ਤਤਕਰਾ 

• ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵਲੋਂ
• ਆਟੇ ਦਾ ਲੱਡੂ
• ਕੁਕੜ ਤੇ ਦਾਣਾ
• ਬੀਬਾ ਕੁਕੜ
• ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਬਘਿਆੜ
• ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਸਾਰਸ
• ਲਕੜ-ਲੱਤਾ ਰਿੱਛ
• ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਰਿੱਛ
• ਨਰਾਂ ਦਾ ਸਿਆਲ-ਨਿਵਾਸ
• ਖਦਰਾ ਕਿਸਾਨ
• ਸੰਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ
• ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਲੀਆ
• ਮੌਤ ਤੇ ਫੌਜੀ
• ਤਲਾਧੜ ਵਹੁਟੀ
• ਤਟੰਬ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਕਿਵੇ ਖਾਧੀ
• ਕਪੂ ਕੰਕਰ
• ਹੰਸ ਤੇ ਬਾਲੜੀ
• ਨਿਕੀ ਜਿਹੀ ਹਾਵਰੇਸੇਚਕਾ
• ਭੈਣ ਅਲੀਓਨੁਸ਼ਕਾ ਤੇ ਭਰਾ ਇਵਾਨੁਸਕਾ
• ਡੱਡ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ
• ਚਤਰ-ਸੁਜਾਨ ਵਸਿਲੀਸਾ
• ਸੁਣੱਖਾ ਸ਼ਿਕਰਾ
• ਸੁਰੰਗ-ਸਲੇਟੀ
• ਇਵਾਨ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਬੱਗਾ ਬਘਿਆੜ
• 'ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿਥੇ ' ਜਾ ਅਤੇ ' ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕੀ ਲਿਆ
• ਛੋਟਾ ਇਵਾਨ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਜਵਾਨ
• ਐਮੇਲੀਆ ਅਤੇ ਪਾਈਕ
• ਖਟੀਕ ਨਿਕੀਤਾ
• ਮੁਰੋਮ ਦੇ ਇਲੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹੱਲਾ
• ਮੁਰੋਮ ਦਾ ਇਲੀਆ ਤੇ ਸੀਟੀ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ ਡਾਕੂ ਸਾਲੇਵੇਈ
• ਨਿਕੀਤਾ ਦਾ ਪੁਤ ਦੋਬਰੀਨੀਯਾ ਤੇ ਜਮੇਈ ਗੋਰੀਨਿਚ
• ਪਾਦਰੀ ਦਾ ਪੁਤ, ਅਲੀਓਸਾ ਪਾਪੇਵਿਚ
• ਹਾਲੀ ਮੀਕੂਲਾ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵਲੋਂ

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਹਾਲੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਸੀ ਤੇ ਪੜ੍ਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਦੇ, ਓਦੋਂ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਹਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਂ ਜਾਂ ਦਾਦੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਮਨਪਸੰਦ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਕੁਲੀਨ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਖੁਸ਼ਦਿਲ ਤੇ ਮੇਜੀ ਨਾਇਕਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਡਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਨਮਾ ਦੇ ਪਰਦਿਆਂ ਤੇ, ਬੇਟਰਾਂ ਵਿਚ ਵੇਖਦੇ ਸੀ । ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੇ ਤਭਦੇ ਮਿਲਦੇ ਸਨ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਭਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੀ- ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਕ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵਖਰੀਆਂ ਵੀ ਹਨ । ਤੁਸੀਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਇਥੋਪੀਅਨ, ਭਾਰਤੀ ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਖਿਆਂ ਹੋ ਨਿਖੇੜ ਸਕਦੇ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇਸ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਉਸ ਦੇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇਸ ਵਿਚ ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ - ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਅਜ ਸਾਡੇ ਜੁਗ ਵਿਚ ਵੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਜਾਓਗੇ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਪ ਵੀ ਉਹ ਪਰੀ- ਕਹਾਣੀਆਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਓਗੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣਦੇ ਹੋ।

ਰੂਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਵਮਈ ਗੀਤਾਂ, ਸੂਝ ਭਰੀਆਂ ਅਖੌਤਾਂ, ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਪਰੀ - ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੋਗੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਰੂਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ ਉਤੇ, ਅਨੰਤ ਸਟੇਪੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ, ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਤੇ ਉੱਚੇ ਪਰਬਤਾਂ ਤੇ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਰਚੀਆਂ।

ਲਗਪਗ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਰ ਕੱਥਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਸੁਹਜ-ਸਵਾਦ ਅਨੁਸਾਰ ਏਹਨਾਂ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਵਾਧੇ ਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਏਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਇਆ। ਆਪਣੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰਾ ਦੌਰਾਨ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੋਰ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਬਣਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਏਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਰਿਆ, ਨਿਖਾਰਿਆ ਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਬਣਾਇਆ।

ਏਹ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਏਡੀਆਂ ਕਾਵਮਈ ਤੇ ਏਡੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪ ਹਨ ਕਿ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਵਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਏਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਹਾਨ ਰੂਸੀ ਕਵੀ ਅਲੈਕਸਾਂਦਰ ਸੇਰਗੇਯੇਵਿਚ ਪੁਸ਼ਕਿਨ (੧੭੯੯-੧੮੩੭) ਉਹਨਾਂ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਸ ਦੀ ਆਯਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈਆਂ ਸਨ ਜਿਹੜੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਥਕ ਸੀ। " ਏਹ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਕੈਸੀ ਅਦਭੁਤ ਵਸਤੂ ਹਨ !" ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। " ਹਰ ਕਹਾਣੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਹੈ।"

ਵਿਸ਼ੇ-ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਰੂਸੀ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਹਨ। ਰੂਸੀ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਏਹਨਾਂ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਆਦਿ-ਕਾਲੀਨ ਲੋਕ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਜਾਦੂ ਟੂਣੇ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬੁਜਦਿਲੀ ਤੇ ਮਕਾਰੀ ਕਰਕੇ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਏਹ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ, ਪਰੋਖ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਮਕਾਰ, ਬੁਧੂ ਜਾਂ ਲਾਲਚੀ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਐਬਾਂ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਭੰਨਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਸ਼ਕਰੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੌਜੂ ਉਡਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸੂਖਮ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤਿ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿਕ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਅਨੋਖੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਏਹਨਾਂ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਬਸ ਇਕ ਮਨਘੜਤ ਗੱਲ ਜਾਂ ਕਲਪਨੀ ਦੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਤਰ ਹੈ। ਬਦੀ ਦੀਆਂ ਕਰੂਰ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਖਾਸ ਨੇਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ. ਇਹ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਖ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਬਾਰੇ ਮਨੁਖ ਦੇ ਅਸਲ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ

ਹਨ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਨਾਇਕ ਲੋਕ-ਪਿਆਰੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਨਿਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦੀ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਰੂਸੀ ਕੱਥਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਲਤੀਫਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਏਹ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਵਕਤਾਂ ਵਿਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਦੋਂ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਆਪਣੇ ਖੇਤ-ਗੁਲਾਮ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ. ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤ-ਗੁਲਾਮ ਨੂੰ ਵੇਚ ਸਕਦਾ ਸੀ. ਫੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਇਕ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਵਟਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਗਈਬ ਕਿਸਾਨ ਜਾਂ ਇਕ ਫੌਜੀ ਸਿਪਾਹੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਜ਼ਾਲਮ, ਲਾਲਚੀ ਅਤੇ ਬੇਹੂਦਾ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਗੁਸੈਲ ਤੇ ਖਬਤਣ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮਿਲਣਗੀਆਂ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਇਕ ਰੂਸੀ ਬੀਲੀਨਾ, ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਬੀਰ ਕਵਿਤਾ (ਮੂਰੋਮ ਦਾ ਇਲੀਆ ਤੋਂ ਡਾਕੋ ਸਾਲੇਵੇਈ ) ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੜ੍ਹੋਗੇ । ਬੀਲੀਨਾ ਪੁਰਾਤਨ ਨਾਟਕੀ ਗੀਤ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਖਾਸ ਮਧਮ ਗਤੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਉਤਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਵਿਧੀ ਅਜੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਬੀਲੀਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰੂਸੀ ਬਹਾਦਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਗਰਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਦੀ ਰਖਿਆ ਕੀਤੀ।

ਕੇਵਲ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀ, ਵਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਏਹ ਹੈ ਕਿ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਵੱਲ ਬੇਮੁਖ ਹੋ ਸਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਪਰੀ- ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਲੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਬਦੀ ਉਤੇ ਨੇਕੀ ਦੀ ਅੰਤਮ ਜਿੱਤ ਬਾਰੇ ਮਨੁਖ ਦੇ ਸੁਫਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਉਜਲੇ ਭਵਿਖ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੋਂ ਜਨਮਿਆਂ ਮਾਤਭੂਮੀ ਲਈ ਪਿਆਰ ਡੁਲ ਡੁਲ੍ਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਐ. ਪੇਮੇਰਾਨਤਸੇਵਾ

ਆਟੇ ਦਾ ਲੱਡੂ

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਕ ਬੁਢਾ ਤੇ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਇਕ ਦਿਨ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ :

" ਉਠ ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ, ਆਟੇ ਵਾਲੇ ਪੀਪੇ ਨੂੰ ਝਾੜ ਤੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੇ ਭੜੋਲੇ ਨੂੰ ਬੁਹਾਰ ਤੇ ਤਾੜ ਝੂੜ ਕੇ ਕੁਝ ਆਟਾ ਕੱਠਾ ਕਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਲਡੂ ਬਣਾ।"

ਸੋ ਬੁਢੜੀ ਨੇ ਕੁਕੜ ਦਾ ਇਕ ਖੰਭ ਫੜਿਆ, ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਪੀਪਾ ਝਾੜਿਆ ਤੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਭੜੋਲਾ ਬੁਹਾਰਿਆ ਤੇ ਉਹਨੇ ਦੇ ਕੁ ਮੁਠਾਂ ਆਟਾ ਝਾੜ ਲਿਆ।

ਉਹਨੇ ਬਹੀ ਮਲਾਈ ਪਾ ਕੇ ਆਟਾ ਗੁੰਨ੍ਹਿਆ, ਗੋਲ ਲੱਡੂ ਬਣਾਇਆ, ਘਿਓ ਵਿਚ ਤਲਿਆ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।

ਥੋੜਾ ਚਿਰ ਤਾਂ ਲੱਡੂ ਬਿਨਾਂ ਹਿਲਿਆ ਜੁਲਿਆਂ ਓਥੇ ਪਿਆ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਫੇਰ ਉਹ ਹਿਲਿਆ ਤੇ ਰਿੜ੍ਹਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਰਿੜਕੇ ਉਹ ਬੈਂਚ ਤੇ ਆ ਗਿਆ, ਬੈਂਚ ਤੋ ਰਿੜਿਆ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਫਰਸ਼ ਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਫਰਸ਼ ਤੇ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਉਹ ਬੂਹੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ, ਫੇਰ ਉਸ

ਨੇ ਛੜੱਪਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਦਹਿਲੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਾਂਘੇ ਵਿਚ, ਫੇਰ ਉਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚੋਂ ਫਾਟਕ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਉਹ ਦੂਰ, ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ।

ਉਹ ਸੜਕ ਤੇ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ, ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਖਰਗੋਸ਼ ਮਿਲ ਪਿਆ।

"ਲੱਡੂਆ, ਲੱਡੂਆ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਖਾ ਜਾਊਂ, ਖਰਗੋਸ਼ ਨੇ ਆਖਿਆ। " ਨਾ, ਖਰਗੋਸ਼ਾ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਖਾ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਗੌਣ ਸੁਣਾਉਂਦਾਂ :

" ਮੈ ਹਾਂ ਲੱਡੂ ਗੋਲ ਜਿਹਾ ਰੜ੍ਹ ਕੇ ਹੋਇਆ ਰੰਗ ਭੂਰਾ ਪੀਪਾ ਝਾੜ ਕੇ ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਹੂੰਝ ਭੜੋਲਾ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਮਲਾਈ ਪਾਈ ਫੇਰ ਘਿਓ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਲਾਈ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਪਰ ਬੇਅਕਲਾ ! ਬਾਬੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਦਾਦੀ ਤੋ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਵੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ, ਭਈ ਖਰਗੋਸ਼ਾ !"

ਅਤੇ ਖਰਗੋਸ਼ ਨੇ ਅਜੇ ਅੱਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਝਮਕੀ ਕਿ ਉਹ ਅਗਾਂਹ ਰਿੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ। ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਬਘਿਆੜ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਲੱਡੂਆ, ਲੱਡੂਆ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਖਾ ਜਾਊਂ", ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਆਖਿਆ। "ਨਾ ਚਿਟਿਆ ਬਘਿਆੜਾ, ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਖਾ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਗੌਣ ਸੁਣਾਉਂਦਾਂ:

"ਮੈਂ ਹਾਂ ਲਡੂ ਗੋਲ ਜਿਹਾ

ਰੜ੍ਹ ਕੇ ਹੋਇਆ ਰੰਗ ਭੂਰਾ

ਪੀਪਾ ਝਾੜ ਕੇ ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਹੂੰਝ ਭੜੋਲਾ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਮਲਾਈ ਪਾਈ ਫੇਰ ਘਿਓ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਲਾਈ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਪਰ ਬੇਅਕਲਾ। ਕਬੇ ਤੇ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਦਾਦੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਮੈਂ ਖਰਗੋਸ਼ ਤੋਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਵੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ. ਭਣੀ ਬਘਿਆੜਾ !"

ਬੱਘਿਆੜ ਨੇ ਅਜੇ ਅੱਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਝਮਕੀ ਕਿ ਉਹ ਅਗਾਂਹ ਰਿੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ। ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਰਿੱਛ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਲੱਡੂਆ. ਲੱਡੂਆ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਖਾ ਜਾਉਂ," ਰਿੱਛ ਨੇ ਆਖਿਆ। ਨ ਡੁਡਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਖਾ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਗੌਣ ਸੁਣਾਉਂਦਾ:"

"ਮੈਂ ਹਾਂ ਲੱਡੂ ਗੋਲ ਜਿਹਾ ਰੜ੍ਹ ਕੇ ਹੋਇਆ ਰੰਗ ਭੂਰਾ ਪੀਪਾ ਝਾੜ ਕੇ ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਹੂੰਝ ਭੜੋਲਾ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਮਲਾਈ ਪਾਈ ਫੇਰ ਘਿਓ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਲਾਈ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਪਰ ਬੇਅਕਲਾ ! ਬਾਬੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਦਾਦੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਮੈਂ ਖਰਗੋਸ਼ ਤੋਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ

ਮੈ ਬਘਿਆੜ ਤੇ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਵੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ, ਸੁਣਿਆ ਰਿੱਛਾ "

ਅਤੇ ਰਿੱਛ ਨੇ ਅਜੇ ਅੱਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਝਮਕੀ ਕਿ ਉਹ ਅਗਾਂਹ ਰਿੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ। ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ, ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਲੂੰਬੜ ਮਿਲ ਪਿਆ।

"ਲੱਡੂਆ, ਲੱਡੂਆ, ਕਿੱਥੇ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ?"

"ਅੰਧਰ ਸੜਕ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਈ ਏ।"

"ਲੱਡੂਆ, ਲੱਡੂਆ, ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਗੌਣ ਸੁਣਾ!"

ਤੇ ਲੱਡੂ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਿਆ :

" ਮੈਂ ਹਾਂ ਲੱਡੂ ਗੋਲ ਜਿਹਾ ਰੜ੍ਹ ਕੇ ਹੋਇਆ ਰੰਗ ਭੂਰਾ ਪੀਪਾ ਝਾੜ ਕੇ ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਹੂੰਝ ਭੜੋਲਾ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਮਲਾਈ ਪਾਈ ਫੇਰ ਘਿਓ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਲਾਈ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਪਰ ਬੇਅਕਲਾ ! ਬਾਬੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਦਾਦੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਮੈ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਤੋਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਮੈਂ ਬਘਿਆੜ ਤੋਂ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਰਿੱਛ ਕੋਲੋਂ ਮੈ ਗਿਆ ਨਾ ਫੜਿਆ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਵੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ. ਭਈ ਲੂੰਬੜਾ !" ਤੇ ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਆਖਿਆ :

"ਵਾਹ, ਕਿੱਨਾ ਵਧੀਆ ਗੌਣ ਏ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਏ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦਾ । ਪਿਆਰੇ ਲੱਡੂਆ, ਮੇਰੇ ਨੱਕ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਬਹੁ, ਤੇ ਰਤਾ ਉੱਚੀ ਸੁਣਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੁਣ ਸਕੂੰ।

ਲੱਡੂ ਭੁੜਕ ਕੇ ਲੂੰਬੜ ਦੇ ਨੱਕ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ ਤੇ ਉਹ ਗੁਣ ਰਤਾ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਗਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਪਰ ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਕਿਹਾ:

" ਪਿਆਰੇ ਲੱਡੂਆ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਬਹਿ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੌਣ ਗਾ, ਤੈਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ !"

ਲੱਡੂ ਛੜੱਪਾ ਮਾਰਕੇ ਲੂੰਬੜ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ, ਤੇ— ਹਪ ! — ਲੂੰਬੜ ਉਹਨੂੰ ਹਾ ਹਪੂ ਕਰਕੇ ਖਾ ਗਿਆ।

ਕੁੱਕੜ ਤੇ ਦਾਣਾ

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇਕ ਕੁਕੜ ਤੇ ਕੁਕੜੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਕੁਕੜ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਮਿਟੀ ਅੰਦਰ ਚੁੰਝਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹਨੇ ਇਕ ਦਾਣਾ ਪੁਟ ਕਢਿਆ।

" ਕੁੜ, ਕੁੜ, ਕੁੜ, ਕੁਕੜੀਏ ਦਾਣਾ ਖਾ ਲੈ," ਕੁਕੜ ਨੇ ਆਖਿਆ। "

ਕੁੜ, ਕੁੜ, ਕੁੜ, ਸੁਕਰੀਆ ਤੇਰਾ, ਕੁਕੜਾ, " ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ । " ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਖਾ ਲੈ।"

ਕੁਕੜ ਨੇ ਚੁੰਝ ਮਾਰ ਕੇ ਦਾਣਾ ਚੁਕਿਆ ਤੇ ਇਕੋ ਵਾਰੀ ਨਿਗਲ ਲਿਆ। ਦਾਣਾ ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਫਸ ਗਿਆ। "

ਕੁਕੜੀਏ, " ਉਸ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ, " ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਜਾ, ਤੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲੋਂ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਦੇ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਲਿਆ।"

ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਗਈ।

"ਦਰਿਆਵਾ. ਦਰਿਆਵਾ ਦੇ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦੇ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ। ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਐ।"

ਪਰ ਦਰਿਆ ਨੇ ਆਖਿਆ :  

ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁੱਖ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਇਕ ਪੱਤਾ ਮੰਗ ਲਿਆ, ਫੇਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਉਂ।"

ਸੋ ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁਖ ਕੋਲ ਗਈ।

ਰੁੱਖਾ, ਰੁੱਖਾ, ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਾ ਦੇ ! ਮੈਂ ਇਹ ਪੱਤਾ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇ ਦਊਂ ਤੇ ਦਰਿਆ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਉ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ। ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਐ। "

ਪਰ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੇ ਆਖਿਆ :

ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਧਾਗਾ ਮੰਗ ਲਿਐ।"

ਸੋ ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਕੋਲ ਗਈ।

ਕਿਸਾਨ ਦੀਏ ਧੀਏ, ਕਿਸਾਨ ਦੀਏ ਧੀਏ, ਮੈਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ। ਧਾਗਾ ਮੈਂ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਦੇ ਦਊਂ। ਲਾਈਮ ਦਾ ਰੁਖ ਮੈਨੂੰ ਪੱਤਾ ਦੇ ਦਊ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਤੇ ਦਰਿਆ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਊ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ। ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਆ। "

ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੇ ਆਖਿਆ :

ਪਹਿਲਾਂ ਤੂੰ ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਇਕ ਕੰਘੀ ਮੰਗ ਲਿਆ, ਫੇਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ ।

ਸੋ ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਗਈ।

"ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ੇ, ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ੇ, ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕੰਘੀ ਦਿਓ! ਕੰਘੀ ਮੈ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਵੇਂ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਮੈਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ ਦਉ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਲਾਈਮ ਦਾ ਰੁਖ ਮੈਨੂੰ ਪੱਤਾ ਦੇ ਦਉ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ, ਤੇ ਦਰਿਆ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਉ ਕੁਕੜ ਵਸਤੇ। ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਆ।

ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ :  

ਪਹਿਲਾਂ ਤੂੰ ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬੰਨ ਲਿਆ ਦੇ, ਫੇਰ ਅਸੀ ਤੈਨੂੰ ਕੰਘੀ = ਦਿਆਂਗੇ। "

ਸੋ ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ. ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਕੋਲ ਗਈ।

ਨਾਨਬਾਈਓ, ਨਾਨਬਾਈਓ, ਮੈਨੂੰ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬੰਨ ਦਿਓ। ਬੰਨ ਮੈਂ ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਵੇਂ। ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕੰਘੀ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ - ਮੈਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ ਦਊ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਲਾਈਮ ਦਾ ਰੁਖ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਾ ਦੇ ਜਵੇਂ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ, ਤੇ ਦਰਿਆ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਉ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ। ਉਹਦੇ

ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਆ।"

ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਨੇ ਆਖਿਆ: " ਪਹਿਲਾਂ ਲਕੜਹਾਰਿਆਂ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਲਕੜਾਂ ਲਿਆ ਦੇ !"

ਸੋ ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਭੱਜੀ ਭੱਜੀ ਲਕੜਹਾਰਿਆਂ ਕੋਲ ਗਈ।

'ਲਕੜਹਾਰਿਓ. ਲਕੜਹਾਰਿਓ, ਮੈਨੂੰ ਥੋੜੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਲਕੜਾਂ ਦਿਓ ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਨਾਨਬਾਈ ਮੈਨੂੰ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬੰਨ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਕੰਘੀ- ਸਾਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕੰਘੀ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਮੈਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ ਦਉ ਲਾਈਮ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਲਾਈਮ ਦਾ ਰੁਖ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਾ ਦੇ ਦਉ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ, ਤੇ ਦਰਿਆ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਉ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ। ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਦਾਣਾ ਫਸ ਗਿਐ।"

ਲਕੜਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੁਕੜੀ ਨੂੰ ਥੋੜੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਲਕੜਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਕੁਕੜੀ ਨੇ ਲਕੜਾਂ ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਨਾਨਬਾਈਆਂ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬੰਨ ਦੇ ਦਿਤੇ ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਕੰਘੀ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਕੰਘੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਧੀ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਧਾਗਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਲਾਈਮ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਲਾਈਮ ਰੁਖ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ। ਤੇ ਦਰਿਆ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਦੇ ਘੁਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕੁਕੜ ਵਾਸਤੇ।

ਕੁਕੜ ਨੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਤੇ ਦਾਣਾ ਸੰਘੇ ਹੇਠਾਂ ਲਹਿ ਗਿਆ।

" ਕੁਕੜ-ਘੜੂੰ !" ਕੁਕੜ ਨੇ ਬਾਂਗ ਦਿੱਤੀ।

ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ

ਇਕ ਵਾਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇਕ ਬਿੱਲੀ, ਇਕ ਮੈਨਾ ਤੇ ਇਕ ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਲਕੜਾਂ ਵੱਢਣ ਲਈ ਦੂਰ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਘਰ ਛਡ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਕਰਦੀਆਂ :

"ਅਸੀਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤੂੰ ਘਰੇ ਰਹੀ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰੀਂ। ਪਰ ਰੋਲਾ ਨਾ ਪਾਈਂ, ਤੇ ਜੇ ਲੂਮੜੀ ਆਵੇ, ਤਾਂ ਬਾਰੀਉਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਤਾਕੀ । "

ਜਦੋਂ ਲੂੰਮੜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ, ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਉਹਨੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ ਵੱਲ ਆਉਣ ਦੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਬਾਰੀ ਹੇਠ ਬਹਿ ਗਈ ਤੇ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ: "

ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜਾ,

ਖੰਭ ਤੇਰੇ ਸੁਹਣੇ,

ਕਲਗੀ ਰੱਤੀ,

ਧੌਣ ਚਮਕੀਲੀ ,

 ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਮਾਰ ਖਾਂ ਝਾਤੀ,

ਦੇਵਾਂ ਤੈਨੂੰ ਲਪ ਮਟਰਾਂ ਦੀ।"

ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਝਾਕਿਆ ਤੇ ਲੂੰਮੜੀ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਨੇ ਵੱਲ ਲੈ ਗਈ। ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਾ :

" ਲੂੰਮੜੀ ਮੈਨੂੰ ਲੈ ਜੇ ਚੱਲੀ,

ਪਾਰ ਡੂੰਘੇ ਦਰਿਆਵਾਂ,

ਪਾਰ ਉਚੇ ਪਹਾੜੋ,

ਬੁਹੜੇ, ਬੂਹੜੇ,

ਮੈਨਾ ਤੇ ਬਿੱਲੀਏ !"

ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਨੇ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਲਈ। ਉਹ ਲੂੰਮੜੀ ਮਗਰ ਭੱਜੀਆਂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਲਿਆਂਦਾ।

ਜਦੋਂ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਲੱਕੜਾਂ ਵੱਢਣ ਲਈ ਫੇਰ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ. "ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜਾ, ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਝਾਕੀ। ਅਜ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਏ। ਹੋ ਸਕਦੈ, ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੀ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ।" ਜਦੋ ਉਹ ਚਲੇ ਗਈਆਂ ਲੂੰਮੜੀ ਨੇ ਛੋਟੇ ਘਰ ਵੱਲ ਆਉਣ ਦੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆ ਕੇ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ "

ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜਾ,

ਖੰਭ ਤੇਰੇ ਸੁਹਣੇ,

ਕਲਗੀ ਰੱਤੀ,

ਧੌਣ ਚਮਕੀਲੀ,

ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਮਾਰ ਖਾਂ ਝਾਤੀ,

ਦੇਵਾਂ ਤੈਨੂੰ ਲਪ ਮਟਰਾਂ ਦੀ।"

ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਲੂਮੜੀ ਫੇਰ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ :

" ਨਸ-ਭੱਜ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਸਾਰੀ

ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਏ ਕਣਕ ਖਿਲਾਰੀ,

ਠੱਗਣ ਸਭੋ ਕੁੱਕੜੀਆਂ ਆਪੇ,

ਚੁੰਜ ਭਰ ਵੇਖੀ ਨਾ ਕੁੱਕੜਾਂ ਨੇ।"

ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਝਾਕਿਆ ਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲਗਾ:

" ਇਹ ਕੀ ਹੋਇਐ। ਦੱਸ ਲੂੰਮੜੀਏ, ਚੁੰਜ ਭਰ ਵੇਖੀ ਨਾ ਕੁੱਕੜਾਂ ਨੇ ?"

ਫੇਰ ਲੂੰਮੜੀ ਨੇ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ ਵੱਲ ਲੈ ਗਈ। ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਾ :

"ਲੂੰਮੜੀ ਮੈਨੂੰ ਲੈ ਜੇ ਚੱਲੀ,

ਪਾਰ ਡੂੰਘੇ ਦਰਿਆਵੇ,

ਪਾਰ ਉਚੇ ਪਹਾੜੇ,

ਬੁਹੜੇ, ਬੂਹੜੇ,

ਮੈਨਾ ਤੇ ਬਿੱਲੀਏ !"

ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਨੇ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਲਈ ਤੇ ਉਹ ਲੂੰਮੜੀ ਪਿੱਛੇ ਹੋ ਪਈਆਂ। ਬੇਲੀ ਨੱਸੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਉੱਡੀ। ਉਹ ਲੂੰਮੜੀ ਨੂੰ ਜਾ ਰਲੀਆਂ। ਬਿੱਲੀ ਨੇ ਨਹੁੰਦਰਾਂ ਤੇ ਮੈਨਾ ਨੇ ਦੂਜਾਂ ਮਾਰੀਆਂ, ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ।

ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਲੱਕੜ ਵੱਢਣ ਲਈ ਜੰਗਲ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਲਗੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ :

"ਲੂੰਮੜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਸੁਣੀ,

ਤੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਝਾਕੀ। ਅਜ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਏ. ਤੇ ਤੇਰੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣ ਲੱਗੀਆਂ।" ਤੇ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਲੱਕੜ ਵੱਢਣ ਲਈ ਜੰਗਲ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਈਆਂ। ਏਧਰ ਲੂੰਮੜੀ ਆ ਨਿਕਲੀ। ਉਹ ਬਾਰੀ ਹੇਠ ਬਹਿ ਗਈ ਤੇ ਗੌਣ ਲਗੀ :

" ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜਾ,

ਖੰਭ ਤੇਰੇ ਸੁਹਣੇ,

ਕਲਗੀ ਰੱਤੀ ,

ਧੌਣ ਚਮਕੀਲੀ,

ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਮਾਰ ਖਾਂ ਝਾਤੀ,

ਦੇਵਾਂ ਤੈਨੂੰ ਲਪ ਮਟਰਾਂ ਦੀ।"

ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਚੁਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਤੇ ਲੂੰਮੜੀ ਫੇਰ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ :

"ਨਸ-ਭੱਜ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਸਾਰੀ,

ਰਾਹ ਵਿਚ ਏ ਕਣਕ ਖਿਲਾਰੀ,

ਨੂੰਗਣ ਸਭੇ ਕੁੱਕੜੀਆਂ ਆਪੇ,

ਚੁੰਜ ਭਰ ਵੇਖੀ ਨਾ ਕੁੱਕੜਾਂ ਨੇਂ।"

ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਚੁਪ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਤੇ ਲੂੰਮੜੀ ਫੇਰ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ :

" ਚੋਖੀਆਂ ਅਜ ਸਵਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ,

ਰਾਹ 'ਚ ਸੁੱਟੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਗਿਰੀਆਂ,

ਸੱਭੇ ਕੁੱਕੜੀਆਂ ਨੇ ਚੁੱਗ ਲਈਆਂ,

ਕੁੱਕੜਾਂ ਦੀ ਚੁੰਝੇ ਨਾ ਪਈਆਂ।"

ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਝਾਕਿਆ ਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲਗਾ: "

ਇਹ ਕੀ ਹੋਇਆ। ਦਸ ਲੂੰਮੜੀਏ, ਚੁੰਝ ਭਰ ਵੇਖੀ ਨਾ ਕੁੱਕੜਾਂ ਨੇ ?"

ਲੂੰਮੜੀ ਨੇ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ, ਉਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ, ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ ਬੀਬੇ ਲੈ ਗਈ।

ਬਾਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੇ ਬੜੀਆਂ ਕੂਕਾਂ ਮਾਰੀਆਂ, ਬੜੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਛਡੀਆਂ, ਪਰ ਉਹਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਤੱਕ ਨਾ ਪਹੁੰਚੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਪਰਤੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਥੇ ਬੀਬਾ ਕੁੱਕੜ ਨਾ ਲੱਭਾ।

ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਲੂੰਮੜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੇਖਦੀਆਂ ਚੱਲਣ ਲਗੀਆਂ। ਬਿੱਲੀ ਭੱਜੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਉੱਡੀ। ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹ ਲੂੰਮੜੀ ਦੇ ਘੁਰਨੇ ਕੋਲ ਜਾ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਬਿੱਲੀ ਗੁਸਲੀ * ਵਜਾਣ ਤੇ ਗਾਉਣ ਲਗ ਪਈ : "

ਸੁਹਣੀ ਮੈਂ ਇਕ ਤਰਜ਼ ਵਜਾਵਾਂ,

ਨਾਲੇ, ਇਕ ਮੈਂ ਗਾਣਾ ਗਾਵਾਂ,

ਭੈਣ ਲੂੰਮੜੀ ਦਾ ਦਿਲ ਪਰਚਾਵਾਂ।

ਭੈਣ ਮੇਰੀ ਕੀ ਸੈਰਾਂ ਉਤੇ, ?"

ਜਾਂ ਸੁੱਤੀ ਏ ਘਰੇ ਆਪਣੇ ? "

ਲੂੰਮੜੀ ਨੇ ਗਾਣਾ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗੀ :

"ਕੌਣ ਏ ਏਨਾ ਸੁਹਣਾ ਵਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਏਨਾ ਮਿੱਠਾ ਗਾਉਣ ਵਾਲਾ। ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਾਂ ਤਾਂ ਸਹੀਂ।"

ਲੂੰਮੜੀ ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਈ। ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਨੇ ਲੂੰਮੜੀ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਕੁੱਟਣ ਲਗ ਪਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਉਹਨੂੰ ਏਨਾ ਮਾਰਿਆ, ਏਨਾ ਮਾਰਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨੱਠ ਉਠੀ, ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਉਹ ਨੱਠ ਸਕਦੀ ਸੀ।

ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨਾ ਨੇ ਬੀਬੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਚੁਕਿਆ, ਉਹਨੂੰ ਟੋਕਰੀ ਵਿਚ ਪਾ ਲਿਆ, ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਆਈਆਂ।

* ਇਕ ਰੂਸੀ ਸਾਜ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੋਟੀਆਂ ਨਾਲ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।-ਅਨੁ :

ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਬਘਿਆੜ

ਇਕ ਸੀ ਬੁਢਾ ਤੇ ਇਕ ਸੀ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ। ਬੁਢੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ: "ਮੈਨੂੰ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਪੂੜੇ ਪਕਾ ਦੇ, ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ, ਤੇ ਮੈਂ ਬਰਫ-ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਘੋੜਾ ਜੋੜ ਲਵਾਂ। ਮੈਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਚਲਿਆਂ।"

ਬੁਢੇ ਨੇ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜੀਆਂ। ਉਹਦੀ ਸਾਰੀ ਗੱਡੀ ਮੱਛੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਈ। ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜਦਿਆਂ ਅਚਾਨਕ ਉਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਪਈ ਜਿਹੜਾ ਗੇਂਦ ਵਾਂਗ ਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਰਾਹ ਵਿਚ ਪਿਆ ਸੀ।

ਬੁੱਢਾ ਆਪਣੀ ਬਰਫ-ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਉਤਰਿਆ ਤੇ ਲੂੰਬੜ ਕੋਲ ਗਿਆ, ਪਰ ਲੂੰਬੜ ਟਸ ਤੋਂ ਮਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇਉਂ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇ ਮੁਰਦਾ ਹੋਵੇ। ''ਕਮਾਲ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਲਭ ਪਈ! ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਘਰਵਾਲੀ ਆਪਣੇ ਗਰਮ ਕੋਟ ਨੂੰ ਕਾਲਰ ਲਵਾ ਲਏਗੀ।"

ਸੋ ਉਹਨੇ ਲੂੰਬੜ ਨੂੰ ਚੁਕਿਆ ਤੇ ਬਰਫ-ਗੱਡੀ ਉਤੇ ਰਖ ਲਿਆ, ਤੇ ਆਪ ਉਹ ਘੋੜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਪਰ ਲੂੰਬੜ ਆਪਣੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਤਾੜ ਵਿਚ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਚੁਪ ਚਾਪ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ, ਬਰਫ-ਗੱਡੀ ਵਿਚੋ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟਣ ਲਗ ਪਿਆ।

ਜਦੋਂ ਉਹਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟ ਲਈਆਂ, ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਮਲਕੜੇ ਜਿਹੇ ਖਿਸਕ ਗਿਆ।

ਬੁਢੇ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਘਰ ਵਿਚ ਪੈਰ ਪਾਇਆ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਵਾਜ ਮਾਰੀ:

ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਗਰਮ ਕੋਟ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਵਧੀਆ ਕਾਲਰ ਲੈ ਆਇਆਂ ।"

ਬੁਢੜੀ ਬਰਫ-ਗੱਡੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ, ਪਰ ਉਥੇ ਕੱਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ— ਨਾ ਕੋਈ ਮੱਛੀ ਨਾ ਕਾਲਰ, ਕੱਖ ਵੀ ਨਾ। ਉਹ ਬੁਢੇ ਨੂੰ ਡਾਂਟਣ ਲਗ ਪਈ।  

ਤੂੰ ਉਤਾ ! ਤੂੰ ਝੁਡੂਆ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਿਆ! ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਝੇਡਾਂ ਕਰਦਾ ਏ !"

ਫੇਰ ਬੁਢੇ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਕਿ ਲੂੰਬੜ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਬੜਾ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਜੋ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਉਧਰ ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਸੜਕ ਤੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਇਕ ਢੇਰ ਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਓਧਰੋਂ ਇਕ ਬਘਿਆੜ ਆ ਗਿਆ।

" ਬੜੀ ਭੁਖ ਲਗੀ ਆ ਭਰਾਵਾ। ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ, ਤੂੰ ਵੀ ਖਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਏ।"

ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਜੋ ਖਾਣ ਨੂੰ ਏ, ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਖਾਤਰ ਏ। ਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਕੱਲਾ ਹੀ ਖਾਉਂ, ਤੂੰ ਕਿਰਪਾ ਕਰ।"  

ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਮੱਛੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਏਗਾ ?"

"ਨਹੀਂ, ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਆਪ ਜਾ ਕੇ ਫੜ ਲੈ ਮੱਛੀਆਂ।"

"ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।"

"ਵਾਹ, ਜੇ ਮੈਂ ਫੜ ਸਕਦਾਂ, ਤੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਫੜ ਸਕਦੇ। ਦਰਿਆ ਤੇ ਚਲਾ ਜਾ. ਭਰਾਵਾ ਬਰਵ ਵਿੱਚ ਮਘੋਰਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਅੰਦਰ ਲਮਕਾ ਦੇ ਤੇ ਆਖੀ ਜਾ ਂ ਘੁਟ ਕੇ ਹੱਥ ਮਛੀਏ ਪਾ, ਸੁ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾ ! ਘੁਟ ਕੇ ਹੱਥ ਮੱਛੀਏ ਪਾ, ਸ੍ਵੈ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾ !' ਤੇ ਮੱਛੀ ਤੇਰੀ ਪੂਛ ਨੂੰ ਘੁਟ ਕੇ ਫੜ ਲਵੇਗੀ । ਜਿੰਨਾ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਬੈਠਾ ਰਹੇਗਾ, ਓਨੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜ ਲਵੇਗਾ।"

ਸੋ ਬਘਿਆੜ ਦਰਿਆ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਬਰਫ ਦੇ ਮਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲਮਕਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਥੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਉਹ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਏਹੋ ਆਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ :

"ਘੁਟ ਕੇ ਹੱਥ ਮਛੀਏ ਪਾ,

ਸੁੱ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾ !

ਘੁਟ ਕੇ ਹੱਥ ਮਛੀਏ ਪਾ,

ਸੁ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾ ! "

ਅਤੇ ਲੂੰਬੜ ਬਘਿਆੜ ਦੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਫਿਰੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਗੁਣਗੁਣਾਈ ਜਾਵੇ :

"ਕਰੋ ਤਾਰਿਓ ਤਿਲਮਿਲ ਝਿਲਮਿਲ

ਯਖ ਕਰੋ ਬਘਿਆੜ ਦੀ ਪੂਛਲ !"

" ਤੂੰ ਕੀ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦਾ ਏਂ, ਭਰਾਵਾ। ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਲੂੰਬੜ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ।

"ਮੈਂ ਦੁਆ ਕਰ ਰਿਹਾ ਕਿ ਤੋਰੀ ਪੂਛ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਆ ਜਾਣ। ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਆਖਿਆ, ਤੇ ਫੇਰ ਗੁਣਗੁਣਾਉਣ ਲਗ ਪਿਆ :

" ਕਰੋ ਤਾਰਿਓ ਝਿਲਮਿਲ ਤਿਲਮਿਲ

ਯਖ ਕਰੇ ਬਘਿਆੜ ਦੀ ਪੂਛਲ !"

ਬਘਿਆੜ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬਰਫ ਦੇ ਮਘੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਜਾਣੇ ਉਹਦੀ ਪੂਛ ਜੰਮ ਕੇ ਬਰਫ ਹੋ ਗਈ। ਦਿਨ ਚੜਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਉਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਉਠਿਆ ਨਾ ਗਿਆ। " ਵਾਹ, ਕਿੰਨੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਮੈਂ ਫੜ ਲਈਆਂ।" ਉਹਨੇ ਸੋਚਿਆ। " ਮੈਥੋਂ ਤਾਂ ਇਹ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ।"

ਏਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਔਰਤ ਬਾਲਟੀਆਂ ਚੁੱਕੀ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਆ ਗਈ। "ਬਘਿਆੜ, ਬਘਿਆੜ !" ਉਹ ਚਾਂਗਰਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗੀ । ਮਾਰੋ ਬਘਿਆੜ ਨੂੰ।"

ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਪਰ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਬਾਹਰ ਨਾ ਖਿੱਚੀ ਗਈ। ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਲਟੀਆਂ ਓਥੇ ਰੱਖੀਆਂ ਤੇ ਆਪਣੀ ਵਹਿੰਗੀ ਲੈਕੇ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਹੋ ਗਈ। ਔਰਤ ਨੇ ਬੀਘਆੜ ਨੂੰ ਕੁਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕੁਟਦੀ ਰਹੀ, ਕੁਟਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਬਘਿਆੜ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਪ ਧੂਹ ਧੂਹ ਕੇ ਸਾਹ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹ ਬੜਾ ਹਫ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਦੀ ਪੂਛ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਉਥੋਂ ਪਤੇਤੋੜ ਹੋ ਗਿਆ।

ਰਤਾ ਸਹਾਰਾ ਕਰ, ਭਰਾਵਾ ਲੂੰਬੜਾ, " ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, " ਤੈਨੂੰ ਕੀਤੀ ਦਾ ਫਲ ਚਖਾਉਂ।"

ਹੁਣ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਲੂੰਬੜ ਦੱਬੇ ਪੈਰੀਂ ਉਸ ਝੁੱਗੀ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ ਜਿਥੇ ਇਹ ਔਰਤ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਪਰਾਤ ਵਿਚੋਂ ਢਿੱਡ ਭਰਕੇ ਉਹਦੀ ਤੌਣ ਖਾ ਲਈ, ਕੁਝ ਗੁੰਨ੍ਹਿਆ ਆਟਾ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਤੇ ਮਲ ਲਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਭਜ ਗਿਆ, ਜਾ ਕੇ ਸੜਕ ਤੇ ਟੇਢਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਲੰਮਾ ਪਿਆ। ਹੂੰਘਣ ਲਗ ਪਿਆ।

ਓਧਰੋ ਬਘਿਆੜ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ: '' ਚੰਗੀ ਜਾਚ ਦੱਸੀ ਤੂੰ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦੀ, ਭਰਾਵਾ ਲੂੰਬੜਾ? ਵੇਖ, ਮੇਰਾ ਅੰਗ ਅੰਗ ਨੀਲਾ ਕਾਲਾ ਹੋਇਆ ਪਿਐ।"

ਤੇ ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਆਖਿਆ: "ਓਹ, ਭਰਾਵਾ ਤੇਰੀ ਤਾਂ ਪੂਛ ਹੀ ਗਈ, ਪਰ ਤੇਰਾ ਸਿਰ ਤਾਂ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ, ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਕਚੂਮਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਵੇਖ, ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਮਿੱਡ ਕੱਢ ਛਡੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ, ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਆਖਰੀ ਸਾਹਾਂ ਤੇ ਆਂ।

"ਇਹ ਗੱਲ ਏ ਭਰਾਵਾ," ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਆਖਿਆ।" ਚੜ੍ਹ ਮੇਰੇ ਕੰਧਾੜੇ ਤੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਲੈ ਚਲਦਾਂ, ਵਿਚਾਰਿਆ।"

ਲੂੰਬੜ ਬਘਿਆੜ ਦੇ ਕੰਧਾੜੇ ਚੜ੍ਹ ਬੈਠਾ ਤੇ ਉਹ ਤੁਰ ਪਏ।

ਲੂੰਬੜ ਬਘਿਆੜ ਦੇ ਕੰਧਾੜੇ ਚੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਣਗੁਣਾਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ :

ਇਕ ਰੋਗੀ ਦੀ ਕੰਡ ਦੇ ਉਤੇ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਨੇ ਕਾਠੀ ਪਾਈ,

ਇਕ ਰੋਗੀ ਦੀ ਕੰਡ ਦੇ ਉਤੇ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਨੇ ਕਾਠੀ ਪਾਈ !"

" ਇਹ ਕੀ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦਾ ਏ, ਭਰਾਵਾ ? " ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਪੁਛਿਆ।

"ਇਹ ਭਰਾਵਾ ਟੂਣਾ ਏ ਤੇਰੀ ਪੀੜ ਖਿਚਣ ਦਾ, " ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਆਖਿਆ, ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੁਣਗੁਣਾਉਣ ਲਗ ਪਿਆ :

"ਇਕ ਰੋਗੀ ਦੀ ਕੰਡ ਦੇ ਉਤੇ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਨੇ ਕਾਠੀ ਪਾਈ,

ਇਕ ਰੋਗੀ ਦੀ ਕੰਡ ਦੇ ਉਤੇ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਨੇ ਕਾਠੀ ਪਾਈ ! "

ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਸਾਰਸ

ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਸਾਰਸ ਦੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ।

ਇਕ ਦਿਨ ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਸਾਰਸ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

"ਆ, ਮੇਰੇ ਘਰ ਰੋਟੀ ਖਾ, ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤ, " ਉਸ ਨੇ ਆਖਿਆ। "ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦਾਅਵਤ ਦਿਆਂਗਾ।"

ਸੋ ਸਾਰਸ ਦਾਅਵਤ ਖਾਣ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਦਲੀਆ ਚਾੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਪਲੇਟ ਵਿਚ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਪਲੇਟ ਰੱਖੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਆਖਿਆ : "ਮੈਨੂੰ ਆਸ ਏ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਸਵਾਦ ਲਗੂ, ਦੋਸਤ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਪਕਾਇਐ।"

ਸਾਰਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਿੱਖੀ ਚੁੰਝ ਨਾਲ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਠੱਗੇ ਮਾਰੇ, ਪਰ ਉਹ ਇਕ ਬੁਰਕੀ ਵੀ ਦਲੀਆ ਨਾ ਖਾ ਸਕਿਆ।

ਓਧਰ ਲੂੰਬੜ ਓਨਾ ਚਿਰ ਦਲੀਆ ਚੱਟੀ ਗਿਆ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹ ਸਾਰਾ ਮੁਕ ਨਹੀ ਗਿਆ।

ਫੇਰ ਉਹ ਬੋਲਿਆ: "ਮੈਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਏ, ਪਿਆਰੇ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਰਖਣ ਨੂੰ।"

ਤੇ ਸਾਰਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ : '' ਫਿਰ ਵੀ ਤੇਰਾ ਸੁਕਰੀਆ। ਬਥੇਰਾ ਖਾ ਲਿਐ ਮੈਂ। ਹੁਣ ਤੂੰ ਆਵੀਂ ਮੇਰੇ ਘਰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ।"

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਲੂੰਬੜ ਸਾਰਸ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਸਾਰਸ ਨੇ ਖਾਣ ਵਾਸਤੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸੂਪ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੇ ਤੰਗ ਮੂੰਹ ਵਾਲੇ ਇਕ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰਸ ਨੇ ਆਖਿਆ :

ਹਿੰਮਤ ਕਰ, ਦੋਸਤ। ਮੈਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਏ ਦਸਦਿਆਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਏਹੋ ਕੁਝ ਹੀ ਏ।"

ਲੂੰਬੜ ਨੇ ਜੱਗ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਰਗੜਿਆ, ਜੱਗ ਨੂੰ ਚੱਟਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਰੜ ਸੁਰੜ ਕਰਕੇ ਸੰਘਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਇਕ ਭੋਰਾ ਵੀ ਸੂਪ ਨਾ ਖਾ ਸਕਿਆ। ਉਹਦਾ ਨੱਕ ਏਡਾ ਵੱਡਾ ਸੀ ਕਿ ਜੱਗ ਵਿਚ ਉਹ ਮੂੰਹ ਨਹੀ ਸੀ ਮਾਰ ਸਕਦਾ।

ਪਰ ਸਾਰਸ ਚੁੰਝਾਂ ਮਾਰੀ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰਾ ਸੂਪ ਚਟਮ ਕਰ ਲਿਆ।  

ਅਫਸੋਸ ਏ, ਦੋਸਤਾ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਰ ਕੁਝ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਰਖਣ ਨੂੰ।"

ਲੂੰਬੜ ਬੜਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹ ਏਨਾ ਖਾ ਲਵੇਗਾ ਜੋ ਹਫਤਾ ਭਰ ਖਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਪਵੇ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਭੁਖਾ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਹਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਟ ਦਾ ਜਵਾਬ ਪੱਥਰ।

ਅਤੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੂੰਬੜ ਤੇ ਸਾਰਸ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈ ਗਿਆ।

ਲਕੜ-ਲੱਤਾ ਰਿੱਛ

ਇਕ ਵਾਰ ਇਕ ਬੁਢਾ ਤੇ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੇੜੇ ਜਿਹੇ ਗੋਂਗਲੂ ਬੀਜੇ. ਤੇ ਇਕ ਚੰਦਰਾ ਰਿੱਛ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਇਕ ਦਿਨ ਬੁਢਾ ਬਾਹਰ ਆਪਣੇ ਗੋਗਲੂਆਂ ਤੇ ਝਾਤੀ ਮਾਰਨ ਗਿਆ ਤੇ ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ !-

ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਗੋਗਲ੍ਹ ਪੁਟੇ ਹੋਏ ਨੇ ਤੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਨੇ।

ਉਹ ਘਰ ਆਇਆ ਤੇ ਆਕੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਬੁਢੀ ਨੂੰ ਦੱਸੀ।" ਇਹ ਕਾਰਾ ਭਲਾ ਕੀਹਦਾ ਹੋ ਸਕਦੈ ? " ਉਹ ਬੋਲੀ। ਜੇ ਗੋਗਲੂ ਪੁਟਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਆਦਮ ਜਾਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਹੋਵੇ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਰਿੱਛ ਦੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਏ। ਜਾ ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ, ਚੋਰ ਚਕਾਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖ।"

ਬੁਢੇ ਨੇ ਇਕ ਟਕੂਆ ਚੁਕਿਆ ਤੇ ਰਾਤ ਭਰ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਵਾੜ ਦੇ ਕੋਲ ਕਰਕੇ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਚੂਹੇ ਵਾਂਗ ਦੜ ਵੱਟ ਰੱਖੀ। ਚਾਨਚੱਕ ਇਕ ਰਿੱਛ ਆਇਆ ਤੇ ਗੋਗਲੂ ਪੁਟਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਉਹਨੇ ਮਗਰਾ ਸਾਰਾ ਗੈਂਗਲੂ ਪੁਟ ਸੁੱਟੇ ਤੇ ਵਾੜ ਟਪ ਕੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਪਿਆ।

ਬੁਢਾ ਭੁੜਕ ਕੇ ਉਠਿਆ, ਉਹਨੇ ਆਪਣਾ ਟਕੂਆ ਵਗਾਹ ਕੇ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਉਹਦੀ ਇਕ ਲੱਤ ਵੱਢ ਸੁੱਟੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਲੁਕ ਗਿਆ।

ਰਿੱਛ ਪੀੜ ਨਾਲ ਗੜਗੜਾਇਆ ਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਲੱਤਾਂ ਭਾਰ ਲੰਗ ਮਾਰਦਾ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ।

ਬੁਢੇ ਨੇ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਲੱਤ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਘਰ ਲੈ ਆਂਦੀ। "ਆਹ ਲੈ, ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ," ਉਸ ਨੇ ਆਖਿਆ " ਰਿੰਨ੍ਹ ਪਕਾ ਲੈ ਇਹਨੂੰ।" ਬੁਢੜੀ ਨੇ ਰਿੱਛ ਦੀ ਲੱਤ ਉਤੋਂ ਖੱਲ ਲਾਹੀ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਉਬਲਣਾ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਫੇਰ ਉਹਨੇ ਖੱਲ ਨਾਲੇ ਵਾਲ ਲਾਹੇ, ਖੱਲ ਦੇ ਉਤੇ ਬਹਿ ਗਈ ਤੇ ਉਨੇ ਕਤਣ ਲੱਗ ਪਈ।

ਓਧਰ ਰਿੱਛ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਲਕੜ ਦੀ ਲੱਤ ਬਣਵਾ ਲਈ ਅਤੇ ਬੁੱਢੀ ਬੁਢੇ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੁਰਦਾ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਲੱਤ ਠੱਕ ਠੱਕ ਕਰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਹੀ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ :

"ਘੁਰ, ਘੁਰ, ਘੁਰ,

ਲੱਕੜ-ਲੱਤਾ ਰਿੱਛ ਘੁਰ ਘੁਰ

ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਨੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ

ਇਕ ਬੁਢੜੀ ਨਾ ਲੈਂਦੀ ਝੋਕ

ਮੇਰੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕੱਤਦੀ

ਉਨੰ ਦੀ ਨਿੱਘੀ ਤੰਦ ਲੱਬਦੀ

ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮਾਸ ਪਕਾਇਆ

ਘਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਖੁਆਇਆ।"

ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਇਹ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੀ " ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ, ਉਠਕੇ ਬਾਹਰ ਜਾ ਤੇ ਬੂਹੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਲਾ ਦੇ। ਰਿੱਛ ਆ ਰਿਹਾ ਈ।"

ਪਰ ਰਿੱਛ ਤਾਂ ਲਾਂਘੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਬੂਹਾ ਖੋਹਲਿਆ ਤੇ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕੀਤਾ-

"ਘੁਰ, ਘਰ, ਘੁਰ,

ਲੱਕੜ-ਲੱਤਾ ਰਿੱਛ ਘੁਰ ਘੁਰ

ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਨੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ

ਇਕ ਬੁਢੜੀ ਨਾ ਲੈਂਦੀ ਝੋਕ

ਮੇਰੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕੱਤਦੀ

ਉਨੰ ਦੀ ਨਿੱਘੀ ਤੰਦ ਲੱਥਦੀ

ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮਾਸ ਪਕਾਇਆ

ਘਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਖੁਆਇਆ।"

ਬੁੱਢੇ ਤੇ ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਡਰ ਨਾਲ ਤ੍ਰਾਹ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਬੁੱਢਾ ਪੱੜਛਤੀ ਉਤੇ ਟੱਪ ਹੇਠਾਂ ਲੁਕ ਗਿਆ ਤੇ ਬੁੱਢੀ ਸਟੋਵ ਉਤੇ ਲੁਕ ਗਈ।

ਰਿੱਛ ਮਕਾਨ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਤੇ ਬੁੱਢੇ ਬੁੱਢੀ ਨੂੰ ਲਭਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਉਸ ਚੋਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰ ਲਿਆ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਭੋਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਡਿੱਗਾ।

ਫੇਰ ਗੁਆਂਢੀ ਭੱਜੇ ਆਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਰਿੱਛ

ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗੋਗਲੂ ਬੀਜਣ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੱਲ ਵਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਕ ਰਿੱਛ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ :

ਕਿਸਾਨਾ, ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਤੋੜ ਦੇਣੀਆਂ ਨੇ।"

" ਨਾ ਲਧੂਆ, ਮੇਰੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਨਾ ਤੋੜ। ਸਗੋਂ ਗੋਗਲੂ ਬੀਜਣ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਹਥ ਵਟਾ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੜ੍ਹਾਂ, ਲੈ ਲਉਂ ਤੇ ਤੂੰ ਉਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਲਈ।"

"ਬਹੁਤ ਹੱਛਾ" ਰਿੱਛ ਨੇ ਆਖਿਆ।" ਪਰ ਜੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਕਰਦਾ ਏਂ, ਤਾਂ ਮੁੜਕੇ ਕਦੇ ਮੇਰੇ ਮੱਥੇ ਨਾ ਲੱਗੀ।"

ਏਨਾ ਆਖ ਕੇ ਉਹ ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਗੋਗਲੂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ। ਪਤਝੜ ਦੀ ਰੁਤ ਆਈ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਗੋਗਲੂ ਪੁਟਣ ਗਿਆ। ਤੇ ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਰਿੱਛ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ :

ਆ ਕਿਸਾਨਾ, ਆਪਾਂ ਗੋਂਗਲੂ ਵੰਡ ਲਈਏ।"

"ਬਹੁਤ ਹੱਛਾ, ਲਧੂਆ। ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇਰੇ ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀਆਂ।"

ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪੱਤੇ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਗੋਗਲੂ ਉਹਨੇ ਆਪ ਆਪਣੇ ਗੱਡੇ ਤੇ ਲੱਦ ਲਏ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵੇਚਣ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਰਾਹ ਵਿਚ ਉਹਨੂੰ ਰਿੱਛ ਆ ਮਿਲਿਆ। "

ਕਿਥੇ ਚਲਿਆ ਏ ?" ਰਿੱਛ ਨੇ ਪੁਛਿਆ। "

ਸ਼ਹਿਰ ਚਲਿਆਂ, ਲਧੂਆ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੇਚਣ।"

"ਵਖਾ ਖਾਂ ਭਲਾ, ਤੇਰੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸਵਾਦ ਏ।"

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਗੋਗਲੂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਰਿੱਛ ਨੇ ਉਹਦਾ ਸਵਾਦ ਚੱਖਿਆ ਉਹ ਗੁਰਾਇਆ : " ਅੱਛਾ ! ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਕੀਤੀ ਏ ! ਤੇਰੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧ ਮਿੱਠੀਆਂ ਨੇ। ਮੁੜਕੇ ਕਦੇ ਬਾਲਣ ਲਈ ਲਕੜਾਂ ਲੈਣ ਮੇਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰੀਂ, ਨਹੀਂ ਤੇ ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਤੋੜ ਦੇਣੀਆਂ ਨੇ।"

ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਉਸੇ ਥਾਂ ਰਾਈ ਬੀਜ ਦਿੱਤੀ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਢਣ ਵਾਸਤੇ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਰਿੱਛ ਬੈਠਾ ਉਹਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।

"ਐਤਕੀਂ ਨਾ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਕਰੀਂ ਜਣਿਆ" ਰਿੱਛ ਨੇ ਆਖਿਆ।" ਮੇਰਾ ਹਿੱਸਾ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦੇ!"

ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ

"ਏਦਾਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਐਤਕੀਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਲਧੂਆ ਤੇ ਮੈਂ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬਰ ਕਰ ਲਉਂ।"

ਉਹਨਾਂ ਰਾਈ ਕੱਠੀ ਕੀਤੀ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਦਾਣੇ ਆਪਣੇ ਗੱਡੇ ਤੇ ਲੱਦੇ ਤੇ ਘਰ ਲੈ ਆਂਦੇ।

ਰਿੱਛ ਨੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੁਰਕ ਮਾਰਿਆ ਪਰ ਇਉਂ ਸਵਾਦ ਆਇਆ ਜਿਵੇ ਕੋਈ ਲਕੜ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ।

ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਉਹ ਕਿਸਾਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਦਿਨ ਗਿਆ ਤੇ ਆਹ ਦਿਨ ਆਇਆ ਰਿੱਛ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਚਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਨੌਰਾਂ ਦਾ ਸਿਆਲ-ਨਿਵਾਸ

ਇਕ ਸੀ ਬੁਢਾ ਤੇ ਇਕ ਸੀ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਇਕ ਬੋਲਦ, ਇਕ ਭੇਡੂ, ਇਕ ਹੰਸ, ਇਕ ਕੁਕੜ ਅਤੇ ਇਕ ਸੂਰ ਸੀ।

ਬੁਢੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ :

ਕੁਕੜ ਨੂੰ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਸਾਂਭ ਛਡੀਏ ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ? ਚਲ ਏਹਨੂੰ ਤਿਓਹਾਰ ਵਾਸਤੇ ਝਟਕਾ ਸੁਟੀਏ।"

ਠੀਕ ਏ, ਝਟਕਾ ਸੁਟਦੇ ਆਂ," ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਕੁਕੜ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਲਈ, ਤੇ ਜਦੋ ਰਾਤ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਬੁਢੇ ਨੇ ਏਧਰ ਓਧਰ ਹੇਠਾਂ ਉਤੇ ਸਭ ਥਾਂ ਲਭਿਆ, ਪਰ ਕੁਕੜ ਕਿਤੇ ਨਾ ਦਿਸਿਆ।

ਤ੍ਰਿਕਾਲਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ " ਕੁਕੜ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲਭਾ ਨਹੀਂ ਕਿਤੋਂ, ਮੈਂ ਸੂਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸੀਖ ਚੋਭ ਦੇਂਦਾ ਆਂ।"

ਚੰਗਾ ਸੂਰ ਨੂੰ ਚੋਭ ਦੇ, " ਬੁਢੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਸੂਰ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਲਈ, ਤੇ ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਭੱਜਕੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ।

ਬੁਢੇ ਨੇ ਏਧਰ ਓਧਰ ਹੇਠਾਂ ਉਤੇ ਸਭ ਥਾਂ ਲਭਾ ਪਰ ਸੁਰ ਕਿਤੇ ਨਾ ਦਿਸਿਆ।

"ਸਾਨੂੰ ਭੇਡੂ ਈ ਮਾਰਨਾ ਪੈਣੈ, " ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

"ਤੇਰੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਮਾਰ ਸੁਟ, " ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਭੇਡੂ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਲਈ ਤੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ:

''ਚਲ ਆਪਾਂ ਭਜਕੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੀਏ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣੈ।"

ਸੋ ਭੇਡੂ ਤੇ ਹੰਸ ਭਜਕੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ।

ਬੁਢਾ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਤੇ ਵੇਖਿਆ: ਭੇਕੂ ਤੇ ਹੰਸ ਦੋਵੇਂ ਗਾਇਬ। ਉਹਨੇ ਏਧਰ ਓਧਰ ਹੇਠਾਂ ਉਤੇ ਸਭ ਥਾਂ ਲਭਿਆ ਪਰ ਉਹ ਕਿਤੇ ਨਾ ਦਿਸੇ।

"ਖੈਰ, ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ! ਸਾਰੇ ਜਨੌਰ ਭਜ ਗਏ ਨੇ, ਸਿਰਫ ਬਲਦ ਰਹਿ ਗਿਐ। ਲਗਦੈ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਬੌਲਦ ਹੀ ਮਾਰਨਾ ਪਉ।"

"ਠੀਕ ਏ, ਮਾਰ ਸੁਟ," ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਬੋਲਦ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਲਈ ਤੇ ਉਹ ਭਜਕੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ।

ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਸੁਹਾਵਣਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਭਗੌੜਿਆਂ ਦਾ ਉਥੇ ਵਾਹਵਾ ਜੀਅ ਲਗ ਗਿਆ। ਪਰ ਹੁਨਾਲ ਬੀਤਿਆ ਤੇ ਸਿਆਲ ਆਇਆ।

ਬੌਲਦ ਭੇਡੂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲਗਾ:

"ਕਿਉਂ, ਮਿਤਰਾ ਕੀ ਆਂਹਦਾ ਏ ? ਸਿਆਲ ਦੀ ਰੁਤ ਸਿਰ ਤੇ ਆਈ ਖੜੀ ਆ, ਸਾਨੂੰ ਗੇਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁਗੀ ਪਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ।"

ਪਰ ਭੇਡ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: "ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਗਰਮ ਕੋਟ ਐ, ਸਿਆਲ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਆਖੂ।"

ਸੋ ਬੰਲਦ ਸੂਰ ਕੋਲ ਗਿਆ।

" ਆਪਾਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਪਾ ਲਈਏ, ਸੂਰਾ।" ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

"ਜਿੱਨਾ ਮਰਜੀ ਪਾਲਾ ਹੋਵੇ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਏ," ਸੁਰ ਨੇ ਆਖਿਆ। " ਮੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਧਸ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਹੂੰ ਤੇ ਝੁੱਗੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬੜਾ ਸੁਹਣਾ ਸਾਰ ਲਉਂ ।

"ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਬਲਦ ਹੰਸ ਕੋਲ ਗਿਆ।

"ਹੰਸਾ, ਚਲ ਆਪਾਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇਕ ਝੁੱਗੀ ਪਾ ਲਈਏ।"

"ਨਹੀਂ, ਮਿਹਰਬਾਨੀ। ਇਕ ਖੰਭ ਮੇਰਾ ਉਤੇ ਲੈਣ ਲਈ ਕੰਬਲ, ਦੂਜਾ ਹੇਠਾਂ ਵਿਛਾਉਣ

ਲਈ ਬਿਸਤਰਾ, ਤੇ ਕੱਕਰ ਵਿਚ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਪਾਲਾ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ।"

ਫੇਰ ਬੌਲਦ ਕੁਕੜ ਕੋਲ ਗਿਆ।

'ਚਲ ਆਪਾਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗੇਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਪਾ ਲਈਏ।"

ਨਹੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ । ਮੈਂ ਫਰ ਦੇ ਰੁਖ ਹੇਠ ਸਿਆਲ ਵਿਚ ਵੀ ਬਾਹਰ ਈ ਬੈਠਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾਂ।"

ਬੌਲਦ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਆਪ ਹੀ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਪਉ।

'ਬਹੁਤ ਹੱਛਾ, " ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, " ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਰਜੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਪਾਉਣ ਲਗਿਆਂ।"

ਤੇ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਖੜੀ ਕਰ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਮੁਕ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਸਟੈਵ ਬਾਲਿਆ ਤੇ ਨਿੱਘਾ ਹੋਕੇ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਕੱਕਰ ਪਾਲੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ।

ਹੋਇਆ ਇਹ ਕਿ ਉਸ ਸਾਲ ਪਾਲਾ ਅਗੇਤਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਤੇ ਕੱਕਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੜਾਕੇ ਕਢਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।

ਭੇਡੂ ਏਧਰ ਓਧਰ ਕੁੜਕਿਆ ਕੁੱਦਿਆ, ਪਰ ਉਹਦਾ ਸਰੀਰ ਨਿੱਘਾ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬੋਲਦ ਕੋਲ ਗਿਆ।

"ਮੈਂ... ਮੈਂ ... ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਝੁੱਗੀ ਵਿਚ ਆ ਲੈਣ ਦੇ !"

ਨਾ, ਭੇਡੂਆ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ ਨਾ ਝੁੱਗੀ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਵਟਾ, ਪਰ ਤੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਗਰਮ ਕੋਟ ਏ ਤੇ ਸਿਆਲ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਆਖੂ।"

ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਉਣ ਦੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੂਹਾ ਤੋੜ ਦਊਂ ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਪਾਲੇ ਮਾਰੂੰ।" ਬੋਲਦ ਨੇ ਸੋਚਿਆ : "ਜੇ ਮੈਂ ਏਹਨੂੰ ਅੰਦਰ ਨਾ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਪਾਲੇ ਮਾਰੂ।"

ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ: " ਠੀਕ ਐ, ਆ ਜਾ ਅੰਦਰ।"

ਭੇਡੂ ਝੁੱਗੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਟੇਵ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੈਂਚ ਉਤੇ ਲੰਮਾ ਪੈ ਗਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਸੂਰ ਭਜਾ ਭੱਜਾ ਆਇਆ।

" ਘੁਰ, ਘੁਰ ! ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਕੇ ਨਿੱਘਾ ਹੋ ਲੈਣ ਦੇ, ਬੋਲਦਾ !"

ਨਹੀਂ, ਸੂਰਾ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ ਨਾ, ਝੁੱਗੀ ਖੜੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਵਟਾ, ਪਰ ਤੂੰ ਆਖਿਆ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਪਾਲਾ ਹੋਵੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਏ। ਤੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਧਸ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਹੇਗਾ।"

ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆ ਲੈਣ ਦੇ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਬੂਥਣੀ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਨੁਕਰਾਂ ਫਰੋਲ ਕੇ ਪੋਲੀਆਂ ਕਰ ਦੇਣੀਆਂ ਤੇ ਤੇਰੀ ਝੁੱਗੀ ਹੇਠਾਂ ਆ ਪੈਣੀ ਏ।"

ਬਲਦ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ: " ਸੂਰ ਨੇ ਝੁੱਗੀ ਢਾਹ ਦੇਣੀ ਏ।"

ਸੋ ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ: " ਠੀਕ ਏ, ਆ ਜਾ ਅੰਦਰ। "

ਸੂਰ ਭੱਜਕੇ ਝੁੱਗੀ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭੋਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੰਸ ਆ ਗਿਆ।

"ਘੀ ਘੀ ਕੈ ਕੈ ! ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਕੇ ਨਿੱਘਾ ਹੋ ਲੈਣ ਦੇ, ਬੋਲਦਾ ।"  

"ਨਹੀਂ. ਹੰਸਾ, ਝੂਠੀ ਗੱਲ। ਤੇਰੇ ਦੇ ਖੰਭ ਨੇ- ਇਕ ਹੇਠਾਂ ਵਿਛਾਉਣ ਨੂੰ ਇਕ ਉਤੇ ਨੂੰ ਕੰਬਲ, ਤੇ ਤੇਰਾ ਝੁੱਗੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਝੱਟ ਲੰਘ ਸਕਦੈ।"

"ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆ ਲੈਣ ਦੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗੇਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚੋ ਸਾਰਾ ਗਾਰਾ ਕੱਢ ਦੇਣੇ ਤੇ ਵਿਰਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਪਾਲਾ ਆਉ।"

ਬੋਲਦ ਨੇ ਇਸ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਹੰਸ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਤੇ ਸਟੋਵ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬਹਿ ਗਿਆ।

ਕੁਝ ਚਿਰ ਲੰਘਿਆ ਤੇ ਕੁਕੜ ਭੱਜਾ ਭੱਜਾ ਆ ਗਿਆ। "

ਕੁਕੜੀ-ਘੇ ! ਮੈਨੂੰ ਝੁਗੀ ਵਿਚ ਆ ਲੈਣ ਦੇ, ਬੋਲਦਾ। "

"ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦੇਣਾ। ਫਰ ਦੇ ਰੁਖ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣੇ ਖੁੰਡੇ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾ।"

"ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆ ਲੈਣ ਦੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਛੱਤ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਉਂ ਤੇ ਖੁਰਚ ਖੁਰਚ ਕੇ ਮੇਰੀਆਂ ਕਰ ਦੇਉਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਠੰਡੀ ਵਾ ਆਉ।"

ਸੋ ਬੌਲਦ ਨੇ ਕੁਕੜ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਕੜ ਫੜੱਕਾ ਮਾਰਕੇ ਝੁਗੀ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤੇ ਇਕ ਬਾਲੇ ਉਤੇ ਟਿਕ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ।

ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਏ, ਪੰਜ ਜਣਿਆਂ ਦਾ ਸੁਖੀ ਪਰਵਾਰ, ਨਾ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਾ ਫਾਕਾ। ਪਰ ਬਘਿਆੜ ਤੇ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ।

"ਚਲ ਆਪਾਂ ਝੁੱਗੀ ਨੂੰ ਚਲੀਏ, " ਉਹਨਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ. ' ਤੇ ਏਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਈਏ, ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਉਥੇ ਰਹੀਏ।"

ਉਹ ਝੁਗੀ ਕੋਲ ਆ ਗਏ। "

ਤੂੰ ਜਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਦਰ, ਤੂੰ ਵੱਡਾ ਏ ਤੇ ਤਕੜਾ ਵੀ, ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਆਖਿਆ।

"ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਫੱਸੜ ਆਂ। ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਫੁਰਤੀਲਾ ਏ। ਤੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾ।"

ਸੋ ਬਘਿਆੜ ਝੁੱਗੀ ਅੰਦਰ ਵੜ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਅੰਦਰ ਵੜਿਆ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਬੌਲਦ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਕੰਧ ਵਿਚ ਤੁੰਨ ਲਿਆ। ਭੇਡੂ ਬਘਿਆੜ ਤੇ

ਝਪਟਿਆ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਢੁਡ ਮਾਰਨ ਲਗਾ-ਠਾਹ ਠਾਹ ! ਹੇਠਾਂ ਭੋਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸੂਰ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਕੇ ਹਵਾਂਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

"ਘਰ, ਘਰ, ਘੁਰ, ਘੁਰ

ਮੇਰਾ ਚਾਕੂ ਤਿੱਖਾ ਹੈ

ਮੇਰਾ ਟਕੂਆ ਤਿੱਖਾ ਹੈ

ਫੜ ਕੇ ਰਖਿਓ ਏਦਾਂ ਇਸ ਨੂੰ

ਮੈਂ ਏਸ ਦੇ ਡਕਰੇ ਕਰ ਦਊਂ !"

ਹੰਸ ਨੇ ਉਹਦੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਵਿਚ ਚੁੰਢੀਆਂ ਵੱਢੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਕੜ ਆਪਣੇ ਅੱਡੇ ਤੇ ਬੈਠਾ ਭੁੜਕੀ ਗਿਆ ਤੇ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲੀ ਗਿਆ:

ਕੁੜ, ਕੜ , ਘੂੰ ਘੂੰ

ਕਾਹਨੂੰ ਫੜਦੇ ਓ ਮੈਨੂੰ

ਮੈਂ ਓਸ ਦੀ ਖੱਲ ਲਾਹ ਦਿਆਂ

ਪੰਜ ਗਿਣਨੇ ਨਹੀਂ ਅਜੇ ਤੁਸਾਂ !"

ਰਿੱਛ ਨੇ ਰੌਲਾ ਗੋਲਾ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਸਿਰ ਤੇ ਪੈਰ ਰਖਕੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਛੁਡਾਇਆ। ਉਹ ਰਿੱਛ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖਣ ਲਗਾ

ਕਿਵੇਂ ਵਾਲ ਵਾਲ ਬਚਿਆਂ ਮੈਂ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜਾਨੇ ਹੀ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਸੀ। ਇਕ ਚਮਕਦਾਰ ਕਾਲੇ ਕੋਟ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਭਾਈਬੰਦ ਨੇ ਤੰਦੂਰ ਵਾਲੀ ਦੁਸਾਂਗ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਕੰਧ ਵਿਚ ਤੁੰਨੇ ਰਖਿਆ। ਨਰਮ ਨਰਮ ਸਲੇਟੀ ਕੋਟ ਵਾਲਾ ਛੋਟਾ ਭਾਈਬੰਦ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਉਤੇ ਟੁਟ ਪਿਆ। ਮੇਰਾ ਤਿਆਲ ਏ ਉਹਨੇ ਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਨੇ। ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਛੋਟੇ ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਕੈਟ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮੇਰੀਆਂ ਵੱਖੀਆਂ ਵਿਚ ਢੂੰਢੀਆਂ ਵੱਢੀਆਂ। ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਨਿਕੜਾ, ਚਮਕੀਲ ਜਲ ਕੋਟ ਵਾਲਾ ਇਕ ਬਾਲੇ ਉਤੇ ਟੱਪੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਚਿਲਾਈ ਜਾਵੇ :

"ਕੁੜ, ਕੁੜ, ਘੂੰ ਘੂੰ

ਕਾਹਨੂੰ ਫੜਦੇ ਓ ਮੈਨੂੰ

ਮੈਂ ਓਸ ਦੀ ਖੱਲ ਲਾਹ ਦਿਆਂ

ਪੰਜ ਗਿਣਨੋ ਨਹੀਂ ਅਜੇ ਤੁਸਾਂ !"

ਤੇ ਭੋਰੇ ਵਿਚੋ ਕੋਈ ਆਖ ਰਿਹਾ ਸੀ :

"ਘੁਰ, ਘੁਰ, ਘੁਰ, ਘੁਰ

ਮੇਰਾ ਚਾਕੂ ਤਿਖਾ ਹੈ

ਮੇਰਾ ਟਕੂਆ ਤਿੱਖਾ ਹੈ

ਫੜ ਕੇ ਰਖਿਓ ਏਦਾਂ ਇਸ ਨੂੰ

ਮੈਂ ਏਸ ਦੇ ਡਕਰੇ ਕਰ ਦਊਂ !"

ਉਹ ਦਿਨ ਗਿਆ ਤੇ ਆਹ ਦਿਨ ਆਇਆ। ਬਘਿਆੜ ਤੇ ਰਿੱਛ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਗਏ।

ਤੇ ਬੌਲਦ, ਭੇਡੂ, ਹੰਸ, ਕੁਕੜ ਤੇ ਸੂਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਸਦੇ ਖੇਡਦੇ ਦਿਨ ਕਟ ਰਹੇ ਹਨ।

ਖਚਰਾ ਕਿਸਾਨ

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇਕ ਬੁੱਢੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਦੇ ਪੁਤ ਸਨ। ਇਕ ਪੁਤ ਮਰ ਗਿਆ, ਤੇ ਦੂਜਾ ਦੂਰ ਪ੍ਰਦੇਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਗਏ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਏ ਕਿ ਇਕ ਵਜੀ ਸਿਪਾਹੀ ਬੁੱਢੀ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲਗਾ:

ਮੈਨੂੰ ਰਾਤ ਕੱਟ ਲੈਣ ਦੇ, ਬੇਬੇ।"

"ਆ ਜਾ, ਸੁਹਣਿਆ। ਕਿਥੋਂ ਆਇਐ?"

ਮੈਂ ਦੂਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਇਆਂ।"

"ਹਲਾ ਮੇਰਾ ਪੁਤ ਮੋਏ ਨੂੰ ਅਜੇ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਿਤੇ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਤੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਨਹੀਂ ਉਹਨੂੰ, ਕੀ ਆਂਹਦੈ ?" ਹਾਂ, ਵੇਖਿਐ। ਅਸੀ ਦੇਵੇ ਇਕੇ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ।"

"ਹਲਾ। ਲੈ ਦਸ!"

"ਉਹ ਦੂਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਰਸਾਂ ਦਾ ਪਾਲੀ ਆ, ਬੇਬੇ।"

"ਹਾਏ. ਵਿਚਾਰਾ ਗਭਰੂ, ਇਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਬਿਪਤਾ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਹੋਣੇ।"

" ਹੈ ਈ ਆ, ਬੇਬੇ। ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਆ ਸਾਰਸਾਂ ਦਾ— ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੇਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸਦਾ।"

" ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾ ਗਲ ਝੱਗਾ ਹੋਣੇ ਨਾ ਪੈਰੀ ਜੁਤੀ, ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਏ ?"

"ਉਹਦੀਆਂ ਲੀਰਾਂ ਲਮਕਦੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਤੂੰ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਏ।"

"ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਚਾਲੀ ਕੁ ਗਜ਼ ਕਪੜਾ ਹੈਗਾ ਏ. ਸੁਹਣਿਆ, ਤੇ ਕਰੀਬਨ ਦਸ ਰੂਬਲ। ਲੈ ਜਾ ਖਾਂ ਮੇਰੇ ਪੁਤ ਲਈ ।  

"ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ, ਬੇਬੇ।"

ਕੁਝ ਦਿਨ ਬੀਤੇ ਤੇ ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਪੁਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸੋ ਮੁੜ ਆਇਆ।

"ਸਲਾਮ ਆਹਨਾ, ਮਾਂ।"

"ਜਿਉਂਦਾ ਰਹੁ, ਪੁਤ। ਵੇਖੇ ਨਾ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੈਂ, ਦੂਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬੰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ ਏਥੇ। ਉਹਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਮਰ ਗਏ ਭਰਾ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦਸਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਬੰਦਾ ਦੂਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਇਕੋ ਕੋਠੜੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਕਪੜੇ ਦਾ ਥਾਨ ਤੇ ਦਸ ਰੂਬਲ ਦੇ ਦਿਤੇ ਤੋਰੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ। "

"ਹਛਾ, ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਏ, ਤਾਂ ਅਲਵਿਦਾ, ਮਾਂ," ਉਹਦੇ ਪੁਤਰ ਨੇ ਆਖਿਆ। "ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਨਿਕਲ ਚਲਿਆਂ ਤੇ ਜੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤੈਥੋਂ ਵਡਾ ਮੁਰਖ ਕੋਈ ਮਿਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਘਰ ਮੁੜ ਆਉਂ, ਜੇ ਨਾ ਮਿਲਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਵੜਨਾ।

ਤੇ ਉਸ ਮੂੰਹ ਭੁਆਇਆ ਤੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।

ਉਹ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਵਾੜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੁਕ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਇਕ ਸੂਰਨੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚੇ ਚਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਸਾਨ ਗੋਡਿਆਂ ਪਰਨੇ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸੂਰਨੀ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਮਾਲਕਣ ਨੇ ਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ:

"ਜਾ ਉਸ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਪੁਛ ਕਿ ਉਹ ਮੱਥਾ ਕਿਉਂ ਟੇਕ ਰਿਹਾ ਏ ।"

ਨੌਕਰਾਣੀ ਗਈ ਤੇ ਪੁਛਣ ਲਗੀ :

"ਤੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ਪਰਨੇ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਏ, ਕਿਸਾਨਾ ਤੇ ਤੂੰ ਸਾਡੀ ਸੂਰਨੀ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਕਿਉਂ ਟੇਕ ਰਿਹਾ ਏ ?"

ਬੀਬੀ, ਮਾਲਕਣ ਨੂੰ ਆਖ ਤੁਹਾਡੀ ਸੁਰਨੀ ਮੇਰੀ ਵਹੁਟੀ ਦੀ ਏ ਸਾਕ-ਸ਼ਰੀਕਣੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਏਹਨੂੰ ਭਲਕੇ ਆਪਣੇ ਪੁਤ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਚਲਣ ਲਈ ਆਖ ਰਿਹਾਂ। ਉਹ ਸੂਰਨੀ ਨੂੰ

ਜਾਣ ਦੇਵੇਗੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਸਿਆਣੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾੜੀ ਦੇ ਨੌਕਰ ਨੌਕਰਾਣੀਆਂ ਬਣਨ ਦੇਵੇਗੀ ?"

ਜਦੋ ਮਾਲਕਣ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ :

"ਚੰਗਾ ਮੂਰਖ ਏ, ਸੂਰਨੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦਾ ਨਿਉਂਦਾ ਦੇ ਰਿਹੈ ! ਚਲ ਸਾਨੂੰ ਕੀ, ਆਪੇ ਲੋਕ ਹਸਣਗੇ। ਸੂਰਨੀ ਉਤੇ ਮੇਰਾ ਫਰ ਦਾ ਕੋਟ ਪਾ ਦੇ ਅਤੇ ਬੱਘੀ ਨੂੰ ਦੇ ਘੋੜੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਖ ਦੇ। ਉਹ ਸ਼ਾਹੀ ਠਾਠ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਜਾਣਗੇ।"

ਸੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੱਘੀ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ, ਸੂਰਨੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਘੀ ਵਿਚ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਤੇਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬੱਘੀ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਿਆ।

ਜਦੋ ਮਾਲਕ ਘਰ ਆਇਆ (ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ), ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਅਗੋਂ ਹਸ ਹਸ ਦੂਹਰੀ ਹੁੰਦੀ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲੀ।

"ਓਹ, ਪਿਆਰੇ, ਕਿਤੇ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਹਸਦੇ! ਏਥੇ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਸਾਡੀ ਸੂਰਨੀ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਆਖਣ ਲਗਾ। ਤੁਹਾਡੀ ਸੂਰਨੀ ਮੇਰੀ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਸਾਕ-ਸ਼ਰੀਕਣੀ ਏ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨੇ ਉਹਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹਦੇ ਪੁਤ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਘਰ ਦੀ ਸਿਆਣੀ ਬਣੇ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚੇ ਲਾੜੀ ਦੇ ਨੌਕਰ ਨੌਕਰਾਣੀਆਂ।"

ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਏ ਤੂੰ ਕੀ ਕੀਤਾ," ਮਾਲਕ ਨੇ ਆਖਿਆ। ਤੂੰ ਸੂਰਨੀ ਤੇ ਬੱਚੇ ਉਹਦੇ ਹਥ ਫੜਾਏ ਹੈ ਨਾ ?"

"ਹਾਂ, ਮੇਰੀ ਜਾਨ। ਮੈਂ ਸੂਰਨੀ ਉਤੇ ਆਪਣਾ ਫਰ ਦਾ ਕੋਟ ਪਾਇਆ ਤੇ ਦੇ ਘੋੜੇ ਜੋੜਕੇ ਡੂੰਘੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ।"

ਕਿਥੋਂ ਸੀ ਉਹ ਕਿਸਾਨ ?" ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪ੍ਰੀਤਮ।"

ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੂਰਖ ਤੂੰ ਏਂ, ਉਹ ਨਹੀਂ !"

ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਤੇ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਮੂਰਖ ਬਣ ਗਈ। ਉਹ ਘਰੋਂ ਬਹਰ ਦੌੜਿਆ, ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਤੇ ਪਲਾਕੀ ਮਾਰੀ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਮਗਰ ਭਜਾ ਲਿਆ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਪਣੇ ਪਿਛੇ ਆਉਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨੇ ਘੋੜਿਆਂ ਸਮੇਤ ਬੱਘੀ ਨੂੰ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮੋੜ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਛਡ ਦਿੱਤਾ। ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੋਪੀ ਜਾਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਟਿਕਾਇਆ ਤੇ ਇਹਦੇ ਲਾਗੇ ਬਹਿ ਗਿਆ।

"ਓਏ, ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲਿਆ!" ਮਾਲਕ ਕੜਕਿਆ। " ਤੂੰ ਕੋਈ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਕਿਸਾਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ, ਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਬੱਘੀ ਵਾਲਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੂਰਨੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ?"

"ਹਾਂ, ਹਜ਼ੂਰ, ਵੇਖਿਐ। ਘੰਟਾ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹਨੂੰ ਏਥੋਂ ਲੰਘੇ ਨੂੰ।"

"ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਗਿਐ ? ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਫੜਨੈ।"

"ਉਹ ਨਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ । ਵਾਹ ਵਾਹ ਦੂਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਅੰਤੜੇ ਵੀ ਪੈ ਸਕਦੇ ਓ। ਤੁਸੀਂ ਏਹਨਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਜਾਣੂ ਜੇ ?"

'ਵੇਖ ਬਈ ਸਜਣਾ, ਤੂੰ ਜਾ ਤੇ ਉਸ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲਿਆ ਮੇਰੇ ਕੋਲ।"

"ਨਹੀਂ ਹਜੂਰ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮੇਰਾ ਸ਼ਿਕਰਾ ਐਥੇ ਮੇਰੀ ਟੋਪੀ ਹੇਠ ਬੈਠਾ ਹੋਇਐ।

"ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਸ਼ਿਕਰੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੰਖੂ।"

"ਵੇਖਿਓ, ਕਿਤੇ ਨਿਕਲ ਨਾ ਜਾਵੇ ਏਹ। ਬੜਾ ਵਡਮੁਲਾ ਪੰਛੀ ਏ। ਜੇ ਮੈਂ ਏਹਨੂੰ ਗੁਆ ਬੈਠਾ ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਮੇਰਾ ਜਿਉਣਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਛਡਣੈ।"

"ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਮੁਲ ਦਾ ਹੋਊ ਏਹ ?"

"ਕੁਲ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੂਬਲ ਦਾ।"

'' ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਜੇ ਮੈਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਰਕਮ ਤਾਰ ਦਊਂ।" "

ਕਹਿ ਲੈਣਾ ਸੌਖਾ ਏ, ਸਰਕਾਰ ।"

"ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ। ਆ ਲੈ ਫੜ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੂਬਲ। ਕੋਈ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਨਾ ਰਹੇ।"

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਰੂਪੈ ਫੜੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਦੇ ਘੋੜੇ ਤੇ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਭਜਾ ਲਿਆ, ਤੇ ਮਾਲਕ ਪਿਛੇ ਸਖਣੇ ਟੋਪ ਦੀ ਰਾਖੀ ਖਲੋਤਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਬੈਠਾ ਉਹਨੂੰ ਉਡੀਕਦਾ ਰਿਹਾ। ਸੂਰਜ ਅਸਤ ਹੋਣ ਲਗ ਪਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਅਜੇ ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਨਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।

"ਵੇਖਾਂ ਤੇ ਸਹੀ, ਇਸ ਟੋਪ ਹੇਠਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਜੇ ਤਾਂ ਸ਼ਿਕਰਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਮੁੜੇਗਾ, ਜੇ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਡੀਕਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ।"

ਉਹਨੇ ਟੈਪ ਚੁਕਿਆ, ਪਰ ਇਹਦੇ ਹੇਠ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।   

ਬਦਮਾਸ਼ ! ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਓਹੋ ਕਿਸਾਨ ਹੋਣੇ ਜਿਨ੍ਹੇ ਮੇਰੀ ਸੁਆਣੀ ਨੂੰ ਬੁਧੂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਥੁੱਕਿਆ ਤੇ ਪੈਦਲ ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਕਿਸਾਨ ਉਸ ਤੋਂ ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

"ਸੁਣ ਮਾਂ," ਉਸ ਨੇ ਬੁਢੜੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, " ਆਪਾਂ ਕੱਠੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ। ਤੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ। ਵੇਖ ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤਿੰਨ ਘੋੜੇ ਦਿੱਤੇ ਨੀ ਤੇ ਇਕ ਬੱਘੀ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੂਬਲ ਤੋਂ ਸਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਇਕ ਸੂਰਨੀ। ਤੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਮੁਫਤ ਵਿਚ ਹੀ।"

ਸੱਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ

ਦੋ ਭਰਾ ਸਫਰ ਤੇ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਗਰੀਬ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਰੱਜਾ ਪੁਜਾ। ਦੋਵਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਸੀ। ਗਰੀਬ ਭਰਾ ਕੋਲ ਘੋੜੀ ਸੀ ਤੇ ਅਮੀਰ ਭਰਾ ਕੋਲ ਖੱਸੀ ਘੋੜਾ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਲੰਘਿਆ ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਥਾਂ ਰਾਤ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਕ ਗਏ।

ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਦੀ ਘੋੜੀ ਸੂ ਪਈ। ਵਛੇਰਾ ਰਿੜ੍ਹ ਕੇ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਦੀ ਗੱਡੀ ਹੇਠ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਰੀਬ ਭਰਾ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ।

'ਉਠ ਓਏ, ਭਰਾਵਾ, ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਨੇ ਰਾਤ ਵਛੇਰਾ ਦਿਤੈ " ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

ਵਿਚਾਰਾ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਉਠਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲਗਾ:

" ਗੱਡੀ ਵਛੇਰਾ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦੀ ਏ ? ਇਹ ਵਛੇਰਾ ਮੇਰੀ ਘੋੜੀ ਨੇ ਦਿਤਾ ਏ।"

''ਜੇ ਉਹਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਏਹ ਉਹਦੇ ਲਾਗੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ।"

ਸੋ ਉਹ ਝਗੜ ਪਏ ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਜੱਜ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਵਿਚ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿੱਤੇ, ਪਰ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਕੋਲ ਸੱਚ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੱਜ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਅਖੀਰ ਮਾਮਲਾ ਖੁਦ ਜਾਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਜਾਰ ਨੇ ਦੇਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗੇ ਚਾਰ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਪਾਈਆਂ।

ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤਕੜੀ ਤੇ ਛੋਹਲੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਮੋਟਾ ਤਾਜਾ ਕੌਣ ਹੈ. ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਨਰਮ ਕੂਲਾ ਕੌਣ ਹੈ ? ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪਿਆਰੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?"

ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਵਾਸਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦਿੱਤੇ।

ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਆਓ." ਜ਼ਾਰ ਨੇ ਆਖਿਆ, " ਤੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜਵਾਬ ਦਸੋ।"

ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਥੋੜਾ ਚਿਰ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਕ ਦੋਸਤ ਦਾ ਚੇਤਾ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈਣ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਇਆ ਉਸ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਤੇ ਉਹਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਤੇ ਫੇਰ ਉਹਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ:

'ਐਨਾ ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ ਏ, ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤ ?"

ਉਫ ਜਾਰ ਨੇ ਚਾਰ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ ਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮੰਗਿਐ।"

"ਦਸ ਖਾਂ ਭਲਾ ਕੀ ਨੇ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ?"

ਸੁਣ ਪਹਿਲੀ ਬੁਝਾਰਤ। ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤਕੜੀ ਤੇ ਛੋਹਲੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ ?"

ਵੱਡੀ ਬੁਝਾਰਤ ! ਇਹ ਮੇਰੇ ਖਾਵੰਦ ਦੀ ਲਾਖੀ ਘੋੜੀ ਆ— ਉਹਦੇ ਨਾਲੋਂ ਛੋਹਲੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ— ਰਤਾ ਕੁ ਚਾਬਕ ਲਾਓ ਤਾਂ ਉਹ ਖਰਗੋਸ਼ ਨੂੰ ਜਾ ਫੜੇ ।

"ਸੁਣ ਫੇਰ ਦੂਜੀ। ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਤਾਜ਼ੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ ?"

ਦੋ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸੂਰ ਜਿਹੜਾ ਅਸੀਂ ਪਾਲ ਰਹੇ ਆਂ ਏਡਾ ਮੋਟਾ ਤਾਜਾ ਹੋ ਗਿਐ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਖਲੋ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।" ''

ਤੇ ਹੁਣ ਸੁਣ ਤੀਜੀ ਬੁਝਾਰਤ। ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਨਰਮ ਕੁਲੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ ?"

ਲੈ, ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਕ, ਖੰਭਾਂ ਦਾ ਬਿਸਤਰਾ ਏਹਦੇ ਨਾਲ ਕੁਲੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਸੁਫਨਾ ਵੀ ਲੈ ਜਕਦਾ ਏ ?"

ਹੱਛਾ ਤੇ ਹੁਣ ਅਖੀਰਲੀ। ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ ? "

ਮੇਰਾ ਪੋਤਰਾ ਇਵਾਨੁਸ਼ਕਾ ਉਹ ਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰਾ।"

ਰੱਬ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਕਰੇ, ਨੇਕਬਖਤੇ, ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਕਿ ਕੀ ਆਖਣੇ। " ਤੇ ਗਰੀਬ ਭਰਾ, ਉਹ ਜਾਰ ਜ਼ਾਰ ਰੋਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਘਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ

ਉਹਦੀ ਸੱਤਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਧੀ ਮਿਲ ਪਈ। ਉਹਦਾ ਪਰਵਾਰ ਏਡਾ ਕੁ ਹੀ ਸੀ। ਸੱਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ- ਦੀ ਨੇ ਪੁਛਿਆ :

"ਤੂੰ ਹੋਕੇ ਕਿਉਂ ਲੈਂਦਾ ਏਂ ਤੇ ਰੋਦਾਂ ਕਿਉਂ ਏਂ, ਬਾਪੂ?"

"ਕਿੱਦਾਂ ਨਾ ਹੋਕੇ ਲਵਾਂ ਤੇ ਰੋਵਾਂ ਜਦੋ ਜਾਰ ਨੇ ਚਾਰ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਨੇ, ਤੇ ਮੈਥੋਂ ਉਮਰ ਭਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ!''

"ਦਸ ਖਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਨੇ।"

"ਲੈ ਸੁਣ ਧੀਏ, ਏਹ ਨੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤਕੜੀ ਤੇ ਛੋਹਲੀ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਏ, ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਤਾਜ਼ੀ ਕਿਹੜੀ ਏ, ਸਭ ਤੋਂ ਨਰਮ ਤੇ ਕੁਲੀ ਕਿਹੜੀ ਏ, ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਕਿਹੜੀ ਏ ?"

"ਜਾ, ਜ਼ਾਰ ਕੋਲ ਜਾ ਬਾਪੂ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖ: ਸਭ ਤੋਂ ਤਕੜੀ ਤੇ ਛੋਹਲੀ ਚੀਜ਼ ਏ ਹਵਾ : ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਤਾਜ਼ੀ ਧਰਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਪਾਲਦੀ ਏ : ਸਭ ਤੋਂ ਨਰਮ ਤੇ ਕੁਲੀ ਚੀਜ਼ ਹੱਥ ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਦਾ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਲੰਮਾ ਪੈ ਜਾਏ, ਉਹ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਹੇਠ ਕਰ ਲੈਂਦੇ। ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਚੀਜ਼ ਏ ਨੀਂਦ।"

ਤੇ ਫੇਰ ਦੇਵੇਂ ਭਰਾ ਅਮੀਰ ਵੀ ਤੇ ਗਰੀਬ ਵੀ, ਜਾਰ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ। ਤੇ ਜਾਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਜਵਾਬ ਸੁਣੇ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ :

"ਇਹ ਜਵਾਬ ਤੂੰ ਆਪੇ ਬੁੱਝੇ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤੇਰੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਏ ?"

"ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ, ਮੇਰੀ ਇਕ ਧੀ ਏ, ਸੱਤਾਂ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ, ਤੇ ਇਹ ਜਵਾਬ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦਸੇ ਨੇ।"

"ਜੇ ਤੇਰੀ ਧੀ ਏਡੀ ਸਿਆਣੀ ਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗਾ ਲੈ ਜਾ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਭਲਕ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸੁਹਣਾ ਜਿਹਾ ਤੌਲੀਆ ਬੁਣ ਦੇਵੇ।"

ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗਾ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ ਤੇ ਘੇਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਡੁੱਬਾ ਘਰ ਮੁੜ ਆਇਆ।

"ਬਿਪਤਾ ਪੈ ਗਈ, ਲਾਡਲੀ ਧੀਏ।" ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ, " ਜਾਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿਤੈ ਕਿ ਇਸ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗੇ ਦਾ ਉਹਨੂੰ ਤੌਲੀਆ ਬੁਣ ਦੇ।"

"ਤੂੰ ਝੁਰ ਨਾ, ਬਾਪੂ।" ਸੱਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਉਹਨੇ ਬਹੁਕਰ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਤੀਲਾ ਤੋੜਿਆ, ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਫੜਾਇਆ ਤੇ ਆਖਿਆ:

"ਆਹ ਜਾਰ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਕੋਈ ਦਸਤਕਾਰ ਲਭੇ ਜਿਹੜਾ ਤੋਲੀਆ ਬੁਣਨ ਲਈ ਏਹਦੀ ਖੱਡੀ ਬਣਾ ਦੇਵੇ।"

ਉਹ ਜਾਰ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਸੀ। ਫੇਰ ਜਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡੇੜ ਸੌ ਆਂਡੇ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਆਖਿਆ:

"ਇਹ ਆਂਡੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਭਲਕ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਡੰੜ ਸੌ ਚੂਚੇ ਕਢਵਾ ਦੇਵੇ।"

ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਹੋਰ ਵੀ ਉਦਾਸ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜਿਆ।

ਓਹ ਮੇਰੀਏ ਧੀਏ, ਇਕ ਬਿਪਤਾ ਮੁਕਦੀ ਏ ਦੂਜੀ ਉਠ ਖੜੀ ਹੁੰਦੀ ਏ।" ਤੇ ਉਹਨੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਧੀ ਨੂੰ ਦਸੀ।

"ਤੂੰ ਰਤੀ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ, ਬਾਪੂ, " ਸਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਉਹਨੇ ਸਾਰੇ ਆਂਡੇ ਪਕਾ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਵਾਸਤੇ ਸਾਂਭ ਲਏ। ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਫੇਰ ਜ਼ਾਰ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ।

ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਕਿ ਚੂਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਬਾਜਰਾ ਚਾਹੀਦੈ। ਇਕੋ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹਲ ਵਾਹਿਆ ਜਾਏ, ਬਾਜਰਾ ਬੀਜਿਆ ਜਾਏ. ਵਢਿਆ ਤੇ ਗਾਹਿਆ ਜਾਏ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚੂਚੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੁੰਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨਗੇ।"

ਜ਼ਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖਿਆ:

"ਜੇ ਤੇਰੀ ਧੀ ਏਡੀ ਸਿਆਣੀ ਏ, ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਭਲਕੇ ਸਵੇਰੇ ਆਪ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ - ਨਾ ਨੰਗੀ, ਨਾ ਕੱਜੀ ਹੋਈ, ਨਾ ਪੈਦਲ, ਨਾ ਘੋੜੇ ਤੇ, ਨਾ ਸੁਗਾਤ ਲੈਕੇ, ਨਾ ਤੁਹਫੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ।"

"ਹੱਛਾ, " ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, "ਮੇਰੀ ਧੀ ਏਡੀ ਚਲਾਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ। ਸਭ ਕੀਤਾ ਕਰਾਇਆ ਖੂਹ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ। "

ਪਰ ਸਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ ਨੇ ਆਖਿਆ:

"ਗ਼ਮ ਨਾ ਲਾ, ਬਾਪੂ। ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਜਿਊਂਦਾ ਖਰਗੋਸ਼ ਤੇ ਇਕ ਜਿਉਂਦਾ ਬਟੇਰਾ ਲਿਆ ਦੇ ਖਰੀਦ ਕੇ।"

ਉਹ ਗਿਆ ਤੇ ਇਕ ਖਰਗੋਸ਼ ਤੇ ਬਟੇਰਾ ਖਰੀਦ ਲਿਆਇਆ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਤੜਕੇ ਹੀ ਸਤ-ਵਰ੍ਹਿਆਂ-ਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਕਪੜੇ ਲਾਹ ਦਿੱਤੇ. ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲਾ ਜਾਲ ਉਤੇ ਕਰ ਲਿਆ, ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਬਟੇਰਾ ਫੜ ਲਿਆ। ਖਰਗੋਸ਼ ਉਤੇ ਬੈਠੀ, ਤੇ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਈ।

ਜਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਫਾਟਕ ਤੇ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨੇ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਖਿਆ:

ਆਹ ਤੇਰੇ ਲਈ ਸੁਗਾਤ ਏ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤੇ ਉਹਨੇ ਬਟੇਰਾ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਵਧਾਇਆ। ਤੇ ਜਾਰ ਅਜੇ ਉਹਨੂੰ ਫੜਨ ਹੀ ਲਗਾ ਸੀ ਕਿ—ਫੁਰ—ਉਹ ਉਡ ਗਿਆ।

"ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ." ਜਾਰ ਨੇ ਆਖਿਆ. " ਤੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਵੇਂ ਹੀ ਕੀਤੈ ਜਿਵੇਂ ਮੈ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਦਸ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਏ ਕਿ ਤੇਰਾ ਪਿਓ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਏ, ਸੋ ਤੁਹਾਡਾ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਕਿਵੇਂ ਚਲਦੇ ?"

"ਮੇਰਾ ਪਿਓ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਦੈ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਉਹ ਜਾਲ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਮੱਛੀਆਂ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ ਤੇ ਤੇਰੇ ਮੁਹੋਂ ਨਾ ਲੱਥੇ ਜੋ ਸੂਪ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹਾਂ।"

"ਕੀ ਆਖਿਆ, ਮੂਰਖ ਕੁੜੀਏ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਕਿਥੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ? ਉਹ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ, ਕਿ ਨਹੀਂ ?"

ਤੇ ਤੂੰ, ਵਡਿਆ ਸਿਆਣਿਆ, ਕਿਥੇ ਵੇਖਿਆ ਏ ਪਈ ਗੱਡੀ ਦੇ ਵਛੇਰਾ ਹੋਵੇ? ਵਛੇਰੇ ਘੋੜੀ ਦੇਂਦੀ ਏ, ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ।"

ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਜਾਰ ਨੇ ਵਛੇਰਾ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮੁੜਵਾ ਦਿੱਤਾ।

ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਲੀਆ

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਏ, ਇਕ ਬੁੱਢਾ ਫੌਜੀ ਛੁੱਟੀ ਮਨਾਣ ਲਈ ਘਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤੇ ਥਕਿਆ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਭੁੱਖ ਉਹਨੂੰ ਡਾਢੀ ਲਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਪਿੰਡ ਅਪੜਿਆ ਤੇ ਉਹਨੇ ਪਹਿਲੀ ਹੀ ਝੁੱਗੀ ਦਾ ਬੂਹਾ ਜਾ ਖੜਕਾਇਆ।

"ਰਾਹੀ ਨੇ ਰਾਤ ਕਟਣੀ ਏ, " ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

ਬੂਹਾ ਇਕ ਬੁੱਢੀ ਤੀਵੀਂ ਨੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ।

"ਅੰਦਰ ਲੱਘ ਆ, ਫੌਜੀਆ " ਉਹਨੇ ਸੱਦਾ ਦਿਤਾ।

"ਮਾਲਕਣੇ, ਭੁੱਖੇ ਲਈ ਗਰਾਹੀ ਰੋਟੀ ਹੈ ਈ ?" ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪੁਛਿਆ।

ਏਧਰ ਬੁੱਢੀ ਕੋਲ ਹੈ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਚੰਗਾ-ਚੋਖਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸੀ ਕੰਜੂਸ, ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫਰੀਬੜੀ ਬਣ-ਬਣ ਬਹਿੰਦੀ ਸੀ।

ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ, ਅਜ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ, ਗਰੀਬੜੀ ਦੇ, ਘਰ 'ਚ ਹੈ ਦੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। " ਉਹ ਕੁਰਲਾਣ ਲਗੀ।

"ਠੀਕ ਏ, ਜੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ," ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ। ਫੇਰ ਬੈਂਚ ਥੱਲੇ ਪਿਆ ਹੱਥੀਉਂ ਬਿਨਾਂ ਇਕ ਕੁਹਾੜਾ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲਗਾ।

''ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈਗੀ, ਤਾਂ ਅਸੀ ਓਸ ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਲੀਆ ਬਣਾ ਲੈਨੇ ਆਂ।" ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਦੋਵੇ ਹਥ ਉਲਾਰ ਲਏ।

"ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਲੀਆ? ਕਦੀ ਸੁਣਿਆ ਏ ਕਿਸੇ ! ''

"ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਵਿਖਾਨਾਂ। ਬਸ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਤਾਂਬੀਆ ਦੇ ਦੇ।"

ਬੁੱਢੀ ਤਾਂਬੀਆ ਲੈ ਆਈ. ਤੇ ਫੌਜੀ ਨੇ ਕੁਹਾੜੇ ਨੂੰ ਧੋਤਾ, ਉਹਨੂੰ ਤਾਂਬੀਏ ਵਿਚ ਰਖਿਆ, ਤਾਂਬੀਏ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਚੁਲ੍ਹੇ ਉਤੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ।

ਤੇ ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਫੌਜੀ ਉਤੇ ਨਿਗਾਹ ਰਖੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਉਹਦੇ ਉਤੇ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਤੀ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਇਕ ਕੜਛੀ ਕੱਢੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਫੇਰ ਉਹਨੂੰ ਚਖਿਆ।

ਤਿਆਰ ਹੋ ਚਲਿਐ ਬਸ" ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ। "ਜੇ ਰਤਾ ਕੁ ਲੂਣ ਲਭ ਪਏ ਨਾ।"

" ਹਾਂ, ਲੂਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈਗਾ। ਐਹ ਵੇਖ ਪਾ ਲੈ।"

ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਲੂਣ ਪਾਇਆ ਤੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਚਖਿਆ।

"ਜੇ ਕਦੀ ਮੁਠ ਕੁ ਦਾਣੇ ਪਾ ਸਕਦੇ ਨਾ" ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

ਬੁੱਢੀ ਰਸਦ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਇਕ ਨਿਕੀ ਥੈਲੀ ਚੁਕ ਲਿਆਈ।

"ਐਹ ਲੈ, ਜਿੰਨੇ ਮਰਜ਼ੀ ਆ ਪਾ ਲੈ, ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਤੇ ਚਾੜ੍ਹੇ ਨੂੰ ਹਿਲਾਣ ਤੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਚੱਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰਖਿਆ। ਤੇ ਬੁੱਢੀ ਵੇਖਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਧਿਆਨ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਕੀਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ।

"ਵਾਹ ਕਿੰਨਾ ਸੁਆਦਲਾ ਦਲੀਆ ਬਣਿਐ ਦਲੀਏ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਫੌਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ। " ਜੇ ਰਤਾ ਜਿਹਾ ਮੱਖਣ ਪੈ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਏਸ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਚੀਜ਼ ਕਦੀ ਕੋਈ ਬਣੀ ਨਹੀ ਹੋਣੀ।"

ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਕੁਝ ਮੱਖਣ ਵੀ ਲਭ ਲਿਆਂਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਲੀਏ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿਤਾ।

"ਤੇ ਹੁਣ, ਮਾਲਕਣੇ, ਚਮਚਾ ਲੈ ਆ, ਤੇ ਆ ਜਾ ਖਾਈਏ!" ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਉਹ ਦਲੀਆ ਖਾਂਦੇ ਜਾਣ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾ ਕਰਦੇ ਜਾਣ।

"ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਿਆਲ, ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਲੀਆ ਵੀ ਏਨਾ ਸੁਆਦੀ ਬਣਦੈ।" ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਦੰਗ ਹੁੰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ।

ਤੇ ਫੌਜੀ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅੰਦਰ ਹਸਦਾ ਰਿਹਾ।

ਮੌਤ ਤੇ ਫੌਜੀ

ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਮਗਰੇ ਇਕ ਫੌਜੀ ਦੀ ਮੌਕੂਫੀ ਹੋਈ।  

ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਏ, ਫ਼ੌਜੀਆ, ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਖੁਲ੍ਹੀ ਛੁਟੀ ਏ ਜਿਧਰ ਮਰਜ਼ੀ ਏ ਜਾ।"

ਫੌਜੀ ਤੁਰ ਪਿਆ ਤੇ ਸੋਚੀ ਜਾਵੇ: "ਮੈਂ ਪੰਝੀ ਵਰ੍ਹੇ ਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਏ ਤੇ ਏਹਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਵਿਖਾਉਣ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪੰਝੀ ਗੋਗਲੂ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਰਾਹ ਵਾਸਤੇ ਸਿਰਫ ਰੋਟੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸੁੱਕੇ ਹੋਏ ਟੁਕੜੇ ਦਿੱਤੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਫੌਜੀ ਦੀ ਸਮਾਈ ਕਿਥੇ ਹੋ ਸਕਦੀ ਏ। ਉਫ ਖੈਰ, ਮੈਂ ਘਰ ਚਲਦਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਆਂ, ਤੇ ਜੇ ਉਹ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਹੋਏ ਤਾਂ ਘਟੋ ਘਟ ਘੜੀ ਪਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਬਰ ਤੇ ਹੀ ਬੈਠਾਂਗਾ।"

ਸੋ ਫੌਜੀ ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਉਹ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ। ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਖਾ ਲਏ। ਸਿਰਫ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਹਾਲੇ ਲੰਮਾ ਪੰਧ ਉਹਨੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਤੁਰਿਆਂ ਜਾਂਦਿਆਂ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਮੰਗਤਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਖਣ ਲਗਾ:

"ਵਿਚਾਰੇ ਲੂਲ੍ਹੇ ਲੱਗੜੇ ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਕੁਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੋ, ਫੌਜੀਆ ?"

ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਖਰੀ ਟੁਕੜਾ ਕਢਿਆ ਤੇ ਇਹ ਸੋਚਦਿਆਂ ਬੁਢੇ ਮੰਗਤੇ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ :

"ਮੈ ਕਰ ਲਉਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ। ਫੌਜੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਢਿਡ ਭਰ ਸਕਦੈ। ਪਰ ਇਹ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਏ- ਵਿਚਾਰਾ ਲਾਚਾਰ ਲੂਲ੍ਹਾ ਲੰਗੜਾ ?"

ਸੋ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਈਪ ਵਿਚ ਤਮਾਕੂ ਪਾਇਆ, ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਆਪਣੇ ਪਾਈਪ ਦੇ ਸੂਟੇ ਲਾਉਂਦਾ ਉਹ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ।

ਉਹ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ, ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹ ਸੜਕ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਇਕ ਝੀਲ ਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਕੰਢੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਜੰਗਲੀ ਹੰਸ ਤਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਫੌਜੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਘਿਸਰਦਾ ਕੰਢੇ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸ਼ਹਿ ਲਾਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ, ਤੋ ਉਹਨੇ ਤਿੰਨ ਹੰਸ ਮਾਰ ਲਏ।

"ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਖਾਣ ਨੂੰ ਬਥੇਰਾ ਕੁਝ ਏ!"

ਉਹ ਸੜਕੇ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਣ ਪਹੁੰਚਾ। ਉਹਨੇ ਇਕ ਸਰਾਂ ਲਭੀ, ਤਿੰਨ ਹੰਸ ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫੜਾਏ, ਤੇ ਆਖਿਆ:

"ਆਹ ਫੜ ਤਿੰਨ ਹੰਸ। ਇਕ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਭੁੰਨ ਦੇ ਦੂਜਾ ਆਪਣੇ ਵੇਲੇ ਕੁਵੇਲੇ ਲਈ ਰਖ ਲੈ. ਤੇ ਤੀਜੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮੈਨੂੰ ਥੋੜੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਦੇ।

ਜਿੰਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਿਠੂ ਲਾਹ ਕੇ ਰਖਿਆ ਤੇ ਰਤਾ ਕੁ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਸਤਾਇਆ, ਓਨੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਭੁੰਨਿਆ ਹਇਆ ਇਕ ਹੰਸ ਪਰੋਸ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਇਕ ਬੋਤਲ ਰਖ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਫੌਜੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲਗਾ- ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਘੁਟ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਫੇਰ ਇਕ ਬੁਰਕੀ ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ ਹੰਸ ਦੀ। ਸਵਾਦ ਆ ਗਿਆ!

ਉਹਨੇ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਖਾਧੀ। ਔਹ ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਨਵੀਂ ਹਵੇਲੀ ਕੀਹਦੀ ਏ ?" ਉਹਨੇ ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ।

"ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਬਣਵਾਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਵਸ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, " ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

"ਉਹ ਕਿਉਂ ?"

"ਇਸ ਥਾਂ ਬਦਰੂਹਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਹ ਥਾਂ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਏ-ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਉਹ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਤੇ ਨਚਦੇ ਨੇ ਤੇ ਭਿਆਨਕ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਨੇ। ਹਨੇਰਾ ਹੋਏ ਪਿਛੇ ਲੋਕ ਇਹਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਨੇ।"

ਫੌਜੀ ਨੇ ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਵਪਾਰੀ ਉਹਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲ ਸਕਦੈ।

" ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਨਾਂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਨਾਂ। ਖਬਰੇ ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਾਂ।"

ਰੋਟੀ ਖਾਕੇ ਉਹ ਠੇਕਾ ਲਾਉਣ ਪੈ ਗਿਆ। ਤੇ ਜਦੋਂ ਘੁਸਮੁਸਾ ਹੋਣ ਲਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲਿਆ। ਵਪਾਰੀ ਕਹਿਣ ਲਗਾ:

"ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਕੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ, ਫ਼ੌਜੀਆ?"

"ਮੈਂ ਇਕ ਰਾਹੀ ਆਂ। ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਤ ਕਟ ਲੈਣ ਦਿਓਗੇ ? ਸੁਣਿਆ ਉਹ ਖਾਲੀ ਪਿਐ।"

"ਤੂੰ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ ਲਗਦੈ।" ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।" ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਅੱਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ? ਕੋਈ ਹੋਰ ਥਾਂ ਲਭ ਲੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਦਾ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਨਵਾਂ ਮਕਾਨ ਜਦੋ ਦਾ ਬਣਿਆ, ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਐ। ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਥੇ ਭਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।"

ਖਬਰੇ ਮੈਂ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨੂੰ ਓਥੋਂ ਕੱਢ ਦਿਆਂ। ਕੌਣ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਬਦਰੂਹਾਂ ਬੁਢੇ ਫ਼ੌਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਲੈਣ।"

ਦੂਜੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੇ ਵਾਹ ਲਾ ਲਈ। ਪਰ ਵਿਅਰਥ। ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇਕ ਮੁਸਾਫਰ ਨੇ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ, ਮਕਾਨ ਬਦਰੂਹਾਂ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਓਥੇ ਰਾਤ ਕਟਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਪਰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਿਰਫ ਉਹਦੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਹੀ ਲਭੀਆਂ ਸਨ। ਬਦਰੂਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ ਸੀ।

"ਰੂਸੀ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਨਾ ਅੱਗ ਖਾ ਸਕੇਗੀ, ਨਾ ਪਾਣੀ ਡੋਬ ਸਕੇਗਾ। ਮੈਂ ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਏ. ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਤੋਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲੜਿਆਂ, ਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਿਉਂਦਾ ਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾ ਸਕਦਾਂ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਕਹਿਨਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਸਭਨਾਂ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ।"

ਚੰਗਾ, ਤੂੰ ਜਾਣ," ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।" ਡਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਰਹਿ ਲੈ ਫੇਰ। ਜੋ ਤੂੰ ਬਦਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਮਕਾਨ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਚੋਖਾ ਇਨਾਮ ਦਿਆਂਗਾ।"

'ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਦੀਵੇ ਦੇ ਦਿਓ, ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਭੁੱਜੇ ਹੋਏ ਬਦਾਮ ਤੇ ਇਕ ਸੇਕਿਆ ਹੋਇਆ ਗੋਗਲੂ - ਵੱਡੇ ਤੇ ਵੱਡਾ ਜਿਹੜਾ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ," ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾ ਤੇ ਜੋ ਚਾਹੀਦੈ ਆਪੇ ਲੈ ਲੈ।"

ਫੌਜੀ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਇਕ ਦਰਜਨ ਦੀਵੇ ਤੇ ਤਿੰਨ ਪਾਉਂਡ ਭੁੱਜੇ ਹੋਏ ਬਦਾਮ ਲੈ ਲਏ। ਫੇਰ ਉਹ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵੱਡੇ ਤੋਂ

ਵੱਡਾ ਸੋਕਿਆ ਹੋਇਆ ਗੈਗਲ ਉਹਨੂੰ ਲਭਾ ਉਹਨੇ ਚੁਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਮਕਾਨ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਹੋਈ ਤੇ ਅਚਨਚੇਤ ਇਕ ਹੋ-ਹੱਲਾ ਮੱਚ ਪਿਆ। ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨੇ ਖੜ ਖੜ ਕੀਤਾ, ਫਰਸ ਦੇ ਫਟੇ ਕੜ ਕੜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਦਗੜ ਦਗੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤੇ ਏਡੀ ਉੱਚੀ ਚੀਕਾਂ ਚਾਂਗਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਲਗੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੁਰਦੇ ਵੀ ਜਾਗ ਪੈਣ। ਪੂਰੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਹੇਠਲੀ ਉੱਤੇ ਆ ਗਈ।

ਪਰ ਫੌਜੀ ਪੂਰੀ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਦਾਮ ਤੋੜ ਤੋੜ ਖਾਂਦਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਪਾਈਪ ਦੇ ਸੂਟੇ ਲਾਈ ਜਾਵੇ।

ਅਚਾਨਕ ਬੂਹਾ ਖੁਲ੍ਹਿਆ ਤੇ ਇਕ ਨਿਕੇ ਜਿਹੇ ਭੂਤਨੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਅੰਦਰ ਕੀਤਾ, ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਚਾਂਗਰ ਮਾਰੀ:

"ਆਦਮ ਬੋ ਆਦਮ ਬੋ! ਆ ਜਾਓ, ਖਾਣ ਨੂੰ ਲਭ ਗਿਆ !"

ਸਾਰੇ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਦਗੜ ਦਗੜ ਕਰਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਜਿਥੇ ਫੌਜੀ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ, ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਚੋਰ-ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਅਰਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਚੀਕਣ ਲੱਗੇ : " ਅਸੀਂ ਏਹਦੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਏਹਨੂੰ ਖਾ ਜਾਵਾਂਗੇ !"

"ਏਡਾ ਪੱਕ ਨਾ ਸਮਝਿਓ," ਫੌਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।" ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵੇਲੇ ਬੜੇ ਬੜੇ ਨਾਢੂ ਖਾਂ ਵੇਖੇ ਹੋਏ ਨੇ, ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਹਵਾ ਹੜਬੁੱਚ ਸੇਕੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਵੇਖ ਲਓ ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਹੀ ਨਾ ਫਸ ਜਾਵਾਂ !"

ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਭੂਤ-ਧੁਸ ਦੇਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ:

"ਚਲ ਵੇਖੀਏ ਭਲਾ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਤਕੜੈ ?"

"ਠੀਕ ਏ. ਵੇਖ ਲਓ " ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ। " ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਜਣਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਪੱਥਰ ਨਚੋੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਦੇਵੇ ?"

ਸਰਦਾਰ ਭੂਤ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੜਕ ਤੋਂ ਇਕ ਪੱਕਾ ਪੱਥਰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ । ਇਕ ਭੂਤਨਾ ਦੌੜਕੇ ਗਿਆ ਤੇ ਪੱਥਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਉਹਨੇ ਪੱਥਰ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਫੜਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ।

"ਲੈ ਫੜ, ਕਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼!"

"ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਕਰ ਵੇਖੇ। ਮੇਰੀ ਵਾਰੀ ਮਗਰੋਂ ਸਹੀ।"

ਛੋਟੇ ਭੂਤ ਨੇ ਪੱਥਰ ਫੜਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਏਡੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਘੁਟਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰੇਤ ਦੀ ਮੁਠ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ।

"ਵੇਖ ਐਧਰ !"

ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਠੂ ਵਿਚੋ ਗੋਗਲੂ ਕਢਿਆ।

"ਵੇਖੋ, ਮੇਰਾ ਪੱਥਰ ਤੁਹਾਡੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਜੇ।"

ਤੇ ਉਹਨੇ ਗੋਗਲੂ ਨੂੰ ਨਪਿਆ ਘੁੱਟਿਆ ਤੇ ਉਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।

"ਵੇਖੋ ਐਧਰ !"

ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਹੈਰਾਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਖੜੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੋਲਣ ਜੋਗੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਪੁਛਿਆ:

"ਇਹ ਕੀ ਖਾਈ ਜਾ ਰਿਹੈ ਤੂੰ ?"

"ਬਦਾਮ !" ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ। " ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਮੇਰੇ ਬਦਾਮ ਨਹੀਂ ਤੋੜ ਸਕਦਾ।"

ਅਤੇ ਉਹਨੇ ਸਰਦਾਰ ਭੂਤ ਨੂੰ ਇਕ ਗੋਲੀ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ।

"ਲੈ, ਵੇਖ ਫੌਜੀ ਦਾ ਬਦਾਮ ਤੋੜ ਕੇ।"

ਭੂਤ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਸੁਟ ਲਈ। ਉਹਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਹੇਠ ਚਿਥਿਆ ਤੇ ਉਹ ਪੱਧਰੀ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਤੋੜ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਤੇ ਫੌਜੀ ਆਪਣੇ ਬਦਾਮ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਸੁੱਟੀ ਗਿਆ ਤੇ ਤੋੜ ਤੋੜ ਖਾਈ ਗਿਆ।

ਭੂਤ ਬੜੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦੇ ਹੋਏ। ਉਹ ਬੇਚੈਨ ਜਿਹੇ ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਖੜੇ ਫੌਜੀ ਵੱਲ ਵੇਖੀ ਗਏ।

"ਮੈ ਸੁਣਿਐ ਤੁਸੀਂ ਝਾਂਸੇ ਦੇਣ ਵਿਚ ਬੜੇ ਉਸਤਾਦ ਜੇ, " ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ । " ਤੁਸੀਂ ਨਿੱਕੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਓ ਤੇ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਨਿੱਕੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਓ, ਤੇ ਮਹੀਨ ਜਿਹੀਆਂ ਦਰਾੜਾਂ ਝੀਥਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਓ।"

"ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਆਂ!" ਭੂਤਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ।

"ਵੇਖਾਂ ਤਾਂ ਸਹੀ ਭਲਾ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਪਿਠੂ ਵਿੱਚ ਘੁਸੜ ਸਕਦੇ ਓ, ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ।" ਭੂਤ ਡਾਢੀ ਕਾਹਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਧੱਕਾ ਮੁੱਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪਿਠੂ ਵਿਚ ਵੜਨ ਦੀ ਖਿਚੋਤਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਮਿੰਟ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਾਰਾ ਮਕਾਨ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਪਿਠੂ ਵਿਚ ਸਮੇਟੇ ਗਏ ਸਨ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਪਿਠੂ ਬੰਦ ਕੀਤਾ, ਇਹਨੂੰ ਆਰ ਪਾਰ ਪੇਟੀਆਂ ਪਾਈਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੁਟਿਆ ਕੋਸਿਆ ਤੇ ਬਕਸੂਏ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।

“ਹੁਣ ਮੈਂ ਇਕ ਠੇਕਾ ਲਾ ਸਕਦਾ। " ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਖਿਆ।

ਉਹ ਫੌਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਲੰਮਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਉਹਦਾ ਵੱਡਾ ਕੋਟ ਹੀ ਉਹਦਾ ਹੇਠਲਾ ਉਤਲਾ ਬਿਸਤਰਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸੁਤਾ ਪਿਆ ਸੀ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰਿੰਦੇ ਭੇਜੇ।

"ਜਾਓ ਭਈ ਵੇਖੋ, ਫੌਜੀ ਜਿਉਂਦੇ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਮਰ ਮੁਕਾ ਏ ਤਾਂ ਉਹਦੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਕੱਠੀਆਂ ਕਰੋ।"

ਕਰਿੰਦੇ ਆਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਫੌਜੀ ਪਾਈਪ ਦੇ ਸੂਟੇ ਲਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਟਹਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

"ਸ਼ੁਭ ਪ੍ਰਭਾਤ ਫੌਜੀਆ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਤੇ ਨੇਂ ਬਰ ਨੇ ਮਿਲੇ। ਵੇਖ, ਅਸੀ ਤੇਰੀਆਂ ਹੱਢੀਆਂ ਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਬਕਸਾ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਆਂ।"

ਫੌਜੀ ਮੁਸਕੜੀਏ ਹਸ ਪਿਆ।

"ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ। ਆਓ ਰਤਾ ਹੱਥ ਪੁਆਓ, ਇਸ ਪਿਠੂ ਨੂੰ ਪਹਾਰੇ ਤੇ ਲੈ ਚਲੀਏ। ਪਹਾਰਾ ਏਥੋਂ ਦੂਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ? "

"ਨਹੀਂ, ਨੇੜੇ ਹੀ ਐ।" ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਿਠੂ ਚੁਕਿਆ ਤੇ ਪਹਾਰੇ ਤੇ ਲੈ ਆਂਦਾ। ਫੌਜੀ ਨੇ ਮਿਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ : "ਲਓ ਭਈ ਜਵਾਨੇ, ਇਸ ਪਿਠੂ ਨੂੰ ਅਹਿਰਣ ਤੇ ਰੱਖੋ ਤੇ ਚੰਗੀ ਕੁਟਾਈ ਕਰੋ ਹਥੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ।"

ਮਿਸਤ੍ਰੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੇ ਜੋਸ਼ ਖਰੋਸ਼ ਨਾਲ ਵਦਾਣ ਤੇ ਹਥੌੜਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਫੜ ਲਏ।

ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਤੁਸੀਂ ਸਮਝ ਹੀ ਸਕਦੇ ਓ।

"ਰਹਿਮ ਕਰ, ਫੌਜੀਆ ਸਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੇ !" ਉਹ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਚੀਕ ਪਏ।

ਪਰ ਮਿਸਤ੍ਰੀ ਕੁਟਾਈ ਕਰਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਂਦਾ ਗਿਆ

"ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਜਵਾਨੇ, ਰਤਾ ਹੋਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ, ਜੋਰ ਨਾਲ ! ਅਸੀਂ ਏਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਕੇ ਛਡਾਂਗੇ ਪਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੁਖੀ ਕਰੀਦੇ।"

"ਅਸੀਂ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਜਿਉਂਦੇ ਆਂ ਓਸ ਘਰ ਵਿਚ ਮੁੜਕੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ !" ਭੂਤ ਕੁਰਲਾਏ। "ਤੇ ਅਸੀ ਦੂਜਿਆਂ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾੜਾਂਗੇ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣ। ਜੇ ਤੂੰ ਸਾਡੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਸੀ ਤੇਰਾ ਬਦਲਾ ਚੁਕਾ ਦਿਆਂਗੇ !"

"ਹੁਣ ਹੋਸ ਆ ਗਈ ! ਅਗਾਂਹ ਤੋਂ ਕੰਨ ਹੋ ਗਏ ਨਾ ਪਈ ਰੂਸੀ ਫੌਜੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇ ਤਕਰਾਰ ਕਰੀਦੈ !"

ਉਹਨੇ ਮਿਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਸ ਕਰ ਦੇਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਪਿੱਠੂ ਦੀਆਂ ਪੇਟੀਆਂ ਢਿੱਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਭੂਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ:

"ਏਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਛਡਣਾ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੁਸੀਂ ਬਦਲਾ ਨਹੀਂ ਚੁਕਾਉਂਦੇ।"

ਅਜੇ ਉਹਨੇ ਆਪਣਾ ਪਾਈਪ ਮਸਾਂ ਮੁਕਾਇਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਭੂਤਨੇ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣਾ ਝੋਲਾ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀ ਭੱਜੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ।

"ਆਹ ਏ ਤੇਰਾ ਇਨਾਮ ।" ਭੂਤਨੇ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਝੋਲਾ ਫੜਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਇਹ ਹੋਲਾ ਜਿਹਾ ਲਗਾ। ਉਸ ਨੇ ਝੋਲਾ ਖੋਹਲਿਆ ਅੰਦਰ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਖਾਲੀ ਸੀ।

"ਮੈਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ?" ਫੌਜੀ ਭੂਤਨੇ ਉਤੇ ਟੁਟ ਪਿਆ। " ਠਹਿਰ ਜਾ, ਅਸੀਂ ਦੋ ਕੁ ਸੱਟਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਤੇਰੇ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਦਿਆਂਗੇ !"

ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਸਰਦਾਰ ਪਿੱਠੂ ਦੇ ਅੰਦਰੋ ਹੀ ਚੀਕਿਆ।

"ਮਾਰੀ ਨਾ ਫੌਜੀਆ, ਮੈਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਮਾਰੀ, ਸਗੋਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਮੈਂ ਕੀ ਆਖਦਾ ਆ। ਇਹ ਝੋਲਾ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਜੋ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਲਗਦੀ ਏ। ਇਹ ਤਾਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਲਾ ਏ—ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਝੋਲਾ ਨਹੀਂ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਧਾਰ ਤੇ ਫੇਰ ਏਹਦੇ ਅੰਦਰ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਤੇ ਤੂੰ ਵੇਖੇਗਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਤੂੰ ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਫੜਨਾ ਚਾਹੇ ਜਾਂ ਸੂਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੇ, ਬਸ ਝੋਲੇ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਤੇ ਤਿੰਨ ਲਫ਼ਜ਼ ਆਖ ਚਲ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ! ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਝੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲ ਜਾਉ।"

"ਵੇਖਦੇ ਆਂ ਭਲਾ ਤੂੰ ਸੱਚ ਆਖਦੈਂ ਕਿ ਝੂਠ ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਤੇ ਮਨ ਵਿਚ ਧਾਰਿਆ:

ਮੇਰੀ ਕਾਮਨਾ ਕਿ ਤੋਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਬੋਤਲਾਂ ਹੋਣ।" ਅਜੇ ਉਹਨੇ ਮਨ ਵਿਚ ਧਾਰਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਝੋਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋ ਭਾਰਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਝੋਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਖੋਹਲਿਆ ਤੇ ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਬੋਤਲਾਂ ਸਨ ! ਉਹਨੇ ਬੋਤਲਾਂ ਮਿਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਲਓ ਪੀਓ. ਮੇਰੇ ਸਜਣੇ !"

ਉਹ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਤੇ ਚੁਫੇਰੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀ। ਉਹਨੇ ਛੱਤ ਉਤੇ ਬੈਠੀ ਇਕ ਚਿੜੀ ਵੇਖੀ। ਉਹਨੇ ਆਪਣਾ ਝੋਲਾ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ

"ਚਲ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ।"

ਬੋਲ ਮਸਾਂ ਮੁਹੋ ਨਿਕਲੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਚਿੜੀ ਉਡ ਕੇ ਸਿਧੀ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ।

ਫੌਜੀ ਪਹਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤੇ ਆਖਿਆ  

ਤੂੰ ਸੱਚ ਆਖਿਐ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਵਰਤੀ ਏ। ਏਦਾਂ ਦਾ ਝੋਲਾ ਪੁਰਾਣੇ ਫੌਜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉ।"

ਉਸ ਨੇ ਪਿੱਠੂ ਖੋਹਲਿਆ ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਭੂਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।

"ਹੁਣ ਚਲਾ ਜਾ ਏਥੋ, ਪਰ ਇਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖੀ : ਜੇ ਮੁੜਕੋ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਨਾ, ਫੇਰ ਜੇ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਇਆ ਉਹਦਾ ਜੁਮਾ ਤੇਰਾ ਈ।"

ਅੱਖ ਪਲਕਾਰੇ ਵਿਚ ਭੂਤ ਤੇ ਭੂਤਨੇ ਸਭ ਚਲੇ ਗਏ। ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਿਠੂ ਤੇ ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਝੋਲਾ ਚੁਕਿਆ, ਮਿਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਆਖੀ, ਤੇ ਵਪਾਰੀ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।

"ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਜਾਕੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਓ," ਉਹ ਬੋਲਿਆ। " ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਆਖਣ ਲੱਗਾ।"

ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਟੱਡ ਕੇ ਫੌਜੀ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। "

ਸਚਮੁਚ ਹੀ ਰੂਸੀ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਨਾ ਅੱਗ ਫੂਕ ਸਕਦੀ ਏ, ਨਾ ਪਾਣੀ ਡੋਬ ਸਕਦੈ। ਰਤਾ ਦਸ ਤਾਂ ਸਹੀ ਤੂੰ ਬਦਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਕਿਵੇਂ ਬੱਚ ਗਿਓਂ।"

ਫੌਜੀ ਨੇ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਬੀਤਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆ :

"ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਜਾ ਵਸਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਦੋ ਦਿਨ ਅਟਕ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਠੀਕ ਏ। ਚੰਗਾ ਏਹੋ ਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਕ ਕਰ ਲਵਾਂ ਪਈ ਥਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਠਾਕ ਏ ਤੇ ਬਦਰੂਹਾਂ ਮੁੜਕੇ ਵਾਪਸ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆ ਜਾਣਗੀਆਂ।"

ਉਸ ਸ਼ਾਮ ਉਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਸਵੇਰੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਗਏ ਸਨ ਫੌਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਓਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਆਖਿਆ।

"ਰਾਤ ਓਥੇ ਕੱਟੋ, " ਉਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ। " ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਫੌਜੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਚਾ ਲਏਗਾ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਰਾਤ ਕੱਟੀ ਤੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਹਸਦੇ ਖੇਡਦੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।

ਤੀਜੀ ਰਾਤ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਤ ਓਥੇ ਕੱਟਣ ਦਾ ਦਿਲ ਕਢਿਆ। ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਠਾਕ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਬੜੇ ਸੁਖ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੁੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਮਕਾਨ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਵਾਈ, ਰੰਗ ਰੋਗਨ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਚੱਠ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਢੇਰ ਸਾਰੇ ਪਕਵਾਨ ਪਕਾਏ ਗਏ, ਸੇਕੇ, ਉਬਾਲੇ ਤੇ ਭੁੰਨੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਮਹਿਮਾਨ ਆਏ ਤਾਂ ਮੇਜ਼ ਖਾਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬਾਂ ਨਾਲ ਇਉਂ ਲੱਦੇ ਪਏ ਸਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ ਚੋਂ ਲਾਲਾਂ ਡਿਗਣ ਲੱਗੀਆਂ।

ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਏ ਖਾਣ ਤੇ ਜੋ ਜੀਅ ਕਰੇ ਪੀਣ!

ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਮਹਿਮਾਨ ਦੇ ਤੋਰ ਤੇ ਉਹਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

"ਖਾ ਪੀ. ਮਿਤਰਾ," ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ। " ਤੂੰ ਜੋ ਮੇਰੇ ਤੇ ਅਹਿਸਾਨ ਕੀਤੈ ਮੈ ਉਮਰ ਭਰ ਉਹਨੂੰ ਭੁਲਾ ਨਹੀਂ ਸਕਾਂਗਾ। "

ਜਦੋਂ ਦਾਅਵਤ ਖਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਲੋਅ ਲੱਗ ਚੁਕੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾ ਪਏ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੇ ਕੇ ਉਠੇ, ਤਾਂ ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹੇ ਪੈਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਹੋਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਖਿਆ।

ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਦੀ ਏ ? ਰਹਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਘਟੋ ਘਟ ਇਕ ਹਫਤਾ ਤਾਂ ਹੋਰ ਠਹਿਰ।"

"ਨਹੀਂ, ਸ਼ੁਕਰੀਆ। ਮੈਨੂੰ ਅੱਗੇ ਹੀ ਬੜੇ ਦਿਨ ਲਗ ਗਏ ਨੇ। ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਅਪੜਨਾ ਚਾਹੀਦੈ। " ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਫੌਜੀ ਦਾ ਪਿਠੂ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ।

"ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ।"

ਪਰ ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ : "ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੋੜ ਤੇਰੀ ਚਾਂਦੀ ਦੀ।

ਮੈਂ ਕੱਲਾ ਬੰਦਾ ਆਂ ਤੇ ਨੈਣ ਲੈਣ ਅਜੇ ਨਰੋਏ ਨੇ।

ਮੈਂ ਹੱਥੀਂ ਕਮਾ ਕੇ ਖਾ ਸਕਦਾ । "

ਉਹ ਵਪਾਰੀ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਇਆ, ਆਪਣਾ ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਝੋਲਾ ਤੇ ਖਾਲੀ ਪਿਠੂ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਲਮਕਾਇਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ।

ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪੈਂਡਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਅਖੀਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਕ ਪਹਾੜੀ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ, ਤੇ ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਖਿੜਕੇ ਹੋਲਾ ਫੁਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਦੇ ਸੱਜੇ ਕਦੇ ਖੱਬੇ ਵੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਤੁਰਨ ਲਗਾ । ਕਿੱਨਾ ਸੁਹਣਾ ਏ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰਾ। ਮੈਂ ਕਈਆਂ ਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਕਈ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵੇਖੋ. ਪਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਰਗੀ ਕਿਤੇ ਰੀਸ ਨਹੀਂ।"

ਫੌਜੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ, ਡਿਉੜੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਇਕ ਬਿਰਧ ਜਨਾਨੀ ਨੇ ਬੂਹਾ ਖੋਹਲਿਆ, ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਉਹਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।

ਬਿਰਧ ਜਨਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁਤਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਅਥਰੂ ਵਗਣ ਲੱਗੇ।

ਤੇਰਾ ਬੁਢਾ ਪਿਓ ਤੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪੂਤਾ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ! ਉਹ ਆਹ ਦਿਨ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਉਹਨੂੰ ਕਬਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਨੂੰ। ਫੇਰ

ਬਿਰਧ ਜਨਾਨੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋ ਛਡ ਕੇ ਕੰਮ ਜਾ ਲੱਗੀ ਤੇ ਫੌਜੀ ਉਹਨੂੰ ਧੀਰਜ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇਂਦਾ ਰਿਹਾ :

"ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਤੇਰੇ ਸੁਖ ਆਰਾਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਖਣਾ ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਏ।"

ਉਸ ਨੇ ਝੋਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਖੋਹਲਿਆ ਤੇ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।

ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਉਹਨੇ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕਢੀਆਂ, ਤੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ:

"ਲੈ ਜਿੰਨਾ ਜੀਅ ਕਰੇ ਖਾ ਤੇ ਪੀ!"

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹਨੇ ਝੋਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਖੋਹਲਿਆ ਤੇ ਮਨ ਵਿਚ ਧਾਰਿਆ ਕਿ ਇਹ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਕੰਮ ਜੁਟ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾਇਆ. ਇਕ ਗਉ ਤੇ ਇਕ ਘੋੜਾ ਖਰੀਦਿਆ ਤੇ ਹਰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਜਿਸ ਦੀ ਘਰ ਵਿਚ ਲੋੜ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹਨੇ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਉਹਦੀ ਬੁੱਢੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਪੋਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਤ ਦੇ ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਕੋਈ ਛੇ ਜਾਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲੰਘ ਗਏ। ਫੇਰ ਇਕ ਦਿਨ ਫੌਜੀ ਬਿਮਾਰ ਪੈ ਗਿਆ। ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਹ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਨਾ ਉਠਿਆ। ਨਾ ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਖਾਧਾ ਨਾ ਪੀਤਾ। ਹਾਲਤ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਉਹਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਮੌਤ ਉਹਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਖੜੀ ਆਪਣੀ ਦਾਤੀ ਤਿਖੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਲੈਂਦੀ ਸੀ।

"ਚਲ, ਫੌਜੀਆ," ਮੌਤ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਲੈਣ ਆਈ ਆਂ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਝਪੱਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣੈ।"

"ਕਾਹਦੀ ਕਾਹਲ ਏ, " ਫੌਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।" ਹੋਰ ਤੀਹ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਜਿਉ ਲੈਣ ਦੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਿਆਣੇ ਪਾਲ ਲਉਂ, ਆਪਣੇ ਪੁਤਾਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਲਉਂ, ਪੋਤੇ ਪੋਤੀਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵੇਖ ਲਉਂ ਸਾਲ ਖੰਡ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਬਹਿ ਖੇਡ ਲਉਂ। ਉਹਦੇ ਮਗਰੇ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਲੈ ਜਾਈਂ। ਹਾਲੇ ਨਹੀ ਮੈਂ ਮਰ ਸਕਦਾ।"

"ਨਹੀਂ, ਫੌਜੀਆ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਵੀ ਹੋਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾ ਦਿਆਂ।"

"ਚਲ ਹਛਾ, ਜੇ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਨਹੀ ਮਿਲ ਸਕਦੇ, ਘਟੋ ਘਟ ਤਿੰਨ ਵਰ੍ਹੇ ਤਾਂ ਦੇ ਦੇ। ਅਜੇ ਬੜੇ ਕੰਮ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਿਬੇੜਨ ਵਾਲੇ।

"ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣੇ, " ਮੌਤ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਹੋਰ ਮਿੰਨਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਪਰ ਉਹ ਮਰਨ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਝੋਲਾ ਸਿਰਹਾਣੇ ਹੇਠੋਂ ਕਢਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਂਦਿਆਂ, ਗਰਜਿਆ :

'ਚਲ ਝੋਲੇ ਵਿਚ!"

ਲਫਜ਼ ਮੁਹੇ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹਦੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਜਿਥੇ ਮੌਤ ਖੜੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਝੋਲੇ ਵਿਚ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰੀ ਤੇ ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਮੌਤ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਹੈ।

ਫੌਜੀ ਨੇ ਝੋਲੇ ਨੂੰ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਤਾ ਤੇ ਫੇਰ ਨੇ ਬਰ ਨੇ ਹੋ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਸਗੋਂ ਉਹਨੂੰ ਭੁਖ ਵੀ ਲੱਗ ਗਈ।

ਉਹ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਉਠਿਆ, ਰੋਟੀ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਕੱਟਿਆ. ਲੂਣ ਲਾਇਆ ਤੇ ਖਾ ਲਿਆ। ਫੇਰ ਉਹਨੇ ਕਵਾਸ * ਦਾ ਇਕ ਮੱਘ ਪੀਤਾ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸੋ ਫੀਨੀਏ, ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਅਗਾਂਹ ਤੋਂ ਤੈਨੂੰ ਕੰਨ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਪਈ ਰੂਸੀ ਫੌਜੀ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਕਿਵੇਂ ਲਾਈਦੈ!"

" ਕੀ ਕਰਨ ਲਗਾ ਏਂ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ?" ਝੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ।

"ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਦੁਖ ਹੋ ਰਿਹੈ ਕਿ ਇਹ ਝੋਲਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ, ਪਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ," ਫੌਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।"ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਦੱਬਣ ਲਗਿਆ. ਤੇ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੂੰ ਜਿਉਂਦੀ ਏ ਤੂੰ ਝੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਣਾ।"

"ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਣ ਦੇ, ਫੌਜੀਆ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋਰ ਜਿਉ ਲੈਣ ਦਊਂ।"

ਡਰ ਨਾ ਮੈਂ ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਾ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ।"

"ਆ ਲੈਣ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ. " ਮੌਤ ਨੇ ਤਰਲਾ ਲਿਆ। " ਜੇ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਣ ਦੇਵੋ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋਰ ਜਿਊਣ ਦਊਂ।"

"ਠੀਕ ਏ." ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਉਤੇ ਛਡ ਦਉਂ- ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕਰ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਤੀਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਲਵੇਗੀ।"

"ਏਹ ਵਾਅਦਾ ਨਹੀਂ ਮੈ ਕਰ ਸਕਦੀ, " ਮੌਤ ਨੇ ਕਿਹਾ। " ਜੇ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਨ ਨਾ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਜੀਵਾਂ ਕਿੱਦਾਂ ?" ------------------------------------

*ਕਾਲੀ ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਖ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਤਰਲ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਪੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।-ਸੰਪਾ:

"ਇਹ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਕੰਦ ਮੂਲ, ਸੱਕ ਛਿੱਲਕੇ ਤੇ ਬੀਜ ਗਿਟਕਾਂ ਖਾ ਕੇ ਜਿਉਂ।

ਮੌਤ ਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਸੋ ਫੌਜੀ ਨੇ ਕਪੜੇ ਪਾਏ, ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਕੱਸੇ ਤੇ ਕਿਹਾ:

"ਕਿਉਂਕਿ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਮਨਜੂਰ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈ ਤੈਨੂੰ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਡੋਬਣ ਚਲਿਆਂ ।

ਤੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਨੇ ਝੋਲਾ ਚੁੱਕ ਲਿਆ।

ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਮੌਤ ਬੋਲੀ :

"ਚੱਲ ਹਛਾ, ਮੰਨ ਲਈ ਤੇਰੀ ਗੱਲ। ਮੈਂ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ। ਮੈਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੰਦ ਮੂਲ, ਸੱਕ ਛਿੱਲਕੇ ਤੇ ਬੀਜ ਗਿਟਕਾਂ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਉਂ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਦੇ।"

"ਵੇਖ ਲੈ, ਠੱਗੀ ਨਾ ਕਰੀਂ" ਫੌਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਉਹ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਝੋਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਖੋਹਲ ਦਿੱਤਾ ।

"ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਮਨ ਬਦਲ ਜਾਏ ਚਲੀ ਜਾ।"

ਉਸ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਮੌਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਾਤੀ ਨੂੰ ਝਪੱਟਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਦੁੜੰਗੇ ਮਾਰਦੀ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਭਜ ਗਈ ਜਿਥੇ ਉਹ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕੰਦ ਮੂਲ, ਸੱਕ ਛਿੱਲਕੇ ਤੇ ਬੀਜ ਗਿਟਕਾਂ ਲਭਣ ਲਗੀ। ਹੋਰ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ ਉਹ ?

ਲੋਕ ਏਡੇ ਸੁਖੀ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਨਾ ਕੋਈ ਬਿਮਾਰ ਪਿਆ, ਨਾ ਕੋਈ ਮਰਿਆ।

ਤਕਰੀਬਨ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ।

ਉਧਰ ਫੌਜੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਦੇ ਧੀਆਂ ਪੁਤ ਵਿਆਹੇ ਗਏ। ਪਰਵਾਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਉਹ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਮੱਤ ਦੇਂਦਾ, ਤੀਜੇ ਨੂੰ ਦਸਦਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਏ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।

ਇਉਂ ਫੌਜੀ ਰੁਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹ ਹਰ ਪਖੋ ਕਾਮਯਾਬ ਸੀ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰਵਾਂ ਰਵੀਂ ਚਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੰਮ ਕਾਰ ਲਈ ਬੇਅੰਤ ਚਾਅ ਸੀ। ਮੌਤ ਦਾ ਚਿੱਤ ਚੇਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਪਰ ਮੌਤ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆ ਖੜੀ ਹੋਈ।

"ਅੱਜ ਤੀਹ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ। ਮਿਆਦ ਪੁਗ ਗਈ ਏ। ਤਿਆਰ ਹੈ ਜਾ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਲੈਣ ਆਈ ਆਂ।"

ਫੌਜੀ ਨੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

"ਮੈ ਫੌਜੀ ਆਂ, ਖਤਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵਜਣ ਤੇ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਆਦਤ ਏ। ਜੇ ਮਿਆਦ ਪੁਗ ਗਈ ਏ ਤਾਂ ਤਾਬੂਤ ਲੈ ਆ।"

ਮੌਤ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ਮ ਦਾ ਤਾਬੂਤ ਲਿਆਂਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਕੜੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਢੱਕਣ ਲਾਹਿਆ:

"ਪੈ ਜਾ ਇਹਦੇ ਵਿਚ, ਫੌਜੀਆ।"

ਫੌਜੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕੜਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ :  

ਕੀ ਆਖਦੀ ਏ ਤੂੰ ? ਤੈਨੂੰ ਨੇਮਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ? ਏਹ ਕਿਧਰ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਏ ਕਿ ਬੁੱਢਾ ਫੌਜੀ ਕੋਈ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰੋ ! ਮੈਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਦਿਨ ਯਾਦ ਨੇ ਜਦੋਂ ਪਲਟਣ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਸਿਖਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਸੀ. ਮਗਰੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਉਹੋ ਗੱਲ ਏ: ਪਹਿਲਾਂ ਤੂੰ ਕਰ ਕੇ ਵਿਖਾ ਤੇ ਫੇਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਵੀ।

ਮੌਤ ਤਾਬੂਤ ਵਿਚ ਲੰਮੀ ਪੈ ਗਈ।

ਵੇਖ ਫੌਜੀਆ, ਇਉਂ ਲੰਮੇ ਪੈਣਾ ਏ ਤੂੰ। ਲੱਤਾਂ ਸਿਧੀਆਂ ਲੰਮਿਆਰ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਛਾਤੀ ਉਤੇ ਰਖ ਕੇ।"

ਫੌਜੀ ਬਸ ਏਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਢੱਕਣ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।

"ਪਈ ਰਹਿ ਏਥੇ ਤੇ ਮੈਂ ਏਥੇ ਖੁਸ਼ ਆਂ।"

ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਤਾਬੂਤ ਛਕੜੇ ਉਤੇ ਰਖਿਆ ਤੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਢਾਲਵੇ ਕੰਢੇ ਉਤੇ ਲੈ ਆਂਦਾ ਤੇ ਚਟਾਨ ਤੋਂ ਰੇੜ ਕੇ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਸੁਟ ਦਿੱਤਾ।

ਦਰਿਆ ਨੇ ਤਾਬੂਤ ਨੂੰ ਚੁਕਿਆ ਤੇ ਰੋੜ੍ਹਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ। ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਮੌਤ ਸਮੁੰਦਰ ਉਤੇ ਫਿਰਦੀ ਰਹੀ।

ਲੋਕ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਤੇ ਫੌਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਫੌਜੀ ਆਪ ਵੀ ਬੁੱਢਾ ਨਹੀ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਪੋਤੀਆਂ ਵੇਖੋ ਵਿਆਹੋ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੜਪੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਰਾਤ ਤੱਕ ਉਹ ਘਰ ਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਥਕੇਵਾਂ ਉਹਦੇ ਨੇੜੇ ਨਾ ਆਉਂਦਾ।

ਹੁਣ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਇਕ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਤੂਫਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਤਾਬੂਤ ਨੂੰ ਚਟਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਚੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਹਿਕਦੀ ਮੌਤ ਹਵਾ ਵਿਚ ਲੜਖੜਾਉਂਦੀ, ਤਦੀ ਖੁੜ੍ਹਦੀ ਕੰਢੇ ਆ ਗਈ।

ਥੋੜਾ ਚਿਰ ਸਮੁੰਦਰ ਕੰਢੇ ਪਈ ਰਹੀ। ਜਦੋ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਡਗਮਗਾਉਂਦੀ ਉਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਈ ਜਿਥੇ ਫੌਜੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਫੌਜੀ ਦੇ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਚਲੀ ਗਈ ਤੇ ਲੁਕ

ਗਈ। ਉਹ ਫੌਜੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਤਾੜ ਵਿਚ ਸੀ।

ਫੌਜੀ ਖੇਤ ਵਿਚ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਇਕ ਖਾਲੀ ਬੇਰੀ ਚੁੱਕੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਲੈਣ ਲਈ ਗੁਦਾਮ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਉਹ ਗੁਦਾਮ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੌਤ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ ਜਿਥੇ ਉਹ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਸੀ।

"ਐਤਕੀ ਨਹੀਂ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਬਚਣ ਲੱਗਾ।" ਮੌਤ ਨੇ ਖਿਸਿਆਣਾ ਹਾਸਾ ਹਸ ਕੇ ਕਿਹਾ। ਫੌਜੀ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅੜਿਕੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਸੋ ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ :

'ਠੀਕ ਏ, ਸਾਨੂੰ ਦੇ ਹੱਥ ਕਰਨੇ ਹੀ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ। ਜੇ ਮੈਂ ਏਸ ਫੀਨੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੁਡਾ ਸਕਦਾ, ਤਾਂ ਘਟੋ ਘਟ ਏਹਨੂੰ ਡਰਾ ਤਾਂ ਸਕਦਾ ਈ ਆ।"

ਤੇ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਟ ਹੇਠੋਂ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਖਾਲੀ ਬੋਰੀ ਕੱਢੀ ਤੇ ਉੱਚੀ ਸਾਰੀ ਕੜਕਿਆ :

ਸੋ ਤੈਨੂੰ ਫੇਰ ਝੋਲਾ ਚਾਹੀਦੈ, ਹੈ ਨਾ? ਮਾੜਾ ਜਿਹਾ ਦਲਦਲ ਦਾ ਸਵਾਦ, ਹੈ?"

ਮੌਤ ਨੇ ਫੌਜੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖਾਲੀ ਬੋਰੀ ਵੇਖੀ ਤੋ ਉਹਦਾ ਤ੍ਰਾਹ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਸਮਝਿਆ ਇਹ ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਝੋਲਾ ਏ ਤੇ ਵਾਹੋਦਾਹੀ ਭੱਜ ਗਈ।

ਉਹਨੂੰ ਬਸ ਏਨਾ ਹੀ ਡਰ ਸੀ ਪਈ ਫੌਜੀ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖ ਨਾ ਲਵੋ।" ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ ਛੱਡ" ਉਹਨੇ ਸੋਚਿਆ।

ਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਮੌਤ ਲੁਕ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈਣ ਲਗ ਪਈ।

ਫੌਜੀ ਉਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਿਆ. ਤੇ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿਉਂਦਾ ਏ ਤੇ ਮੌਜਾ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਏ।

ਗਲਾਧੜ ਵਹੁਟੀ

ਇਕ ਸੀ ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਇਕ ਸੀ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ। ਇਸ ਔਰਤ ਨਾਲ ਦੀ ਗਲਾਧੜ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੋ ਸੀ ਹੋਈ। ਕਦੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਚਾ ਸਕਦੀ। ਜਿਸ ਘੜੀ ਉਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਉਸੇ ਪਲ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਖਬਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।

ਇਕ ਦਿਨ ਕਿਸਾਨ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਬਘਿਆੜ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਕੜਿਕੀ ਰਡਣ ਵਾਸਤੇ ਟੋਆ ਪੁਟ ਰਿਹਾ ਸੀ. ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਦੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚਿਆ। " ਹੁਣ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਮੇਰੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਣ ਦੀ ਢਿੱਲ ਏ, ਉਹਨੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਖਬਰ ਪੁਚਾ ਦੇਣੀ ਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਦੇ ਕੰਨੀਂ ਪੈ ਜਾਏਗੀ ਤੇ ਬਸ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਤੋ ਹੱਥ ਧੋਣੇ ਪੈ ਜਾਣਗੇ। ਉਹਨੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਦੌਲਤ ਸਾਂਭ ਲੈਣੀ ਏ।"

ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ। ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ, ਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹਨੂੰ ਇਕ ਤਰਕੀਬ ਸੁਝੀ। ਉਹਨੇ ਖ਼ਜਾਨਾ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਦਰਿਆ ਤੇ -ਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਜਾਲ ਤੇ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰੀ ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਪਾਈਕ ਮੱਛੀ ਜਾਲ ਵਿਚ

ਪਲਸੇਟੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਮੱਛੀ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਝੱਟ ਕੁ ਮਗਰੇ ਉਹ ਇਕ ਕੁੜਿਕੀ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤੇ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਖਰਗੋਸ਼ ਕਾਬੂ ਆਇਆ ਵੇਖਿਆ।

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਖਰਗੋਸ਼ ਨੂੰ ਕੁੜਿਕੀ ਵਿਚੋਂ ਕਢਿਆ ਤੇ ਇਹਦੀ ਥਾਂ ਪਾਈਕ ਨੂੰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਖਰਗੇਸ਼ ਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਸੁਟ ਦਿੱਤਾ।

ਜਦੋ ਉਹ ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।

"ਸੁਣ, ਤਾਤੀਆਨਾ ਸਟੇਵ ਭਖਾ ਤੇ ਢੇਰ ਸਾਰੇ ਪੂੜੇ ਤਲ।"

"ਉਹ ਕਿਉਂ ? ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸਟੋਵ ਭਖਾਉਂਦਿਆਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਣਿਐ ? ਤੇ ਐਡੇ ਕੁਵੇਲੇ ਭਲਾ ਪੂੜੇ ਕੌਣ ਤਲਦਾ ਏ ? ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਲੋੜ ਹੋਉ ? "

"ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕਹਿਨਾਂ ਚੁਪ ਕਰਕੇ ਉਵੇਂ ਕਰੀ ਚਲ। ਮੈਨੂੰ ਦਬਿਆ ਹੋਇਆ ਖ਼ਜਾਨਾ ਲਭਿਐ. ਤਾਤੀਆਨਾ, ਤੇ ਅਸਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਘਰ ਲਿਆਉਣੇ।"

ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਏਡੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਈ ਜਿੰਨਾ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਸਕਦੈ। ਉਹਨੇ ਛਿਣ ਭਰ ਵਿਚ ਸਟੇਵ ਭਖਾਇਆ ਤੇ ਪੂੜੇ ਤਲਣ ਲੱਗ ਪਈ।

"ਗਰਮ ਗਰਮ ਖਾ, ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ।" ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਇਕ ਪੂੜਾ ਖਾਧਾ ਤੇ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਆਪਣੇ ਝੋਲੇ ਵਿਚ ਤਿਲਕਾ ਲਏ, ਇਕ ਹੋਰ ਖਾਧਾ ਤੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਫੇਰ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਕੋਲੋਂ ਅੱਖ ਬਚਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਝੋਲੇ ਵਿਚ ਤਿਲਕਾ ਲਏ।

"ਅੱਜ ਤਾਂ ਪੂੜੇ ਤੂੰ ਹੜਪੀ ਜਾਨੈ! ਮੈਥੋਂ ਹੋਰ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਨਹੀਂ ਤਲੇ ਜਾਂਦੇ, " ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਆਖਿਆ। "

ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਏਂ ਤੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵੀ ਭਾਰਾ ਏ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਰੱਜਕੇ ਖਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦੈ।"

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਝੋਲਾ ਪੂੜਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਲਿਆ ਤੇ ਆਖਣ ਲਗਾ:

"ਲੈ, ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਢਿੱਡ ਭਰ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਤੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਖਾ ਲੈ ਤੇ ਫੇਰ ਆਪਾਂ ਚਲੀਏ। ਛੇਤੀ ਚਲਣਾ ਚਾਹੀਦੈ।"

ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਪੂੜੇ ਖਾਧੇ ਤੇ ਉਹ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੈਣ ਤੁਰ ਪਏ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਹਨੇਰਾ ਘੁਪ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਤੁਰਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਝੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਪੂੜੇ ਕੱਢੀ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੁਖਾਂ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨਾਲ ਅਤੁੰਗੀ ਗਿਆ।

ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਪੂੜੇ ਵੇਖ ਲਏ।

"ਵੇਖੇ ਨਾ. ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪੂੜੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਨੇ ।"

ਵੇਖਾਂ ਕੀ ?" ਉਹਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਨੇ ਆਖਿਆ। " ਤੂੰ ਵੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁਣੇ ਪੂੜਿਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਿਆ ਸੀ ?"

ਨਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਸੀ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਕਿਸੇ ਮੁੱਢੀ ਨਾਲ ਨੇਡਾ ਨਾ ਖਾ ਜਾਵਾਂ ।"

'ਐਥੇ ਮੈਂ ਖਰਗੋਸ਼ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕੁੜਿਕੀ ਲਾਈ ਏ," ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਆਖਿਆ। "ਚਲ ਰਤਾ ਵੱਖ ਚਲੀਏ।"

ਸੋ ਉਹ ਕੁੜਿਕੀ ਕੋਲ ਆ ਗਏ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਪਾਈਕ ਮੱਛੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢੀ।

ਏਸ ਕੁੜਿਕੀ ਵਿਚ ਮੱਛੀ ਕਿਵੇਂ ਆ ਗਈ?" ਉਹਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਪੁਛਿਆ। "

ਤੇਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ? ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਪਾਈਕ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵੀ।"

ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਏ ! ਜੇ ਮੈ ਆਪਣੀ ਅੱਖੀਂ ਨਾ ਵੇਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਯਕੀਨ ਨਾ ਆਉਂਦਾ !"

ਉਹ ਦਰਿਆ ਤੇ ਆ ਗਏ। ਐਥੇ ਕਿਤੇ ਤੇਰਾ ਜਾਲ ਲੱਗਾ ਹੋਣਾ ਏ " ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਘਰ ਵਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ। "ਚਲ ਏਹਦੇ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਚਲੀਏ।"

ਸੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਾਲ ਬਾਹਰ ਖਿਚਿਆ ਤੇ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਖਰਗੋਸ ਸੀ।

ਹੋ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ !" ਉਹਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਕੂਕੀ। " ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਅਲੋਕਾਰ ਦਿਨ ਏ ਅਜ ਦਾ ਮੱਛੀ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਖਰਗੋਸ਼ ਕੋਈ ਸੋਚ ਸਕਦੈ!"  

ਟੈ ਟੈ ਕਿਉਂ ਕਰਦੀ ਐ? ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਖਰਗੋਸ਼ ਹੀ ਨਾ ਵੇਖੇ ਹੋਣ!" ਉਹਦਾ ਘਰ ਵਾਲਾ ਬੋਲਿਆ।

'ਝੂਠ ਕੀ ਏ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇ।"

ਏਨੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਆ ਗਏ ਸਨ ਜਿਥੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਦਬਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਮਿਟੀ ਪੁਟਕੇ ਸੋਨਾ ਕਢਿਆ. ਜਿੰਨਾ ਜਿਨਾ ਉਹ ਚੁਕ ਸਕਦੇ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਸਾਂਭ ਲਿਆ. ਤੇ ਉਹ ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ।

ਰਾਹ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਭੇਡ ਨੂੰ ਮਮਿਆਉਂਦੇ ਸੁਣਿਆ: " ਬਾਂ... ਬਾਂ.. ਬਾਂ...''  

ਹੈਂ। ਇਹ ਕੀ, ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਸਾਹ ਹੀ ਸੁਕ ਗਿਐ।" ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਫੁਸਰ ਫੁਸਰ ਕੀਤਾ।

ਭਜ ਚਲ ਛੇਤੀ। ਭੂਤ ਸਾਡੇ ਮਾਲਕ ਦਾ ਗਲ ਘੁਟ ਰਹੇ ਨੇ। ਕਿਤੇ ਵੇਖ ਨਾ ਲੈਣ ਸਾਨੂੰ " ਤੇ ਉਹ ਸਾਹੋ ਸਾਹ ਹੋਏ ਘਰ ਆ ਗਏ।

ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਸੋਨਾ ਲੁਕਾਇਆ ਤੇ ਉਹ ਮੰਜਿਆਂ ਤੇ ਪੈ ਗਏ।

"ਵੇਖੀ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰੀ, ਤਾਤੀਆਨਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਿਪਤਾ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਵਾਂਗੇ। "

ਰੱਬ ਰੱਬ ਕਰ, ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ, ਮਜਾਲ ਏ ਹਵਾੜ ਵੀ ਕੱਢ ਜਾਵਾਂ !"

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਚਿਰਾਕੇ ਸੌ ਕੇ ਉਠੇ।

ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਸਟੇਵ ਭਖਾਇਆ, ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਲਟੀਆਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਤੇ ਖੂਹ ਤੇ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਤੁਰ ਪਈ।

ਖੂਹ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਗੁਆਢਣਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ:

ਅੱਜ ਏਡਾ ਚਿਰਾਕਾ ਕਿਉਂ ਭਖਾਇਆ ਸਟੇਵ, ਤਾਤੀਆਨਾ ?"

"ਕੀ ਦੱਸਾਂ। ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਰਹੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਚਿਰਾਕੀ ਉਠੀ ਸੇ ਕੇ।"

"ਕੀ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਬਾਹਰ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ?"

"ਮੇਰੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦਬਿਆ ਖਜਾਨਾ ਲਭਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੈਣ ਚਲੇ ਗਏ।' ਉਸ ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਹੋ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ : ' ਤਾਤੀਆਨਾ ਤੇ ਉਹਦੇ ਖੇਦ ਨੂੰ ਦਬਿਆ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲਭਿਐ, ਤੇ ਉਹ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਬੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਦੌਲਤ ਭਰ ਕੇ ਘਰ ਲਿਆਏ ਨੇ।"

ਓਸੇ ਦਿਨ ਤ੍ਰਿਕਾਲਾਂ ਨੂੰ ਖਬਰ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਸੱਦ ਘਲਿਆ।

"ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਦਸਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਈ ਤੈਨੂੰ ਖਜਾਨਾ ਲਭਿਐ ? "

"ਖਜ਼ਾਨਾ ? ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਖਬਰ ਨਹੀਂ," ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਆਖਿਆ।

"ਸੱਚ ਸੱਚ ਦਸ ਦੇ!" ਮਾਲਕ ਕੜਕਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਪਤਾ ਏ ਤੇਰੀ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਦਸਦੀ ਫਿਰਦੀ ਏ।"

"ਹੱਛਾ, ਪਰ ਉਹਦਾ ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਏਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਸਦੀ ਏ ਕਿ ਬੰਦਾ ਕਦੇ ਸੁਫਨਾ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ।"

"ਵੇਖ ਲੈਨੇ ਆਂ ਅਸੀਂ !"

ਤੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਤਾਤੀਆਨਾ ਨੂੰ ਸਦ ਘਲਿਆ।

"ਤੇਰੇ ਖੇਦ ਨੂੰ ਖਜਾਨਾ ਲਭਿਐ ? "

" ਹਾਂ, ਸਰਦਾਰ, ਲਭਿਐ।"

" ਤੁਸੀਂ ਦੋਵੇ ਰਾਤੀ ਖ਼ਜਾਨਾ ਘਰ ਲਿਆਉਣ ਗਏ ਸਓ ?"

"ਹਾਂ, ਸਰਦਾਰ, ਗਏ ਸਾਂ।"

"ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦਸ ਮੈਨੂੰ ਏਹਦੇ ਬਾਰੇ।"

ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘੇ, ਤੇ ਓਥੇ ਸਾਰੇ ਰੁੱਖਾਂ ਉਤੇ ਪੂੜੇ ਲੱਗੇ ਵੇਖੇ।

"ਪੂੜੇ?"

"ਹਾਂ, ਸਰਦਾਰ। ਵੇਖੋ ਨਾ, ਪੂੜਿਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਖਰਗੋਸ਼ ਦੀ ਕੁੜਿਕੀ ਵੇਖੀ ਤੇ ਏਹਦੇ ਵਿਚੋ ਇਕ ਪਾਈਕ ਮੱਛੀ ਲਭੀ। ਅਸੀਂ ਮੱਛੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਈ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਤੁਰ ਪਏ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਦਰਿਆ ਤੇ ਆ ਗਏ ਤੇ ਜਾਲ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਖਿਚਿਆ ਤੇ ਵੇਖਿਆ, ਏਹਦੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਰਗੋਸ਼ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਖਰਗੋਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ। ਤੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਮੇਰੇ ਖੋਦ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਖਜ਼ਾਨਾ ਪੁਟ ਕਢਿਆ। ਅਸੀਂ ਸੋਨੇ ਦੀ ਭਰੀ ਇਕ ਇਕ ਬੋਰੀ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ, ਅਤੇ ਅਸੀ ਤੁਹਾਡੇ ਮਕਾਨ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਲੰਘੇ ਸਾਂ ਜਦੋਂ ਭੂਤ ਤੁਹਾਡਾ ਗਲਾ ਘੁਟ ਰਹੇ ਸੀ।"

ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੈਰ ਚੁਕ ਕੇ ਜ਼ੇਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਕੜਕਿਆ:

"ਦਫਾ ਹੋ ਜਾ ਏਥੋਂ, ਮੂਰਖੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦੀਏ!"

"ਲਓ, " ਉਹਦਾ ਘਰ ਵਾਲਾ ਬੋਲਿਆ, " ਵੇਖ ਲਿਆ ਜੇ ਨਾ ਇਹਦਾ ਦਿਮਾਗ ਫਿਰ ਗਿਐ। ਜਿਉਣਾ ਹਰਾਮ ਹੋ ਗਿਐ ਮੇਰਾ ਤਾਂ।"

"ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਏ। ਜਾ ਤੂੰ ਘਰ ਨੂੰ," ਮਾਲਕ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਹਿਲਾ ਕੇ ਅਲਵਿਦਾ ਆਖੀ।

ਕਿਸਾਨ ਘਰ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਰਹਿਣ ਲਗਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਏ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਮਖੌਲ ਦਾ ਸਵਾਦ ਲੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ।

ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਨਾਲ

ਰੋਟੀ ਕਿਵੇਂ ਖਾਧੀ

ਇਕ ਐਤਵਾਰ ਉਜਲੀ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਕੁਝ ਕਿਸਾਨ ਬਰੂਹਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਥੜੇ ਉਤੇ ਬੈਠੇ ਏਧਰ ਓਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਗੱਪਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ।

ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫੜਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਹੈ, ਔਹ ਹੈ, ਆਹ ਹੈ. ਤੇ ਉਹ ਮਾਲਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾ ਚੁਕਿਆ ਹੈ।

ਉਥੇ ਬੈਠੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰੀਬ ਨੇ ਟਿੱਚਰ ਕੀਤੀ।

"ਹੂੰ, ਇਹ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਜੇ ਚਾਹਵਾਂ ਤਾਂ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਬਹਿ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਸਕਦਾ।"

"ਕੀ ਕਿਹਾ— ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਤੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਵੇ? ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ !" ਅਮੀਰ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਚੀਕਿਆ।

"ਪਰ ਮੈਂ ਖਾ ਸਕਦਾਂ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਬਤ ਕਰ ਸਕਦਾਂ।"

"ਨਹੀਂ, ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਖਾ ਸਕਣ ਲਗਾ।"

ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਿਸ ਛਿੜ ਪਈ ਤੇ ਅਖੀਰ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਬੋਲਿਆ:

"ਸ਼ਰਤ ਲਗ ਜਾਏ! ਜੇ ਮੈਂ ਮਾਲਕ ਨਾਲ ਬਹਿਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਮੁਸ਼ਕੀ ਤੇ ਲਾਖਾ ਘੋੜਾ ਮੇਰੇ ਹੋਏ ; ਜੇ ਨਾ ਖਾਧੀ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਿਨਾਂ ਤਨਖਾਹ ਤੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰੂੰ।"

ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਢਾਡਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ।

"ਬਹੁਤ ਹੱਛਾ। ਮੈਂ ਮੁਸ਼ਕੀ ਤੇ ਲਾਖਾ ਘੋੜਾ ਦੇ ਦਊਂ ਤੇ ਵਛੀ ਡੂੰਗੇ ਵਿਚ। ਆਹ ਸਾਰੇ ਭਲੇ ਮਾਣਸ ਗਵਾਹ ਰਹੇ।"

ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਗਵਾਹਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹੱਥ ਮਿਲਾਏ।

ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਮਾਲਕ ਕੋਲ ਗਿਆ।

"ਇਕ ਗੱਲ ਪੁਛਣੀ ਸੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਓਹਲੇ ਨਾਲ-ਮੇਰੀ ਟੋਪੀ ਜੇਡੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਡਲੀ ਦਾ ਕੀ ਮੁਲ ਹੋਊ ਭਲਾ ? "

ਮਾਲਕ ਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ। ਉਹਨੇ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ। " ਕੋਈ ਹੈ ਏਥੇ। ਏਹਦੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਪੀਣ ਨੂੰ ਲਿਆਓ! ਛੇਤੀ ਕਰੋ। ਤੇ ਰੋਟੀ ਵੀ ਰੱਖ ਦਿਓ ਸਾਡੇ ਲਈ। ਬਹਿ ਜਾ, ਬਹਿ ਜਾ. ਸਜਣਾ. ਆਪਣਾ ਘਰ ਸਮਝ। ਹਿੰਮਤ ਕਰ ਤੇ ਖਾ ਪੀ ਜੇ ਕੁਝ ਪਿਐ ਮੇਜ ਉਤੇ !" ਮਾਲਕ ਨੇ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਉਵੇਂ ਹੀ ਖੁਆਇਆ ਪਿਆਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤਵੰਤੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਆਉਂਦਾ ਪਿਆਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰਾ ਵਕਤ ਉਹਨੂੰ ਅਚਵੀ ਜਿਹੀ ਲਗੀ ਰਹੀ। ਉਹਦੀ ਬਸ ਏਹੋ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਸੋਨੇ ਦੀ ਡਲੀ ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਆ ਜਾਵੇ।

"ਲੈ ਹੁਣ ਵਗਿਆ ਜਾ. ਜਵਾਨਾ, ਤੇ ਡਲੀ ਫੜ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਕ ਪੂਡ ਆਟਾ ਦੇਵਾਂਗਾ ਤੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ।"

"ਪਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਡਲੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਪੁਛ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਪਈ ਮੇਰੀ ਟੱਪੀ ਜੇਡੀ ਡਲੀ ਦਾ ਕੀ ਮੁਲ ਹੋਊ।"

ਮਾਲਕ ਲੋਹੇ ਲਾਖਾ ਹੈ ਗਿਆ।

"ਦਫਾ ਹੋ ਜਾ ਏਥੋ, ਉਲੂਆ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਿਆ।"

"ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਉਲ੍ਹ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਤੁਸਾਂ ਆਪ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਤਵੰਤੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਵਰਗਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤੇ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਖਾਣੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਦੋ ਘੋੜੇ ਤੇ ਵਛੀ ਮੈਨੂੰ ਦੇਣੇ ਪੈਣੇ ਨੇ?"

ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਘਰ ਮੁੜਕੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਅੱਡੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦੀ।

ਮੁਥਾਜੀ

ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦੋ ਕਿਸਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਦੋਵੇ ਭਰਾ ਸਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਅਮੀਰ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਗਰੀਬ। ਅਮੀਰ ਭਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਥੇ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਮਕਾਨ ਬਣਵਾਇਆ ਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਗਰੀਬ ਭਰਾ ਕੋਲ ਕਈ ਵਾਰੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਤੱਕ ਨਾ ਹੁੰਦੀ। ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿਆਣੇ ਸਦਾ ਕੁਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮੰਗਦੇ, ਰੋਂਦੇ ਕੁਰਲਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਰਾਤ ਤੱਕ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਬਰਫ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰਦੀ ਮੱਛੀ ਵਾਂਗੂੰ ਜਦੋਜਹਿਦ ਕਰਦਾ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਪੱਲੇ ਕੁਝ ਨਾ ਆਉਂਦਾ।

ਇਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ:

"ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ, ਮੈਂ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪੁਛਾਂ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਸਦਦ ਕਰ ਸਕੇ।"

ਤੇ ਉਹ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ।

"ਹਾਏ, ਮੇਰਿਆ ਭਰਾਵਾ," ਉਸ ਨੇ ਆਖਿਆ " ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਕੁਝ ਮਦਦ ਕਰ ' ਮੇਰੇ ਘਰ ਤਾਂ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਖਾਣ ਜੋਗਾ ਟੁੱਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਤੇ ਉਹ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਆ।"

'ਆਹ ਹਫਤਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੰਮ ਕਰ ਤੇ ਫੇਰ ਮੈਂ ਮਦਦ ਕਰੂੰ।"

ਖੈਰ, ਵਿਚਾਰਾ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਕੀ ਕਰਦਾ? ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜੁਟ ਪਿਆ। ਉਹ ਬਾਲਣ ਵਾਸਤੇ ਲਕੜਾਂ ਪਾੜਦਾ, ਤੇ ਪਾਣੀ ਭਰਦਾ ਨਾਲੇ ਉਹ ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਰਖਰਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਝਾੜ੍ਹ ਦੇਂਦਾ।

ਹਫਤੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਮੀਰ ਭਰਾ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਦੇ ਦਿਤਾ।

ਆਹ ਏ ਤੇਰੇ ਕੰਮ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ, " ਉਹਨੇ ਆਖਿਆ।

ਸ਼ੁਕਰੀਆ, ਭਰਾਵਾ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਨਾਲੋ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਏ।" ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਨੇ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਜਾਣ ਹੀ ਲਗਾ ਸੀ ਕਿ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਵਾਜ ਮਾਰੀ:

ਖਲੋ ਜਾਈਂ ਪਲ ਕੁ, ਭਰਾਵਾ । ਭਲਕੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦਾਅਵਤ ਤੇ ਆਵੀਂ, ਨਾਲੇ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲਿਆਵੀਂ। ਪਤਾ ਈ. ਭਲਕੇ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਏ।"

ਅਫਸੋਸ, ਭਰਾਵਾ ਮੈਂ ਕਿੱਦਾਂ ਆ ਸਕਦਾਂ! ਤੂੰ ਆਪ ਜਾਣਦਾ ਏ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤੇਰੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਤੇ ਵਪਾਰੀ ਆਉਣਗੇ, ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਸੁਹਣੇ ਸੁਹਣੇ ਬੂਟ ਤੇ ਫਰ ਦੇ ਕੋਟ ਪਾਏ ਹੋਣਗੇ . ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੱਠੇ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਤੇ ਪਾਟਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਫਤਾਨ ਪਾਈ ਫਿਰਦਾ ਆਂ।"

"ਓ. ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਆਵੀਂ ਤੂੰ, ਤੇ ਅਸੀ ਤੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਥਾਂ ਬਣਾ ਲਵਾਂਗੇ," ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਖਿਆ।

"ਠੀਕ ਏ, ਪਿਆਰੇ ਭਰਾਵਾ ਮੈਂ ਆਉਂ।" ਉਹਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ।

ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਘਰ ਆਇਆ, ਤੇ ਉਹਨੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਆਖਿਆ:

"ਸੁਣਦੀ ਏ, ਭਲੀਏ ਲੋਕੇ, ਸਾਨੂੰ ਭਲਕੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਤੇ ਸੱਦਿਆ ਨੇ।"

" ਕੀ ਮਤਲਬ ? ਕੀਹਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ?"

" ਭਲਕੇ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਏ ਤੇ ਉਹਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਸੱਦਾ ਦਿਤੈ।"

"ਠੀਕ ਏ ਫੇਰ, ਆਪਾਂ ਚਲੀਏ।"

ਸੋ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਹ ਸੇ ਕੇ ਉਠੇ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਉਹ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ. ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਨ ਦੀ ਵਧਾਈ ਦਿਤੀ, ਤੇ ਇਕ ਬੈਂਚ ਉਤੇ ਬਹਿ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਮੀਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੇਜ਼ ਦੁਆਲੇ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਤੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੱਜ ਕੇ