھّج بھّج کے پِآ مِلدا هَے۔

گُرُو جی - کُچھ پِآر دی واسناں دا دےس هَے۔

سوبھا سِںگھ - رانا بڑا چُّپ چاپ هَے. گھّٹ بولدا هَے, دو پهِر آپ بَےٹھکے رِآست دا کںم کردا هَے; دُّکھ اےتھے گھّٹ هَے, پرجا سُکھی هَے۔ وِآه

----------------

ِاه بھاای اجیت سِںگھ جی جودھے هن, ساهِبجادے اجیت سِںگھ جی ِاه نهیں۔

بی ِاّکو کیتا سُو, رانی نال پِآر بی هَے, رانی گُرُو دی سردھالُو هَے, ناهن دے راج گھرانے دی دھی هَے, بانی دی پرےمن هَے, دان بی کردی هَے۔ راجا پرےمی نهی, ناں دان دا سَوک هَے, نا سِکار دا, اُّنج کدے کدے آ جاںدا هَے سِکار نُوں۔ کُچھ اچھےڑ تے اڈول آدمی هَے۔

گُرُو جی - اڈول پانی ڈُوںگھے وگدے هن, ڈُوںگھے پانی اڈول وگدے هن۔

اجیت سِںگھ -      مهاراج ۔ اسی دُور نِکل آاے هاں, سںگ سارا پِّچھے رهِ گِآ هَے, هُن مُڑنا چاهیاے۔

گُرُو جی - سوچ تاں پِچھاهاں دی آاُںدی هَے, پر کدم اّگے پَےںدے هن۔

اجیت سِںگھ - پھےر اےتھے ڈےرے لا ديو۔ آپ کمرکّسا کھوهلو, وےکھو کَےسا سوهنا پانی آ گِآ هَے۔ مَےں جاکے ڈےرے نُوں اےتھے لَے آاُںدا هاں۔

گُرُو جی - دِل اےتھے بی نهیں ٹھهِردا, اّگے هی اّگے جاںدا هَے۔

سوبھا سِںگھ - چلے چلو پھےر مهاراج ! بھیم دے راج وِچ اسیں کدے اٹکے نهیں تے ِاه رِآست تاں بھلِآں دی هَے۔

گُرُو جی - نِری بھلِآای نهیں, اےتھے کُجھ هور بی هَے۔ سُگںدھی هَے, پِآر هَے۔

سوبھا سِںگھ - رانی گُرُو گھر دی سردھالُو هَے۔

گُرُو جی-  هاں پر کُچھ هو بی هَے۔ -

ِانّے نُوں ِاک هور سِکاری جّتھا ساهمنے پاسيو آاُدا دّسِآ, تھوڑی دےر نُوں اَوه نےڑے آ گِآ۔ جّتھے دا موهری گھوڑے توں اُتر کے اگے آيا. تے مّتھا ٹےککے بولِآ۔ 'دھنّ بھاگ ۔ آپ دے چرن ِاس رِآست وِچ پاے۔"

گُرُو جی (تیر نال تھاپڑا دِّتا) - آپ دی رِآست وِچ آکے جی بڑا راجی هويا هَے, پربھااُ بڑا سُںدر هَے۔ آپ اّچھے هو?

موهری - آپ دی مےهر هَے۔ مَےں رِآست دا وجیر هاں۔ ساڈے مهاں رااُ بڑے بیبے هن۔ مَےں کول پُچھِآ سی کِ آپ سِکار کھےڈدے ساڈی سرهّد توڑی کای وےر آاے هو, جے اگے آ جااَو تاں اساں کِوےں کرنا هَے? سری هجُور آکھن لگے, 'سبھ دھرتی رّب تے گُرُو جی دی هَے, راجے رانے پربںدھک هن, مالک نهیں۔' دےکھو نا مهاراج جی! ساڈے مهارااُ بڑے گںبھیر هن, تھوڑا بولدے هن, ِاسارا دےںدے هن, اسی اُنھاں دے رُکھ نُوں لّبھدے هاں۔ سو اُنھاں دے اُپرلے واک توں داس نے ساری رِآست وِچ نںبرداراں نُوں هُکم دے گھّلِآ هَے کِ آپ جد آاَو ستِکار کرن ار جِس سَے دی لوڑ هووے دُدھ رسد پانی لَےکے هاجر هون۔ جو آپ مںگو پَےدا کر دےن, تے مَےں هُن سِکار وِچ ساں تاں آپ دے چرن پااُن دی سُدھ اّپڑی, ِاس لای هاجر هويا هاں کِ کوای سےوا آپ پُّچھاں ?

گُرُو جی - مںتری جی ! سانُوں تاں ِااُ بھاس رِها هَے کِ انںدپُر آ گاے هاں, تُسیں اَےاُ لگے هَے جِوےں آپنے هو۔ سو اسی اےتھے اَےاُں هی وِچراںگے, ساڈا گھر هَے تے آپنی رِآست هَے۔ تُسی سُکھی رهو, راج بھاگ۔ بنے رهِن, راجا سُکھی رهے۔

۷.

رانی - مهاراج ۔ مَےں سُنِآ هَے سری جی ساڈے راج نُوں چرن کملاں نال پوِتر کر گاے هن۔

راجا - کِس توں سُنِآ نے ?

رانی - نِّکو توں۔

راجا - نِّکو پٹِّکو بڑی پاڑے پّٹڑی اے۔ اّج دُپهِراں دی گّل هَے, مےرے پاس سرکاری سو هُنے اّپڑی هَے, ِاه پهِلاں هی کِتھوں اُّڈکے تّک آای ?

رانی - هاتھی کنّ رّکھدی هَے۔

راجا - تد بی ?

رانی - کوای گُآلن آای هَے; جو پوٹھوهار توں اُجڑکے آياں وِچوں هَے۔ اُه آپنے پِںڈوں نّگر نُوں آ رهی سی, دُدھ دی مٹکی سِر تے ساسُ۔ بن وِچ ستِگُراں نُوں تّک کے کھڑی هو گای تے بولی : 'گھُّٹ دُدھ دا پی لاَو۔' ستِگُراں آکھِآ: 'کِاُ ? تاں کهِن لّگی: ' مَےنُوں پتا نهی, تُساںدار تّککے چااُ چڑھ آيا هَے۔' آپ بولے : 'کِاُ ?' بولی : 'مَےنُوں پتا نهیں, کلےجا دھڑکنا هَے; اّکھاں پھُرکنیآں هن, سِر مگھدا هَے تے ِاه اُمںگ هُںدی هَے کِ دُدھ آپ پی لاَو۔ مهاراج بولے۔ اسی کاُن هاں ?' کهِن لّگی: 'نهی جاندی تُسی کاُن هَے, آمُهارا من چااُ بھر آيا هَے۔'۔ ستِگُراں کِها: 'مُّل لَےسے?" کهِن لّگی: دُدھ وےچِآ تاں پُت وےچِآ, پت وےچِآ تاں رِها کی ? ' آپ بولے: 'بِناں مُل کِںجھ پیویاے ?' بولی : 'اساں کںگالاں دار تّکنے هو; تّکنی نال ٹھںڈھ پَےنی اے, هور کے مُّل مںگاں ?' آپ بولے: ِاںوے نا پیںدے هاں۔ اےه سُن رو پای, نَےن مِٹ گاے, رںگ بدل گِآ۔ پھےر نَےن کھولھے, هااُںکا لِآ۔ 'کھبرے کِنّے جُگاں دی دُدھ لای پای مگرے مگرے پھِرنی هاں, مَےتھوں کِاُ نهی پیںدے ? پَےسے جِنّے لَےساں دُواے دِن مُّک جاسن۔ مُّل هی دےکے پیاَوگے ? پیاَو, پیاَو سهی, مُّل هی ديو, ديو نا تے پیاَو نا; تُسی داتے جُ هواے, ديو ناں, پر جوڈے وّڈے هو اَوڈا مُّل ديو, پَےسے مُّک جاسن, تُساں پاس وےچاں تاں کُچھ تُهاڈے جےڈا مُّل پوے, هااے رام ۔ رام هَے کِ کرِسن, کرِسن هَے کِ رّب, رّب هَے کِ اَوه, اَوه هَے کِ مَےں, مَےں هاں کِ دُّدھ, دُّدھ هَے کِ پَےسے, پَےسے هن کِ درسن, درسن هن کِ تُوں, تُوں هَے کِ مَےں هَے۔ هو, آه چّلِآ جے دُدھ کھیر سمُںدر نُوں آپ پِآ رِڑکی آپے پِآ پیوی, اسیں چّلے هاں چاهناں دے دےس۔ ِاس ترھاں دے اَولے مےلے واک

کهِ رهی سی کِ کلگیدھر جی دے چِهرے نے وّٹ کھادھا, بھروّٹِآں وِچ وّٹ پِآ, بُلھ دںداں وِچ دّبے گاے, نَےن مُںد گاے, تے پل مگروں چھال مارکے اُترے, مٹکی آپ سِرو چاای, مُوںه لا لِآ تے سارا مّگھا دُدھ دا پی گاے۔ جِاُں جِاُں دُدھ پیتا اُس دی هوس پھِردی گای, سُکر سُکر آکھن لّگ گای: 'هَےں ! مَےں کِتھے ساں ? 'واهِگُرُو' کی هويا ? واهِگُرُو دا دےس کےهڑا هويا, کَون راجا هَے اَوس دےس دا ? مَےنُوں اَوس دےس کَون لَے گِآ, اَوس دےس نے جوری آپے مےری مٹکی چا کے سارا دُدھ پی لِآ, کاُن راجا سی۔ اَےڈا سوهنا تے بلی, مَےنُوں پھےر اےتھے چھوڑ گِآ هَے۔ هَےں, اےه مےرے اںدر دھُن کی پَے گای۔ لُوں لُوں واهِگُرُو کهِ رهے هن۔ مَےں هلکی پھُّل هو گای هاں, مےرا بھار تول کوای نهی رِها۔ 'واهِگُرُو' کِاُ مّلو مّلی هو رِها هَے, اےس وِچ سُآد کےها آ رِها هَے۔ هّچھا, ِاه دُدھ دا مُّل هَے, واهِگُرُو دے دےس ِاهو سِّکا ٹُردا هاُ, چںگا مُّل مِل گِآ, مَےں مُورکھ آکھاں ِاجے پیاَو تے اَوه آکھن مُّل لاَو۔ مَےں کی جاناں مُّل پَےسے نهیں, پر آه رس مِلےگا۔ دُهاای وے لوکا ۔ مَےں گورس دِّتا تے رام رس پايا نے, آاَو وے لوکو ۔ وپاری آيا نے, کرو و سَودے, ديو وے سَودے, ديو وے گَےرس, لاَو وے مُّل, هاں مُّل رام رس۔'

ِااُ راجا جی۔ ِاه گُآلن کِسے اچرج هی هال تے رسمتی نگری آای, نِّکے دی ِاه جان سی, ِاس نے گھر لَے آںدا, پِآر کیتا, بِٹھايا۔ ِاس دی هُن هوس ساری سلامت هو گای هَے تے سِر بیتی ساری آپے دّسی سُ, جِنّی کُ ےاد ساسُ; ِاک ِاس دی سهےلی نال سی, باکی سارا هال اُس نے دّسِآ هَے۔ اَوه آکھدی هَے کِ اَوه سری گُرُو گوبِںد سِںگھ جی سن, اُه انںدپُر رهِ آای هوای هَے۔ پر ِاس نُوں هُن تّک پتا نهی سی, پُوری هوس آای تے پتا لّگا سُو کِ اُه دُدھ کلگیدھر جی نُوں پِلا آای هَے تے واهِگُرُو نام لَے آای

راجے نے وارتا سُنی, رانی چِهرا تّکدی سی, کِنّی وےر رانی دے لُوں کںڈے هواے, کِنّی وےر روای, پر راجے دا چِهرا ِاکو جِها رِها, کوای بھاو پرتیت نهی دِّتا, ِاک دو وےر رتا رتا بُلھ ٹُکے تے رتا رتا اّکھاں انوکھے جِهے جھمکار وِچ گایآں, پر بے-ملُومے۔

رانی توں هُن رِها نا گِآ, بےتاب هوکے بولی : هُن تاں مَےنُوں پتا هَے کِ تُسیں پِآر وِچ هو, اَےڈی کھُسی دی, اَےڈی اچرج, اَےڈی سکتی تے پِآر دی گّل سُنکے وی تُساڈے دِل نُوں کوای پِآر, کوای کھِّچ دا تنُّکا نهی وّجا ?

راجا - اںدر دی دُنیآں دے کرتب اںدر۔

رانی - کوای اَوپرا نهی بَےٹھا, مهرم بَےٹھی هاں دِل نُوں کھُّلھا چھّڈدے رتا, اںدرلے بھاواں دا رس آ جاںدا۔

راجا - کوای بُلبُل هَے کوای پروانا پروانا بُلبُل کِوےں بنے?

رانی - پر تُسیں تاں آپنے دِل نُوں ڈّکدے هو مےری جاچے ?

راجا - بھت ڈّکے هی چںگے, کھُل دِّتی نهیں, ِاه پھےر سوار هواے نهیں۔

رانی - اَےنا نا ۔

راجا - جے پریت کنی اںدر هووے تاں نّپ کے رّکھے, بولے تاں چمک گھٹدی هَے, هاواں بھاواں نال پرگٹ کرو تاں چمک ٹُٹدی هَے, اںدرلا پِآر نال گھُل گھُل کے وگ ٹُرے پر نَےناں نُوں, مّتھے نُوں, بُلھاں نُوں روماول نُوں کھبر ناں هون دےوے۔ دان کرو سّجا هّتھ کھّبے نُوں سار نا پوے: پِآر کرو دِل تاں جھرناٹ پِچھلے پاسے آتما نُوں جاوے, باهرلے پاس ِاںدِآں وّل نُوں کِاُ جاوے ?

رانی - هااے۔ مَےں نِکاری, اےڈے جےرے۔ پر تُساڈا جی درسناں نُوں نهی تڑپھدا ?

راجا - تڑپھدا هَے۔ هُن بّس چا کرو۔

رانی - بےادبی دی کھِماں, جے تڑپھنا هَے تاں مُراد کِس ترھاں پُّگُو, چُپ بَےٹھِآں کی بنُو ?

راجا - اگے ِاه سریر, من, آتما; جنم, راج بھاگ تے تُسی پرِےور, بِن بولے مِلے هن; داتا بے-جباناں دی بی سُندا هَے۔

رانی (رو کے) - چلو بسالی درسن کریاے۔

راجا - کدے برِچھ بُوٹے بُوٹیآں مالیآں پاس ٹُرکے گاے هن ? مالی آپ اُنھاں نُوں - بُوٹے بُوٹے پھِرکے پانی پاںدا هَے - پالدا هَے۔ رانیاےں ! بُوٹے کدے مالیآں دے مگر نهی بھّجے۔

رانی - تاں کوای سِکھ, جگےاسُو, رّب دا تلاسُو, پیراں, پھکیراں, سںتاں پاس - نا جايا کرے ?

راجا - جان, جرُور جان, پر کدے مُورکھ تے ساکت, کدے بھُّلے هواے تے انجان بی جاںدے هن ? اُهناں نُوں جان دی جاچ نهی, بُوٹے مالی دے گھر جانو ِاس کرکے تاں نهی رُکدے کِ اُهناں نُوں کوای تان هَے تے نهیں جاںدے۔ کھبرے جے پَےر هُںدے تاں اَوه بھّجے هی پھِردے, وِچارِآں نُوں پَےر نهیں۔ مےرے بی اَوه سے هَے نهی جو ٹورکے لَے جايا کردی هَے۔

رانی - پھےر سّد هی گھّلیاے, بسالی والے راجے نے اُهناں نُوں سّدِآ هی هَے۔ اُه دین دِآل هن, آ جانگے۔

رااُ- ِاه پرےم دے رستے وِچ مےری جاچے بےادبی هَے ۔

رانی- تاں جِنّے لوک اپنے وڈِآ نُوں گھری نِاُتا دےںدے هن بےادبی کردے هن ?

رااُ- نهی, بُوٹِآں نُوں جیبھ نهی, کِ مالی نُوں سّد گھّلن۔

'مَےں سّد گھّلاں ?' ِاه کهِںدِآں اَےاُں جاپِآ کِ راجے دے نَےناں توں هںجھُو کِرن لّگا هَے, پر اّکھاں نے پاٹناں کھادھی تے اُه اُتھے نَےناں وِچ هی پیتا گِآ۔

رانی- پھےر کِںنج سِّک پُوری هوسی ?

رااُ- مالی بُوٹِآں دی 'چُّپ آواج' دا جانُو هَے ۔ اُهناں دے ناں ٹُر سکن دے نِتانپُنے دا واکب هَے۔

رانی- جے مالی نُوں کوای کھبر کر دےوے تاں ?

رااُ- ِاه مالی اںترےامی هَے۔ دھُرو آيا هَے۔

رانی- تُساڈا جےرا بڑا وّڈا هَے, پر جے سارا جگت ِاس راهے ٹُرے تاں مالی دا بھار کِنّاں کُ ودھے ?

رااُ- مالی بھار تاں هرن آيا هَے ۔ سارا جگت مےرے رستے کِاُں ٹُرے, مَےں تدے تاں چُپ هاں کِ جِس راهے مَےں پِآ هاں, کوای نا پوے۔

رانی- سارے سِّکھ سںگت, لوڑوںد, پرےمی نےمی درسن نُوں آاُدے هن۔

رااُ- رّب نے اُهناں دے سُبھا وِچ ٹُرکے جان دی چاهنا تے ٹُرن دا بل بکھسِآ هَے, مَےں ِاهو جِها گھڑِآ گِآ تے مےرا سُبھااُ جِس ترھاں دا جِوےں بن گِآ هَے, اُس ترھاں دا هاں, مَےں جگت نُوں جو جاںدا هَے بھاگاں والا تے چںگا سمجھدا هاں, مےرے وِچ جو کُچھ هَے ِاه نکل کرنے جوگ نهیں هَے, پر مَےں جو کُچھ هاں اُس توں هوروےں نهیں هو سکدا۔ پرِےاور ! کاس ۔ تُهانُوں هَےرانی مےرے پڑدے پاڑن تّک نا لَے جاںدی, منُّکھ بهُت کُچھ جاننے دی لوڑ هَے, پر کدے کوای اَےسا بی هَے کِ جو نا جانِآں چںگا هُںدا هَے۔ تُساں مےرا نا جاننے ےوگ بھےت جانکے آپنے آپ نُوں گھبرا وِچ تے مےرے لای چِںتا وِچ پايا هَے, مَےں جو کُچھ دّس رِها هاں دّسکے کھُس نهی, تُهانُوں تسّلی هُںدی نهی تے مَےنُوں دّسنا ِاس کرکے پِآ کِ تُسیں بھےت دے جانُو هوکے پُّچھدے هو, تُساڈی مےری پیڑ ِاک هَے, دُکھ سُکھ ساںجھا هَے, پِآر

دا ناتا هَے, کِںنج هُن نا دّساں ۔ جے تُسی بھےت نا کّڈھدے تاں نا پُّچھن دی تے نا هی تسّلی کرااُن والے اُّتراں دی لوڑ پَےںدی ۔

پرِےاور - تُساں نے اّج پهِلا دِن هَے کِ مَےنُوں ِاه گّل آکھی هَے کِ تُساڈا پِآر دا ناتا هَے, مَےتھوں بھُّل هوای, پر پِآر دی لهِر وِچ۔ تُساں مےهر کیتی, اَوگُن نهی چھانِآں, سگو آپنا کھِآل سارا سمجھايا هَے, جو کهِںدے هو ٹھیک هَے, پر ِاه مَےں نهی اجے بی سمجھ سکی کِ تُسی پِآر چھُپاںدے کِاُ هو ?

رااُ- مَےں چھُپاںدا نهی۔ هنےرے رهِن والیآں چیجاں هنےرے هی ٹھیک هن; ِاه مےرا سُبھا هَے, جڑھاں هنےرے تے برِّچھ چاننے هی سوبھدے هن۔

پرِےاور- مَےنُوں ِانّے ورھِآں وِچ مساں سوجھی آای هَے کِ تُساڈے رُّکھے تے کھُردرے باهرلے دے اںدر ات پِآر والا, کمل تے درداں بھرِآ دِل هَے, تُسی جِاُ جِاُ پِآر کردے هو, باهروں کھُردرے لگدے هو, تُساڈا رُکھےواں اںدرلے پسیجن دی نِسانی هُںدی هَے, پر جگت وِچ کَون جانے تے تُساڈا کوای مِّتر کِوےں بنے, جو بنے تاں کِوےں رهے ?

رااُ- ِاه مےرے ابھاگ جانو, مَےنُوں مِّتراں دے ٹوٹے دی هی دات مِلی هواُو۔ ِاهو سهی, ِاکناں وِچ بهُتِآں نُوں پِآر کرنے دی سّتِآ هُںدی هَے, ِاکناں وِچ ِاک دےه نُوں پِآر کرنے دی سّتِآ هُںدی هَے۔ ِاه آپو آپنی سّتِآ هَے, کوای گّل ماڑی کوای چںگی نهی۔ جِهی اںدرلی دسا تِهے امل, مےرے دِل توں جبان تّک رستا تںگ بنِآ هَے, پِآر جد اُس گلی تھانی لںگھدا هَے تاں پھس پھس جاںدا هَے, مَےنُوں ِاه مُسکل هَے, مَےں کِسے سےکھی وِچ تاں نهی هاں۔

پرِےاور- هّچھا سِرتاج جیاَو, جگت نال تاں جِوےں ورتِآ, اُه تاں چار دِناں دی گّل هَے, پر جِتھے دِل دِّتا اُتھے وی نا جانا, نا

سّدنا, نا مِلنا, نا پّتر پانا, نا سںدےس پانا وااے نا سواے? مےرا جی کاهلا پَےںدا هَے۔

رااُ- جو مےرا بھےت جانِآ جے اُه اجانِآں کر ديو, تُساڈی کاهل هٹ جااےگی, ےا مَےنُوں مےرے سُبھا اُّتے چھڈ ديو, جو هواُو دےکھی چلو۔

رانی- مےری کاهل تُساں دے پِآر دی هَے, کهِںدی هاں, هُن تاں گھر آ گاے نرَےن, گںگا هِمالِآ چھّڈکے ساڈے نگر آ گای, اسی پھےر بی واںجے رهیاے۔ تُسانُوں من دی مُراد مِلے, مَےں بی چرناں وِچ ٹھںڈھ وںڈاواں۔

رااُ- تُسیں بسالی چلے جااَو, اےتھے سّد لوو, جِوےں منو کامنا پُورن هووے کر لاَو, مےری روک نهیں۔ مےرے کول اُه کُچھ نا کرااَو جو کُچھ کِ مےرے اںدر نهی هَے۔ ٹُرکے جان دا تان, سّد بُلااُن دی هَےسیات مےری نهیں, پِآر مےرے اںدر کوای بکھسِس هَے, پر اُه مےری نهی, مَےں اُس نُوں گھُٹ گھُٹکے رکھنا هَے کِ کِتے کِسے دِکھاوے وےلے مےرے هتھوں تِلک نا جاوے۔

رانی- جے آپ انںدپُر چلے گاے تاں پھےر ?

رااُ- جے اّج مےرا گھٹ بِنس جاوے تاں.....?

رانی(رو پای)- بّس کرو۔ مَےں بھُّلی, (هّتھ جوڑکے) کُواک نا کّڈھو۔

رااُ- مَےں تُساڈی وّلوں آپے پُّچھدا هاں, پھےر کی هوسی ? تے مَےں اُّتر دےںدا هاں:

'جے گھٹ جاِا ت بھااُ ن جاسی'۔

پِآر دی کنی اںدر نا جاوَے, مَےں سُوم دا اےهے دھن هَے, ِاه نا جااے, جِس دے نال ِاه پرےم-کنی هَے, اُه اںترےامی هَے, لوک پرلوک دا مالک هَے, جو اُه کرے ٹھیک هواُو۔

رانی- تُسیں ِاک راجنیتی دی گّل بی سُن لاَو, کدے تُسیں گُرُو جی دے وِرُّدھ جںگ وِچ سریک نهیں هواے, ِاس کرکے راجے تُساں نال راجی نهی, سارے کیناکھور هن, جد تُسی اڑِّکے آاے کسر نهی کرنگے ۔ ِادھر سِکھاں نال نِهُں نهی, ِادھرو آڑے وکت مدد نهی مِلنی۔ کیه چںگی گّل نهی کِ ِادھر پرگٹ نےهُں لّگے تے ِاک آسرا تاں پّکا هو جاوے ?

رااُ- هُن تُسی گّل دے هور نےڑے آگاے هو, راجنیت تے پِآر دو گّلاں کّٹھیآں نهی هو سکدیآں۔ جے ِاس تُهاڈی وِچار نُوں اّگے دھرکے مِلاں تاں پِآر نهی, جے اںدر هووے بی تاں مےرا من کهِںدا هَے کِ اُه بھُلےکھا هَے۔ ِاه نیتی دی وِچار نهی, ِاه پرےم نُوں بھُلےوےں وِچ پااُن والی گّل هَے, نا مِلِآں پِآر دی کنی نِرمل دِّس رهی هَے, پر مِلِآں نیتی دا هنےرا نال پَےںدا هَے ۔ هاِا۔ مےری نِّکی نِّکی, نِّکی نِّکی کنی نِرمل رهے, کِوےں نِرمل رهے? ِاوےں نِرمل رهے جِوےں مَےں تُردا هاں ۔ باکی رِها راجبھاگ, مَےں نهیں تےگ ماری, آپے مِلِآ هَے; جااےگا تاں تےگ ماراںگا: تےگ نال رهِ گِآ جی سدکے; تےگ ماردِآں ٹُر گِآ جی سدکے۔ نا چھّڈنا هَے, نا دےنا هَے, جان لّگے تاں نا جان دےن دا سارا تان لااُنا هَے; چلا جااے تاں سی نهیں کرنی; ِاک پِآر دی کنی اںدر تّکنی هَے۔

رانی هُن بّس هو گای, مَےں اّج آپنے پِآرے سِرتاج نُوں بهُت کھوچل دِّتی هَے, تُسی چںگے هو تے دانے هو, مَےں کاهلی هاں تے جےرا نهی رّکھدی, تُسی تُرے اُس راهے جو تُساں نُوں کھُس آاُںدا هَے, پریت-تار نا ٹُّٹے, پرےم کنی نا کھُّسے, پِآر-لس نا مِٹے, سو کرو جو ِاه سلامت رهے, مَےنُوں کھِماں کرو کِ آپ دا بھےت لّبھِآ تے آپ دا ِانّاں دھِآن ِاس بهِس وِچ پايا ۔

رااُ- جو دھُروں هُکم سی هو گِآ۔ کُدرت نے جو چاهِآ کیتا, هُن سوچ نا کرو, پر مَےنُوں تُرن ديو اُسے رستے جو مَےنُوں دِکھايا هَے داتے نے۔

وجیر- مهاراج ۔ اُس دِن مَےں سری گُرُو گوبِںد سِںگھ جی دے اچانک درسن دِدارے هو جان دے تے جو مَےں اُس وےلے کیتا آپ نُوں دّسِآ سی, رِآست وِچ آگِآ گھّل دِّتی هَے کِ اُهناں دا آدر هووے, جِس سَے دی لوڑ پوے پَےچ هاجر کرن, کھبراں آاُدیآں هن کِ آپ کدے کدے سِکار کردے ِادھر آ نِکلدے هن, تے ِاهو جِهے واک کردے هن۔ ِاتھے آکے انںدپُر دی هوا جھُّل پَےںدی هَے' ۔ جاپدا هَے جو اُهناں دا چِت ِاتھے رهِن نُوں کردا هَے, نیتی هَے تے دھرم هَے کِ آدر نال سّد لایاے تے رّکھکے سےوا کریاے۔ آپ دی جِوےں رجا هووے ?

رااُ- انںدپُر دی هوا جھّل پَےںدی هَے' مانو اُهناں نُوں آپنا گھر لگدا هَے ۔ رّب تے گُرُو مالک جُ هواے ۔ گھر لگدا هَے, گھر جُ هويا۔

وجیر- سّد لایاے ?

رااُ- پاُن کِسے دے نِاُتے اُڈیکدی هَے ? میه کِسے دا سّدِآ آاُدا هَے ?

مںتری - سّت هَے, پر مَےں مںتری هاں جو پھُرے بِنَے کرنا هَے, آگِآ وِچ ٹُرنا هَے, سّدن بابت کِوےں آگِآ هَے ?

راجا چُپ هو گِآ تے کوای اُّتر نا دِّتا ۔ مںتری ِاس سبھا نُوں جاندا سی, کُجھ چِر مںگروں راجسی کںم کرکے مںتری چلا گِآ, اُس دا سُبھا سی کِ جاکے اےکاںت بَےٹھکے رااُ دے کدے کدے نساپھ تے بُوجھارتاں ورگے اُّتراں دے ارتھ

سوچِآ کردا سی ۔ هُن گھر جا کے اّج دے کهے واکاں دا ارتھ لّبھن لّگا۔ 'پاُن کِسے دے نِاُتے اُڈیکدی هَے ? میه کِسے دا سّدِآ آاُںدا هَے ?' پَون آپے آاُدی هَے-اُه آپے آاُنگے ۔ میه کِس دا سّدِآ آاُدا هَے-سّدِآں میه نهی آاُںدا ۔ ارتھ هويا کِ سّدنا ےوگ نهیں, اُه بڑے وّڈے هن, چاهُنگے تاں آپے آاُنگے, ِااُ آاے تاں جی سدکے ۔ ِاه ارتھ کّڈھکے مںتری نے ِاس توں ودھےرے هور کُجھ نا کیتا۔ پر ِاه سوچکے کِ مَےں مںتری هاں, مَےں مالک دی کھَےرکھاهی کرنی هَے, تے کھَےرکھاهی ِاس گّل وِچ هَے کِ گُرُو جی آاُن, اسی آدر ستِکار کریاے, پهاڑی راجے سمجھن کِ ِاهناں دی دھِر هَے, جے دووّلی اٹںک رهیاے تاں بھیڑ پای تے مدد کِس توں لایاے ? راجے دے سُبھا دا پتا نهی لگدا ۔ بھلا هَے, بُرا کدے نهی کردا, رُّکھا هَے کُچھ کھُردرا هَے, پر هَے سِآنا تے نےکی والا۔ چُپ رهِںدا هَے, گھّٹ بولدا هَے, پر جو بولدا هَے تُلواں, ٹِکانے دا ار ٹھیک, پھےر نا اُه جھُوٹھ هُںدا هَے نا اُه نیتی وِرُّدھ هُںدا۔ پِآر کِسے نال جاپدا نهی۔ رانی بڑی چںگی هَے, پر باںدیآں دسدیآں هن کِ رانی نال کوای کھاس پِآر نهی, پر اچرج هَے کِ دُوجا وِآه نهیں کردا, کِس گلی باںدی وّل نهی تّکدا۔ کِسے پاسے مَےلی اّکھ تّک نهی پااُںدا ۔ ٹھاکر دُآرے کِ سِو دُآرے نهی وڑدا کتھا نهی سُندا, تیرتھ پرسن نهی گِآ, گُرُو نهیں دھارِآ, پر آيا اتِتھی کھالی وی کوای نهی جاںدا, کِسے مںدر دا رُجیناں بںد نهی, هِںدُو مُسلمان پھکیر سُآلی آوے تاں هّتھوں کِر پَےںدا هَے ۔ سادھُو سںت آوے تاں سُن گِن بی لَےںدا هَے, بھِّجدا کِسے پھکیر نال نهیں۔ مےرے نال اَوپرا رهِںدا هَے, پر مےری ترّکی کیتی هَے; مےرے بّچے دے وِآه دا سارا کھرچ دِتا هَے ۔ جے کهو رُّکھا هَے تاں نهی, جے کهو پِآر والا هَے تاں کھهُ نهیں پَےںدا ۔ ِاک گّل پّکی هَے کِ بھلا هَے, سمجھ والا هَے, پر کم-گو هَے تے نِآرا رهِن والا هَے۔ کِس آهرے پرچدا هَے تے کِتھے جاکے کھُّلھدا هَے ? ِاه کھهُ نهی ۔ بِدھنا اَےسے سُبھا کدے کدے هی رچدی هَے۔ هّچھا مےرا سُآمی هَے تے مَے اُهناں دے پانی دی تھاں لهُو آپنا ڈوهلنا هَے۔

۹.

ِاک دِن رااُ جی کُجھ ڈھِّلے ڈھِّلے سن, مںتری نے وَےد دے ساهمنے بِنَے کیتی کِ چںگا نا هووے کُچھ دِن مهاراج سِکار چلِآ کرن ? آکھر بیماری تاں کوای نهیں, تُسی دّسدے هو کِ جرا سردی دا اںگ هَے, سو ٹھیک هَے, کای دِن بهُت کںم هون کرکے هِّلے جُّلے نهیں ۔ وَےد نے کِها: بهُت ٹھیک هَے۔ راجا جی نے کِها سّت برن۔

اگلے دِن مںتری سِکار لَے چڑِآ, دے چار دِن اےسے ترھاں سِکار دا رںگ بّجھ گِآ۔ رانا جی دی تبیات بهُوں چںگی هو گای۔ ِاک دو وےری کنّی اواج پای کِ گُرُو جی سِکار آاے هواے هن, پر بناں وِچ آهمو ساهمنا مےل کدے نهیں هويا۔

ِاک دِن رااُ سِکار تو مُڑکے آيا, گھر گِآ, پرِےاور دے کمرے وّل گِآ تاں باهروں نِّکی نِّکی اواج آای, ٹھٹھںبر کے ٹُرِآ۔ ملکڑے پڑدا چا کے اںدر کدم دھرِآ تاں پرِےاور گل پّلا پاای کھڑی ارداس کر رهی سی, ارداسے دی اواج آ رهی سی, متلب سمجھ پَےںدا سی, ملکڑے راجا پِچھے هٹِآ کِ مَےں متے کوای آهٹ کرکے دھِآن نا اُکا بَےٹھاں, ےا رانی متے ِاه مگروں وےکھکے کِ اُس دی ارداس مَےں سُن لای هَے, سرماوے; چںگا هَے کِ پُجاری آپنے پُوجے دے مِلاپ وِچ ِاکاںت رهے۔ پر دلیجاں توں باهر کدم رکھدے سار هی رانی دی اواج تے کنّی پَے گاے لپھجاں دے پِآرے بھاو دا اسر هو گِآ۔ رانی رو رو کے ارجاں کر رهی سی, ڈاڈھی جُڑی هوای کھڑی سی, اواج سّچے پِآر تے مِنّت دی سی, راجا دے دِماگ تے اَےسا اسر اُس کَوملتا دا پِآ کِ ساری وِچار, جو پھُری سی, بھُّل گای۔ سُر هويا ساج جِوےں دُوسرے بولدے ساج دیآں سُراں چھِڑن نال تھرراٹ لَے لَےںدا هَے, تِوےں پِآر-تار پُروتا, پر پردے لُکِآ من رااُ دا پںگھرکے اُسے رںگ وهِ ٹُرِآ۔

باهر دلیجاں نال سِر دا ڈھو لا کے رااُ کھلو گِآ, آپا بھُّل گِآ تے ارداس وِچ تدرُوپ هو گِآ۔ رانی کهِ رهی سی: ''هے پرمےسر جی۔ مےرے

پتی تے مےهر کرو, کِنّے چںگے تے اُّچے هن, کِنّے پِآر تے سِدک وِچ هن, اُهناں نُوں دیدار بکھسو, اَوه تکڑے هن آپنے ٹِکااُ وِچ ٹِکے هن ۔ مَےں نِتانی هاں, بولدی هاں, گھبراںدی هاں, موهراں کرو, داتا جی نُوں ساڈی کُٹیآ بھےجو ۔ سانُوں درسن کرااَو۔ نا مَےنُوں تے نا پتی جی نُوں نام پراپت هويا هَے, اسی اجے اُسدے-جِسنُوں نام نِواس لِکھِآ هَے-پِآسے هاں۔

بن بن پھِرت اُداس بُوںد جل کارنے ۔۔

هرِهاں تِاُ هر جن ماںگے نام نانک بلِهارنے۔۔

مَےں پُکاراں کردی هاں, پتی جی تاں رجا وِچ اهِّل کھڑے هن, مَےں پپیهے واگ پرِاُ پرِاُ دی کُوک نال آپ نُوں بےارام کیتا هَے, بےادبی هَے, پر مَےں پںچھی هاں, دو هّد ترَے سُراں مےرا راگ هَے, سُن تے پسیج ۔ پاتساه۔ سّت سُراں دے گِآتا تے ۸۴ راگاں دے وےتا, سںگیت دے سِآنے پںچھیآں دے ِاک- سُرے, دو-سُرے, ترَے-سُرے راگ سُنکے پسیجدے هن, آپ سںگیت رُوپ هو, سںگیت دے سںگیت هو, مےری ِاس پںچھی پُکار تے ریجھو, مےهر کرو۔ داتا جی رِآست وِچ آاُںدے هن, پںچھیآں مِرگاں دے سِکار کرکے چلے جاںدے هن, مےهر هووے کِ ساڈے دُهاں دا سِکار بی کرن, کوای بان چِّليو نِکلے جو ساڈے کلےجے بی آ وّجے: نَےناں توں کوای تیر چھُّٹن جو ساڈیآں اّکھیآں, سِّک بھریآں اّکھیآں, تھانی کالجے وِچ لُکے دِل نُوں چیر جان۔ ساڈا ِاه منُّکھا جنم بچااَو, سانُوں نام ديو, لِو ديو, نام دا رس ديو, نام مهاں رس ديو, رس لین کرو, کر مےهر مےل ستِگُر داتا۔ کر مےهر, مےل ارساں دا داتا سُآمی کلگیآں والا۔ نَےن ترسدے هن, دِل سِّکدا هَے, هے سِّکاں پُورن والے ۔ سّدھراں پُورن کرو۔''

گھڑی سوا گھڑی ارداس هوای, رانی دا دُپّٹا تر هو گِآ۔ رااُ کںدھ نال سِر لاای لین رِها۔ اُه جو کھُردرا تے رُّکھا جاپدا سی اَےنا رسیآ تے ولولِآں دا نرم تے چِّت دا کومل سی کِ ارداس تے کوملتا دی لَے

وِچ اُّکا لین هو گِآ, رانی نے ارداس مگروں آپا سںبھالِآ, سریر نِربل پر هلکا پھُّل سی۔ مُوںه پُوںجھکے سهِجے سهِجے باهر نُوں ٹُری, دلیجاں ٹّپی تاں پِآرے, پران پِآرے, دی مُورتی اچّل هوای دےکھی, دےکھ کے من نُوں کهِںدی هَے :

"هے ۔ پٹ اںدر تے باهرو گُّدڑ ! پِآرے سِرتاج ۔ تُوں دھنّ, تےری کوملتا تے لےتا دھنّ هَے ! مَےں ارداس کرن والی مُّک چُکی, تُوں سُنن والا اجے تاایں رس لین هَےں۔ دھنّ هو۔ دھنّ هو ۔۔"

اےس ترھاں سوچ دُوسرے پاسے دلیجاں دے هّتھ جوڑکے رانی کھلو گای۔ کُچھ سںسا اُٹھِآ کِ رااُ جی گُّسے نا هون کِ تُوں درسناں لای ارداس کِاُ کیتی هَے ? ِاه بی بِادبی هَے۔ پر هّچھا آپو آپنا تان هَے ۔

ِانّے نُوں رااُ جی نے سِر چايا, نَےن کھوهلے, کنّاں نے دّسِآ کِ دھُن بںد هَے, نَےناں نے دسِآ کِ دھُن کرنهار ساهمنے هّتھ بںدھے کھڑی هَے۔ رانا جی نے کِها : پرِےاور ۔ تےری ارداس بڑی مِّٹھی, دِل دی تے ڈُوںگھی تھااُں دی هَے, جِس نے مَےنُوں اَےنا موهِآ کِ مَےنُوں ِاه وِچار آکے وِجر گای کِ تَےنُوں تے تےرے پرمےسُر نُوں کّلِآں رهِن دِآں, تُهاڑی اےکاںت تے اےکاںت دی ارداس دا هِّسےدار نا بناں, پر هو گای اوگِآ تے مّلو مّلی ۔ تُسی اُداس تاں نهی هواے۔

رانی - نهیں جی, تُسی دسو مےری ارداس تُهاڈے سںکلپ مُوجب بےادبی تاں نهیں سی ?

رااُ- پرِےاور, راج دے در اُتے واجے وجدے هن, سںکیرتن هُںدا هَے, ڈھول والا ڈھول, تُوتی والا تُوتی, بین والا بین, دںپھ والا دّپھ وجاںدا هَے۔ جو ساج راجے نے جِس نُوں دِّتا هَے, اُس نے اُهی وجااُنا هَے تے اُهی پروان هَے ۔

१०.

ٹھاه ! آه گولی چّلی, هیرا مِرگ کالے رںگ دا بڑی وّڈی ڈیل دا مارِآ گِآ۔ کِس دی گولی لّگی ? وجیر دی۔ سارا جّتھا دَوڑکے پُّجا۔ رااُ نے ڈِّٹھا, هّسکے پر پھےر تّک کے رااُ بولِآ : آها۔ کَےسا سردار مِرگ هَے ? وجیر! تُساں مِرگ مارِآ, کھُسی مناای, اساں نِسانے باجی دی ودھاای دِتی۔ پر ِاس دی ڈار دا کی هال ? کِس ترھاں چاُکڑیآں بھردا سی, هُن جان توڑ رِها هَے, کَےسا چھَےل باںکا کھڑا سی, هُن تڑپھن دی تان نهی رهی۔ واه مرِگ راجا۔ ارام کر, دےه دا پرنام ِاهی هَے, کارن کوای بنے۔ دےکھو مںتری جی۔ باکی دی ڈار کِنّی دُور نِکل گای جے, هَےں, بھّج گای جے ۔ ساایں! بِپت پای تے کَون بلی ۔ کوای کوای مِرگی پِّچھے تّکدی هَے, وِچاریآں وِچ تان نهیں, پر پِآر هَے ۔ رهے پِآر دی چِنگ ۔ بے-جُبان پسُو ۔ جیون کِنّا کیمتی هَے, پر کِنّا سستا جاںدا هَے ۔ جیون دی بهُلتا کِنّی هَے, پر نِّکی توں نِّکی جِںد بی جانا نهیں مںگدی تے جاںدی هَے تاں کِنِّآں نُوں هاوا لا جاںدی هَے ۔ تڑپدا هَے, ِاه اںتلی کچیچی هَے۔ پیڑ, هااے پیڑ۔ سارے ِاس توں بھّجدے هن۔ پر کَون ِاس توں بچدا هَے ? گّل گّل تے پیڑ تے هر پیڑ کِسے پیڑ دا ِالاج ۔ پیڑ توں نّسن دے اُپرالے پیڑاں والے۔ پیڑ سهِنا پیڑ, پیڑ هٹااُنی پیڑ۔ پیڑ هووے تاں هوس آوے, تے بِن هوسے نُوں پیڑ توں چھُّٹی۔ هوس تے پیڑ دا وِآه۔ پیڑ گُرُو, پیڑ اُستاد پیڑ پاوے راه۔ جے آپے پَے جااے راه تاں پیڑ آوے کِاُ, اوِدِآ نهی راهے پَےن دےںدی۔ پر پیڑ هووے تاں گِآن آوے کِ ِادھر پیڑ هَے, ِاس دے اُلٹ پاسے نا-پیڑ ےا ارام هواُو? ِاهو پیڑ-لڑی گِآن هَے ۔ هُوں !?

رانا تربک گِآ, رانا اّج بول پِآ, مںتری تے سِکاریآں رانے دا منو سںباد سُن لِآ ۔ کدے بھُّل نهیں سی هوای, اّج کِاُ هوای ? رانی دا سںگ دوس لگ گِآ ? پتا نهیں, پر وجیر اُدھر پیلے رںگ هو رِها هَے۔ سمجھدا هَے کِ رانا جی کھپھگی دے گھر هن۔ مرِگ مردا وےکھکے دےا وِچ آ گاے هن۔ کدے نهی سے اَےناں بولے, اّج تدے بولے هن جو دِل نے جرب ڈُوںگھی کھادھی

هَے, کِتے راجسی کوپ نا بھڑک اُٹھے, سِکار لِآاُنا چںگا نهی۔ ِادھر راجا دی جبان پھےر بے-وّس هو گای-''ِاںنج جے مَےنُوں تیر لّگے, گولی وّجے, تے مارن والا هّسے, مَےں مراں تے پرجا رووے تے ساتھی بھّج جان ۔ هاں, کی هَے جِںدگی۔ سِکار کردِآں جے کوای سےر آ پوے تاں مَوت کِتوں مُّل لَےنی هَے ? پر اےه کھِآل سادھُوآں دے هن, مَےں راجا هاں, سِکار کرنے هن, پر راجا تے سادھُو آدمی هن تے آدمی وِچ ترس بی هَے۔"

هُن سّچی مُّچی ِاک تیر آيا, سرر کردا لںگھِآ تے مرے پاے مرِگ وِچ جا وّجا۔ ِانّے نُوں نںبردار آيا, کهِن لّگا: "مںتری جی۔ کلگیدھر جی مهاراج سِکار آاے هن, اَوه دےکھو جے تیر تُساڈے مارے مرِگ وِچ وّجا هَے, اُهناں دا هَے ۔ چا کے تّکو ِاس وِچ دو رّتی سونا هووےگا, اےه اُهناں دے تیر دی نِسانی هَے۔ آاَو, بهُت نےڑے هن, درسناں دی تاںگھ آکھدے سااَو, اّج کرو۔"

مںتری (راجا نُوں)— آگِآ هووے تاں مَےں درسن کر آواں ?

راجا - هر دِل دا اپنے رّب نال سِّدھا ناتا هَے, روکن والا کَون ?

مںتری - آپ بی چّلدے هو کِ ےاچنا کرکے اےتھے لَے آواں ? هُن ِانّے نےڑے هو کِ نا مِلنا مُناسب نهیں۔

راجا (مُسکراکے)- راجا کِس ترھاں جااے ? برهم وےتا, برهم رُوپ کِس ترھاں آوے ? هَےں ? کِاُ ? نیتی هَے ? هے مںتری ۔ برِچھ نهی جاندے "ٹُرنا تے بولنا۔"

مںتری - مےرے لای کی هُکم هَے ?

راجا - ِاک آتما دا چاننا, ِاک اکل دی روسنی, ِاک من دا پرکاس, گُرُو پرمےسر ول جااے تاں ترَے دیوے هن, ِاهناں دے چاننے ٹُرو۔ روجی دے مالکاں دا چاننا کی ?

مںتری (وِچار کے) مَےں پھِر جاںدا هاں, جوگ ِاهو هَے۔

راجا- جوگ مارگ ِاهو هَے ۔ مںتری ۔ 'ےوگ, اےوگ' راج وِچ تے 'جوگ مارگ' پھکیراں ونّے۔ 'ےوگ' تے جوگ' کّٹھے نا هون تاں چںگا۔

ِاه مںتری نا سمجھ سّکِآ, پر ٹُر گِآ۔

جا مّتھا ٹےکِآ سری گُرُو جی بڑے پِآر نال مِلے ۔ بولے : 'مںتری ! تُساڈے راج وِچ بڑا پِآر هَے, جِّدھر جاںدے هاں لوک کھُردرے تے کھروے دِّسدے هن, جد کوای کںم آکھدے هاں تاں اّگوں کُولے تے نرم بھاو نال ست بچن کرکے کردے هن۔

مںتری - آپ جی دی کِرپا هَے, راجا جی دے هِردے دا لوکاں پر پربھااُ هَے۔

گُرُو جی - کُچھ تُساں وّلوں پرجا نُوں آگِآ بی هَے ?

مںتری - ےتھا راجا تتھا پرجا, تے مںتری تاں هُکم کمااُن دا جںتری هَے, راجا دی ِاّچھا پرجا وِچ امل هَے, مَےں تاں باس دی ٹوری-سُهنے گلے دی سُر واےُو مںڈل نُوں دےن دا سےوک- هاں ۔

گُرُو جی- ساباس, مںتری۔ اّج اجے تّک سانُوں سِکار نهیں لّبھا, اّگے تاں اّگے پِّچھے پاے سِکار پھِردے سن, اّج کِتے بھّج گاے هن سارے بن-پسُو

مںتری- اّج آپ دا تیر ِاک ساڈے سِکارے مِرگ نُوں لّگا هَے, ساڈا مارِآ تاں رُلدا نرکاں وِچ ,آپ مُکتی داتا دے کر کملاں دا لوها اُس دی دےهی نُوں چھُوه گِآ, اُه گِآ بَےکُںٹھ دھام نُوں ۔ آپ نے اُس دے پار اُتارن لای تیر مارِآ هَے۔

گُرُو جی (مُسکراکے)- مںتری اّج سوےر دا چِّت کردا هَے آدمی دا سِکار کریاے, آدمی سِکارنا پاپ هَے ?

مںتری-

تےرے هّتھی مَوت جیون هَے ۔ سُبھاگ هَے تن جِس نُوں آپ دا تیر لّگے, مَےں کٹھور پُرکھ هاں, نیتی والا تے چالاں والا هاں ۔ سُگںد هو پر تےرے ِاسے ساوے کمان دی کِ مَےں وڈبھاگ هوواں جے ِاه کمان مےرے تن وِچ ِاک تیر سر کرے ۔ ِاس وےلے ِاه بھااُ هَے, ِاه مےرا نهی, ِاه آپ دے درسن دا پرتاپ هَے۔ آپ نے اپنے پِآر نال مَےنُوں ِاس وےلے ماِال تے گھاِال کر لِآ هَے۔ مَےں ِاک مرِگ نُوں مارِآ هَے, راجا جی نے اُس پر وَےراگ کیتا هَے, اُس وَےراگ نے مَےنُوں پِآر دی گھےر وِچ لَے آںدا هَے۔ آپ دے درسناں نے تّت پھّٹ آ کے مَےنُوں وےدھ لِآ هَے ۔

گُرُو جی نے اّگے هوکے مںتری نُوں چھاتی نال لايا تے کِها 'واهِگُرُو'۔ مںتری تے پِآر, ِاه ببھور هَے کِ بھںبور هَے, پِآر دے چّک چّل رهے هن۔ راجا کِّتھے هَے ?

مںتری - مرے مرِگ پاس۔

گُرُو جی - چلو چّلیاے ۔

مںتری - مےرا سُآمی هَے, پر آپ رّبی جوت هو, آپ کھےچل نا کرو, مَےں (جھِجک کے) اُهناں نُوں لِآ... واں ?

گُرُو جی- مںتری ۔ پرےم نےم هین هَے, پرےم دا نےم پرےم هَے ۔ ڈُوںگھیآں اّگاں پربت پاڑدیآں هن۔ ماپے بّچے پالدے هن, بّچِآں نُوں چاںدے هن, ساپھ کردے هن, سوودے هن, تد اُه پلدے هن, پر سِآنے نُوں آپنے پھِکر آپ کرنے لگدے هن۔ بالک دے پھِکر ماپِآں نُوں ۔ سُرت بالک هو جااے پھِر ساای آپ پالے۔ اَوه بالک واگی پالیاَے" "اَوهُ بالک واگی پالیاَے *۔"

----------------

جِسهِ بُجھااے سوای بُوجھَے اَوهُ بالک واگی پالیاَے"۔

مںتری- آپ دا بِرد پتِت پاون هَے, آپ هی بھیلنی دے گھر گاے سااَو, اُه نهیں سی آای, آپ هی درےودھن دا راج مںدر چھّڈ بِدر دے گھر رات رهِن تے ساگ کھان گاے سااَو, آپ نے هی گُرُو نانک هوکے, ِاک بھیلنی نهیں, ِاک بِدر نهی, پُورب, پّچھم, اُّتر, دّکھن گھر گھر در در جا کے جگت تارِآ ۔ آپ دا بِرد هَے مالیآں والا, آپنِآں نُوں آپ پالنا۔ "برهم بِرد هَے آپ دا, چیٹی توں راجا تک دا پھِکر کرنا۔ دھنّ هو۔ دھنّ ۔۔

گُرُو جی- جِوےں تُساڈے چِّت نُوں رُچے کهو۔ پر اساں تاں آپنے لّبھنے هن تے ساای در پُچااُنے هن, "لوک سُکھی پرلوک سُهےلے کرنے هن, چّلو۔

مںتری رتا سهِجے ٹُرِآ, پر بِرٹپال هُن کاهلے هواے۔ پھِر اڑکے, مںتری وّل تّکے, مںتری۔ بای تُسی سارے اےتھے ٹھهِرو سانُوں پتا ديو راجا کِس دِسا هن ? مںتری دے کلےجے هور تیر وّجا کِ پُورن اںترےامی هن۔ اُس دِسا وّل اُںگل کیتی۔

دِلاں دے مهِرم ٹُر پاے ِاکّلے۔ مںتری اڑکدا سی کِ کِوےں ِاکّلے جان, راجا نے کِسے هورس دے ساهمنے کھُّلنا نهی تے ِاه کراماتی هن, کِتے اُهناں دی چُّپ نُوں ادب دی کمی سمجھکے رِںج نا هو جان ۔ پر مںتری پتیآ وےکھکے بھی آپ درّو کے بھی اجے رّبی رںگ توں اجان سی, جو وهِم کردا هَے کِ مِٹھ-بولڑے سّجن سُآمی بی کدے رِںج هو سکدے هن۔ مهاراج گاے ِاکّلے۔ اّگ کی دےکھدے کِ سِکار هواے کالے مرِگ تو پرے وار راجا جی نَےن بںد کیتے ِاکّلے بن وِچ بَےٹھے هن, پاس کوای نَوکر نهیں, ساتھی سِکاری راجا نے ٹور چھّڈے هن۔ ِاکّلا کِسے پیڑ نُوں اںدر نّپی راجا مگن بَےٹھا سی, اّکھاں بںد سن, پر دِل گھُل رِها سی, داتے دی سُورت, جو ِاک واری ونجارے دا بھےکھ بناکے انںدپُر جا کے وےکھ آيا سی, اںدر وس رهی سی ۔ اُس دی لُکے رهِن دی

چاه' ِاس هّد دی سی کِ جدوں درسن کرن گِآ تد بھی چُپ چاپ تے بِناں لِکھااے مُورت کلےجے تے کھِّچکے لَےکے آ گِآ سی, مُڑ اُه سُورت وِّسری نهی, اُه پریت تار ٹُّٹی نهی, ےاد دِلوں هُٹی نهیں ۔

جو کوملتا, درونتا راجے دے دِل نے هیرے مرِگ دے مرن وےلے کھادھی سی, اُس توں راجا رتا کُ آپے توں باهر هو گِآ سی, پھےر مُڑ اںدر گھُّٹِآ تے آپنے پریت دے سںگیت وِچ گُںم هو گِآ سی۔ نَوکر راجے نے مںتری دے جاںدِآں سار سهِر نُوں ٹور دِّتے سی تے آپ دھِآن مگن هو بَےٹھا سی ۔ اَےسا جُڑِآ کِ گُرُو جی دے, هاں اپنے دھِآنِسٹ جی دے پرتّکھ درسن پاس کھڑِآں دی هوس نهی۔ مهاراج اُس دے آتم رس وِچ لین چِهرے نُوں دےکھ دےکھکے گدگد هو رهے هن, گاُو واںنگُو وّچھے نُوں دھا کے گل لايا چاهُںدے هن, درودے هن تے پِآر وِّچ گھُلدے هن, پر اُه آپنے دھِآن دی موهنی مُورت وِچ مگن تے اهِّل تے بے-کھبر بَےٹھا هَے ۔ جِس دے پِآر پروتا بَےٹھا هَے, جِس دے رس وِچ لین هَے, ِاس وےلے اُس دے پرتّکھ درسناں توں اسار هَے۔ هاں اُه اپنے اںدرلے دےس وِچ چرن پرس رِها هَے, تے باهر دے دےس وّلوں سُرت مُڑ هوای هَے۔

ستِگُرُو جی چوجاں تے پِآراں دیآں ساراں والے اُس دے ِاس رںگ دے انُپم نجارے نُوں تّک تّک کے پرسنّ هو رهے هن تے پرےم دی کھِّچ نال کھِچیدے جا رهے هن, پر هِلااُںدے نهیں ۔ کُچھ سماں ِاه رںگ تّککے آپ کھڑے کھڑے دھِآن دے دےس چلے گاے, جِس دےس راجا اُهناں دے جِس سرُوپ وِچ مگن سی, اُس رُوپ وِچ هوکے آگِآ کیتی نَےن کھوهلو ۔"

راجا دے نَےن کھُّلھے, جو درسن بںد نَےناں وِچ تّک رِها سی تے جو آکھری جھلکا وّجا سی, هُن پرتّکھ دِّس رِها هَے, بے-وسا هو چرناں نُوں لِپٹ گِآ, نَےناں دے بںد پھُهارے, جو ٹھوک ٹھوککے بںد رکھے هواے سے, پاٹ پاے وهِ تُرے تے لگے چرن دھون ۔ جدو پِآر دا ِاه درِآ وهِ چُکا, جدو وِچھوڑے تے تاںگھاں دی ِاه سمُںدر جار بھاٹا هںبھ گای, تد ِاک هور سُآد دے جھلکے نے چرن گھُٹوااے ۔ هُن داتا جی نے نَےن کھُهلے, بهِ گاے, سِر چاےا, گودی وِچ

رّکھِآ, پِآر دِتا ۔ کِنّا کُ ? جِنّا کُ کوی اتےوکتی الںکار وِچ بنّھ سکن۔ اُنج کلگیدھر چُّپ هن, سِر تے هّتھ پھےردے هن, مّتھے تے پِآر دے کر کمل لاںدے هن, سِر دے کپال مّتھے سهلاهٹ کردے هن, پر مُوںهوں کُجھ نهی آکھ رهے, پر راجا دے لُوںآں وِچ واهِگُرُو دی دھُن هو رهی هَے ۔ دِل گھُل مِل, گھُل مِل پتا نهیں کِس درونتا وِچ جا رِها هَے کِ نام مها رس پیاَو۔"

نام مها رس پیتا گِآ ۔ پرےم والے دِل وِچ, بانی نال اُّجلے هو چُکے من وِچ, سبھ مَےلاں توں بںد رّکھے من وِچ نام دا پروےس, نام رس دا پروےس هو گِآ ۔ پر چُّپ, نا جیبھا بولی, نا کنّاں سُنِآں۔ جَےسی رُکھ تَےسی کا پُورکُ' داتا راجا نُوں نِهال کر گِآ, نَےن چااے, درسن ڈِّٹھا, پھےر ڈِّٹھا, کھیوا هويا, جھُومِآ - واهِگُرُو !

هُن رااُ دی سدا چُّپ نے اپنی موهر توڑی پِآر دے ِاک هور لهِرے وِچ۔ رااُ دا ِاستری نال پرےم ِاستری پرےم نهیں سی۔ اُس دا اُس نال جو پرےم سی, اُه واهِگُرُو-پرےم دے چاننے وِچ سی, رااُ دا منورتھ پُورن هو گِآ هَے, هُن اُه چاهُںدا هَے کِ رانی دی مُراد درسناں والی بی پُورن هووے, سو اُس پِآر نے آکھِآ : کهُ - مهاراج جی ۔ گھر چلے ۔ جے اےتھوں مُڑ گاے تاں پرِےاور سّکھنی رهِ جاسی ۔ ملکڑے جِهے هّتھ بنّکے رااُ بولِآ "کرِپا...." پر پھےر اجھک گِآ۔

ِانّاں راجے دے مُوںه وِچ سی کِ بِردپال جی بولے : ست بچن, چلو اّج رات بھبور هی ٹھهِراںگے۔ اُّٹھ چّلیاے۔' راجا اُٹھِآ, دووےں ٹُر پاے, پَےدل۔ سِکار پاے رهِ گاے, سستر دھرے رهِ گاے, گھوڑے برِچھاں نال بّجھے رهِ گاے۔ رهِ گاے مںتری تے داس ِاک پاسے, سِکھ تے سےوک دُواے پاسے تے جِّتھے سے اُڈیکاں وِچ بَےٹھ رهِ گاے, پرےم دی کاںگ کِسے هور پاسے رُکھ کر گای ۔ سجو ساهِب آپ, کھّبے راجا۔ راجا دا هّتھ مهاراج جی دے آپنے هّتھ وِچ ۔ پَےدل ٹُرکے بھبور اّپڑ گاے ۔ کُدرت بی سِآنی هَے, راجا چُّپ هَے تے لُکو دا آدتگیر هَے, بن وِچ مرِگ نهی مِلِآ, اسمان وِچ پںچھی نهیں

آيا, اسماناں تے بّدل هو گاے کِ کوای وےکھے نا, راه کھهِڑے کوای نهی ٹّکرِآ۔ نگر اّپڑے تاں رات پَے گای سی, بِناں کِسے دے دھِآنے ساهِب تے داس لںگھ گاے, ڈِاُڈھی تے اّپڑکے پهِرےدار نُوں راجا هُکم دے گِآ کِ پھلانے تھااُ وجیر تے سِّکھاں نُوں سّدا گھّل ديو کِ آ جان۔

اںدر لںگھ گاے ۔ اّگے اّگے ٹُردے گاے ۔ پرِےاور دے کمرے پاس چلے گاے۔ اّگے کّلھ والا هی نکسا بّجھا پِآ سی ۔ پرِےاور ارداس کر رهی سی, جِس ترھاں دی کلھ کیتی سی ۔ دووےں باهر کھڑے گاے, پر مهاراج اںدر ِاک کدم هور دھرکے کھلو گاے۔ نِرول آتم روگ تے پتی پرےم وِچ بِهبل دُلاری دی ارداس سُنی۔ آپ دے دَےوی نَےن بھر بھر آاے ۔ هااے پرےم کی جادُو هَے۔ هے واهِگُرُو ۔ ِاسے پرےم رس لای هی ِاه سںسار هَے۔

جد ارداس هو مُّکی, رانی نے نَےن کھوهلے, اّکھاں دے اّگے دھِآن مُورتی کھڑی هَے, پر اُس جاتا کِ مےرے دھِآن دی مُورتی هی هَے۔ پھےر نَےن میٹ, پھےر کھوهلے۔ راجا دا سُبھااُ ناں دِکھاوے دا هَے, نهی ودھدا اّگے تے نهی کهِںدا آ گاے هن ۔ چُّپ ادب نال دلیجاں وِچ سِر تاک نال لاای پِآر وِچ مگن تے نام رس وِچ نِمگن راجا مُورت واںنگُو کھڑا هَے ۔ پر داتا جی انبولت پیڑا دے جاننهار هن: داتا جی آپ بولے: بےٹا جیاُ ۔ اسی آ گاے هاں, تےرے پتی نُوں واهِگُرُو جی نے اپنے پِآر مںڈل وِچ وسا لِآ هَے, آاَو, تُسی وی واهِگُرُو دے دےس چّلو۔'

پرِےاور- تُسی هو ? (دھا کے) آپ هو? هَے, سّچ مُّچ هو, آ گاے هو ? نهی, مےرے نَےن دھِآن نُوں وےکھدے هن تے مےرے کنّ دھِآن مُورتی دی بانی سُندے هن۔

گُرُو جی- آاَو, پُّتر جی۔ آ گاے هاں۔

رانی هےٹھاں اُّپر وےکھدی هَے, اّگے ودھدی هَے, جھِجکدی هَے, پھےر گھُسمُسے وِچ پتی دلهیجے لّگا دِّسدا هَے۔ ه ٹھیک, ِاه تاں جاگرت هَے, هوس هَے آ گاے ۔''  دھاای تے چرناں تے ڈھّٹھی, پر پھےر گوڈے ٹِکوےں دا اُّٹھی تے کوملتا وِچ

بولی : ''داتا جیاَو ! پتی جی نُوں مِلے هو ?"

گُرُو جی - پُّتر جیاَو۔ مِلے هاں ۔

پرِےاور- مَےں کاهلی هاں ساهِب جیاَو۔ پهِلاں پھےر مِلو, جی مِلے ناں مےرے بے-جُبان مالک جی نُوں, گل لااَو ناں, مَےں تّکاں, مےرے نَےن ٹھرن, مَےں پھےر ِاه جُگاں توں ارادھے چرن کمل پرساں۔ داتا۔ مےهر کر, پهِلاں مےرے پِآرے نُوں گل لا۔

ِاس پِآر تے آپا نُچھاور پریتی نُوں تّک کے ساهِباں دے نَےن پھےر بھر آاے, راجا نُوں گل لايا تاں رانی نے ڈِّٹھا, اّکھاں ٹھریآں ۔ هُن بِهبل هوکے دھڑ کردی چرناں تے ڈِّگی, ڈِّگی تے چرناں نُوں چںبڑکے بے-سُّدھ هو گای۔

هاِا۔ ِانسان دے اںدرلے دی بھُّکھ آپنے توں اُّچے لای هاں تےرے لای, هے ادرِساے, هے نا دِّسنهار۔ تےرے لای, پریت ۔ ِانسان تےرے ِاهناں درسناں نُوں تڑپھدا هَے, کِ تُوں ساڈے نَےناں گوچرے رُوپ وِچ پرکاس پاوےں تاں ساڈیآں رُوپ دےکھنهار اّکھیآں بی درسن کرن تے ساڈیآں اںدرلیآں سّدھراں پُوریآں هون۔

هاں جی, جرا درسن کرنے, رّبی نُور کیکُوں کھڑا هَے تے پِآر دے سدکڑے هون والا رااُ کیکُوں کھّبے پاسے چھاتی نال لّگا, ارسی پِآر والی کلاای نال گلوّکڑی وِچ هَے, تے کیکُوں آتم رس وِچ رّتی پرِےاور چرناں نُوں گلوّکڑی پاای ڈھّٹھی پای هَے۔ مهاراج دا سّجا هّتھ نِوِآں, باهو پھڑ رانی نُوں اُٹھايا, کھڑا کیتا, سِر تے پِآر دِّتا تے آکھِآ: کهُ بےٹا 'واهِگُرُو'۔

واهِگُرُو کَون کهے جیبھ نے کِها, پر اُه تاں ِاکّلی جیبھ اُتے سمااُدا نهیں, سارے لُوں جیبھا هو گاے, اُه اجے بی نهی سمااُںدا, لںگھ تُرِآ هےٹھاں هِردے وِچ۔ هاں ۔ رانی نُوں هُن تان آای, ِاه تان آای تاں آکھِآ: 'واهِگُرُو'

ون ترِن واهِگُرُو هو دِّسِآ, آتم لهِرا آيا, رس چھا گِآ۔

رںگِآ گِآ جوڑا, جو آپو وِچ پِآر کردا, پرمےسُر نُوں پِآر کردا, پرمےسُر دے چاننے وّل ٹُر رِها سی, رںگِآ گِآ رّبی ِالاهی رںگ وِچ رس رںگ والا پوِّتر جوڑا۔

هُن مهاراج جی نُوں چَوکی تے بِٹھايا۔ چرن دھوتے, پُوںجھے, پںج ِاسنانا کروايا۔ پرساد تِآر هويا :-

بھکھے بھےج لےهج ار چوسا۔ کر تِآر وڈ تھاه پروسا۔

چَوکی چار بِسال ڈسااے۔ تاں پر سُجنی بِسد بِچھااے۔

تاں پر بِنتی بھاکھ بِٹھااے۔ دُوسر چَوکی اگر ٹِکااے۔

تِس پر دھار پروس دھرےو هَے۔ هاتھ جور دِگ آپ کھرےو هَے۔                     (سُورج پرکاس)

مهاراج جی نے پرساد چھکِآ۔ ِانّے نُوں ڈےرا آ گِآ سی, سارے سِںگھاں نُوں, جو نال سے, موهنے تھاں ڈےرا مِلِآ۔ رسد پرساد, مںجے, بِسترے, دانا پّٹھے پهُںچ گاے۔ چُپ رهِن والے راجا جی نے هُن آپنے پُرانے سُبھاو وِرُّدھ ساپھ تے نِںمرتا وِچ بےنتی کیتی کِ "کرِپا کرکے اےتھے ٹھهِرو۔"

داتا جیاُ رهِ پاے, بسالی توں سارے سِّکھ, پروار, سںگتاں, ڈےرا بھبور آ گِآ۔ راجے دے انوکھے پرےم, تے رانی دے ادُتی پریتی بھاو کرکے ستِگُر ِانّا چِر اُتھے رهے کِ دُور دُور دیآں سںگتاں اُتھے پُّجن لگ پایآں۔

انںدپُر دا آنںد اےتھے سی, سوهنی چھايا, پھلاں تے پھُّلاں والے بن اُچے نیوےں تھاں دے نجارے ماندے جگت نُوں تاردے مالک جی, ساهِب جی, ڈےر تّک اَوتھے رهے-

ِاس پرکار پربھ سَےر سراها۔ بسے ترھاں من آنںد پاها۔ ....

اُوچنیچ بل بِکھم کِ سم هَے, بهُ رمنیک سُگم دُرگم هَے۔

چلت بےگ تے نِرمل وا هَے بِناں دھُول, بن بهُ اوگاهَے۔

کُسمت بن کی پربھا بِلوکَے۔ سںگھنے ادھِک سُگںدھی روکَے۔

جهلگ ِاّچھهِ بِچرت آوَے۔ ِاس پرکار نِس دےوس بِتاوَے۔

سُن سُن کر سِکھ سںگت ساری, آوهِ درسن ِاّچھا دھاری۔

پُورب دّکھن پسچم کےرے, لَے لَے کر اُپهار گھنےرے۔

پرے بهیر چلے بهُ آوَے گُر بانی پٹھ گُر گُر دھِآوَے۔....

ِاس پرکار ستِگُر بِسرام۔ اچل ستھان سَےل ابھِرامے۔                   (سُورج پرکاس)

اّج ِاس داتے مهاں بلی دا پُرب دِن هَے۔ هاں اُسے دے دّسے مارگ تے ٹُرو, جیون پرےم نال رںگو, رّب ساای نال جُڑو, نام وِچ نِواس پااَو۔ اّج توں هی اُّدم کرو۔