وےروا

۱. کلا

۲. میراں باای

۳. جیون دے هِمالا تے

۴. نی

۵. گِرجھ

۶. گّبھرُو دا گیت  

۷. دو کھِآل

۸. کِرناں

۹. سرُو  

۱۰. وارس

۱۱. تُلسی پُوجا  

۱۲. ساایآں  

۱۳. هّل رّکھ  

۱۴. بُّت گھاڑے نُوں  

۱۵. کویآ  

۱۶. تان سَےن  

۱۷. گُلدستا  

۱۸. آجادی

۱۹. کسمیر دی دھرتی  

۲۰. چانکے

۲۱. کھِآلی تسویر  

۲۲. بھاای گُرداس  

۲۳. گُلدستا  

۲۴. ماننی  

२५.ماں

۲۶. نمو اںدھکارے  

۲۷. کلجُگ  

۲۸. دےس دا گیت  

۲۹. گُلدستا  

۳۰. هُنر وِّچ لین  

۳۱. ڈاکٹر روِںدر ناتھ ٹَےگوه  

۳۲. ِاک سین دےکھ کے  

۳۳. پںجابی  

۳۴. رےسم دا کیڑا  

۳۵. ویهویں سدی 

۳۶. نِّکے وِّچ وی جوت  

۳۷. گُلدستا  

۳۸. اُّنی سَو سںتالی

۳۹. لَو جی 

۴۰. سورٹھا 

۴۱. ِانسانی جُگ  

۴۲. گُلدستا

۴۳. مهاں کوی ڈاںٹے نال  

۴۴. بھاای نںد لال

۴۵. مهاں چِترکار نِکولس رورِک

۴۶. مهاں کویآ

۴۷. سورٹھا

۴۸. گلدستا

۴۹. پںجاب دا دِل ( گیت )

۵۰. چِّٹے تے کالے بّدل  

۵۱. بولیآں  

۵۲. گُلدستا

۵۳. هُنر

۵۴. تےری مهانتا

۵۵. سںگیت-رَےن

 

بھُومِکا

کومل هُنر مُّڈھ توں ِانسان دے پِآرے رهے هن, جے ِااُں کهِ لایاے کِ منُّکھ دا رُوپ بنکے اُهدے نال چلدے رهے هن تاں وی کوای الوکار گّل نهیں۔ هالی تک منُّکھ ِاهناں توں بِناں رهِ نهیں سکِآ تے اگے توں وی اجِهی آس هَے۔ کومل هُنر سِآنے مِتر واںنگ ساڈے نال رهِ کے سانُوں کای گّلاں سُجھااُںدے هن ۔ دانا دوست اُستاد نهیں بندا پر ساڈے جیون نُوں پلٹا دےںدا هَے, اُه ساتھوں وّکھرا نهیں هُںدا, ساتھوں اَوپری سکل نهیں دھاردا۔ ساڈے هی چُگِردے وِچ ساڈے واںنگ هی گُجر کرکے سانُوں اُچِآں لَے جاںدا هَے ۔ ساڈیآں هی گّلاں سُنکے سانُوں تریکے نال سُناںدا هَے تے ِاه گّلاں آپنیآں هُںدیآں هوایآں وی سوهنیآں تے نویآں لگدیآں هن ۔ گُوڑا مِّتر رونے دھونے سُن کے موڈھے هّتھ دھر کے هںجھُوآں نُوں پوٹے نال جھاڑ کے ساڈی درد کهانی تے وِچار کردا هَے ۔ اسیں گمی وِّچ بَےٹھے تے هںجھُو سُٹدے هواے وی ِاک ٹِکانے سِر پُجے هوںدے هاں, ڈُسکدے هواے وی ساںتی دے “آ والے مُکام اُّتے اّپڑے هواے هوںدے هاں ۔ مُکدی گّل ِاه هوای پای کوِتا ڈُوںگھی ساتھن هَے۔ اُه سُر سِر ساڈیآں گّلاں سانُوں سُنا کے سُکھی بنااُںدی هَے ۔ ساڈیآں گّلاں سُنااُنا جاں سانُوں ساںتی دےن لای, کُجھ سُجھااُن لای جیون نال

مِلدیآں جُلدیآں گّلاں کرنیآں سبھ سچِآای هَے ۔ سّچ سُکھ دےںدا هَے, کھُسی بکھسدا هَے, کھُسی کی هَے ? سُںدرتا سُهّپن ۔ اےسے لای کوِتا نُوں ساڈے تّت وےتے بجُرگاں “ستِام سِوم سُںدرم” ( سّچی, سُکھداای تے سُںدر ) کِها هَے ۔

کلا کوای وی هووے اَوس نے سُںدرتا رُوپ دی بھال کرنی هَے ۔ ست دا رُوپ وی سُںدرتا هَے۔ اےسے گّل نُوں اےس ترھاں کهِ ديو پای:-

کلا ےوگ دا نام هَے رُوپ جِدھا هَے دھِآن ۔

کلا سوارے جگت نُوں کلا رچے بھگوان ۔

کلا نے جّگ نُوں سُںدر بنااُنا هَے ۔ سماجی بھار نُوں هَولا کرنا هَے, راجنیتک کُهجاں نُوں دُور کرن دے سُجھاا دسنے هن۔ گّل کی دُنیآں نُوں هر پاسيوں سُںدر بنا- اُنا هَے ۔ سُںدر بنااُنا هی اگاںه ودھُو کھِآل هَے ۔ سُںدرتا نے هی بھگوان نُوں رچِآ هَے۔ اسیں بھگوان نُوں سُںدرتا دا سوماں منِّآ تے نمسکارِآ۔ “نمو چںدر چںدرے” کهِکے ستِکار کیتا۔ ساڈی سُوجھ کلا جاں هُنر نے جو سُںدر سَے تّکی جاں اَوهدے دھِآن وِچ سوهنی هو سکدی سی اَوهنُوں بھگوان دا رُوپ آکھِآ ۔ بھگوان ساڈیآں سُوجھاںدیآں سُںدرتاایآں دے ِاکّٹھ ناں هَے۔

هُنر سّچے هُسن نُوں پُوجن والا تے بنااُن والا هَے ۔ میراں باای دی بانی وِچ "گِردھر" جی اناس رُوپ دی مُورتی هن ۔ بھگتنی نے راجسی ٹھاٹھ وِچ هَےںکڑ, بو تے جبر دی کُسُںدرتا دےکھی۔ دِل اُٹکِآ

دِماگ لڑايا سُوجھ نال, “گِرںدھر” جی پرتّکھ دِسن لّگ پاے ۔ اناس رُوپ نے دھُوه پاای جاں سواری هوای کلا نے کھِّچِآ, تن من کھِڑِآ ۔ جِس ترھاں پھُل لّگن توں پهِلاں ڈوڈی لگدی هَے اَوسے ترھاں پهِلاں میراں جی دے دِماگ وِچ سُوجھ دی ڈوڈی لّگی تے پھےر اناس رُوپ پھُّل ٹهِکِآ ۔ کای واری اسیں ڈوڈی نهیں چاهُںدے جاں ڈوڈی دی تھاں تے پھُل داهُںدے هاں ۔ اسیں نهیں چاهُںدے چُگِردا بھَےڑا هووے تے روڈی بھوڈی ڈوڈی هووے پر اجِهی ڈوڈی پھُل سمجھنا چاهیدا هَے جاں پھُل دی آس سمجھنی چاهیدی هَے۔ کِسے وےلے اُّچا ساِار, پّدھر تے آيا هُںدا هَے نیوےں چُگِردے وِچ گھِرِآ هُںدا هَے, پر جے اُه ست سِو دا پرےمی هووے تاں اَوهنے اےس ڈوڈی نُوں سُںدر پھُل بنا دےنا هَے ۔ میراں اسلی هُسن دی پُجارن سی, اَوس دا جیون نِت رهِنا سُںدر پھُل بنِآ ۔

لے راگاں دی رُوه ناچاں دی,

تے پریتی دی راس ۔

ست سِو تے سُںدر بھُل دی,

اَوه رس بھِنّی واس ۔

وّڈا کوی ست دا پرےمی هَے, دُوجے لپھجاں نِت رهِنے هُوسن دا آسِک هَے۔ هُنر بھَےڑے پن نُوں سدا دُور کردا هَے۔ بھاای نںد لال جی سّچے هُسن دے چاهوان سن تے اَوهناں نُوں سِو (کلِآن دےن والا) ست مِلِآ ۔

اُه اجِهے گُناں والے مُرسد دی مُوںه چوپڑی, اَوپٹ لپھجی تے اڈھُّکویں تاریپھ نهیں سن کرنا چاهُںدے ۔ سبھ نولپھج سُجھايا "ماسُوک" سِو تے سُںدر نے اُهدی بو مارِآ ۔ دُنِآوی جاں آم گّل نا رهی ۔ هُ "ماسُوک" پد سُّچا هو گِآ ۔ سّچے دِلوں نِکلِآ سی۔ نںد لال هور لپھجاں نال اےنا بھاو دے نهیں سکدا سی سّچی تسویر دّسن وےلے ڈھُکوےں اّکھر دی هّدوں ودھ لو هُںدی هَے ۔ نںد لال دے دِل وِچ پریتم لای لپھج آ پر چُّکے نا, سجے نا, سُںدرتا پَےدا نا هوای۔ اکھی “ماسُوک” جاں “پری” اُّتے هُنر نے جِلا کیتی تے دسمے دی سان جِڈا کر دِّتا:-

هُنر بنااُٹ دِکھااُںدا هی نهیں,

ِاه گّل پّکی جاتی۔

دِل دی ساپھ سُناای جِس دم,

آسک بنِآ "گويا” ۔

هُنر سدا سّچی سُننا چاهُںدا هَے۔ بھگت جَے دےو جی سںسکرِت دے اّول درجے دے مِّٹھ-بولے کوی منّے گاے هن۔ اُه گیت گوبِںد پُستک وِچ راس لیلا ورنن کر رهے سن ۔ ِاک گّل اُّتے آ اٹکے, بھاای گُرداس ِااُں لِکھِآ هَے:-

"اّکھر ِاک ن آهُڑے,

پُستک بنّھ سںدھِآ گھر آوے”۔

بھگت جی لِکھنوں گھبرااُن ۔ سام سُںدر جی دے

مُکھوں ِاه کهااُنا نهیں سن چاهُںدے "هے رادھکے مےرے هِردے تے آپنے چرن رکھو" ِاک پاسے داس بھاو سی دُوجے پاسے سچِآای پرےمی دا هّدوں وّدھ پِآر سی ۔ هِردے دی اسلی تسویر سی۔ اکھیر ست تے کلا پرےمی نُوں گِآن هويا ۔ کِها جاںدا هَے کِ پّت پّت اُّتے لِکھے اّکھر دِسے ۔ کوی نے سلوک (گیت) گوبِںد جی دی بھےٹا کیتا۔ سچِآای نُوں لِکھن لای کوی کِاُں جھّکے, اےس پرسںگ دا ِاسارا مَےں وی کیتا هَے:-

جے دِل دیآں دّسنوں سںگے هو,

تاں گیت گوبِںد سُنااُنا کی ?

کوی دا کمال اَوتھے هوںدا هَے جدوں ست نُوں سُںدر بنااے ۔ ست سُںدرتا هَے پر اَوهنُوں کلا نے پرتّکھ سںدر بنااُنا هَے ۔ سوهنی سَے نُوں کوی نے هر تھاں توں لَے لَےنا هَے جاں هر مںدی نُوں سُںدر کر دےنا هَے ۔ سهِد گڑُّچی کلام دے مالک هاوِج نے آپنے دیوان دے مُّڈھ وِچ ےجید دے اربی سےار دا مِسراا رکھ لِآ۔ سُںدرتا دے سوادوں گھُّنِآں, هاوِج نُوں بُرا بھلا کِها, اےس لای کِ ےجید نے هسن هُسَےن نُوں سهید کرايا سی ۔ ست تے سُںدرتا دے راکھے هاوِج نے جواب دِّتا:-

"جی مَےں تے کُوڑے دے وِّچوں,

ساهِّتک لال بچايا هَے” ۔

کلا ساڈی نجر نُوں کھُلِآں کردی هَے ۔ ساڈی سوچ نُوں ودھااُںدی هَے۔ اُه تںگ کھِآلی توں جِّچ آ کے ِاک بنّے هو جاںدی هَے ۔ جِهڑا کوی جاں چِترکار تںگ کھِآ-

لیآ هُنر پےس کردا هَے اَوه سمجھو اّج وی نهیں تے کّل وی نهیں ۔ کلا مںدی توں مںدی سَے دی بدبو نُوں مارن دی هِّمت رکھدی هَے ۔ پںجابی کوِتا وِچ وِبھتس رس ساِاد اےسے لای گھٹ لِکھِآ گِآ تے لِکھِآ جا رِها هَے پای اَوس وِچ بھَےڑیآں چیجاں دی تسویر هوںدی هَے ۔ اسل وِچ کوِتا جاں چِترکاری اُهنُوں سوهنا کر دےںدیآں هن ۔ "دےکھو گِرڑ":-

گھسمَےلی گھسمَےلی

سِر گںجا گںجا

چُںجھ لںمی لںمی

 کھںبھ جوروں کھُّسے,                                       ( دےکھو سپھا ۶ )  

*                   *                   *                 *

گِرجھ دی سکل دےکھو تاں جیا کھراب هو جاوےگا, پر کلا اسلیات اُّتے اجِها رںگ چڑھااُںدی هَے کِ بھَےڑی سَے وی بهُت هی سوهنی هو جاںدی هَے ۔

اےس نِّکی جِهی پُستک دا ناں "رُوپ لےکھا" اےسے لای رکھِآ هَے پای اےس وِچ سُںدرتا اُگھاڑن لای کای تھاایں نمانے جتن کیتے هن ۔ دو ترھاں دے جتن پردھان هن۔ ِاک تاں بھاواں وِچ سُںدرتا لِآاُن دی چاه رهی هَے, دُوجے چِترکلا نال کوِتا نُوں مِلا کے جاں چِترکلا دے سُهّپن نُوں لگدی واه کوِتا وِچ لِآ کے چمک پَےدا کرن تے جیا اُملِآ رِها هَے۔

بھاواں دی سُںدرتا توں بھاو هَے اپنے چُگِردے دی هر بُراای سُجھااُنی۔ مےری جاچے سُںدرتا اُه هَے جِّتھے ساپھ

کھِآل مرداُ پُنے نال سج سجا کے بَےٹھے هون ۔ لپھجی جال جاں اَوپرے بنااُٹی, مِّٹھے مِّٹھے گھڑے لوجاں دیآں پالاں نا هون ۔ لوجاں دی جاهِری جھنکار نا هووے ۔ ِاک هواای واهوا لَےن والی گُوںج جِهی نا هووے ۔ لپھج آپنے بھاو نُوں بِآن کرے جے تاں بھاو دے نال دا نرم سهل لوج لّبھ پوے تاں پَےں باراں نهیں تاں بھاو نُوں کاِام رّکھن والا کُجھ ٹھےٹھ جاں کرڑا سبد رّکھ لَےن۔ مَےں تاں لپھجی گھُکر دے مُکابلے توں لّکھ گُنا چںگا سمجھدا هاں۔ بھاو بھرے رُکوےں آد سبد سُنکے متلب دی سُںدرتا دے ست نُوں کاِام رّکھنا هَے تے اَوپری مِٹھاس والے نے چھُوای مُوای دے بُوٹے واںنگ, جدوں سُوجھ دا هّتھ لايا تاں وِچارے دھَون لٹکا دےنی هَے ۔ بولی رگڑی رگڑی کے آپے اّکھاں وِچ پااُن والی هو جانی هَے ۔ جِهڑے سبد اّج اَوپرے تے انچھُکوےں هون کر کے سانُوں جلدی سمجھ نهیں آاُںدے اَوه کل نُوں ورتن نال ڈُوںگھے بھاو دّسن نال سانُوں چںگے لگ جانگے پر بھاو تاں اُّچے آاُنگے ۔ سانُوں ڈُوںگھی گّل لِکھن دی جاچ آوےگی۔ اسیں بهُتے ٹھےٹھ لپھجاں توں انجان هاں۔ دُوجا اسیں ڈُوںگھے کھِآل سُننوں وی کنّیں کترااُںدے هاں ۔ تیجا اسیں آپنے نُوں نِںدنا پھَےسن وی سمجھِآ هويا هَے۔ اےس لای جاهِرا سوهنی کوِتا ول جھُکاا هَے تے پڑھی جنتا نے بھاوِک سُںدرتا نُوں دےکھنا سی اَوه گِنے مِتھے ساِاراں توں بِناں اگاںه ودھن نُوں تِآر نهیں۔ سِّٹا ِاه نِکلِآ کِ گِنے مِتھے کوی کِنّی کُ

سُںدرتا پَےدا کری جان تے نوےں هَوںسلا کر کے ڈُوںگھے بھاواں دی سُںدرتا وّل نهیں آاُںدے۔ هالی اےس پاسے پُّچھ پرتیت گھّٹ هَے۔ سو ساڈی کوِتا وِچ اجِهیآں گّلاں کر کے وی بھاو دی ڈُوںگھاای, جو لِکھدے هاں اَوهدی اَوست گھّٹ هَے۔

اسل ساهِّت, بھاو دی ڈُوںگھاای جاں سُںدرتا اُّتے کاِام رهِنا هَے۔ مَےں ِاه نهیں کهِ رِها کِ اےس ساهِّت نُوں اُپجا رِها هاں ۔ اےنا جرُور هَے۔ اےس پاسے جان دا جتن کرنا چاهُںدا هاں۔ ِاه جتن وّڈی نیںه نُوں بھرن والے ِاّٹاں روڑِآں سامان هَے ۔ اجِهی نیںه اُّتے هی ساهِّتک بُرج بننا هَے ۔ جمانا جوراں نال اےدھر آ رِها هَے ۔ نوینتا تے بھاو نُوں, جمانے نے هِّکے لااُنا هَے۔ گواںڈھی بولیآں نُوں بھاو نے آپنا چمتکارا دِکھااُنا هَے۔ اَوپرے مِّٹھے پداں دے کی ارتھ هواے? اےس پُستک وِچ بھاو دا پرواه رّکھن لای کِتے کِتے کاپھیاے دی کھُلھ دا کھِآل تے ستراں دی لںباای گھٹاای ودھاای هَے۔

هے بّت بنااُن والِآ

تُوں بُّت بنااُںدا جا جیوےں

بےسک هٹ سجاون کھاتر

اُّچے نیوےں اّگے پِّچھے

لاںدا جا تُوں, کھُوب پھبا تُوں ۔

پر سبھناں دی سان نِرالی وِچ

پھرک پِآ ن جاپے ۔

هر ِاک هَے وی تے جانے وی

مَےں هاں هٹ دی سان انوکھی۔

بھاو نُوں اٹّٹ تے ِاک سار رّکھن دا جتن کیتا هَے تے اےس نُوں مَےں سںدرتا کهِںدا هاں۔

کای نجماں وِچ بولی بھاو دی لے نال وگی هَے۔ کاپھیاے دا دھِآن رکھدِآں وی بھاو نِبھان دا کھِآل رِها هَے:-

* * * * * * * *

دِل دِماگ نُوں ساںجھا کر دے

جیون رّتیآں هِّمتاں بھر دے

جگت براگی نُوں گُر واکر

بںدا دایں بنا۔

کویآ اَےسا تیر چلا ۔

* * * * * * * *

مَےں کهاں کسمیر نُوں کُجھ کر دِکھا

هّتھلی باجی نُوں هّتھیں هی بنا

بن دِکھا تُوں موهِنی اوتار هُن

ڈوب دَےںتاں نُوں ديوتے تار هُن۔

* * * * * * * *

ٹِّبا اپنی هَےںکڑ چھّڈے

ٹويا هِّک اُبھارے,

جیون دی اسواری کھاتر

پدھرا پںدھ بنا کھاں ۔

بھاواں دی سُںدرتا لای مَےں گُلدستے رکھے هن ۔ گُلدستے وِچ جِس ترھاں وکھو وّکھرے پھُل هوںدے هن اَوسے ترھاں دو دو کلیآں وِچ اّڈو اّڈ بھاو دِّتا هَے۔ سانُوں اجِهے وجن کاپھیآں جاں سوهلِآں وِچوں کاپھی مِل سکدے هن, جِهڑے بھاو نِبھااُن لای لںبے تے بولی نُوں وی بھاو نال توری جان ۔ مَےں اجِهے دو چار اُپرالے کیتے هن:-

ساکی نے پرےه جماای هَے

پر آکے آپ پِآاُںدا نهیں ۔

اےسے هی آپا دھاپی وِچ

سُر سواد کِسے نُوں آاُںدا نهیں ۔

کهِںدا هَے مےری اُںگلی توں

سارے هی آکے ناچ کرو ۔

ساڈی تاں مَوج بناای سُو,

تے اپنا ناچ دِکھااُںدا نهیں ۔

*        *        *        *

ِاک هور گُلدستے دا پھُل تّکو:-

مُّکھ باجھوں چھايا بھٹکی سی

تکدے هی ٹِّکی هوای هَے۔

کهِںدے نےں رااے بُلار جِهے,

بِن برهم نهیں ٹِکدی مايا هَے۔

اےسے گُلدستے دا هور پھُل تّکو:-

ِاهدے تاں کّکھ وی جُگ لیتے,

تے اَودھر کّکھ وی پُّچھِآ نهیں ۔

اےدھر مُّٹھ دانے کھان لای,

تے اَودھر بولھ لوايا هَے۔

مَےں اُّتے ِاسارا کیتا سی پای چِترکلا سُںدر هَے تے کوِتا دی بھَےن هوای اےس لای ڈُوںگھے بھاو دّسن لای مُسّوری دا گُن گااُںدا تے پھاِادا اُٹھااُنا چاهُںدا هاں:-

جیون دا تّت هَے سُںدرتا

سّت سُںدرتا دا چِترکلا

تُوں چِتر سالا رچدا جا

مڑھیآں تے پّتھر لااُنا کی ۔

پرسِّدھ چِترکار سردار ٹھاکر سِںگھ دیآں دو تسویراں اُّتے آپنے بھاو دِتے هن ۔ سری سُسیل سرکار دی تسویر "ماننی" دا سی اَےم. اَےس. رندھاوا نے هُنری پّکھوں تے بھاو ولوں وی بھُومِکا وِچ سلاهِآ۔ مَےں اَوس دا بھاو وّکھرا کڈھِآ هَے دےکھو "ماننی" ۔

مےری جاچے کوِتا دا پرچار چِترکلا راهیں وی کرنا چاهیدا هَے۔ سے اےس سںچی وِچ بھاای سوهن سِںگھ آرٹِسٹ دی هےٹھلی بولی رںگی هوای دےنی سی۔

هل رکھ موڈھے تے اّج مَےں وی کھےتیں جانا ۔

کاںگڑا کلم دی ترج دا چِهرا هَے, کپڑے وی اَوسے ڈھّب دے چُست تے کُڑتے دی روانی رّکھی هَے۔ ِاه تسویر ماای بھاگو دی هَے جو پِّچھے رهِ چُّکے ساتھیآں نُوں وںگار رهی هَے ۔ پںجاب دی مسهُور کاںگڑا کلم تے پںجاب دا مسهُور پرسںگ تے پںجاب دی سبھ توں مسهُور

سِپھت "بیرتا" اےس تسویر نے بنّ بهاای هَے۔ اپھسوس رِها کِ تسویر پٹِآلا نماِاسوں جلدی ن آای۔

سانُوں چِترکلا ولوں کِسے ترھاں مُوںه نهیں موڑنا چاهیدا ۔ ِاهدا ستِکار ساهِّت جِنّا کرنا چاهیدا هَے۔ ِاه ِاک اجِهی ساںِاںس دا رُوپ دھاری جا رهی هَے جِدے نال ساهِّت نُوں دّکھنا هی پَےنا هَے۔

مَےں آپنے اُستاداں بابُو پھیروج دین سرپھ تے لالا دھنی رام جی چاترِک دا ستِکار کردا هويا دو بجُرگ مهاں کویآں دی بھےٹا دو دو کلیآں چڑھااُنیآں چاهُںدا هاں ۔

بھاای گُرداس

تُوں آِااَوں تاں چےتے آيا

سانُوں وےد وِآس ۔

چّپے چّپے آن کھلاری,

کای ِالماں دی راس۔

وارس

تُوں پںجاب تے آب لِآںدی,

سوهنی کلم وگا کے۔

ِاسک وِچارے نُوں رںگ لايا,

موای هیر جوا کے ۔

مَےں آپ نُوں بهُت کُجھ نهیں دّس سکدا۔ مےرا کںم هَے آپ اگے لِکھ کے بھےٹا کرنا تے تُهاڈا کںم آرام نال سمجھااُنا۔

૧۷. ۱۱.۴۹                                                                            هرِںدر سِںگھ "رُوپ”

کلا

کلا ےوگ دا نام هَے,

رُوپ جِدا هَے دھِآن ۔

کلا سوارے جگت نُوں,

کلا رچے بھگوان ۔

میراں باای

لے راگاں دی, رُوه ناچاں دی,

تے پریتی دی راس ۔

سِو ست تے سُںدر پھُل دی,

اُه رس بھِنّی واس ۔

جیون دے هِمالا تے

(৭)

جیون دے هِمالا تے,

سجرے کھِآلاں دی,

برپھ ن جںمی رهے ۔

ورتوں دیآں ِاک رس کِرناں,

پا پا پںگھراںدا جا,

تے جوراں-مّتیآں کُولاں,

اپنے وس وِچ چلاںدا جا ۔

کوای کوِتا کُولھ بنے,

کوای چِتر کاری بن کے,

نِّگھی مَوج دےوے هر من نُوں ۔

اکلوں کھالی تھل اُّتے,

نِت سُوجھ هرِاَول وِچھاںدا جا۔

(२)

جیون دے هِمالا تے,

مَولے هواے جھُکدے دِسدے,

کُجھ ڈلھ ڈلھ کردے تارے,

گُر نانک, بھگت کبیر,

مارکس تے لَےنِن

چُّپ-کھِّچاں پاںدے ۔

گم-رّتی رات هنےری,

اُه تارے کٹدے جاںدے ۔

(३)

تاں دُوجا سوهنا دِسدا,

جے اُّچے هوکے تّکیاے۔

تُوں دھَول گِری تے چڑھ جا,

لوکی نهیں چڑھنا چاهُںدے ۔

تھّليوں هی مُوںه اڈ اڈ کے,

اسماناں ول پاے تکدے

تے لااُںدے جان کِآپھے۔

نی

هے کالی گھٹ متوالیاے,

تُوں وّسی جا ۔

هے نُورانی اںگیاے,

تُوں لّسی جا ۔

کای گُن دُوروں سوبھدے,

تُوں دّسی جا۔

هو ندیاے کھےت لهِرااُنیاےں,

ن نّسی جا۔

ِاس کلری پاسے وِچ وی,

نی رّسی جا۔

اُجڑے نُوں دُوروں تک کے,

ن هّسی جا۔

گِرجھ

گھسمَےلی گھسمَےلی,

سِر گںجا گںجا,

چُںج لںمی لںمی,

کھںبھ جوروں کھُّسے ۔

جڑھوں اُکھڑے,

نڑِآں واںنگ,

ٹںگاں تے پںجے ۔

 

گنّے دی چھِل

باںک جِوےں

هَے لاهی جاںدی,

سڑِهاںد پاے

مُردار دا,

ِاه ماس کھُرچدی,

لوهِآ لوهے نُوں کٹدا ۔

گبھرُو دا گیت

جاگ جوانا جاگ جوانا,

اُٹھ وی کدم ودھا کھاں ۔

دکیآنُوسی پَےںڈے دی تُوں,

دبکے کھاک اُڈا کھاں۔

ٹِّبا هَےںکڑ چھڈ دےوے تے

ٹويا هِّک اُبھارے ۔

جیون دی اسواری کھاتر,

پدھرا پںدھ بنا کھاں۔

دےکھ پرااے نُوں ن چِڑکیں,

سینا تانیں چلی۔

بھواں چڑھاکے, مُّچھاں تا کے,

اّکھیں رواب جما کھاں۔

گُّتیآں گُّتیآں لںمیآں باهاں,

هِمّت نال هِلا کے,

پںجاں اُںگلاں نُوں اکڑا کے,

هک لای هّتھ اجما کھاں ۔

هَے جماںدرُو هک اساڈا,

آجادی سںگ رهِنا ۔

کھُلھ لَےنوں جِهڑا وی ٹھاکے,

اَوسے نُوں ٹھُکرا کھاں۔  

پانی پربت اںبر تارے,

تےرے هی نےں تےرے,

هِںدُو مُسلِم بھارت مےرا,

سےرا گّج سُنا تےرے, کھاں ۔

هر ِاک تارا اپنے گرهِ وِچ

آ کے چمک دِکھاںدا ۔

بھارت دی اّکھ دے وِچ بهِکے

تُوں وی چمک دِکھا کھاں۔

جاگ جوانا جاگ جوانا,

اُٹھ وی کدم ودھا کھاں۔

دو کھِآل

(৭)

اَوه بّدل آيا,

آه کِن مِن هوای ۔

اَوه بِرهوں ماری,

بُکّل وِچ روای۔

ِاه دِل دی تاکت,

هَے روڑھی جاںدی ۔

اسکے کوِتا دی

رُوه هَے سدواںدی ۔

(२)

اَوه بّدل جھُکِآ

ِاه بارس آای ۔

اَوه پّتھر چیری

دھارا هَے دھاای۔

ِاس کھےت وسااے

جیون لای نّسی۔

پر ساِار دے دِل

اںدر نهیں وّسی۔

کِرناں

کِرناں سُورج گودی پلیآں,

راه انڈِّٹھے آایآں ۔

گُر آساں جِاُں نُوری لگراں,

جیون بنکے چھاایآں ۔

هس هس کے نِت جاںدیآں رهِںدیآں,

تے نس نس کے آاُںدیآں ۔

آاُنوں جانوں بھگت گھبرااُںدے,

پر ِاه نهیں کترااُںدیآں ۔

سرُو

سرُو نُوں ساه هِںد وِچ لِآاے,

ساهی باگیں ڈےرے لااے۔

مرمر دے پھُهارے دےکھے,

جھرنے پِآرے پِآرے دےکھو۔

چاننیآں وِچ ناچ رںگیلے

تّکے *کتانوں جوبن اُٹھدے ۔

جام سُراهیآں ساکی تّکے,

پیںدے تّکے مومن پّکے۔

کںدھاں دے وِچ ساهاں ڈکِآ,

جنتا دے ول جا ن سکِآ۔

سُن نهیں سکِآ سّد مِرجے دی

جاتا نهیں سُ گِّدھا هَے کی ?

نِّت هَےںکڑ دی بو سںگ سڑِآ,

لوکاں دے نهیں وِهڑے وڑِآ ۔

رُکھ رُّکھا جِها جاپ رِها هَے

پردےسی دے واںنگ کھڑا هَے ۔

------------------

*اُه کپڑا جِهڑا چاننی رات وِچ وِس جاںدا سی ۔

وارس

تُوں پںجاب تے آب لِآںدی,

سوهنی کلم وگا کے ۔

ِاسک وِچارے نُوں رںگ لايا,

موای هیر جوا کے ۔

“تُلسی پُوجا”

( تسویر دےکھ کے )

جوبن مّتی رُوپ سواری,

دھوتی سنے نها کے ۔

نِکلی دُوهری چَوهری هو کے,

لّجا دی وا کھا کے ۔

جّپھی مار کھلوتی دھوتی,

روںدی تے وِللاںدی :--

"کومل اںگیاے ! لاه ن ماریں,

مَےں هاں تےری باںدی” ۔

وِّچوں وِّچوں تن گوری دا,

مارے ِااُں لِسکارے,

تِّترکھںبھی بدلی چوں جِاُں,

رِجماں چنّ کھِلارے ۔

جل توں تاں تُلسی سڑدی نهیں,

هردم پای چڑھاںدی ۔

سجن هّتھوں جهِر نِکاری,

اںمرِت بن بن جاںدی ۔

هُنر "ٹھاکر” دی پُوجا کھاتر,

تُلسی لهِ لهِ کردی ۔

مےری نِگه پُجارن بن کے,

ِاهدے اُّتے مردی ۔

ساایآں

لکھ جُگ پهِلاں,

سیںه, بگھےلے, رِچھ, تک تک کے,

هابڑِآ هويا پَےںدا ساں ۔

پل وِچ بےرے کر لَےںدا ساں۔

چّجوں جُگتوں کھالم کھالی,

جِسم هںڈا کے وکت لںگھايا ۔

ِالماں دے بھںڈارے ساایآں

اُچيوں اُّچِآ نُورو نُورا,

کی اَودوں وی تےرا مےرا,

بھِنّ بھےد نهیں سی, ِاّکو ساں ?

هّل رّکھ موڈھے تے

اج

مَےں وی کھےتیں جانا۔

بُّت گھاڑے نُوں

اَو بُّت بنااُن والِآ !

تُوں آپنا بُّت بنا۔

جے دّسے اپنے آپ نُوں,

هُنر دِاُو رںگ لا۔

 

هے بُّت بنااُن والِآ !

تُوں بُّت بنااُںدا جا, جیوےں !

بےسک هّٹ سجاون کھاتر,

اُّچے نیوےں, اّگے پِّچھے,

لاںدا جا تُوں, کھُوب پھبا تُوں,

پر سبھناں دی سان نِرالی وِچ

پھرک پِآ ن جاپے ۔

هر ِاک هَے وی

تے جانے وی

مَےں هاں هّٹ دی

سان انوکھی۔

کویآ

ڈھولے دے دِن بیت گاے نےں,

ماهیاے جھنااَوں پار پاے نےں,

گِّدھے وی نهیں بول رهے نےں,

هُن تُوں بول سُنا ۔

کویآ ! اپنا گیت بنا ۔۱۔

وکھری لے سُر, وکھری تان,

سبداں دے وِچ پاویں جان,

دُسمن سُننوں ن گھبران,

دےایں جمانے نُوں پلٹا ۔

کویآ ! اپنا گیت سُنا ۔۲۔

مِّل دے وِچ مجدُور سُنااے,

پَےلی وِچ جّٹ گااُںدا جااے,

گادھیاَوں کاما هےکاں لااے,

هر دِل دے وِچ دےایں وسا۔

سُهنا جےها گیت بنا ۔۳

لوکی تَےنُوں کهِن نِکارا,

ِاسکی کیڑا کام-پِآرا,

انپڑھتا دی اکھ دا تارا,

بھںڈاں واکر هُنر انوکھا,

اَےوےں نا بھںڈوا۔

کویآ ! هُن تے گیت سُنا

دِل دِماگ نُوں ساںجھا کر دے,

جیون رّتیآں جُگتاں بھر دے,

جگت براگی نُوں گُر واکر,

بںدا دےایں بنا۔

کویآ ! اَےسا تیر چلا ۔

تان سَےن

راگاں توں تُوں نهیں الهِدا,

پر وکھری هَے سان ۔

راگ سدا هی تےرا گااُںدا,

مےرا هِںدُستان ۔

گُلدستا

کهِںدے نے سےکھ پھرید پاے,

بِرهوں بِن کِس نے پايا هَے ?

سُدھ هويا نهیں کُٹھالی وِچ,

اَوه کُںدن کِوےں کهايا هَے ?

ڈر نهیں هَے رات هنےری دا,

بھاُ لّتھا سُوکدے درِآ دا ۔

اَو ساکی اّکھاں کھُلھ گایآں,

مَےنُوں کی اج پِآيا هَے۔

هاپھِج نُوں پُّچھِآ مُّلاں نے,

کِاُں سےار ےجیدی مُوںه لايا ?

"جی مَےں تے کُوڑے دے وِّچوں,

ساهِّتک لال بچايا هَے ۔"

مجلِس لّگی ساکی باجھوں,

ٹوٹے پاے هون سُراهیآں دے ۔

کای چتُر سِآنے کهِںدے نےں:-

“اےتھے هی سی اَوه آيا هَے۔"

مُکھ باجھوں چھايا بھٹکدی سی

تکدے هی ٹِّکی هوای هَے ۔

کهِںدے نےں رااے بُلار جِهے,

بِن برهم نهیں ٹِکدی مايا هَے۔

ِاهدے تاں کّکھ هی چُگ لیتے,

تے اُهنُوں کّکھ وی پُّچھِآ نهیں ۔

اےدھر مُّٹھ دانے کھان لای,

تے اَودھر بوهل لوايا هَے۔

مَےں منّ لیتا کِ دوسی هاں,

پر اَوه گُناه تاں ماپھ کرو۔

جِهڑے هالی تک کیتے نهیں,

تے لےکھا پهِلاں لايا هَے۔

بُلھے نُوں کِها پھکیراں نے,

هَےں باهر سُرت جماای جے ۔

اَوسے دی باهر بهار لگی,

جِس اںدر رںگ جمايا هَے ۔

مَےں اُمر کھِآمی پیںدا نهیں,

تے هاپھِج دی وی چکھدا نهیں ۔

اپنی هی سوچ-سُراهی چوں,

پی پی کے نسا چڑھايا هَے ۔

آجادی

آجادی دے نال,

کايا پلٹی هی نهیں ۔

سانُوں کھےڑے جان,

چھڈ جاوے ِاه هیر نا ۔

کسمیر دی دھرتی

رّب دے هُنراں بھری تسویر نُوں,

هِںد دی هی بھگتنی کسمیر نُوں,

راجِآں تے آلساں نے گھےرِآ,

بھاگ دے چّکر نُوں اُلٹا پھےرِآ۔

داتے لاای اےس دی هی جِںدگی,

هّس گواای اپنِآں نے آپ هی۔

بوچِآ دُساسناں نے اےس نُوں ۔

دھُو لِآ ِاس دے سُهانے وےس نُوں ۔

کےس پُّٹے لُّٹِآ سِںگار سبھ,

کر لاے دُرےودھناں نے وار سبھ ۔

روںودی تے وِلکدی نُوں تّکِآ ۔

درد وِنّھِآ هِںد رهِ ن سّکِآ۔

بّس اَوهدا هِںد اَوهنُوں بهُڑِآ,

مَوت دے مُوںه جا رهی لیتی بچا ۔

اےسدی جِںد نال هِںد دا مان هَے ۔

اںت کلگی نال سِر دی سان هَے۔

مُورتی دے باجھ مںدر کی بھلا ?

کی سجےگا رںگ باجھ هِمالیآ ?

مَےں کهاں کسمیر نُوں کُجھ کر دِکھا,

هّتھلی باجی نُوں هّتھیں هی بنا۔

بن دِکھا تُوں موهنی اوتار هُن,

ڈوب دَےںتاں نُوں ديوتے تار هُن۔

هَے ملَےمی رُوپ دی سوهنی وهی,

هُنر بارس بااد چمکی پیںگھ هی۔

جِںد هَے دُنیآں دے راج وِهار دی,

چانکے دی سمجھ لَو هَے رُوه نِری ۔

بھالدے نےں ساه سِآنے اےس نُوں,

ڈھُوںڈدے نےں جاں نِتانے اےس نُوں ۔

ِاه نهیں هَے هیر پالے سِدک نُوں,

ِاه نهیں سوهنی کِ تارے ِاسک نُوں ۔

ِاس دے هّتھ جَے مال هَے گبھرُو لای,

نِت سِآست کھاس وےلا ڈھُوںڈدی ۔

نام وےلے دا هی رکھِآ بھاگ هَے,

وکت دے هی هّتھ جیون واگ هَے۔

(३)

پُنِّآ ساهوےں هَے مّسِآ اَوه کھڑی,

مهِک اّگے هَے نِری رُوڑی پای ۔

کُهجتاایآں ِاس تے ڈُلھیآں هن کِوےں,

بھَےڑتاایآں دی هَے وّڈی ماں جِوےں ۔

جھُرڑیآں دا جال وِچھِآ ِاس ترھاں,

کھُسک چھپڑی وِّچ لیکاں جِس ترھاں ۔

هَے اجب کُٹنی تے هّداں توں ودھی,

ایرکھا تے کهِر دی مُورت جِهی۔

کھوپری تے وال جاپن ِاس ترھاں,

بو بھری چھپڑی چِ جالا جِس ترھاں ۔

رںگ چوں بدرَوں جِهی سڑِهاںد هَے,

بو مهینے دی جِوےں سںگراںد هَے ۔

ترسدی مُٹِآر کھےڈے هّتھ تے,

لوچدی گبھرُو نُوں رّکھے نّتھ کے ۔

ےاد رّکھو ناں اوِدِآ اےس دا,

هال کیتا سُو بُرا ِاس دےس دا۔

بھاای گُرداس

تُوں آِااَوں تاں چےتے آيا,

سانُوں وےد وِآس ۔

چّپے چّپے آن کھلاری,

کای ِالماں دی راس ۔

گُلدستا

هَےں دِل دیآں دسنوں سںگے هو,

تاں گیت گوبِںد سُنااُنا کی ?

جے میراں واںنگ نهیں نّچنا,

تاں اَےوےں سور مچااُنا کی ?

کِاُں رهِم رهِم هَےں کُوک رِها,

پر رهِم کِتے وی دِّسِآ ای ?

جے اںدر وّسِآ اُه نهیں,

تاں باهروں وےس بنااُنا کی ?

جیون دا تّت هَے سُںدرتا,

سّت سُںدرتا دا چِترکلا ۔

تُوں چِتر سالاں رچدا جا,

مڑھیآں تے پّتھر لااُنا کی ?

کر پراںه سُراهیآں جاماں نُوں,

لَے کلم مُسّور بن جا هُن,

هاپھِج دے وےلے چلے گاے,

مَے کھانے وِچوں پااُنا کی ?

ِاه جُگ تاں چِترکلا دا هَے,

جنتا نُوں رج کے دےکھن دے,

ِاس کُّلیآں دے وِچ وّسنا هَے,

مهِلاں وِچ رںگ جمااُنا کی ?

هُن دِل دِماگ نُوں ساںجھا کر,

تے اںدر دے رںگ دس جیوےں !

جے چِترکار سدوااُنا ایں,

تاں باهروں رںگ چُرااُنا کی ?

مَےنُوں تاں تےرِآں رںگاں نے,

موه لیتا در دا هی کیتا۔

دُنیآں دے رںگاں نُوں تک تک,

مَےں اپنا دِل پرچااُنا کی ?

تسویراں توں لاه لَےنا جے,

تاں جِهلاں دے وِچ لا دےوو,

اُپدےساں, ڈنّاں, کَےداں نے,

بھُلِآں نُوں راه دِکھااُنا کی ?

جے رُوپ اَوس دا تّکنا هَے,

تاں تّکو بھِنّیآں رَےناں نُوں,

بس مّکيوں کُجھ وی پرھے نهیں,

تے ِاس توں ودھ سمجھااُنا کی ?

ماننی

( تسویر دےکھ کے )

مور پںکھ آه, ساںولے دے مُکٹ دا,

ترلِآں تے مِّنتاں نے بھےجِآ۔

بن گِآ جو سام جی دا ولولا,

جاں کهو کھت اَوس نُوں ارمان دا۔

چلِآ سی هُسن دے دربار وِچ,

پر کھلوتے چرن پهِرےدار وِچ ۔

روکِآ تے رولِآ هںکاریآں,

مان دےںدا هَے سجاواں بھاریآں ۔

پںکھ کی هَے ? سام جی پَےریں پاے,

چرن کی ? پرتّکھ هی هَے رادھکے ۔

ماں

کارے هّتھِآ ِاه کی کیتا ?

پيو دادے دا نّک وّڈھ لیتا ?

ِاه بِماری مُل کِاُں لیتی ?

کوڑھ سمان جِس کاياں کیتی۔

ِاه بِماری اّگ نِآری,

هے امیراں دی هی پِآری ۔

مَےں گریبنی کِوےں بُجھاواں ?

وَےداں نُوں دسنوں گھبراواں ۔

اَوه سریکا هّسے تَےنُوں,

آه گواںڈھی پُّچھے مَےنُوں ۔

رات پای لوکی سبھ سُّتے,

پُّت پِآ جا مںجی اُّتے ۔

لٹ لٹ کردا دیوا لَےکے,

اںمی پُّجی پُّتر لاگے ۔

چانن دے وِچ مُکھڑا تّکِآ,

اںدر ٹھرِآ چِهرا هّسِآ۔

کهِںدی سدکے چڑھی جوانی ۔

کھلکت سڑدی کھسماں کھانی ۔

نمو اںدھکارے

اُس پربت وِچ ِااُں پِآ جاپے,

رات پای هَے گهِنے لاه کے ۔

کوِال واںنگ نهیں کُک سُناںدی,

کالی هَے نهیں بِرهوں ماری۔

کھےڑے دے بھّٹھ وِچ نهیں رهِںدی,

بِںگ کسابی ِاه نهیں سهِںدی۔

مِّتر واکر کنّ دھر دھر کے,

هال مُریداں دا سُندی اے ۔

چُںبک واکر ِاه انھےرا,

مےری نِگه نُوں کھِّچاں پاںدا ۔

دردی دے ول نجر وِچاری,

اپنے آپ هی اُّڈی جاںدی۔

اپنا, رونا سُن نهیں هسدا,

چُّپ رهِ کے وی سبھ کُجھ دسدا۔

جِهڑا لَےںدا دِل دیآں ساراں۔

اَوس هنےرے نُوں ستِکاراں ۔

کلجُگ

رِسیآں تے پںڈتاں نے,

اپنا سماں سلاهِآ۔

جِنّا اگاںه ودھِآ,

اَونا کلںک لايا ۔

اپنی هی مّجھ ماری,

اپنی هی کںدھ ڈھا کے ۔

نِںدی اُلاد اپنی,

کلجُگ نُوں لیک لا کے ۔

پیڑھی دے هےٹھ سوٹا,

دانے نے پھےر تّکے۔

کلجُگ دے سوهنے رُکھ نُوں,

هااے ! ن دےکھ سّکے ۔

بھاںبڑ دے واںنگ ِاه جُگ,

دھُوآں گُناه دسدا ۔

گُّجھے گُناه-گڑُّچے,

جُگ توں پِآ هَے جُگ نسدا ۔

چاهُںدا نهیں چلاکی

دے نال کوای کھااے ۔

ِاه لوچدا هَے هر ِاک,

پَےریں کھڑا هو جااے ۔

رِسیآں وَےراگ کرکے,

مِتھِآ کِها جگت سی۔

ِاهنے وِچار ڈِّٹھا,    

هر سَے بدلدی جاںدی ۔

بدلن تے مِتھِآ وِچ,

هَے بھےت بهُت سارا ۔

اَوه جِںدگی بنااُںدا,

ِاه دِل بُجھااُن هارا ۔

بدلن دا پھلسپھا تاں,

املاں لای وںگارے ۔

جِںد دے کے جگت کھاتر,

مُڑ مَوت نُوں سوارے ۔

دےس دا گیت

کملوں موهنا ماکھيوں مِّٹھا,

مےرا دےس پِآرا,

چنّ سُورج وی ِاهنُوں آکھن,

اپنی اّکھ دا تارا ۔

پھلسپھے دے گرںتھاں نُوں تک,

دُنیآں هَے چُںدھِآای ۔

ےُورپ ِاهنُوں منّ رِها هَے,

اُّچا ِالم-مُنارا ۔

ِاهدی چِترکاری جگ نُوں,

آتم گِآن سُجھااُںدی,

ت سںگیت کلا چوں نِکلی,

برهم وِدِآ دی دھارا ۔

ِاهدِآں ناچاں نے رںگ لايا,

اُتلا گِآن جگايا ۔

اےس رمج دی میراں رُوه سی,

موهِآ آلم سارا۔

ِاهدی کوِتا جگ نُوں بھااُںدی,

ِاهدے ناٹک کھِچدے,

پھرساں توں ارساں تے کھڑدے,

دےںدے اجب هُلارا ۔

نانک گُرُو کبیر ساهِب کی,

لهِ سکدے نےں من توں ?

ِاهدا تے سانُوں بھُلنا نهیں,

مُگل سهِجادا دارا ۔

ِاهدا اںگ اںگ ن هووے,

تےگ بهادر جی نے ۔

گردن تے تلوار پھِراای,

متی داس سِر آرا۔

نلُوآ تے پھُولا سِںگھ جِس دِن,

پهِرےدار بنااے۔

کڑے کباِالی بِرک ن سّکے,

دھڑکے سن جِاُں پارا ۔

ِاس توں راج هِمالی جِس دم,

رورِک نے آ لیتا,

تاں اُه پربت ناِاک بنِآ,

چِترکار نِآرا ۔

ِاهدے وِچ هی ِاهدا جّنت,

آه کسمیر سُهااُنا ۔

سالھا ! نهُں ماس رهے جُڑِآ,

توڑے ن هتِآرا ۔

گُلدستا

منسُور واںنگ سُولی چڑھ کے,

جِںد هّک تے لاںدا کوای کوای۔

اپنے دِل اُّتوں دُوای دا,

پردا اُٹھواںدا کوای کوای۔

جاهِد دا دارُو چلِآ هَے,

سارے اُلٹے راه پَے گاے نےں,

مںدر مسجِد مَے کھانے سن,

پر پیںدا پِآںدا کوای کوای۔

لںمیآں واٹاں تے پَے پَے کے,

ادھواٹے هی دم چھّڈ گاے,

سوهنی دے واںنگ نِڈر هوکے,

مںجِل تے جاںدا کوای کوای۔

آه مالا پھےری جاںدا هَے,

اَوه تسبی هی کھڑکاںدا هَے,

دووےں هتھ پھےری کردے نےں,

پر دِل نُوں وِراںدا کوای کوای ۔

ِاس کھُّلھی چِتر سالا وِچ,

وادھُو دی گهِما گهِمی هَے,

بُدھ واکر دردی رںگ والا,

چِّتر لٹکاںدا کوای کوای۔

ٹیچا تے بھاو نهیں جاتا,

نِت پاٹھ کراای جاںدے هاں,

پھوکٹ کرماں وِچ رُّجھے هاں,

دِل نُوں سمجھاںدا کوای کوای۔

بُّلاں تے پھےرےں جیبھ پِآ,

کِ دِل دی بھٹکی بُجھ گای اے,

سےکھا سےکھی کِاُں مار رِهوں,

اںدروں رس پاںدا کوای کوای۔

آه اُمر کھِآمی من لّگی,

اَوه هاپھِج دی مُوںه لگدی نهیں,

دوهاں نُوں ِاک پِآلے وِچ,

پاںدا تے چڑھاںدا کوای کوای۔

بُلھے نے جِس دم پی لیتی,

تھایآ تھایآ کر نّچ اُٹھِآ,

بِرهوں دی لے دے وِچ رهِ کے,

مُرسد نُوں رِجھاںدا کوای کوای۔

هُنر وِّچ لین

( تسویر دےکھ کے )

کھِآل دی مُورتے,

کھِآل مستانیاےں ۔

هُنراں رّتی اے,

هُنر جوانی اےں ۔

پھّبے سُراهی تے,

هّتھ پِآر دا۔

رّب دی کھلک نُوں,

هُنر سواردا ۔

رّب دے واںنگراں,

هُنر نُوں دےکھ کے,

هوای اےں مست کِاُں ?

اکھیآں کھولھدے ۔

ڈاکٹر روِںدر ناتھ ٹَےگور

کهِنی دے هو ٹھاکُر,

ساںتی باگ دے مالی,

هُسن-کھُلھ هوا دے پرےمی,

هُنر هِمالا دِآ سِکھرا,

کوِتا رادھا دِآ ساما,

گیتا جِهی گیتاںجلی آکھی,

لهِںدا ارجن واںنگ نِوايا۔

پر پتا ای ? مهاں کوی تاں,

نواں پھلسپھا دسدا,

نوجیون لای ترلے لَےںدا,

سُتھرے کھِآلاں دی هی,

پُوجا کرنی چاهُںدا ۔

پِچھلے سمےں-ديوتے دی اَوه,

کیتی تے نهیں بھُلدا ۔

پر کِسے وی مُّلوں,

نوےں کھِآل دی,

بلی دےنوں هَے رُکدا ۔

تےرا پھلسپھا سی بهُت پُرانا,

ٹیچا سی پِچھلے بھارت نُوں سدنا,

تےری چاه سی انڈِّٹھے نُوں,

مِنت جھروکھے وِچوں تکنا۔

گاے جگراتے,

انڈِّٹھے دے,

بِرهوں دے وِچ ساڑن والے,

چلے گاے دِن ترلِآں والے,

هُن وےلا هَے اپنے گُن دی,

اپنی سُوجھ دی,

اپنی کھُدی دی,

جوت جگا کے,

آپ نُوں تکنا,

اتے تکانا ۔

ِاک سین دےکھ کے

پَون پُرے دی وّگی ڈالاں جھُوںم گایآں۔

جِاُں اںبیں مُٹِآراں جھُوٹے لَےن پایآں ۔

چریآں سر سر کیتی جیآ مَول گِآ۔

جںمُو رںگی گھٹ دا سايا آن پِآ ۔

سجبا سايا مِل جںگالی هون لّگا۔

مےرے دِل دی ساری کالکھ دھون لّگا۔

اںبروں لِسکی بِجلی دودھی رںگ بنِآ۔

پل وِچ پُنِّآ مّسِآ تانا آ تنِآ

بّدل سهِجے سهِجے ارسوں جھُّک پِآ ۔

دھرتی دی تک رَونک سوهنا رُّک گِآ ۔

گُن اُّتے گُن والا ریجھاں کر بهِںدا ۔

ریجھ بھری بھوں وّلے درِآ کھُد وهِںدا ۔

ریجھاں دا سردار مور اَوه آيا هَے۔

اّکھاں وِچ بّدل دا رںگ سمايا هَے ۔

روم روم وِچ رںگ انوکھا جان لّگا۔

مستی دے وِچ آ کے پَےلاں پان لّگا۔

پَےلی-رںگت دا هُن جھرنا جھرن لّگا۔

مور, اںدر دیآں گّلاں اُّچی کرن لّگا ۔

بّدل دی دھُوه کر کے چُّکن پَےر لّگا ۔

سّپ سرکِآ ساهوےں وِسرن وےر لّگا ۔

اجب هنےرے وِّچوں چانن پايا هَے۔

بُّدھ جی واکر ِاس وِچ نُور سمايا هَے ۔

پںجابی

اپبھرںس دی جو نهیں پِآری,

تد بھو وِچ جِس اُمر گُجاری۔

جِهڑی پںجاں وهِناں اُّتے,

راج بِناں پای هُکم چلاوے ۔

جِس پھرید نُوں بول سُنااے,

تے نانک توں گیت گوااے۔

امر داس نے آنںد لیتا,

گوگی مںگی ماایں میتا !

دامودر دے سِر هّتھ دھر کے,

اّکھیں ڈِّٹھے لےکھ لِکھااے۔

ساه هُسَےن نے دُّدھُو پی پی,

کھُوب پِآای سُوپھی مّت دی۔

بُّلھے چھّڈی لیه سیراجی,

جِس کرکے ِاّجت لای کاپھی ۔

جِس دے سدکے وارس ساه نے,

دِل تے واهے وتنی نکسے ۔

جِس نے سوهنی لهِراں اںدر,

رچدی دےکھی پریتی مںدر ۔

تپدی سّسی هِّکے لاای,

ساهِباں دی جِس کدر کراای۔

بال هکیکت رااے جی دی

بالی چِکھا جِنّھے وِچ چھاتی۔

جِهڑی وَےن انوکھو پااُںدی,

نَےنوں دِل دے وهِن وهااُںدی۔

جِس دے ڈھولے, ماهیاے, ٹّپے,

ِاسکی بےڑی دے لای چّپے ۔

جِدی بُجھارت سن پرچااُںدی,

نال سِآنپ اکل سِکھااُںدی,

جِهڑی نّچدی گِّدھے پا پا,

جِهڑی مّچدی واراں گا گا ۔

دےںدی اتی رسیلے هوکے,

آڑُوآں نُوں آکھے پےڑے۔

جِدے سُهاگاں گھوڑیآں کر کے,

هو جاںدے نےں پّکے رِستے ۔

جِدے اکھاناں دیآں کھاناں,

لااُن بهاراں نیتی دیآں۔

گادھی بَےٹھا جِنُوں دھِآاے,

هل واهُںدا جِس دے گُن گااے,

بال نِآنا بول سِنجانے,

انپڑھِآ وی رمج پچھانے ۔

دّسو اَوهنُوں کِوےں بھُلاواں,

اپنی آب نُوں آپ گواواں۔

رےسم دا کیڑا

اںدروں اپنا آپ,

دسدا کیڑا رےسمی ۔

اچکن پّگ سوار,

بن بَےٹھا سردار مَےں ۔

ویهویں سدی

ِاس ادھکھڑ سدی سِآنی نے,

هِمتاں رّتیآں جیون جُگتاں,

هر ِاک بںدے نُوں دے دِتیآں۔

پر نهیں مجدُور سںبھال سکے,

سچ نهیں رکھدے پھوکٹ دھرمی۔

ِانساپھاں نُوں رمجاں دسدی:-

اےنا ڈنّ چاهیاے مُجرم نُوں,

جو باپُو واںنگ سُدھار داے۔

کَےدی نُوں پھاںسی لااُنا کی ?

جیون دا واںس مُکااُنا کی ?

چّج سدکا رُّکھے واںسوں هی,

وںجھلی دی کُوک سُنیںدی هَے ۔

نهیں اُڈدیآں گّلاں تے مردی,

رچدی نهیں نگر اپھلاتُو دا,

تے کھِآلی راج چلااُںدی نهیں ۔

ورتوں باهرے ِاکھلاکاں توں,

کنّی کتراںدی جاںدی هَے۔

ممتا تے مِّترتا کولوں,

ودھ جگت پریت سُناای سُو ۔

کهِںدی هَے هیر وِچاٹی دا,

کوای وادھا نهیں, کوای دوس نهیں ۔

راںجھن نُوں آپ اُکسايا سی,

ماپے مُکرے سن کَولاں توں ۔

چنّے دی کھِّچ نهیں ِاهنُوں,

اُه تارے مّدھم پااُںدا هَے ۔

ِاس وّکھرا دنّ چمکااُنا هَے,

جِس نے هر تارے دی رَونک,

کھوهنی نهیں چَونی کرنی هَے۔

سمراجی جںگی لیلا نُوں,

تکدے هی ڈوباں پَےن پایآں ۔

تُهِںدی نهیں هّک لڑاای توں,

ٹُںبدی پای هَے مجدُوراں نُوں ۔

نِّکے وِّچ وی جوت

تارے ڈلکُوں ڈلکُوں کردے,

جد سُورج آن دبا لَےںدا,

اںبر هِک وِچ لُکاںدا هَے۔

وّڈے دے اُتے مردا نهیں,

نِکچُو توں نِکچُو تارے وِچ,

ِاک جوت نِرالی تکدا هَے ۔

تے اےس نِگاه دے اُتے هی,

رب رسک جِها هی کردا هَے۔

گُلدستا

هر بولوں رمج سُجھاو وی,

هر رںگوں رُوپ دِکھاوو وی۔

مَےتھوں جے سکل وهااُنی جے,

تاں هّتھیں کلم پھڑاوو وی۔

جے اپنا بھگت رِجھااُنا هَے,

تاں تیر کمان سجاوو وی۔

جے باپُو بننا چاهُںدے هو,

تاں پُّتاں نُوں پرچاوے وی ۔

کُل رںگ کُرںگت پھڑ گاے نےں,

هُن ِاّکو رںگ لِآوو وی۔

سدیآں توں جو هاں پیںدے پاے,

اُس مُّسی نُوں اُلٹاوو وی۔

بےسک مجلِس هَے ساکی دی,

پر اپنا رںگ جماوو وی۔

گُن گُن وِچ اُمر گُجاری جے,

میراں دے واںنگُو گاوو وی۔

مالی نے, پھُّل اُڈااُنے نےں,

وےلا هَے باگ مهِکاوو وی۔

جو بَےٹھے مَوجاں مان رهے,

اَوهنا نُوں تاں سمجھاوو وی ۔

هرناکھس نُوں جو مّت داے,

ِاکو هی پُّت بناوو وی۔

سںسار بنا تاں بَےٹھے هو,

پر مّچھیآں نُوں بچواوو وی ۔

کِاُں پںجے وهِن سُکااے ج,

ِاس کیتی تے سرماوو وی۔

اُّنی سَو سںتالی

چڑھِآ ماںه اگست دا پھُّٹ وجايا ڈھول,

هِںدُو مُسلِم راج دا, جاتا هونا گھول ۔

پِڑ بّدھا سی کُوڑ نے, پھرج ن ڈھُّکا کول,

کھاراں چھِںجھاں پاایآں, درد ن سکِآ بول ۔

ڈںڈ پےلے سَےتان نے, سارے کپڑے کھولھ,

هٹھ نے کّڈھیآں بَےٹھکاں سبر گِآ سی ڈول ۔

گرجاں پگڑاں کیتیآں, پریت رهی انبھول,

کڈھِآ پَےروں امن نُوں سِر پھڑ سُّٹِآ رول۔

کھُّلھ گِآ مَےدان وِچ دین دھرم دا پول ۔

لیکاں پا پا تانِآ, بدلِآں نے جال,

پںجے پانی رو پاے, جال کھِچیون نال ۔

ڈولے سهِکن جِس ترھاں تڑپھ تڑپھ گاے بال,

مّچھیآں واںنگ تریمتاں هوایآں بهُت بےهال ۔

چانِآں واںنگُو رُل گاے پوٹے ڈےلے وال,

لوتھاں دے ِااُں ڈھےر سن جِاُں لکڑاں دے ٹال ۔

گورا لاںبھے هو گِآ سِر سِر بھاںبڑ بال,

کال ديوتا سمجھِآ آهاں نُوں جھنکار,

جان لِآ کِ مِّجھ نے دِّتا پھرس سوار۔

اُّٹھی سی سڑِهاںد جو اُس جاتی مهِکار,

هَوںکے لیتے گبھرُوآں اُهنے لِآ وِچار,

وجدے پاے مِردںگ نے گّت دی لان بهار ۔

کھوپریآں جِاُں کَےںسیآں پایآں باجھ سُمار ۔

ڈھِڈ سن لںبے ساه تے تبلے سمجھ هجار,

ناراں ویناں جاتیآں ابراں بّدھی تار ۔

گِرجھاں کاں پکھاوجی بنّھ بنّھ آاے ڈار,

مچِآ تے مّچھر پِآ اُه کِلکاری مار۔

کیتا تاںڈو ناچ اُس دھمک پِآ سںسار ۔

لَو جی

دِل نُوں نا روکو ِالماں توں,

سِر نُوں نا ٹوکو کھوجاں توں۔

ِالماں تے کھوجاں کر کے هی,

جیون جُگتی لبھ لبھ پَےںدی۔

ِاه ورتوں وِّچ جدوں آوے,

کُل پھلسپھِآں توں ودھ جاوے۔

ارجن گُر ستِآ گرهِ کر

جُگتی نُوں جیون دےںدے گاے۔

پر جُگتی وکت سماں تّکے,

جگ کھاتر رںگ وٹاںدی اے۔

ٹِّکی هووے اُس رںگت تے,

نا نِںدو ناستکتا کهِ کے۔

جِاُں وهِن هِمالا توں ندیآ

نِّکیآں کُجھ وّڈیآں اّت دیآں

بھاوےں سبھ دے رستے وّکھرے,

پر پُجدے ِاّکو ٹیچے تے ۔

سارے هی وڈِآں دا نُکتا,

ِاّکو هَے جگت پریتی دا ۔

سورٹھا

ِاس کھےڑے دا راج,

دسِآ نهیں بسںت نے ۔

هُن پھُّلاں نے آپ,

اپنا آپ دِکھااُنا ۔

ِانسانی جُگ

اُٹھ دےکھ منا کی بنِآ هَے ?

وکتاں کی تانا تنِآ هَے ?

هُن دَور کھِآمی نهیں چلنا۔

لَےلا مجنُوں پِڑ نهیں ملنا ۔

رُومی دی دال نهیں گلنی ۔

هاپھِج دی سُر وی نهیں رلنی۔

هُن وارس دا رںگ رهِنا نهیں ۔

هاسم دا وی ڈھںگ رهِنا نهیں ۔

سںکر دے اُّتے رهِنا کِس ?

ادوَےتاں اُّتے بهِنا کِس ?

سوچی هوای سوچ ودھااُنی هَے ۔

تے رّبی کھوج پُگااُنی هَے ۔

هُن رّب ڈرااُنا نهیں رهِنا۔

بھرماں دا کھِڈااُنا نهیں رهِنا۔

نهیں وّکھرا وےس بناوےگا ۔

نهیں اَوپرا نجریں آوےگا۔

نهیں کھُدی کھریدے گا ساڈی۔

نهیں اپنا بنااے گا ڈھاڈی۔

هُن هُنر هی رّب کهااُنا هَے۔

ِاه هر هر وِّچ سمااُنا هَے۔

هُن لگنے گےڑ چُراسی دے,

کِ هر جُونی دی سار مِلے ۔

آاُنا هَے جُگ ِانساناں دا,

جھُکنا هَے سِر اسماناں دا

گُلدستا

اج وّکھری چیج سُناایں,

هُن وّکھرا راگ بناایں ۔

هوراں رںگاں کی کرنا ?

ِاک رںگ مجیٹھ کراایں ۔

ساری تسویر بنے آپے,

دو چار لکیراں پاایں ۔

پھُلاں نُوں پانی لا لَے,

ِاهناں نُوں پھےر پھباایں ۔

اَوه وکھری بولی بولن,

تُوں اپنی ٹھےٹھ سُناای ۔

لوهِآ لال مساں هويا,

وےلا ای سّٹاں لاایں ۔

پهُ پھُّٹی لالی چمکی,

نَےناں دے وِّچ وساایں ۔

مهاں کوی ڈاںٹے نال

مُّلاں پںڈتاں سُرگ رچااے,

دِّتے بھرمی جال کھلار ۔

پر بھاوےں تُوں نرک بنااے,

کیتا ست دا هی ستِکار۔

هںڈھے ورتے لوک وسااے,

جِهڑے دِل دے کالے سن,

پر کی تےرے نرکاں رکھِآ,

تےجا سِںگھ جِها گّدار ?

کی گُرداس دا اُه تّکِآ ای-

جِس نے کیتی جانی نهیں ?

چےتے ای اُس دیآں نجراں,

جو جو وی کیتی سی کار ?

کی تُوں گںگُو لّبھ سکدا هَےں,

اپنے نرکاں دے وِّچوں ?

پرِتھیاے ورگا هی ِاک دس دے,

جِس نے کیتا ویر پِآر ?

تےرے نرکاں هّدوں ودھ کے,

اپنے پَےر پسارے نےں,

کِهڑی کال کوٹھڑی پايا,

کَےدو ورگا بھاجی مار ?

هُنروں سکھنے کلا پرےمی,

کی تُوں پِںجریں پااے نےں,

جِنھاں ساهِّتک تےج گوايا,

پا لِهاجاں دا اںدھکار ?

کی تُوں اُه وی ساِار ٹںگو,

جو دبااُںدے سںگ اپنا,

مُوںهوں پھُل کِردے پاے جاپن,

تے وِّچوں هن کھارے کھار ?

کی تُوں اُه وی لےکھک نّپے,

جو اپنا هی رونا رون,

لوک پِآروں پُوری پت جھڑ,

پر لااُںدے نےں لال بهار ?

کی تُوں وِّس بھری گںدل دی,

جرا چھِلاای کرنی نهیں,

ناں لای انکھاں روڑھی جاںدی,

بن بَےٹھی گںگا دی دھار ۔

سّچ مَےنُوں دس ِاهناں نُوں وی,

کوهلُو اّگے جووےںگا ۔

بے-پربںدھی وںڈ کتا کے,

جِهڑے کر گاے دےس کھوار ?

اَو اُستادا مےری جاچے,

اَوهناں لای اّڈ نرک بنا,

جو سدیآں دا هُنر لُکا کے,

بننا چاهُںدے چِترکار ۔

پر کی تُوں نِّت نرک بنا کے,

دُنیآں سَوکھی کر داےںگا ?

نرکاں دی جڑھ مُول بھُّکھ جو,

اُس دی وی کر سوچ وِچار ۔

بھاای نںد لال

نںد لال دے کولوں ِاّکو,

هُنر ِاسک هی هويا۔

هُنراں دے بھںڈارے مُرسد

دے اُّتے سی مويا۔

هُنر بنااُٹ دِکھااُںدا هی نهی

ِاه گّل پّکی جاتی۔

دِل دی ساپھ سُناای تاهیاےں,

آسک بنِآ "گويا

مهاں چِترکار نِکولس رورِک

نِت انںتی راگ سُنااے,

اپنی سُوجھ ربابوں۔

چِتر کلا دی بانی گُوںجی,

مےرے هی پںجابوں ۔

مهاں کویآ

کالی داسا !

تےری سوچ اُڈاری اّگے

بّدل آن کھلواے ۔

بھڑکی بھاه بِرهوں دی سینے,

نَےنوں گںگا جمنا چلیآں۔

کھُوب پروتی رگھُوںس منیآں دی

مالا پںڈتاں هِّکے لاای,

باُرے باُرے هواے۔

رُّتاں نُوں تُوں نیجھاں لا لا تکِآ,

گرمی دے وِچ کھںبھ کھِلاری,

مور گھرکدے تّکے,

پھنیار موراں دی چھاں اںدر,

دھُّپوں چھهِںدے وےکھو,

پر نهیں دےکھو باهمن لاگے,

بھیل دھُّپ وِچ سڑدے ۔

نِّت اکاس بانیآں سُنیآں,

راج سماجاں دے رَولے وِچ

سُنی ن بُّدھ دی بانی

پںڈتاں دیآں

لیهاں دے وِچ

سکُںتلا رّب

ارسے چاڑھ دِکھايا,

پر اچھُوت کُڑی وی دس کِاُں نهیں,

بدروں لاگے دِّسی ۔

هاں جمانے ساجی توں تُوں

جرا کںم نهیں لیتا ۔

اّج کّل دے ساِاراں واکر

دِل نال

دگا نهیں کیتا ۔